| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / กงฺขาวิตรณี-อภินว-ฎีกา • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
๖. เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา
6. Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā
อทฺธานมคฺคปฺปฎิปนฺนสฺสาติ อทฺธานเมว มโคฺค อทฺธานมโคฺค, ตํ ปฎิปนฺนสฺสาติ อโตฺถฯ เตนาห ‘‘อทฺธานสงฺขาต’’นฺติอาทิฯ อทฺธานสเทฺทน วิเสสิตตฺตา ปน ‘‘ทีฆมคฺค’’นฺติ วุตฺตํฯ อทฺธานคมนสมยสฺส วิภเงฺค ‘‘อทฺธโยชนํ คจฺฉิสฺสามีติ ภุญฺชิตพฺพ’’นฺติอาทิวจนโต (ปาจิ. ๒๑๘) อทฺธโยชนมฺปิ อทฺธานมโคฺค โหติฯ เอฬกโลมานิ เจตานิ อทฺธานมคฺคโต อญฺญตฺถ อุปฺปนฺนานิ ปฎิคฺคเหตุํ น วฎฺฎนฺติ, ยโต ‘‘อทฺธานมคฺคปฺปฎิปนฺนสฺสา’’ติอาทิกํ วุตฺตนฺติ อนุโยคํ สนฺธายาห ‘‘สพฺพเญฺจต’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ สพฺพเญฺจตนฺติ ‘‘ภิกฺขุโน ปเนว อทฺธานมคฺคปฺปฎิปนฺนสฺส เอฬกโลมานิ อุปฺปเชฺชยฺยุ’’นฺติอาทิกํ เอตํ สพฺพํฯ วตฺถุมตฺตทีปนเมวาติ ‘‘เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถิํ คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรามเคฺค เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺชิํสู’’ติอาทิกสฺส (ปารา. ๕๗๑) วตฺถุมตฺตสฺส ทีปนเมวฯ ยตฺถ กตฺถจีติ อทฺธานโต อญฺญตฺถาปิ ยตฺถ กตฺถจิ ฐาเนสุฯ สหตฺถาติ กรณเตฺถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘สหเตฺถนา’’ติฯ ลกฺขณวจนเญฺจตํ, ตสฺมา เยน เกนจิ สรีราวยเวนาติ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ เตนาห ‘‘อตฺตนา หริตพฺพานีติ อโตฺถ’’ติฯ อสเนฺต หารเกติ เอตฺถ ปทานํ อโนฺตคธาวธารณโต อวธารณโตฺถ ลพฺภตีติ อาห ‘‘อสเนฺตเยวา’’ติอาทิฯ
Addhānamaggappaṭipannassāti addhānameva maggo addhānamaggo, taṃ paṭipannassāti attho. Tenāha ‘‘addhānasaṅkhāta’’ntiādi. Addhānasaddena visesitattā pana ‘‘dīghamagga’’nti vuttaṃ. Addhānagamanasamayassa vibhaṅge ‘‘addhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’ntiādivacanato (pāci. 218) addhayojanampi addhānamaggo hoti. Eḷakalomāni cetāni addhānamaggato aññattha uppannāni paṭiggahetuṃ na vaṭṭanti, yato ‘‘addhānamaggappaṭipannassā’’tiādikaṃ vuttanti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘sabbañceta’’ntiādi. Tattha sabbañcetanti ‘‘bhikkhuno paneva addhānamaggappaṭipannassa eḷakalomāni uppajjeyyu’’ntiādikaṃ etaṃ sabbaṃ. Vatthumattadīpanamevāti ‘‘tena kho pana samayena aññatarassa bhikkhuno kosalesu janapade sāvatthiṃ gacchantassa antarāmagge eḷakalomāni uppajjiṃsū’’tiādikassa (pārā. 571) vatthumattassa dīpanameva. Yattha katthacīti addhānato aññatthāpi yattha katthaci ṭhānesu. Sahatthāti karaṇatthe nissakkavacananti āha ‘‘sahatthenā’’ti. Lakkhaṇavacanañcetaṃ, tasmā yena kenaci sarīrāvayavenāti attho daṭṭhabbo. Tenāha ‘‘attanā haritabbānīti attho’’ti. Asante hāraketi ettha padānaṃ antogadhāvadhāraṇato avadhāraṇattho labbhatīti āha ‘‘asanteyevā’’tiādi.
เอตฺถ จ ‘‘อิมานิ เม, ภเนฺต, เอฬกโลมานิ ติโยชนํ อติกฺกามิตานิ นิสฺสคฺคิยานี’’ติอาทินา (ปารา. ๕๗๓) นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ ติกปาจิตฺติยนฺติ อติเรกติโยชเน อติเรกติโยชนสญฺญิเวมติกอูนกสญฺญีนํ วเสน ตีณิ ปาจิตฺติยานิฯ วาสาธิปฺปาเยน คนฺตฺวา ตโต ปรํ หรเณติ ยตฺถ คโต, ตตฺถ อุเทฺทสปริปุจฺฉาทีนํ วา ปจฺจยาทีนํ วา อลาเภน ตโต ปรํ อญฺญตฺถ หรเณ, ตโตปิ อญฺญตฺถาติ เอวํ โยชนสตมฺปิ หรเณ อนาปตฺติฯ อจฺฉินฺนํ วา นิสฺสฎฺฐํ วาติ โจเรหิ อจฺฉินฺนํ วา วินยกมฺมกตํ วาฯ กตภณฺฑนฺติ กตํ ภณฺฑํ กมฺพลโกชวสนฺถตาทิ ยํ กิญฺจิ อนฺตมโส สุตฺตเกน พทฺธมตฺตมฺปิฯ เตนาห ‘‘อนฺตมโส’’ติอาทิฯ โย ปน ตนุกปตฺตตฺถวิกนฺตเร (ปารา. อฎฺฐ. ๒.๕๗๕) วา อาโยคอํสพทฺธกกายพนฺธนาทีนํ อนฺตเรสุ วา ปิปฺผลิกาทีนํ มลรกฺขณตฺถํ สิปาฎิกายํ วา อนฺตมโส วาตาพาธิโก กณฺณจฺฉิเทฺทปิ โลมานิ ปกฺขิปิตฺวา คจฺฉติ , อาปตฺติเยวฯ สุตฺตเกน ปน พนฺธิตฺวา ปกฺขิตฺตํ กตภณฺฑฎฺฐาเน ติฎฺฐติ, เวณิํ กตฺวา หรติ, อิทํ นิธานมุขํ นาม, อาปตฺติเยวฯ
Ettha ca ‘‘imāni me, bhante, eḷakalomāni tiyojanaṃ atikkāmitāni nissaggiyānī’’tiādinā (pārā. 573) nissajjanavidhānaṃ veditabbaṃ. Tikapācittiyanti atirekatiyojane atirekatiyojanasaññivematikaūnakasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Vāsādhippāyena gantvā tato paraṃ haraṇeti yattha gato, tattha uddesaparipucchādīnaṃ vā paccayādīnaṃ vā alābhena tato paraṃ aññattha haraṇe, tatopi aññatthāti evaṃ yojanasatampi haraṇe anāpatti. Acchinnaṃ vā nissaṭṭhaṃ vāti corehi acchinnaṃ vā vinayakammakataṃ vā. Katabhaṇḍanti kataṃ bhaṇḍaṃ kambalakojavasanthatādi yaṃ kiñci antamaso suttakena baddhamattampi. Tenāha ‘‘antamaso’’tiādi. Yo pana tanukapattatthavikantare (pārā. aṭṭha. 2.575) vā āyogaaṃsabaddhakakāyabandhanādīnaṃ antaresu vā pipphalikādīnaṃ malarakkhaṇatthaṃ sipāṭikāyaṃ vā antamaso vātābādhiko kaṇṇacchiddepi lomāni pakkhipitvā gacchati , āpattiyeva. Suttakena pana bandhitvā pakkhittaṃ katabhaṇḍaṭṭhāne tiṭṭhati, veṇiṃ katvā harati, idaṃ nidhānamukhaṃ nāma, āpattiyeva.
ปฐมปฺปฎิลาโภติ อตฺตโน อตฺถาย เอฬกโลมานํ ปฐมุปฺปตฺติฯ เอเตน อจฺฉินฺนนิสฺสฎฺฐปฺปฎิลทฺธานํ ปฎิเกฺขโปฯ อญฺญสฺส อชานนฺตสฺส ยาเน ปกฺขิปิตฺวาติ (ปารา. อฎฺฐ. ๒.๕๗๒) คจฺฉเนฺต รถาทิเก วา หตฺถิปิฎฺฐิอาทีสุ วา สามิกสฺส อชานนฺตเสฺสว ‘‘หริสฺสตี’’ติ ปกฺขิปิตฺวาฯ อคจฺฉเนฺตปิ เอเสว นโยฯ สเจ ปน อคจฺฉเนฺต รถาทิมฺหิ วา หตฺถิปิฎฺฐิอาทีสุ วา ฐเปตฺวา อาโรหิตฺวา สาเรติ, เหฎฺฐา วา คจฺฉโนฺต โจเทติ, ปโกฺกสโนฺต วา อนุพนฺธาเปติ, ‘‘อญฺญํ หราเปตี’’ติ (ปารา. ๕๗๕) วจนโต อนาปตฺติฯ เอตฺถ จ ‘‘อชานนฺตสฺส ยาเน’’ติ อิมินา ชานนฺตสฺส เจ ยาเน ปกฺขิปติ, อญฺญํ หราเปติ นามาติ ทเสฺสติฯ อหรณปจฺจาหรณนฺติ หรณปจฺจาหรณานมภาโวฯ
Paṭhamappaṭilābhoti attano atthāya eḷakalomānaṃ paṭhamuppatti. Etena acchinnanissaṭṭhappaṭiladdhānaṃ paṭikkhepo. Aññassa ajānantassa yāne pakkhipitvāti (pārā. aṭṭha. 2.572) gacchante rathādike vā hatthipiṭṭhiādīsu vā sāmikassa ajānantasseva ‘‘harissatī’’ti pakkhipitvā. Agacchantepi eseva nayo. Sace pana agacchante rathādimhi vā hatthipiṭṭhiādīsu vā ṭhapetvā ārohitvā sāreti, heṭṭhā vā gacchanto codeti, pakkosanto vā anubandhāpeti, ‘‘aññaṃ harāpetī’’ti (pārā. 575) vacanato anāpatti. Ettha ca ‘‘ajānantassa yāne’’ti iminā jānantassa ce yāne pakkhipati, aññaṃ harāpeti nāmāti dasseti. Aharaṇapaccāharaṇanti haraṇapaccāharaṇānamabhāvo.
เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Eḷakalomasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
