Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ

    14. Etadaggavaggo

    (១៤) ១. បឋមឯតទគ្គវគ្គោ

    (14) 1. Paṭhamaetadaggavaggo

    ឯតទគ្គបទវណ្ណនា

    Etadaggapadavaṇṇanā

    ១៨៨. ឯតទគ្គេសុ បឋមវគ្គស្ស បឋមេ អាទិម្ហិ ទិស្សតីតិ ឯត្ថ អគ្គសទ្ទោតិ អានេត្វា យោជេតព្ពំ។ អជ្ជតគ្គេតិ អជ្ជទិវសំ អាទិំ កត្វាតិ អត្ថោ។ អង្គុលគ្គេនាតិ អង្គុលិកោដិយា។ អម្ពិលគ្គន្តិ អម្ពិលកោដ្ឋាសោ។ កោដិភូតាតិ បរមកោដិភូតា តស្មិំ ឋានេ តាទិសានំ អញ្ញេសំ អភាវតោ។ តតោ ឯវ សេដ្ឋភូតាតិបិ អគ្គា។ ឯតទគ្គសន្និក្ខេបោតិ ឯតទគ្គេ ឋបនំ អដ្ឋុប្បត្តិអាទីហិ ចតូហិបិ ការណេហិ។ មហាបញ្ញតាយ ថេរេន ឯតទគ្គដ្ឋានស្ស លទ្ធភាវំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ – ‘‘កថ’’ន្តិអាទិមាហ។ ទ្វេ បទន្តរានីតិ កណ្ឌម្ពមូលេ យុគន្ធរបព្ពតេតិ ទ្វីសុ ឋានេសុ ទ្វេ បទានិ ទស្សេត្វា។ មុណ្ឌបីឋកន្តិ យំ សត្តង្គំ បញ្ចង្គំ វា ន ហោតិ, កេវលំ មុណ្ឌកបីឋំ, តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ អវត្ថរិត្វា និសីទីតិ ពុទ្ធានុភាវេន អជ្ឈោត្ថរិត្វា និសីទិ។ តេនាហ – ‘‘ឯវំ និសីទន្តោ’’តិអាទិ។ កាយសក្ខិំ កត្វាតិ នាមកាយេន ទេសនាយ សម្បដិច្ឆនវសេន សក្ខិភូតំ កត្វា។ កុសលា ធម្មា អកុសលា ធម្មា អព្យាកតា ធម្មាតិ ឥតិ-សទ្ទោ អាទ្យត្ថោ, តេន សព្ពំ អភិធម្មទេសនំ សង្គណ្ហាតិ។

    188. Etadaggesu paṭhamavaggassa paṭhame ādimhi dissatīti ettha aggasaddoti ānetvā yojetabbaṃ. Ajjataggeti ajjadivasaṃ ādiṃ katvāti attho. Aṅgulaggenāti aṅgulikoṭiyā. Ambilagganti ambilakoṭṭhāso. Koṭibhūtāti paramakoṭibhūtā tasmiṃ ṭhāne tādisānaṃ aññesaṃ abhāvato. Tato eva seṭṭhabhūtātipi aggā. Etadaggasannikkhepoti etadagge ṭhapanaṃ aṭṭhuppattiādīhi catūhipi kāraṇehi. Mahāpaññatāya therena etadaggaṭṭhānassa laddhabhāvaṃ vitthārato dassetuṃ – ‘‘katha’’ntiādimāha. Dve padantarānīti kaṇḍambamūle yugandharapabbateti dvīsu ṭhānesu dve padāni dassetvā. Muṇḍapīṭhakanti yaṃ sattaṅgaṃ pañcaṅgaṃ vā na hoti, kevalaṃ muṇḍakapīṭhaṃ, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Avattharitvā nisīdīti buddhānubhāvena ajjhottharitvā nisīdi. Tenāha – ‘‘evaṃ nisīdanto’’tiādi. Kāyasakkhiṃ katvāti nāmakāyena desanāya sampaṭicchanavasena sakkhibhūtaṃ katvā. Kusalā dhammā akusalā dhammā abyākatā dhammāti iti-saddo ādyattho, tena sabbaṃ abhidhammadesanaṃ saṅgaṇhāti.

    បាដិហារិយដ្ឋានេតិ យមកបាដិហារិយស្ស កតដ្ឋានេ។ បស្សថាតិ តេសំ ពហុភាវំ សន្ធាយ វុត្តំ។ អស្សាតិ មនុស្សសមូហស្ស ឯកភាវំ។ អាកប្បន្តិ អាការំ។ មហាជនោតិ សទេវកេ លោកេ សព្ពោ មហាជនោ។ យថា និរយទស្សនំ សំវេគជននត្ថំ, ឯវំ ទេវលោកទស្សនម្បិ សំវេគជននត្ថមេវ ‘‘អនុបុព្ពិកថាយំ សគ្គកថា វិយ ឯវំ សព្ពសម្បត្តិសមុបេតោបិ សគ្គោ អនិច្ចោ អទ្ធុវោ ចវនធម្មោ’’តិ។ សជ្ជេត្វាតិ សមបណ្ណាសាយ មុច្ឆនាហិ យថា កាមេន និវាទេតុំ សក្កា, ឯវំ សជ្ជេត្វា។

    Pāṭihāriyaṭṭhāneti yamakapāṭihāriyassa kataṭṭhāne. Passathāti tesaṃ bahubhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Assāti manussasamūhassa ekabhāvaṃ. Ākappanti ākāraṃ. Mahājanoti sadevake loke sabbo mahājano. Yathā nirayadassanaṃ saṃvegajananatthaṃ, evaṃ devalokadassanampi saṃvegajananatthameva ‘‘anupubbikathāyaṃ saggakathā viya evaṃ sabbasampattisamupetopi saggo anicco addhuvo cavanadhammo’’ti. Sajjetvāti samapaṇṇāsāya mucchanāhi yathā kāmena nivādetuṃ sakkā, evaṃ sajjetvā.

    បុថុជ្ជនបញ្ចកំ បញ្ហន្តិ បុថុជ្ជនបញ្ហំ អាទិំ កត្វា បវត្តិតំ ខីណាសវបញ្ហបរិយន្តំ បញ្ហបញ្ចកំ។ បឋមំ…បេ.… បុច្ឆីតិ បុថុជ្ជនវិសយេ បញ្ហំ បុច្ឆិ។ បដិសម្ភិទា យថាភិនីហារំ យថាសកំ វិបស្សនាភិនីហារេន បឋមភូមិយាទយោ វិយ បវត្តិតវិសយាតិ វុត្តំ – ‘‘តេ អត្តនោ អត្តនោ បដិសម្ភិទាវិសយេ ឋត្វា កថយិំសូ’’តិ។ ពុទ្ធវិសយេ បញ្ហំ បុច្ឆីតិ –

    Puthujjanapañcakaṃ pañhanti puthujjanapañhaṃ ādiṃ katvā pavattitaṃ khīṇāsavapañhapariyantaṃ pañhapañcakaṃ. Paṭhamaṃ…pe… pucchīti puthujjanavisaye pañhaṃ pucchi. Paṭisambhidā yathābhinīhāraṃ yathāsakaṃ vipassanābhinīhārena paṭhamabhūmiyādayo viya pavattitavisayāti vuttaṃ – ‘‘te attano attano paṭisambhidāvisaye ṭhatvā kathayiṃsū’’ti. Buddhavisaye pañhaṃ pucchīti –

    ‘‘យេ ច សង្ខាតធម្មាសេ, យេ ច សេខា បុថូ ឥធ;

    ‘‘Ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā puthū idha;

    តេសំ មេ និបកោ ឥរិយំ, បុដ្ឋោ បព្រូហិ មារិសា’’តិ។ (សុ. និ. ១០៤៤) –

    Tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti. (su. ni. 1044) –

    ឥទំ បញ្ហំ បុច្ឆិ។ តត្ថ សង្ខាតធម្មាតិ សង្ខាតា ញាតា ចតុសច្ចធម្មា, យេ ច សង្ខាតធម្មា ចតូហិ មគ្គេហិ បដិវិទ្ធចតុសច្ចធម្មាតិ អត្ថោ។ ឥមិនា អសេក្ខា កថិតា។ បុថុ-សទ្ទោ ឧភយត្ថបិ យោជេតព្ពោ ‘‘យេ បុថូ សង្ខាតធម្មា, យេ ច បុថូ សេខា’’តិ។ តេសន្តិ តេសំ ទ្វិន្នំ សេក្ខាសេក្ខបុគ្គលានំ មេ បុដ្ឋោតិ យោជេតព្ពំ, មយា បុដ្ឋោតិ អត្ថោ។ ឥរិយន្តិ សេក្ខាសេក្ខភូមិយា អាគមនប្បដិបទំ។ ឥរិយតិ គច្ឆតិ សេក្ខភូមិំ អសេក្ខភូមិញ្ច ឯតាយាតិ ឥរិយា, តំ តេសំ ឥរិយំ អាគមនប្បដិបទំ មយា បុដ្ឋោ បព្រូហិ កថេហីតិ អត្ថោ។ ឯវំ ភគវា ពុទ្ធវិសយេ បញ្ហំ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមស្ស នុ ខោ, សារិបុត្ត, សំខិត្តេន ភាសិតស្ស កថំ វិត្ថារេន អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ’’តិ អាហ។ ថេរោ បញ្ហំ ឱលោកេត្វា ‘‘សត្ថា មំ សេក្ខាសេក្ខានំ ភិក្ខូនំ អាគមនប្បដិបទំ បុច្ឆតី’’តិ បញ្ហេ និក្កង្ខោ ហុត្វា ‘‘អាគមនប្បដិបទា នាម ខន្ធាទិវសេន ពហូហិបិ មុខេហិ សក្កា កថេតុំ, កតរាការេន នុ ខោ កថេន្តោ សត្ថុ អជ្ឈាសយំ គណ្ហិតុំ សក្ខិស្សាមី’’តិ អជ្ឈាសយេ កង្ខិ, តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ – ‘‘ធម្មសេនាបតិ…បេ.… ន សក្កោតី’’តិ។ បុច្ឆិតបញ្ហំ វិស្សជ្ជេតុំ បដិភានេ អសតិ ទិសាវិលោកនំ សត្តានំ សភាវោតិ ទស្សេន្តោ, ‘‘បុរត្ថិម…បេ... នាសក្ខី’’តិ អាហ។ តត្ថ បញ្ហុប្បត្តិដ្ឋានន្តិ បញ្ហុប្បត្តិការណំ។

    Idaṃ pañhaṃ pucchi. Tattha saṅkhātadhammāti saṅkhātā ñātā catusaccadhammā, ye ca saṅkhātadhammā catūhi maggehi paṭividdhacatusaccadhammāti attho. Iminā asekkhā kathitā. Puthu-saddo ubhayatthapi yojetabbo ‘‘ye puthū saṅkhātadhammā, ye ca puthū sekhā’’ti. Tesanti tesaṃ dvinnaṃ sekkhāsekkhapuggalānaṃ me puṭṭhoti yojetabbaṃ, mayā puṭṭhoti attho. Iriyanti sekkhāsekkhabhūmiyā āgamanappaṭipadaṃ. Iriyati gacchati sekkhabhūmiṃ asekkhabhūmiñca etāyāti iriyā, taṃ tesaṃ iriyaṃ āgamanappaṭipadaṃ mayā puṭṭho pabrūhi kathehīti attho. Evaṃ bhagavā buddhavisaye pañhaṃ pucchitvā ‘‘imassa nu kho, sāriputta, saṃkhittena bhāsitassa kathaṃ vitthārena attho daṭṭhabbo’’ti āha. Thero pañhaṃ oloketvā ‘‘satthā maṃ sekkhāsekkhānaṃ bhikkhūnaṃ āgamanappaṭipadaṃ pucchatī’’ti pañhe nikkaṅkho hutvā ‘‘āgamanappaṭipadā nāma khandhādivasena bahūhipi mukhehi sakkā kathetuṃ, katarākārena nu kho kathento satthu ajjhāsayaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmī’’ti ajjhāsaye kaṅkhi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘dhammasenāpati…pe… na sakkotī’’ti. Pucchitapañhaṃ vissajjetuṃ paṭibhāne asati disāvilokanaṃ sattānaṃ sabhāvoti dassento, ‘‘puratthima…pe... nāsakkhī’’ti āha. Tattha pañhuppattiṭṭhānanti pañhuppattikāraṇaṃ.

    ថេរស្ស កិលមនភាវំ ជានិត្វាតិ ‘‘សារិបុត្តោ បញ្ហេ និក្កង្ខោ, អជ្ឈាសយេ មេ កង្ខមានោ កិលមតី’’តិ ថេរស្ស កិលមនភាវំ ញត្វា។ ចតុមហាភូតិកកាយបរិគ្គហន្តិ ឯតេន ខន្ធមុខេន នាមរូបបរិគ្គហោ វុត្តោ។ ‘‘ភូតមិទន្តិ, សារិបុត្ត, សមនុបស្សសី’’តិ ហិ វទន្តេន ភគវតា ខន្ធវសេន នាមរូបបរិគ្គហោ ទស្សិតោ។ ឯវំ កិរស្ស ភគវតោ អហោសិ ‘‘សារិបុត្តោ មយា នយេ អទិន្នេ កថេតុំ ន សក្ខិស្សតិ, ទិន្នេ បន នយេ មមជ្ឈាសយំ គហេត្វា ខន្ធវសេន កថេស្សតី’’តិ។ ថេរស្ស សហ នយទានេន សោ បញ្ហោ នយសតេន នយសហស្សេន ឧបដ្ឋាសិ។ តេនាហ – ‘‘អញ្ញាតំ ភគវា, អញ្ញាតំ សុគតា’’តិ។

    Therassakilamanabhāvaṃ jānitvāti ‘‘sāriputto pañhe nikkaṅkho, ajjhāsaye me kaṅkhamāno kilamatī’’ti therassa kilamanabhāvaṃ ñatvā. Catumahābhūtikakāyapariggahanti etena khandhamukhena nāmarūpapariggaho vutto. ‘‘Bhūtamidanti, sāriputta, samanupassasī’’ti hi vadantena bhagavatā khandhavasena nāmarūpapariggaho dassito. Evaṃ kirassa bhagavato ahosi ‘‘sāriputto mayā naye adinne kathetuṃ na sakkhissati, dinne pana naye mamajjhāsayaṃ gahetvā khandhavasena kathessatī’’ti. Therassa saha nayadānena so pañho nayasatena nayasahassena upaṭṭhāsi. Tenāha – ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti.

    អរូបាវចរេ បដិសន្ធិ នាម ន ហោតីតិ ពោធិសម្ភារសម្ភរណស្ស អនោកាសភាវតោ វុត្តំ។ តេនាហ – ‘‘អភព្ពដ្ឋានត្តា’’តិ, លទ្ធព្យាករណានំ ពោធិសត្តានំ ឧប្បត្តិយា អភព្ពទេសត្តាតិ អត្ថោ ។ រូបាវចរេ និព្ពត្តីតិ កម្មវសិតាសម្ភវតោ អរូបាវចរេ អនិព្ពត្តិត្វា រូបាវចរេ និព្ពត្តិ។

    Arūpāvacare paṭisandhi nāma na hotīti bodhisambhārasambharaṇassa anokāsabhāvato vuttaṃ. Tenāha – ‘‘abhabbaṭṭhānattā’’ti, laddhabyākaraṇānaṃ bodhisattānaṃ uppattiyā abhabbadesattāti attho . Rūpāvacare nibbattīti kammavasitāsambhavato arūpāvacare anibbattitvā rūpāvacare nibbatti.

    បរោសហស្សន្តិអាទិនា បរោសហស្សជាតកំ ទស្សេតិ។ តត្ថ បរោសហស្សម្បីតិ អតិរេកសហស្សម្បិ។ សមាគតានន្តិ សន្និបតិតានំ ភាសិតស្ស អត្ថំ ជានិតុំ អសក្កោន្តានំ ពាលានំ។ កន្ទេយ្យុំ តេ វស្សសតំ អបញ្ញាតិ តេ ឯវំ សមាគតា អបញ្ញា ឥមេ ពាលត្តា សសា វិយ វស្សសតម្បិ វស្សសហស្សម្បិ រោទេយ្យុំ បរិទេវេយ្យុំ។ រោទមានាបិ បន អត្ថំ វា ការណំ វា នេវ ជានេយ្យុន្តិ ទីបេតិ។ ឯកោវ សេយ្យោ បុរិសោ សបញ្ញោតិ ឯវរូបានំ ពាលានំ បរោសហស្សតោបិ ឯកោ បណ្ឌិតបុរិសោវ សេយ្យោ វរតរោតិ អត្ថោ។ កីទិសោ សបញ្ញោតិ អាហ – ‘‘យោ ភាសិតស្ស វិជានាតិ អត្ថ’’ន្តិ, អយំ ជេដ្ឋន្តេវាសិកោ វិយ យោ ភាសិតស្ស អត្ថំ ជានាតិ, សោ តាទិសោ សបញ្ញោ វរតរោតិ អត្ថោ។ ទុតិយេ បរោសតជាតកេ ឈាយេយ្យុន្តិ យាថាវតោ អត្ថំ ជានិតុំ សមាហិតា ហុត្វា ចិន្តេយ្យុំ។ សេសមេត្ថ វុត្តនយមេវ។

    Parosahassantiādinā parosahassajātakaṃ dasseti. Tattha parosahassampīti atirekasahassampi. Samāgatānanti sannipatitānaṃ bhāsitassa atthaṃ jānituṃ asakkontānaṃ bālānaṃ. Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññāti te evaṃ samāgatā apaññā ime bālattā sasā viya vassasatampi vassasahassampi rodeyyuṃ parideveyyuṃ. Rodamānāpi pana atthaṃ vā kāraṇaṃ vā neva jāneyyunti dīpeti. Ekova seyyo puriso sapaññoti evarūpānaṃ bālānaṃ parosahassatopi eko paṇḍitapurisova seyyo varataroti attho. Kīdiso sapaññoti āha – ‘‘yo bhāsitassa vijānāti attha’’nti, ayaṃ jeṭṭhantevāsiko viya yo bhāsitassa atthaṃ jānāti, so tādiso sapañño varataroti attho. Dutiye parosatajātake jhāyeyyunti yāthāvato atthaṃ jānituṃ samāhitā hutvā cinteyyuṃ. Sesamettha vuttanayameva.

    តតិយជាតកេ យេ សញ្ញិនោតិ ឋបេត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនលាភិនោ អវសេសចិត្តកសត្តេ ទស្សេតិ។ តេបិ ទុគ្គតាតិ តស្សា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិយា អលាភតោ តេបិ ទុគ្គតា ទុក្ខំ ឧបគតា សញ្ញីភវេ។ ‘‘សញ្ញា រោគោ សញ្ញា គណ្ឌោ សញ្ញា សល្ល’’ន្តិ (ម. និ. ៣.២៤) ហិ តេ សញ្ញាយ អាទីនវទស្សិនោ។ យេបិ អសញ្ញិនោតិ អសញ្ញីភវេ និព្ពត្តេ អចិត្តកសត្តេ ទស្សេតិ។ តេបិ ឥមិស្សាយេវ សមាបត្តិយា អលាភតោ ទុគ្គតាយេវ។ ឈានសុខំ អនង្គណំ និទ្ទោសំ យថាវុត្តទោសាភាវតោ។ ពលវចិត្តេកគ្គតាសភាវេនបិ តំ អនង្គណំ នាម ជាតំ។ នេវសញ្ញី នាសញ្ញីតិ អាហាតិ អតីតេ កិរ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ អរញ្ញាយតនេ កាលំ ករោន្តោ អន្តេវាសិកេហិ បុដ្ឋោ ‘‘នេវសញ្ញី នាសញ្ញី’’តិ អាហ។ បុរិមជាតកេ វុត្តនយេនេវ តាបសា ជេដ្ឋន្តេវាសិកស្ស កថំ ន គណ្ហិំសុ។ ពោធិសត្តោ អាភស្សរតោ អាគន្ត្វា អាកាសេ ឋត្វា ឥមំ គាថមាហ។ តេន វុត្តំ – ‘‘សេសំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ព’’ន្តិ។

    Tatiyajātake ye saññinoti ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanalābhino avasesacittakasatte dasseti. Tepi duggatāti tassā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā alābhato tepi duggatā dukkhaṃ upagatā saññībhave. ‘‘Saññā rogo saññā gaṇḍo saññā salla’’nti (ma. ni. 3.24) hi te saññāya ādīnavadassino. Yepi asaññinoti asaññībhave nibbatte acittakasatte dasseti. Tepi imissāyeva samāpattiyā alābhato duggatāyeva. Jhānasukhaṃ anaṅgaṇaṃ niddosaṃ yathāvuttadosābhāvato. Balavacittekaggatāsabhāvenapi taṃ anaṅgaṇaṃ nāma jātaṃ. Nevasaññī nāsaññīti āhāti atīte kira bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane kālaṃ karonto antevāsikehi puṭṭho ‘‘nevasaññī nāsaññī’’ti āha. Purimajātake vuttanayeneva tāpasā jeṭṭhantevāsikassa kathaṃ na gaṇhiṃsu. Bodhisatto ābhassarato āgantvā ākāse ṭhatvā imaṃ gāthamāha. Tena vuttaṃ – ‘‘sesaṃ vuttanayeneva veditabba’’nti.

    ចតុត្ថជាតកេ (ជា. ១.១.១៣៥) ចន្ទស្ស វិយ អាភា ឯតស្សាតិ ចន្ទាភំ, ឱទាតកសិណំ។ សូរិយាភន្តិ សូរិយស្ស វិយ អាភា ឯតស្សាតិ សូរិយាភំ, បីតកសិណំ។ យោធ បញ្ញាយ គាធតីតិ យោ បុគ្គលោ ឥធ សត្តលោកេ ឥទំ កសិណទ្វយំ បញ្ញាយ គាធតិ, អារម្មណំ កត្វា អនុប្បវិសតិ, តត្ថ វា បតិដ្ឋហតិ។ អវិតក្កេន ទុតិយជ្ឈានេន អាភស្សរូបគោ ហោតីតិ សោ បុគ្គលោ តថា កត្វា បដិលទ្ធេន ទុតិយេន ឈានេន អាភស្សរព្រហ្មលោកូបគោ ហោតិ។ សេសំ បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពន្តិ ឥមិនា ឥមំ ទស្សេតិ (ជា. អដ្ឋ. ១.១.១៣៥ ចន្ទាភជាតកវណ្ណនា) – អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ អរញ្ញាយតនេ កាលំ ករោន្តោ អន្តេវាសិកេហិ បុច្ឆិតោ ‘‘ចន្ទាភំ សូរិយាភ’’ន្តិ វត្វា អាភស្សរេ និព្ពត្តោ។ តាបសា ជេដ្ឋន្តេវាសិកស្ស ន សទ្ទហិំសុ។ ពោធិសត្តោ អាគន្ត្វា អាកាសេ ឋិតោ ឥមំ គាថំ អភាសិ។

    Catutthajātake (jā. 1.1.135) candassa viya ābhā etassāti candābhaṃ, odātakasiṇaṃ. Sūriyābhanti sūriyassa viya ābhā etassāti sūriyābhaṃ, pītakasiṇaṃ. Yodha paññāya gādhatīti yo puggalo idha sattaloke idaṃ kasiṇadvayaṃ paññāya gādhati, ārammaṇaṃ katvā anuppavisati, tattha vā patiṭṭhahati. Avitakkena dutiyajjhānena ābhassarūpago hotīti so puggalo tathā katvā paṭiladdhena dutiyena jhānena ābhassarabrahmalokūpago hoti. Sesaṃ purimanayenevaveditabbanti iminā imaṃ dasseti (jā. aṭṭha. 1.1.135 candābhajātakavaṇṇanā) – atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane kālaṃ karonto antevāsikehi pucchito ‘‘candābhaṃ sūriyābha’’nti vatvā ābhassare nibbatto. Tāpasā jeṭṭhantevāsikassa na saddahiṃsu. Bodhisatto āgantvā ākāse ṭhito imaṃ gāthaṃ abhāsi.

    បញ្ចមជាតកេ អាសីសេថេវាតិ អាសាច្ឆេទំ អកត្វា អត្តនោ កម្មេសុ អាសំ ករេយ្យេវ។ ន និព្ពិន្ទេយ្យាតិ ន និព្ពេទំ ឧប្បាទេយ្យ, ន ឧក្កណ្ឋេយ្យាតិ អត្ថោ។ វោតិ និបាតមត្តំ។ យថា ឥច្ឆិន្តិ អហញ្ហិ សដ្ឋិហត្ថា នរកា ឧដ្ឋានំ ឥច្ឆិំ, សោម្ហិ តថេវ ជាតោ, តតោ ឧដ្ឋិតោយេវាតិ ទីបេតិ។

    Pañcamajātake āsīsethevāti āsācchedaṃ akatvā attano kammesu āsaṃ kareyyeva. Na nibbindeyyāti na nibbedaṃ uppādeyya, na ukkaṇṭheyyāti attho. Voti nipātamattaṃ. Yathā icchinti ahañhi saṭṭhihatthā narakā uṭṭhānaṃ icchiṃ, somhi tatheva jāto, tato uṭṭhitoyevāti dīpeti.

    អតីតេ (ជា. អដ្ឋ. ៤.១៣.សរភមិគជាតកវណ្ណនា) កិរ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ សរភមិគយោនិយំ និព្ពត្តិត្វា អរញ្ញេ បដិវសតិ។ រាជា មិគវិត្តកោ អហោសិ ថាមសម្បន្នោ។ ឯកទិវសំ គន្ត្វា អមច្ចេ អាហ – ‘‘យស្ស បស្សេន មិគោ បលាយតិ, តេនេវ សោ ទាតព្ពោ’’តិ។ អថេកទិវសំ សរភមិគោ ឧដ្ឋាយ រញ្ញោ ឋិតដ្ឋានេន បលាយិ។ អថ នំ អមច្ចា ឧប្បណ្ឌេសុំ។ រាជា ចិន្តេសិ – ‘‘ឥមេ មំ បរិហាសន្តិ, មម បមាណំ ន ជានន្តី’’តិ គាឡ្ហំ និវាសេត្វា បត្តិកោវ ខគ្គំ អាទាយ ‘‘សរភំ គណ្ហិស្សាមី’’តិ វេគេន បក្ខន្ទិ។ អថ នំ ទិស្វា តីណិ យោជនានិ អនុពន្ធិ។ សរភោ អរញ្ញំ បាវិសិ។ រាជាបិ បាវិសិយេវ។ តត្ថ សរភមិគស្ស គមនមគ្គេ សដ្ឋិហត្ថមត្តោ មហាបូតិបាតនរកអាវាដោ អត្ថិ, សោ តិំសហត្ថមត្តំ ឧទកេន បុណ្ណោ តិណេហិ ច បដិច្ឆន្នោ។ សរភោ ឧទកគន្ធំ ឃាយិត្វាវ អាវាដភាវំ ញត្វា ថោកំ ឱសក្កិត្វា គតោ។ រាជា បន ឧជុកមេវ អាគច្ឆន្តោ តស្មិំ បតិ។

    Atīte (jā. aṭṭha. 4.13.sarabhamigajātakavaṇṇanā) kira bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sarabhamigayoniyaṃ nibbattitvā araññe paṭivasati. Rājā migavittako ahosi thāmasampanno. Ekadivasaṃ gantvā amacce āha – ‘‘yassa passena migo palāyati, teneva so dātabbo’’ti. Athekadivasaṃ sarabhamigo uṭṭhāya rañño ṭhitaṭṭhānena palāyi. Atha naṃ amaccā uppaṇḍesuṃ. Rājā cintesi – ‘‘ime maṃ parihāsanti, mama pamāṇaṃ na jānantī’’ti gāḷhaṃ nivāsetvā pattikova khaggaṃ ādāya ‘‘sarabhaṃ gaṇhissāmī’’ti vegena pakkhandi. Atha naṃ disvā tīṇi yojanāni anubandhi. Sarabho araññaṃ pāvisi. Rājāpi pāvisiyeva. Tattha sarabhamigassa gamanamagge saṭṭhihatthamatto mahāpūtipātanarakaāvāṭo atthi, so tiṃsahatthamattaṃ udakena puṇṇo tiṇehi ca paṭicchanno. Sarabho udakagandhaṃ ghāyitvāva āvāṭabhāvaṃ ñatvā thokaṃ osakkitvā gato. Rājā pana ujukameva āgacchanto tasmiṃ pati.

    សរភោ តស្ស បទសទ្ទំ អសុណន្តោ និវត្តិត្វា តំ អបស្សន្តោ ‘‘នរកអាវាដេ បតិតោ ភវិស្សតី’’តិ ញត្វា អាគន្ត្វា ឱលោកេន្តោ តំ គម្ភីរេ ឧទកេ អប្បតិដ្ឋេ កិលមន្តំ ទិស្វា តេន កតាបរាធំ ហទយេ អកត្វា សញ្ជាតការុញ្ញោ ‘‘មា មយិ បស្សន្តេ វរាកោ នស្សតុ, ឥមម្ហា តំ ទុក្ខា មោចេស្សាមី’’តិ អាវាដតីរេ ឋិតោ ‘‘មា ភាយិ, មហារាជ, អហំ តំ ទុក្ខា មោចេស្សាមី’’តិ វត្វា អត្តនោ បិយបុត្តំ ឧទ្ធរិតុំ ឧស្សាហំ ករោន្តោ វិយ តស្សុទ្ធរណត្ថាយ សិលាយ យោគ្គំ កត្វា ‘‘វិជ្ឈិស្សាមី’’តិ អាគតំ រាជានំ សដ្ឋិហត្ថា នរកា ឧទ្ធរិត្វា អស្សាសេត្វា បិដ្ឋិំ អារោបេត្វា អរញ្ញា នីហរិត្វា សេនាយ អវិទូរេ ឱតារេត្វា ឱវាទមស្ស ទត្វា បញ្ចសុ សីលេសុ បតិដ្ឋាបេសិ។ រាជា សេនង្គបរិវុតោ នគរំ គន្ត្វា ‘‘ឥតោ បដ្ឋាយ សកលរដ្ឋវាសិនោ បញ្ច សីលានិ រក្ខន្តូ’’តិ ធម្មភេរិំ ចរាបេសិ។ មហាសត្តេន បន អត្តនោ កតគុណំ កស្សចិ អកថេត្វា សាយំ នានគ្គរសភោជនំ ភុញ្ជិត្វា អលង្កតសយនេ សយិត្វា បច្ចូសកាលេ មហាសត្តស្ស គុណំ សរិត្វា ឧដ្ឋាយ សយនបិដ្ឋេ បល្លង្កេន និសីទិត្វា បីតិបុណ្ណេន ហទយេន ឧទានំ ឧទានេន្តោ ‘‘អាសីសេថេវ បុរិសោ’’តិអាទិនា ឥមា ឆ គាថា អភាសិ។

    Sarabho tassa padasaddaṃ asuṇanto nivattitvā taṃ apassanto ‘‘narakaāvāṭe patito bhavissatī’’ti ñatvā āgantvā olokento taṃ gambhīre udake appatiṭṭhe kilamantaṃ disvā tena katāparādhaṃ hadaye akatvā sañjātakāruñño ‘‘mā mayi passante varāko nassatu, imamhā taṃ dukkhā mocessāmī’’ti āvāṭatīre ṭhito ‘‘mā bhāyi, mahārāja, ahaṃ taṃ dukkhā mocessāmī’’ti vatvā attano piyaputtaṃ uddharituṃ ussāhaṃ karonto viya tassuddharaṇatthāya silāya yoggaṃ katvā ‘‘vijjhissāmī’’ti āgataṃ rājānaṃ saṭṭhihatthā narakā uddharitvā assāsetvā piṭṭhiṃ āropetvā araññā nīharitvā senāya avidūre otāretvā ovādamassa datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi. Rājā senaṅgaparivuto nagaraṃ gantvā ‘‘ito paṭṭhāya sakalaraṭṭhavāsino pañca sīlāni rakkhantū’’ti dhammabheriṃ carāpesi. Mahāsattena pana attano kataguṇaṃ kassaci akathetvā sāyaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkatasayane sayitvā paccūsakāle mahāsattassa guṇaṃ saritvā uṭṭhāya sayanapiṭṭhe pallaṅkena nisīditvā pītipuṇṇena hadayena udānaṃ udānento ‘‘āsīsetheva puriso’’tiādinā imā cha gāthā abhāsi.

    តត្ថ អហិតា ហិតា ចាតិ ទុក្ខផស្សា សុខផស្សា ច, មរណផស្សា, ជីវិតផស្សាតិបិ អត្ថោ។ សត្តានញ្ហិ មរណផស្សោ អហិតោ, ជីវិតផស្សោ ហិតោ។ តេសំ អចិន្តិតោ មរណផស្សោ អាគច្ឆតីតិ ទស្សេតិ ។ អចិន្តិតម្បីតិ មយា ‘‘អាវាដេ បតិស្សាមី’’តិ ន ចិន្តិតំ, ‘‘សរភំ មារេស្សាមី’’តិ ចិន្តិតំ។ ឥទានិ បន មេ ចិន្តិតំ នដ្ឋំ, អចិន្តិតមេវ ជាតន្តិ ឧទានវសេន វទតិ។ ភោគាតិ យសបរិវារា, ឯតេ ចិន្តាមយា ន ហោន្តិ។ តស្មា ញាណវតា វីរិយមេវ កាតព្ពន្តិ វទតិ។ វីរិយវតោ ហិ អចិន្តិតម្បិ ហោតិយេវ។

    Tattha ahitā hitā cāti dukkhaphassā sukhaphassā ca, maraṇaphassā, jīvitaphassātipi attho. Sattānañhi maraṇaphasso ahito, jīvitaphasso hito. Tesaṃ acintito maraṇaphasso āgacchatīti dasseti . Acintitampīti mayā ‘‘āvāṭe patissāmī’’ti na cintitaṃ, ‘‘sarabhaṃ māressāmī’’ti cintitaṃ. Idāni pana me cintitaṃ naṭṭhaṃ, acintitameva jātanti udānavasena vadati. Bhogāti yasaparivārā, ete cintāmayā na honti. Tasmā ñāṇavatā vīriyameva kātabbanti vadati. Vīriyavato hi acintitampi hotiyeva.

    តស្សេតំ ឧទានំ ឧទានេន្តស្សេវ អរុណំ ឧដ្ឋហិ។ បុរោហិតោ បាតោវ សុខសេយ្យបុច្ឆនត្ថំ អាគន្ត្វា ទ្វារេ ឋិតោ តស្ស ឧទានគីតសទ្ទំ សុត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘រាជា ហិយ្យោ មិគវំ អគមាសិ, តត្ថ សរភមិគំ វិទ្ធោ ភវិស្សតិ, តេន មញ្ញេ ឧទានំ ឧទានេតី’’តិ។ ឯវំ ព្រាហ្មណស្ស រញ្ញោ បរិបុណ្ណព្យញ្ជនំ ឧទានំ សុត្វា សុមជ្ជិតេ អាទាសេ មុខំ ឱលោកេន្តស្ស ឆាយា វិយ រញ្ញា ច សរភេន ច កតការណំ បាកដំ អហោសិ, សោ នខគ្គេន ទ្វារំ អាកោដេសិ។ រាជា ‘‘កោ ឯសោ’’តិ បុច្ឆិ។ អហំ, ទេវ, បុរោហិតោតិ។ អថស្ស ទ្វារំ វិវរិត្វា ‘‘ឥតោ ឯហាចរិយា’’តិ អាហ។ សោ បវិសិត្វា រាជានំ ជយាបេត្វា ឯកមន្តំ ឋិតោ ‘‘អហំ, មហារាជ, តយា អរញ្ញេ កតការណំ ជានាមិ, ត្វំ ឯកំ សរភមិគំ អនុពន្ធន្តោ នរកេ បតិតោ, អថ នំ សោ សរភោ សិលាយ យោគ្គំ កត្វា នរកតោ ឧទ្ធរិ, សោ ត្វំ តស្ស គុណំ សរិត្វា ឧទានំ ឧទានេសី’’តិ វត្វា ‘‘សរភំ គិរិទុគ្គស្មិ’’ន្តិអាទិនា ទ្វេ គាថា អភាសិ។

    Tassetaṃ udānaṃ udānentasseva aruṇaṃ uṭṭhahi. Purohito pātova sukhaseyyapucchanatthaṃ āgantvā dvāre ṭhito tassa udānagītasaddaṃ sutvā cintesi – ‘‘rājā hiyyo migavaṃ agamāsi, tattha sarabhamigaṃ viddho bhavissati, tena maññe udānaṃ udānetī’’ti. Evaṃ brāhmaṇassa rañño paripuṇṇabyañjanaṃ udānaṃ sutvā sumajjite ādāse mukhaṃ olokentassa chāyā viya raññā ca sarabhena ca katakāraṇaṃ pākaṭaṃ ahosi, so nakhaggena dvāraṃ ākoṭesi. Rājā ‘‘ko eso’’ti pucchi. Ahaṃ, deva, purohitoti. Athassa dvāraṃ vivaritvā ‘‘ito ehācariyā’’ti āha. So pavisitvā rājānaṃ jayāpetvā ekamantaṃ ṭhito ‘‘ahaṃ, mahārāja, tayā araññe katakāraṇaṃ jānāmi, tvaṃ ekaṃ sarabhamigaṃ anubandhanto narake patito, atha naṃ so sarabho silāya yoggaṃ katvā narakato uddhari, so tvaṃ tassa guṇaṃ saritvā udānaṃ udānesī’’ti vatvā ‘‘sarabhaṃ giriduggasmi’’ntiādinā dve gāthā abhāsi.

    តត្ថ អនុសរីតិ អនុពន្ធិ។ វិក្កន្តន្តិ ឧទ្ធរណត្ថាយ កតបរក្កមំ។ អនុជីវសីតិ ឧបជីវសិ, តស្សានុភាវេន តយា ជីវិតំ លទ្ធន្តិ អត្ថោ។ សមុទ្ធរីតិ ឧទ្ធរណំ អកាសិ។ សិលាយ យោគ្គំ សរភោ ករិត្វាតិ សិលាយ សោបានសទិសាយ នរកតោ ឧទ្ធរណយោគ្គតំ ករិត្វា។ អលីនចិត្តន្តិ សង្កោចំ អប្បត្តចិត្តំ។ ត មិគំ វទេសីតិ សុវណ្ណសរភមិគំ ឥធ សិរិសយនេ និបន្នោ វណ្ណេសិ។ តំ សុត្វា រាជា, ‘‘អយំ មយា សទ្ធិំ ន មិគវំ អាគតោ, សព្ពញ្ច បវត្តិំ ជានាតិ, កថំ នុ ខោ ជានាតិ, បុច្ឆិស្សាមិ ន’’ន្តិ ចិន្តេត្វា – ‘‘កិំ ត្វំ នុ តត្ថេវា’’តិ នវមគាថមាហ ។ តត្ថ ភិំសរូបន្តិ កិំ នុ តេ ញាណំ ពលវជាតិកំ, តេនេតំ ជានាសីតិ វទតិ។ ព្រាហ្មណោ ‘‘នាហំ សព្ពញ្ញុពុទ្ធោ, ព្យញ្ជនំ អមក្ខេត្វា តយា កថិតគាថាយ បន មយ្ហំ អត្ថោ ឧបដ្ឋាតី’’តិ ទីបេន្តោ ‘‘ន ចេវហ’’ន្តិ ទសមគាថមាហ ។ តត្ថ សុភាសិតានន្តិ ព្យញ្ជនំ អមក្ខេត្វា សុដ្ឋុ ភាសិតានំ។ អត្ថំ តទានេន្តីតិ យោ តេសំ អត្ថោ, តំ អានេន្តិ ឧបធារេន្តីតិ អត្ថោ។ តទា បុរោហិតោ ធម្មសេនាបតិ អហោសិ។ តេនេវាហ – ‘‘អតីតេបី’’តិអាទិ។ សេសំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    Tattha anusarīti anubandhi. Vikkantanti uddharaṇatthāya kataparakkamaṃ. Anujīvasīti upajīvasi, tassānubhāvena tayā jīvitaṃ laddhanti attho. Samuddharīti uddharaṇaṃ akāsi. Silāya yoggaṃ sarabho karitvāti silāya sopānasadisāya narakato uddharaṇayoggataṃ karitvā. Alīnacittanti saṅkocaṃ appattacittaṃ. Ta migaṃ vadesīti suvaṇṇasarabhamigaṃ idha sirisayane nipanno vaṇṇesi. Taṃ sutvā rājā, ‘‘ayaṃ mayā saddhiṃ na migavaṃ āgato, sabbañca pavattiṃ jānāti, kathaṃ nu kho jānāti, pucchissāmi na’’nti cintetvā – ‘‘kiṃ tvaṃ nu tatthevā’’ti navamagāthamāha . Tattha bhiṃsarūpanti kiṃ nu te ñāṇaṃ balavajātikaṃ, tenetaṃ jānāsīti vadati. Brāhmaṇo ‘‘nāhaṃ sabbaññubuddho, byañjanaṃ amakkhetvā tayā kathitagāthāya pana mayhaṃ attho upaṭṭhātī’’ti dīpento ‘‘na cevaha’’nti dasamagāthamāha . Tattha subhāsitānanti byañjanaṃ amakkhetvā suṭṭhu bhāsitānaṃ. Atthaṃ tadānentīti yo tesaṃ attho, taṃ ānenti upadhārentīti attho. Tadā purohito dhammasenāpati ahosi. Tenevāha – ‘‘atītepī’’tiādi. Sesaṃ uttānatthameva.

    អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរវត្ថុ

    Aññāsikoṇḍaññattheravatthu

    អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរាទយោតិអាទីសុ បន យាថាវសរសគុណវសេនាតិ យថាសភាវគុណវសេន។ បព្ពជ្ជាវសេន បដិវេធវសេន សុចិរំ សុនិបុណំ រត្តិន្ទិវបរិច្ឆេទជាននវសេន ច រត្តញ្ញុតា វេទិតព្ពាតិ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឋបេត្វា ហិ សម្មាសម្ពុទ្ធ’’ន្តិអាទិមាហ។ បាកដោវ ហោតីតិ សតិបញ្ញាវេបុល្លប្បត្តិកោ បាកដោ វិភូតោ ហោតិ។ អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញោតិ សាវកេសុ សព្ពបឋមំ ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ ញាតកោណ្ឌញ្ញោ។ សព្ពេសុបិ ឯតទគ្គេសូតិ សព្ពេសុបិ ឯតទគ្គសុត្តេសុ, សព្ពេសុ វា ឯតទគ្គដ្ឋបនេសុ។

    Aññāsikoṇḍaññattherādayotiādīsu pana yāthāvasarasaguṇavasenāti yathāsabhāvaguṇavasena. Pabbajjāvasena paṭivedhavasena suciraṃ sunipuṇaṃ rattindivaparicchedajānanavasena ca rattaññutā veditabbāti taṃ dassento ‘‘ṭhapetvā hi sammāsambuddha’’ntiādimāha. Pākaṭova hotīti satipaññāvepullappattiko pākaṭo vibhūto hoti. Aññāsikoṇḍaññoti sāvakesu sabbapaṭhamaṃ cattāri ariyasaccāni ñātakoṇḍañño. Sabbesupi etadaggesūti sabbesupi etadaggasuttesu, sabbesu vā etadaggaṭṭhapanesu.

    ធុរបត្តានីតិ បត្តានំ បមុខភូតានិ ពាហិរបត្តានិ។ នវុតិហត្ថានីតិ មជ្ឈិមបុរិសស្ស ហត្ថេន នវុតិរតនានិ។ បទុមេនេវ តំ តំ បទេសំ ឧត្តរតិ អតិក្កមតីតិ បទុមុត្តរោ, ភគវា។ គន្ធទាមមាលាទាមាទីហីតិ អាទិសទ្ទេន បត្តទាមាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ តត្ថ គន្ធទាមេហិ កតមាលា គន្ធទាមំ។ លវង្គតក្កោលជាតិបុប្ផាទីហិ កតមាលា មាលាទាមំ។ តមាលបត្តាទីហិ កតមាលា បត្តទាមំ។ វង្គបដ្ដេតិ វង្គទេសេ ឧប្បន្នឃនសុខុមវត្ថេ។ ឧត្តមសុខុមវត្ថន្តិ កាសិកវត្ថមាហ។

    Dhurapattānīti pattānaṃ pamukhabhūtāni bāhirapattāni. Navutihatthānīti majjhimapurisassa hatthena navutiratanāni. Padumeneva taṃ taṃ padesaṃ uttarati atikkamatīti padumuttaro, bhagavā. Gandhadāmamālādāmādīhīti ādisaddena pattadāmādiṃ saṅgaṇhāti. Tattha gandhadāmehi katamālā gandhadāmaṃ. Lavaṅgatakkolajātipupphādīhi katamālā mālādāmaṃ. Tamālapattādīhi katamālā pattadāmaṃ. Vaṅgapaṭṭeti vaṅgadese uppannaghanasukhumavatthe. Uttamasukhumavatthanti kāsikavatthamāha.

    តេបរិវដ្ដធម្មចក្កប្បវត្តនសុត្តន្តបរិយោសានេតិ ឯត្ថ ‘‘ឥទំ ទុក្ខំ អរិយសច្ច’’ន្តិអាទិនា សច្ចវសេន, ‘‘ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បរិញ្ញេយ្យ’’ន្តិអាទិនា កិច្ចវសេន, ‘‘ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ បរិញ្ញាត’’ន្តិអាទិនា កតវសេន ច តីហិ អាការេហិ បរិវដ្ដេត្វា ចតុន្នំ សច្ចានំ ទេសិតត្តា តយោ បរិវដ្ដា ឯតស្ស អត្ថីតិ តិបរិវដ្ដំ, តិបរិវដ្ដមេវ តេបរិវដ្ដំ, តេបរិវដ្ដញ្ច តំ ធម្មចក្កប្បវត្តនញ្ចាតិ តេបរិវដ្ដធម្មចក្កប្បវត្តនំ, តទេវ សុត្តន្តំ, តស្ស បរិយោសានេតិ អត្ថោ។

    Teparivaṭṭadhammacakkappavattanasuttantapariyosāneti ettha ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasacca’’ntiādinā saccavasena, ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyya’’ntiādinā kiccavasena, ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññāta’’ntiādinā katavasena ca tīhi ākārehi parivaṭṭetvā catunnaṃ saccānaṃ desitattā tayo parivaṭṭā etassa atthīti tiparivaṭṭaṃ, tiparivaṭṭameva teparivaṭṭaṃ, teparivaṭṭañca taṃ dhammacakkappavattanañcāti teparivaṭṭadhammacakkappavattanaṃ, tadeva suttantaṃ, tassa pariyosāneti attho.

    សាលិគព្ភំ ផាលេត្វា អាទាយាតិ សាលិគព្ភំ ផាលេត្វា តត្ថ លព្ភមានំ សាលិខីររសំ អាទាយ។ អនុច្ឆវិកន្តិ ពុទ្ធានំ អនុច្ឆវិកំ ខីរបាយសំ បចាបេម។ វេណិយោ បុរិសភាវវសេន ពន្ធិត្វា កលាបករណេ កលាបគ្គំ។ ខលេ កលាបានំ ឋបនទិវសេ ខលគ្គំ។ មទ្ទិត្វា វីហីនំ រាសិករណទិវសេ ខលភណ្ឌគ្គំ។ កោដ្ឋេសុ ហិ ធញ្ញស្ស បក្ខិបនទិវសេ កោដ្ឋគ្គំ។

    Sāligabbhaṃ phāletvā ādāyāti sāligabbhaṃ phāletvā tattha labbhamānaṃ sālikhīrarasaṃ ādāya. Anucchavikanti buddhānaṃ anucchavikaṃ khīrapāyasaṃ pacāpema. Veṇiyo purisabhāvavasena bandhitvā kalāpakaraṇe kalāpaggaṃ. Khale kalāpānaṃ ṭhapanadivase khalaggaṃ. Madditvā vīhīnaṃ rāsikaraṇadivase khalabhaṇḍaggaṃ. Koṭṭhesu hi dhaññassa pakkhipanadivase koṭṭhaggaṃ.

    ទ្វេ គតិយោតិ ទ្វេ ឯវ និប្ផត្តិយោ, ទ្វេ និដ្ឋាតិ អត្ថោ។ តស្មិំ កុមារេ សព្ពញ្ញុតំ បត្តេតិ កោណ្ឌញ្ញមាណវស្សេវ លទ្ធិយំ ឋត្វា ឥតរេបិ ឆ ជនា បុត្តេ អនុសាសិំសុ។ ពោធិរុក្ខមូលេ បាចីនបស្សំ អចលដ្ឋានំ នាម, យំ ‘‘វជិរាសន’’ន្តិបិ វុច្ចតិ។ មហតំ មហតិយោ វហតីតិ ‘‘បាចីនមុខោ’’តិ អវត្វា ‘‘បាចីនលោកធាតុអភិមុខោ’’តិ វុត្តំ។ មំសចក្ខុបិ លោកនាថស្ស អប្បដិឃាតំ មហាវិសយញ្ចាតិ។ ចតុរង្គសមន្នាគតន្តិ ‘‘កាមំ តចោ ច ន្ហារុ ច, អដ្ឋិ ច អវសិស្សតូ’’តិអាទិនា (ម. និ. ២.១៨៤; សំ. និ. ២.២២, ២៣៧; អ. និ. ២.៥; មហានិ. ១៩៦) វុត្តចតុរង្គសមន្នាគតំ។

    Dve gatiyoti dve eva nipphattiyo, dve niṭṭhāti attho. Tasmiṃ kumāre sabbaññutaṃ patteti koṇḍaññamāṇavasseva laddhiyaṃ ṭhatvā itarepi cha janā putte anusāsiṃsu. Bodhirukkhamūle pācīnapassaṃ acalaṭṭhānaṃ nāma, yaṃ ‘‘vajirāsana’’ntipi vuccati. Mahataṃ mahatiyo vahatīti ‘‘pācīnamukho’’ti avatvā ‘‘pācīnalokadhātuabhimukho’’ti vuttaṃ. Maṃsacakkhupi lokanāthassa appaṭighātaṃ mahāvisayañcāti. Caturaṅgasamannāgatanti ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatū’’tiādinā (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22, 237; a. ni. 2.5; mahāni. 196) vuttacaturaṅgasamannāgataṃ.

    ឥទំ បន សព្ពមេវាតិ ‘‘កស្ស នុ ខោ អហំ បឋមំ ធម្មំ ទេសេស្សាមី’’តិអាទិនយប្បវត្តំ (ម. និ. ១.២៨៤; ២.៣៤១; មហាវ. ១០) សព្ពមេវ។ បរិវិតក្កមត្តមេវ តថា អត្ថសិទ្ធិយា អភាវតោ។ បុប្ផិតផលិតំ កត្វាតិ អភិញ្ញាបដិសម្ភិទាហិ សព្ពបាលិផុល្លំ, មគ្គផលេហិ សព្ពសោ ផលភារភរិតញ្ច ករោន្តោ បុប្ផិតំ ផលិតំ កត្វា។ អបក្កមិតុកាមោ ហុត្វាតិ ទ្វេបិ អគ្គសាវកេ អត្តនោ និបច្ចការំ ករោន្តេ ទិស្វា តេសំ គុណាតិរេកតំ ពហុ មញ្ញន្តោ ពុទ្ធានំ សន្តិកា អបក្កមិតុកាមោ ហុត្វា។ តត្ថេវាតិ ឆទ្ទន្តទហតីរេយេវ។

    Idaṃ pana sabbamevāti ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ desessāmī’’tiādinayappavattaṃ (ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) sabbameva. Parivitakkamattameva tathā atthasiddhiyā abhāvato. Pupphitaphalitaṃ katvāti abhiññāpaṭisambhidāhi sabbapāliphullaṃ, maggaphalehi sabbaso phalabhārabharitañca karonto pupphitaṃ phalitaṃ katvā. Apakkamitukāmo hutvāti dvepi aggasāvake attano nipaccakāraṃ karonte disvā tesaṃ guṇātirekataṃ bahu maññanto buddhānaṃ santikā apakkamitukāmo hutvā. Tatthevāti chaddantadahatīreyeva.

    សារិបុត្ត-មោគ្គល្លានត្ថេរវត្ថុ

    Sāriputta-moggallānattheravatthu

    ១៨៩-១៩០. ទុតិយតតិយេសុ ឥទ្ធិមន្តានន្តិ ឯត្ថ មន្ត-សទ្ទោ អតិសយត្ថវិសយោតិ ថេរស្ស អតិសយិកឥទ្ធិតំ ទស្សេតុំ – ‘‘ឥទ្ធិយា សម្បន្នាន’’ន្តិ វុត្តំ។ សហ បំសូហិ កីឡិំសូតិ សហបំសុកីឡិតា។ ឥធលោកត្តភាវមេវាតិ ទិដ្ឋធម្មិកអត្តភាវមេវ។ សោឡស បញ្ញា បដិវិជ្ឈិត្វា ឋិតោតិ មជ្ឈិមនិកាយេ អនុបទសុត្តន្តទេសនាយ ‘‘មហាបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តោ, បុថុបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តោ, ហាសបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តោ, ជវនបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តោ, តិក្ខបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តោ, និព្ពេធិកបញ្ញោ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តោ’’តិ (ម. និ. ៣.៩៣) ឯវមាគតា មហាបញ្ញាទិកា ឆ, តស្មិំយេវ សុត្តេ អាគតា នវានុបុព្ពវិហារសមាបត្តិបញ្ញា, អរហត្តមគ្គបញ្ញាតិ ឥមា សោឡសវិធា បញ្ញា បដិវិជ្ឈិត្វា សច្ឆិកត្វា ឋិតោ។

    189-190. Dutiyatatiyesu iddhimantānanti ettha manta-saddo atisayatthavisayoti therassa atisayikaiddhitaṃ dassetuṃ – ‘‘iddhiyā sampannāna’’nti vuttaṃ. Saha paṃsūhi kīḷiṃsūti sahapaṃsukīḷitā. Idhalokattabhāvamevāti diṭṭhadhammikaattabhāvameva. Soḷasa paññā paṭivijjhitvā ṭhitoti majjhimanikāye anupadasuttantadesanāya ‘‘mahāpañño, bhikkhave, sāriputto, puthupañño, bhikkhave, sāriputto, hāsapañño, bhikkhave, sāriputto, javanapañño, bhikkhave, sāriputto, tikkhapañño, bhikkhave, sāriputto, nibbedhikapañño, bhikkhave, sāriputto’’ti (ma. ni. 3.93) evamāgatā mahāpaññādikā cha, tasmiṃyeva sutte āgatā navānupubbavihārasamāpattipaññā, arahattamaggapaññāti imā soḷasavidhā paññā paṭivijjhitvā sacchikatvā ṭhito.

    បញ្ហសាកច្ឆន្តិ បញ្ហស្ស បុច្ឆនវសេន វិស្សជ្ជនវសេន ច សាកច្ឆំ ករោតិ។ អត្ថិកេហិ ឧបញ្ញាតំ មគ្គន្តិ ឯតំ អនុពន្ធនស្ស ការណវចនំ។ ឥទញ្ហិ វុត្តំ ហោតិ – យំនូនាហំ ឥមំ ភិក្ខុំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធេយ្យំ។ កស្មា? យស្មា ឥទំ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធនំ នាម អត្ថិកេហិ ឧបញ្ញាតំ មគ្គំ, ញាតោ ចេវ ឧបគតោ ច មគ្គោតិ អត្ថោ។ អថ វា អត្ថិកេហិ អម្ហេហិ មរណេ សតិ អមតេនបិ ភវិតព្ពន្តិ ឯវំ កេវលំ អត្ថីតិ ឧបញ្ញាតំ, អនុមានញាណេន ឧបគន្ត្វា ញាតំ និព្ពានំ នាម អត្ថិ, តំ មគ្គន្តោ បរិយេសន្តោតិ ឯវម្បេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។

    Pañhasākacchanti pañhassa pucchanavasena vissajjanavasena ca sākacchaṃ karoti. Atthikehi upaññātaṃ magganti etaṃ anubandhanassa kāraṇavacanaṃ. Idañhi vuttaṃ hoti – yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyaṃ. Kasmā? Yasmā idaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhanaṃ nāma atthikehi upaññātaṃ maggaṃ, ñāto ceva upagato ca maggoti attho. Atha vā atthikehi amhehi maraṇe sati amatenapi bhavitabbanti evaṃ kevalaṃ atthīti upaññātaṃ, anumānañāṇena upagantvā ñātaṃ nibbānaṃ nāma atthi, taṃ magganto pariyesantoti evampettha attho daṭṭhabbo.

    នេសំ បរិសាយាតិ ទ្វិន្នំ អគ្គសាវកានំ បរិវារភូតបរិសាយ។ ទ្វេ អគ្គសាវកេតិ សារិបុត្តមោគ្គល្លានេ ទ្វេ មហានុភាវេ សាវកេ។ ឋានន្តរេតិ អគ្គសាវកត្តសញ្ញិតេ ឋានន្តរេ ឋបេសិ។ កស្មា បនេត្ថ ‘‘អគ្គសាវកេ’’តិ អវត្វា ‘‘មហាសាវកេ’’តិ វុត្តំ។ យទិ អញ្ញេបិ មហាថេរា អភិញ្ញាតាទិគុណវិសេសយោគេន ‘‘មហាសាវកា’’តិ វត្តព្ពតំ លភន្តិ, ឥមេយេវ បន សាវកេសុ អនញ្ញសាធារណភូតា វិសេសតោ ‘‘មហាសាវកា’’តិ វត្តព្ពាតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘ទ្វេបិ មហាសាវកេ’’តិ វុត្តំ។

    Nesaṃ parisāyāti dvinnaṃ aggasāvakānaṃ parivārabhūtaparisāya. Dve aggasāvaketi sāriputtamoggallāne dve mahānubhāve sāvake. Ṭhānantareti aggasāvakattasaññite ṭhānantare ṭhapesi. Kasmā panettha ‘‘aggasāvake’’ti avatvā ‘‘mahāsāvake’’ti vuttaṃ. Yadi aññepi mahātherā abhiññātādiguṇavisesayogena ‘‘mahāsāvakā’’ti vattabbataṃ labhanti, imeyeva pana sāvakesu anaññasādhāraṇabhūtā visesato ‘‘mahāsāvakā’’ti vattabbāti dassanatthaṃ ‘‘dvepi mahāsāvake’’ti vuttaṃ.

    មហាកស្សបត្ថេរវត្ថុ

    Mahākassapattheravatthu

    ១៩១. ចតុត្ថេ យស្មា ធុតវាទធុតធម្មធុតង្គានិ ធុតមូលកានិ, តស្មា ‘‘ធុតោ វេទិតព្ពោ’’តិ អារទ្ធំ, តត្ថ កិលេសេ ធុនិ ធុតវាតិ ធុតោ, ធុតកិលេសោ បុគ្គលោ, កិលេសធុននោ វា ធម្មោ, កិលេសធុននោ ធម្មោតិ ច សបុព្ពភាគោ អរិយមគ្គោ ទដ្ឋព្ពោ។ តំ ធុតសញ្ញិតំ កិលេសធុននធម្មំ វទតិ, បរេ តត្ថ បតិដ្ឋាបេតីតិ ធុតវាទោ។ ចតុក្កញ្ចេត្ថ សម្ភវតីតិ តំ ទស្សេតុំ – ‘‘ឯត្ថ បនា’’តិអាទិ អារទ្ធំ។ តយិទន្តិ និបាតោ, តស្ស សោ អយន្តិ អត្ថោ។ ធុតភូតស្ស ធុតភូតា ធម្មា ធុតធម្មា។ អប្បិច្ឆតា សន្តុដ្ឋិតា ហេដ្ឋា វុត្តា ឯវ ។ កិលេសេ សម្មា លិខតិ តច្ឆតីតិ សល្លេខោ, កិលេសជេគុច្ឆី, តស្ស ភាវោ សល្លេខតា។ ទ្វីហិបិ កាមេហិ វិវិច្ចតីតិ បវិវេកោ, យោនិសោមនសិការពហុលោ បុគ្គលោ, តស្ស ភាវោ បវិវេកតា។ ឥមិនា សរីរដ្ឋបនមត្តេន អត្ថីតិ ឥទមដ្ឋិ ត្ថ-ការស្ស ដ្ឋ-ការំ កត្វា, តស្ស ភាវោ ឥទមដ្ឋិតា, ឥមេហិ វា កុសលធម្មេហិ អត្ថិ ឥទមដ្ឋិ, យេន ញាណេន ‘‘បព្ពជិតេន នាម បំសុកូលិកង្គាទីសុ បតិដ្ឋិតេន ភវិតព្ព’’ន្តិ យថានុសិដ្ឋំ ធុតគុណេ សមាទិយតិ ចេវ បរិហរតិ ច, តំ ញាណំ ឥទមដ្ឋិតា។ តេនាហ – ‘‘ឥទមដ្ឋិតា ញាណមេវា’’តិ។ ធុតធម្មា នាមាតិ ធុតង្គសេវនាយ បដិបក្ខភូតានំ បាបធម្មានំ ធុននវសេន បវត្តិយា ធុតោតិ លទ្ធនាមាយ ធុតង្គចេតនាយ ឧបការកា ធម្មាតិ កត្វា ធុតធម្មា នាម ។ អនុបតន្តីតិ តទន្តោគធា តប្បរិយាបន្នា ហោន្តិ តទុភយស្សេវ បវត្តិវិសេសភាវតោ។ បដិក្ខេបវត្ថូសូតិ ធុតង្គសេវនាយ បដិក្ខិបិតព្ពវត្ថូសុ បហាតព្ពវត្ថូសុ។

    191. Catutthe yasmā dhutavādadhutadhammadhutaṅgāni dhutamūlakāni, tasmā ‘‘dhuto veditabbo’’ti āraddhaṃ, tattha kilese dhuni dhutavāti dhuto, dhutakileso puggalo, kilesadhunano vā dhammo, kilesadhunano dhammoti ca sapubbabhāgo ariyamaggo daṭṭhabbo. Taṃ dhutasaññitaṃ kilesadhunanadhammaṃ vadati, pare tattha patiṭṭhāpetīti dhutavādo. Catukkañcettha sambhavatīti taṃ dassetuṃ – ‘‘ettha panā’’tiādi āraddhaṃ. Tayidanti nipāto, tassa so ayanti attho. Dhutabhūtassa dhutabhūtā dhammā dhutadhammā. Appicchatā santuṭṭhitā heṭṭhā vuttā eva . Kilese sammā likhati tacchatīti sallekho, kilesajegucchī, tassa bhāvo sallekhatā. Dvīhipi kāmehi viviccatīti paviveko, yonisomanasikārabahulo puggalo, tassa bhāvo pavivekatā. Iminā sarīraṭṭhapanamattena atthīti idamaṭṭhi ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā, tassa bhāvo idamaṭṭhitā, imehi vā kusaladhammehi atthi idamaṭṭhi, yena ñāṇena ‘‘pabbajitena nāma paṃsukūlikaṅgādīsu patiṭṭhitena bhavitabba’’nti yathānusiṭṭhaṃ dhutaguṇe samādiyati ceva pariharati ca, taṃ ñāṇaṃ idamaṭṭhitā. Tenāha – ‘‘idamaṭṭhitā ñāṇamevā’’ti. Dhutadhammā nāmāti dhutaṅgasevanāya paṭipakkhabhūtānaṃ pāpadhammānaṃ dhunanavasena pavattiyā dhutoti laddhanāmāya dhutaṅgacetanāya upakārakā dhammāti katvā dhutadhammā nāma . Anupatantīti tadantogadhā tappariyāpannā honti tadubhayasseva pavattivisesabhāvato. Paṭikkhepavatthūsūti dhutaṅgasevanāya paṭikkhipitabbavatthūsu pahātabbavatthūsu.

    បំសុកូលិកង្គំ…បេ.… នេសជ្ជិកង្គន្តិ ឧទ្ទេសោបិ បេយ្យាលនយេន ទស្សិតោ។ យទេត្ថ វត្តព្ពំ, តំ សព្ពំ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.២២ អាទយោ) វិត្ថារតោ វុត្តំ។ ធុតវាទគ្គហណេនេវ ថេរស្ស ធុតភាវោបិ គហិតោ ហោតីតិ ‘‘ធុតវាទាន’’ន្តេវ វុត្តំ។ អយំ មហាតិ អភិនីហារាទិមហន្តតាយបិ សាសនស្ស ឧបការិតាយបិ អយំ ថេរោ មហា, គុណមហន្តតាយ បសំសាវចនមេវ វា ឯតំ ថេរស្ស យទិទំ មហាកស្សបោតិ យថា ‘‘មហាមោគ្គល្លានោ’’តិ។

    Paṃsukūlikaṅgaṃ…pe… nesajjikaṅganti uddesopi peyyālanayena dassito. Yadettha vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.22 ādayo) vitthārato vuttaṃ. Dhutavādaggahaṇeneva therassa dhutabhāvopi gahito hotīti ‘‘dhutavādāna’’nteva vuttaṃ. Ayaṃ mahāti abhinīhārādimahantatāyapi sāsanassa upakāritāyapi ayaṃ thero mahā, guṇamahantatāya pasaṃsāvacanameva vā etaṃ therassa yadidaṃ mahākassapoti yathā ‘‘mahāmoggallāno’’ti.

    សត្ថុ ធម្មទេសនាយ វត្ថុត្តយេ សញ្ជាតប្បសាទតាយ ឧបាសកភាវេ ឋិតត្តា វុត្តំ – ‘‘ឧបោសថង្គានិ អធិដ្ឋាយា’’តិអាទិ។ ឯតស្ស អគ្គភាវស្សាតិ យោជេតព្ពំ។ សច្ចការោតិ សច្ចភាវាវហោ ការោ, អវិសំវាទនវសេន វា តទត្ថសាធនោតិ អត្ថោ។ កោលាហលន្តិ កុតូហលវិប្ផារោ។ សត្ថា សត្តមេ សត្តមេ សំវច្ឆរេ ធម្មំ កថេន្តោ សត្តានំ សវនយោគ្គំ កាលំ សល្លក្ខេន្តោ ទិវា សាយន្ហសមយំ កថេតិ, រត្តិយំ សកលយាមំ។ តេនាហ – ‘‘ព្រាហ្មណោ ព្រាហ្មណេ អាហ – ‘ភោតិ កិំ រត្តិំ ធម្មំ សុណិស្សសិ ទិវា’’’តិ។ វិស្សាសិកោតិ វិស្សាសិកភាវោ។ ‘‘តតោ បដ្ឋាយ សោ’’តិ វា បាឋោ។

    Satthu dhammadesanāya vatthuttaye sañjātappasādatāya upāsakabhāve ṭhitattā vuttaṃ – ‘‘uposathaṅgāni adhiṭṭhāyā’’tiādi. Etassa aggabhāvassāti yojetabbaṃ. Saccakāroti saccabhāvāvaho kāro, avisaṃvādanavasena vā tadatthasādhanoti attho. Kolāhalanti kutūhalavipphāro. Satthā sattame sattame saṃvacchare dhammaṃ kathento sattānaṃ savanayoggaṃ kālaṃ sallakkhento divā sāyanhasamayaṃ katheti, rattiyaṃ sakalayāmaṃ. Tenāha – ‘‘brāhmaṇo brāhmaṇe āha – ‘bhoti kiṃ rattiṃ dhammaṃ suṇissasi divā’’’ti. Vissāsikoti vissāsikabhāvo. ‘‘Tato paṭṭhāya so’’ti vā pāṭho.

    ទ្វេ អសង្ខ្យេយ្យានិ បូរិតបារមិស្សាតិ ឥទំ សា បរម្បរាយ សោតបតិតំ អត្ថំ គហេត្វា អាហ។ អទិន្នវិបាកស្សាតិ អវិបក្កវិបាកស្ស។ ភទ្ទកេ កាលេតិ យុត្តេ កាលេ។ នក្ខត្តន្តិ នក្ខត្តេន លក្ខិតំ ឆណំ។ តស្មិំ តស្មិញ្ហិ នក្ខត្តេ អនុភវិតព្ពឆណានិ នក្ខត្តានិ នាម, ឥតរានិ បន ឆណានិ នាម។ សម្មាបតិតទុក្ខតោ វិមោចនេន តតោ និយ្យានាវហតាយ ឥច្ឆិតត្ថស្ស លភាបនតោ ច និយ្យានិកំ។ តេសន្តិ សុវណ្ណបទុមានំ។ ឱលម្ពកាតិ សុវណ្ណរតនវិចិត្តា រតនទាមា។ បុញ្ញនិយាមេនាតិ បុញ្ញានុភាវសិទ្ធេន និយាមេន។ ស្វស្ស ពារាណសិរជ្ជំ ទាតុំ កតោកាសោ។ ផុស្សរថន្តិ មង្គលរថំ។ សេតច្ឆត្តឧណ្ហីសវាលពីជនិខគ្គមណិបាទុកានិ បញ្ចវិធំ រាជកកុធភណ្ឌន្តិ វទន្តិ។ ឥធ បន សេតច្ឆត្តំ វិសុំ គហិតន្តិ សីហាសនំ បញ្ចមំ កត្វា វទន្តិ។ បារុបនកណ្ណន្តិ បារុបនវត្ថស្ស ទសន្តំ។ ទិព្ពវត្ថទាយិបុញ្ញានុភាវចោទិតោ ‘‘ននុ តាតា ថូល’’ន្តិ អាហ។ អហោ តបស្សីតិ អហោ កបណោ អហំ រាជាតិ អត្ថោ។ ពុទ្ធានំ សទ្ទហិត្វាតិ ពុទ្ធានំ សាសនំ សទ្ទហិត្វា។ ចង្កមនសតានីតិ ឥតិ-សទ្ទោ អាទ្យត្ថោ។ តេន ហិ អគ្គិសាលាទីនិ បព្ពជិតសារុប្បានិ ឋានានិ សង្គណ្ហាតិ។

    Dveasaṅkhyeyyāni pūritapāramissāti idaṃ sā paramparāya sotapatitaṃ atthaṃ gahetvā āha. Adinnavipākassāti avipakkavipākassa. Bhaddake kāleti yutte kāle. Nakkhattanti nakkhattena lakkhitaṃ chaṇaṃ. Tasmiṃ tasmiñhi nakkhatte anubhavitabbachaṇāni nakkhattāni nāma, itarāni pana chaṇāni nāma. Sammāpatitadukkhato vimocanena tato niyyānāvahatāya icchitatthassa labhāpanato ca niyyānikaṃ. Tesanti suvaṇṇapadumānaṃ. Olambakāti suvaṇṇaratanavicittā ratanadāmā. Puññaniyāmenāti puññānubhāvasiddhena niyāmena. Svassa bārāṇasirajjaṃ dātuṃ katokāso. Phussarathanti maṅgalarathaṃ. Setacchattauṇhīsavālabījanikhaggamaṇipādukāni pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍanti vadanti. Idha pana setacchattaṃ visuṃ gahitanti sīhāsanaṃ pañcamaṃ katvā vadanti. Pārupanakaṇṇanti pārupanavatthassa dasantaṃ. Dibbavatthadāyipuññānubhāvacodito ‘‘nanu tātā thūla’’nti āha. Aho tapassīti aho kapaṇo ahaṃ rājāti attho. Buddhānaṃ saddahitvāti buddhānaṃ sāsanaṃ saddahitvā. Caṅkamanasatānīti iti-saddo ādyattho. Tena hi aggisālādīni pabbajitasāruppāni ṭhānāni saṅgaṇhāti.

    សាធុកីឡិតន្តិ អរិយានំ បរិនិព្ពុតដ្ឋានេ កាតព្ពសក្ការំ វទតិ។ នប្បមជ្ជិ, និរោគា អយ្យាតិ បុច្ឆិតាការទស្សនំ។ បរិនិព្ពុតា ទេវាតិ ទេវី បដិវចនំ អទាសិ។ បដិយាទេត្វាតិ និយ្យាតេត្វា។ សមណកបព្ពជ្ជន្តិ សមិតបាបេហិ អរិយេហិ អនុដ្ឋាតព្ពបព្ពជ្ជំ។ សោ ហិ រាជា បច្ចេកពុទ្ធានំ វេសស្ស ទិដ្ឋត្តា ‘‘ឥទមេវ ភទ្ទក’’ន្តិ តាទិសំយេវ លិង្គំ គណ្ហិ។ តត្ថេវាតិ ព្រហ្មលោកេ ឯវ។ វីសតិមេ វស្សេ សម្បត្តេតិ អាហរិត្វា សម្ពន្ធោ។ ព្រហ្មលោកតោ ចវិត្វា និព្ពត្តត្តា, ព្រហ្មចរិយាធិការស្ស ច ចិរកាលសម្ភូតត្តា ‘‘ឯវរូបំ កថំ មា កថេថា’’តិ អាហ។ វីសតិ ធរណានិ និក្ខន្តិ វទន្តិ, បញ្ចបលំ និក្ខន្តិ អបរេ។ ឥត្ថាករោតិ ឥត្ថិរតនស្ស ឧប្បត្តិដ្ឋានំ។ អយ្យធីតាតិ អម្ហាកំ អយ្យស្ស ធីតា, ភទ្ទកាបិលានីតិ អត្ថោ។ សមានបណ្ណន្តិ សទិសបណ្ណំ សទិសលេខំ កុមារស្ស កុមារិកាយ ច យុត្តំ បណ្ណលេខំ។ តេ បុរិសា សមាគតដ្ឋានតោ មគធរដ្ឋេ មហាតិត្ថគាមំ មទ្ទរដ្ឋេ សាគលនគរញ្ច ឧទ្ទិស្ស អបក្កមន្តា អញ្ញមញ្ញំ វិស្សជ្ជន្តា នាម ហោន្តីតិ ‘‘ឥតោ ច ឯត្តោ ច បេសេសុ’’ន្តិ វុត្តា។

    Sādhukīḷitanti ariyānaṃ parinibbutaṭṭhāne kātabbasakkāraṃ vadati. Nappamajji, nirogā ayyāti pucchitākāradassanaṃ. Parinibbutā devāti devī paṭivacanaṃ adāsi. Paṭiyādetvāti niyyātetvā. Samaṇakapabbajjanti samitapāpehi ariyehi anuṭṭhātabbapabbajjaṃ. So hi rājā paccekabuddhānaṃ vesassa diṭṭhattā ‘‘idameva bhaddaka’’nti tādisaṃyeva liṅgaṃ gaṇhi. Tatthevāti brahmaloke eva. Vīsatime vasse sampatteti āharitvā sambandho. Brahmalokato cavitvā nibbattattā, brahmacariyādhikārassa ca cirakālasambhūtattā ‘‘evarūpaṃ kathaṃ mā kathethā’’ti āha. Vīsati dharaṇāni nikkhanti vadanti, pañcapalaṃ nikkhanti apare. Itthākaroti itthiratanassa uppattiṭṭhānaṃ. Ayyadhītāti amhākaṃ ayyassa dhītā, bhaddakāpilānīti attho. Samānapaṇṇanti sadisapaṇṇaṃ sadisalekhaṃ kumārassa kumārikāya ca yuttaṃ paṇṇalekhaṃ. Te purisā samāgataṭṭhānato magadharaṭṭhe mahātitthagāmaṃ maddaraṭṭhe sāgalanagarañca uddissa apakkamantā aññamaññaṃ vissajjantā nāma hontīti ‘‘ito ca etto ca pesesu’’nti vuttā.

    បុប្ផទាមន្តិ ហត្ថិហត្ថប្បមាណំ បុប្ផទាមំ។ តានីតិ តានិ ឧភោហិ គន្ថាបិតានិ ទ្វេ បុប្ផទាមានិ។ តេតិ ឧភោ ភទ្ទា ចេវ បិប្បលិកុមារោ ច ។ លោកាមិសេនាតិ កាមស្សាទេន។ អសំសដ្ឋាតិ ន សំយុត្តា ឃដេ ជលន្តេន វិយ បទីបេន អជ្ឈាសយេ សមុជ្ជលន្តេន វិមោក្ខពីជេន សមុស្សាហិតចិត្តត្តា។ យន្តពទ្ធានីតិ សស្សសម្បាទនត្ថំ តត្ថ តត្ថ ទ្វារកវាដយោជនវសេន ពទ្ធានិ និក្ខមនតុម្ពានិ។ កម្មន្តោតិ កសិកម្មករណដ្ឋានំ។ ទាសិកគាមាតិ ទាសានំ វសនគាមា។ ឱសារេត្វាតិ បក្ខិបិត្វា។ អាកប្បកុត្តវសេនាតិ អាការវសេន កិរិយាវសេន។ អននុច្ឆវិកន្តិ បព្ពជិតភាវស្ស អននុរូបំ។ តស្ស មត្ថកេតិ ទ្វេធាបថស្ស ទ្វិធាភូតដ្ឋានេ។ ឯតេសំ សង្គហំ កាតុំ វដ្ដតីតិ និសីទតីតិ សម្ពន្ធោ។ សា បន តត្ថ សត្ថុ និសជ្ជា ឯទិសីតិ ទស្សេតុំ – ‘‘និសីទន្តោ បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ យា ពុទ្ធានំ អបរិមិតកាលសម្ភូតាចិន្តេយ្យាបរិញ្ញេយ្យបុញ្ញសម្ភារូបចយនិព្ពត្តា រូបប្បភាវពុទ្ធគុណវិជ្ជោតិតា ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណអសីតិអនុព្យញ្ជនសមុជ្ជលិតា ព្យាមប្បភាកេតុមាលាលង្កតា សភាវសិទ្ធិតាយ អកិត្តិមា រូបកាយសិរី, តំយេវ មហាកស្សបស្ស អទិដ្ឋបុព្ពប្បសាទសំវទ្ធនត្ថំ អនិគ្គូហិត្វា និសិន្នោ ភគវា ‘‘ពុទ្ធវេសំ គហេត្វា…បេ.… និសីទី’’តិ វុត្តោ។ អសីតិហត្ថប្បទេសំ ព្យាបេត្វា បវត្តិយា អសីតិហត្ថាតិ វុត្តា។ សតសាខោតិ ពហុសាខោ អនេកសាខោ។ សុវណ្ណវណ្ណោវ អហោសិ និរន្តរំ ពុទ្ធរស្មីហិ សមន្តតោ សមោកិណ្ណភាវតោ។

    Pupphadāmanti hatthihatthappamāṇaṃ pupphadāmaṃ. Tānīti tāni ubhohi ganthāpitāni dve pupphadāmāni. Teti ubho bhaddā ceva pippalikumāro ca . Lokāmisenāti kāmassādena. Asaṃsaṭṭhāti na saṃyuttā ghaṭe jalantena viya padīpena ajjhāsaye samujjalantena vimokkhabījena samussāhitacittattā. Yantabaddhānīti sassasampādanatthaṃ tattha tattha dvārakavāṭayojanavasena baddhāni nikkhamanatumbāni. Kammantoti kasikammakaraṇaṭṭhānaṃ. Dāsikagāmāti dāsānaṃ vasanagāmā. Osāretvāti pakkhipitvā. Ākappakuttavasenāti ākāravasena kiriyāvasena. Ananucchavikanti pabbajitabhāvassa ananurūpaṃ. Tassa matthaketi dvedhāpathassa dvidhābhūtaṭṭhāne. Etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatīti nisīdatīti sambandho. Sā pana tattha satthu nisajjā edisīti dassetuṃ – ‘‘nisīdanto panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yā buddhānaṃ aparimitakālasambhūtācinteyyāpariññeyyapuññasambhārūpacayanibbattā rūpappabhāvabuddhaguṇavijjotitā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanasamujjalitā byāmappabhāketumālālaṅkatā sabhāvasiddhitāya akittimā rūpakāyasirī, taṃyeva mahākassapassa adiṭṭhapubbappasādasaṃvaddhanatthaṃ aniggūhitvā nisinno bhagavā ‘‘buddhavesaṃ gahetvā…pe… nisīdī’’ti vutto. Asītihatthappadesaṃ byāpetvā pavattiyā asītihatthāti vuttā. Satasākhoti bahusākho anekasākho. Suvaṇṇavaṇṇova ahosi nirantaraṃ buddharasmīhi samantato samokiṇṇabhāvato.

    តីសុ ឋានេសូតិ ទូរតោ នាតិទូរេ អាសន្នេតិ តីសុ ឋានេសុ។ តីហិ ឱវាទេហីតិ ‘‘តស្មាតិហ តេ, កស្សប, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘តិព្ពំ មេ ហិរោត្តប្បំ បច្ចុបដ្ឋិតំ ភវិស្សតិ ថេរេសុ នវេសុ មជ្ឈិមេសូ’តិ។ ឯវញ្ហិ តេ, កស្សប, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, កស្សប, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘យំ កិញ្ចិ ធម្មំ សុណិស្សាមិ កុសលូបសំហិតំ, សព្ពំ តំ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ ករិត្វា សព្ពំ ចេតសា សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណិស្សាមី’តិ, ឯវញ្ហិ តេ, កស្សប, សិក្ខិតព្ពំ។ តស្មាតិហ តេ, កស្សប, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ‘សាតសហគតា ច មេ កាយគតាសតិ ន វិជហិស្សតី’តិ, ឯវញ្ហិ តេ, កស្សប, សិក្ខិតព្ព’’ន្តិ (សំ. និ. ២.១៥៤) ឥមេហិ តីហិ ឱវាទេហិ។ ឯត្ថ ហិ ភគវា បឋមំ ឱវាទំ ថេរស្ស ព្រាហ្មណជាតិកត្តា ជាតិមានប្បហានត្ថមភាសិ, ទុតិយំ ពាហុសច្ចំ និស្សាយ ឧប្បជ្ជនកអហំការប្បហានត្ថំ, តតិយំ ឧបធិសម្បត្តិំ និស្សាយ ឧប្បជ្ជនកអត្តសិនេហប្បហានត្ថំ ។ មុទុកា ខោ ត្យាយន្តិ មុទុកា ខោ តេ អយំ។ កស្មា បន ភគវា ឯវមាហ? ថេរេន សហ ចីវរំ បរិវត្តេតុកាមតាយ។ កស្មា បរិវត្តេតុកាមោ ជាតោតិ? ថេរំ អត្តនោ ឋានេ ឋបេតុកាមតាយ។ កិំ សារិបុត្តមោគ្គល្លានា នត្ថីតិ? អត្ថិ, ឯវំ បនស្ស អហោសិ ‘‘ឥមេន ចិរំ ឋស្សន្តិ, កស្សបោ បន វីសតិវស្សសតាយុកោ, សោ មយិ បរិនិព្ពុតេ សត្តបណ្ណិគុហាយំ វសិត្វា ធម្មវិនយសង្គហំ កត្វា មម សាសនំ បញ្ចវស្សសហស្សបរិមាណកាលប្បវត្តនកំ ករិស្សតីតិ អត្តនោ ឋានេ ឋបេសិ។ ឯវំ ភិក្ខូ កស្សបស្ស សុស្សូសិតព្ពំ មញ្ញិស្សន្តី’’តិ។ តស្មា ឯវមាហ។

    Tīsu ṭhānesūti dūrato nātidūre āsanneti tīsu ṭhānesu. Tīhi ovādehīti ‘‘tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti. Evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘yaṃ kiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbaṃ cetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘sātasahagatā ca me kāyagatāsati na vijahissatī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154) imehi tīhi ovādehi. Ettha hi bhagavā paṭhamaṃ ovādaṃ therassa brāhmaṇajātikattā jātimānappahānatthamabhāsi, dutiyaṃ bāhusaccaṃ nissāya uppajjanakaahaṃkārappahānatthaṃ, tatiyaṃ upadhisampattiṃ nissāya uppajjanakaattasinehappahānatthaṃ . Mudukā kho tyāyanti mudukā kho te ayaṃ. Kasmā pana bhagavā evamāha? Therena saha cīvaraṃ parivattetukāmatāya. Kasmā parivattetukāmo jātoti? Theraṃ attano ṭhāne ṭhapetukāmatāya. Kiṃ sāriputtamoggallānā natthīti? Atthi, evaṃ panassa ahosi ‘‘imena ciraṃ ṭhassanti, kassapo pana vīsativassasatāyuko, so mayi parinibbute sattapaṇṇiguhāyaṃ vasitvā dhammavinayasaṅgahaṃ katvā mama sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇakālappavattanakaṃ karissatīti attano ṭhāne ṭhapesi. Evaṃ bhikkhū kassapassa sussūsitabbaṃ maññissantī’’ti. Tasmā evamāha.

    ចន្ទូបមោតិ ចន្ទសទិសោ ហុត្វា។ កិំ បរិមណ្ឌលតាយ? នោ, អបិច ខោ យថា ចន្ទោ គគនតលំ បក្ខន្ទមានោ ន កេនចិ សទ្ធិំ សន្ថវំ វា សិនេហំ វា អាលយំ វា ករោតិ, ន ច ន ហោតិ មហាជនស្ស បិយោ មនាបោ, អយម្បិ ឯវំ កេនចិ សទ្ធិំ សន្ថវាទីនំ អករណេន ពហុជនស្ស បិយោ មនាបោ ចន្ទូបមោ ហុត្វា ខត្តិយកុលាទីនិ ចត្តារិ កុលានិ ឧបសង្កមតីតិ អត្ថោ។ អបកស្សេវ កាយំ អបកស្ស ចិត្តន្តិ តេនេវ សន្ថវាទីនំ អករណេន កាយញ្ច ចិត្តញ្ច អបកឌ្ឍិត្វា, អបនេត្វាតិ អត្ថោ។ និច្ចំ នវោតិ និច្ចនវកោវ, អាគន្តុកសទិសោ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ អាគន្តុកោ ហិ បដិបាដិយា សម្បត្តគេហំ បវិសិត្វា សចេ នំ ឃរសាមិកា ទិស្វា ‘‘អម្ហាកម្បិ បុត្តភាតរោ វិប្បវាសំ គន្ត្វា ឯវំ វិចរិំសូ’’តិ អនុកម្បមានា និសីទាបេត្វា ភោជេន្តិ, ភុត្តមត្តោយេវ ‘‘តុម្ហាកំ ភាជនំ គណ្ហថា’’តិ ឧដ្ឋាយ បក្កមតិ, ន តេហិ សទ្ធិំ សន្ថវំ វា ករោតិ, កិច្ចករណីយានិ វា សំវិទហតិ, ឯវមយម្បិ បដិបាដិយា សម្បត្តំ ឃរំ បវិសិត្វា យំ ឥរិយាបថេ បសន្នា មនុស្សា ទេន្តិ, តំ គហេត្វា ឆិន្នសន្ថវោ តេសំ កិច្ចករណីយេ អព្យាវដោ ហុត្វា និក្ខមតីតិ ទីបេតិ។

    Candūpamoti candasadiso hutvā. Kiṃ parimaṇḍalatāya? No, apica kho yathā cando gaganatalaṃ pakkhandamāno na kenaci saddhiṃ santhavaṃ vā sinehaṃ vā ālayaṃ vā karoti, na ca na hoti mahājanassa piyo manāpo, ayampi evaṃ kenaci saddhiṃ santhavādīnaṃ akaraṇena bahujanassa piyo manāpo candūpamo hutvā khattiyakulādīni cattāri kulāni upasaṅkamatīti attho. Apakasseva kāyaṃ apakassa cittanti teneva santhavādīnaṃ akaraṇena kāyañca cittañca apakaḍḍhitvā, apanetvāti attho. Niccaṃ navoti niccanavakova, āgantukasadiso hutvāti attho. Āgantuko hi paṭipāṭiyā sampattagehaṃ pavisitvā sace naṃ gharasāmikā disvā ‘‘amhākampi puttabhātaro vippavāsaṃ gantvā evaṃ vicariṃsū’’ti anukampamānā nisīdāpetvā bhojenti, bhuttamattoyeva ‘‘tumhākaṃ bhājanaṃ gaṇhathā’’ti uṭṭhāya pakkamati, na tehi saddhiṃ santhavaṃ vā karoti, kiccakaraṇīyāni vā saṃvidahati, evamayampi paṭipāṭiyā sampattaṃ gharaṃ pavisitvā yaṃ iriyāpathe pasannā manussā denti, taṃ gahetvā chinnasanthavo tesaṃ kiccakaraṇīye abyāvaṭo hutvā nikkhamatīti dīpeti.

    អប្បគព្ភោតិ នប្បគព្ភោ, អដ្ឋដ្ឋានេន កាយបាគព្ភិយេន, ចតុដ្ឋានេន វចីបាគព្ភិយេន, អនេកដ្ឋានេន មនោបាគព្ភិយេន ច វិរហិតោតិ អត្ថោ។ អដ្ឋដ្ឋានំ កាយបាគព្ភិយំ នាម សង្ឃគណបុគ្គលភោជនសាលជន្តាឃរនហានតិត្ថភិក្ខាចារមគ្គេសុ អន្តរឃរបវេសនេ ច កាយេន អប្បតិរូបករណំ។ ចតុដ្ឋានំ វចីបាគព្ភិយំ នាម សង្ឃគណបុគ្គលអន្តរឃរេសុ អប្បតិរូបវាចានិច្ឆារណំ។ អនេកដ្ឋានំ មនោបាគព្ភិយំ នាម តេសុ តេសុ ឋានេសុ កាយវាចាហិ អជ្ឈាចារំ អនាបជ្ជិត្វាបិ មនសា កាមវិតក្កាទីនំ វិតក្កនំ។ សព្ពេសម្បិ ឥមេសំ បាគព្ភិយានំ អភាវេន អប្បគព្ភោ ហុត្វា កុលានិ ឧបសង្កមតីតិ អត្ថោ។ កស្សបសំយុត្តេន ច ចន្ទូបមប្បដិបទាទិថេរស្ស ធុតវាទេសុ អគ្គភាវស្ស ពោធិតត្តា វុត្តំ ‘‘ឯតទេវ កស្សបសំយុត្តំ អដ្ឋុប្បត្តិំ កត្វា’’តិ។

    Appagabbhoti nappagabbho, aṭṭhaṭṭhānena kāyapāgabbhiyena, catuṭṭhānena vacīpāgabbhiyena, anekaṭṭhānena manopāgabbhiyena ca virahitoti attho. Aṭṭhaṭṭhānaṃ kāyapāgabbhiyaṃ nāma saṅghagaṇapuggalabhojanasālajantāgharanahānatitthabhikkhācāramaggesu antaragharapavesane ca kāyena appatirūpakaraṇaṃ. Catuṭṭhānaṃ vacīpāgabbhiyaṃ nāma saṅghagaṇapuggalaantaragharesu appatirūpavācānicchāraṇaṃ. Anekaṭṭhānaṃ manopāgabbhiyaṃ nāma tesu tesu ṭhānesu kāyavācāhi ajjhācāraṃ anāpajjitvāpi manasā kāmavitakkādīnaṃ vitakkanaṃ. Sabbesampi imesaṃ pāgabbhiyānaṃ abhāvena appagabbho hutvā kulāni upasaṅkamatīti attho. Kassapasaṃyuttena ca candūpamappaṭipadāditherassa dhutavādesu aggabhāvassa bodhitattā vuttaṃ ‘‘etadeva kassapasaṃyuttaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā’’ti.

    អនុរុទ្ធត្ថេរវត្ថុ

    Anuruddhattheravatthu

    ១៩២. បញ្ចមេ ភោជនបបញ្ចមត្តន្តិ គោចរគាមេ បិណ្ឌាយ ចរណាហារបរិភោគសញ្ញិតំ ភោជនបបញ្ចមត្តំ។ ទីបរុក្ខានន្តិ លោហទន្តកដ្ឋមយានំ មហន្តានំ ទីបរុក្ខានំ។ លោហមយេសុបិ ហិ តេសុ ទីបាធារេសុ ទីបរុក្ខកាតិ រុឡ្ហិរេសា ទដ្ឋព្ពា។ ឱលម្ពកទីបមណ្ឌលទីបសញ្ចរណទីបាទិកា សេសទីបា។

    192. Pañcame bhojanapapañcamattanti gocaragāme piṇḍāya caraṇāhāraparibhogasaññitaṃ bhojanapapañcamattaṃ. Dīparukkhānanti lohadantakaṭṭhamayānaṃ mahantānaṃ dīparukkhānaṃ. Lohamayesupi hi tesu dīpādhāresu dīparukkhakāti ruḷhiresā daṭṭhabbā. Olambakadīpamaṇḍaladīpasañcaraṇadīpādikā sesadīpā.

    អនុបរិយាយិ បទក្ខិណករណវសេន។ អហំ តេនាតិ យេន តុយ្ហំ អត្ថោ, អហំ តេន បវារេមិ, តស្មា តំ អាហរាបេត្វា គណ្ហាតិ អត្ថោ។ សុវណ្ណបាតិយំយេវស្ស ភត្តំ ឧប្បជ្ជីតិ ទេវតានុភាវេន ឧប្បជ្ជិ, ន កិញ្ចិ បចនកិច្ចំ អត្ថិ។ សត្ត មហាបុរិសវិតក្កេ វិតក្កេសីតិ ‘‘អប្បិច្ឆស្សាយំ ធម្មោ, នាយំ ធម្មោ មហិច្ឆស្សា’’តិអាទិកេ សត្ត មហាបុរិសវិតក្កេ វិតក្កេសិ។ អដ្ឋមេតិ ‘‘និប្បបញ្ចារាមស្សាយំ ធម្មោ, នាយំ ធម្មោ បបញ្ចារាមស្សា’’តិ ឯតស្មិំ បុរិសវិតក្កេ។

    Anupariyāyi padakkhiṇakaraṇavasena. Ahaṃ tenāti yena tuyhaṃ attho, ahaṃ tena pavāremi, tasmā taṃ āharāpetvā gaṇhāti attho. Suvaṇṇapātiyaṃyevassa bhattaṃ uppajjīti devatānubhāvena uppajji, na kiñci pacanakiccaṃ atthi. Satta mahāpurisavitakke vitakkesīti ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’tiādike satta mahāpurisavitakke vitakkesi. Aṭṭhameti ‘‘nippapañcārāmassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo papañcārāmassā’’ti etasmiṃ purisavitakke.

    មម សង្កប្បមញ្ញាយាតិ ‘‘អប្បិច្ឆស្សាយំ ធម្មោ, នាយំ ធម្មោ មហិច្ឆស្សា’’តិអាទិនា (ទី. និ. ៣.៣៥៨; អ. និ. ៨.៣០) មហាបុរិសវិតក្កវសេន អារទ្ធមត្តំ មត្ថកំ បាបេតុំ អសមត្ថភាវេន ឋិតំ មម សង្កប្បំ ជានិត្វា។ មនោមយេនាតិ មនោមយេន វិយ មនសា និម្មិតសទិសេន, បរិណាមិតេនាតិ អត្ថោ។ ឥទ្ធិយាតិ ‘‘អយំ កាយោ ឥទំ ចិត្តំ វិយ ហោតូ’’តិ ឯវំ បវត្តាយ អធិដ្ឋានិទ្ធិយា។

    Mama saṅkappamaññāyāti ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’tiādinā (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30) mahāpurisavitakkavasena āraddhamattaṃ matthakaṃ pāpetuṃ asamatthabhāvena ṭhitaṃ mama saṅkappaṃ jānitvā. Manomayenāti manomayena viya manasā nimmitasadisena, pariṇāmitenāti attho. Iddhiyāti ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti evaṃ pavattāya adhiṭṭhāniddhiyā.

    យទា មេ អហុ សង្កប្បោតិ យស្មិំ កាលេ មយ្ហំ ‘‘កីទិសោ នុ ខោ អដ្ឋមោ មហាបុរិសវិតក្កោ’’តិ បរិវិតក្កោ អហោសិ, យទា មេ អហុ សង្កប្បោ, តតោ មម សង្កប្បមញ្ញាយ ឥទ្ធិយា ឧបសង្កមិ, ឧត្តរិ ទេសយីតិ យោជនា។ ឧត្តរិ ទេសយីតិ ‘‘និប្បបញ្ចារាមស្សាយំ ធម្មោ និប្បបញ្ចរតិនោ , នាយំ ធម្មោ បបញ្ចារាមស្ស បបញ្ចរតិនោ’’តិ (ទី. និ. ៣.៣៥៨; អ. និ. ៨.៣០) ឥមំ អដ្ឋមំ មហាបុរិសវិតក្កំ បូរេន្តោ ឧបរិ ទេសយិ។ តំ បន ទេសិតំ ទស្សេន្តោ អាហ – ‘‘និប្បបញ្ចរតោ ពុទ្ធោ, និប្បបញ្ចមទេសយី’’តិ, បបញ្ចា នាម រាគាទយោ កិលេសា, តេសំ វូបសមនតាយ តទភាវតោ ច លោកុត្តរធម្មា និប្បបញ្ចា នាម។ យថា តំ បាបុណាតិ, តថា ធម្មំ ទេសេសិ, សាមុក្កំសិកំ ចតុសច្ចទេសនំ អទេសយីតិ អត្ថោ។

    Yadā me ahu saṅkappoti yasmiṃ kāle mayhaṃ ‘‘kīdiso nu kho aṭṭhamo mahāpurisavitakko’’ti parivitakko ahosi, yadā me ahu saṅkappo, tato mama saṅkappamaññāya iddhiyā upasaṅkami, uttari desayīti yojanā. Uttari desayīti ‘‘nippapañcārāmassāyaṃ dhammo nippapañcaratino , nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’’ti (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30) imaṃ aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūrento upari desayi. Taṃ pana desitaṃ dassento āha – ‘‘nippapañcarato buddho, nippapañcamadesayī’’ti, papañcā nāma rāgādayo kilesā, tesaṃ vūpasamanatāya tadabhāvato ca lokuttaradhammā nippapañcā nāma. Yathā taṃ pāpuṇāti, tathā dhammaṃ desesi, sāmukkaṃsikaṃ catusaccadesanaṃ adesayīti attho.

    តស្សាហំ ធម្មមញ្ញាយាតិ តស្ស សត្ថុ ទេសនាធម្មំ ជានិត្វា។ វិហាសិន្តិ យថានុសិដ្ឋំ បដិបជ្ជន្តោ វិហរិំ។ សាសនេ រតោតិ សិក្ខត្តយសង្គហេ សាសនេ អភិរតោ។ តិស្សោ វិជ្ជា អនុប្បត្តាតិ បុព្ពេនិវាសញាណំ, ទិព្ពចក្ខុញាណំ, អាសវក្ខយញាណន្តិ ឥមា តិស្សោ វិជ្ជា មយា អនុប្បត្តា សច្ឆិកតា។ តតោ ឯវ កតំ ពុទ្ធស្ស សាសនំ, អនុសិដ្ឋិ ឱវាទោ អនុដ្ឋិតោតិ អត្ថោ។

    Tassāhaṃ dhammamaññāyāti tassa satthu desanādhammaṃ jānitvā. Vihāsinti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanto vihariṃ. Sāsane ratoti sikkhattayasaṅgahe sāsane abhirato. Tisso vijjā anuppattāti pubbenivāsañāṇaṃ, dibbacakkhuñāṇaṃ, āsavakkhayañāṇanti imā tisso vijjā mayā anuppattā sacchikatā. Tato eva kataṃ buddhassa sāsanaṃ, anusiṭṭhi ovādo anuṭṭhitoti attho.

    ភទ្ទិយត្ថេរវត្ថុ

    Bhaddiyattheravatthu

    ១៩៣. ឆដ្ឋេ ឧច្ច-សទ្ទេន សមានត្ថោ ឧច្ចា-សទ្ទោតិ អាហ – ‘‘ឧច្ចាកុលិកានន្តិ ឧច្ចេ កុលេ ជាតាន’’ន្តិ។ កាឡី សា ទេវីតិ កាឡវណ្ណតាយ កាឡី សា ទេវី។ កុលានុក្កមេន រជ្ជានុប្បត្តិ មហាកុលិនស្សេវាតិ វុត្តំ – ‘‘សោយេវ ចា’’តិអាទិ។

    193. Chaṭṭhe ucca-saddena samānattho uccā-saddoti āha – ‘‘uccākulikānanti ucce kule jātāna’’nti. Kāḷī sā devīti kāḷavaṇṇatāya kāḷī sā devī. Kulānukkamena rajjānuppatti mahākulinassevāti vuttaṃ – ‘‘soyeva cā’’tiādi.

    លកុណ្ឌកភទ្ទិយត្ថេរវត្ថុ

    Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu

    ១៩៤. សត្តមេ រិត្តកោតិ ទេយ្យវត្ថុរហិតោ។ គុណេ អាវជ្ជេត្វាតិ ភគវតោ រូបគុណេ ចេវ អាកប្បសម្បទាទិគុណេ ច អត្តនោ អធិប្បាយំ ញត្វា អម្ពបក្កស្ស បដិគ្គហណំ បរិភុញ្ជនន្តិ ឯវមាទិកេ យថាឧបដ្ឋិតេ គុណេ អាវជ្ជេត្វា។

    194. Sattame rittakoti deyyavatthurahito. Guṇe āvajjetvāti bhagavato rūpaguṇe ceva ākappasampadādiguṇe ca attano adhippāyaṃ ñatvā ambapakkassa paṭiggahaṇaṃ paribhuñjananti evamādike yathāupaṭṭhite guṇe āvajjetvā.

    បិណ្ឌោលភារទ្វាជត្ថេរវត្ថុ

    Piṇḍolabhāradvājattheravatthu

    ១៩៥. អដ្ឋមេ អភីតនាទភាវេន សីហស្ស វិយ នាទោ សីហនាទោ, សោ ឯតេសំ អត្ថីតិ សីហនាទិកា, តេសំ សីហនាទិកានំ។ គរហិតព្ពបសំសិតព្ពធម្មេ យាថាវតោ ជានន្តស្សេវ គរហា បសំសា ច យុត្តរូបាតិ អាហ – ‘‘ពុទ្ធា ច នាមា’’តិអាទិ។ ខីណា ជាតីតិអាទីហិ បច្ចវេក្ខណញាណស្ស ភូមិំ ទស្សេតិ។ តេន ហិ ញាណេន អរិយសាវកោ បច្ចវេក្ខន្តោ ‘‘ខីណា ជាតី’’តិអាទិំ បជានាតិ។ កតមា បនស្ស ជាតិ ខីណា, កថញ្ច បជានាតីតិ? ន តាវស្ស អតីតា ខីណា បុព្ពេវ ខីណត្តា, ន អនាគតា អនាគតេ វាយាមាភាវតោ, ន បច្ចុប្បន្នា វិជ្ជមានត្តា។ យា បន មគ្គស្ស អភាវិតត្តា ឧប្បជ្ជេយ្យ ឯកចតុបញ្ចវោការភវេសុ ឯកចតុបញ្ចក្ខន្ធប្បភេទា ជាតិ, សា មគ្គស្ស ភាវិតត្តា អនុប្បាទធម្មតំ អាបជ្ជនេន ខីណា។ តំ សោ មគ្គភាវនាយ បហីនកិលេសេ បច្ចវេក្ខិត្វា ‘‘កិលេសាភាវេ វិជ្ជមានម្បិ កម្មំ អាយតិំ អប្បដិសន្ធិកំ ហោតី’’តិ ជានន្តោ បជានាតិ។

    195. Aṭṭhame abhītanādabhāvena sīhassa viya nādo sīhanādo, so etesaṃ atthīti sīhanādikā, tesaṃ sīhanādikānaṃ. Garahitabbapasaṃsitabbadhamme yāthāvato jānantasseva garahā pasaṃsā ca yuttarūpāti āha – ‘‘buddhā ca nāmā’’tiādi. Khīṇā jātītiādīhi paccavekkhaṇañāṇassa bhūmiṃ dasseti. Tena hi ñāṇena ariyasāvako paccavekkhanto ‘‘khīṇā jātī’’tiādiṃ pajānāti. Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca pajānātīti? Na tāvassa atītā khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā vijjamānattā. Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā. Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā ‘‘kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotī’’ti jānanto pajānāti.

    វុសិតន្តិ វុដ្ឋំ បរិវុដ្ឋំ, កតំ ចរិតំ និដ្ឋិតន្តិ អត្ថោ។ ព្រហ្មចរិយន្តិ មគ្គព្រហ្មចរិយំ។ បុថុជ្ជនកល្យាណកេន ហិ សទ្ធិំ សត្ត សេក្ខា មគ្គព្រហ្មចរិយំ វសន្តិ នាម, ខីណាសវោ វុដ្ឋវាសោ។ តស្មា អរិយសាវកោ អត្តនោ ព្រហ្មចរិយវាសំ បច្ចវេក្ខន្តោ ‘‘វុសិតំ ព្រហ្មចរិយ’’ន្តិ បជានាតិ។ កតំ ករណីយន្តិ ចតូសុ សច្ចេសុ ចតូហិ មគ្គេហិ បរិញ្ញាបហានសច្ឆិកិរិយាភាវនាភិសមយវសេន សោឡសវិធំ កិច្ចំ និដ្ឋាបិតន្តិ អត្ថោ។ បុថុជ្ជនកល្យាណកាទយោ ហិ តំ កិច្ចំ ករោន្តិ, ខីណាសវោ កតករណីយោ។ តស្មា អរិយសាវកោ អត្តនោ ករណីយំ បច្ចវេក្ខន្តោ ‘‘កតំ ករណីយ’’ន្តិ បជានាតិ។ នាបរំ ឥត្ថត្តាយាតិ ឥទានិ បុន ឥត្ថភាវាយ ឯវំ សោឡសវិធកិច្ចភាវាយ, កិលេសក្ខយាយ វា មគ្គភាវនាយ កិច្ចំ មេ នត្ថីតិ បជានាតិ។ អថ វា ឥត្ថត្តាយាតិ ឥត្ថភាវតោ ឥមស្មា ឯវំបការា ឥទានិ វត្តមានក្ខន្ធសន្តានា អបរំ ខន្ធសន្តានំ មយ្ហំ នត្ថិ, ឥមេ បន បញ្ចក្ខន្ធា បរិញ្ញាតា តិដ្ឋន្តិ ឆិន្នមូលកា រុក្ខា វិយ, តេ ចរិមកវិញ្ញាណនិរោធេន អនុបាទានោ វិយ ជាតវេទោ និព្ពាយិស្សន្តីតិ បជានាតិ។

    Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā maggabrahmacariyaṃ vasanti nāma, khīṇāsavo vuṭṭhavāso. Tasmā ariyasāvako attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto ‘‘vusitaṃ brahmacariya’’nti pajānāti. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena soḷasavidhaṃ kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti, khīṇāsavo katakaraṇīyo. Tasmā ariyasāvako attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto ‘‘kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti. Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃ soḷasavidhakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā maggabhāvanāya kiccaṃ me natthīti pajānāti. Atha vā itthattāyāti itthabhāvato imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ natthi, ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlakā rukkhā viya, te carimakaviññāṇanirodhena anupādāno viya jātavedo nibbāyissantīti pajānāti.

    មន្តាណិបុត្តបុណ្ណត្ថេរវត្ថុ

    Mantāṇiputtapuṇṇattheravatthu

    ១៩៦. នវមេ អដ្ឋារសសុបិ វិជ្ជាដ្ឋានេសុ និប្ផត្តិំ គតត្តា ‘‘សព្ពសិប្បេសុ កោវិទោ ហុត្វា’’តិ វុត្តំ។ អភិទយាអព្ភញ្ញាវហស្សេវ ធម្មស្ស តត្ថ ឧបលព្ភនតោ ‘‘មោក្ខធម្មំ អទិស្វា’’តិ វុត្តំ។ តេនាហ – ‘‘ឥទំ វេទត្តយំ នាមា’’តិអាទិ ។ តថា ហិ អនេន ទុគ្គតិបរិមុច្ចនម្បិ ទុល្លភំ, អភិញ្ញាបរិវារានំ អដ្ឋន្នំ សមាបត្តីនំ លាភិតាយ សយំ ឯកទេសេន ឧបសន្តោ បរមុក្កំសគតំ ឧត្តមទមថសមថំ អនញ្ញសាធារណំ ភគវន្តំ សម្ភាវេន្តោ ‘‘អយំ បុរិសោ’’តិអាទិមាហ។ បិដកានិ គហេត្វា អាគច្ឆន្តីតិ ផលភាជនានិ គហេត្វា អស្សាមិកាយ អាគច្ឆន្តិ។ ពុទ្ធានន្តិ គារវវសេន ពហុវចននិទ្ទេសោ កតោ។ បរិភុញ្ជីតិ ទេវតាហិ បក្ខិត្តទិព្ពោជំ វនមូលផលាផលំ បរិភុញ្ជិ។ បត្តេ បតិដ្ឋាបិតសមនន្តរមេវ ហិ ទេវតា តត្ថ ទិព្ពោជំ បក្ខិបិំសុ។ សម្មសិត្វាតិ បច្ចវេក្ខិត្វា, បរិវត្តេត្វាតិ ច វទន្តិ។ អរហត្តំ បាបុណិំសូតិ មហាទេវត្ថេរស្ស អនុមោទនកថាយ អនុបុព្ពិកថាសក្ខិកាយ សុវិសោធិតចិត្តសន្តានា អរហត្តំ បាបុណិំសុ។

    196. Navame aṭṭhārasasupi vijjāṭṭhānesu nipphattiṃ gatattā ‘‘sabbasippesu kovido hutvā’’ti vuttaṃ. Abhidayāabbhaññāvahasseva dhammassa tattha upalabbhanato ‘‘mokkhadhammaṃ adisvā’’ti vuttaṃ. Tenāha – ‘‘idaṃ vedattayaṃ nāmā’’tiādi . Tathā hi anena duggatiparimuccanampi dullabhaṃ, abhiññāparivārānaṃ aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ lābhitāya sayaṃ ekadesena upasanto paramukkaṃsagataṃ uttamadamathasamathaṃ anaññasādhāraṇaṃ bhagavantaṃ sambhāvento ‘‘ayaṃ puriso’’tiādimāha. Piṭakāni gahetvā āgacchantīti phalabhājanāni gahetvā assāmikāya āgacchanti. Buddhānanti gāravavasena bahuvacananiddeso kato. Paribhuñjīti devatāhi pakkhittadibbojaṃ vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñji. Patte patiṭṭhāpitasamanantarameva hi devatā tattha dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Sammasitvāti paccavekkhitvā, parivattetvāti ca vadanti. Arahattaṃ pāpuṇiṃsūti mahādevattherassa anumodanakathāya anupubbikathāsakkhikāya suvisodhitacittasantānā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.

    ទសហិ កថាវត្ថូហីតិ អប្បិច្ឆកថា សន្តុដ្ឋិកថា បវិវេកកថា អសំសគ្គកថា វីរិយារម្ភកថា សីលសម្បទាកថា សមាធិសម្បទាកថា បញ្ញាសម្បទាកថា វិមុត្តិសម្បទាកថា វិមុត្តិញាណទស្សនសម្បទាកថាតិ ឥមេហិ ទសហិ កថាវត្ថូហិ។ ជាតិភូមិរដ្ឋវាសិនោតិ ជាតិភូមិវន្តទេសវាសិនោ, សត្ថុ ជាតទេសវាសិនោតិ អត្ថោ។ សីសានុលោកិកោតិ បុរតោ គច្ឆន្តស្ស សីសំ អនុ អនុ បស្សន្តោ។ ឱកាសំ សល្លក្ខេត្វាតិ សាកច្ឆាយ អវសរំ សល្លក្ខេត្វា។ សត្តវិសុទ្ធិក្កមំ បុច្ឆីតិ ‘‘កិំ នុ ខោ, អាវុសោ, សីលវិសុទ្ធត្ថំ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.២៥៧) សត្ត វិសុទ្ធិយោ បុច្ឆិ។ ធម្មកថិកានំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសិ សវិសេសេន ទសកថាវត្ថុលាភិតាយ។

    Dasahi kathāvatthūhīti appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṃsaggakathā vīriyārambhakathā sīlasampadākathā samādhisampadākathā paññāsampadākathā vimuttisampadākathā vimuttiñāṇadassanasampadākathāti imehi dasahi kathāvatthūhi. Jātibhūmiraṭṭhavāsinoti jātibhūmivantadesavāsino, satthu jātadesavāsinoti attho. Sīsānulokikoti purato gacchantassa sīsaṃ anu anu passanto. Okāsaṃ sallakkhetvāti sākacchāya avasaraṃ sallakkhetvā. Sattavisuddhikkamaṃ pucchīti ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, sīlavisuddhatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’tiādinā (ma. ni. 1.257) satta visuddhiyo pucchi. Dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi savisesena dasakathāvatthulābhitāya.

    មហាកច្ចានត្ថេរវត្ថុ

    Mahākaccānattheravatthu

    ១៩៧. ទសមេ សំខិត្តេន កថិតធម្មស្សាតិ មធុបិណ្ឌិកសុត្តន្តទេសនាសុ វិយ សង្ខេបេន ទេសិតធម្មស្ស។ តំ ទេសនំ វិត្ថារេត្វាតិ តំ សង្ខេបទេសនំ អាយតនាទិវសេន វិត្ថារេត្វា។ អត្ថំ វិភជមានានន្តិ តស្សា សង្ខេបទេសនាយ អត្ថំ វិភជិត្វា កថេន្តានំ។ អត្ថវសេន វាតិ ‘‘ឯត្តកា ឯតស្ស អត្ថា’’តិ អត្ថវសេន វា ទេសនំ បូរេតុំ សក្កោន្តិ។ ព្យញ្ជនវសេន វាតិ ‘‘ឯត្តកានិ ឯត្ថ ព្យញ្ជនានិ ទេសនាវសេន វត្តព្ពានី’’តិ ព្យញ្ជនវសេន វា បូរេតុំ សក្កោន្តិ។ អយំ បន មហាកច្ចានត្ថេរោ ឧភយវសេនបិ សក្កោតិ តស្ស សង្ខេបេន ឧទ្ទិដ្ឋស្ស វិត្ថារេន សត្ថុ អជ្ឈាសយានុរូបំ ទេសនតោ, តស្មា តត្ថ អគ្គោតិ វុត្តោ។ វុត្តនយេនេវាតិ ‘‘បាតោវ សុភោជនំ ភុញ្ជិត្វា ឧបោសថង្គានិ អធិដ្ឋាយា’’តិអាទិនា ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ។ អញ្ញេហីតិ អញ្ញាសំ ឥត្ថីនំ កេសេហិ អតិវិយ ទីឃា។ ន កេវលញ្ច ទីឃា ឯវ, អថ ខោ សិនិទ្ធនីលមុទុកញ្ចិកា ច។ និក្កេសីតិ អប្បកេសី យថា ‘‘អនុទរា កញ្ញា’’តិ។

    197. Dasame saṃkhittena kathitadhammassāti madhupiṇḍikasuttantadesanāsu viya saṅkhepena desitadhammassa. Taṃ desanaṃ vitthāretvāti taṃ saṅkhepadesanaṃ āyatanādivasena vitthāretvā. Atthaṃ vibhajamānānanti tassā saṅkhepadesanāya atthaṃ vibhajitvā kathentānaṃ. Atthavasena vāti ‘‘ettakā etassa atthā’’ti atthavasena vā desanaṃ pūretuṃ sakkonti. Byañjanavasena vāti ‘‘ettakāni ettha byañjanāni desanāvasena vattabbānī’’ti byañjanavasena vā pūretuṃ sakkonti. Ayaṃ pana mahākaccānatthero ubhayavasenapi sakkoti tassa saṅkhepena uddiṭṭhassa vitthārena satthu ajjhāsayānurūpaṃ desanato, tasmā tattha aggoti vutto. Vuttanayenevāti ‘‘pātova subhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāyā’’tiādinā heṭṭhā vuttanayeneva. Aññehīti aññāsaṃ itthīnaṃ kesehi ativiya dīghā. Na kevalañca dīghā eva, atha kho siniddhanīlamudukañcikā ca. Nikkesīti appakesī yathā ‘‘anudarā kaññā’’ti.

    បណិយន្តិ វិក្កេតព្ពភណ្ឌំ។ អាវជ្ជេត្វាតិ ឧបនិស្សយំ កេសានំ បកតិភាវាបត្តិញ្ច អាវជ្ជេត្វា។ គារវេនាតិ មុណ្ឌសីសាបិ ថេរេ គារវេន ឯកវចនេនេវ អាគន្ត្វា។ និមន្តេត្វាតិ ស្វាតនាយ និមន្តេត្វា។ ឥមិស្សា ឥត្ថិយាតិ យថាវុត្តសេដ្ឋិធីតរមាហ។ ទិដ្ឋធម្មិកោវាតិ អវធារណំ អដ្ឋានបយុត្តំ, ទិដ្ឋធម្មិកោ យសបដិលាភោវ អហោសីតិ អត្ថោ។ យសបដិលាភោតិ ច ភវសម្បត្តិបដិលាភោ។ សត្តសុ ហិ ជវនចេតនាសុ បឋមា ទិដ្ឋធម្មវេទនីយផលា, បច្ឆិមា ឧបបជ្ជវេទនីយផលា, មជ្ឈេ បញ្ច អបរាបរិយវេទនីយផលា, តស្មា បឋមំ ឯកំ ចេតនំ ឋបេត្វា សេសា យថាសកំ បរិបុណ្ណផលទាយិនោ ហោន្តិ, បឋមចេតនាយ បន ទិដ្ឋធម្មិកោ យសបដិលាភោវ អហោសិ។

    Paṇiyanti vikketabbabhaṇḍaṃ. Āvajjetvāti upanissayaṃ kesānaṃ pakatibhāvāpattiñca āvajjetvā. Gāravenāti muṇḍasīsāpi there gāravena ekavacaneneva āgantvā. Nimantetvāti svātanāya nimantetvā. Imissā itthiyāti yathāvuttaseṭṭhidhītaramāha. Diṭṭhadhammikovāti avadhāraṇaṃ aṭṭhānapayuttaṃ, diṭṭhadhammiko yasapaṭilābhova ahosīti attho. Yasapaṭilābhoti ca bhavasampattipaṭilābho. Sattasu hi javanacetanāsu paṭhamā diṭṭhadhammavedanīyaphalā, pacchimā upapajjavedanīyaphalā, majjhe pañca aparāpariyavedanīyaphalā, tasmā paṭhamaṃ ekaṃ cetanaṃ ṭhapetvā sesā yathāsakaṃ paripuṇṇaphaladāyino honti, paṭhamacetanāya pana diṭṭhadhammiko yasapaṭilābhova ahosi.

    បឋមឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Paṭhamaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ

    14. Etadaggavaggo

    (១៤) ២. ទុតិយឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា

    (14) 2. Dutiyaetadaggavaggavaṇṇanā

    ចូឡបន្ថកត្ថេរវត្ថុ

    Cūḷapanthakattheravatthu

    ១៩៨-២០០. ទុតិយស្ស បឋមេ មនេន និព្ពត្តិតន្តិ អភិញ្ញាមនេន ឧប្បាទិតំ។ មនេន កតកាយោតិ អភិញ្ញាចិត្តេន ទេសន្តរំ បត្តកាយោ។ មនេន និព្ពត្តិតកាយោតិ អភិញ្ញាមនសា និម្មិតកាយោ ‘‘អញ្ញំ កាយំ អភិនិម្មិនាតី’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.២៣៦-២៣៧; បដិ. ម. ៣.១៤) វិយ។ ឯកសទិសេយេវាតិ អត្តសទិសេយេវ។ ឯកវិធមេវាតិ អត្តនា កតប្បការមេវ។ ឯតប្បរមោ ហិ យេភុយ្យេន សាវកានំ ឥទ្ធិនិម្មានវិធិ។ អគ្គោ នាម ជាតោ ឯកទេសេន សត្ថុ ឥទ្ធិនិម្មានានុវិធានតោ។

    198-200. Dutiyassa paṭhame manena nibbattitanti abhiññāmanena uppāditaṃ. Manena katakāyoti abhiññācittena desantaraṃ pattakāyo. Manena nibbattitakāyoti abhiññāmanasā nimmitakāyo ‘‘aññaṃ kāyaṃ abhinimminātī’’tiādīsu (dī. ni. 1.236-237; paṭi. ma. 3.14) viya. Ekasadiseyevāti attasadiseyeva. Ekavidhamevāti attanā katappakārameva. Etapparamo hi yebhuyyena sāvakānaṃ iddhinimmānavidhi. Aggo nāma jāto ekadesena satthu iddhinimmānānuvidhānato.

    លាភិតាយាតិ ឯត្ថ លាភីតិ ឦការោ អតិសយត្ថោ។ តេន ថេរស្ស ចតុន្នំ រូបាវចរជ្ឈានានំ អតិសយេន សវិសេសលាភិតំ ទស្សេតិ។ អរូបាវចរជ្ឈានានំ លាភិតាយាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ ន កេវលញ្ចេតា ចេតោសញ្ញាវិវដ្ដកុសលតា រូបារូបជ្ឈានលាភិតាយ ឯវ, អថ ខោ ឥមេហិបិ ការណេហីតិ ទស្សេតុំ – ‘‘ចូឡបន្ថកោ ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ចេតោតិ ចេត្ថ ចិត្តសីសេន សមាធិ វុត្តោ, តស្មា ចេតសោ សមាធិស្ស វិវដ្ដនំ ចេតោវិវដ្ដោ, ឯកស្មិំយេវារម្មណេ សមាធិចិត្តំ វិវដ្ដេត្វា ហេដ្ឋិមស្ស ហេដ្ឋិមស្ស ឧបរូបរិ ហាបនតោ រូបាវចរជ្ឈានលាភី ចេតោវិវដ្ដកុសលោ នាម។ ‘‘សព្ពសោ រូបសញ្ញាន’’ន្តិអាទិនា (ធ. ស. ២៦៥) វុត្តសញ្ញា អតិក្កមិត្វា ‘‘អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញាសហគតំ…បេ.… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញាសហគត’’ន្តិ (ធ. ស. ២៦៥-២៦៨) សញ្ញាសីសេន វុត្តជ្ឈានានំ វិវដ្ដកុសលោ, តថា ឥត្ថិបុរិសាទិសញ្ញា និច្ចសញ្ញាទិតោ ចិត្តំ វិវដ្ដេត្វា កេវលេ រូបារូបធម្មមត្តេ អសង្ខតេ និព្ពានេ ច វិសេសតោ វដ្ដនតោ ច សុញ្ញតានុបស្សនាពហុលោ សញ្ញាវិវដ្ដកុសលោ។ សមាធិកុសលតាយ ចេតោវិវដ្ដកុសលតា តព្ពហុលវិហារិតាយ។ តថា វិបស្សនាកុសលតាយ សញ្ញាវិវដ្ដកុសលតា។ ឯកោតិ ចូឡបន្ថកត្ថេរំ វទតិ។ សមាធិលក្ខណេតិ សវិតក្កសវិចារាទិសមាធិសភាវេ។ បុន ឯកោតិ មហាបន្ថកត្ថេរមាហ។ វិបស្សនាលក្ខណេតិ សត្តអនុបស្សនា អដ្ឋារសមហាវិបស្សនាទិវិបស្សនាសភាវេ។ សមាធិគាឡ្ហោតិ សមាធិស្មិំ ឱគាឡ្ហចិត្តោ សុភាវិតភាវនតា។ អង្គសំខិត្តេតិ ចតុរង្គិកតិវង្គិកាទិវសេន ឈានង្គានំ សង្ខិបនេ។ អារម្មណសំខិត្តេតិ កសិណុគ្ឃាដិមាកាសាទិនិព្ពត្តនេន កសិណាទិអារម្មណានំ សំខិបនេ។ អង្គវវត្ថាបនេតិ វិតក្កាទីនំ ឈានង្គានំ វវត្ថាបនេ។ អារម្មណវវត្ថាបនេតិ បថវីកសិណាទិជ្ឈានារម្មណានំ វវត្ថាបនេ។

    Lābhitāyāti ettha lābhīti īkāro atisayattho. Tena therassa catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ atisayena savisesalābhitaṃ dasseti. Arūpāvacarajjhānānaṃ lābhitāyāti etthāpi eseva nayo. Na kevalañcetā cetosaññāvivaṭṭakusalatā rūpārūpajjhānalābhitāya eva, atha kho imehipi kāraṇehīti dassetuṃ – ‘‘cūḷapanthako cā’’tiādi vuttaṃ. Cetoti cettha cittasīsena samādhi vutto, tasmā cetaso samādhissa vivaṭṭanaṃ cetovivaṭṭo, ekasmiṃyevārammaṇe samādhicittaṃ vivaṭṭetvā heṭṭhimassa heṭṭhimassa uparūpari hāpanato rūpāvacarajjhānalābhī cetovivaṭṭakusalo nāma. ‘‘Sabbaso rūpasaññāna’’ntiādinā (dha. sa. 265) vuttasaññā atikkamitvā ‘‘ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagata’’nti (dha. sa. 265-268) saññāsīsena vuttajjhānānaṃ vivaṭṭakusalo, tathā itthipurisādisaññā niccasaññādito cittaṃ vivaṭṭetvā kevale rūpārūpadhammamatte asaṅkhate nibbāne ca visesato vaṭṭanato ca suññatānupassanābahulo saññāvivaṭṭakusalo. Samādhikusalatāya cetovivaṭṭakusalatā tabbahulavihāritāya. Tathā vipassanākusalatāya saññāvivaṭṭakusalatā. Ekoti cūḷapanthakattheraṃ vadati. Samādhilakkhaṇeti savitakkasavicārādisamādhisabhāve. Puna ekoti mahāpanthakattheramāha. Vipassanālakkhaṇeti sattaanupassanā aṭṭhārasamahāvipassanādivipassanāsabhāve. Samādhigāḷhoti samādhismiṃ ogāḷhacitto subhāvitabhāvanatā. Aṅgasaṃkhitteti caturaṅgikativaṅgikādivasena jhānaṅgānaṃ saṅkhipane. Ārammaṇasaṃkhitteti kasiṇugghāṭimākāsādinibbattanena kasiṇādiārammaṇānaṃ saṃkhipane. Aṅgavavatthāpaneti vitakkādīnaṃ jhānaṅgānaṃ vavatthāpane. Ārammaṇavavatthāpaneti pathavīkasiṇādijjhānārammaṇānaṃ vavatthāpane.

    ឈានង្គេហីតិ រូបាវចរជ្ឈានង្គេហិ, ឈានង្គានេវ ឈានំ។ បុន ឈានង្គេហីតិ អរូបាវចរជ្ឈានង្គេហិ។ ភាតាតិ ជេដ្ឋភាតា។ អស្សាតិ កុដុម្ពិយស្ស។ សុវណ្ណបូជន្តិ សោវណ្ណមយំ បុប្ផបូជំ កត្វា។ ទេវបុរេតិ តាវតិំសភវនេ សុទស្សនមហានគរេ។ អគ្គទ្វារេនាតិ តស្មិំ ទិវសេ អគ្គំ សព្ពបឋមំ វិវដេន នគរទ្វារេន និក្ខមិត្វា។

    Jhānaṅgehīti rūpāvacarajjhānaṅgehi, jhānaṅgāneva jhānaṃ. Puna jhānaṅgehīti arūpāvacarajjhānaṅgehi. Bhātāti jeṭṭhabhātā. Assāti kuṭumbiyassa. Suvaṇṇapūjanti sovaṇṇamayaṃ pupphapūjaṃ katvā. Devapureti tāvatiṃsabhavane sudassanamahānagare. Aggadvārenāti tasmiṃ divase aggaṃ sabbapaṭhamaṃ vivaṭena nagaradvārena nikkhamitvā.

    កោកនទន្តិ បទុមវិសេសនំ យថា ‘‘កោកាសក’’ន្តិ។ តំ កិរ ពហុបត្តំ វណ្ណសម្បន្នំ អតិសុគន្ធញ្ច ហោតិ។ ‘‘កោកនទំ នាម សេតបទុម’’ន្តិបិ វទន្តិ។ បាតោតិ បគេវ។ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ – យថា កោកនទសង្ខាតំ បទុមំ បាតោ សូរិយុគ្គមនវេលាយំ ផុល្លំ វិកសិតំ អវីតគន្ធំ សិយា វិរោចមានំ, ឯវំ សរីរគន្ធេន គុណគន្ធេន ច សុគន្ធំ សរទកាលេ អន្តលិក្ខេ អាទិច្ចមិវ អត្តនោ តេជសា តបន្តំ អង្គេហិ និច្ឆរណកជុតិយា អង្គីរសំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ បស្សាតិ។

    Kokanadanti padumavisesanaṃ yathā ‘‘kokāsaka’’nti. Taṃ kira bahupattaṃ vaṇṇasampannaṃ atisugandhañca hoti. ‘‘Kokanadaṃ nāma setapaduma’’ntipi vadanti. Pātoti pageva. Ayañhettha attho – yathā kokanadasaṅkhātaṃ padumaṃ pāto sūriyuggamanavelāyaṃ phullaṃ vikasitaṃ avītagandhaṃ siyā virocamānaṃ, evaṃ sarīragandhena guṇagandhena ca sugandhaṃ saradakāle antalikkhe ādiccamiva attano tejasā tapantaṃ aṅgehi niccharaṇakajutiyā aṅgīrasaṃ sammāsambuddhaṃ passāti.

    ចូឡបន្ថកោ កិរ កស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធកាលេ បព្ពជិត្វា បញ្ញវា ហុត្វា អញ្ញតរស្ស ទន្ធភិក្ខុនោ ឧទ្ទេសគហណកាលេ បរិហាសកេឡិំ អកាសិ។ សោ ភិក្ខុ តេន បរិហាសេន លជ្ជិតោ នេវ ឧទ្ទេសំ គណ្ហិ, ន សជ្ឈាយមកាសិ។ តេន កម្មេនាយំ បព្ពជិត្វាវ ទន្ធោ ជាតោ, តស្មា គហិតគហិតបទំ ឧបរិឧបរិបទំ គណ្ហន្តស្ស នស្សតិ។ ឥទ្ធិយា អភិសង្ខរិត្វា សុទ្ធំ ចោឡខណ្ឌំ អទាសីតិ តស្ស បុព្ពហេតុំ ទិស្វា តទនុរូបេ កម្មដ្ឋានេ និយោជេន្តោ សុទ្ធំ ចោឡខណ្ឌំ អទាសិ។ សោ កិរ បុព្ពេ រាជា ហុត្វា នគរំ បទក្ខិណំ ករោន្តោ នលាដតោ សេទេ មុច្ចន្តេ បរិសុទ្ធេន សាដកេន នលាដំ បុញ្ឆិ, សាដកោ កិលិដ្ឋោ អហោសិ។ សោ ‘‘ឥមំ សរីរំ និស្សាយ ឯវរូបោ បរិសុទ្ធសាដកោ បកតិំ ជហិត្វា កិលិដ្ឋោ ជាតោ, អនិច្ចា វត សង្ខារា’’តិ អនិច្ចសញ្ញំ បដិលភិ។ តេន ការណេនស្ស រជោហរណមេវ បច្ចយោ ជាតោ។

    Cūḷapanthako kira kassapasammāsambuddhakāle pabbajitvā paññavā hutvā aññatarassa dandhabhikkhuno uddesagahaṇakāle parihāsakeḷiṃ akāsi. So bhikkhu tena parihāsena lajjito neva uddesaṃ gaṇhi, na sajjhāyamakāsi. Tena kammenāyaṃ pabbajitvāva dandho jāto, tasmā gahitagahitapadaṃ upariuparipadaṃ gaṇhantassa nassati. Iddhiyā abhisaṅkharitvā suddhaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsīti tassa pubbahetuṃ disvā tadanurūpe kammaṭṭhāne niyojento suddhaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsi. So kira pubbe rājā hutvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto nalāṭato sede muccante parisuddhena sāṭakena nalāṭaṃ puñchi, sāṭako kiliṭṭho ahosi. So ‘‘imaṃ sarīraṃ nissāya evarūpo parisuddhasāṭako pakatiṃ jahitvā kiliṭṭho jāto, aniccā vata saṅkhārā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi. Tena kāraṇenassa rajoharaṇameva paccayo jāto.

    លោមានីតិ ចោឡខណ្ឌតន្តគតអំសុកេ វទតិ។ ‘‘កិលិដ្ឋធាតុកានី’’តិ កិលិដ្ឋសភាវានិ។ ឯវំគតិកមេវាតិ ឥទំ ចិត្តម្បិ ភវង្គវសេន បកតិយា បណ្ឌរំ បរិសុទ្ធំ រាគាទិសម្បយុត្តធម្មវសេន សំកិលិដ្ឋំ ជាតន្តិ ទស្សេតិ។ នក្ខត្តំ សមានេត្វាតិ នក្ខត្តំ សមន្នាហរិត្វា, អាវជ្ជេត្វាតិ អត្ថោ ។ ពិឡារស្សត្ថាយាតិ ពិឡារស្ស គោចរត្ថាយ។ ជលបថកម្មិកេនាតិ សមុទ្ទកម្មិកេន។ ចារិន្តិ ខាទិតព្ពតិណំ។ សច្ចការន្តិ សច្ចភាវាវហំ ការំ, ‘‘អត្តនា គហិតេ ភណ្ឌេ អញ្ញេសំ ន ទាតព្ព’’ន្តិ វត្វា ទាតព្ពលញ្ជន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តតិយេន បដិហារេនាតិ តតិយេន សាសនេន។ បត្តិកា ហុត្វាតិ សាមិនោ ហុត្វា។

    Lomānīti coḷakhaṇḍatantagataaṃsuke vadati. ‘‘Kiliṭṭhadhātukānī’’ti kiliṭṭhasabhāvāni. Evaṃgatikamevāti idaṃ cittampi bhavaṅgavasena pakatiyā paṇḍaraṃ parisuddhaṃ rāgādisampayuttadhammavasena saṃkiliṭṭhaṃ jātanti dasseti. Nakkhattaṃ samānetvāti nakkhattaṃ samannāharitvā, āvajjetvāti attho . Biḷārassatthāyāti biḷārassa gocaratthāya. Jalapathakammikenāti samuddakammikena. Cārinti khāditabbatiṇaṃ. Saccakāranti saccabhāvāvahaṃ kāraṃ, ‘‘attanā gahite bhaṇḍe aññesaṃ na dātabba’’nti vatvā dātabbalañjanti vuttaṃ hoti. Tatiyena paṭihārenāti tatiyena sāsanena. Pattikā hutvāti sāmino hutvā.

    អប្បកេនបីតិ ថោកេនបិ បរិត្តេនបិ។ មេធាវីតិ បញ្ញវា។ បាភតេនាតិ ភណ្ឌមូលេន។ វិចក្ខណោតិ វោហារកុសលោ។ សមុដ្ឋាបេតិ អត្តានន្តិ មហន្តំ ធនំ យសញ្ច ឧប្បាទេត្វា តត្ថ អត្តានំ សណ្ឋបេតិ បតិដ្ឋាបេតិ ។ យថា កិំ? អណុំ អគ្គិំវ សន្ធមំ, យថា បណ្ឌិតោ បុរិសោ បរិត្តកំ អគ្គិំ អនុក្កមេន គោមយចុណ្ណាទីនិ បក្ខិបិត្វា មុខវាតេន ធមេន្តោ សមុដ្ឋាបេតិ វឌ្ឍេតិ, មហន្តំ អគ្គិក្ខន្ធំ ករោតិ, ឯវមេវ បណ្ឌិតោ ថោកម្បិ បាភតំ លភិត្វា នានាឧបាយេហិ បយោជេត្វា ធនញ្ច យសញ្ច វឌ្ឍេតិ, វឌ្ឍេត្វា បុន តត្ថ អត្តានំ បតិដ្ឋាបេតិ។ តាយ ឯវ វា បន ធនស្ស មហន្តតាយ អត្តានំ សមុដ្ឋាបេតិ, អភិញ្ញាតំ បាកដំ ករោតីតិ អត្ថោ។

    Appakenapīti thokenapi parittenapi. Medhāvīti paññavā. Pābhatenāti bhaṇḍamūlena. Vicakkhaṇoti vohārakusalo. Samuṭṭhāpeti attānanti mahantaṃ dhanaṃ yasañca uppādetvā tattha attānaṃ saṇṭhapeti patiṭṭhāpeti . Yathā kiṃ? Aṇuṃ aggiṃva sandhamaṃ, yathā paṇḍito puriso parittakaṃ aggiṃ anukkamena gomayacuṇṇādīni pakkhipitvā mukhavātena dhamento samuṭṭhāpeti vaḍḍheti, mahantaṃ aggikkhandhaṃ karoti, evameva paṇḍito thokampi pābhataṃ labhitvā nānāupāyehi payojetvā dhanañca yasañca vaḍḍheti, vaḍḍhetvā puna tattha attānaṃ patiṭṭhāpeti. Tāya eva vā pana dhanassa mahantatāya attānaṃ samuṭṭhāpeti, abhiññātaṃ pākaṭaṃ karotīti attho.

    សុភូតិត្ថេរវត្ថុ

    Subhūtittheravatthu

    ២០១-២០២. តតិយេ រណាតិ ហិ រាគាទយោ កិលេសា វុច្ចន្តីតិ ‘‘សរណា ធម្មា’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ១០០ ទុកមាតិកា) រាគាទយោ កិលេសា ‘‘រណា’’តិ វុច្ចន្តិ។ រណន្តិ ឯតេហីតិ រណា។ យេហិ អភិភូតា សត្តា នានប្បការេន កន្ទន្តិ បរិទេវន្តិ, តស្មា តេ រាគាទយោ ‘‘រណា’’តិ វុត្តា។ ទេសិតនិយាមតោ អនោក្កមិត្វាតិ ទេសិតានោក្កមនតោ អនុបគន្ត្វា ទេសេតិ, សត្ថារា ទេសិតនិយាមេនេវ អនោទិស្សកំ កត្វា ធម្មំ ទេសេតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឯវន្តិ ឯវំ មេត្តាឈានតោ វុដ្ឋាយ ភិក្ខាគហណេ សតិ។ ភិក្ខាទាយកានំ មហប្ផលំ ភវិស្សតីតិ ឥទំ ចូឡច្ឆរាសង្ឃាតសុត្តេន (អ. និ. ១.៥១ អាទយោ) ទីបេតព្ពំ។ អច្ឆរាសង្ឃាតមត្តម្បិ ហិ កាលំ មេត្តចិត្តំ អាសេវន្តស្ស ភិក្ខុនោ ទិន្នទានំ មហប្ផលំ ហោតិ មហានិសំសំ, តេន ច សោ អមោឃំ រដ្ឋបិណ្ឌំ ភុញ្ជតីតិ អយមត្ថោ តត្ថ អាគតោយេវ។ និមិត្តំ គណ្ហិត្វាតិ អាការំ សល្លក្ខេត្វា។

    201-202. Tatiye raṇāti hi rāgādayo kilesā vuccantīti ‘‘saraṇā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 100 dukamātikā) rāgādayo kilesā ‘‘raṇā’’ti vuccanti. Raṇanti etehīti raṇā. Yehi abhibhūtā sattā nānappakārena kandanti paridevanti, tasmā te rāgādayo ‘‘raṇā’’ti vuttā. Desitaniyāmato anokkamitvāti desitānokkamanato anupagantvā deseti, satthārā desitaniyāmeneva anodissakaṃ katvā dhammaṃ desetīti vuttaṃ hoti. Evanti evaṃ mettājhānato vuṭṭhāya bhikkhāgahaṇe sati. Bhikkhādāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatīti idaṃ cūḷaccharāsaṅghātasuttena (a. ni. 1.51 ādayo) dīpetabbaṃ. Accharāsaṅghātamattampi hi kālaṃ mettacittaṃ āsevantassa bhikkhuno dinnadānaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ, tena ca so amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjatīti ayamattho tattha āgatoyeva. Nimittaṃ gaṇhitvāti ākāraṃ sallakkhetvā.

    ខទិរវនិយរេវតត្ថេរវត្ថុ

    Khadiravaniyarevatattheravatthu

    ២០៣. បញ្ចមេ វនសភាគន្តិ សភាគំ វនំ, សភាគន្តិ ច សប្បាយន្តិ អត្ថោ។ យញ្ហិ បកតិវិរុទ្ធំ ព្យាធិវិរុទ្ធញ្ច ន ហោតិ, តំ ‘‘សភាគ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ ឧទកសភាគន្តិអាទីសុបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ កល្យាណកម្មាយូហនក្ខណោតិ កល្យាណកម្មូបចយស្ស ឱកាសោ។ តិណ្ណំ ភាតិកានន្តិ ឧបតិស្សោ, ចុន្ទោ, ឧបសេនោតិ ឥមេសំ តិណ្ណំ ជេដ្ឋភាតិកានំ។ តិស្សន្នញ្ច ភគិនីនន្តិ ចាលា, ឧបចាលា, សីសុបចាលាតិ ឥមេសំ តិស្សន្នំ ជេដ្ឋភគិនីនំ។ ឯត្ថ ច សារិបុត្តត្ថេរោ សយំ បព្ពជិត្វា ចាលា, ឧបចាលា, សីសុបចាលាតិ តិស្សោ ភគិនិយោ, ចុន្ទោ ឧបសេនោតិ ឥមេ ភាតរោ បព្ពាជេសិ, រេវតកុមារោ ឯកោវ គេហេ អវសិស្សតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អម្ហាកំ…បេ.… បព្ពាជេន្តី’’តិ។ មហល្លកតរាតិ វុទ្ធតរា។ ឥទញ្ច កុមារិកាយ ចិរជីវិតំ អភិកង្ខមានា អាហំសុ។ សា កិរ តស្ស អយ្យិកា វីសតិវស្សសតិកា ខណ្ឌទន្តា បលិតកេសា វលិត្តចា តិលកាហតគត្តា គោបានសិវង្កា អហោសិ។ វិធាវនិកន្តិ វិធាវនកីឡិកំ។ តិស្សន្នំ សម្បត្តីនន្តិ អនុស្សវវសេន មនុស្សទេវមោក្ខសម្បត្តិយោ សន្ធាយ វទតិ, មនុស្សទេវព្រហ្មសម្បត្តិយោ វា។ សីវលិស្ស បុញ្ញំ វីមំសិស្សាមាតិ ‘‘សីវលិនា កតបុញ្ញស្ស វិបាកទានដ្ឋានមិទ’’ន្តិ ញត្វា ឯវមាហ។ សភាគដ្ឋានន្តិ សមំ ទេសំ។

    203. Pañcame vanasabhāganti sabhāgaṃ vanaṃ, sabhāganti ca sappāyanti attho. Yañhi pakativiruddhaṃ byādhiviruddhañca na hoti, taṃ ‘‘sabhāga’’nti vuccati. Udakasabhāgantiādīsupi imināva nayena attho veditabbo. Kalyāṇakammāyūhanakkhaṇoti kalyāṇakammūpacayassa okāso. Tiṇṇaṃ bhātikānanti upatisso, cundo, upasenoti imesaṃ tiṇṇaṃ jeṭṭhabhātikānaṃ. Tissannañca bhaginīnanti cālā, upacālā, sīsupacālāti imesaṃ tissannaṃ jeṭṭhabhaginīnaṃ. Ettha ca sāriputtatthero sayaṃ pabbajitvā cālā, upacālā, sīsupacālāti tisso bhaginiyo, cundo upasenoti ime bhātaro pabbājesi, revatakumāro ekova gehe avasissati. Tena vuttaṃ – ‘‘amhākaṃ…pe… pabbājentī’’ti. Mahallakatarāti vuddhatarā. Idañca kumārikāya cirajīvitaṃ abhikaṅkhamānā āhaṃsu. Sā kira tassa ayyikā vīsativassasatikā khaṇḍadantā palitakesā valittacā tilakāhatagattā gopānasivaṅkā ahosi. Vidhāvanikanti vidhāvanakīḷikaṃ. Tissannaṃ sampattīnanti anussavavasena manussadevamokkhasampattiyo sandhāya vadati, manussadevabrahmasampattiyo vā. Sīvalissa puññaṃ vīmaṃsissāmāti ‘‘sīvalinā katapuññassa vipākadānaṭṭhānamida’’nti ñatvā evamāha. Sabhāgaṭṭhānanti samaṃ desaṃ.

    តំ ភូមិរាមណេយ្យកន្តិ កិញ្ចាបិ អរហន្តោ គាមន្តេ កាយវិវេកំ ន លភន្តិ, ចិត្តវិវេកំ បន លភន្តេវ។ តេសញ្ហិ ទិព្ពប្បដិភាគានិបិ អារម្មណានិ ចិត្តំ ចាលេតុំ ន សក្កោន្តិ, តស្មា គាមោ វា ហោតុ អរញ្ញាទីនំ វា អញ្ញតរំ, ‘យត្ថ អរហន្តោ វិហរន្តិ, តំ ភូមិរាមណេយ្យកំ’, សោ ភូមិប្បទេសោ រមណីយោ ឯវាតិ អត្ថោ។

    Taṃ bhūmirāmaṇeyyakanti kiñcāpi arahanto gāmante kāyavivekaṃ na labhanti, cittavivekaṃ pana labhanteva. Tesañhi dibbappaṭibhāgānipi ārammaṇāni cittaṃ cāletuṃ na sakkonti, tasmā gāmo vā hotu araññādīnaṃ vā aññataraṃ, ‘yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyakaṃ’, so bhūmippadeso ramaṇīyo evāti attho.

    កង្ខារេវតត្ថេរវត្ថុ

    Kaṅkhārevatattheravatthu

    ២០៤. ឆដ្ឋេ អកប្បិយោ, អាវុសោ, គុឡោតិ ឯកទិវសំ ថេរោ អន្តរាមគ្គេ គុឡករណំ ឱក្កមិត្វា គុឡេ បិដ្ឋម្បិ ឆារិកម្បិ បក្ខិត្តេ ទិស្វាន ‘‘អកប្បិយោ គុឡោ, សាមិសោ ន កប្បតិ គុឡោ វិកាលេ បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តោ ឯវមាហ។ អកប្បិយា មុគ្គាតិ ឯកទិវសំ អន្តរាមគ្គេ វច្ចេ មុគ្គំ ជាតំ ទិស្វា ‘‘អកប្បិយា មុគ្គា, បក្កាបិ មុគ្គា ជាយន្តី’’តិ កុក្កុច្ចាយន្តោ ឯវមាហ។ សេសមេត្ថ សព្ពំ ឧត្តានមេវ។

    204. Chaṭṭhe akappiyo, āvuso, guḷoti ekadivasaṃ thero antarāmagge guḷakaraṇaṃ okkamitvā guḷe piṭṭhampi chārikampi pakkhitte disvāna ‘‘akappiyo guḷo, sāmiso na kappati guḷo vikāle paribhuñjitu’’nti kukkuccāyanto evamāha. Akappiyā muggāti ekadivasaṃ antarāmagge vacce muggaṃ jātaṃ disvā ‘‘akappiyā muggā, pakkāpi muggā jāyantī’’ti kukkuccāyanto evamāha. Sesamettha sabbaṃ uttānameva.

    សោណកោឡិវិសត្ថេរវត្ថុ

    Soṇakoḷivisattheravatthu

    ២០៥. សត្តមេ ហាបេតព្ពមេវ អហោសិ អច្ចារទ្ធវីរិយត្តា។ ឧទកេន សមុបព្យូឡ្ហេតិ ឧទកេន ថលំ ឧស្សារេត្វា តត្ថ តត្ថ រាសិកតេ។ ហរិតូបលិត្តាយាតិ គោមយបរិភណ្ឌកតាយ។ តិវិធេន ឧទកេន បោសេន្តីតិ ខីរោទកំ គន្ធោទកំ កេវលោទកន្តិ ឯវំ តិវិធេន ឧទកេន បោសេន្តិ បរិបាលេន្តិ។ បរិស្សាវេត្វាតិ បរិសោធេត្វា គហិតេ តណ្ឌុលេតិ យោជេតព្ពំ។ ទេវោ មញ្ញេតិ ទេវោ វិយ ។ វីណោវាទេនាតិ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សោណ, យទា តេ វីណាយ តន្តិយោ អច្ចាយតា ហោន្តិ, អបិ នុ តេ វីណា តស្មិំ សមយេ សរវតី វា ហោតិ កម្មញ្ញា វាតិ? នោ ហេតំ, ភន្តេតិ។ ឯវមេវ ខោ, សោណ, អច្ចារទ្ធវីរិយំ ឧទ្ធច្ចាយ សំវត្តតិ, អតិសិថិលវីរិយំ កោសជ្ជាយ សំវត្តតិ។ តស្មាតិហ ត្វំ, សោណ, វីរិយសមតំ អធិដ្ឋហ, ឥន្ទ្រិយានញ្ច សមតំ បដិវិជ្ឈា’’តិ (មហាវ. ២៤៣) ឯវំ វីណំ ឧបមំ កត្វា បវត្តិតេន វីណោបមោវាទេន។ វីរិយសមថយោជនត្ថាយាតិ វីរិយស្ស សមថេន យោជនត្ថាយ។

    205. Sattame hāpetabbameva ahosi accāraddhavīriyattā. Udakena samupabyūḷheti udakena thalaṃ ussāretvā tattha tattha rāsikate. Haritūpalittāyāti gomayaparibhaṇḍakatāya. Tividhena udakenaposentīti khīrodakaṃ gandhodakaṃ kevalodakanti evaṃ tividhena udakena posenti paripālenti. Parissāvetvāti parisodhetvā gahite taṇḍuleti yojetabbaṃ. Devo maññeti devo viya . Vīṇovādenāti ‘‘taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā te vīṇāya tantiyo accāyatā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhanteti. Evameva kho, soṇa, accāraddhavīriyaṃ uddhaccāya saṃvattati, atisithilavīriyaṃ kosajjāya saṃvattati. Tasmātiha tvaṃ, soṇa, vīriyasamataṃ adhiṭṭhaha, indriyānañca samataṃ paṭivijjhā’’ti (mahāva. 243) evaṃ vīṇaṃ upamaṃ katvā pavattitena vīṇopamovādena. Vīriyasamathayojanatthāyāti vīriyassa samathena yojanatthāya.

    សោណកុដិកណ្ណត្ថេរវត្ថុ

    Soṇakuṭikaṇṇattheravatthu

    ២០៦. អដ្ឋមេ កុដិកណ្ណោតិ វុច្ចតីតិ ‘‘កោដិកណ្ណោ’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘កុដិកណ្ណោ’’តិ វោហរីយតិ។ កុលឃរេ ភវា កុលឃរិកា។ សា កិរ អវន្តិរដ្ឋេ កុលឃរេ មហាវិភវស្ស សេដ្ឋិស្ស ភរិយា។ ទសពលស្ស ធម្មកថំ សុត្វា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាយ ចិន្តេសីតិ ឥទំ អង្គុត្តរភាណកានំ មតេន វុត្តំ។ សុត្តនិបាតដ្ឋកថាយំ បន ‘‘សបរិសោ ភគវន្តំ ឧបសង្កម្ម ធម្មទេសនំ អស្សោសិ, ន ច កញ្ចិ វិសេសំ អធិគញ្ឆិ។ កស្មា? សោ ហិ ធម្មំ សុណន្តោ ហេមវតំ អនុស្សរិត្វា ‘អាគតោ នុ ខោ មេ សហាយកោ, នោ’តិ ទិសាទិសំ ឱលោកេត្វា តំ អបស្សន្តោ ‘វញ្ចិតោ មេ សហាយោ, យោ ឯវំ វិចិត្តប្បដិភានំ ភគវតោ ទេសនំ ន សុណាតី’តិ វិក្ខិត្តចិត្តោ អហោសី’’តិ វុត្តំ។

    206. Aṭṭhame kuṭikaṇṇoti vuccatīti ‘‘koṭikaṇṇo’’ti vattabbe ‘‘kuṭikaṇṇo’’ti voharīyati. Kulaghare bhavā kulagharikā. Sā kira avantiraṭṭhe kulaghare mahāvibhavassa seṭṭhissa bhariyā. Dasabalassa dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya cintesīti idaṃ aṅguttarabhāṇakānaṃ matena vuttaṃ. Suttanipātaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sapariso bhagavantaṃ upasaṅkamma dhammadesanaṃ assosi, na ca kañci visesaṃ adhigañchi. Kasmā? So hi dhammaṃ suṇanto hemavataṃ anussaritvā ‘āgato nu kho me sahāyako, no’ti disādisaṃ oloketvā taṃ apassanto ‘vañcito me sahāyo, yo evaṃ vicittappaṭibhānaṃ bhagavato desanaṃ na suṇātī’ti vikkhittacitto ahosī’’ti vuttaṃ.

    យស្មា បដិសន្ធិជាតិអភិនិក្ខមនពោធិបរិនិព្ពានេស្វេវ ទ្វត្តិំស បុព្ពនិមិត្តានិ ហុត្វាវ បដិវិគច្ឆន្តិ, ន ចិរដ្ឋិតិកានិ ហោន្តិ, ធម្មចក្កប្បវត្តនេ (សំ. និ. ៥.១០៨១; បដិ. ម. ២.៣០) បន តានិ សវិសេសានិ ហុត្វា ចិរតរំ ឋត្វា និរុជ្ឈន្តិ, តស្មា វុត្តំ – ‘‘តិយោជនសហស្សំ ហិមវន្តំ អកាលបុប្ផិតំ ទិស្វា’’តិអាទិ។ អគ្គពលកាយាតិ សព្ពបុរតោ គច្ឆន្តា ពលកាយា។ កេន បុប្ផិតភាវំ ជានាសីតិ កេន ការណេន ហិមវន្តស្ស បុប្ផិតភាវំ ជានាសីតិ, យេន ការណេន ឥមំ អកាលបុប្ផបាដិហារិយំ ជាតំ, តំ ជានាសីតិ វុត្តំ ហោតិ។ តស្ស បវត្តិតភាវន្តិ តស្ស ធម្មចក្កស្ស ភគវតា បវត្តិតភាវំ។ សទ្ទេ និមិត្តំ គណ្ហីតិ សទ្ទេ អាការំ សល្លក្ខេសិ។ តតោតិ ‘‘អហំ ‘ឯតំ អមតធម្មំ តម្បិ ជានាបេស្សាមី’តិ តវ សន្តិកំ អាគតោស្មី’’តិ យំ វុត្តំ, តទនន្តរន្តិ អត្ថោ។

    Yasmā paṭisandhijātiabhinikkhamanabodhiparinibbānesveva dvattiṃsa pubbanimittāni hutvāva paṭivigacchanti, na ciraṭṭhitikāni honti, dhammacakkappavattane (saṃ. ni. 5.1081; paṭi. ma. 2.30) pana tāni savisesāni hutvā cirataraṃ ṭhatvā nirujjhanti, tasmā vuttaṃ – ‘‘tiyojanasahassaṃ himavantaṃ akālapupphitaṃ disvā’’tiādi. Aggabalakāyāti sabbapurato gacchantā balakāyā. Kena pupphitabhāvaṃ jānāsīti kena kāraṇena himavantassa pupphitabhāvaṃ jānāsīti, yena kāraṇena imaṃ akālapupphapāṭihāriyaṃ jātaṃ, taṃ jānāsīti vuttaṃ hoti. Tassa pavattitabhāvanti tassa dhammacakkassa bhagavatā pavattitabhāvaṃ. Sadde nimittaṃ gaṇhīti sadde ākāraṃ sallakkhesi. Tatoti ‘‘ahaṃ ‘etaṃ amatadhammaṃ tampi jānāpessāmī’ti tava santikaṃ āgatosmī’’ti yaṃ vuttaṃ, tadanantaranti attho.

    សាតាគិរោ ហេមវតស្ស ពុទ្ធុប្បាទំ កថេត្វា តំ ភគវតោ សន្តិកំ អានេតុកាមោ ‘‘អជ្ជ បន្នរសោ’’តិអាទិគាថមាហ។ តត្ថ (សុ. និ. អដ្ឋ. ១.១៥៣) អជ្ជាតិ អយំ រត្តិន្ទិវោ បក្ខគណនតោ បន្នរសោ, ឧបវសិតព្ពតោ ឧបោសថោ។ តីសុ វា ឧបោសថេសុ អជ្ជ បន្នរសោ ឧបោសថោ, ន ចាតុទ្ទសិឧបោសថោ, ន សាមគ្គីឧបោសថោ។ ទិវិ ភវានិ ទិព្ពានិ, ទិព្ពានិ ឯត្ថ អត្ថីតិ ទិព្ពានិ។ កានិ តានិ? រូបានិ។ តញ្ហិ រត្តិំ ទេវានំ ទសសហស្សិលោកធាតុតោ សន្និបតិតានំ សរីរវត្ថាភរណវិមានប្បភាហិ អព្ភាទិឧបក្កិលេសវិរហិតាយ ចន្ទប្បភាយ ច សកលជម្ពុទីបោ អលង្កតោ អហោសីតិ អតិវិយ អលង្កតោ ច បរិវិសុទ្ធិទេវស្ស ភគវតោ សរីរប្បភាយ។ តេនាហ – ‘‘ទិព្ពា រត្តិ ឧបដ្ឋិតា’’តិ។

    Sātāgiro hemavatassa buddhuppādaṃ kathetvā taṃ bhagavato santikaṃ ānetukāmo ‘‘ajja pannaraso’’tiādigāthamāha. Tattha (su. ni. aṭṭha. 1.153) ajjāti ayaṃ rattindivo pakkhagaṇanato pannaraso, upavasitabbato uposatho. Tīsu vā uposathesu ajja pannaraso uposatho, na cātuddasiuposatho, na sāmaggīuposatho. Divi bhavāni dibbāni, dibbāni ettha atthīti dibbāni. Kāni tāni? Rūpāni. Tañhi rattiṃ devānaṃ dasasahassilokadhātuto sannipatitānaṃ sarīravatthābharaṇavimānappabhāhi abbhādiupakkilesavirahitāya candappabhāya ca sakalajambudīpo alaṅkato ahosīti ativiya alaṅkato ca parivisuddhidevassa bhagavato sarīrappabhāya. Tenāha – ‘‘dibbā ratti upaṭṭhitā’’ti.

    ឯវំ រត្តិគុណវណ្ណនាបទេសេនបិ សហាយស្ស ចិត្តំ បសាទំ ជនេន្តោ ពុទ្ធុប្បាទំ កថេត្វា អាហ – ‘‘អនោមនាមំ សត្ថារំ, ហន្ទ បស្សាម គោតម’’ន្តិ។ តត្ថ អនោមេហិ អលាមកេហិ សព្ពាការបរិបូរេហិ គុណេហិ នាមំ អស្សាតិ អនោមនាមោ។ តថា ហិស្ស ‘‘ពុជ្ឈិតា សច្ចានីតិ ពុទ្ធោ, ពោធេតា បជាយាតិ ពុទ្ធោ’’តិអាទិនា (មហានិ. ១៩២; ចូឡនិ. បារាយនត្ថុតិគាថានិទ្ទេសោ ៩៧; បដិ. ម. ១.១៦២) នយេន ពុទ្ធោតិ អនោមេហិ គុណេហិ នាមំ។ ‘‘ភគ្គរាគោតិ ភគវា, ភគ្គទោសោតិ ភគវា’’តិអាទិនា (មហានិ. ៨៤) នយេន ភគវាតិ អនោមេហិ គុណេហិ នាមំ។ ឯស នយោ ‘‘អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ’’តិអាទីសុ។ ទិដ្ឋធម្មិកាទិអត្ថេហិ ទេវមនុស្សេ អនុសាសតិ ‘‘ឥមំ បជហថ, ឥមំ សមាទាយ វត្តថា’’តិ សត្ថា។ តំ អនោមនាមំ សត្ថារំ។ ហន្ទាតិ វចសាយត្ថេ និបាតោ។ បស្សាមាតិ តេន អត្តានំ សហ សង្គហេត្វា បច្ចុប្បន្នពហុវចនំ។ គោតមន្តិ គោតមគោត្តំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘សត្ថា, ន សត្ថា’’តិ មា វិមតិំ អកាសិ, ឯកន្តព្យវសិតោ ហុត្វាវ ឯហិ បស្សាម គោតមន្តិ។

    Evaṃ rattiguṇavaṇṇanāpadesenapi sahāyassa cittaṃ pasādaṃ janento buddhuppādaṃ kathetvā āha – ‘‘anomanāmaṃ satthāraṃ, handa passāma gotama’’nti. Tattha anomehi alāmakehi sabbākāraparipūrehi guṇehi nāmaṃ assāti anomanāmo. Tathā hissa ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddeso 97; paṭi. ma. 1.162) nayena buddhoti anomehi guṇehi nāmaṃ. ‘‘Bhaggarāgoti bhagavā, bhaggadosoti bhagavā’’tiādinā (mahāni. 84) nayena bhagavāti anomehi guṇehi nāmaṃ. Esa nayo ‘‘arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno’’tiādīsu. Diṭṭhadhammikādiatthehi devamanusse anusāsati ‘‘imaṃ pajahatha, imaṃ samādāya vattathā’’ti satthā. Taṃ anomanāmaṃ satthāraṃ. Handāti vacasāyatthe nipāto. Passāmāti tena attānaṃ saha saṅgahetvā paccuppannabahuvacanaṃ. Gotamanti gotamagottaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘satthā, na satthā’’ti mā vimatiṃ akāsi, ekantabyavasito hutvāva ehi passāma gotamanti.

    ឯវំ វុត្តេ ហេមវតោ ‘‘អយំ សាតាគិរោ ‘អនោមនាមំ សត្ថារ’ន្តិ ភណន្តោ តស្ស សព្ពញ្ញុតំ បកាសេតិ, សព្ពញ្ញុនោ ច ទុល្លភា លោកេ, សព្ពញ្ញុបដិញ្ញេហិ បូរណាទិសទិសេហេវ លោកោ ឧបទ្ទុតោ។ សោ បន យទិ សព្ពញ្ញូ, អទ្ធា តាទិលក្ខណំ បត្តោ ភវិស្សតិ, តេន ឯវំ គហេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា តាទិលក្ខណំ បុច្ឆន្តោ អាហ – ‘‘កច្ចិ មនោ’’តិអាទិ។ តត្ថ កច្ចីតិ បុច្ឆា។ មនោតិ ចិត្តំ។ សុបណិហិតោតិ សុដ្ឋុ ឋបិតោ អចលោ អសម្បវេធី។ សព្ពេសុ ភូតេសុ សព្ពភូតេសុ។ តាទិនោតិ តាទិលក្ខណំ បត្តស្សេវ សតោ។ បុច្ឆា ឯវ វា អយំ ‘‘សោ តវ សត្ថា សព្ពភូតេសុ តាទី, ឧទាហុ នោ’’តិ។ ឥដ្ឋេ អនិដ្ឋេចាតិ ឯវរូបេ អារម្មណេ។ សង្កប្បាតិ វិតក្កា។ វសីកតាតិ វសំ គមិតា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យំ តំ សត្ថារំ វទសិ, តស្ស តេ សត្ថុនោ កច្ចិ តាទិលក្ខណំ សម្បត្តស្ស សតោ សព្ពភូតេសុ មនោ សុបណិហិតោ, ឧទាហុ យាវ បច្ចយំ ន លភតិ, តាវ សុបណិហិតោ វិយ ខាយតិ។ សោ វា តេ សត្ថា កច្ចិ សព្ពភូតេសុ សត្តេសុ តាទី, ឧទាហុ នោ, យេ ច ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ អារម្មណេសុ រាគទោសវសេន សង្កប្បា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, ត្យាស្ស កច្ចិ វសីកតា, ឧទាហុ កទាចិ តេសម្បិ វសេន វត្តតីតិ។

    Evaṃ vutte hemavato ‘‘ayaṃ sātāgiro ‘anomanāmaṃ satthāra’nti bhaṇanto tassa sabbaññutaṃ pakāseti, sabbaññuno ca dullabhā loke, sabbaññupaṭiññehi pūraṇādisadiseheva loko upadduto. So pana yadi sabbaññū, addhā tādilakkhaṇaṃ patto bhavissati, tena evaṃ gahessāmī’’ti cintetvā tādilakkhaṇaṃ pucchanto āha – ‘‘kacci mano’’tiādi. Tattha kaccīti pucchā. Manoti cittaṃ. Supaṇihitoti suṭṭhu ṭhapito acalo asampavedhī. Sabbesu bhūtesu sabbabhūtesu. Tādinoti tādilakkhaṇaṃ pattasseva sato. Pucchā eva vā ayaṃ ‘‘so tava satthā sabbabhūtesu tādī, udāhu no’’ti. Iṭṭhe aniṭṭhecāti evarūpe ārammaṇe. Saṅkappāti vitakkā. Vasīkatāti vasaṃ gamitā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ taṃ satthāraṃ vadasi, tassa te satthuno kacci tādilakkhaṇaṃ sampattassa sato sabbabhūtesu mano supaṇihito, udāhu yāva paccayaṃ na labhati, tāva supaṇihito viya khāyati. So vā te satthā kacci sabbabhūtesu sattesu tādī, udāhu no, ye ca iṭṭhāniṭṭhesu ārammaṇesu rāgadosavasena saṅkappā uppajjeyyuṃ, tyāssa kacci vasīkatā, udāhu kadāci tesampi vasena vattatīti.

    តីណិ វស្សានីតិ សោណស្ស បព្ពជិតទិវសតោ បដ្ឋាយ តីណិ វស្សានិ។ តទា កិរ ភិក្ខូ យេភុយ្យេន មជ្ឈិមទេសេយេវ វសិំសុ, តស្មា តត្ថ កតិបយា ឯវ អហេសុំ។ តេ ច ឯកស្មិំ និគមេ ឯកោ ទ្វេតិ ឯវំ វិសុំ វិសុំ វសិំសុ, ថេរានញ្ច កតិបយេ ភិក្ខូ អានេត្វា អញ្ញេសុ អានីយមានេសុ បុព្ពំ អានីតា កេនចិទេវ ករណីយេន បក្កមិំសុ, កញ្ចិ កាលំ អាគមេត្វា បុន តេសុ អានីយមានេសុ ឥតរេ បក្កមិំសុ, ឯវំ បុនប្បុនំ អានយនេន សន្និបាតោ ចិរេនេវ អហោសិ, ថេរោ ច តទា ឯកវិហារី អហោសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘តីណិ វស្សានិ គណំ បរិយេសិត្វា’’តិ។ តីណិ វស្សានីតិ ច អច្ចន្តសំយោគេ ឧបយោគវចនំ។ សត្ថុ អធិប្បាយំ ញត្វាតិ អត្តនោ អាណាបនេនេវ ‘‘ឥមិនា សទ្ធិំ ឯកគន្ធកុដិយំ វសិតុកាមោ ភគវា’’តិ សត្ថុ អធិប្បាយំ ជានិត្វា។ ភគវា កិរ យេន សទ្ធិំ ឯកគន្ធកុដិយំ វសិតុកាមោ, តស្ស សេនាសនបញ្ញត្តិយំ អានន្ទត្ថេរំ អាណាបេតិ។

    Tīṇi vassānīti soṇassa pabbajitadivasato paṭṭhāya tīṇi vassāni. Tadā kira bhikkhū yebhuyyena majjhimadeseyeva vasiṃsu, tasmā tattha katipayā eva ahesuṃ. Te ca ekasmiṃ nigame eko dveti evaṃ visuṃ visuṃ vasiṃsu, therānañca katipaye bhikkhū ānetvā aññesu ānīyamānesu pubbaṃ ānītā kenacideva karaṇīyena pakkamiṃsu, kañci kālaṃ āgametvā puna tesu ānīyamānesu itare pakkamiṃsu, evaṃ punappunaṃ ānayanena sannipāto cireneva ahosi, thero ca tadā ekavihārī ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘tīṇi vassāni gaṇaṃ pariyesitvā’’ti. Tīṇi vassānīti ca accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Satthu adhippāyaṃ ñatvāti attano āṇāpaneneva ‘‘iminā saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitukāmo bhagavā’’ti satthu adhippāyaṃ jānitvā. Bhagavā kira yena saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitukāmo, tassa senāsanapaññattiyaṃ ānandattheraṃ āṇāpeti.

    អជ្ឈោកាសេ វីតិនាមេត្វាតិ អជ្ឈោកាសេ និសជ្ជាយ វីតិនាមេត្វា។ យស្មា ភគវា អាយស្មតោ សោណស្ស សមាបត្តិសមាបជ្ជនេន បដិសន្ថារំ ករោន្តោ សាវកសាធារណា សព្ពា សមាបត្តិយោ អនុលោមប្បដិលោមំ សមាបជ្ជន្តោ ពហុទេវ រត្តិំ អជ្ឈោកាសេ និសជ្ជាយ វីតិនាមេត្វា បាទេ បក្ខាលេត្វា វិហារំ បាវិសិ, តស្មា អាយស្មាបិ សោណោ ភគវតោ អធិប្បាយំ ញត្វា តទនុរូបំ សព្ពា តា សមាបត្តិយោ សមាបជ្ជន្តោ ពហុទេវ រត្តិំ អជ្ឈោកាសេ និសជ្ជាយ វីតិនាមេត្វា បាទេ បក្ខាលេត្វា វិហារំ បាវិសីតិ វទន្តិ។ បវិសិត្វា ច ភគវតា អនុញ្ញាតោ ចីវរតិរោករណិយំ កត្វា ភគវតោ បាទបស្សេ និសជ្ជាយ វីតិនាមេសិ។ អជ្ឈេសីតិ អាណាបេសិ។ បដិភាតុ តំ ភិក្ខុ ធម្មោ ភាសិតុន្តិ ភិក្ខុ តុយ្ហំ ធម្មោ ភាសិតុំ ឧបដ្ឋាតុ, ញាណមុខំ អាគច្ឆតុ, យថាសុតំ យថាបរិយត្តំ ធម្មំ ភណាហីតិ អត្ថោ។ អដ្ឋកវគ្គិយានីតិ អដ្ឋកវគ្គភូតានិ កាមសុត្តាទិសោឡសសុត្តានិ (មហានិ. ១)។ សុគ្គហិតោតិ សម្មា ឧគ្គហិតោ។ សព្ពេ វរេ យាចីតិ វិនយធរបញ្ចមេន គណេន ឧបសម្បទា ធុវន្ហានំ ចម្មត្ថរណំ គណង្គណូបាហនំ ចីវរវិប្បវាសោតិ ឥមេ បញ្ច វរេ យាចិ។ សុត្តេ អាគតមេវាតិ ឧទានបាឡិយំ អាគតសុត្តំ សន្ធាយ វទតិ។

    Ajjhokāse vītināmetvāti ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā. Yasmā bhagavā āyasmato soṇassa samāpattisamāpajjanena paṭisanthāraṃ karonto sāvakasādhāraṇā sabbā samāpattiyo anulomappaṭilomaṃ samāpajjanto bahudeva rattiṃ ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā pāde pakkhāletvā vihāraṃ pāvisi, tasmā āyasmāpi soṇo bhagavato adhippāyaṃ ñatvā tadanurūpaṃ sabbā tā samāpattiyo samāpajjanto bahudeva rattiṃ ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā pāde pakkhāletvā vihāraṃ pāvisīti vadanti. Pavisitvā ca bhagavatā anuññāto cīvaratirokaraṇiyaṃ katvā bhagavato pādapasse nisajjāya vītināmesi. Ajjhesīti āṇāpesi. Paṭibhātu taṃ bhikkhu dhammo bhāsitunti bhikkhu tuyhaṃ dhammo bhāsituṃ upaṭṭhātu, ñāṇamukhaṃ āgacchatu, yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ bhaṇāhīti attho. Aṭṭhakavaggiyānīti aṭṭhakavaggabhūtāni kāmasuttādisoḷasasuttāni (mahāni. 1). Suggahitoti sammā uggahito. Sabbe vare yācīti vinayadharapañcamena gaṇena upasampadā dhuvanhānaṃ cammattharaṇaṃ gaṇaṅgaṇūpāhanaṃ cīvaravippavāsoti ime pañca vare yāci. Sutte āgatamevāti udānapāḷiyaṃ āgatasuttaṃ sandhāya vadati.

    សីវលិត្ថេរវត្ថុ

    Sīvalittheravatthu

    ២០៧. នវមេ សាកច្ឆិត្វា សាកច្ឆិត្វាតិ រញ្ញា សទ្ធិំ បដិវិរុជ្ឈនវសេន បុនប្បុនំ សាកច្ឆំ កត្វា។ គុឡទធិន្តិ បត្ថិន្នំ គុឡសទិសំ កឋិនទធិំ។ អតិអញ្ឆិតុន្តិ អតិវិយ អាកឌ្ឍិតុំ។ កញ្ជិយំ វាហេត្វាតិ ទធិមត្ថុំ បវាហេត្វា, បរិស្សាវេត្វាតិ អត្ថោ។ ‘‘ទធិតោ កញ្ជិយំ គហេត្វា’’តិបិ បាឋោ។ នន្តិ សុប្បវាសំ។ ពីជបច្ឆិំ ផុសាបេន្តីតិ ឥមិនា សម្ពន្ធោ។ យាវ ន ឧក្កឌ្ឍន្តីតិ យាវ ទានេ ន ឧក្កឌ្ឍន្តិ, ទាតុកាមាវ ហោន្តីតិ អធិប្បាយោ មហាទុក្ខំ អនុភោសីតិ បសវនិពន្ធនំ មហន្តំ ទុក្ខំ អនុភោសិ។ សាមិកំ អាមន្តេត្វាតិ សត្តាហំ មូឡ្ហគព្ភា តិព្ពាហិ ខរាហិ ទុក្ខវេទនាហិ ផុដ្ឋា ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ វត សោ ភគវា, យោ ឥមស្ស ឯវរូបស្ស ទុក្ខស្ស បហានាយ ធម្មំ ទេសេតិ។ សុប្បដិបន្នោ វត តស្ស ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, យោ ឥមស្ស ឯវរូបស្ស ទុក្ខស្ស បហានាយ បដិបន្នោ។ សុសុខំ វត និព្ពានំ, យត្ថិទំ ឯវរូបំ ទុក្ខំ ន សំវិជ្ជតី’’តិ (ឧទា. ១៨) ឥមេហិ តីហិ វិតក្កេហិ តំ ទុក្ខំ អធិវាសេន្តី សត្ថុ សន្តិកំ បេសេតុកាមតាយ សាមិកំ អាមន្តេត្វា។ បុរេ មរណាតិ មរណតោ បុរេតរមេវ។ ឥង្គិតន្តិ អាការំ។ ជីវិតភត្តន្តិ ជីវិតសំសយេ ទាតព្ពភត្តំ។ សព្ពកម្មក្ខមោ អហោសីតិ សត្តវស្សិកេហិ ទារកេហិ កាតព្ពំ យំ កិញ្ចិ កម្មំ កាតុំ សមត្ថតាយ សព្ពស្ស កម្មស្ស ខមោ អហោសិ។ តេនេវ សោ សត្តាហំ មហាទានេ ទីយមានេ ជាតទិវសតោ បដ្ឋាយ ធម្មករណំ អាទាយ សង្ឃស្ស ឧទកំ បរិស្សាវេត្វា អទាសិ។

    207. Navame sākacchitvā sākacchitvāti raññā saddhiṃ paṭivirujjhanavasena punappunaṃ sākacchaṃ katvā. Guḷadadhinti patthinnaṃ guḷasadisaṃ kaṭhinadadhiṃ. Atiañchitunti ativiya ākaḍḍhituṃ. Kañjiyaṃ vāhetvāti dadhimatthuṃ pavāhetvā, parissāvetvāti attho. ‘‘Dadhito kañjiyaṃ gahetvā’’tipi pāṭho. Nanti suppavāsaṃ. Bījapacchiṃ phusāpentīti iminā sambandho. Yāva na ukkaḍḍhantīti yāva dāne na ukkaḍḍhanti, dātukāmāva hontīti adhippāyo mahādukkhaṃ anubhosīti pasavanibandhanaṃ mahantaṃ dukkhaṃ anubhosi. Sāmikaṃ āmantetvāti sattāhaṃ mūḷhagabbhā tibbāhi kharāhi dukkhavedanāhi phuṭṭhā ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā, yo imassa evarūpassa dukkhassa pahānāya dhammaṃ deseti. Suppaṭipanno vata tassa bhagavato sāvakasaṅgho, yo imassa evarūpassa dukkhassa pahānāya paṭipanno. Susukhaṃ vata nibbānaṃ, yatthidaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ na saṃvijjatī’’ti (udā. 18) imehi tīhi vitakkehi taṃ dukkhaṃ adhivāsentī satthu santikaṃ pesetukāmatāya sāmikaṃ āmantetvā. Pure maraṇāti maraṇato puretarameva. Iṅgitanti ākāraṃ. Jīvitabhattanti jīvitasaṃsaye dātabbabhattaṃ. Sabbakammakkhamo ahosīti sattavassikehi dārakehi kātabbaṃ yaṃ kiñci kammaṃ kātuṃ samatthatāya sabbassa kammassa khamo ahosi. Teneva so sattāhaṃ mahādāne dīyamāne jātadivasato paṭṭhāya dhammakaraṇaṃ ādāya saṅghassa udakaṃ parissāvetvā adāsi.

    យោមន្តិអាទិគាថាយ ‘‘យោ ភិក្ខុ ឥមំ រាគបលិបថញ្ចេវ កិលេសទុគ្គញ្ច សំសារវដ្ដញ្ច ចតុន្នំ សច្ចានំ អប្បដិវិជ្ឈនកមោហញ្ច អតីតោ ចត្តារោ ឱឃេ តិណ្ណោ ហុត្វា បារំ អនុប្បត្តោ, ទុវិធេន ឈានេន ឈាយី, តណ្ហាយ អភាវេន អនេជោ, កថំកថាយ អភាវេន អកថំកថី, ឧបាទានានំ អភាវេន អនុបាទិយិត្វា កិលេសនិព្ពានេន និព្ពុតោ, តមហំ ព្រាហ្មណំ វទាមី’’តិ អត្ថោ។

    Yomantiādigāthāya ‘‘yo bhikkhu imaṃ rāgapalipathañceva kilesaduggañca saṃsāravaṭṭañca catunnaṃ saccānaṃ appaṭivijjhanakamohañca atīto cattāro oghe tiṇṇo hutvā pāraṃ anuppatto, duvidhena jhānena jhāyī, taṇhāya abhāvena anejo, kathaṃkathāya abhāvena akathaṃkathī, upādānānaṃ abhāvena anupādiyitvā kilesanibbānena nibbuto, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmī’’ti attho.

    សព្ពេសំយេវ បន កេសានំ ឱរោបនញ្ច អរហត្តសច្ឆិកិរិយា ច អបច្ឆាអបុរិមា អហោសីតិ ឥមិនា ថេរស្ស ខុរគ្គេយេវ អរហត្តុប្បត្តិ ទីបិតា។ ឯកច្ចេ បន អាចរិយា ឯវំ វទន្តិ ‘‘ហេដ្ឋា វុត្តនយេន ធម្មសេនាបតិនា ឱវាទេ ទិន្នេ ‘យំ មយា កាតុំ សក្កា, តមហំ ជានិស្សាមី’តិ បព្ពជិត្វា វិបស្សនាកម្មដ្ឋានំ គហេត្វា តំ ទិវសំយេវ អញ្ញតរំ វិចិត្តំ កុដិកំ ទិស្វា បវិសិត្វា មាតុកុច្ឆិយំ សត្ត វស្សានិ អត្តនា អនុភូតទុក្ខំ អនុស្សរិត្វា តទនុសារេន អតីតានាគតេ ញាណំ នេន្តស្ស អាទិត្តា វិយ តយោ ភវា ឧបដ្ឋហិំសុ។ ញាណស្ស បរិបាកំ គតត្តា វិបស្សនាវីថិំ ឱតរិត្វា តាវទេវ មគ្គប្បដិបាដិយា សព្ពេបិ អាសវេ ខេបេន្តោ អរហត្តំ បាបុណី’’តិ។ ឧភយថាបិ ថេរស្ស អរហត្តុប្បត្តិយេវ បកាសិតា, ថេរោ បន បភិន្នប្បដិសម្ភិទោ ឆឡភិញ្ញោ អហោសិ។

    Sabbesaṃyeva pana kesānaṃ oropanañca arahattasacchikiriyā ca apacchāapurimā ahosīti iminā therassa khuraggeyeva arahattuppatti dīpitā. Ekacce pana ācariyā evaṃ vadanti ‘‘heṭṭhā vuttanayena dhammasenāpatinā ovāde dinne ‘yaṃ mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmī’ti pabbajitvā vipassanākammaṭṭhānaṃ gahetvā taṃ divasaṃyeva aññataraṃ vicittaṃ kuṭikaṃ disvā pavisitvā mātukucchiyaṃ satta vassāni attanā anubhūtadukkhaṃ anussaritvā tadanusārena atītānāgate ñāṇaṃ nentassa ādittā viya tayo bhavā upaṭṭhahiṃsu. Ñāṇassa paripākaṃ gatattā vipassanāvīthiṃ otaritvā tāvadeva maggappaṭipāṭiyā sabbepi āsave khepento arahattaṃ pāpuṇī’’ti. Ubhayathāpi therassa arahattuppattiyeva pakāsitā, thero pana pabhinnappaṭisambhido chaḷabhiñño ahosi.

    វក្កលិត្ថេរវត្ថុ

    Vakkalittheravatthu

    ២០៨. ទសមេ អាហារករណវេលន្តិ ភោជនកិច្ចវេលំ។ អធិគច្ឆេ បទំ សន្តន្តិ សង្ខារូបសមំ សុខន្តិ លទ្ធនាមំ សន្តំ បទំ និព្ពានំ អធិគច្ឆេយ្យ។ បឋមបាទេន បព្ពតេ ឋិតោយេវាតិ បឋមេន បាទេន គិជ្ឈកូដេ បព្ពតេ ឋិតោយេវ។ សេសមេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

    208. Dasame āhārakaraṇavelanti bhojanakiccavelaṃ. Adhigacche padaṃ santanti saṅkhārūpasamaṃ sukhanti laddhanāmaṃ santaṃ padaṃ nibbānaṃ adhigaccheyya. Paṭhamapādena pabbate ṭhitoyevāti paṭhamena pādena gijjhakūṭe pabbate ṭhitoyeva. Sesamettha suviññeyyameva.

    ទុតិយឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Dutiyaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ

    14. Etadaggavaggo

    (១៤) ៣. តតិយឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា

    (14) 3. Tatiyaetadaggavaggavaṇṇanā

    រាហុល-រដ្ឋបាលត្ថេរវត្ថុ

    Rāhula-raṭṭhapālattheravatthu

    ២០៩-២១០. តតិយស្ស បឋមទុតិយេសុ តិស្សោ សិក្ខាតិ អធិសីលអធិចិត្តអធិបញ្ញាសង្ខាតា តិស្សោ សិក្ខា។ ចុទ្ទស ភត្តច្ឆេទេ កត្វាតិ សត្តាហំ និរាហារតាយ ឯកេកស្មិំ ទិវសេ ទ្វិន្នំ ភត្តច្ឆេទានំ វសេន ចុទ្ទស ភត្តច្ឆេទេ កត្វា។

    209-210. Tatiyassa paṭhamadutiyesu tisso sikkhāti adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātā tisso sikkhā. Cuddasa bhattacchede katvāti sattāhaṃ nirāhāratāya ekekasmiṃ divase dvinnaṃ bhattacchedānaṃ vasena cuddasa bhattacchede katvā.

    តេសន្តិ តេសំ តាបសានំ។ លាពុភាជនាទិបរិក្ខារំ សំវិធាយាតិ លាពុភាជនាទិតាបសបរិក្ខារំ សំវិទហិត្វា។ សបរិឡាហកាយធាតុកោតិ ឧស្សន្នបិត្តតាយ សបរិឡាហកាយសភាវោ។ សតសហស្សាតិ សតសហស្សបរិមាណា។ សតសហស្សំ បរិមាណំ ឯតេសន្តិ សតសហស្សា ឧត្តរបទលោបេន យថា ‘‘រូបភវោ រូប’’ន្តិ, អត្ថិអត្ថេ វា អការបច្ចយោ ទដ្ឋព្ពោ។ បាណាតិបាតាទិអកុសលធម្មសមុទាចារសង្ខាតោ អាមគន្ធោ កុណបគន្ធោ នត្ថិ ឯតេសន្តិ និរាមគន្ធា, យថាវុត្តកិលេសសមុទាចាររហិតាតិ អត្ថោ។ កិលេសសមុទាចារោ ហេត្ថ ‘‘អាមគន្ធោ’’តិ វុត្តោ។ កិំការណា? អមនុញ្ញត្តា, កិលេសអសុចិមិស្សត្តា, សព្ភិ ជិគុច្ឆិតត្តា, បរមទុគ្គន្ធភាវវហត្តា ច។ តថា ហិ យេ យេ ឧស្សន្នកិលេសា សត្តា, តេ តេ អតិទុគ្គន្ធា ហោន្តិ។ តេនេវ និក្កិលេសានំ មតសរីរម្បិ ទុគ្គន្ធំ ន ហោតិ។ ទានគ្គបរិវហនកេតិ ទានគ្គធុរវហនកេ។ មាបកោតិ ទិវសេ ទិវសេ បរិមិតបរិព្ពយទានវសេន ធញ្ញមាបកោ។

    Tesanti tesaṃ tāpasānaṃ. Lābubhājanādiparikkhāraṃ saṃvidhāyāti lābubhājanāditāpasaparikkhāraṃ saṃvidahitvā. Sapariḷāhakāyadhātukoti ussannapittatāya sapariḷāhakāyasabhāvo. Satasahassāti satasahassaparimāṇā. Satasahassaṃ parimāṇaṃ etesanti satasahassā uttarapadalopena yathā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti, atthiatthe vā akārapaccayo daṭṭhabbo. Pāṇātipātādiakusaladhammasamudācārasaṅkhāto āmagandho kuṇapagandho natthi etesanti nirāmagandhā, yathāvuttakilesasamudācārarahitāti attho. Kilesasamudācāro hettha ‘‘āmagandho’’ti vutto. Kiṃkāraṇā? Amanuññattā, kilesaasucimissattā, sabbhi jigucchitattā, paramaduggandhabhāvavahattā ca. Tathā hi ye ye ussannakilesā sattā, te te atiduggandhā honti. Teneva nikkilesānaṃ matasarīrampi duggandhaṃ na hoti. Dānaggaparivahanaketi dānaggadhuravahanake. Māpakoti divase divase parimitaparibbayadānavasena dhaññamāpako.

    បាឡិយន្តិ វិនយបាឡិយំ។ មិគជាតកំ អាហរិត្វា កថេសីតិ អតីតេ កិរ ពោធិសត្តោ មិគយោនិយំ និព្ពត្តិត្វា មិគគណបរិវុតោ អរញ្ញេ វសតិ។ អថស្ស ភគិនី អត្តនោ បុត្តកំ ឧបនេត្វា ‘‘ភាតិក ឥមំ ភាគិនេយ្យំ មិគមាយំ សិក្ខាបេហី’’តិ អាហ។ ពោធិសត្តោ ‘‘សាធូ’’តិ បដិស្សុណិត្វា ‘‘គច្ឆ តាត, អសុកវេលាយំ នាម អាគន្ត្វា សិក្ខេយ្យាសី’’តិ អាហ។ សោ មាតុលេន វុត្តវេលំ អនតិក្កមិត្វា តំ ឧបសង្កមិត្វា មិគមាយំ សិក្ខិ។ សោ ឯកទិវសំ វនេ វិចរន្តោ បាសេន ពទ្ធោ ពទ្ធរវំ វិរវិ។ មិគគណោ បលាយិត្វា ‘‘បុត្តោ តេ បាសេន ពទ្ធោ’’តិ តស្ស មាតុយា អារោចេសិ។ សា ភាតុ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ភាតិក ភាគិនេយ្យោ តេ មិគមាយំ សិក្ខាបិតោ’’តិ បុច្ឆិ។ ពោធិសត្តោ ‘‘មា ត្វំ បុត្តស្ស កិញ្ចិ បាបកំ អាសង្កិ, សុគ្គហិតា តេន មិគមាយា, ឥទានិ តំ ហាសយមានោ អាគច្ឆិស្សតី’’តិ វត្វា ‘‘មិគំ តិបល្លត្ថ’’ន្តិអាទិមាហ។

    Pāḷiyanti vinayapāḷiyaṃ. Migajātakaṃ āharitvā kathesīti atīte kira bodhisatto migayoniyaṃ nibbattitvā migagaṇaparivuto araññe vasati. Athassa bhaginī attano puttakaṃ upanetvā ‘‘bhātika imaṃ bhāgineyyaṃ migamāyaṃ sikkhāpehī’’ti āha. Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ‘‘gaccha tāta, asukavelāyaṃ nāma āgantvā sikkheyyāsī’’ti āha. So mātulena vuttavelaṃ anatikkamitvā taṃ upasaṅkamitvā migamāyaṃ sikkhi. So ekadivasaṃ vane vicaranto pāsena baddho baddharavaṃ viravi. Migagaṇo palāyitvā ‘‘putto te pāsena baddho’’ti tassa mātuyā ārocesi. Sā bhātu santikaṃ gantvā ‘‘bhātika bhāgineyyo te migamāyaṃ sikkhāpito’’ti pucchi. Bodhisatto ‘‘mā tvaṃ puttassa kiñci pāpakaṃ āsaṅki, suggahitā tena migamāyā, idāni taṃ hāsayamāno āgacchissatī’’ti vatvā ‘‘migaṃ tipallattha’’ntiādimāha.

    តត្ថ មិគន្តិ ភាគិនេយ្យមិគំ។ តិបល្លត្ថំ វុច្ចតិ សយនំ, ឧភោហិ បស្សេហិ ឧជុកមេវ ច និបន្នកវសេន តីហាការេហិ បល្លត្ថំ អស្ស, តីណិ វា បល្លត្ថានិ អស្សាតិ តិបល្លត្ថោ, តំ តិបល្លត្ថំ។ អនេកមាយន្តិ ពហុមាយំ ពហុវញ្ចនំ។ អដ្ឋក្ខុរន្តិ ឯកេកស្មិំ បាទេ ទ្វិន្នំ ទ្វិន្នំ វសេន អដ្ឋហិ ខុរេហិ សមន្នាគតំ។ អឌ្ឍរត្តាបបាយិន្តិ បុរិមយាមំ អតិក្កមិត្វា មជ្ឈិមយាមេ អរញ្ញតោ អាគម្ម បានីយស្ស បិវនតោ អឌ្ឍរត្តេ អាបំ បិវតីតិ អឌ្ឍរត្តាបបាយី។ ‘‘អឌ្ឍរត្តេ អាបបាយិ’’ន្តិបិ បាឋោ។ មម ភាគិនេយ្យំ មិគំ អហំ សាធុកំ មិគមាយំ ឧគ្គណ្ហាបេសិំ។ កថំ? យថា ឯកេន សោតេន ឆមាយំ អស្សសន្តោ ឆហិ កលាហិ អតិភោតិ ភាគិនេយ្យោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – អយញ្ហិ តវ បុត្តំ តថា ឧគ្គណ្ហាបេសិំ, យថា ឯកស្មិំ ឧបរិមនាសិកាសោតេ វាតំ សន្និរុម្ភិត្វា បថវិយំ អល្លីនេន ឯកេន ហេដ្ឋិមនាសិកាសោតេន តថេវ ឆមាយំ អស្សសន្តោ ឆហិ កលាហិ លុទ្ទកំ អតិភោតិ, ឆហិ កោដ្ឋាសេហិ អជ្ឈោត្ថរតិ វញ្ចេតីតិ អត្ថោ។ កតមេហិ ឆហិ? ចត្តារោ បាទេ បសារេត្វា ឯកេន បស្សេន សេយ្យាយ, ខុរេហិ តិណបំសុខណនេន, ជិវ្ហានិន្នាមនេន, ឧទរស្ស ឧទ្ធុមាតភាវករណេន, ឧច្ចារបស្សាវវិស្សជ្ជនេន, វាតស្ស និរុម្ភនេនាតិ។ អថ វា តថា នំ ឧគ្គណ្ហាបេសិំ, យថា ឯកេន សោតេន ឆមាយំ អស្សសន្តោ។ ឆហីតិ ហេដ្ឋា វុត្តេហិ ឆហិ ការណេហិ។ កលាហីតិ កលាយិស្សតិ, លុទ្ទកំ វញ្ចេស្សតីតិ អត្ថោ។ ភោតីតិ ភគិនិំ អាលបតិ។ ភាគិនេយ្យោតិ ឯវំ ឆហិ ការណេហិ វញ្ចកំ ភាគិនេយ្យំ និទ្ទិសតិ។

    Tattha miganti bhāgineyyamigaṃ. Tipallatthaṃ vuccati sayanaṃ, ubhohi passehi ujukameva ca nipannakavasena tīhākārehi pallatthaṃ assa, tīṇi vā pallatthāni assāti tipallattho, taṃ tipallatthaṃ. Anekamāyanti bahumāyaṃ bahuvañcanaṃ. Aṭṭhakkhuranti ekekasmiṃ pāde dvinnaṃ dvinnaṃ vasena aṭṭhahi khurehi samannāgataṃ. Aḍḍharattāpapāyinti purimayāmaṃ atikkamitvā majjhimayāme araññato āgamma pānīyassa pivanato aḍḍharatte āpaṃ pivatīti aḍḍharattāpapāyī. ‘‘Aḍḍharatte āpapāyi’’ntipi pāṭho. Mama bhāgineyyaṃ migaṃ ahaṃ sādhukaṃ migamāyaṃ uggaṇhāpesiṃ. Kathaṃ? Yathā ekena sotena chamāyaṃ assasanto chahi kalāhi atibhoti bhāgineyyo. Idaṃ vuttaṃ hoti – ayañhi tava puttaṃ tathā uggaṇhāpesiṃ, yathā ekasmiṃ uparimanāsikāsote vātaṃ sannirumbhitvā pathaviyaṃ allīnena ekena heṭṭhimanāsikāsotena tatheva chamāyaṃ assasanto chahi kalāhi luddakaṃ atibhoti, chahi koṭṭhāsehi ajjhottharati vañcetīti attho. Katamehi chahi? Cattāro pāde pasāretvā ekena passena seyyāya, khurehi tiṇapaṃsukhaṇanena, jivhāninnāmanena, udarassa uddhumātabhāvakaraṇena, uccārapassāvavissajjanena, vātassa nirumbhanenāti. Atha vā tathā naṃ uggaṇhāpesiṃ, yathā ekena sotena chamāyaṃ assasanto. Chahīti heṭṭhā vuttehi chahi kāraṇehi. Kalāhīti kalāyissati, luddakaṃ vañcessatīti attho. Bhotīti bhaginiṃ ālapati. Bhāgineyyoti evaṃ chahi kāraṇehi vañcakaṃ bhāgineyyaṃ niddisati.

    ឯវំ ពោធិសត្តោ ភាគិនេយ្យស្ស មិគមាយំ សាធុកំ ឧគ្គហិតភាវំ វទន្តោ ភគិនិំ សមស្សាសេសិ។ សោបិ មិគបោតកោ បាសេ ពទ្ធោ អនិពន្ធិត្វាយេវ ភូមិយំ មហាផាសុកបស្សេន បាទេ បសារេត្វា និបន្នោ បាទានំ អាសន្នដ្ឋានេ ខុរេហិ ឯវ បហរិត្វា បំសុញ្ច តិណានិ ច ឧប្បាដេត្វា ឧច្ចារបស្សាវំ វិស្សជ្ជេត្វា សីសំ បាតេត្វា ជិវ្ហំ និន្នាមេត្វា សរីរំ ខេឡកិលិន្នំ កត្វា វាតគ្គហណេន ឧទរំ ឧទ្ធុមាតកំ កត្វា អក្ខីនិ បរិវត្តេត្វា ហេដ្ឋានាសិកាសោតេន វាតំ សញ្ចរាបេន្តោ ឧបរិមនាសិកាសោតេន វាតំ សន្និរុម្ភិត្វា សកលសរីរំ ថទ្ធភាវំ គាហាបេត្វា មតកាការំ ទស្សេសិ, នីលមក្ខិកាបិ នំ សម្បរិវារេសុំ, តស្មិំ តស្មិំ ឋានេ កាកា និលីយិំសុ។ លុទ្ទោ អាគន្ត្វា ឧទរេ ហត្ថេន បហរិត្វា ‘‘បាតោវ ពទ្ធោ ភវិស្សតិ, បូតិកោ ជាតោ’’តិ តស្ស ពន្ធនរជ្ជុំ មោចេត្វា ‘‘ឯត្ថេវ ទានិ នំ ឧក្កន្តិត្វា មំសំ អាទាយ គមិស្សាមី’’តិ និរាសង្កោ ហុត្វា សាខាបលាសំ គហេតុំ អារទ្ធោ។ មិគបោតកោបិ ឧដ្ឋាយ ចតូហិ បាទេហិ ឋត្វា កាយំ វិធុនិត្វា គីវំ បសារេត្វា មហាវាតេន ឆិន្នវលាហកោ វិយ វេគេន មាតុ សន្តិកំ អគមាសិ។ សត្ថា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, រាហុលោ ឥទានេវ សិក្ខាកាមោ, បុព្ពេបិ សិក្ខាកាមោយេវា’’តិ ឯវំ មិគជាតកំ អាហរិត្វា កថេសិ។

    Evaṃ bodhisatto bhāgineyyassa migamāyaṃ sādhukaṃ uggahitabhāvaṃ vadanto bhaginiṃ samassāsesi. Sopi migapotako pāse baddho anibandhitvāyeva bhūmiyaṃ mahāphāsukapassena pāde pasāretvā nipanno pādānaṃ āsannaṭṭhāne khurehi eva paharitvā paṃsuñca tiṇāni ca uppāṭetvā uccārapassāvaṃ vissajjetvā sīsaṃ pātetvā jivhaṃ ninnāmetvā sarīraṃ kheḷakilinnaṃ katvā vātaggahaṇena udaraṃ uddhumātakaṃ katvā akkhīni parivattetvā heṭṭhānāsikāsotena vātaṃ sañcarāpento uparimanāsikāsotena vātaṃ sannirumbhitvā sakalasarīraṃ thaddhabhāvaṃ gāhāpetvā matakākāraṃ dassesi, nīlamakkhikāpi naṃ samparivāresuṃ, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne kākā nilīyiṃsu. Luddo āgantvā udare hatthena paharitvā ‘‘pātova baddho bhavissati, pūtiko jāto’’ti tassa bandhanarajjuṃ mocetvā ‘‘ettheva dāni naṃ ukkantitvā maṃsaṃ ādāya gamissāmī’’ti nirāsaṅko hutvā sākhāpalāsaṃ gahetuṃ āraddho. Migapotakopi uṭṭhāya catūhi pādehi ṭhatvā kāyaṃ vidhunitvā gīvaṃ pasāretvā mahāvātena chinnavalāhako viya vegena mātu santikaṃ agamāsi. Satthā ‘‘na, bhikkhave, rāhulo idāneva sikkhākāmo, pubbepi sikkhākāmoyevā’’ti evaṃ migajātakaṃ āharitvā kathesi.

    អម្ពលដ្ឋិយរាហុលោវាទំ ទេសេសីតិ ‘‘បស្សសិ នោ ត្វំ, រាហុល, ឥមំ បរិត្តំ ឧទកាវសេសំ ឧទកាទានេ ឋបិតន្តិ? ឯវំ, ភន្តេ។ ឯវំ បរិត្តកំ ខោ, រាហុល, តេសំ សាមញ្ញំ, យេសំ នត្ថិ សម្បជានមុសាវាទេ លជ្ជា’’តិ ឯវមាទិនា អម្ពលដ្ឋិយរាហុលោវាទំ (ម. និ. ២.១០៧ អាទយោ) កថេសិ។ គេហសិតំ វិតក្កំ វិតក្កេន្តស្សាតិ អាយស្មា កិរ រាហុលោ ភគវតោ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ គច្ឆន្តោវ បាទតលតោ យាវ ឧបរិ កេសន្តា តថាគតំ ឱលោកេសិ, សោ ភគវតោ ពុទ្ធវេសវិលាសំ ទិស្វា ‘‘សោភតិ ភគវា ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណវិចិត្តសរីរោ ព្យាមប្បភាបរិក្ខិត្តតាយ វិប្បកិណ្ណសុវណ្ណចុណ្ណមជ្ឈគតោ វិយ វិជ្ជុលតាបរិក្ខិត្តោ កនកបព្ពតោ វិយ យន្តសមាកឌ្ឍិតរតនវិចិត្តសុវណ្ណអគ្ឃិកំ វិយ បំសុកូលចីវរប្បដិច្ឆន្នោបិ រត្តកម្ពលបរិក្ខិត្តកនកបព្ពតោ វិយ បវាឡលតាបដិមណ្ឌិតសុវណ្ណឃដិកំ វិយ ចីនបិដ្ឋចុណ្ណបូជិតសុវណ្ណចេតិយំ វិយ លាខារសានុលិត្តោ កនកថូបោ វិយ រត្តវលាហកន្តរគតោ តង្ខណមុគ្គតបុណ្ណចន្ទោ វិយ អហោ សមតិំសបារមិតានុភាវេន សជ្ជិតស្ស អត្តភាវស្ស សិរិសម្បត្តី’’តិ ចិន្តេសិ។ តតោ អត្តានម្បិ ឱលោកេត្វា ‘‘អហម្បិ សោភាមិ, សចេ ភគវា ចតូសុ មហាទីបេសុ ចក្កវត្តិរជ្ជំ អករិស្ស, មយ្ហំ បរិណាយកដ្ឋានន្តរមទស្ស, ឯវំ សន្តេ អតិវិយ ជម្ពុទីបតលំ អតិសោភិស្សា’’តិ អត្តភាវំ និស្សាយ គេហសិតំ ឆន្ទរាគំ ឧប្បាទេសិ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ – ‘‘សត្ថុ ចេវ អត្តនោ ច រូបសម្បត្តិំ ទិស្វា គេហសិតំ វិតក្កំ វិតក្កេន្តស្សា’’តិ។

    Ambalaṭṭhiyarāhulovādaṃ desesīti ‘‘passasi no tvaṃ, rāhula, imaṃ parittaṃ udakāvasesaṃ udakādāne ṭhapitanti? Evaṃ, bhante. Evaṃ parittakaṃ kho, rāhula, tesaṃ sāmaññaṃ, yesaṃ natthi sampajānamusāvāde lajjā’’ti evamādinā ambalaṭṭhiyarāhulovādaṃ (ma. ni. 2.107 ādayo) kathesi. Gehasitaṃ vitakkaṃ vitakkentassāti āyasmā kira rāhulo bhagavato piṭṭhito piṭṭhito gacchantova pādatalato yāva upari kesantā tathāgataṃ olokesi, so bhagavato buddhavesavilāsaṃ disvā ‘‘sobhati bhagavā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavicittasarīro byāmappabhāparikkhittatāya vippakiṇṇasuvaṇṇacuṇṇamajjhagato viya vijjulatāparikkhitto kanakapabbato viya yantasamākaḍḍhitaratanavicittasuvaṇṇaagghikaṃ viya paṃsukūlacīvarappaṭicchannopi rattakambalaparikkhittakanakapabbato viya pavāḷalatāpaṭimaṇḍitasuvaṇṇaghaṭikaṃ viya cīnapiṭṭhacuṇṇapūjitasuvaṇṇacetiyaṃ viya lākhārasānulitto kanakathūpo viya rattavalāhakantaragato taṅkhaṇamuggatapuṇṇacando viya aho samatiṃsapāramitānubhāvena sajjitassa attabhāvassa sirisampattī’’ti cintesi. Tato attānampi oloketvā ‘‘ahampi sobhāmi, sace bhagavā catūsu mahādīpesu cakkavattirajjaṃ akarissa, mayhaṃ pariṇāyakaṭṭhānantaramadassa, evaṃ sante ativiya jambudīpatalaṃ atisobhissā’’ti attabhāvaṃ nissāya gehasitaṃ chandarāgaṃ uppādesi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘satthu ceva attano ca rūpasampattiṃ disvā gehasitaṃ vitakkaṃ vitakkentassā’’ti.

    ភគវាបិ បុរតោ គច្ឆន្តោវ ចិន្តេសិ – ‘‘បរិបុណ្ណច្ឆវិមំសលោហិតោ ទានិ រាហុលស្ស អត្តភាវោ, រជនីយេសុ រូបារម្មណាទីសុ ចិត្តស្ស បក្ខន្ទនកាលោ ជាតោ, និប្ផលតាយ នុ ខោ រាហុលោ វីតិនាមេតី’’តិ។ អថ សហាវជ្ជនេនេវ បសន្នេ ឧទកេ មច្ឆំ វិយ បរិសុទ្ធេ អាទាសមណ្ឌលេ មុខនិមិត្តំ វិយ ច តស្ស តំ ចិត្តុប្បាទំ អទ្ទស, ទិស្វា ច ‘‘អយំ រាហុលោ មយ្ហំ អត្រជោ ហុត្វា មម បច្ឆតោ អាគច្ឆន្តោ ‘អហំ សោភាមិ, មយ្ហំ វណ្ណាយតនំ បសន្ន’ន្តិ អត្តភាវំ និស្សាយ គេហសិតំ ឆន្ទរាគំ ឧប្បាទេតិ, អតិត្ថេ បក្ខន្ទោ, ឧប្បថំ បដិបន្នោ, អគោចរេ ចរតិ, ទិសាមូឡ្ហអទ្ធិកោ វិយ អគន្តព្ពំ ទិសំ គច្ឆតិ, អយំ ខោ បនស្ស កិលេសោ អព្ភន្តរេ វឌ្ឍន្តោ អត្តត្ថម្បិ យថាភូតំ បស្សិតុំ ន ទស្សិស្សតិ បរត្ថម្បិ ឧភយត្ថម្បិ, តតោ និរយេបិ បដិសន្ធិំ គណ្ហាបេស្សតិ, តិរច្ឆានយោនិយម្បិ បេត្តិវិសយេបិ អសុរកាយេបិ សម្ពាធេបិ មាតុកុច្ឆិស្មិន្តិ អនមតគ្គេ សំសារវដ្ដេ បរិបាតេស្សតិ។ យថា ខោ បន អនេករតនបូរា មហានាវា ភិន្នផលកន្តរេន ឧទកំ អាទិយមានា មុហុត្តម្បិ ន អជ្ឈុបេក្ខិតព្ពា ហោតិ, វេគេន វេគេនស្សា វិវរំ បិទហិតុំ វដ្ដតិ, ឯវមេវ អយម្បិ ន អជ្ឈុបេក្ខិតព្ពោ។ យាវស្ស អយំ កិលេសោ អព្ភន្តរេ សីលរតនាទីនិ ន វិនាសេតិ, តាវទេវ នំ និគ្គណ្ហិស្សាមី’’តិ អជ្ឈាសយំ អកាសិ។ តតោ រាហុលំ អាមន្តេត្វា ‘‘យំ កិញ្ចិ, រាហុល, រូបំ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នំ អជ្ឈត្តំ វា ពហិទ្ធា វា ឱឡារិកំ វា សុខុមំ វា ហីនំ វា បណីតំ វា យំ ទូរេ សន្តិកេ វា, សព្ពំ រូបំ ‘នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’តិ ឯវមេតំ យថាភូតំ សម្មប្បញ្ញាយ ទដ្ឋព្ពន្តិ។ រូបមេវ នុ ខោ ភគវា រូបមេវ នុ ខោ សុគតាតិ។ រូបម្បិ រាហុល, វេទនាបិ រាហុល, សញ្ញាបិ រាហុល, សង្ខារាបិ រាហុល, វិញ្ញាណម្បិ រាហុលា’’តិ មហារាហុលោវាទសុត្តំ (ម. និ. ២.១១៣ អាទយោ) អភាសិ។ តំ ទស្សេតុំ – ‘‘យំ កិញ្ចិ រាហុល…បេ.… កថេសី’’តិ វុត្តំ។

    Bhagavāpi purato gacchantova cintesi – ‘‘paripuṇṇacchavimaṃsalohito dāni rāhulassa attabhāvo, rajanīyesu rūpārammaṇādīsu cittassa pakkhandanakālo jāto, nipphalatāya nu kho rāhulo vītināmetī’’ti. Atha sahāvajjaneneva pasanne udake macchaṃ viya parisuddhe ādāsamaṇḍale mukhanimittaṃ viya ca tassa taṃ cittuppādaṃ addasa, disvā ca ‘‘ayaṃ rāhulo mayhaṃ atrajo hutvā mama pacchato āgacchanto ‘ahaṃ sobhāmi, mayhaṃ vaṇṇāyatanaṃ pasanna’nti attabhāvaṃ nissāya gehasitaṃ chandarāgaṃ uppādeti, atitthe pakkhando, uppathaṃ paṭipanno, agocare carati, disāmūḷhaaddhiko viya agantabbaṃ disaṃ gacchati, ayaṃ kho panassa kileso abbhantare vaḍḍhanto attatthampi yathābhūtaṃ passituṃ na dassissati paratthampi ubhayatthampi, tato nirayepi paṭisandhiṃ gaṇhāpessati, tiracchānayoniyampi pettivisayepi asurakāyepi sambādhepi mātukucchisminti anamatagge saṃsāravaṭṭe paripātessati. Yathā kho pana anekaratanapūrā mahānāvā bhinnaphalakantarena udakaṃ ādiyamānā muhuttampi na ajjhupekkhitabbā hoti, vegena vegenassā vivaraṃ pidahituṃ vaṭṭati, evameva ayampi na ajjhupekkhitabbo. Yāvassa ayaṃ kileso abbhantare sīlaratanādīni na vināseti, tāvadeva naṃ niggaṇhissāmī’’ti ajjhāsayaṃ akāsi. Tato rāhulaṃ āmantetvā ‘‘yaṃ kiñci, rāhula, rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ rūpaṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbanti. Rūpameva nu kho bhagavā rūpameva nu kho sugatāti. Rūpampi rāhula, vedanāpi rāhula, saññāpi rāhula, saṅkhārāpi rāhula, viññāṇampi rāhulā’’ti mahārāhulovādasuttaṃ (ma. ni. 2.113 ādayo) abhāsi. Taṃ dassetuṃ – ‘‘yaṃ kiñci rāhula…pe… kathesī’’ti vuttaṃ.

    សំយុត្តកេ បន រាហុលោវាទោតិ រាហុលសំយុត្តេ វុត្តរាហុលោវាទំ សន្ធាយ វទន្តិ។ តត្ថ ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតុ, យមហំ, ភន្តេ, ភគវតោ ធម្មំ សុត្វា ឯកោ វូបកដ្ឋោ អប្បមត្តោ អាតាបី បហិតត្តោ វិហរេយ្យ’’ន្តិ ថេរេន យាចិតោ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វាតិ? អនិច្ចំ, ភន្តេ។ យំ បនានិច្ចំ , ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វាតិ? ទុក្ខំ, ភន្តេ។ យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិអាទិនា រាហុលោវាទំ (សំ. និ. ២.១៨៨ អាទយោ) អារភិ។ ថេរស្ស វិបស្សនាចារោយេវ, ន បន មហារាហុលោវាទោ វិយ វិតក្កូបច្ឆេទាយ វុត្តោតិ អធិប្បាយោ។

    Saṃyuttake pana rāhulovādoti rāhulasaṃyutte vuttarāhulovādaṃ sandhāya vadanti. Tattha ‘‘sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ, bhante, bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyya’’nti therena yācito ‘‘taṃ kiṃ maññasi, rāhula, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vāti? Aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ , dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti? Dukkhaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’’tiādinā rāhulovādaṃ (saṃ. ni. 2.188 ādayo) ārabhi. Therassa vipassanācāroyeva, na pana mahārāhulovādo viya vitakkūpacchedāya vuttoti adhippāyo.

    អថស្ស សត្ថា ញាណបរិបាកំ ញត្វាតិអាទីសុ ភគវតោ កិរ រហោគតស្ស បដិសល្លីនស្ស ឯវំ ចេតសោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ ‘‘បរិបក្កា ខោ រាហុលស្ស វិមុត្តិបរិបាចនីយា ធម្មា, យន្នូនាហំ រាហុលំ ឧត្តរិ អាសវានំ ខយេ វិនេយ្យ’’ន្តិ? អថស្ស ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតបដិក្កន្តោ អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេសិ – ‘‘គណ្ហាហិ, រាហុល, និសីទនំ, យេន អន្ធវនំ តេនុបសង្កមិស្សាម ទិវាវិហារាយា’’តិ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ ខោ អាយស្មា រាហុលោ ភគវតោ បដិស្សុត្វា និសីទនំ អាទាយ ភគវតោ បិដ្ឋិតោ បិដ្ឋិតោ អនុពន្ធិ។ តេន ខោ បន សមយេន អនេកានិ ទេវតាសហស្សានិ ភគវន្តំ អភិវន្ទិត្វា អនុពន្ធិតា ហោន្តិ ‘‘អជ្ជ ភគវា អាយស្មន្តំ រាហុលំ ឧត្តរិ អាសវានំ ខយេ វិនេស្សតី’’តិ។ អថ ខោ ភគវា អន្ធវនំ អជ្ឈោគាហេត្វា អញ្ញតរស្មិំ រុក្ខមូលេ បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ អាយស្មាបិ រាហុលោ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ អថ អាយស្មន្តំ រាហុលំ អាមន្តេត្វា ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាហុល, ចក្ខុ និច្ចំ វា អនិច្ចំ វាតិ? អនិច្ចំ, ភន្តេ។ យំ បនានិច្ចំ, ទុក្ខំ វា តំ សុខំ វាតិ? ទុក្ខំ, ភន្តេ។ យំ បនានិច្ចំ ទុក្ខំ វិបរិណាមធម្មំ, កល្លំ នុ តំ សមនុបស្សិតុំ ‘ឯតំ មម, ឯសោហមស្មិ, ឯសោ មេ អត្តា’’’តិអាទិនា រាហុលោវាទំ (សំ. និ. ៤.១២១) អទាសិ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ – ‘‘អន្ធវនេ និសិន្នោ ចូឡរាហុលោវាទំ កថេសី’’តិ។

    Athassa satthā ñāṇaparipākaṃ ñatvātiādīsu bhagavato kira rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yannūnāhaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vineyya’’nti? Athassa bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ rāhulaṃ āmantesi – ‘‘gaṇhāhi, rāhula, nisīdanaṃ, yena andhavanaṃ tenupasaṅkamissāma divāvihārāyā’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā rāhulo bhagavato paṭissutvā nisīdanaṃ ādāya bhagavato piṭṭhito piṭṭhito anubandhi. Tena kho pana samayena anekāni devatāsahassāni bhagavantaṃ abhivanditvā anubandhitā honti ‘‘ajja bhagavā āyasmantaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vinessatī’’ti. Atha kho bhagavā andhavanaṃ ajjhogāhetvā aññatarasmiṃ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Āyasmāpi rāhulo bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Atha āyasmantaṃ rāhulaṃ āmantetvā ‘‘taṃ kiṃ maññasi, rāhula, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vāti? Aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ, dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti? Dukkhaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’’tiādinā rāhulovādaṃ (saṃ. ni. 4.121) adāsi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘andhavane nisinno cūḷarāhulovādaṃ kathesī’’ti.

    កោដិសតសហស្សទេវតាហីតិ អាយស្មតា រាហុលេន បទុមុត្តរស្ស ភគវតោ បាទមូលេ បថវិន្ធររាជកាលេ បត្ថនំ ឋបេន្តេន សទ្ធិំ បត្ថនំ ឋបិតទេវតាយេវេតា។ តាសុ បន កាចិ ភូមដ្ឋទេវតា, កាចិ អន្តលិក្ខដ្ឋកា, កាចិ ចាតុមហារាជិកាទិទេវលោកេ, កាចិ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តា, ឥមស្មិំ បន ទិវសេ សព្ពា ឯកដ្ឋានេ អន្ធវនស្មិំយេវ សន្និបតិតា។

    Koṭisatasahassadevatāhīti āyasmatā rāhulena padumuttarassa bhagavato pādamūle pathavindhararājakāle patthanaṃ ṭhapentena saddhiṃ patthanaṃ ṭhapitadevatāyevetā. Tāsu pana kāci bhūmaṭṭhadevatā, kāci antalikkhaṭṭhakā, kāci cātumahārājikādidevaloke, kāci brahmaloke nibbattā, imasmiṃ pana divase sabbā ekaṭṭhāne andhavanasmiṃyeva sannipatitā.

    អាភិទោសិកន្តិ បារិវាសិកំ ឯករត្តាតិក្កន្តំ បូតិភូតំ។ ឯករត្តាតិក្កន្តស្សេវ ហិ នាមសញ្ញា ឯសា, យទិទំ អាភិទោសិកោតិ។ អយំ បនេត្ថ វចនត្ថោ – បូតិភាវទោសេន អភិភូតោតិ អភិទោសោ, អភិទោសោយេវ អាភិទោសិកោ។ កុម្មាសន្តិ យវកុម្មាសំ។ អធិវាសេត្វាតិ ‘‘តេន ហិ, តាត រដ្ឋបាល, អធិវាសេហិ ស្វាតនាយ ភត្ត’’ន្តិ បិតរា និមន្តិតោ ស្វាតនាយ ភិក្ខំ អធិវាសេត្វា។ ឯត្ថ ច ថេរោ បកតិយា ឧក្កដ្ឋសបទានចារិកោ ស្វាតនាយ ភិក្ខំ នាម នាធិវាសេតិ, មាតុ អនុគ្គហេន បន អធិវាសេតិ។ មាតុ កិរស្ស ថេរំ អនុស្សរិត្វា អនុស្សរិត្វា មហាសោកោ ឧប្បជ្ជតិ, រោទនេនេវ ទុក្ខី វិយ ជាតា, តស្មា ថេរោ ‘‘សចាហំ តំ អបស្សិត្វា គមិស្សាមិ, ហទយម្បិស្សា ផលេយ្យា’’តិ អនុគ្គហេន អធិវាសេសិ។ បណ្ឌិតា ហិ ភិក្ខូ មាតាបិតូនំ អាចរិយុបជ្ឈាយានំ វា កាតព្ពំ អនុគ្គហំ អជ្ឈុបេក្ខិត្វា ធុតង្គសុទ្ធិកា ន ភវន្តិ។

    Ābhidosikanti pārivāsikaṃ ekarattātikkantaṃ pūtibhūtaṃ. Ekarattātikkantasseva hi nāmasaññā esā, yadidaṃ ābhidosikoti. Ayaṃ panettha vacanattho – pūtibhāvadosena abhibhūtoti abhidoso, abhidosoyeva ābhidosiko. Kummāsanti yavakummāsaṃ. Adhivāsetvāti ‘‘tena hi, tāta raṭṭhapāla, adhivāsehi svātanāya bhatta’’nti pitarā nimantito svātanāya bhikkhaṃ adhivāsetvā. Ettha ca thero pakatiyā ukkaṭṭhasapadānacāriko svātanāya bhikkhaṃ nāma nādhivāseti, mātu anuggahena pana adhivāseti. Mātu kirassa theraṃ anussaritvā anussaritvā mahāsoko uppajjati, rodaneneva dukkhī viya jātā, tasmā thero ‘‘sacāhaṃ taṃ apassitvā gamissāmi, hadayampissā phaleyyā’’ti anuggahena adhivāsesi. Paṇḍitā hi bhikkhū mātāpitūnaṃ ācariyupajjhāyānaṃ vā kātabbaṃ anuggahaṃ ajjhupekkhitvā dhutaṅgasuddhikā na bhavanti.

    អលង្កតបដិយត្តេ ឥត្ថិជនេតិ បិតរា ឧយ្យោជិតេ ឥត្ថិជនេ។ បិតា កិរស្ស ទុតិយទិវសេ សកនិវេសនេ មហន្តំ ហិរញ្ញសុវណ្ណស្ស បុញ្ជំ ការាបេត្វា កិលញ្ជេហិ បដិច្ឆាទាបេត្វា អាយស្មតោ រដ្ឋបាលស្ស បុរាណទុតិយិកាយោ ‘‘ឯថ តុម្ហេ វធូ, យេន អលង្ការេន អលង្កតា បុព្ពេ រដ្ឋបាលស្ស កុលបុត្តស្ស បិយា ហោថ មនាបា, តេន អលង្ការេន អលង្ករោថា’’តិ អាណាបេត្វា បណីតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ បដិយាទាបេត្វា កាលេ អារោចិតេ អាគន្ត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសិន្នំ ‘‘ឥទំ តេ, រដ្ឋបាល, មត្តិកំ ធនំ, អញ្ញំ បេត្តិកំ, អញ្ញំ បិតាមហំ; សក្កា, តាត រដ្ឋបាល, ភោគេ ច ភុញ្ជិតុំ, បុញ្ញានិ ច កាតុំ? ឯហិ ត្វំ, តាត រដ្ឋបាល, សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តិត្វា ភោគេ ច ភុញ្ជស្សុ, បុញ្ញានិ ច ករោហី’’តិ យាចិត្វា តេន បដិក្ខិបិត្វា ធម្មេ ទេសិតេ ‘‘អហំ ឥមំ ឧប្បព្ពាជេស្សាមី’’តិ អានយិំ, សោ ‘‘ទានិ មេ ធម្មកថំ កាតុំ អារទ្ធោ, អលំ មេ វចនំ ន ករិស្សតី’’តិ ឧដ្ឋាយ គន្ត្វា តស្ស ឱរោធានំ ទ្វារំ វិវរាបេត្វា ‘‘អយំ វោ សាមិកោ, គច្ឆថ, យំ កិញ្ចិ កត្វាន គណ្ហិតុំ វាយមថា’’តិ ឧយ្យោជេសិ។ តីសុ វយេសុ ឋិតា នាដកិត្ថិយោ ថេរំ បរិវារយិំសុ។ តាសុ អយំ អសុភសញ្ញំ ឧប្បាទេសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អលង្កតបដិយត្តេ ឥត្ថិជនេ អសុភសញ្ញំ ឧប្បាទេត្វា’’តិ។

    Alaṅkatapaṭiyatte itthijaneti pitarā uyyojite itthijane. Pitā kirassa dutiyadivase sakanivesane mahantaṃ hiraññasuvaṇṇassa puñjaṃ kārāpetvā kilañjehi paṭicchādāpetvā āyasmato raṭṭhapālassa purāṇadutiyikāyo ‘‘etha tumhe vadhū, yena alaṅkārena alaṅkatā pubbe raṭṭhapālassa kulaputtassa piyā hotha manāpā, tena alaṅkārena alaṅkarothā’’ti āṇāpetvā paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā kāle ārocite āgantvā paññatte āsane nisinnaṃ ‘‘idaṃ te, raṭṭhapāla, mattikaṃ dhanaṃ, aññaṃ pettikaṃ, aññaṃ pitāmahaṃ; sakkā, tāta raṭṭhapāla, bhoge ca bhuñjituṃ, puññāni ca kātuṃ? Ehi tvaṃ, tāta raṭṭhapāla, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjassu, puññāni ca karohī’’ti yācitvā tena paṭikkhipitvā dhamme desite ‘‘ahaṃ imaṃ uppabbājessāmī’’ti ānayiṃ, so ‘‘dāni me dhammakathaṃ kātuṃ āraddho, alaṃ me vacanaṃ na karissatī’’ti uṭṭhāya gantvā tassa orodhānaṃ dvāraṃ vivarāpetvā ‘‘ayaṃ vo sāmiko, gacchatha, yaṃ kiñci katvāna gaṇhituṃ vāyamathā’’ti uyyojesi. Tīsu vayesu ṭhitā nāṭakitthiyo theraṃ parivārayiṃsu. Tāsu ayaṃ asubhasaññaṃ uppādesi. Tena vuttaṃ – ‘‘alaṅkatapaṭiyatte itthijane asubhasaññaṃ uppādetvā’’ti.

    ឋិតកោវ ធម្មំ ទេសេត្វាតិ –

    Ṭhitakovadhammaṃ desetvāti –

    ‘‘បស្ស ចិត្តកតំ ពិម្ពំ, អរុកាយំ សមុស្សិតំ;

    ‘‘Passa cittakataṃ bimbaṃ, arukāyaṃ samussitaṃ;

    អាតុរំ ពហុសង្កប្បំ, យស្ស នត្ថិ ធុវំ ឋិតិ។

    Āturaṃ bahusaṅkappaṃ, yassa natthi dhuvaṃ ṭhiti.

    ‘‘បស្ស ចិត្តកតំ រូបំ, មណិនា កុណ្ឌលេន ច;

    ‘‘Passa cittakataṃ rūpaṃ, maṇinā kuṇḍalena ca;

    អដ្ឋិំ តចេន ឱនទ្ធំ, សហ វត្ថេហិ សោភតិ។

    Aṭṭhiṃ tacena onaddhaṃ, saha vatthehi sobhati.

    ‘‘អលត្តកកតា បាទា, មុខំ ចុណ្ណកមក្ខិតំ;

    ‘‘Alattakakatā pādā, mukhaṃ cuṇṇakamakkhitaṃ;

    អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ។

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ‘‘អដ្ឋាបទកតា កេសា, នេត្តា អញ្ជនមក្ខិតា;

    ‘‘Aṭṭhāpadakatā kesā, nettā añjanamakkhitā;

    អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ។

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ‘‘អញ្ជនីវណ្ណវា ចិត្តា, បូតិកាយោ អលង្កតោ;

    ‘‘Añjanīvaṇṇavā cittā, pūtikāyo alaṅkato;

    អលំ ពាលស្ស មោហាយ, នោ ច បារគវេសិនោ។

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ‘‘ឱទហិ មិគវោ បាសំ, នាសទា វាគុរំ មិគោ;

    ‘‘Odahi migavo pāsaṃ, nāsadā vāguraṃ migo;

    ភុត្វា និវាបំ គច្ឆាមិ, កន្ទន្តេ មិគពន្ធកេ’’តិ។ (ម. និ. ២.៣០២; ថេរគា. ៧៦៩-៧៧៤) –

    Bhutvā nivāpaṃ gacchāmi, kandante migabandhake’’ti. (ma. ni. 2.302; theragā. 769-774) –

    ឥមាហិ គាថាហិ ធម្មំ ទេសេត្វា។

    Imāhi gāthāhi dhammaṃ desetvā.

    អាកាសំ ឧប្បតិត្វាតិ អាកាសំ បក្ខន្ទិត្វា។ កស្មា បន ថេរោ អាកាសេន គតោ? បិតា កិរស្ស សេដ្ឋិ សត្តសុ ទ្វារកោដ្ឋកេសុ អគ្គឡានិ ទាបេត្វា មល្លេ អាណាបេសិ ‘‘សចេ និក្ខមិត្វា គច្ឆតិ, ហត្ថបាទេសុ នំ គហេត្វា កាសាយានិ ហរិត្វា គិហិវេសំ គណ្ហាបេថា’’តិ។ តស្មា ថេរោ ‘‘ឯតេ មាទិសំ មហាខីណាសវំ ហត្ថេ វា បាទេ វា គហេត្វា អបុញ្ញំ បសវេយ្យុំ, តំ នេសំ មា អហោសី’’តិ ចិន្តេត្វា អាកាសេន អគមាសិ។ មិគចីរន្តិ ឯវំនាមកំ ឧយ្យានំ។ ចតុបារិជុញ្ញបដិមណ្ឌិតន្តិ ជរាបារិជុញ្ញំ, ព្យាធិបារិជុញ្ញំ, ភោគបារិជុញ្ញំ, ញាតិបារិជុញ្ញន្តិ ឥមេហិ ចតូហិ បារិជុញ្ញេហិ បដិមណ្ឌិតំ។ បារិជុញ្ញន្តិ ច បរិហានីតិ អត្ថោ។ សេសមេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

    Ākāsaṃuppatitvāti ākāsaṃ pakkhanditvā. Kasmā pana thero ākāsena gato? Pitā kirassa seṭṭhi sattasu dvārakoṭṭhakesu aggaḷāni dāpetvā malle āṇāpesi ‘‘sace nikkhamitvā gacchati, hatthapādesu naṃ gahetvā kāsāyāni haritvā gihivesaṃ gaṇhāpethā’’ti. Tasmā thero ‘‘ete mādisaṃ mahākhīṇāsavaṃ hatthe vā pāde vā gahetvā apuññaṃ pasaveyyuṃ, taṃ nesaṃ mā ahosī’’ti cintetvā ākāsena agamāsi. Migacīranti evaṃnāmakaṃ uyyānaṃ. Catupārijuññapaṭimaṇḍitanti jarāpārijuññaṃ, byādhipārijuññaṃ, bhogapārijuññaṃ, ñātipārijuññanti imehi catūhi pārijuññehi paṭimaṇḍitaṃ. Pārijuññanti ca parihānīti attho. Sesamettha suviññeyyameva.

    កុណ្ឌធានត្ថេរវត្ថុ

    Kuṇḍadhānattheravatthu

    ២១១. តតិយេ សលាកំ គណ្ហន្តីតិ សលាកគាហកា។ សុនាបរន្តជនបទំ គច្ឆន្តេបិ បឋមមេវ សលាកំ គណ្ហីតិ សម្ពន្ធោ។ ឆព្ពស្សន្តរេតិ ឆន្នំ វស្សានំ អព្ភន្តរេ។ មេត្តីតិ មិត្តភាវោ។ ភេទកេ សតីតិ ភេទករណេ សតិ។ គុម្ពសភាគតោតិ គុម្ពសមីបតោ, អយមេវ វា បាឋោ។ ឥត្ថី ហុត្វាតិ ឥត្ថី វិយ ហុត្វា, មនុស្សិត្ថិវណ្ណំ មាបេត្វាតិ អត្ថោ។ ទីឃរត្តានុគតោតិ ទីឃកាលំ អនុពន្ធោ។ ឯត្តកំ អទ្ធានន្តិ ឯត្តកំ កាលំ។ ហន្ទាវុសោតិ គណ្ហាវុសោ។ អត្ថំ គហេត្វាតិ ភូតត្ថំ គហេត្វា, អយមេវ វា បាឋោ។ កោណ្ឌោ ជាតោតិ ធុត្តោ ជាតោ។

    211. Tatiye salākaṃ gaṇhantīti salākagāhakā. Sunāparantajanapadaṃ gacchantepi paṭhamameva salākaṃ gaṇhīti sambandho. Chabbassantareti channaṃ vassānaṃ abbhantare. Mettīti mittabhāvo. Bhedake satīti bhedakaraṇe sati. Gumbasabhāgatoti gumbasamīpato, ayameva vā pāṭho. Itthī hutvāti itthī viya hutvā, manussitthivaṇṇaṃ māpetvāti attho. Dīgharattānugatoti dīghakālaṃ anubandho. Ettakaṃ addhānanti ettakaṃ kālaṃ. Handāvusoti gaṇhāvuso. Atthaṃ gahetvāti bhūtatthaṃ gahetvā, ayameva vā pāṭho. Koṇḍo jātoti dhutto jāto.

    មាវោច ផរុសំ កញ្ចីតិ កញ្ចិ ឯកបុគ្គលំ ផរុសំ មា អវោច។ វុត្តា បដិវទេយ្យុ តន្តិ តយា បរេ ទុស្សីលាតិ វុត្តា តម្បិ តថេវ បដិវទេយ្យុំ។ ទុក្ខា ហិ សារម្ភកថាតិ ឯសា ការណុត្តរា យុគគ្គាហកថា នាម ទុក្ខា។ បដិទណ្ឌា ផុសេយ្យុ តន្តិ កាយទណ្ឌាទីហិ បរំ បហរន្តស្ស តាទិសាវ បដិទណ្ឌា តវ មត្ថកេ បតេយ្យុំ។

    Māvoca pharusaṃ kañcīti kañci ekapuggalaṃ pharusaṃ mā avoca. Vuttā paṭivadeyyu tanti tayā pare dussīlāti vuttā tampi tatheva paṭivadeyyuṃ. Dukkhā hi sārambhakathāti esā kāraṇuttarā yugaggāhakathā nāma dukkhā. Paṭidaṇḍā phuseyyu tanti kāyadaṇḍādīhi paraṃ paharantassa tādisāva paṭidaṇḍā tava matthake pateyyuṃ.

    សចេ នេរេសិ អត្តានន្តិ សចេ អត្តានំ និច្ចលំ កាតុំ សក្ខិស្សសិ។ កំសោ ឧបហតោ យថាតិ មុខវដ្ដិយំ ឆិន្ទិត្វា តលមត្តំ កត្វា ឋបិតំ កំសតាលំ វិយ។ តាទិសញ្ហិ ហត្ថេហិ បាទេហិ ទណ្ឌេន វា បហតម្បិ សទ្ទំ ន ករោតិ។ ឯស បត្តោសិ និព្ពានន្តិ សចេ ឯវរូបោ ភវិតុំ សក្ខិស្សសិ, ឥមំ បដិបទំ បូរយមានោ ឯសោ ត្វំ ឥទានិ អប្បត្តោបិ និព្ពានំ បត្តោសិ នាម។ សារម្ភោ តេ ន វិជ្ជតីតិ ‘‘ឯវញ្ច សតិ ត្វំ ទុស្សីលោ, អហំ សុសីលោ’’តិ ឯវមាទិកោ ឧត្តរិករណវាចាលក្ខណោ សារម្ភោ តេ ន វិជ្ជតិ, ន ភវិស្សតិយេវាតិ អត្ថោ។ បរិក្កិលេសេនាតិ សំកិលេសហេតុនា។

    Sace neresi attānanti sace attānaṃ niccalaṃ kātuṃ sakkhissasi. Kaṃso upahato yathāti mukhavaṭṭiyaṃ chinditvā talamattaṃ katvā ṭhapitaṃ kaṃsatālaṃ viya. Tādisañhi hatthehi pādehi daṇḍena vā pahatampi saddaṃ na karoti. Esa pattosi nibbānanti sace evarūpo bhavituṃ sakkhissasi, imaṃ paṭipadaṃ pūrayamāno eso tvaṃ idāni appattopi nibbānaṃ pattosi nāma. Sārambho te na vijjatīti ‘‘evañca sati tvaṃ dussīlo, ahaṃ susīlo’’ti evamādiko uttarikaraṇavācālakkhaṇo sārambho te na vijjati, na bhavissatiyevāti attho. Parikkilesenāti saṃkilesahetunā.

    វង្គីសត្ថេរវត្ថុ

    Vaṅgīsattheravatthu

    ២១២. ចតុត្ថេ សម្បន្នបដិភានានន្តិ បរិបុណ្ណបដិភានានំ។ ចុតិំ យោ វេទិ…បេ.… សព្ពសោតិ យោ សត្តានំ ចុតិញ្ច បដិសន្ធិញ្ច សព្ពាការេន បាកដំ កត្វា ជានាតិ, តំ អហំ អលគ្គនតាយ អសត្តំ, បដិបត្តិយា សុដ្ឋុ គតត្តា សុគតំ, ចតុន្នំ សច្ចានំ សម្ពុទ្ធត្តា ពុទ្ធំ ព្រាហ្មណំ វទាមីតិ អត្ថោ។ យស្ស គតិន្តិ យស្សេតេ ទេវាទយោ គតិំ ន ជានន្តិ, តមហំ អាសវានំ ខីណតាយ ខីណាសវំ, កិលេសេហិ អារកត្តា អរហន្តំ ព្រាហ្មណំ វទាមីតិ អត្ថោ។

    212. Catutthe sampannapaṭibhānānanti paripuṇṇapaṭibhānānaṃ. Cutiṃ yo vedi…pe… sabbasoti yo sattānaṃ cutiñca paṭisandhiñca sabbākārena pākaṭaṃ katvā jānāti, taṃ ahaṃ alagganatāya asattaṃ, paṭipattiyā suṭṭhu gatattā sugataṃ, catunnaṃ saccānaṃ sambuddhattā buddhaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho. Yassa gatinti yassete devādayo gatiṃ na jānanti, tamahaṃ āsavānaṃ khīṇatāya khīṇāsavaṃ, kilesehi ārakattā arahantaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.

    ឧបសេនវង្គន្តបុត្តត្ថេរវត្ថុ

    Upasenavaṅgantaputtattheravatthu

    ២១៣. បញ្ចមេ សព្ពបាសាទិកានន្តិ សព្ពសោ បសាទំ ជនេន្តានំ។ កិន្តាយន្តិ កិំ តេ អយំ។ អតិលហុន្តិ អតិសីឃំ។ យស្ស តស្មិំ អត្តភាវេ ឧប្បជ្ជនារហានំ មគ្គផលានំ ឧបនិស្សយោ នត្ថិ, តំ ពុទ្ធា ‘‘មោឃបុរិសោ’’តិ វទន្តិ អរិដ្ឋលាឡុទាយិអាទិកេ វិយ។ ឧបនិស្សយេ សតិបិ តស្មិំ ខណេ មគ្គេ វា ផលេ វា អសតិ ‘‘មោឃបុរិសា’’តិ វទន្តិយេវ ធនិយត្ថេរាទិកេ វិយ។ ឥមស្សបិ តស្មិំ ខណេ មគ្គផលានំ អភាវតោ ‘‘មោឃបុរិសា’’តិ អាហ, តុច្ឆមនុស្សាតិ អត្ថោ។ ពាហុល្លាយាតិ បរិសពាហុល្លាយ។ អនេកបរិយាយេនាតិ អនេកការណេន។

    213. Pañcame sabbapāsādikānanti sabbaso pasādaṃ janentānaṃ. Kintāyanti kiṃ te ayaṃ. Atilahunti atisīghaṃ. Yassa tasmiṃ attabhāve uppajjanārahānaṃ maggaphalānaṃ upanissayo natthi, taṃ buddhā ‘‘moghapuriso’’ti vadanti ariṭṭhalāḷudāyiādike viya. Upanissaye satipi tasmiṃ khaṇe magge vā phale vā asati ‘‘moghapurisā’’ti vadantiyeva dhaniyattherādike viya. Imassapi tasmiṃ khaṇe maggaphalānaṃ abhāvato ‘‘moghapurisā’’ti āha, tucchamanussāti attho. Bāhullāyāti parisabāhullāya. Anekapariyāyenāti anekakāraṇena.

    ឥច្ឆាមហំ, ភិក្ខវេតិ ភគវា កិរ តំ អទ្ធមាសំ ន កញ្ចិ ពោធនេយ្យសត្តំ អទ្ទស, តស្មា ឯវមាហ, ឯវំ សន្តេបិ តន្តិវសេន ធម្មទេសនា កត្តព្ពា សិយា។ យស្មា បនស្ស ឯតទហោសិ – ‘‘មយិ ឱកាសំ ការេត្វា បដិសល្លីនេ ភិក្ខូ អធម្មិកំ កតិកវត្តំ ករិស្សន្តិ, តំ ឧបសេនោ ភិន្ទិស្សតិ, អហំ តស្ស បសីទិត្វា ភិក្ខូនំ ទស្សនំ អនុជានិស្សាមិ។ តតោ មំ បស្សិតុកាមា ពហូ ភិក្ខូ ធុតង្គានិ សមាទិយិស្សន្តិ, អហញ្ច តេហិ ឧជ្ឈិតសន្ថតបច្ចយា សិក្ខាបទំ បញ្ញបេស្សាមី’’តិ, តស្មា ឯវមាហ។ ថេរស្សាតិ ឧបសេនត្ថេរស្ស។ មនាបានិ តេ ភិក្ខុ បំសុកូលានីតិ ‘‘ភិក្ខុ តវ ឥមានិ បំសុកូលានិ មនាបានិ អត្តនោ រុចិយា ខន្តិយា គហិតានី’’តិ បុច្ឆតិ។ ន ខោ មេ, ភន្តេ, មនាបានិ បំសុកូលានីតិ, ភន្តេ, ន មយា អត្តនោ រុចិយា ខន្តិយា គហិតានិ, គលគ្គាហេន វិយ មត្ថកតាឡនេន វិយ ច គាហិតោ មយាតិ ទស្សេតិ។ បាឡិយំ អាគតមេវាតិ វិនយបាឡិំ សន្ធាយ វទតិ។

    Icchāmahaṃ, bhikkhaveti bhagavā kira taṃ addhamāsaṃ na kañci bodhaneyyasattaṃ addasa, tasmā evamāha, evaṃ santepi tantivasena dhammadesanā kattabbā siyā. Yasmā panassa etadahosi – ‘‘mayi okāsaṃ kāretvā paṭisallīne bhikkhū adhammikaṃ katikavattaṃ karissanti, taṃ upaseno bhindissati, ahaṃ tassa pasīditvā bhikkhūnaṃ dassanaṃ anujānissāmi. Tato maṃ passitukāmā bahū bhikkhū dhutaṅgāni samādiyissanti, ahañca tehi ujjhitasanthatapaccayā sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti, tasmā evamāha. Therassāti upasenattherassa. Manāpāni te bhikkhu paṃsukūlānīti ‘‘bhikkhu tava imāni paṃsukūlāni manāpāni attano ruciyā khantiyā gahitānī’’ti pucchati. Na kho me, bhante, manāpāni paṃsukūlānīti, bhante, na mayā attano ruciyā khantiyā gahitāni, galaggāhena viya matthakatāḷanena viya ca gāhito mayāti dasseti. Pāḷiyaṃ āgatamevāti vinayapāḷiṃ sandhāya vadati.

    ទព្ពត្ថេរវត្ថុ

    Dabbattheravatthu

    ២១៤. ឆដ្ឋេ អដ្ឋារសសុ មហាវិហារេសូតិ រាជគហស្ស សមន្តតោ ឋិតេសុ អដ្ឋារសសុ មហាវិហារេសុ។ ឧបវិជញ្ញាតិ អាសន្នបសូតិកាលា។ រហោគតោតិ រហសិ គតោ។ សង្ឃស្ស វេយ្យាវច្ចករណេ កាយំ យោជេតុកាមោ ចិន្តេសីតិ ថេរោ កិរ អត្តនោ កតកិច្ចភាវំ ទិស្វា ‘‘អហំ ឥមំ សរីរំ ធារេមិ, តញ្ច ខោ វាតមុខេ ឋិតបទីបោ វិយ អនិច្ចតាមុខេ ឋិតំ នចិរស្សេវ និព្ពាយនធម្មំ យាវ ន និព្ពាយតិ, តាវ កិំ នុ ខោ អហំ សង្ឃស្ស វេយ្យាវច្ចំ ករេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេន្តោ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតិ ‘‘តិរោរដ្ឋេសុ ពហូ កុលបុត្តា ភគវន្តំ អទិស្វាវ បព្ពជន្តិ, តេ ‘ភគវន្តំ បស្សិស្សាម ចេវ វន្ទិស្សាមា’តិ ច ទូរតោបិ អាគច្ឆន្តិ, តត្រ យេសំ សេនាសនំ នប្បហោតិ, តេ សិលាបត្តកេបិ សេយ្យំ កប្បេន្តិ។ បហោមិ ខោ បនាហំ អត្តនោ អានុភាវេន តេសំ តេសំ កុលបុត្តានំ ឥច្ឆាវសេន បាសាទវិហារអឌ្ឍយោគាទីនិ មញ្ចបីឋត្ថរណានិ និម្មិនិត្វា ទាតុំ? បុនទិវសេ ចេត្ថ ឯកច្ចេ អតិវិយ កិលន្តរូបា ហោន្តិ, តេ គារវេន ភិក្ខូនំ បុរតោ ឋត្វា ភត្តានិបិ ន ឧទ្ទិសាបេន្តិ, អហំ ខោ បន តេសំ ភត្តានិបិ ឧទ្ទិសិតុំ បហោមី’’តិ។ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខន្តោ ‘‘យំនូនាហំ សង្ឃស្ស សេនាសនញ្ច បញ្ញបេយ្យំ, ភត្តានិ ច ឧទ្ទិសេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេសិ។ សភាគសភាគានន្តិ សុត្តន្តិកាទិគុណវសេន សភាគានំ, ន មិត្តសន្ថវវសេន។ ថេរោ ហិ យាវតិកា សុត្តន្តិកា ហោន្តិ, តេ ឧច្ចិនិត្វា ឧច្ចិនិត្វា ឯកតោ តេសំ អនុរូបមេវ សេនាសនំ បញ្ញបេតិ។ វេនយិកាភិធម្មិកកម្មដ្ឋានិកកាយទឡ្ហិពហុលេសុបិ ឯសេវ នយោ។ តេនេវ បាឡិយំ (បារា. ៣៨០) វុត្តំ – ‘‘យេតេ ភិក្ខូ សុត្តន្តិកា, តេសំ ឯកជ្ឈំ សេនាសនំ បញ្ញបេតី’’តិអាទិ។

    214. Chaṭṭhe aṭṭhārasasu mahāvihāresūti rājagahassa samantato ṭhitesu aṭṭhārasasu mahāvihāresu. Upavijaññāti āsannapasūtikālā. Rahogatoti rahasi gato. Saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesīti thero kira attano katakiccabhāvaṃ disvā ‘‘ahaṃ imaṃ sarīraṃ dhāremi, tañca kho vātamukhe ṭhitapadīpo viya aniccatāmukhe ṭhitaṃ nacirasseva nibbāyanadhammaṃ yāva na nibbāyati, tāva kiṃ nu kho ahaṃ saṅghassa veyyāvaccaṃ kareyya’’nti cintento iti paṭisañcikkhati ‘‘tiroraṭṭhesu bahū kulaputtā bhagavantaṃ adisvāva pabbajanti, te ‘bhagavantaṃ passissāma ceva vandissāmā’ti ca dūratopi āgacchanti, tatra yesaṃ senāsanaṃ nappahoti, te silāpattakepi seyyaṃ kappenti. Pahomi kho panāhaṃ attano ānubhāvena tesaṃ tesaṃ kulaputtānaṃ icchāvasena pāsādavihāraaḍḍhayogādīni mañcapīṭhattharaṇāni nimminitvā dātuṃ? Punadivase cettha ekacce ativiya kilantarūpā honti, te gāravena bhikkhūnaṃ purato ṭhatvā bhattānipi na uddisāpenti, ahaṃ kho pana tesaṃ bhattānipi uddisituṃ pahomī’’ti. Iti paṭisañcikkhanto ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññapeyyaṃ, bhattāni ca uddiseyya’’nti cintesi. Sabhāgasabhāgānanti suttantikādiguṇavasena sabhāgānaṃ, na mittasanthavavasena. Thero hi yāvatikā suttantikā honti, te uccinitvā uccinitvā ekato tesaṃ anurūpameva senāsanaṃ paññapeti. Venayikābhidhammikakammaṭṭhānikakāyadaḷhibahulesupi eseva nayo. Teneva pāḷiyaṃ (pārā. 380) vuttaṃ – ‘‘yete bhikkhū suttantikā, tesaṃ ekajjhaṃ senāsanaṃ paññapetī’’tiādi.

    អង្គុលិយា ជលមានាយាតិ តេជោកសិណចតុត្ថជ្ឈានំ សមាបជ្ជិត្វា វុដ្ឋាយ អភិញ្ញាញាណេន អង្គុលិជលនំ អធិដ្ឋហិត្វា តេនេវ តេជោធាតុសមាបត្តិជនិតេន អគ្គិជាលេន អង្គុលិយា ជលមានាយ។ អយំ មញ្ចោតិអាទីសុ បន ថេរេ ‘‘អយំ មញ្ចោ’’តិអាទិំ វទន្តេ និម្មិតាបិ អត្តនោ អត្តនោ គតដ្ឋានេ ‘‘អយំ មញ្ចោ’’តិអាទិំ វទន្តិ។ អយញ្ហិ និម្មិតានំ ធម្មតា។

    Aṅguliyā jalamānāyāti tejokasiṇacatutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya abhiññāñāṇena aṅgulijalanaṃ adhiṭṭhahitvā teneva tejodhātusamāpattijanitena aggijālena aṅguliyā jalamānāya. Ayaṃ mañcotiādīsu pana there ‘‘ayaṃ mañco’’tiādiṃ vadante nimmitāpi attano attano gataṭṭhāne ‘‘ayaṃ mañco’’tiādiṃ vadanti. Ayañhi nimmitānaṃ dhammatā.

    ‘‘ឯកស្មិំ ភាសមានស្មិំ, សព្ពេ ភាសន្តិ និម្មិតា;

    ‘‘Ekasmiṃ bhāsamānasmiṃ, sabbe bhāsanti nimmitā;

    ឯកស្មិំ តុណ្ហិមាសិនេ, សព្ពេ តុណ្ហី ភវន្តិ តេ’’តិ។ (ទី. និ. ២.២៨៦);

    Ekasmiṃ tuṇhimāsine, sabbe tuṇhī bhavanti te’’ti. (dī. ni. 2.286);

    យស្មិំ បន វិហារេ មញ្ចបីឋាទីនិ ន បរិបូរេន្តិ, តត្ថ អត្តនោ អានុភាវេន បូរេន្តិ, តេន និម្មិតានំ អវត្ថុកំ វចនំ ន ហោតិ សព្ពត្ថ មញ្ចបីឋាទីនំ សព្ភាវតោ។ សព្ពវិហារេសុ ច គមនមគ្គេ សមប្បមាណេ កត្វា អធិដ្ឋាតិ។ កតិកសណ្ឋានាទីនំ បន នានប្បការត្តា តស្មិំ តស្មិំ វិហារេ កតិកវត្តានិ វិសុំ វិសុំ កថាបេតីតិ វេទិតព្ពំ។ អនិយមេត្វា និម្មិតានញ្ហិ ‘‘ឯកស្មិំ ភាសមានស្មិ’’ន្តិអាទិធម្មតា វុត្តា។ តថា ហិ យេ វណ្ណវយសរីរាវយវបរិក្ខារកិរិយាវិសេសាទីហិ និយមំ អកត្វា និម្មិតា ហោន្តិ, តេ អនិយមេត្វា និម្មិតត្តា ឥទ្ធិមតា សទិសាវ ហោន្តិ។ ឋាននិសជ្ជាទីសុ ភាសិតតុណ្ហីភាវាទីសុ វា យំ យំ ឥទ្ធិមា ករោតិ, តំ តទេវ ករោន្តិ។ សចេ បន នានប្បការេ កាតុកាមោ ហោតិ, កេចិ បឋមវយេ, កេចិ មជ្ឈិមវយេ, កេចិ បច្ឆិមវយេ, តថា ទីឃកេសេ ឧបឌ្ឍមុណ្ឌេ មិស្សកកេសេ ឧបឌ្ឍរត្តចីវរេ បណ្ឌុកចីវរេ, បទភាណធម្មកថាសរភញ្ញបញ្ហបុច្ឆនបញ្ហវិស្សជ្ជនរជនបចនចីវរសិព្ពនធោវនាទីនិ ករោន្តេ, អបរេបិ វា នានប្បការេ កាតុកាមោ ហោតិ, តេន បាទកជ្ឈានតោ វុដ្ឋាយ ‘‘ឯត្តកា ភិក្ខូ បឋមវយា ហោន្តូ’’តិអាទិនា នយេន បរិកម្មំ កត្វា បុន សមាបជ្ជិត្វា វុដ្ឋាយ អធិដ្ឋិតេ អធិដ្ឋានចិត្តេន សទ្ធិំ ឥច្ឆិតិច្ឆិតប្បការាយេវ ហោន្តិ។ បុន អត្តនោ វសនដ្ឋានមេវ អាគច្ឆតីតិ តេហិ សទ្ធិំ ជនបទកថំ កថេន្តោ អនិសីទិត្វា អត្តនោ វសនដ្ឋានំ វេឡុវនមេវ បច្ចាគច្ឆតិ។ បាឡិយន្តិ វិនយបាឡិយំ។

    Yasmiṃ pana vihāre mañcapīṭhādīni na paripūrenti, tattha attano ānubhāvena pūrenti, tena nimmitānaṃ avatthukaṃ vacanaṃ na hoti sabbattha mañcapīṭhādīnaṃ sabbhāvato. Sabbavihāresu ca gamanamagge samappamāṇe katvā adhiṭṭhāti. Katikasaṇṭhānādīnaṃ pana nānappakārattā tasmiṃ tasmiṃ vihāre katikavattāni visuṃ visuṃ kathāpetīti veditabbaṃ. Aniyametvā nimmitānañhi ‘‘ekasmiṃ bhāsamānasmi’’ntiādidhammatā vuttā. Tathā hi ye vaṇṇavayasarīrāvayavaparikkhārakiriyāvisesādīhi niyamaṃ akatvā nimmitā honti, te aniyametvā nimmitattā iddhimatā sadisāva honti. Ṭhānanisajjādīsu bhāsitatuṇhībhāvādīsu vā yaṃ yaṃ iddhimā karoti, taṃ tadeva karonti. Sace pana nānappakāre kātukāmo hoti, keci paṭhamavaye, keci majjhimavaye, keci pacchimavaye, tathā dīghakese upaḍḍhamuṇḍe missakakese upaḍḍharattacīvare paṇḍukacīvare, padabhāṇadhammakathāsarabhaññapañhapucchanapañhavissajjanarajanapacanacīvarasibbanadhovanādīni karonte, aparepi vā nānappakāre kātukāmo hoti, tena pādakajjhānato vuṭṭhāya ‘‘ettakā bhikkhū paṭhamavayā hontū’’tiādinā nayena parikammaṃ katvā puna samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhite adhiṭṭhānacittena saddhiṃ icchiticchitappakārāyeva honti. Puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchatīti tehi saddhiṃ janapadakathaṃ kathento anisīditvā attano vasanaṭṭhānaṃ veḷuvanameva paccāgacchati. Pāḷiyanti vinayapāḷiyaṃ.

    បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរវត្ថុ

    Pilindavacchattheravatthu

    ២១៥. សត្តមេ បិយានន្តិ បិយាយិតព្ពានំ។ មនាបានន្តិ មនវឌ្ឍនកានំ។ បិលិន្ទោតិ បនស្ស គោត្តំ, វច្ឆោតិ នាមន្តិ ឯត្ថ វុត្តវិបរិយាយេនបិ វទន្តិ ‘‘បិលិន្ទោតិ នាមំ, វច្ឆោតិ គោត្ត’’ន្តិ។ តេនេវ អាចរិយធម្មបាលត្ថេរេន ថេរគាថាសំវណ្ណនាយ (ថេរគា. អដ្ឋ. ១.៨ បិលិន្ទវច្ឆត្ថេរគាថាវណ្ណនា) វុត្តំ – ‘‘បិលិន្ទោតិស្ស នាមំ អកំសុ, វច្ឆោតិ បន គោត្តំ។ តេន សោ អបរភាគេ បិលិន្ទវច្ឆោតិ បញ្ញាយិត្ថា’’តិ។ សំសន្ទេត្វាតិ ឯកតោ កត្វា។

    215. Sattame piyānanti piyāyitabbānaṃ. Manāpānanti manavaḍḍhanakānaṃ. Pilindoti panassa gottaṃ, vacchoti nāmanti ettha vuttavipariyāyenapi vadanti ‘‘pilindoti nāmaṃ, vacchoti gotta’’nti. Teneva ācariyadhammapālattherena theragāthāsaṃvaṇṇanāya (theragā. aṭṭha. 1.8 pilindavacchattheragāthāvaṇṇanā) vuttaṃ – ‘‘pilindotissa nāmaṃ akaṃsu, vacchoti pana gottaṃ. Tena so aparabhāge pilindavacchoti paññāyitthā’’ti. Saṃsandetvāti ekato katvā.

    សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា បដិលទ្ធសទ្ធោ បព្ពជិត្វាតិ ឥទំ អង្គុត្តរភាណកានំ កថាមគ្គេន វុត្តំ។ អបរេ បន ភណន្តិ – អនុប្បន្នេយេវ អម្ហាកំ ភគវតិ សាវត្ថិយំ ព្រាហ្មណគេហេ និព្ពត្តិត្វា បិលិន្ទវច្ឆោតិ បញ្ញាតោ សំសារេ សំវេគពហុលតាយ បរិព្ពាជកបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ចូឡគន្ធារំ នាម វិជ្ជំ សាធេត្វា អាកាសចារី បរចិត្តវិទូ ច ហុត្វា រាជគហេ លាភគ្គយសគ្គប្បត្តោ បដិវសតិ។ អថ យទា អម្ហាកំ ភគវា អភិសម្ពុទ្ធោ ហុត្វា អនុក្កមេន រាជគហំ ឧបគតោ, តតោ បដ្ឋាយ ពុទ្ធានុភាវេន តស្ស សា វិជ្ជា ន សម្បជ្ជតិ, អត្ថកិច្ចំ ន សាធេតិ។ សោ ចិន្តេសិ – ‘‘សុតំ ខោ បន មេតំ ‘អាចរិយបាចរិយានំ ភាសមានានំ យត្ថ មហាគន្ធារវិជ្ជា ធរតិ, តត្ថ ចូឡគន្ធារវិជ្ជា ន សម្បជ្ជតី’តិ។ សមណស្ស បន គោតមស្ស អាគតកាលតោ បដ្ឋាយ នាយំ មម វិជ្ជា សម្បជ្ជតិ, និស្សំសយំ សមណោ គោតមោ មហាគន្ធារវិជ្ជំ ជានាតិ, យន្នូនាហំ តំ បយិរុបាសិត្វា តស្ស សន្តិកេ វិជ្ជំ បរិយាបុណេយ្យ’’ន្តិ។ សោ ភគវន្តំ ឧបសង្កមិត្វា ឯតទវោច – ‘‘អហំ, មហាសមណ, តវ សន្តិកេ ឯកំ វិជ្ជំ បរិយាបុណិតុកាមោ, ឱកាសំ មេ ករោហី’’តិ។ ភគវា ‘‘តេន ហិ បព្ពជា’’តិ អាហ។ សោ ‘‘វិជ្ជាយ បរិកម្មំ បព្ពជ្ជា’’តិ មញ្ញមានោ បព្ពជីតិ។ បរវម្ភនវសេនាតិ បរេសំ គរហនវសេន។

    Satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvāti idaṃ aṅguttarabhāṇakānaṃ kathāmaggena vuttaṃ. Apare pana bhaṇanti – anuppanneyeva amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ brāhmaṇagehe nibbattitvā pilindavacchoti paññāto saṃsāre saṃvegabahulatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā cūḷagandhāraṃ nāma vijjaṃ sādhetvā ākāsacārī paracittavidū ca hutvā rājagahe lābhaggayasaggappatto paṭivasati. Atha yadā amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā anukkamena rājagahaṃ upagato, tato paṭṭhāya buddhānubhāvena tassa sā vijjā na sampajjati, atthakiccaṃ na sādheti. So cintesi – ‘‘sutaṃ kho pana metaṃ ‘ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ yattha mahāgandhāravijjā dharati, tattha cūḷagandhāravijjā na sampajjatī’ti. Samaṇassa pana gotamassa āgatakālato paṭṭhāya nāyaṃ mama vijjā sampajjati, nissaṃsayaṃ samaṇo gotamo mahāgandhāravijjaṃ jānāti, yannūnāhaṃ taṃ payirupāsitvā tassa santike vijjaṃ pariyāpuṇeyya’’nti. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘ahaṃ, mahāsamaṇa, tava santike ekaṃ vijjaṃ pariyāpuṇitukāmo, okāsaṃ me karohī’’ti. Bhagavā ‘‘tena hi pabbajā’’ti āha. So ‘‘vijjāya parikammaṃ pabbajjā’’ti maññamāno pabbajīti. Paravambhanavasenāti paresaṃ garahanavasena.

    អកក្កសន្តិ អផរុសំ។ វិញ្ញាបនិន្តិ អត្ថវិញ្ញាបនិំ។ សច្ចន្តិ ភូតត្ថំ។ នាភិសជេតិ យាយ គិរាយ អញ្ញំ កុជ្ឈាបនវសេន ន លគាបេយ្យ, ខីណាសវោ នាម ឯវរូបមេវ គិរំ ន ភាសេយ្យ, តស្មា តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណំ វទាមីតិ អត្ថោ។

    Akakkasanti apharusaṃ. Viññāpaninti atthaviññāpaniṃ. Saccanti bhūtatthaṃ. Nābhisajeti yāya girāya aññaṃ kujjhāpanavasena na lagāpeyya, khīṇāsavo nāma evarūpameva giraṃ na bhāseyya, tasmā tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.

    អនុវិចិនិត្វាតិ អនុវិចារេត្វា។ ចណ្ឌិកតំ គច្ឆន្តន្តិ សីឃគតិយា គច្ឆន្តំ។

    Anuvicinitvāti anuvicāretvā. Caṇḍikataṃ gacchantanti sīghagatiyā gacchantaṃ.

    ពាហិយទារុចីរិយត្ថេរវត្ថុ

    Bāhiyadārucīriyattheravatthu

    ២១៦. អដ្ឋមេ ឯករត្តិវាសេន គន្ត្វាតិ ទេវតានុភាវេន គន្ត្វា។ ‘‘ពុទ្ធានុភាវេនា’’តិបិ វទន្តិ។ ឯវំ គតោ ច វិហារំ បវិសិត្វា សម្ពហុលេ ភិក្ខូ ភុត្តបាតរាសេ កាយាលសិយវិមោចនត្ថាយ អព្ភោកាសេ ចង្កមន្តេ ទិស្វា ‘‘កហំ ឯតរហិ សត្ថា’’តិ បុច្ឆិ។ ភិក្ខូ ‘‘សាវត្ថិយំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋោ’’តិ វត្វា តំ បុច្ឆិំសុ – ‘‘ត្វំ បន កុតោ អាគតោ’’តិ? សុប្បារកា អាគតោម្ហីតិ។ កទា និក្ខន្តោសីតិ? ហិយ្យោ សាយំ និក្ខន្តោម្ហីតិ។ ទូរតោ អាគតោ, តវ បាទេ ធោវិត្វា តេលេន មក្ខេត្វា ថោកំ វិស្សមាហិ, អាគតកាលេ សត្ថារំ ទក្ខិស្សតីតិ។ អហំ, ភន្តេ, សត្ថុ វា អត្តនោ វា ជីវិតន្តរាយំ ន ជានាមិ, ឯករត្តេនេវម្ហិ កត្ថចិ អដ្ឋត្វា អនិសីទិត្វា វីសយោជនសតិកំ មគ្គំ អាគតោ, សត្ថារំ បស្សិត្វាវ វិស្សមិស្សាមីតិ។ សោ ឯវំ វត្វា តរមានរូបោ សាវត្ថិំ បវិសិត្វា ភគវន្តំ អនោបមាយ ពុទ្ធសិរិយា បិណ្ឌាយ ចរន្តំ ទិស្វា ‘‘ចិរស្សំ វត មេ ទិដ្ឋោ សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ ទិដ្ឋដ្ឋានតោ បដ្ឋាយ ឱណតសរីរោ គន្ត្វា អន្តរវីថិយមេវ បញ្ចបតិដ្ឋិតេន វន្ទិត្វា គោប្ផកេសុ ទឡ្ហំ គហេត្វា ឯវមាហ – ‘‘ទេសេតុ មេ, ភន្តេ, ភគវា ធម្មំ, ទេសេតុ មេ សុគតោ ធម្មំ, យំ មមស្ស ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយា’’តិ។

    216. Aṭṭhame ekarattivāsena gantvāti devatānubhāvena gantvā. ‘‘Buddhānubhāvenā’’tipi vadanti. Evaṃ gato ca vihāraṃ pavisitvā sambahule bhikkhū bhuttapātarāse kāyālasiyavimocanatthāya abbhokāse caṅkamante disvā ‘‘kahaṃ etarahi satthā’’ti pucchi. Bhikkhū ‘‘sāvatthiyaṃ piṇḍāya paviṭṭho’’ti vatvā taṃ pucchiṃsu – ‘‘tvaṃ pana kuto āgato’’ti? Suppārakā āgatomhīti. Kadā nikkhantosīti? Hiyyo sāyaṃ nikkhantomhīti. Dūrato āgato, tava pāde dhovitvā telena makkhetvā thokaṃ vissamāhi, āgatakāle satthāraṃ dakkhissatīti. Ahaṃ, bhante, satthu vā attano vā jīvitantarāyaṃ na jānāmi, ekarattenevamhi katthaci aṭṭhatvā anisīditvā vīsayojanasatikaṃ maggaṃ āgato, satthāraṃ passitvāva vissamissāmīti. So evaṃ vatvā taramānarūpo sāvatthiṃ pavisitvā bhagavantaṃ anopamāya buddhasiriyā piṇḍāya carantaṃ disvā ‘‘cirassaṃ vata me diṭṭho sammāsambuddho’’ti diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇatasarīro gantvā antaravīthiyameva pañcapatiṭṭhitena vanditvā gopphakesu daḷhaṃ gahetvā evamāha – ‘‘desetu me, bhante, bhagavā dhammaṃ, desetu me sugato dhammaṃ, yaṃ mamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti.

    អថ នំ សត្ថា ‘‘អកាលោ ខោ តាវ, ពាហិយ, អន្តរឃរំ បវិដ្ឋោម្ហិ បិណ្ឌាយា’’តិ បដិក្ខិបិ ។ តំ សុត្វា ពាហិយោ, ‘‘ភន្តេ, សំសារេ សំសរន្តេន កពឡីការាហារោ ន នោ លទ្ធបុព្ពោ, តុម្ហាកំ វា មយ្ហំ វា ជីវិតន្តរាយំ ន ជានាមិ, ទេសេថ មេ ធម្ម’’ន្តិ។ សត្ថា ទុតិយម្បិ បដិក្ខិបិយេវ។ ឯវំ កិរស្ស អហោសិ ‘‘ឥមស្ស មំ ទិដ្ឋកាលតោ បដ្ឋាយ សកលសរីរំ បីតិយា និរន្តរំ អជ្ឈោត្ថដំ ហោតិ, ពលវបីតិវេគេន ធម្មំ សុត្វាបិ ន សក្ខិស្សតិ បដិវិជ្ឈិតុំ, មជ្ឈត្តុបេក្ខា តាវ តិដ្ឋតុ, ឯករត្តេនេវ វីសយោជនសតំ មគ្គំ អាគតត្តា ទរថោបិស្ស ពលវា, សោបិ តាវ បដិប្បស្សម្ភតូ’’តិ។ តស្មា ទ្វិក្ខត្តុំ បដិក្ខិបិត្វា តតិយំ យាចិតោ អន្តរវីថិយំ ឋិតោវ ‘‘តស្មាតិហ តេ, ពាហិយ, ឯវំ សិក្ខិតព្ពំ ទិដ្ឋេ ទិដ្ឋមត្តំ ភវិស្សតី’’តិអាទិនា (ឧទា. ១០) នយេន ធម្មំ ទេសេតិ។ ឥមមត្ថំ សំខិបិត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘សត្ថារំ បិណ្ឌាយ បវិដ្ឋ’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ អន្តរឃរេតិ អន្តរវីថិយំ។

    Atha naṃ satthā ‘‘akālo kho tāva, bāhiya, antaragharaṃ paviṭṭhomhi piṇḍāyā’’ti paṭikkhipi . Taṃ sutvā bāhiyo, ‘‘bhante, saṃsāre saṃsarantena kabaḷīkārāhāro na no laddhapubbo, tumhākaṃ vā mayhaṃ vā jīvitantarāyaṃ na jānāmi, desetha me dhamma’’nti. Satthā dutiyampi paṭikkhipiyeva. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘imassa maṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya sakalasarīraṃ pītiyā nirantaraṃ ajjhotthaṭaṃ hoti, balavapītivegena dhammaṃ sutvāpi na sakkhissati paṭivijjhituṃ, majjhattupekkhā tāva tiṭṭhatu, ekaratteneva vīsayojanasataṃ maggaṃ āgatattā darathopissa balavā, sopi tāva paṭippassambhatū’’ti. Tasmā dvikkhattuṃ paṭikkhipitvā tatiyaṃ yācito antaravīthiyaṃ ṭhitova ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādinā (udā. 10) nayena dhammaṃ deseti. Imamatthaṃ saṃkhipitvā dassento ‘‘satthāraṃ piṇḍāya paviṭṭha’’ntiādimāha. Tattha antaraghareti antaravīthiyaṃ.

    អបរិបុណ្ណបត្តចីវរតាយ បត្តចីវរំ បរិយេសន្តោតិ សោ កិរ វីសតិវស្សសហស្សានិ សមណធម្មំ ករោន្តោ ‘‘ភិក្ខុនា នាម អត្តនោ បច្ចយេ លភិត្វា អញ្ញំ អនោលោកេត្វា សយមេវ ភុញ្ជិតុំ វដ្ដតី’’តិ ឯកភិក្ខុស្សបិ បត្តេន វា ចីវរេន វា សង្គហំ នាកាសិ។ តេនស្ស ‘‘ឥទ្ធិមយបត្តចីវរំ ន ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ញត្វា ឯហិភិក្ខុភាវេន បព្ពជ្ជំ ន អទាសិ។ តាវទេវ ច បព្ពជ្ជំ យាចិតោ ‘‘បរិបុណ្ណំ តេ បត្តចីវរ’’ន្តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អបរិបុណ្ណ’’ន្តិ វុត្តេ ‘‘តេន ហិ បត្តចីវរំ បរិយេសាហី’’តិ វត្វា បក្កាមិ។ តស្មា សោ បត្តចីវរំ បរិយេសន្តោ សង្ការដ្ឋានតោ ចោឡខណ្ឌានិ សំកឌ្ឍតិ។

    Aparipuṇṇapattacīvaratāya pattacīvaraṃ pariyesantoti so kira vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ karonto ‘‘bhikkhunā nāma attano paccaye labhitvā aññaṃ anoloketvā sayameva bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti ekabhikkhussapi pattena vā cīvarena vā saṅgahaṃ nākāsi. Tenassa ‘‘iddhimayapattacīvaraṃ na uppajjissatī’’ti ñatvā ehibhikkhubhāvena pabbajjaṃ na adāsi. Tāvadeva ca pabbajjaṃ yācito ‘‘paripuṇṇaṃ te pattacīvara’’nti pucchitvā ‘‘aparipuṇṇa’’nti vutte ‘‘tena hi pattacīvaraṃ pariyesāhī’’ti vatvā pakkāmi. Tasmā so pattacīvaraṃ pariyesanto saṅkāraṭṭhānato coḷakhaṇḍāni saṃkaḍḍhati.

    សហស្សមបីតិ បរិច្ឆេទវចនំ។ ឯកសហស្សំ ទ្វេសហស្សានីតិ ឯវំ សហស្សេន ចេ បរិច្ឆិន្នា គាថា ហោន្តិ, តា ច អនត្ថបទសំហិតា អាកាសវណ្ណបព្ពតវណ្ណាទីនិ បកាសកេហិ អនិព្ពានទីបកេហិ អនត្ថកេហិ បទេហិ សំហិតា យាវ ពហុកា ហោន្តិ, តាវ បាបិកា ឯវាតិ អត្ថោ ។ ឯកំ គាថាបទំ សេយ្យោតិ ‘‘អប្បមាទោ អមតបទំ…បេ.… យថា មតា’’តិ (ធ. ប. ២១) ឯវរូបា ឯកគាថាបិ សេយ្យោតិ អត្ថោ។

    Sahassamapīti paricchedavacanaṃ. Ekasahassaṃ dvesahassānīti evaṃ sahassena ce paricchinnā gāthā honti, tā ca anatthapadasaṃhitā ākāsavaṇṇapabbatavaṇṇādīni pakāsakehi anibbānadīpakehi anatthakehi padehi saṃhitā yāva bahukā honti, tāva pāpikā evāti attho . Ekaṃ gāthāpadaṃ seyyoti ‘‘appamādo amatapadaṃ…pe… yathā matā’’ti (dha. pa. 21) evarūpā ekagāthāpi seyyoti attho.

    កុមារកស្សបត្ថេរវត្ថុ

    Kumārakassapattheravatthu

    ២១៧. នវមេ ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ សម្បត្តិំ អនុភវមានោតិ សាវកពោធិយា និយតតាយ បុញ្ញសម្ភារស្ស ច សាតិសយត្តា វិនិបាតំ អគន្ត្វា ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច សម្បត្តិំ អនុភវមានោ។ ‘‘ឯកិស្សា កុលទារិកាយ កុច្ឆិម្ហិ ឧប្បន្នោ’’តិ វត្វា តមេវស្ស ឧប្បន្នភាវំ មូលតោ បដ្ឋាយ ទស្សេតុំ – ‘‘សា ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សាតិ កុលទារិកា។ ច-សទ្ទោ ព្យតិរេកត្ថោ។ តេន វុច្ចមានំ វិសេសំ ជោតយតិ។ កុលឃរន្តិ បតិកុលគេហំ។ គព្ភនិមិត្តន្តិ គព្ភស្ស សណ្ឋិតភាវវិគ្គហំ។ សតិបិ វិសាខាយ សាវត្ថិវាសិកុលបរិយាបន្នត្តេ តស្សា តត្ថ បធានភាវទស្សនត្ថំ ‘‘វិសាខញ្ចា’’តិអាទិ វុត្តំ យថា ‘‘ព្រាហ្មណា អាគតា, វាសិដ្ឋោបិ អាគតោ’’តិ។ ភគវតា ឯវំ គហិតនាមត្តាតិ យោជនា។ យស្មា រាជបុត្តា លោកេ ‘‘កុមារា’’តិ វោហរីយន្តិ, អយញ្ច រញ្ញោ កិត្តិមបុត្តោ, តស្មា អាហ – ‘‘រញ្ញោ…បេ.… សញ្ជានិំសូ’’តិ។

    217. Navame ekaṃ buddhantaraṃ sampattiṃ anubhavamānoti sāvakabodhiyā niyatatāya puññasambhārassa ca sātisayattā vinipātaṃ agantvā ekaṃ buddhantaraṃ devesu ca manussesu ca sampattiṃ anubhavamāno. ‘‘Ekissā kuladārikāya kucchimhi uppanno’’ti vatvā tamevassa uppannabhāvaṃ mūlato paṭṭhāya dassetuṃ – ‘‘sā cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāti kuladārikā. Ca-saddo byatirekattho. Tena vuccamānaṃ visesaṃ jotayati. Kulagharanti patikulagehaṃ. Gabbhanimittanti gabbhassa saṇṭhitabhāvaviggahaṃ. Satipi visākhāya sāvatthivāsikulapariyāpannatte tassā tattha padhānabhāvadassanatthaṃ ‘‘visākhañcā’’tiādi vuttaṃ yathā ‘‘brāhmaṇā āgatā, vāsiṭṭhopi āgato’’ti. Bhagavatā evaṃ gahitanāmattāti yojanā. Yasmā rājaputtā loke ‘‘kumārā’’ti voharīyanti, ayañca rañño kittimaputto, tasmā āha – ‘‘rañño…pe… sañjāniṃsū’’ti.

    បញ្ចទស បញ្ហេ អភិសង្ខរិត្វាតិ ‘‘ភិក្ខុ, ភិក្ខុ, អយំ វម្មិកោ រត្តិំ ធូបាយតិ, ទិវា បជ្ជលតី’’តិអាទិនា វម្មិកសុត្តេ (ម. និ. ១.២៤៩) អាគតនយេន បញ្ចទស បញ្ហេ អភិសង្ខរិត្វា។ បាយាសិរញ្ញោតិ ‘‘នត្ថិ បរលោកោ, នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកា, នត្ថិ សុកតទុក្កដានំ កម្មានំ ផលំ វិបាកោ’’តិ (ទី. និ. ២.៤១០, ៤១២) ឯវំលទ្ធិកស្ស បាយាសិរាជស្ស។ រាជា ហិ តទា អនភិសិត្តោ ហុត្វា បសេនទិនា កោសលេន ទិន្នសេតព្យនគរំ អជ្ឈាវសន្តោ ឥមំ ទិដ្ឋិំ គណ្ហិ។ បញ្ចទសហិ បញ្ហេហិ បដិមណ្ឌេត្វាតិ ‘‘តំ កិំ មញ្ញសិ, រាជញ្ញ, ឥមេ ចន្ទិមសូរិយា ឥមស្មិំ វា លោកេ បរស្មិំ វា ទេវា វា តេ មនុស្សា’’តិ ឯវមាទីហិ (ទី. និ. ២.៤១១) បញ្ចទសហិ បញ្ហេហិ បដិមណ្ឌិតំ កត្វា។ សុត្តន្តេតិ បាយាសិសុត្តន្តេ (ទី. និ. ២.៤០៦ អាទយោ)។

    Pañcadasa pañhe abhisaṅkharitvāti ‘‘bhikkhu, bhikkhu, ayaṃ vammiko rattiṃ dhūpāyati, divā pajjalatī’’tiādinā vammikasutte (ma. ni. 1.249) āgatanayena pañcadasa pañhe abhisaṅkharitvā. Pāyāsiraññoti ‘‘natthi paraloko, natthi sattā opapātikā, natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti (dī. ni. 2.410, 412) evaṃladdhikassa pāyāsirājassa. Rājā hi tadā anabhisitto hutvā pasenadinā kosalena dinnasetabyanagaraṃ ajjhāvasanto imaṃ diṭṭhiṃ gaṇhi. Pañcadasahi pañhehi paṭimaṇḍetvāti ‘‘taṃ kiṃ maññasi, rājañña, ime candimasūriyā imasmiṃ vā loke parasmiṃ vā devā vā te manussā’’ti evamādīhi (dī. ni. 2.411) pañcadasahi pañhehi paṭimaṇḍitaṃ katvā. Suttanteti pāyāsisuttante (dī. ni. 2.406 ādayo).

    មហាកោដ្ឋិកត្ថេរវត្ថុ

    Mahākoṭṭhikattheravatthu

    ២១៨. ទសមំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    218. Dasamaṃ uttānatthameva.

    តតិយឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Tatiyaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ

    14. Etadaggavaggo

    (១៤) ៤. ចតុត្ថឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា

    (14) 4. Catutthaetadaggavaggavaṇṇanā

    អានន្ទត្ថេរវត្ថុ

    Ānandattheravatthu

    ២១៩-២២៣. ចតុត្ថវគ្គស្ស បឋមេ ហេដ្ឋា វុត្តប្បមាណន្តិ ហេដ្ឋា កោណ្ឌញ្ញត្ថេរស្ស វត្ថុម្ហិ ‘‘តស្ស ធុរបត្តានិ នវុតិហត្ថានិ ហោន្តិ, កេសរំ តិំសហត្ថំ, កណ្ណិកា ទ្វាទសហត្ថា, បាទេន បតិដ្ឋិតដ្ឋានំ ឯកាទសហត្ថ’’ន្តិ ឯវំ វុត្តប្បមាណំ។ រញ្ញោ បេសេសីតិ បច្ចន្តស្ស កុបិតភាវំ អារោចេត្វា បេសេសិ។ ថេរគាថាសំវណ្ណនាយំ (ថេរគា. អដ្ឋ. ២.១០១៦ អានន្ទត្ថេរគាថាវណ្ណនា) បន ‘‘បច្ចន្តស្ស កុបិតភាវំ រញ្ញោ អនារោចេត្វា សយមេវ តំ វូបសមេសិ, តំ សុត្វា រាជា តុដ្ឋមានសោ បុត្តំ បក្កោសាបេត្វា ‘វរំ តេ, សុមន, ទម្មិ, គណ្ហាហី’តិ អាហា’’តិ វុត្តំ។ ន មេតំ ចិត្តំ អត្ថីតិ មម ឯវរូបំ ចិត្តំ នត្ថិ។ អវញ្ឈន្តិ អតុច្ឆំ។ អញ្ញំ វរេហីតិ អញ្ញំ បត្ថេហិ, អញ្ញំ គណ្ហាហីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧទកំ អធិដ្ឋាយាតិ ‘‘ឧទកំ ហោតូ’’តិ អធិដ្ឋហិត្វា។ គតេនាតិ គមនេន។ ន អាមិសចក្ខុកាតិ ចីវរាទិបច្ចយសង្ខាតំ អាមិសំ ន ឱលោកេន្តិ។

    219-223. Catutthavaggassa paṭhame heṭṭhā vuttappamāṇanti heṭṭhā koṇḍaññattherassa vatthumhi ‘‘tassa dhurapattāni navutihatthāni honti, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, pādena patiṭṭhitaṭṭhānaṃ ekādasahattha’’nti evaṃ vuttappamāṇaṃ. Rañño pesesīti paccantassa kupitabhāvaṃ ārocetvā pesesi. Theragāthāsaṃvaṇṇanāyaṃ (theragā. aṭṭha. 2.1016 ānandattheragāthāvaṇṇanā) pana ‘‘paccantassa kupitabhāvaṃ rañño anārocetvā sayameva taṃ vūpasamesi, taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso puttaṃ pakkosāpetvā ‘varaṃ te, sumana, dammi, gaṇhāhī’ti āhā’’ti vuttaṃ. Na metaṃ cittaṃ atthīti mama evarūpaṃ cittaṃ natthi. Avañjhanti atucchaṃ. Aññaṃ varehīti aññaṃ patthehi, aññaṃ gaṇhāhīti vuttaṃ hoti. Udakaṃ adhiṭṭhāyāti ‘‘udakaṃ hotū’’ti adhiṭṭhahitvā. Gatenāti gamanena. Na āmisacakkhukāti cīvarādipaccayasaṅkhātaṃ āmisaṃ na olokenti.

    វសនដ្ឋានសភាគេយេវាតិ វសនដ្ឋានសមីបេយេវ។ ឯកន្តវល្លភោតិ ឧបដ្ឋាកដ្ឋានេ ឯកន្តេន វល្លភោ។ ឯតស្សេវាតិ ឯតស្សេវ ភិក្ខុស្ស។ ទ្វេជ្ឈកថា ន ហោន្តីតិ ទ្វិធាភូតកថា ន ហោន្តិ, អនេកន្តិកកថា ន ហោន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ អនិពទ្ធាតិ អនិយតា។ លោហិតេន គលន្តេនាតិ ឥត្ថម្ភូតក្ខានេ ករណវចនំ, គលន្តេន លោហិតេន យុត្តោតិ អត្ថោ។ អន្វាសត្តោតិ អនុគតោ។ ឧដ្ឋេហិ, អាវុសោ អានន្ទ, ឧដ្ឋេហិ, អាវុសោ អានន្ទាតិ តុរិតេ ឥទមាមេឌិតវចនំ។ ទុវិធេន ឧទកេនាតិ សីតុទកេន ឧណ្ហុទកេន ច។ តិវិធេន ទន្តកដ្ឋេនាតិ ខុទ្ទកំ មហន្តំ មជ្ឈិមន្តិ ឯវំ តិប្បការេន ទន្តកដ្ឋេន។ នវ វារេ អនុបរិយាយតីតិ សត្ថរិ បក្កោសន្តេ បដិវចនទានាយ ថិនមិទ្ធវិនោទនត្ថំ នវក្ខត្តុំ អនុបរិយាយតិ។ តេនេវាហ – ‘‘ឯវញ្ហិស្ស អហោសី’’តិអាទិ។ សេសមេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

    Vasanaṭṭhānasabhāgeyevāti vasanaṭṭhānasamīpeyeva. Ekantavallabhoti upaṭṭhākaṭṭhāne ekantena vallabho. Etassevāti etasseva bhikkhussa. Dvejjhakathā na hontīti dvidhābhūtakathā na honti, anekantikakathā na hontīti vuttaṃ hoti. Anibaddhāti aniyatā. Lohitena galantenāti itthambhūtakkhāne karaṇavacanaṃ, galantena lohitena yuttoti attho. Anvāsattoti anugato. Uṭṭhehi, āvuso ānanda, uṭṭhehi, āvuso ānandāti turite idamāmeḍitavacanaṃ. Duvidhena udakenāti sītudakena uṇhudakena ca. Tividhena dantakaṭṭhenāti khuddakaṃ mahantaṃ majjhimanti evaṃ tippakārena dantakaṭṭhena. Nava vāre anupariyāyatīti satthari pakkosante paṭivacanadānāya thinamiddhavinodanatthaṃ navakkhattuṃ anupariyāyati. Tenevāha – ‘‘evañhissa ahosī’’tiādi. Sesamettha suviññeyyameva.

    ឧរុវេលកស្សបត្ថេរវត្ថុ

    Uruvelakassapattheravatthu

    ២២៤. ទុតិយេ យំ វត្តព្ពំ, តំ វិត្ថារតោ វិនយបាឡិយំ អាគតមេវ។

    224. Dutiye yaṃ vattabbaṃ, taṃ vitthārato vinayapāḷiyaṃ āgatameva.

    កាឡុទាយិត្ថេរវត្ថុ

    Kāḷudāyittheravatthu

    ២២៥. តតិយេ គមនាកប្បន្តិ គមនាការំ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។

    225. Tatiye gamanākappanti gamanākāraṃ. Sesamettha uttānameva.

    ពាកុលត្ថេរវត្ថុ

    Bākulattheravatthu

    ២២៦. ចតុត្ថេ និរាពាធានន្តិ អាពាធរហិតានំ។ យថា ‘‘ទ្វាវីសតិ ទ្វត្តិំសា’’តិអាទិម្ហិ វត្តព្ពេ ‘‘ពាវីសតិ ពាត្តិំសា’’តិអាទីនិ វុច្ចន្តិ, ឯវមេវំ ទ្វេ កុលានិ អស្សាតិ ទ្វិកុលោ, ទ្វេកុលោតិ វា វត្តព្ពេ ពាកុលោតិ វុត្តន្តិ អាហ – ‘‘ពាកុលោតិ ទ្វីសុ កុលេសុ វឌ្ឍិតត្តា ឯវំលទ្ធនាមោ’’តិ។ ឧបយោគេនាតិ អានុភាវេន។ ផាសុកកាលេតិ អរោគកាលេ។ គទ្ទុហនមត្តម្បីតិ គោទុហនមត្តម្បិ កាលំ។ ឥធ បន ន សកលោ គោទុហនក្ខណោ អធិប្បេតោ, អថ ខោ គាវិំ ថនេ គហេត្វា ឯកខីរពិន្ទុទុហនកាលមត្តំ អធិប្បេតំ។ អារោគ្យសាលន្តិ អាតុរានំ អរោគភាវករណត្ថាយ កតសាលំ។

    226. Catutthe nirābādhānanti ābādharahitānaṃ. Yathā ‘‘dvāvīsati dvattiṃsā’’tiādimhi vattabbe ‘‘bāvīsati bāttiṃsā’’tiādīni vuccanti, evamevaṃ dve kulāni assāti dvikulo, dvekuloti vā vattabbe bākuloti vuttanti āha – ‘‘bākuloti dvīsu kulesu vaḍḍhitattā evaṃladdhanāmo’’ti. Upayogenāti ānubhāvena. Phāsukakāleti arogakāle. Gadduhanamattampīti goduhanamattampi kālaṃ. Idha pana na sakalo goduhanakkhaṇo adhippeto, atha kho gāviṃ thane gahetvā ekakhīrabinduduhanakālamattaṃ adhippetaṃ. Ārogyasālanti āturānaṃ arogabhāvakaraṇatthāya katasālaṃ.

    និមុជ្ជនុម្មុជ្ជនវសេនាតិ ជាណុប្បមាណេ ឧទកេ ថោកំយេវ និមុជ្ជនុម្មុជ្ជនវសេន។ ឆឌ្ឌេត្វា បលាយីតិ មច្ឆស្ស មុខសមីបេយេវ ឆឌ្ឌេត្វា បលាយិ។ ទារកស្ស តេជេនាតិ ទារកស្ស បុញ្ញតេជេន។ មារិយមានាវ មរន្តីតិ ទណ្ឌាទីហិ បោថេត្វា មារិយមានាវ មរន្តិ, ន ជាលេន ពទ្ធតាមត្តេន អមារិយមានា។ នីហដមត្តោវ មតោតិ នីហដក្ខណេយេវ មតោ។ តេនស្ស មារណត្ថំ ឧបក្កមោ ន កតោ, យេន ឧបក្កមេន ទារកស្ស អាពាធោ សិយា។ តន្តិ មច្ឆំ។ សកលមេវាតិ អវិកលមេវ បរិបុណ្ណាវយវមេវ។ ន កេឡាយតីតិ ន នន្ទតិ, កិស្មិញ្ចិ ន មញ្ញតិ។ បិដ្ឋិតោ ផាលេន្តីតិ ទារកស្ស បុញ្ញតេជេន បិដ្ឋិតោ ផាលេន្តី។ ភេរិំ ចរាបេត្វាតិ ‘‘បុត្តំ លភិ’’ន្តិ ឧគ្ឃោសនវសេន ភេរិំ ចរាបេត្វា។ បកតិំ អាចិក្ខីតិ អត្តនោ បុត្តភាវំ កថេសិ។ កុច្ឆិយា ធារិតត្តា អមាតា កាតុំ ន សក្កាតិ ជននីភាវតោ អមាតា កាតុំ ន សក្កា។ មច្ឆំ គណ្ហន្តាបីតិ មច្ឆំ វិក្កិណិត្វា គណ្ហន្តាបិ។ តថា គណ្ហន្តា ច តប្បរិយាបន្នំ សព្ពំ គណ្ហន្តិ នាមាតិ អាហ – ‘‘វក្កយកនាទីនិ ពហិ កត្វា គណ្ហន្តា នាម នត្ថី’’តិ។ អយម្បិ អមាតា កាតុំ ន សក្កាតិ ទិន្នបុត្តភាវតោ ន សក្កា។

    Nimujjanummujjanavasenāti jāṇuppamāṇe udake thokaṃyeva nimujjanummujjanavasena. Chaḍḍetvā palāyīti macchassa mukhasamīpeyeva chaḍḍetvā palāyi. Dārakassa tejenāti dārakassa puññatejena. Māriyamānāva marantīti daṇḍādīhi pothetvā māriyamānāva maranti, na jālena baddhatāmattena amāriyamānā. Nīhaṭamattova matoti nīhaṭakkhaṇeyeva mato. Tenassa māraṇatthaṃ upakkamo na kato, yena upakkamena dārakassa ābādho siyā. Tanti macchaṃ. Sakalamevāti avikalameva paripuṇṇāvayavameva. Na keḷāyatīti na nandati, kismiñci na maññati. Piṭṭhito phālentīti dārakassa puññatejena piṭṭhito phālentī. Bheriṃ carāpetvāti ‘‘puttaṃ labhi’’nti ugghosanavasena bheriṃ carāpetvā. Pakatiṃ ācikkhīti attano puttabhāvaṃ kathesi. Kucchiyā dhāritattā amātā kātuṃ na sakkāti jananībhāvato amātā kātuṃ na sakkā. Macchaṃ gaṇhantāpīti macchaṃ vikkiṇitvā gaṇhantāpi. Tathā gaṇhantā ca tappariyāpannaṃ sabbaṃ gaṇhanti nāmāti āha – ‘‘vakkayakanādīni bahi katvā gaṇhantā nāma natthī’’ti. Ayampi amātā kātuṃ na sakkāti dinnaputtabhāvato na sakkā.

    សោភិតត្ថេរវត្ថុ

    Sobhitattheravatthu

    ២២៧. បញ្ចមំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    227. Pañcamaṃ uttānatthameva.

    ឧបាលិត្ថេរវត្ថុ

    Upālittheravatthu

    ២២៨. ឆដ្ឋេ ភារុកច្ឆកវត្ថុន្តិ អញ្ញតរោ កិរ ភារុកច្ឆទេសវាសី ភិក្ខុ សុបិនន្តេ បុរាណទុតិយិកាយ មេថុនំ ធម្មំ បដិសេវិត្វា ‘‘អស្សមណោ អហំ វិព្ភមិស្សាមី’’តិ ភារុកច្ឆំ គច្ឆន្តោ អន្តរាមគ្គេ អាយស្មន្តំ ឧបាលិំ បស្សិត្វា ឯតមត្ថំ អារោចេសិ។ អាយស្មា ឧបាលិ, ឯវមាហ – ‘‘អនាបត្តិ, អាវុសោ, សុបិនន្តេនា’’តិ។ យស្មា សុបិនន្តេ អវិសយត្តា ឯវំ ហោតិ។ តស្មា ឧបាលិត្ថេរោ ភគវតា អវិនិច្ឆិតបុព្ពម្បិ ឥមំ វត្ថុំ នយគ្គាហេន ឯវំ វិនិច្ឆិនិ។ គហបតិនោ ទ្វេ ទារកា ហោន្តិ បុត្តោ ច ភាគិនេយ្យោ ច។ អថ សោ គហបតិ គិលានោ ហុត្វា អាយស្មន្តំ អជ្ជុកំ ឯតទវោច – ‘‘ឥមំ, ភន្តេ, ឱកាសំ យោ ឥមេសំ ទារកានំ សទ្ធោ ហោតិ បសន្នោ, តស្ស អាចិក្ខេយ្យាសី’’តិ។ តេន ច សមយេន តស្ស ច គហបតិនោ ភាគិនេយ្យោ សទ្ធោ ហោតិ បសន្នោ។ អថាយស្មា អជ្ជុកោ តំ ឱកាសំ តស្ស ទារកស្ស អាចិក្ខិ។ សោ តេន សាបតេយ្យេន កុដុម្ពញ្ច សណ្ឋបេសិ, ទានញ្ច បដ្ឋបេសិ។ អថ តស្ស គហបតិនោ បុត្តោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘កោ នុ ខោ, ភន្តេ អានន្ទ, បិតុនោ ទាយជ្ជោ បុត្តោ វា ភាគិនេយ្យោ វា’’តិ។ បុត្តោ ខោ, អាវុសោ, បិតុនោ ទាយជ្ជោតិ។ អាយស្មា, ភន្តេ, អយ្យោ អជ្ជុកោ អម្ហាកំ សាបតេយ្យំ អម្ហាកំ មេថុនកស្ស អាចិក្ខីតិ។ អស្សមណោ, អាវុសោ, សោ អជ្ជុកោតិ។ អថាយស្មា អជ្ជុកោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘ទេហិ មេ, អាវុសោ អានន្ទ, វិនិច្ឆយ’’ន្តិ។ តេ ឧភោបិ ឧបាលិត្ថេរស្ស សន្តិកំ អគមំសុ។ អថាយស្មា ឧបាលិ, អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ឯតទវោច – ‘‘យោ នុ ខោ, អាវុសោ អានន្ទ, សាមិកេន ‘ឥមំ ឱកាសំ ឥត្ថន្នាមស្ស អាចិក្ខា’តិ វុត្តោ, តស្ស អាចិក្ខតិ, កិំ សោ អាបជ្ជតី’’តិ? ន, ភន្តេ, កិញ្ចិ អាបជ្ជតិ អន្តមសោ ទុក្កដមត្ថម្បីតិ។ អយំ, អាវុសោ, អាយស្មា អជ្ជុកោ សាមិកេន ‘‘ឥមំ ឱកាសំ ឥត្ថន្នាមស្ស អាចិក្ខា’’តិ វុត្តោ តស្ស អាចិក្ខតិ, អនាបត្តិ, អាវុសោ, អាយស្មតោ អជ្ជុកស្សាតិ។ ភគវា តំ សុត្វា ‘‘សុកថិតំ, ភិក្ខវេ, ឧបាលិនា’’តិ វត្វា សាធុការមទាសិ, តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ កុមារកស្សបវត្ថុ (អ. និ. អដ្ឋ. ១.១.២១៧) បន ហេដ្ឋា អាគតមេវ។

    228. Chaṭṭhe bhārukacchakavatthunti aññataro kira bhārukacchadesavāsī bhikkhu supinante purāṇadutiyikāya methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā ‘‘assamaṇo ahaṃ vibbhamissāmī’’ti bhārukacchaṃ gacchanto antarāmagge āyasmantaṃ upāliṃ passitvā etamatthaṃ ārocesi. Āyasmā upāli, evamāha – ‘‘anāpatti, āvuso, supinantenā’’ti. Yasmā supinante avisayattā evaṃ hoti. Tasmā upālitthero bhagavatā avinicchitapubbampi imaṃ vatthuṃ nayaggāhena evaṃ vinicchini. Gahapatino dve dārakā honti putto ca bhāgineyyo ca. Atha so gahapati gilāno hutvā āyasmantaṃ ajjukaṃ etadavoca – ‘‘imaṃ, bhante, okāsaṃ yo imesaṃ dārakānaṃ saddho hoti pasanno, tassa ācikkheyyāsī’’ti. Tena ca samayena tassa ca gahapatino bhāgineyyo saddho hoti pasanno. Athāyasmā ajjuko taṃ okāsaṃ tassa dārakassa ācikkhi. So tena sāpateyyena kuṭumbañca saṇṭhapesi, dānañca paṭṭhapesi. Atha tassa gahapatino putto āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘ko nu kho, bhante ānanda, pituno dāyajjo putto vā bhāgineyyo vā’’ti. Putto kho, āvuso, pituno dāyajjoti. Āyasmā, bhante, ayyo ajjuko amhākaṃ sāpateyyaṃ amhākaṃ methunakassa ācikkhīti. Assamaṇo, āvuso, so ajjukoti. Athāyasmā ajjuko āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘dehi me, āvuso ānanda, vinicchaya’’nti. Te ubhopi upālittherassa santikaṃ agamaṃsu. Athāyasmā upāli, āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘yo nu kho, āvuso ānanda, sāmikena ‘imaṃ okāsaṃ itthannāmassa ācikkhā’ti vutto, tassa ācikkhati, kiṃ so āpajjatī’’ti? Na, bhante, kiñci āpajjati antamaso dukkaṭamatthampīti. Ayaṃ, āvuso, āyasmā ajjuko sāmikena ‘‘imaṃ okāsaṃ itthannāmassa ācikkhā’’ti vutto tassa ācikkhati, anāpatti, āvuso, āyasmato ajjukassāti. Bhagavā taṃ sutvā ‘‘sukathitaṃ, bhikkhave, upālinā’’ti vatvā sādhukāramadāsi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Kumārakassapavatthu (a. ni. aṭṭha. 1.1.217) pana heṭṭhā āgatameva.

    ឆន្នំ ខត្តិយានន្តិ ភទ្ទិយោ សក្យរាជា អនុរុទ្ធោ អានន្ទោ ភគុ កិមិលោ ទេវទត្តោតិ ឥមេសំ ឆន្នំ ខត្តិយានំ។ បសាធកោតិ មណ្ឌយិតា។ បាឡិយន្តិ សង្ឃភេទក្ខន្ធកបាឡិយន្តិ (ចូឡវ. ៣៣០ អាទយោ)។

    Channaṃ khattiyānanti bhaddiyo sakyarājā anuruddho ānando bhagu kimilo devadattoti imesaṃ channaṃ khattiyānaṃ. Pasādhakoti maṇḍayitā. Pāḷiyanti saṅghabhedakkhandhakapāḷiyanti (cūḷava. 330 ādayo).

    នន្ទកត្ថេរវត្ថុ

    Nandakattheravatthu

    ២២៩. សត្តមេ ឯកសមោធានេតិ ឯកស្មិំ សមោធានេ, ឯកស្មិំ សន្និបាតេតិ អត្ថោ។ សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

    229. Sattame ekasamodhāneti ekasmiṃ samodhāne, ekasmiṃ sannipāteti attho. Sesaṃ suviññeyyameva.

    នន្ទត្ថេរវត្ថុ

    Nandattheravatthu

    ២៣០. អដ្ឋមេ ន តំ ចតុសម្បជញ្ញវសេន អបរិច្ឆិន្ទិត្វា ឱលោកេតីតិ សាត្ថកសប្បាយគោចរអសម្មោហសម្បជញ្ញសង្ខាតានំ ចតុន្នំ សម្បជញ្ញានំ វសេន អបរិច្ឆិន្ទិត្វា តំ ទិសំ ន ឱលោកេតិ។ សោ ហិ អាយស្មា ‘‘យមេវាហំ ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតំ និស្សាយ សាសនេ អនភិរតិអាទិវិប្បការប្បត្តោ, តមេវ សុដ្ឋុ និគ្គហេស្សាមី’’តិ ឧស្សាហជាតោ ពលវហិរោត្តប្បោ, តត្ថ ច កតាធិការត្តា ឥន្ទ្រិយសំវរោ ឧក្កំសបារមិប្បត្តោ ចតុសម្បជញ្ញំ អមុញ្ចិត្វាវ សព្ពទិសំ អាលោកេតិ។ វុត្តញ្ចេតំ ភគវតា –

    230. Aṭṭhame na taṃ catusampajaññavasena aparicchinditvā oloketīti sātthakasappāyagocaraasammohasampajaññasaṅkhātānaṃ catunnaṃ sampajaññānaṃ vasena aparicchinditvā taṃ disaṃ na oloketi. So hi āyasmā ‘‘yamevāhaṃ indriyesu aguttadvārataṃ nissāya sāsane anabhiratiādivippakārappatto, tameva suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo, tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvaro ukkaṃsapāramippatto catusampajaññaṃ amuñcitvāva sabbadisaṃ āloketi. Vuttañcetaṃ bhagavatā –

    ‘‘សចេ, ភិក្ខវេ, នន្ទស្ស បុរត្ថិមា ទិសា អាលោកេតព្ពា ហោតិ, សព្ពំ ចេតសោ សមន្នាហរិត្វា នន្ទោ បុរត្ថិមំ ទិសំ អាលោកេតិ ‘ឯវំ មេ បុរត្ថិមំ ទិសំ អាលោកយតោ នាភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាសវិស្សន្តី’តិ។ ឥតិហ តត្ថ សម្បជានោ ហោតិ។ សចេ, ភិក្ខវេ, នន្ទស្ស បច្ឆិមា ទិសា, ឧត្តរា ទិសា, ទក្ខិណា ទិសា, ឧទ្ធំ, អធោ, អនុទិសា អនុវិលោកេតព្ពា ហោតិ, សព្ពំ ចេតសោ សមន្នាហរិត្វា នន្ទោ អនុទិសំ អនុវិលោកេតិ ‘ឯវំ មេ អនុទិសំ អនុវិលោកយតោ…បេ.… សម្បជានោ ហោតី’’’តិ (អ. និ. ៨.៩)។

    ‘‘Sace, bhikkhave, nandassa puratthimā disā āloketabbā hoti, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nando puratthimaṃ disaṃ āloketi ‘evaṃ me puratthimaṃ disaṃ ālokayato nābhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāsavissantī’ti. Itiha tattha sampajāno hoti. Sace, bhikkhave, nandassa pacchimā disā, uttarā disā, dakkhiṇā disā, uddhaṃ, adho, anudisā anuviloketabbā hoti, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nando anudisaṃ anuviloketi ‘evaṃ me anudisaṃ anuvilokayato…pe… sampajāno hotī’’’ti (a. ni. 8.9).

    អភិសេកគេហបវេសនអាវាហមង្គលេសុ វត្តមានេសូតិ ឥធ តីណិ មង្គលានិ វុត្តានិ, វិនយដ្ឋកថាយំ បន ‘‘តំ ទិវសមេវ នន្ទកុមារស្ស កេសវិស្សជ្ជនំ, បដ្ដពន្ធោ, ឃរមង្គលំ, ឆត្តមង្គលំ, អាវាហមង្គលន្តិ បញ្ច មង្គលានិ ហោន្តី’’តិ វុត្តំ។ តត្ថ កុលមរិយាទវសេន កេសោរោបនំ កេសវិស្សជ្ជនំ។ យុវរាជបដ្ដពន្ធនំ បដ្ដពន្ធោ។ អភិនវឃរប្បវេសនមហោ ឃរមង្គលំ។ វិវាហករណមហោ អាវាហមង្គលំ។ យុវរាជឆត្តមហោ ឆត្តមង្គលំ។

    Abhisekagehapavesanaāvāhamaṅgalesuvattamānesūti idha tīṇi maṅgalāni vuttāni, vinayaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘taṃ divasameva nandakumārassa kesavissajjanaṃ, paṭṭabandho, gharamaṅgalaṃ, chattamaṅgalaṃ, āvāhamaṅgalanti pañca maṅgalāni hontī’’ti vuttaṃ. Tattha kulamariyādavasena kesoropanaṃ kesavissajjanaṃ. Yuvarājapaṭṭabandhanaṃ paṭṭabandho. Abhinavagharappavesanamaho gharamaṅgalaṃ. Vivāhakaraṇamaho āvāhamaṅgalaṃ. Yuvarājachattamaho chattamaṅgalaṃ.

    នន្ទកុមារំ អភិសេកមង្គលំ ន តថា បីឡេសិ, យថា ជនបទកល្យាណិយា វុត្តវចនន្តិ អជ្ឈាហរិតព្ពំ។ តទេវ បន វចនំ សរូបតោ ទស្សេតុំ – ‘‘បត្តំ អាទាយ គមនកាលេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ជនបទកល្យាណីតិ ជនបទម្ហិ កល្យាណី ឧត្តមា ឆ សរីរទោសរហិតា បញ្ច កល្យាណសមន្នាគតា។ សា ហិ យស្មា នាតិទីឃា នាតិរស្សា នាតិកិសា នាតិថូលា នាតិកាឡី នាច្ចោទាតាតិ អតិក្កន្តា មានុសវណ្ណំ, អសម្បត្តា ទិព្ពវណ្ណំ, តស្មា ឆ សរីរទោសរហិតា។ ឆវិកល្យាណំ មំសកល្យាណំ ន្ហារុកល្យាណំ អដ្ឋិកល្យាណំ វយកល្យាណន្តិ ឥមេហិ បន កល្យាណេហិ សមន្នាគតត្តា បញ្ច កល្យាណសមន្នាគតា នាម។ តស្សា ហិ អាគន្តុកោភាសកិច្ចំ នត្ថិ, អត្តនោ សរីរោភាសេនេវ ទ្វាទសហត្ថេ ឋានេ អាលោកំ ករោតិ, បិយង្គុសាមា វា ហោតិ សុវណ្ណសាមា វា, អយមស្សា ឆវិកល្យាណតា។ ចត្តារោ បនស្សា ហត្ថបាទា មុខបរិយោសានញ្ច លាខារសបរិកម្មកតំ វិយ រត្តបវាឡរត្តកម្ពលសទិសំ ហោតិ, អយមស្សា មំសកល្យាណតា។ វីសតិ បន នខបត្តានិ មំសតោ អមុត្តដ្ឋានេ លាខារសបូរិតានិ វិយ, មុត្តដ្ឋានេ ខីរធារាសទិសានិ ហោន្តិ, អយមស្សា ន្ហារុកល្យាណតា។ ទ្វត្តិំស ទន្តា សុផុសិតា សុធោតវជិរបន្តិ វិយ ខាយន្តិ, អយមស្សា អដ្ឋិកល្យាណតា។ វីសំវស្សសតិកាបិ សមានា សោឡសវស្សុទ្ទេសិកា វិយ ហោតិ និប្បលិតេន, អយមស្សា វយកល្យាណតា។ ឥតិ ឥមេហិ បញ្ចហិ កល្យាណេហិ សមន្នាគតត្តា ‘‘ជនបទកល្យាណី’’តិ វុច្ចតិ។ តុវដន្តិ សីឃំ។

    Nandakumāraṃ abhisekamaṅgalaṃ na tathā pīḷesi, yathā janapadakalyāṇiyā vuttavacananti ajjhāharitabbaṃ. Tadeva pana vacanaṃ sarūpato dassetuṃ – ‘‘pattaṃ ādāya gamanakāle’’tiādi vuttaṃ. Janapadakalyāṇīti janapadamhi kalyāṇī uttamā cha sarīradosarahitā pañca kalyāṇasamannāgatā. Sā hi yasmā nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷī nāccodātāti atikkantā mānusavaṇṇaṃ, asampattā dibbavaṇṇaṃ, tasmā cha sarīradosarahitā. Chavikalyāṇaṃ maṃsakalyāṇaṃ nhārukalyāṇaṃ aṭṭhikalyāṇaṃ vayakalyāṇanti imehi pana kalyāṇehi samannāgatattā pañca kalyāṇasamannāgatā nāma. Tassā hi āgantukobhāsakiccaṃ natthi, attano sarīrobhāseneva dvādasahatthe ṭhāne ālokaṃ karoti, piyaṅgusāmā vā hoti suvaṇṇasāmā vā, ayamassā chavikalyāṇatā. Cattāro panassā hatthapādā mukhapariyosānañca lākhārasaparikammakataṃ viya rattapavāḷarattakambalasadisaṃ hoti, ayamassā maṃsakalyāṇatā. Vīsati pana nakhapattāni maṃsato amuttaṭṭhāne lākhārasapūritāni viya, muttaṭṭhāne khīradhārāsadisāni honti, ayamassā nhārukalyāṇatā. Dvattiṃsa dantā suphusitā sudhotavajirapanti viya khāyanti, ayamassā aṭṭhikalyāṇatā. Vīsaṃvassasatikāpi samānā soḷasavassuddesikā viya hoti nippalitena, ayamassā vayakalyāṇatā. Iti imehi pañcahi kalyāṇehi samannāgatattā ‘‘janapadakalyāṇī’’ti vuccati. Tuvaṭanti sīghaṃ.

    ឥមស្មិំ ឋានេ និវត្តេស្សតិ, ឥមស្មិំ ឋានេ និវត្តេស្សតីតិ ចិន្តេន្តមេវាតិ សោ កិរ តថាគតេ គារវវសេន ‘‘បត្តំ វោ, ភន្តេ, គណ្ហថា’’តិ វត្តុំ អវិសហន្តោ ឯវំ ចិន្តេសិ – ‘‘សោបានសីសេ បត្តំ គណ្ហិស្សតី’’តិ ។ សត្ថា តស្មិម្បិ ឋានេ ន គណ្ហិ។ ឥតរោ ‘‘សោបានបាទមូលេ គណ្ហិស្សតី’’តិ ចិន្តេសិ។ សត្ថា តត្ថាបិ ន គណ្ហិ។ ឥតរោ ‘‘រាជង្គណេ គណ្ហិស្សតី’’តិ ចិន្តេសិ។ សត្ថា តត្ថាបិ ន គណ្ហិ។ ឯវំ ‘‘ឥធ គណ្ហិស្សតិ, ឯត្ថ គណ្ហិស្សតី’’តិ ចិន្តេន្តមេវ សត្ថា វិហារំ នេត្វា បព្ពាជេសិ។

    Imasmiṃ ṭhāne nivattessati, imasmiṃ ṭhāne nivattessatīti cintentamevāti so kira tathāgate gāravavasena ‘‘pattaṃ vo, bhante, gaṇhathā’’ti vattuṃ avisahanto evaṃ cintesi – ‘‘sopānasīse pattaṃ gaṇhissatī’’ti . Satthā tasmimpi ṭhāne na gaṇhi. Itaro ‘‘sopānapādamūle gaṇhissatī’’ti cintesi. Satthā tatthāpi na gaṇhi. Itaro ‘‘rājaṅgaṇe gaṇhissatī’’ti cintesi. Satthā tatthāpi na gaṇhi. Evaṃ ‘‘idha gaṇhissati, ettha gaṇhissatī’’ti cintentameva satthā vihāraṃ netvā pabbājesi.

    មហាកប្បិនត្ថេរវត្ថុ

    Mahākappinattheravatthu

    ២៣១. នវមេ សុតវិត្តកោតិ ធម្មស្សវនបិយោ។ បដិហារកស្សាតិ ទោវារិកស្ស។ សច្ចការេនាតិ សច្ចកិរិយាយ។ សត្ថា ‘‘ឧប្បលវណ្ណា អាគច្ឆតូ’’តិ ចិន្តេសិ។ ថេរី អាគន្ត្វា សព្ពា បព្ពាជេត្វា ភិក្ខុនីឧបស្សយំ គតាតិ ឥទំ អង្គុត្តរភាណកានំ កថាមគ្គំ ទស្សេន្តេន វុត្តំ។ តេនេវ ធម្មបទដ្ឋកថាយំ (ធ. ប. អដ្ឋ. ១.មហាកប្បិនត្ថេរវត្ថុ) វុត្តំ –

    231. Navame sutavittakoti dhammassavanapiyo. Paṭihārakassāti dovārikassa. Saccakārenāti saccakiriyāya. Satthā ‘‘uppalavaṇṇā āgacchatū’’ti cintesi. Therī āgantvā sabbā pabbājetvā bhikkhunīupassayaṃ gatāti idaṃ aṅguttarabhāṇakānaṃ kathāmaggaṃ dassentena vuttaṃ. Teneva dhammapadaṭṭhakathāyaṃ (dha. pa. aṭṭha. 1.mahākappinattheravatthu) vuttaṃ –

    ‘‘តា សត្ថារំ វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ ឋិតា បព្ពជ្ជំ យាចិំសុ។ ឯវំ កិរ វុត្តេ សត្ថា ឧប្បលវណ្ណាយ អាគមនំ ចិន្តេសីតិ ឯកច្ចេ វទន្តិ។ សត្ថា បន តា ឧបាសិកាយោ អាហ – ‘សាវត្ថិំ គន្ត្វា ភិក្ខុនីឧបស្សយេ បព្ពាជេថា’តិ។ តា អនុបុព្ពេន ជនបទចារិកំ ចរមានា អន្តរាមគ្គេ មហាជនេន អភិហដសក្ការសម្មានា បទសាវ វីសយោជនសតិកំ មគ្គំ គន្ត្វា ភិក្ខុនីឧបស្សយេ បព្ពជិត្វា អរហត្តំ បាបុណិំសូ’’តិ។

    ‘‘Tā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhitā pabbajjaṃ yāciṃsu. Evaṃ kira vutte satthā uppalavaṇṇāya āgamanaṃ cintesīti ekacce vadanti. Satthā pana tā upāsikāyo āha – ‘sāvatthiṃ gantvā bhikkhunīupassaye pabbājethā’ti. Tā anupubbena janapadacārikaṃ caramānā antarāmagge mahājanena abhihaṭasakkārasammānā padasāva vīsayojanasatikaṃ maggaṃ gantvā bhikkhunīupassaye pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsū’’ti.

    ធម្មបីតីតិ ធម្មបាយកោ, ធម្មំ បិវន្តោតិ អត្ថោ។ ធម្មោ ច នាមេស ន សក្កា ភាជនេន យាគុអាទីនិ វិយ បាតុំ, នវវិធំ បន លោកុត្តរធម្មំ នាមកាយេន ផុសន្តោ អារម្មណតោ សច្ឆិករោន្តោ បរិញ្ញាភិសមយាទីហិ ទុក្ខាទីនិ អរិយសច្ចានិ បដិវិជ្ឈន្តោ ធម្មំ បិវតិ នាម។ សុខំ សេតីតិ ទេសនាមត្តមេតំ, ចតូហិបិ ឥរិយាបថេហិ សុខំ វិហរតីតិ អត្ថោ។ វិប្បសន្នេនាតិ អនាវិលេន និរុបក្កិលេសេន។ អរិយប្បវេទិតេតិ ពុទ្ធាទីហិ អរិយេហិ បវេទិតេ សតិបដ្ឋានាទិភេទេ ពោធិបក្ខិយធម្មេ។ សទា រមតីតិ ឯវរូបោ ធម្មបីតិ វិប្បសន្នេន ចេតសា វិហរន្តោ បណ្ឌិច្ចេន សមន្នាគតោ សទា រមតិ អភិរមតិ។ ពាហិតបាបត្តា ‘‘ព្រាហ្មណា’’តិ ថេរំ អាលបតិ។

    Dhammapītīti dhammapāyako, dhammaṃ pivantoti attho. Dhammo ca nāmesa na sakkā bhājanena yāguādīni viya pātuṃ, navavidhaṃ pana lokuttaradhammaṃ nāmakāyena phusanto ārammaṇato sacchikaronto pariññābhisamayādīhi dukkhādīni ariyasaccāni paṭivijjhanto dhammaṃ pivati nāma. Sukhaṃ setīti desanāmattametaṃ, catūhipi iriyāpathehi sukhaṃ viharatīti attho. Vippasannenāti anāvilena nirupakkilesena. Ariyappavediteti buddhādīhi ariyehi pavedite satipaṭṭhānādibhede bodhipakkhiyadhamme. Sadā ramatīti evarūpo dhammapīti vippasannena cetasā viharanto paṇḍiccena samannāgato sadā ramati abhiramati. Bāhitapāpattā ‘‘brāhmaṇā’’ti theraṃ ālapati.

    សាគតត្ថេរវត្ថុ

    Sāgatattheravatthu

    ២៣២. ទសមេ ឆព្ពគ្គិយានំ វចនេនាតិ កោសម្ពិកា កិរ ឧបាសកា អាយស្មន្តំ សាគតំ ឧបសង្កមិត្វា អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ ឋិតា ឯវមាហំសុ – ‘‘កិំ, ភន្តេ, អយ្យានំ ទុល្លភញ្ច មនាបញ្ច, កិំ បដិយាទេមា’’តិ? ឯវំ វុត្តេ ឆព្ពគ្គិយា ភិក្ខូ កោសម្ពិកេ ឧបាសកេ ឯតទវោចុំ – ‘‘អត្ថាវុសោ កាបោតិកា, នាម បសន្នា ភិក្ខូនំ ទុល្លភា ច មនាបា ច, តំ បដិយាទេថា’’តិ។ អថ កោសម្ពិកា ឧបាសកា ឃរេ ឃរេ កាបោតិកំ បសន្នំ បដិយាទេត្វា អាយស្មន្តំ សាគតំ បិណ្ឌាយ ចរន្តំ ទិស្វា ឯតទវោចុំ – ‘‘បិវតុ, ភន្តេ, អយ្យោ សាគតោ កាបោតិកំ បសន្នំ, បិវតុ, ភន្តេ, អយ្យោ សាគតោ កាបោតិកំ បសន្ន’’ន្តិ។ អថាយស្មា សាគតោ ឃរេ ឃរេ កាបោតិកំ បសន្នំ បិវិត្វា នគរម្ហា និក្ខមន្តោ នគរទ្វារេ បតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ឆព្ពគ្គិយានំ វចនេន សព្ពគេហេសុ កាបោតិកំ បសន្នំ បដិយាទេត្វា’’តិអាទិ។ តត្ថ កាបោតិកា នាម កបោតបាទសមានវណ្ណា រត្តោភាសា។ បសន្នាតិ សុរាមណ្ឌស្សេតំ អធិវចនំ។ វិនយេ សមុដ្ឋិតន្តិ សុរាបានសិក្ខាបទេ (បាចិ. ៣២៦ អាទយោ) អាគតំ។

    232. Dasame chabbaggiyānaṃ vacanenāti kosambikā kira upāsakā āyasmantaṃ sāgataṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ ṭhitā evamāhaṃsu – ‘‘kiṃ, bhante, ayyānaṃ dullabhañca manāpañca, kiṃ paṭiyādemā’’ti? Evaṃ vutte chabbaggiyā bhikkhū kosambike upāsake etadavocuṃ – ‘‘atthāvuso kāpotikā, nāma pasannā bhikkhūnaṃ dullabhā ca manāpā ca, taṃ paṭiyādethā’’ti. Atha kosambikā upāsakā ghare ghare kāpotikaṃ pasannaṃ paṭiyādetvā āyasmantaṃ sāgataṃ piṇḍāya carantaṃ disvā etadavocuṃ – ‘‘pivatu, bhante, ayyo sāgato kāpotikaṃ pasannaṃ, pivatu, bhante, ayyo sāgato kāpotikaṃ pasanna’’nti. Athāyasmā sāgato ghare ghare kāpotikaṃ pasannaṃ pivitvā nagaramhā nikkhamanto nagaradvāre pati. Tena vuttaṃ – ‘‘chabbaggiyānaṃ vacanena sabbagehesu kāpotikaṃ pasannaṃ paṭiyādetvā’’tiādi. Tattha kāpotikā nāma kapotapādasamānavaṇṇā rattobhāsā. Pasannāti surāmaṇḍassetaṃ adhivacanaṃ. Vinaye samuṭṭhitanti surāpānasikkhāpade (pāci. 326 ādayo) āgataṃ.

    រាធត្ថេរវត្ថុ

    Rādhattheravatthu

    ២៣៣. ឯកាទសមេ សត្ថា សារិបុត្តត្ថេរស្ស សញ្ញំ អទាសីតិ ព្រាហ្មណំ បព្ពាជេតុំ សញ្ញំ អទាសិ, អាណាបេសីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ភគវា កិរ តំ ព្រាហ្មណំ បព្ពជ្ជំ អលភិត្វា កិសំ លូខំ ទុព្ពណ្ណំ ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតំ ទិស្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ‘‘កោ, ភិក្ខវេ, តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អធិការំ សរតី’’តិ។ ឯវំ វុត្តេ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘អហំ ខោ, ភន្តេ, តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អធិការំ សរាមី’’តិ។ កិំ បន ត្វំ, សារិបុត្ត, ព្រាហ្មណស្ស អធិការំ សរសីតិ។ ឥធ មេ, ភន្តេ, សោ ព្រាហ្មណោ រាជគហេ បិណ្ឌាយ ចរន្តស្ស កដច្ឆុភិក្ខំ ទាបេសិ, ឥមំ ខោ អហំ, ភន្តេ, តស្ស ព្រាហ្មណស្ស អធិការំ សរាមី’’តិ។ សាធុ សាធុ, សារិបុត្ត។ កតញ្ញុនោ ហិ, សារិបុត្ត, សប្បុរិសា កតវេទិនោ, តេន ហិ ត្វំ, សារិបុត្ត, តំ ព្រាហ្មណំ បព្ពាជេហិ ឧបសម្បាទេហីតិ។ អដ្ឋុប្បត្តិយំ អាគតោតិ អលីនចិត្តជាតកស្ស (ជា. ១.២.១១-១២) អដ្ឋុប្បត្តិយំ (ជា. អដ្ឋ. ២.២.អលីនចិត្តជាតកវណ្ណនា) អាគតោ។

    233. Ekādasame satthā sāriputtattherassa saññaṃ adāsīti brāhmaṇaṃ pabbājetuṃ saññaṃ adāsi, āṇāpesīti vuttaṃ hoti. Bhagavā kira taṃ brāhmaṇaṃ pabbajjaṃ alabhitvā kisaṃ lūkhaṃ dubbaṇṇaṃ uppaṇḍuppaṇḍukajātaṃ disvā bhikkhū āmantesi – ‘‘ko, bhikkhave, tassa brāhmaṇassa adhikāraṃ saratī’’ti. Evaṃ vutte āyasmā sāriputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘ahaṃ kho, bhante, tassa brāhmaṇassa adhikāraṃ sarāmī’’ti. Kiṃ pana tvaṃ, sāriputta, brāhmaṇassa adhikāraṃ sarasīti. Idha me, bhante, so brāhmaṇo rājagahe piṇḍāya carantassa kaṭacchubhikkhaṃ dāpesi, imaṃ kho ahaṃ, bhante, tassa brāhmaṇassa adhikāraṃ sarāmī’’ti. Sādhu sādhu, sāriputta. Kataññuno hi, sāriputta, sappurisā katavedino, tena hi tvaṃ, sāriputta, taṃ brāhmaṇaṃ pabbājehi upasampādehīti. Aṭṭhuppattiyaṃ āgatoti alīnacittajātakassa (jā. 1.2.11-12) aṭṭhuppattiyaṃ (jā. aṭṭha. 2.2.alīnacittajātakavaṇṇanā) āgato.

    និធីនន្តិ តត្ថ តត្ថ និទហិត្វា ឋបិតានំ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទិបូរានំ និធិកុម្ភីនំ។ បវត្តារន្តិ កិច្ឆជីវិកេ ទុគ្គតមនុស្សេ អនុកម្បំ កត្វា ‘‘ឯហិ, តេ សុខេន ជីវនុបាយំ ទស្សេស្សាមី’’តិ និធិដ្ឋានំ នេត្វា ហត្ថំ បសារេត្វា ‘‘ឥមំ គហេត្វា សុខំ ជីវា’’តិ អាចិក្ខិតារំ វិយ។ វជ្ជទស្សិនន្តិ ទ្វេ វជ្ជទស្សិនោ ‘‘ឥមិនា នំ អសារុប្បេន វា ខលិតេន វា សង្ឃមជ្ឈេ និគ្គណ្ហិស្សាមី’’តិ រន្ធគវេសកោ ច, អនញ្ញាតំ ញាបនត្ថាយ ញាតំ អនុគ្គណ្ហនត្ថាយ សីលាទីនមស្ស វុទ្ធិកាមតាយ តំ តំ វជ្ជំ ឱលោកនេន ឧល្លុម្បនសភាវសណ្ឋិតោ ច។ អយំ ឥធ អធិប្បេតោ។ យថា ហិ ទុគ្គតមនុស្សោ ‘‘ឥមំ គណ្ហាហី’’តិ តជ្ជេត្វាបិ បោថេត្វាបិ និធិំ ទស្សេន្តេ កោបំ ន ករោតិ, បមុទិតោវ ហោតិ, ឯវមេវំ ឯវរូបេ បុគ្គលេ អសារុប្បំ វា ខលិតំ វា ទិស្វា អាចិក្ខន្តេ កោបោ ន កាតព្ពោ, តុដ្ឋេនេវ ភវិតព្ពំ។ ‘‘ភន្តេ, មហន្តំ វោ កម្មំ កតំ មយ្ហំ អាចរិយុបជ្ឈាយដ្ឋានេ ឋត្វា ឱវទន្តេហិ, បុនបិ មំ វទេយ្យាថា’’តិ បវារេតព្ពមេវ។

    Nidhīnanti tattha tattha nidahitvā ṭhapitānaṃ hiraññasuvaṇṇādipūrānaṃ nidhikumbhīnaṃ. Pavattāranti kicchajīvike duggatamanusse anukampaṃ katvā ‘‘ehi, te sukhena jīvanupāyaṃ dassessāmī’’ti nidhiṭṭhānaṃ netvā hatthaṃ pasāretvā ‘‘imaṃ gahetvā sukhaṃ jīvā’’ti ācikkhitāraṃ viya. Vajjadassinanti dve vajjadassino ‘‘iminā naṃ asāruppena vā khalitena vā saṅghamajjhe niggaṇhissāmī’’ti randhagavesako ca, anaññātaṃ ñāpanatthāya ñātaṃ anuggaṇhanatthāya sīlādīnamassa vuddhikāmatāya taṃ taṃ vajjaṃ olokanena ullumpanasabhāvasaṇṭhito ca. Ayaṃ idha adhippeto. Yathā hi duggatamanusso ‘‘imaṃ gaṇhāhī’’ti tajjetvāpi pothetvāpi nidhiṃ dassente kopaṃ na karoti, pamuditova hoti, evamevaṃ evarūpe puggale asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ācikkhante kopo na kātabbo, tuṭṭheneva bhavitabbaṃ. ‘‘Bhante, mahantaṃ vo kammaṃ kataṃ mayhaṃ ācariyupajjhāyaṭṭhāne ṭhatvā ovadantehi, punapi maṃ vadeyyāthā’’ti pavāretabbameva.

    និគ្គយ្ហវាទិន្តិ ឯកច្ចោ ហិ សទ្ធិវិហារិកាទីនំ អសារុប្បំ វា ខលិតំ វា ទិស្វា ‘‘អយំ មេ មុខោទកទានាទីហិ សក្កច្ចំ ឧបដ្ឋហតិ, សចេ នំ វក្ខាមិ, ន មំ ឧបដ្ឋហិស្សតិ, ឯវំ មេ បរិហានិ ភវិស្សតី’’តិ តំ វត្តុំ អវិសហន្តោ ន និគ្គយ្ហវាទី នាម ហោតិ, សោ ឥមស្មិំ សាសនេ កចវរំ អាកិរតិ។ យោ បន តថារូបំ វជ្ជំ ទិស្វា វជ្ជានុរូបំ តជ្ជេន្តោ បណាមេន្តោ ទណ្ឌកម្មំ ករោន្តោ វិហារា នីហរន្តោ សិក្ខាបេតិ, អយំ និគ្គយ្ហវាទី នាម សេយ្យថាបិ, សម្មាសម្ពុទ្ធោ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘និគ្គយ្ហ និគ្គយ្ហាហំ, អានន្ទ, វក្ខាមិ, បវយ្ហ បវយ្ហ , អានន្ទ, វក្ខាមិ, យោ សារោ, សោ ឋស្សតី’’តិ (ម. និ. ៣.១៩៦)។ មេធាវិន្តិ ធម្មោជបញ្ញាយ សមន្នាគតំ។ តាទិសន្តិ ឯវរូបំ បណ្ឌិតំ ភជេយ្យ បយិរុបាសេយ្យ។ តាទិសញ្ហិ អាចរិយំ ភជមានស្ស អន្តេវាសិកស្ស សេយ្យោ ហោតិ ន បាបិយោ, វឌ្ឍិយេវ ហោតិ, នោ បរិហានីតិ។

    Niggayhavādinti ekacco hi saddhivihārikādīnaṃ asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ‘‘ayaṃ me mukhodakadānādīhi sakkaccaṃ upaṭṭhahati, sace naṃ vakkhāmi, na maṃ upaṭṭhahissati, evaṃ me parihāni bhavissatī’’ti taṃ vattuṃ avisahanto na niggayhavādī nāma hoti, so imasmiṃ sāsane kacavaraṃ ākirati. Yo pana tathārūpaṃ vajjaṃ disvā vajjānurūpaṃ tajjento paṇāmento daṇḍakammaṃ karonto vihārā nīharanto sikkhāpeti, ayaṃ niggayhavādī nāma seyyathāpi, sammāsambuddho. Vuttañhetaṃ – ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayha , ānanda, vakkhāmi, yo sāro, so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Medhāvinti dhammojapaññāya samannāgataṃ. Tādisanti evarūpaṃ paṇḍitaṃ bhajeyya payirupāseyya. Tādisañhi ācariyaṃ bhajamānassa antevāsikassa seyyo hoti na pāpiyo, vaḍḍhiyeva hoti, no parihānīti.

    មោឃរាជត្ថេរវត្ថុ

    Mogharājattheravatthu

    ២៣៤. ទ្វាទសមេ កដ្ឋវាហននគរេតិ កដ្ឋវាហនេន គហិតត្តា ឯវំលទ្ធនាមកេ នគរេ។ អតីតេ កិរ ពារាណសិវាសី ឯកោ រុក្ខវឌ្ឍកី សកេ អាចរិយកេ អទុតិយោ។ តស្ស សោឡស សិស្សា ឯកមេកស្ស សហស្សំ អន្តេវាសិកា។ ឯវំ តេ សត្តរសាធិកា សោឡស សហស្សា អាចរិយន្តេវាសិកា សព្ពេបិ ពារាណសិំ ឧបនិស្សាយ ជីវិកំ កប្បេន្តា បព្ពតសមីបំ គន្ត្វា រុក្ខេ គហេត្វា តត្ថេវ នានាបាសាទវិកតិយោ និដ្ឋាបេត្វា កុល្លំ ពន្ធិត្វា គង្គាយ ពារាណសិំ អានេត្វា សចេ រាជា អត្ថិកោ ហោតិ, រញ្ញោ ឯកភូមកំ វា សត្តភូមកំ វា បាសាទំ យោជេត្វា ទេន្តិ។ នោ ចេ, អញ្ញេសម្បិ វិក្កិណិត្វា បុត្តទារំ បោសេន្តិ។ អថ នេសំ ឯកទិវសំ អាចរិយោ ‘‘ន សក្កា វឌ្ឍកិកម្មេន និច្ចំ ជីវិតុំ, ទុក្ករញ្ហិ ជរាកាលេ ឯតំ កម្ម’’ន្តិ ចិន្តេត្វា អន្តេវាសិកេ អាមន្តេសិ – ‘‘តាតា, ឧទុម្ពរាទយោ អប្បសាររុក្ខេ អានេថា’’តិ។ តេ ‘‘សាធូ’’តិ បដិស្សុណិត្វា អានយិំសុ។ សោ តេហិ កដ្ឋសកុណំ កត្វា តស្សព្ភន្តរំ បវិសិត្វា វាតេន យន្តំ បូរេសិ។ កដ្ឋសកុណោ សុវណ្ណហំសរាជា វិយ អាកាសេ លង្ឃិត្វា វនស្ស ឧបរិ ចរិត្វា អន្តេវាសីនំ បុរតោ ឱរុហិ។

    234. Dvādasame kaṭṭhavāhananagareti kaṭṭhavāhanena gahitattā evaṃladdhanāmake nagare. Atīte kira bārāṇasivāsī eko rukkhavaḍḍhakī sake ācariyake adutiyo. Tassa soḷasa sissā ekamekassa sahassaṃ antevāsikā. Evaṃ te sattarasādhikā soḷasa sahassā ācariyantevāsikā sabbepi bārāṇasiṃ upanissāya jīvikaṃ kappentā pabbatasamīpaṃ gantvā rukkhe gahetvā tattheva nānāpāsādavikatiyo niṭṭhāpetvā kullaṃ bandhitvā gaṅgāya bārāṇasiṃ ānetvā sace rājā atthiko hoti, rañño ekabhūmakaṃ vā sattabhūmakaṃ vā pāsādaṃ yojetvā denti. No ce, aññesampi vikkiṇitvā puttadāraṃ posenti. Atha nesaṃ ekadivasaṃ ācariyo ‘‘na sakkā vaḍḍhakikammena niccaṃ jīvituṃ, dukkarañhi jarākāle etaṃ kamma’’nti cintetvā antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, udumbarādayo appasārarukkhe ānethā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ānayiṃsu. So tehi kaṭṭhasakuṇaṃ katvā tassabbhantaraṃ pavisitvā vātena yantaṃ pūresi. Kaṭṭhasakuṇo suvaṇṇahaṃsarājā viya ākāse laṅghitvā vanassa upari caritvā antevāsīnaṃ purato oruhi.

    អថាចរិយោ សិស្សេ អាហ – ‘‘តាតា ឦទិសានិ កដ្ឋវាហនានិ កត្វា សក្កា សកលជម្ពុទីបេ រជ្ជេ គហេតុំ, តុម្ហេបិ តាតា ឯតានិ ករោថ, រជ្ជំ គហេត្វា ជីវិស្សាម, ទុក្ករំ វឌ្ឍកិសិប្បេន ជីវិតុ’’ន្តិ។ តេ តថា កត្វា អាចរិយស្ស បដិវេទេសុំ។ តតោ នេ អាចរិយោ អាហ – ‘‘កតមំ តាតា រជ្ជំ គណ្ហាមា’’តិ? ពារាណសិរជ្ជំ អាចរិយាតិ។ អលំ តាតា, មា ឯតំ រុចិត្ថ, មយញ្ហិ តំ គហេត្វាបិ ‘‘វឌ្ឍកិរាជា, វឌ្ឍកិយុវរាជា’’តិ វឌ្ឍកិវាទា ន មុច្ចិស្សាម, មហន្តោ ជម្ពុទីបោ, អញ្ញត្ថ គច្ឆាមាតិ។ តតោ សបុត្តទារកា កដ្ឋវាហនានិ អភិរុហិត្វា សជ្ជាវុធា ហុត្វា ហិមវន្តាភិមុខា គន្ត្វា ហិមវតិ អញ្ញតរំ នគរំ បវិសិត្វា រញ្ញោ និវេសនេយេវ បច្ចុដ្ឋំសុ។ តេ តត្ថ រជ្ជំ គហេត្វា អាចរិយំ រជ្ជេ អភិសិញ្ចិំសុ។ សោ ‘‘កដ្ឋវាហនោ រាជា’’តិ បាកដោ អហោសិ, តំ នគរំ តេន គហិតត្តា ‘‘កដ្ឋវាហននគរ’’ន្តេវ នាមំ លភិ។

    Athācariyo sisse āha – ‘‘tātā īdisāni kaṭṭhavāhanāni katvā sakkā sakalajambudīpe rajje gahetuṃ, tumhepi tātā etāni karotha, rajjaṃ gahetvā jīvissāma, dukkaraṃ vaḍḍhakisippena jīvitu’’nti. Te tathā katvā ācariyassa paṭivedesuṃ. Tato ne ācariyo āha – ‘‘katamaṃ tātā rajjaṃ gaṇhāmā’’ti? Bārāṇasirajjaṃ ācariyāti. Alaṃ tātā, mā etaṃ rucittha, mayañhi taṃ gahetvāpi ‘‘vaḍḍhakirājā, vaḍḍhakiyuvarājā’’ti vaḍḍhakivādā na muccissāma, mahanto jambudīpo, aññattha gacchāmāti. Tato saputtadārakā kaṭṭhavāhanāni abhiruhitvā sajjāvudhā hutvā himavantābhimukhā gantvā himavati aññataraṃ nagaraṃ pavisitvā rañño nivesaneyeva paccuṭṭhaṃsu. Te tattha rajjaṃ gahetvā ācariyaṃ rajje abhisiñciṃsu. So ‘‘kaṭṭhavāhano rājā’’ti pākaṭo ahosi, taṃ nagaraṃ tena gahitattā ‘‘kaṭṭhavāhananagara’’nteva nāmaṃ labhi.

    តបចារន្តិ តបចរណំ។ បាសាណចេតិយេ បិដ្ឋិបាសាណេ និសីទីតិ បាសាណកចេតិយន្តិ លទ្ធវោហារេ បិដ្ឋិបាសាណេ សក្កេន មាបិតេ មហាមណ្ឌបេ និសីទិ។ តត្ថ កិរ មហតោ បាសាណស្ស ឧបរិ បុព្ពេ ទេវដ្ឋានំ អហោសិ, ឧប្បន្នេ បន ភគវតិ វិហារោ ជាតោ, សោ តេនេវ បុរិមវោហារេន ‘‘បាសាណចេតិយ’’ន្តិ វុច្ចតិ។

    Tapacāranti tapacaraṇaṃ. Pāsāṇacetiye piṭṭhipāsāṇe nisīdīti pāsāṇakacetiyanti laddhavohāre piṭṭhipāsāṇe sakkena māpite mahāmaṇḍape nisīdi. Tattha kira mahato pāsāṇassa upari pubbe devaṭṭhānaṃ ahosi, uppanne pana bhagavati vihāro jāto, so teneva purimavohārena ‘‘pāsāṇacetiya’’nti vuccati.

    តេន បុច្ឆិតេ ទុតិយោ ហុត្វា សត្ថារំ បញ្ហំ បុច្ឆីតិ –

    Tenapucchite dutiyo hutvā satthāraṃ pañhaṃ pucchīti –

    ‘‘មុទ្ធំ មុទ្ធាធិបាតញ្ច, ពាវរី បរិបុច្ឆតិ;

    ‘‘Muddhaṃ muddhādhipātañca, bāvarī paripucchati;

    តំ ព្យាករោហិ ភគវា, កង្ខំ វិនយ នោ ឥសេ’’តិ។ (សុ. និ. ១០៣១) –

    Taṃ byākarohi bhagavā, kaṅkhaṃ vinaya no ise’’ti. (su. ni. 1031) –

    ឯវំ តេន បញ្ហេ បុច្ឆិតេ ភគវតា ច –

    Evaṃ tena pañhe pucchite bhagavatā ca –

    ‘‘អវិជ្ជា មុទ្ធាតិ ជានាហិ, វិជ្ជា មុទ្ធាធិបាតិនី;

    ‘‘Avijjā muddhāti jānāhi, vijjā muddhādhipātinī;

    សទ្ធាសតិសមាធីហិ, ឆន្ទវីរិយេន សំយុតា’’តិ។ (សុ. និ. ១០៣២) –

    Saddhāsatisamādhīhi, chandavīriyena saṃyutā’’ti. (su. ni. 1032) –

    បញ្ហេ វិស្សជ្ជិតេ ទុតិយោ ហុត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិ។

    Pañhe vissajjite dutiyo hutvā pañhaṃ pucchi.

    អថស្ស…បេ.… បញ្ហំ កថេសីតិ –

    Athassa…pe… pañhaṃ kathesīti –

    ‘‘កថំ លោកំ អវេក្ខន្តំ, មច្ចុរាជា ន បស្សតី’’តិ។ (សុ. និ. ១១២៤) –

    ‘‘Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti. (su. ni. 1124) –

    តេន បញ្ហេ បុច្ឆិតេ –

    Tena pañhe pucchite –

    ‘‘សុញ្ញតោ លោកំ អវេក្ខស្សុ, មោឃរាជ សទា សតោ;

    ‘‘Suññato lokaṃ avekkhassu, mogharāja sadā sato;

    អត្តានុទិដ្ឋិំ ឩហច្ច, ឯវំ មច្ចុតរោ សិយា;

    Attānudiṭṭhiṃ ūhacca, evaṃ maccutaro siyā;

    ឯវំ លោកំ អវេក្ខន្តំ, មច្ចុរាជា ន បស្សតី’’តិ។ (សុ. និ. ១១២៥) –

    Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti. (su. ni. 1125) –

    បញ្ហំ វិស្សជ្ជេសិ។

    Pañhaṃ vissajjesi.

    សេសជនាតិ តស្មិំ សមាគមេ សន្និបតិតា សេសជនា។ ន កថីយន្តីតិ ‘‘ឯត្តកា សោតាបន្នា’’តិអាទិនា ន វុច្ចន្តិ។ ឯវំ បារាយនេ វត្ថុ សមុដ្ឋិតន្តិ បារាយនវគ្គេ ឥទំ វត្ថុ សមុដ្ឋិតំ។

    Sesajanāti tasmiṃ samāgame sannipatitā sesajanā. Na kathīyantīti ‘‘ettakā sotāpannā’’tiādinā na vuccanti. Evaṃ pārāyane vatthu samuṭṭhitanti pārāyanavagge idaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.

    ចតុត្ថឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Catutthaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ថេរបាឡិសំវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Therapāḷisaṃvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ

    14. Etadaggavaggo

    (១៤) ៥. បញ្ចមឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា

    (14) 5. Pañcamaetadaggavaggavaṇṇanā

    មហាបជាបតិគោតមីថេរីវត្ថុ

    Mahāpajāpatigotamītherīvatthu

    ២៣៥. ថេរិបាឡិសំវណ្ណនាយ បឋមេ យទិទំ មហាគោតមីតិ ឯត្ថ ‘‘យទិទំ មហាបជាបតិ គោតមី’’តិ ច បឋន្តិ។ តត្ថ គោតមីតិ គោត្តំ។ នាមករណទិវសេ បនស្សា លទ្ធសក្ការា ព្រាហ្មណា លក្ខណសម្បត្តិំ ទិស្វា ‘‘សចេ អយំ ធីតរំ លភិស្សតិ, ចក្កវត្តិរញ្ញោ មហេសី ភវិស្សតិ។ សចេ បុត្តំ លភិស្សតិ, ចក្កវត្តិរាជា ភវិស្សតី’’តិ ឧភយថាបិ ‘‘មហតីយេវស្សា បជា ភវិស្សតី’’តិ ព្យាករិំសុ, តស្មា បុត្តបជាយ ចេវ ធីតុបជាយ ច មហន្តតាយ ‘‘មហាបជាបតី’’តិ វោហរិំសុ។ តទុភយំ បន សំសន្ទេត្វា ‘‘មហាបជាបតិគោតមី’’តិ វុត្តំ។ វារភិក្ខន្តិ វារេន ទាតព្ពំ ភិក្ខំ។ នាមំ អកំសូតិ គោត្តំយេវ នាមំ អកំសុ។ មាតុច្ឆន្តិ ចូឡមាតរំ។ មាតុភគិនី ហិ មាតុច្ឆាតិ វុច្ចតិ។ កលហវិវាទសុត្តបរិយោសានេតិ ‘‘កុតោបហូតា កលហា វិវាទា’’តិអាទិនា សុត្តនិបាតេ អាគតស្ស កលហវិវាទសុត្តស្ស (សុ. និ. ៨៦៨ អាទយោ) បរិយោសានេ។ ឥទញ្ច អង្គុត្តរភាណកានំ កថាមគ្គានុសារេន វុត្តំ។ អបរេ បន ‘‘តស្មិំយេវ សុត្តនិបាតេ ‘អត្តទណ្ឌាភយំ ជាត’ន្តិអាទិនា អាគតស្ស អត្តទណ្ឌសុត្តស្ស (សុ. និ. ៩៤១ អាទយោ) បរិយោសានេ’’តិ វទន្តិ។ និក្ខមិត្វា បព្ពជិតានន្តិ ឯត្ថ ឯហិភិក្ខុបព្ពជ្ជាយ ឯតេ បព្ពជិតាតិ វទន្តិ។ តេនេវ សុត្តនិបាតេ អត្តទណ្ឌសុត្តសំវណ្ណនាយ (សុ. និ. អដ្ឋ. ២.៩៤២ អាទយោ) វុត្តំ – ‘‘ទេសនាបរិយោសានេ បញ្ចសតា សាកិយកុមារា កោឡិយកុមារា ច ឯហិភិក្ខុបព្ពជ្ជាយ បព្ពជិតា។ តេ គហេត្វា ភគវា មហាវនំ បាវិសី’’តិ។ សេសមេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

    235. Theripāḷisaṃvaṇṇanāya paṭhame yadidaṃ mahāgotamīti ettha ‘‘yadidaṃ mahāpajāpati gotamī’’ti ca paṭhanti. Tattha gotamīti gottaṃ. Nāmakaraṇadivase panassā laddhasakkārā brāhmaṇā lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘sace ayaṃ dhītaraṃ labhissati, cakkavattirañño mahesī bhavissati. Sace puttaṃ labhissati, cakkavattirājā bhavissatī’’ti ubhayathāpi ‘‘mahatīyevassā pajā bhavissatī’’ti byākariṃsu, tasmā puttapajāya ceva dhītupajāya ca mahantatāya ‘‘mahāpajāpatī’’ti vohariṃsu. Tadubhayaṃ pana saṃsandetvā ‘‘mahāpajāpatigotamī’’ti vuttaṃ. Vārabhikkhanti vārena dātabbaṃ bhikkhaṃ. Nāmaṃ akaṃsūti gottaṃyeva nāmaṃ akaṃsu. Mātucchanti cūḷamātaraṃ. Mātubhaginī hi mātucchāti vuccati. Kalahavivādasuttapariyosāneti ‘‘kutopahūtā kalahā vivādā’’tiādinā suttanipāte āgatassa kalahavivādasuttassa (su. ni. 868 ādayo) pariyosāne. Idañca aṅguttarabhāṇakānaṃ kathāmaggānusārena vuttaṃ. Apare pana ‘‘tasmiṃyeva suttanipāte ‘attadaṇḍābhayaṃ jāta’ntiādinā āgatassa attadaṇḍasuttassa (su. ni. 941 ādayo) pariyosāne’’ti vadanti. Nikkhamitvā pabbajitānanti ettha ehibhikkhupabbajjāya ete pabbajitāti vadanti. Teneva suttanipāte attadaṇḍasuttasaṃvaṇṇanāya (su. ni. aṭṭha. 2.942 ādayo) vuttaṃ – ‘‘desanāpariyosāne pañcasatā sākiyakumārā koḷiyakumārā ca ehibhikkhupabbajjāya pabbajitā. Te gahetvā bhagavā mahāvanaṃ pāvisī’’ti. Sesamettha suviññeyyameva.

    ខេមាថេរីវត្ថុ

    Khemātherīvatthu

    ២៣៦. ទុតិយេ បរបរិយាបន្នា ហុត្វាតិ បរេសំ ទាសី ហុត្វា។ សុវណ្ណរសបិញ្ជរោ អហោសីតិ សុវណ្ណរសបិញ្ជរោ វិយ អហោសិ។

    236. Dutiye parapariyāpannā hutvāti paresaṃ dāsī hutvā. Suvaṇṇarasapiñjaro ahosīti suvaṇṇarasapiñjaro viya ahosi.

    មក្កដកោវ ជាលន្តិ យថា នាម មក្កដកោ សុត្តជាលំ កត្វា មជ្ឈដ្ឋានេ នាភិមណ្ឌលេ និបន្នោ បរិយន្តេ បតិតំ បដង្គំ វា មក្ខិកំ វា វេគេន គន្ត្វា វិជ្ឈិត្វា តស្ស រសំ បិវិត្វា បុនាគន្ត្វា តស្មិំយេវ ឋានេ និបជ្ជតិ, ឯវមេវ យេ សត្តា រាគរត្តា ទោសបទុដ្ឋា មោហមូឡ្ហា សយំកតំ តណ្ហាសោតំ អនុបតន្តិ, តេ តំ សមតិក្កមិតុំ ន សក្កោន្តិ, ឯវំ ទុរតិក្កមំ។ ឯតម្បិ ឆេត្វាន វជន្តិ ធីរាតិ បណ្ឌិតា ឯតំ ពន្ធនំ ឆិន្ទិត្វា អនបេក្ខិនោ និរាលយា ហុត្វា អរហត្តមគ្គេន សព្ពំ ទុក្ខំ បហាយ វជន្តិ គច្ឆន្តីតិ អត្ថោ។

    Makkaṭakovajālanti yathā nāma makkaṭako suttajālaṃ katvā majjhaṭṭhāne nābhimaṇḍale nipanno pariyante patitaṃ paṭaṅgaṃ vā makkhikaṃ vā vegena gantvā vijjhitvā tassa rasaṃ pivitvā punāgantvā tasmiṃyeva ṭhāne nipajjati, evameva ye sattā rāgarattā dosapaduṭṭhā mohamūḷhā sayaṃkataṃ taṇhāsotaṃ anupatanti, te taṃ samatikkamituṃ na sakkonti, evaṃ duratikkamaṃ. Etampi chetvāna vajanti dhīrāti paṇḍitā etaṃ bandhanaṃ chinditvā anapekkhino nirālayā hutvā arahattamaggena sabbaṃ dukkhaṃ pahāya vajanti gacchantīti attho.

    ឧប្បលវណ្ណាថេរីវត្ថុ

    Uppalavaṇṇātherīvatthu

    ២៣៧. តតិយំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    237. Tatiyaṃ uttānatthameva.

    បដាចារាថេរីវត្ថុ

    Paṭācārātherīvatthu

    ២៣៨. ចតុត្ថេ បដិហារសតេនបីតិ ទ្វារសតេនបិ។ បដិហារសទ្ទោ ហិ ទ្វារេ ទោវារិកេ ច ទិស្សតិ។ កុលសភាគន្តិ អត្តនោ គេហសមីបំ។

    238. Catutthe paṭihārasatenapīti dvārasatenapi. Paṭihārasaddo hi dvāre dovārike ca dissati. Kulasabhāganti attano gehasamīpaṃ.

    តាណាយាតិ តាណភាវាយ បតិដ្ឋានត្ថាយ។ ពន្ធវាតិ បុត្តេ ច បិតរោ ច ឋបេត្វា អវសេសា ញាតិសុហជ្ជា។ អន្តកេនាធិបន្នស្សាតិ មរណេន អភិភូតស្ស។ បវត្តិយញ្ហិ បុត្តាទយោ អន្នបានាទិទានេន ចេវ ឧប្បន្នកិច្ចនិត្ថរណេន ច តាណា ហុត្វាបិ មរណកាលេ កេនចិ ឧបាយេន មរណំ បដិពាហិតុំ អសមត្ថតាយ តាណត្ថាយ លេណត្ថាយ ន សន្តិ នាម។ តេនេវ វុត្តំ – ‘‘នត្ថិ ញាតីសុ តាណតា’’តិ។

    Tāṇāyāti tāṇabhāvāya patiṭṭhānatthāya. Bandhavāti putte ca pitaro ca ṭhapetvā avasesā ñātisuhajjā. Antakenādhipannassāti maraṇena abhibhūtassa. Pavattiyañhi puttādayo annapānādidānena ceva uppannakiccanittharaṇena ca tāṇā hutvāpi maraṇakāle kenaci upāyena maraṇaṃ paṭibāhituṃ asamatthatāya tāṇatthāya leṇatthāya na santi nāma. Teneva vuttaṃ – ‘‘natthi ñātīsu tāṇatā’’ti.

    ឯតមត្ថវសន្តិ ឯតំ តេសំ អញ្ញមញ្ញស្ស តាណំ ភវិតុំ អសមត្ថភាវសង្ខាតំ ការណំ ជានិត្វា បណ្ឌិតោ ចតុបារិសុទ្ធិសីលេន សំវុតោ រក្ខិតគោបិតោ ហុត្វា និព្ពានគមនំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ សីឃំ សោធេយ្យាតិ អត្ថោ។

    Etamatthavasanti etaṃ tesaṃ aññamaññassa tāṇaṃ bhavituṃ asamatthabhāvasaṅkhātaṃ kāraṇaṃ jānitvā paṇḍito catupārisuddhisīlena saṃvuto rakkhitagopito hutvā nibbānagamanaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ sīghaṃ sodheyyāti attho.

    ធម្មទិន្នាថេរីវត្ថុ

    Dhammadinnātherīvatthu

    ២៣៩. បញ្ចមេ បរាយត្តដ្ឋានេតិ បរេសំ ទាសិដ្ឋានេ។ សុជាតត្ថេរស្ស អធិការកម្មំ កត្វាតិ សា កិរ អត្តនោ កេសេ វិក្កិណិត្វា សុជាតត្ថេរស្ស នាម អគ្គសាវកស្ស ទានំ ទត្វា បត្ថនំ អកាសិ ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ ហត្ថេ បសារិតេតិ តស្ស ហត្ថាវលម្ពនត្ថំ បុព្ពាចិណ្ណវសេន ហត្ថេ បសារិតេ។ សោ កិរ អនាគាមី ហុត្វា គេហំ អាគច្ឆន្តោ យថា អញ្ញេសុ ទិវសេសុ ឥតោ ចិតោ ច ឱលោកេន្តោ សិតំ កុរុមានោ ហសមានោ អាគច្ឆតិ, ឯវំ អនាគន្ត្វា សន្តិន្ទ្រិយោ សន្តមានសោ ហុត្វា អគមាសិ។ ធម្មទិន្នា សីហបញ្ជរំ ឧគ្ឃាដេត្វា វីថិំ ឱលោកយមានា តស្ស អាគមនាការំ ទិស្វា ‘‘កិំ នុ ខោ ឯត’’ន្តិ ចិន្តេត្វា តស្ស បច្ចុគ្គមនំ កុរុមានា សោបានសីសេ ឋត្វា ឱលម្ពនត្ថំ ហត្ថំ បសារេសិ។ ឧបាសកោ អត្តនោ ហត្ថំ សមិញ្ជេសិ។ សា ‘‘បាតរាសភោជនកាលេ ជានិស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។ ឧបាសកោ បុព្ពេ តាយ សទ្ធិំ ឯកតោ ភុញ្ជតិ។ តំ ទិវសំ បន តំ អនបលោកេត្វា យោគាវចរភិក្ខុ វិយ ឯកកោវ ភុញ្ជិ។ តេនាហ – ‘‘ភុញ្ជមានោបិ ឥមំ ទេថ, ឥមំ ហរថាតិ ន ព្យាហរី’’តិ។ តត្ថ ឥមំ ទេថាតិ ឥមំ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា ទេថ។ ឥមំ ហរថាតិ ឥមំ ខាទនីយំ វា ភោជនីយំ វា អបហរថ។ សន្ថវវសេនាតិ កិលេសសន្ថវវសេន។ ចិរកាលបរិភាវិតាយ ឃដទីបជាលាយ វិយ អព្ភន្តរេ ទិព្ពមានាយ ហេតុសម្បត្តិយា ចោទិយមានា អាហ – ‘‘ឯវំ សន្តេ…បេ.… មយ្ហំ បព្ពជ្ជំ អនុជានាថា’’តិ។

    239. Pañcame parāyattaṭṭhāneti paresaṃ dāsiṭṭhāne. Sujātattherassa adhikārakammaṃ katvāti sā kira attano kese vikkiṇitvā sujātattherassa nāma aggasāvakassa dānaṃ datvā patthanaṃ akāsi . Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Hatthe pasāriteti tassa hatthāvalambanatthaṃ pubbāciṇṇavasena hatthe pasārite. So kira anāgāmī hutvā gehaṃ āgacchanto yathā aññesu divasesu ito cito ca olokento sitaṃ kurumāno hasamāno āgacchati, evaṃ anāgantvā santindriyo santamānaso hutvā agamāsi. Dhammadinnā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā vīthiṃ olokayamānā tassa āgamanākāraṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti cintetvā tassa paccuggamanaṃ kurumānā sopānasīse ṭhatvā olambanatthaṃ hatthaṃ pasāresi. Upāsako attano hatthaṃ samiñjesi. Sā ‘‘pātarāsabhojanakāle jānissāmī’’ti cintesi. Upāsako pubbe tāya saddhiṃ ekato bhuñjati. Taṃ divasaṃ pana taṃ anapaloketvā yogāvacarabhikkhu viya ekakova bhuñji. Tenāha – ‘‘bhuñjamānopi imaṃ detha, imaṃ harathāti na byāharī’’ti. Tattha imaṃ dethāti imaṃ khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā detha. Imaṃ harathāti imaṃ khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā apaharatha. Santhavavasenāti kilesasanthavavasena. Cirakālaparibhāvitāya ghaṭadīpajālāya viya abbhantare dibbamānāya hetusampattiyā codiyamānā āha – ‘‘evaṃ sante…pe… mayhaṃ pabbajjaṃ anujānāthā’’ti.

    អយំ តាវ សេដ្ឋិ ឃរមជ្ឈេ ឋិតោវ ទុក្ខស្សន្តំ អកាសីតិ សា កិរ ‘‘ធម្មទិន្នេ តុយ្ហំ ទោសោ នត្ថិ, អហំ បន អជ្ជ បដ្ឋាយ សន្ថវវសេន…បេ.… កុលឃរំ គច្ឆា’’តិ វុត្តេ ឯវំ ចិន្តេសិ – ‘‘បកតិបុរិសោ ឯវំ វត្តា នាម នត្ថិ, អទ្ធា ឯតេន លោកុត្តរធម្មោ នាម បដិវិទ្ធោ’’តិ។ តេនស្សា អយំ សង្កប្បោ អហោសិ ‘‘អយំ តាវ សេដ្ឋិ ឃរមជ្ឈេ ឋិតោវ ទុក្ខស្សន្តំ អកាសី’’តិ។ មជ្ឈិមនិកាយដ្ឋកថាយំ (ម. និ. អដ្ឋ. ១.៤៦០) បន ‘‘អថ កស្មា មយា សទ្ធិំ យថាបកតិយា អាលាបសល្លាបមត្តម្បិ ន ករោថាតិ សោ ចិន្តេសិ – ‘អយំ លោកុត្តរធម្មោ នាម គរុ ភារិយោ ន បកាសេតព្ពោ; សចេ ខោ បនាហំ ន កថេស្សាមិ, អយំ ហទយំ ផាលេត្វា ឯត្ថេវ កាលំ ករេយ្យា’តិ តស្សា អនុគ្គហត្ថាយ កថេសិ – ‘ធម្មទិន្នេ អហំ សត្ថុ ធម្មទេសនំ សុត្វា លោកុត្តរធម្មំ នាម អធិគតោ, តំ អធិគតស្ស ឯវរូបា លោកិយកិរិយា ន វដ្ដតី’’’តិ វុត្តំ។

    Ayaṃ tāva seṭṭhi gharamajjhe ṭhitova dukkhassantaṃ akāsīti sā kira ‘‘dhammadinne tuyhaṃ doso natthi, ahaṃ pana ajja paṭṭhāya santhavavasena…pe… kulagharaṃ gacchā’’ti vutte evaṃ cintesi – ‘‘pakatipuriso evaṃ vattā nāma natthi, addhā etena lokuttaradhammo nāma paṭividdho’’ti. Tenassā ayaṃ saṅkappo ahosi ‘‘ayaṃ tāva seṭṭhi gharamajjhe ṭhitova dukkhassantaṃ akāsī’’ti. Majjhimanikāyaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.460) pana ‘‘atha kasmā mayā saddhiṃ yathāpakatiyā ālāpasallāpamattampi na karothāti so cintesi – ‘ayaṃ lokuttaradhammo nāma garu bhāriyo na pakāsetabbo; sace kho panāhaṃ na kathessāmi, ayaṃ hadayaṃ phāletvā ettheva kālaṃ kareyyā’ti tassā anuggahatthāya kathesi – ‘dhammadinne ahaṃ satthu dhammadesanaṃ sutvā lokuttaradhammaṃ nāma adhigato, taṃ adhigatassa evarūpā lokiyakiriyā na vaṭṭatī’’’ti vuttaṃ.

    បញ្ចក្ខន្ធាទិវសេន បញ្ហេ បុច្ឆីតិ ‘‘សក្កាយោ សក្កាយោតិ អយ្យេ វុច្ចតិ, កតមោ នុ ខោ អយ្យេ សក្កាយោ វុត្តោ ភគវតា’’តិអាទិនា ចូឡវេទល្លសុត្តេ (ម. និ. ១.៤៦០ អាទយោ) អាគតនយេន បុច្ឆិ។ បុច្ឆិតំ បុច្ឆិតំ វិស្សជ្ជេសីតិ ‘‘បញ្ច ខោ ឥមេ, អាវុសោ វិសាខ, ឧបាទានក្ខន្ធា សក្កាយោ វុត្តោ ភគវតា’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៤៦០ អាទយោ) តត្ថេវ អាគតនយេន វិស្សជ្ជេសិ។ សូរភាវន្តិ តិក្ខភាវំ។ អនធិគតអរហត្តមគ្គស្ស ឧគ្គហេន វិនា តត្ថ បញ្ហោ ន ឧបដ្ឋាតីតិ អាហ – ‘‘ឧគ្គហវសេន អរហត្តមគ្គេបិ បុច្ឆី’’តិ។ តំ និវត្តេន្តីតិ ‘‘វិមុត្តិយា បនាយ្យេ កិំ បដិភាគោ’’តិ បុច្ឆិតេ ‘‘វិមុត្តិយា ខោ, អាវុសោ វិសាខ, និព្ពានំ បដិភាគោ’’តិ (ម. និ. ១.៤៦៦) វុត្តេ ‘‘និព្ពានស្ស, បនាយ្យេ, កិំ បដិភាគោ’’តិ បុន បុច្ឆិតេ តំ និវត្តេន្តី ‘‘អច្ចសរាវុសោ វិសាខា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អច្ចសរាតិ អបុច្ឆិតព្ពំ បុច្ឆន្តោ បញ្ហំ អតិក្កាមិតា អហោសីតិ អត្ថោ។ នាសក្ខិ បញ្ហានំ បរិយន្តំ គហេតុន្តិ បញ្ហានំ បរិច្ឆេទប្បមាណំ គហេតុំ នាសក្ខិ។ បញ្ហានញ្ហិ បរិច្ឆេទំ គហេតុំ យុត្តដ្ឋានេ អដ្ឋត្វា តតោ បរំ បុច្ឆន្តោ នាសក្ខិ បញ្ហានំ បរិយន្តំ គហេតុំ។ អប្បដិភាគធម្មស្ស ច បដិភាគំ បុច្ឆិ។ និព្ពានំ នាមេតំ អប្បដិភាគំ, ន សក្កា នីលំ វា បីតកំ វាតិ កេនចិ ធម្មេន សទ្ធិំ បដិភាគំ កត្វា ទស្សេតុំ, តញ្ច ត្វំ ឥមិនា អធិប្បាយេន បុច្ឆសីតិ អត្ថោ។ និព្ពានោគធន្តិ និព្ពានំ ឱគាហេត្វា ឋិតំ, និព្ពានន្តោគធំ និព្ពានំ អនុប្បវិដ្ឋន្តិ អត្ថោ។ និព្ពានបរាយណន្តិ និព្ពានំ បរំ អយនមស្ស បរាគតិ, ន តតោ បរំ គច្ឆតីតិ អត្ថោ។ និព្ពានំ បរិយោសានំ អវសានំ អស្សាតិ និព្ពានបរិយោសានំ។

    Pañcakkhandhādivasena pañhe pucchīti ‘‘sakkāyo sakkāyoti ayye vuccati, katamo nu kho ayye sakkāyo vutto bhagavatā’’tiādinā cūḷavedallasutte (ma. ni. 1.460 ādayo) āgatanayena pucchi. Pucchitaṃ pucchitaṃ vissajjesīti ‘‘pañca kho ime, āvuso visākha, upādānakkhandhā sakkāyo vutto bhagavatā’’tiādinā (ma. ni. 1.460 ādayo) tattheva āgatanayena vissajjesi. Sūrabhāvanti tikkhabhāvaṃ. Anadhigataarahattamaggassa uggahena vinā tattha pañho na upaṭṭhātīti āha – ‘‘uggahavasena arahattamaggepi pucchī’’ti. Taṃ nivattentīti ‘‘vimuttiyā panāyye kiṃ paṭibhāgo’’ti pucchite ‘‘vimuttiyā kho, āvuso visākha, nibbānaṃ paṭibhāgo’’ti (ma. ni. 1.466) vutte ‘‘nibbānassa, panāyye, kiṃ paṭibhāgo’’ti puna pucchite taṃ nivattentī ‘‘accasarāvusovisākhā’’tiādimāha. Tattha accasarāti apucchitabbaṃ pucchanto pañhaṃ atikkāmitā ahosīti attho. Nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetunti pañhānaṃ paricchedappamāṇaṃ gahetuṃ nāsakkhi. Pañhānañhi paricchedaṃ gahetuṃ yuttaṭṭhāne aṭṭhatvā tato paraṃ pucchanto nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetuṃ. Appaṭibhāgadhammassa ca paṭibhāgaṃ pucchi. Nibbānaṃ nāmetaṃ appaṭibhāgaṃ, na sakkā nīlaṃ vā pītakaṃ vāti kenaci dhammena saddhiṃ paṭibhāgaṃ katvā dassetuṃ, tañca tvaṃ iminā adhippāyena pucchasīti attho. Nibbānogadhanti nibbānaṃ ogāhetvā ṭhitaṃ, nibbānantogadhaṃ nibbānaṃ anuppaviṭṭhanti attho. Nibbānaparāyaṇanti nibbānaṃ paraṃ ayanamassa parāgati, na tato paraṃ gacchatīti attho. Nibbānaṃ pariyosānaṃ avasānaṃ assāti nibbānapariyosānaṃ.

    បុរេតិ អតីតេសុ ខន្ធេសុ។ បច្ឆាតិ អនាគតេសុ ខន្ធេសុ។ មជ្ឈេតិ បច្ចុប្បន្នេសុ ខន្ធេសុ។ អកិញ្ចនន្តិ យស្ស ឯតេសុ តីសុ តណ្ហាគាហសង្ខាតំ កិញ្ចនំ នត្ថិ, តមហំ រាគកិញ្ចនាទីហិ អកិញ្ចនំ កស្សចិ គហណស្ស អភាវេន អនាទានំ ព្រាហ្មណំ វទាមីតិ អត្ថោ។

    Pureti atītesu khandhesu. Pacchāti anāgatesu khandhesu. Majjheti paccuppannesu khandhesu. Akiñcananti yassa etesu tīsu taṇhāgāhasaṅkhātaṃ kiñcanaṃ natthi, tamahaṃ rāgakiñcanādīhi akiñcanaṃ kassaci gahaṇassa abhāvena anādānaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.

    បណ្ឌិតាតិ ធាតុអាយតនាទិកុសលតាសង្ខាតេន បណ្ឌិច្ចេន សមន្នាគតា។ វុត្តញ្ហេតំ –

    Paṇḍitāti dhātuāyatanādikusalatāsaṅkhātena paṇḍiccena samannāgatā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, បណ្ឌិតោ ហោតិ? យតោ ខោ, អានន្ទ, ភិក្ខុ ធាតុកុសលោ ច ហោតិ អាយតនកុសលោ ច បដិច្ចសមុប្បាទកុសលោ ច ឋានាដ្ឋានកុសលោ ច, ឯត្តាវតា ខោ, អានន្ទ, ភិក្ខុ បណ្ឌិតោ ហោតី’’តិ។

    ‘‘Kittāvatā nu kho, bhante, paṇḍito hoti? Yato kho, ānanda, bhikkhu dhātukusalo ca hoti āyatanakusalo ca paṭiccasamuppādakusalo ca ṭhānāṭṭhānakusalo ca, ettāvatā kho, ānanda, bhikkhu paṇḍito hotī’’ti.

    មហាបញ្ញាតិ មហន្តេ អត្ថេ មហន្តេ ធម្មេ មហន្តា និរុត្តិយោ មហន្តានិ បដិភានានិ បរិគ្គហណេ សមត្ថាយ បញ្ញាយ សមន្នាគតា។ ឥមិស្សា ហិ ថេរិយា អសេក្ខប្បដិសម្ភិទាប្បត្តតាយ បដិសម្ភិទាយោ បូរេត្វា ឋិតតាយ បញ្ញាមហត្តំ។ យថា តំ ធម្មទិន្នាយាតិ យថា ធម្មទិន្នាយ ភិក្ខុនិយា ព្យាកតំ, អហំ ឯវមេវ ព្យាករេយ្យន្តិ អត្ថោ។ តន្តិ និបាតមត្ថំ។

    Mahāpaññāti mahante atthe mahante dhamme mahantā niruttiyo mahantāni paṭibhānāni pariggahaṇe samatthāya paññāya samannāgatā. Imissā hi theriyā asekkhappaṭisambhidāppattatāya paṭisambhidāyo pūretvā ṭhitatāya paññāmahattaṃ. Yathā taṃ dhammadinnāyāti yathā dhammadinnāya bhikkhuniyā byākataṃ, ahaṃ evameva byākareyyanti attho. Tanti nipātamatthaṃ.

    នន្ទាថេរីវត្ថុ

    Nandātherīvatthu

    ២៤០. ឆដ្ឋេ អញ្ញំ មគ្គំ អបស្សន្តីតិ អញ្ញំ ឧបាយំ អបស្សន្តី។ វិស្សត្ថាតិ និរាសង្កា។ ឥត្ថិនិមិត្តន្តិ ឥត្ថិយា សុភនិមិត្តំ, សុភាការន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ធម្មបទេ គាថំ វត្វាតិ –

    240. Chaṭṭhe aññaṃ maggaṃ apassantīti aññaṃ upāyaṃ apassantī. Vissatthāti nirāsaṅkā. Itthinimittanti itthiyā subhanimittaṃ, subhākāranti vuttaṃ hoti. Dhammapade gāthaṃ vatvāti –

    ‘‘អដ្ឋីនំ នគរំ កតំ, មំសលោហិតលេបនំ;

    ‘‘Aṭṭhīnaṃ nagaraṃ kataṃ, maṃsalohitalepanaṃ;

    យត្ថ ជរា ច មច្ចុ ច, មានោ មក្ខោ ច ឱហិតោ’’តិ។ (ធ. ប. ១៥០) –

    Yattha jarā ca maccu ca, māno makkho ca ohito’’ti. (dha. pa. 150) –

    ឥមំ គាថំ វត្វា។ តត្រាយមធិប្បាយោ – យថេវ ហិ បុព្ពណ្ណាបរណ្ណាទីនំ ឱទហនត្ថាយ កដ្ឋានិ ឧស្សាបេត្វា វល្លីហិ ពន្ធិត្វា មត្តិកាយ វិលិម្បិត្វា នគរសង្ខាតំ ពហិទ្ធា គេហំ ករោន្តិ, ឯវមិទំ អជ្ឈត្តិកម្បិ តីណិ អដ្ឋិសតានិ ឧស្សាបេត្វា ន្ហារុវិនទ្ធំ មំសលោហិតលេបនំ តចបដិច្ឆន្នំ ជីរណលក្ខណាយ ជរាយ មរណលក្ខណស្ស មច្ចុនោ អារោគ្យសម្បទាទីនិ បដិច្ច ឧប្បជ្ជនលក្ខណស្ស មានស្ស សុកតការណវិនាសនលក្ខណស្ស មក្ខស្ស ច ឱទហនត្ថាយ នគរំ កតំ។ ឯវរូបោ ឯវ ហិ ឯត្ថ កាយិកចេតសិកោ អាពាធោ ឱហិតោ, ឥតោ ឧទ្ធំ កិញ្ចិ គយ្ហូបគំ នត្ថីតិ។

    Imaṃ gāthaṃ vatvā. Tatrāyamadhippāyo – yatheva hi pubbaṇṇāparaṇṇādīnaṃ odahanatthāya kaṭṭhāni ussāpetvā vallīhi bandhitvā mattikāya vilimpitvā nagarasaṅkhātaṃ bahiddhā gehaṃ karonti, evamidaṃ ajjhattikampi tīṇi aṭṭhisatāni ussāpetvā nhāruvinaddhaṃ maṃsalohitalepanaṃ tacapaṭicchannaṃ jīraṇalakkhaṇāya jarāya maraṇalakkhaṇassa maccuno ārogyasampadādīni paṭicca uppajjanalakkhaṇassa mānassa sukatakāraṇavināsanalakkhaṇassa makkhassa ca odahanatthāya nagaraṃ kataṃ. Evarūpo eva hi ettha kāyikacetasiko ābādho ohito, ito uddhaṃ kiñci gayhūpagaṃ natthīti.

    សុត្តំ អភាសីតិ –

    Suttaṃ abhāsīti –

    ‘‘ចរំ វា យទិ វា តិដ្ឋំ, និសិន្នោ ឧទ វា សយំ;

    ‘‘Caraṃ vā yadi vā tiṭṭhaṃ, nisinno uda vā sayaṃ;

    សមិញ្ជេតិ បសារេតិ, ឯសា កាយស្ស ឥញ្ជនា។

    Samiñjeti pasāreti, esā kāyassa iñjanā.

    ‘‘អដ្ឋិនហារុសំយុត្តោ, តចមំសាវលេបនោ;

    ‘‘Aṭṭhinahārusaṃyutto, tacamaṃsāvalepano;

    ឆវិយា កាយោ បដិច្ឆន្នោ, យថាភូតំ ន ទិស្សតី’’តិ។ (សុ. និ. ១៩៥-១៩៦) –

    Chaviyā kāyo paṭicchanno, yathābhūtaṃ na dissatī’’ti. (su. ni. 195-196) –

    អាទិនា សុត្តមភាសិ។

    Ādinā suttamabhāsi.

    សោណាថេរីវត្ថុ

    Soṇātherīvatthu

    ២៤១. សត្តមេ សព្ពេបិ វិសុំ វិសុំ ឃរាវាសេ បតិដ្ឋាបេសីតិ ឯត្ថ សព្ពេបិ វិសុំ វិសុំ ឃរាវាសេ បតិដ្ឋាបេត្វា ‘‘បុត្តាវ មំ បដិជគ្គិស្សន្តិ, កិំ មេ វិសុំ កុដុម្ពេនា’’តិ សព្ពំ សាបតេយ្យម្បិ វិភជិត្វា អទាសីតិ វេទិតព្ពំ។ តេនេវ ហិ តតោ បដ្ឋាយ ‘‘អយំ អម្ហាកំ កិំ ករិស្សតី’’តិ អត្តនោ សន្តិកំ អាគតំ ‘‘មាតា’’តិ សញ្ញម្បិ ន ករិំសុ។ តថា ហិ នំ កតិបាហច្ចយេន ជេដ្ឋបុត្តស្ស ភរិយា ‘‘អហោ អម្ហាកំ អយំ ជេដ្ឋេបុត្តោ មេតិ ទ្វេ កោដ្ឋាសេ ទត្វា វិយ ឥមមេវ គេហំ អាគច្ឆតី’’តិ អាហ។ សេសបុត្តានំ ភរិយាយោបិ ឯវមេវំ វទិំសុ។ ជេដ្ឋធីតរំ អាទិំ កត្វា តាសំ គេហំ គតកាលេ តាបិ នំ ឯវមេវ វទិំសុ។ សា អវមានប្បត្តា ហុត្វា ‘‘កិំ មេ ឥមេសំ សន្តិកេ វុត្ថេន, ភិក្ខុនី ហុត្វា ជីវិស្សាមី’’តិ ភិក្ខុនីឧបស្សយំ គន្ត្វា បព្ពជ្ជំ យាចិ, តា នំ បព្ពាជេសុំ។ ឥមមេវ វត្ថុំ ទស្សេន្តោ ‘‘ពហុបុត្តិកសោណា តេសំ អត្តនិ អគារវភាវំ ញត្វា ‘ឃរាវាសេន កិំ ករិស្សាមី’តិ និក្ខមិត្វា បព្ពជី’’តិ អាហ។

    241. Sattame sabbepi visuṃ visuṃ gharāvāse patiṭṭhāpesīti ettha sabbepi visuṃ visuṃ gharāvāse patiṭṭhāpetvā ‘‘puttāva maṃ paṭijaggissanti, kiṃ me visuṃ kuṭumbenā’’ti sabbaṃ sāpateyyampi vibhajitvā adāsīti veditabbaṃ. Teneva hi tato paṭṭhāya ‘‘ayaṃ amhākaṃ kiṃ karissatī’’ti attano santikaṃ āgataṃ ‘‘mātā’’ti saññampi na kariṃsu. Tathā hi naṃ katipāhaccayena jeṭṭhaputtassa bhariyā ‘‘aho amhākaṃ ayaṃ jeṭṭheputto meti dve koṭṭhāse datvā viya imameva gehaṃ āgacchatī’’ti āha. Sesaputtānaṃ bhariyāyopi evamevaṃ vadiṃsu. Jeṭṭhadhītaraṃ ādiṃ katvā tāsaṃ gehaṃ gatakāle tāpi naṃ evameva vadiṃsu. Sā avamānappattā hutvā ‘‘kiṃ me imesaṃ santike vutthena, bhikkhunī hutvā jīvissāmī’’ti bhikkhunīupassayaṃ gantvā pabbajjaṃ yāci, tā naṃ pabbājesuṃ. Imameva vatthuṃ dassento ‘‘bahuputtikasoṇā tesaṃ attani agāravabhāvaṃ ñatvā ‘gharāvāsena kiṃ karissāmī’ti nikkhamitvā pabbajī’’ti āha.

    វិហារំ គច្ឆន្តិយោតិ ភិក្ខុវិហារំ គច្ឆន្តិយោ។ ធម្មមុត្តមន្តិ នវវិធលោកុត្តរធម្មំ។ សោ ហិ ឧត្តមធម្មោ នាម យោ ហិ តំ ន បស្សតិ, តស្ស វស្សសតម្បិ ជីវនតោ តំ ធម្មំ បស្សន្តស្ស បដិវិជ្ឈន្តស្ស ឯកាហម្បិ ឯកក្ខណម្បិ ជីវិតំ សេយ្យោ។ អាគន្តុកជនោតិ វិហារគតំ ភិក្ខុនីជនំ សន្ធាយ វទតិ។ អនុបធារេត្វាតិ អសល្លក្ខេត្វា។

    Vihāraṃ gacchantiyoti bhikkhuvihāraṃ gacchantiyo. Dhammamuttamanti navavidhalokuttaradhammaṃ. So hi uttamadhammo nāma yo hi taṃ na passati, tassa vassasatampi jīvanato taṃ dhammaṃ passantassa paṭivijjhantassa ekāhampi ekakkhaṇampi jīvitaṃ seyyo. Āgantukajanoti vihāragataṃ bhikkhunījanaṃ sandhāya vadati. Anupadhāretvāti asallakkhetvā.

    ពកុលាថេរីវត្ថុ

    Bakulātherīvatthu

    ២៤២. អដ្ឋមំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    242. Aṭṭhamaṃ uttānatthameva.

    កុណ្ឌលកេសាថេរីវត្ថុ

    Kuṇḍalakesātherīvatthu

    ២៤៣. នវមេ ចតុក្កេតិ វីថិចតុក្កេ។ ចតុន្នំ សមាហារោ ចតុក្កំ។ ចារកតោតិ ពន្ធនាគារតោ។ ឧព្ពដ្ដេត្វាតិ ឧទ្ធរិត្វា។

    243. Navame catukketi vīthicatukke. Catunnaṃ samāhāro catukkaṃ. Cārakatoti bandhanāgārato. Ubbaṭṭetvāti uddharitvā.

    មុហុត្តមបិ ចិន្តយេតិ មុហុត្តំ តង្ខណម្បិ ឋានុប្បត្តិកបញ្ញាយ តង្ខណានុរូបំ អត្ថំ ចិន្តិតុំ សក្កុណេយ្យ។ សហស្សមបិ ចេ គាថា, អនត្ថបទសំហិតាតិ អយំ គាថា ទារុចីរិយត្ថេរស្ស ភគវតា ភាសិតា, ឥធាបិ ច សាយេវ គាថា ទស្សិតា។ ថេរិគាថាសំវណ្ណនាយំ អាចរិយធម្មបាលត្ថេរេនបិ កុណ្ឌលកេសិត្ថេរិយា វត្ថុម្ហិ អយមេវ គាថា វុត្តា។ ធម្មបទដ្ឋកថាយំ បន កុណ្ឌលកេសិត្ថេរិយា វត្ថុម្ហិ –

    Muhuttamapi cintayeti muhuttaṃ taṅkhaṇampi ṭhānuppattikapaññāya taṅkhaṇānurūpaṃ atthaṃ cintituṃ sakkuṇeyya. Sahassamapi ce gāthā, anatthapadasaṃhitāti ayaṃ gāthā dārucīriyattherassa bhagavatā bhāsitā, idhāpi ca sāyeva gāthā dassitā. Therigāthāsaṃvaṇṇanāyaṃ ācariyadhammapālattherenapi kuṇḍalakesittheriyā vatthumhi ayameva gāthā vuttā. Dhammapadaṭṭhakathāyaṃ pana kuṇḍalakesittheriyā vatthumhi –

    ‘‘យោ ច គាថាសតំ ភាសេ, អនត្ថបទសំហិតា;

    ‘‘Yo ca gāthāsataṃ bhāse, anatthapadasaṃhitā;

    ឯកំ ធម្មបទំ សេយ្យោ, យំ សុត្វា ឧបសម្មតី’’តិ។ (ធ. ប. អដ្ឋ. ១.១០២) –

    Ekaṃ dhammapadaṃ seyyo, yaṃ sutvā upasammatī’’ti. (dha. pa. aṭṭha. 1.102) –

    អយំ គាថា អាគតា។ តំតំភាណកានំ កថាមគ្គានុសារេន តត្ថ តត្ថ តថា វុត្តន្តិ ន ឥធ អាចរិយស្ស បុព្ពាបរវិរោធោ សង្កិតព្ពោ។

    Ayaṃ gāthā āgatā. Taṃtaṃbhāṇakānaṃ kathāmaggānusārena tattha tattha tathā vuttanti na idha ācariyassa pubbāparavirodho saṅkitabbo.

    ភទ្ទាកាបិលានីថេរី-ភទ្ទាកច្ចានាថេរីវត្ថុ

    Bhaddākāpilānītherī-bhaddākaccānātherīvatthu

    ២៤៤-២៤៥. ទសមំ ឯកាទសមញ្ច ឧត្តានត្ថមេវ។

    244-245. Dasamaṃ ekādasamañca uttānatthameva.

    កិសាគោតមីថេរីវត្ថុ

    Kisāgotamītherīvatthu

    ២៤៦. ទ្វាទសមេ តីហិ លូខេហីតិ វត្ថលូខសុត្តលូខរជនលូខសង្ខាតេហិ តីហិ លូខេហិ។ សិទ្ធត្ថកន្តិ សាសបពីជំ។

    246. Dvādasame tīhi lūkhehīti vatthalūkhasuttalūkharajanalūkhasaṅkhātehi tīhi lūkhehi. Siddhatthakanti sāsapabījaṃ.

    តំ បុត្តបសុសម្មត្តន្តិ តំ រូបពលាទិសម្បន្នេ បុត្តេ ច បសូ ច លភិត្វា ‘‘មម បុត្តា អភិរូបា ពលសម្បន្នា បណ្ឌិតា សព្ពកិច្ចសមត្ថា, មម គោណោ អរោគោ អភិរូបោ មហាភារវហោ, មម គាវី ពហុខីរា’’តិ ឯវំ បុត្តេហិ ច បសូហិ ច សម្មត្តំ នរំ។ ព្យាសត្តមនសន្តិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យាទីសុ អារម្មណេសុ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទីសុ បត្តចីវរាទីសុ វា យំ យំ លទ្ធំ ហោតិ, តត្ថ តត្ថេវ លគ្គនាយ សត្តមានសំ។ សុត្តំ គាមន្តិ និទ្ទំ ឧបគតំ សត្តកាយំ។ មហោឃោវាតិ យថា ឯវរូបំ គាមំ គម្ភីរតោ វិត្ថារតោ ច មហន្តោ មហានទិឱឃោ អន្តមសោ សុនខម្បិ អសេសេត្វា សព្ពំ អាទាយ គច្ឆតិ, ឯវំ វុត្តប្បការំ នរំ មច្ចុ អាទាយ គច្ឆតីតិ អត្ថោ។ អមតំ បទន្តិ មរណរហិតំ កោដ្ឋាសំ, អមតំ មហានិព្ពានន្តិ អត្ថោ។ សេសមេត្ថ ឧត្តានមេវ។

    Taṃ puttapasusammattanti taṃ rūpabalādisampanne putte ca pasū ca labhitvā ‘‘mama puttā abhirūpā balasampannā paṇḍitā sabbakiccasamatthā, mama goṇo arogo abhirūpo mahābhāravaho, mama gāvī bahukhīrā’’ti evaṃ puttehi ca pasūhi ca sammattaṃ naraṃ. Byāsattamanasanti cakkhuviññeyyādīsu ārammaṇesu hiraññasuvaṇṇādīsu pattacīvarādīsu vā yaṃ yaṃ laddhaṃ hoti, tattha tattheva lagganāya sattamānasaṃ. Suttaṃ gāmanti niddaṃ upagataṃ sattakāyaṃ. Mahoghovāti yathā evarūpaṃ gāmaṃ gambhīrato vitthārato ca mahanto mahānadiogho antamaso sunakhampi asesetvā sabbaṃ ādāya gacchati, evaṃ vuttappakāraṃ naraṃ maccu ādāya gacchatīti attho. Amataṃ padanti maraṇarahitaṃ koṭṭhāsaṃ, amataṃ mahānibbānanti attho. Sesamettha uttānameva.

    សិង្គាលកមាតាថេរីវត្ថុ

    Siṅgālakamātātherīvatthu

    ២៤៧. តេរសមំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    247. Terasamaṃ uttānatthameva.

    (បញ្ចមឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។)

    (Pañcamaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.)

    ថេរិបាឡិសំវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Theripāḷisaṃvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ

    14. Etadaggavaggo

    (១៤) ៦. ឆដ្ឋឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា

    (14) 6. Chaṭṭhaetadaggavaggavaṇṇanā

    តបុស្ស-ភល្លិកវត្ថុ

    Tapussa-bhallikavatthu

    ២៤៨. ឧបាសកបាឡិសំវណ្ណនាយ បឋមេ សព្ពបឋមំ សរណំ គច្ឆន្តានន្តិ សព្ពេសំ បឋមំ ហុត្វា សរណំ គច្ឆន្តានំ។ ឥតោ បរន្តិ សត្តសត្តាហតោ បរំ។ គមនូបច្ឆេទំ អកាសីតិ គមនវិច្ឆេទំ អកាសិ។ យថា តេ គោណា ធុរំ ឆឌ្ឌេត្វា បោថិយមានាបិ ន គច្ឆន្តិ, តថា អកាសីតិ អត្ថោ។ តេសន្តិ តបុស្សភល្លិកានំ។ អធិមុច្ចិត្វាតិ អាវិសិត្វា។ យក្ខស្ស អាវដ្ដោ យក្ខាវដ្ដោ។ ឯវំ សេសេសុបិ។ អតីតពុទ្ធានំ អាចិណ្ណំ ឱលោកេសីតិ អតីតពុទ្ធា កេន ភាជនេន បដិគ្គណ្ហិំសូតិ ពុទ្ធាចិណ្ណំ ឱលោកេសិ។ ទ្វេវាចិកេ សរណេ បតិដ្ឋាយាតិ សង្ឃស្ស អនុប្បន្នត្តា ពុទ្ធធម្មវសេន ទ្វេវាចិកេ សរណេ បតិដ្ឋហិត្វា។ ចេតិយន្តិ បូជនីយវត្ថុំ។ ជីវកេសធាតុយាតិ ជីវមានស្ស ភគវតោ កេសធាតុយា។

    248. Upāsakapāḷisaṃvaṇṇanāya paṭhame sabbapaṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānanti sabbesaṃ paṭhamaṃ hutvā saraṇaṃ gacchantānaṃ. Ito paranti sattasattāhato paraṃ. Gamanūpacchedaṃ akāsīti gamanavicchedaṃ akāsi. Yathā te goṇā dhuraṃ chaḍḍetvā pothiyamānāpi na gacchanti, tathā akāsīti attho. Tesanti tapussabhallikānaṃ. Adhimuccitvāti āvisitvā. Yakkhassa āvaṭṭo yakkhāvaṭṭo. Evaṃ sesesupi. Atītabuddhānaṃ āciṇṇaṃ olokesīti atītabuddhā kena bhājanena paṭiggaṇhiṃsūti buddhāciṇṇaṃ olokesi. Dvevācike saraṇe patiṭṭhāyāti saṅghassa anuppannattā buddhadhammavasena dvevācike saraṇe patiṭṭhahitvā. Cetiyanti pūjanīyavatthuṃ. Jīvakesadhātuyāti jīvamānassa bhagavato kesadhātuyā.

    អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋិវត្ថុ

    Anāthapiṇḍikaseṭṭhivatthu

    ២៤៩. ទុតិយេ តេនេវ គុណេនាតិ តេនេវ ទាយកភាវសង្ខាតេន គុណេន។ សោ ហិ សព្ពកាមសមិទ្ធតាយ វិគតមច្ឆេរតាយ ករុណាទិគុណសមង្គិតាយ ច និច្ចកាលំ អនាថានំ បិណ្ឌមទាសិ។ តេន សព្ពកាលំ ឧបដ្ឋិតោ អនាថានំ បិណ្ឌោ ឯតស្ស អត្ថីតិ អនាថបិណ្ឌិកោតិ សង្ខំ គតោ។ យោជនិកវិហារេ ការេត្វាតិ យោជនេ យោជនេ ឯកមេកំ វិហារំ ការេត្វា។ ‘‘ឯវរូបំ ទានំ បវត្តេសី’’តិ វត្វា តមេវ ទានំ វិភជិត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘ទេវសិកំ បញ្ច សលាកភត្តានិ ហោន្តី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ សលាកាយ គាហេតព្ពំ ភត្តំ សលាកភត្តំ។ ឯកស្មិំ បក្ខេ ឯកទិវសំ ទាតព្ពំ ភត្តំ បក្ខិកភត្តំ។ ធុរគេហេ ឋបេត្វា ទាតព្ពំ ភត្តំ ធុរភត្តំ។ អាគន្តុកានំ ទាតព្ពំ ភត្តំ អាគន្តុកភត្តំ។ ឯវំ សេសេសុបិ។ បញ្ច អាសនសតានិ គេហេ និច្ចបញ្ញត្តានេវ ហោន្តីតិ គេហេ និសីទាបេត្វា ភុញ្ជន្តានំ បញ្ចន្នំ ភិក្ខុសតានំ បញ្ច អាសនសតានិ និច្ចបញ្ញត្តានិ ហោន្តិ។

    249. Dutiye teneva guṇenāti teneva dāyakabhāvasaṅkhātena guṇena. So hi sabbakāmasamiddhatāya vigatamaccheratāya karuṇādiguṇasamaṅgitāya ca niccakālaṃ anāthānaṃ piṇḍamadāsi. Tena sabbakālaṃ upaṭṭhito anāthānaṃ piṇḍo etassa atthīti anāthapiṇḍikoti saṅkhaṃ gato. Yojanikavihāre kāretvāti yojane yojane ekamekaṃ vihāraṃ kāretvā. ‘‘Evarūpaṃ dānaṃ pavattesī’’ti vatvā tameva dānaṃ vibhajitvā dassento ‘‘devasikaṃ pañca salākabhattāni hontī’’tiādimāha. Tattha salākāya gāhetabbaṃ bhattaṃ salākabhattaṃ. Ekasmiṃ pakkhe ekadivasaṃ dātabbaṃ bhattaṃ pakkhikabhattaṃ. Dhuragehe ṭhapetvā dātabbaṃ bhattaṃ dhurabhattaṃ. Āgantukānaṃ dātabbaṃ bhattaṃ āgantukabhattaṃ. Evaṃ sesesupi. Pañca āsanasatāni gehe niccapaññattāneva hontīti gehe nisīdāpetvā bhuñjantānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pañca āsanasatāni niccapaññattāni honti.

    ចិត្តគហបតិវត្ថុ

    Cittagahapativatthu

    ២៥០. តតិយេ មិគា ឯវ មិគរូបានិ។ ភិក្ខំ សមាទាបេត្វាតិ, ‘‘ភន្តេ, មយ្ហំ អនុគ្គហំ ករោថ, ឥធ និសីទិត្វា ភិក្ខំ គណ្ហថា’’តិ ភិក្ខាគហណត្ថំ សមាទាបេត្វា ។ វិវដ្ដំ ឧទ្ទិស្ស ឧបចិតំ និព្ពេធភាគិយកុសលំ ឧបនិស្សយោ។ សឡាយតនវិភត្តិមេវ ទេសេសីតិ សឡាយតនវិភាគប្បដិសំយុត្តមេវ ធម្មកថំ កថេសិ។ ថេរេនាតិ តត្ថ សន្និហិតានំ សព្ពេសំ ជេដ្ឋេន មហាថេរេន។ បញ្ហំ វិស្សជ្ជេតុំ អសក្កោន្តេនាតិ ចិត្តេន គហបតិនា ‘‘យា ឥមា, ភន្តេ ថេរ, អនេកវិហិតា ទិដ្ឋិយោ លោកេ ឧប្បជ្ជន្តិ, ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អន្តវា លោកោ’តិ វា, ‘អនន្តវា លោកោ’តិ វា, ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ វា, ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ វា, ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘ហោតិ ច ន ហោតិ ច តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា, ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ វា យានិ ចិមានិ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ ព្រហ្មជាលេ គណិតានិ, ឥមា នុ ខោ, ភន្តេ, ទិដ្ឋិយោ កិស្មិំ សតិ ហោន្តិ, កិស្មិំ អសតិ ន ហោន្តី’’តិ ឯវមាទិនា (សំ. និ. ៤.៣៤៥) បញ្ហេ បុដ្ឋេ តំ បញ្ហំ វិស្សជ្ជេតុំ អសក្កោន្តេន។ ឥមំ កិរ បញ្ហំ យាវតតិយំ បុដ្ឋោ មហាថេរោ តុណ្ហី អហោសិ។ អថ ឥសិទត្តត្ថេរោ ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ ថេរោ នេវ អត្តនា ព្យាករោតិ, ន អញ្ញំ អជ្ឈេសតិ, ឧបាសកោ ច ភិក្ខុសង្ឃំ វិហេសតិ, អហមេតំ ព្យាករិត្វា ផាសុវិហារំ កត្វា ទស្សាមី’’តិ។ ឯវំ ចិន្តេត្វា ច អាសនតោ វុដ្ឋាយ ថេរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ព្យាករោមហំ, ភន្តេ, ចិត្តស្ស គហបតិនោ ឯតំ បញ្ហ’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.៣៤៥) អាហ។ ឯវំ វុត្តេ ថេរោ ‘‘ព្យាករោហិ ត្វំ, អាវុសោ ឥសិទត្ត, ចិត្តស្ស គហបតិនោ ឯតំ បញ្ហ’’ន្តិ ឥសិទត្តំ អជ្ឈេសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘បញ្ហំ វិស្សជ្ជេតុំ អសក្កោន្តេន អជ្ឈិដ្ឋោ’’តិ។

    250. Tatiye migā eva migarūpāni. Bhikkhaṃ samādāpetvāti, ‘‘bhante, mayhaṃ anuggahaṃ karotha, idha nisīditvā bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti bhikkhāgahaṇatthaṃ samādāpetvā . Vivaṭṭaṃ uddissa upacitaṃ nibbedhabhāgiyakusalaṃ upanissayo. Saḷāyatanavibhattimeva desesīti saḷāyatanavibhāgappaṭisaṃyuttameva dhammakathaṃ kathesi. Therenāti tattha sannihitānaṃ sabbesaṃ jeṭṭhena mahātherena. Pañhaṃ vissajjetuṃ asakkontenāti cittena gahapatinā ‘‘yā imā, bhante thera, anekavihitā diṭṭhiyo loke uppajjanti, ‘sassato loko’ti vā, ‘asassato loko’ti vā, ‘antavā loko’ti vā, ‘anantavā loko’ti vā, ‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’nti vā, ‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’nti vā, ‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā, ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā, ‘hoti ca na hoti ca tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā, ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā yāni cimāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni brahmajāle gaṇitāni, imā nu kho, bhante, diṭṭhiyo kismiṃ sati honti, kismiṃ asati na hontī’’ti evamādinā (saṃ. ni. 4.345) pañhe puṭṭhe taṃ pañhaṃ vissajjetuṃ asakkontena. Imaṃ kira pañhaṃ yāvatatiyaṃ puṭṭho mahāthero tuṇhī ahosi. Atha isidattatthero cintesi – ‘‘ayaṃ thero neva attanā byākaroti, na aññaṃ ajjhesati, upāsako ca bhikkhusaṅghaṃ vihesati, ahametaṃ byākaritvā phāsuvihāraṃ katvā dassāmī’’ti. Evaṃ cintetvā ca āsanato vuṭṭhāya therassa santikaṃ gantvā ‘‘byākaromahaṃ, bhante, cittassa gahapatino etaṃ pañha’’nti (saṃ. ni. 4.345) āha. Evaṃ vutte thero ‘‘byākarohi tvaṃ, āvuso isidatta, cittassa gahapatino etaṃ pañha’’nti isidattaṃ ajjhesi. Tena vuttaṃ – ‘‘pañhaṃ vissajjetuṃ asakkontena ajjhiṭṭho’’ti.

    បញ្ហំ វិស្សជ្ជេត្វាតិ ‘‘យា ឥមា, គហបតិ, អនេកវិហិតា ទិដ្ឋិយោ លោកេ ឧប្បជ្ជន្តិ ‘សស្សតោ លោកោ’តិ វា, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ វា…បេ.… យានិ ចិមានិ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិគតានិ ព្រហ្មជាលេ គណិតានិ, ឥមា ខោ, គហបតិ, ទិដ្ឋិយោ សក្កាយទិដ្ឋិយា សតិ ហោន្តិ, សក្កាយទិដ្ឋិយា អសតិ ន ហោន្តី’’តិអាទិនា នយេន បញ្ហំ វិស្សជ្ជេត្វា។ គិហិសហាយកភាវេ ញាតេតិ ថេរស្ស គិហិសហាយកភាវេ ចិត្តេន គហបតិនា ញាតេ។ ចិត្តោ កិរ, គហបតិ, តស្ស បញ្ហវេយ្យាករណេ តុដ្ឋោ ‘‘កុតោ, ភន្តេ, អយ្យោ ឥសិទត្តោ អាគច្ឆតី’’តិ វត្វា ‘‘អវន្តិយា ខោ អហំ, គហបតិ, អាគច្ឆាមី’’តិ វុត្តោ ‘‘អត្ថិ, ភន្តេ, អវន្តិយា ឥសិទត្តោ នាម កុលបុត្តោ អម្ហាកំ អទិដ្ឋសហាយោ បព្ពជិតោ, ទិដ្ឋោ សោ អាយស្មតា’’តិ បុច្ឆិ។ ថេរោ ច ‘‘ឯវំ, គហបតី’’តិ វត្វា ‘‘កហំ នុ ខោ, ភន្តេ, សោ អាយស្មា ឯតរហិ វិហរតី’’តិ បុន បុដ្ឋោ តុណ្ហី អហោសិ។ អថ ចិត្តោ គហបតិ ‘‘អយ្យោ នោ, ភន្តេ, ឥសិទត្តោ’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឯវំ, គហបតី’’តិ វុត្តេ អត្តនោ គិហិសហាយភាវំ អញ្ញាសិ។

    Pañhaṃ vissajjetvāti ‘‘yā imā, gahapati, anekavihitā diṭṭhiyo loke uppajjanti ‘sassato loko’ti vā, ‘asassato loko’ti vā…pe… yāni cimāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni brahmajāle gaṇitāni, imā kho, gahapati, diṭṭhiyo sakkāyadiṭṭhiyā sati honti, sakkāyadiṭṭhiyā asati na hontī’’tiādinā nayena pañhaṃ vissajjetvā. Gihisahāyakabhāve ñāteti therassa gihisahāyakabhāve cittena gahapatinā ñāte. Citto kira, gahapati, tassa pañhaveyyākaraṇe tuṭṭho ‘‘kuto, bhante, ayyo isidatto āgacchatī’’ti vatvā ‘‘avantiyā kho ahaṃ, gahapati, āgacchāmī’’ti vutto ‘‘atthi, bhante, avantiyā isidatto nāma kulaputto amhākaṃ adiṭṭhasahāyo pabbajito, diṭṭho so āyasmatā’’ti pucchi. Thero ca ‘‘evaṃ, gahapatī’’ti vatvā ‘‘kahaṃ nu kho, bhante, so āyasmā etarahi viharatī’’ti puna puṭṭho tuṇhī ahosi. Atha citto gahapati ‘‘ayyo no, bhante, isidatto’’ti pucchitvā ‘‘evaṃ, gahapatī’’ti vutte attano gihisahāyabhāvaṃ aññāsi.

    តេជោសមាបត្តិបាដិហារិយំ ទស្សេត្វាតិ ឯកស្មិំ កិរ ទិវសេ ចិត្តោ គហបតិ ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, អយ្យោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សេតូ’’តិ មហាថេរំ យាចិ។ ថេរោ ‘‘តេន ហិ ត្វំ, គហបតិ, អាឡិន្ទេ ឧត្តរាសង្គំ បញ្ញាបេត្វា តត្ថ តិណកលាបំ ឱកិរា’’តិ វត្វា តេន ច តថា កតេ សយំ វិហារំ បវិសិត្វា ច ឃដិកំ ទត្វា តថារូបំ ឥទ្ធាភិសង្ខារំ អភិសង្ខារេសិ, យថា តាឡច្ឆិគ្គឡេន ច អគ្គឡន្តរិកាយ ច អច្ចិ និក្ខមិត្វា តិណានិ ឈាបេតិ, ឧត្តរាសង្គំ ន ឈាបេតិ។ អថ ចិត្តោ គហបតិ ឧត្តរាសង្គំ បប្ផោដេត្វា សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ ឯកមន្តំ ឋិតោ ថេរំ ពហិ និក្ខមន្តំ ទិស្វា ‘‘អភិរមតុ, ភន្តេ, អយ្យោ មច្ឆិកាសណ្ឌេ, រមណីយំ អម្ពាដកវនំ, អហំ អយ្យស្ស ឧស្សុក្កំ ករិស្សាមិ ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានបច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារាន’’ន្តិ អាហ។ តតោ ថេរោ ‘‘ន ទានិ ឥធ វសិតុំ សក្កា’’តិ តម្ហា វិហារា បក្កាមិ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ – ‘‘តេជោសមាបត្តិ បាដិហារិយំ ទស្សេត្វា ‘ឥទានិ ឥធ វសិតុំ ន យុត្ត’ន្តិ យថាសុខំ បក្កាមី’’តិ។ ទ្វេ អគ្គសាវកាតិអាទីសុ យំ វត្តព្ពំ, តំ វិត្ថារតោ វិនយបាឡិយំ អាគតមេវ។

    Tejosamāpattipāṭihāriyaṃ dassetvāti ekasmiṃ kira divase citto gahapati ‘‘sādhu me, bhante, ayyo uttarimanussadhammā iddhipāṭihāriyaṃ dassetū’’ti mahātheraṃ yāci. Thero ‘‘tena hi tvaṃ, gahapati, āḷinde uttarāsaṅgaṃ paññāpetvā tattha tiṇakalāpaṃ okirā’’ti vatvā tena ca tathā kate sayaṃ vihāraṃ pavisitvā ca ghaṭikaṃ datvā tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāresi, yathā tāḷacchiggaḷena ca aggaḷantarikāya ca acci nikkhamitvā tiṇāni jhāpeti, uttarāsaṅgaṃ na jhāpeti. Atha citto gahapati uttarāsaṅgaṃ papphoṭetvā saṃviggo lomahaṭṭhajāto ekamantaṃ ṭhito theraṃ bahi nikkhamantaṃ disvā ‘‘abhiramatu, bhante, ayyo macchikāsaṇḍe, ramaṇīyaṃ ambāṭakavanaṃ, ahaṃ ayyassa ussukkaṃ karissāmi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti āha. Tato thero ‘‘na dāni idha vasituṃ sakkā’’ti tamhā vihārā pakkāmi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘tejosamāpatti pāṭihāriyaṃ dassetvā ‘idāni idha vasituṃ na yutta’nti yathāsukhaṃ pakkāmī’’ti. Dve aggasāvakātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ vitthārato vinayapāḷiyaṃ āgatameva.

    សទ្ធោតិ លោកិយលោកុត្តរាយ សទ្ធាយ សមន្នាគតោ។ សីលេនាតិ អគារិយសីលំ អនគារិយសីលន្តិ ទុវិធំ សីលំ, តេសុ ឥធ អគារិយំ សីលំ អធិប្បេតំ, តេន សមន្នាគតោតិ អត្ថោ។ យសោភោគសមប្បិតោតិ យាទិសោ អនាថបិណ្ឌិកាទីនំ បញ្ចឧបាសកសតបរិវារសង្ខាតោ អគារិយោ យសោ, តាទិសេនេវ យសេន, យោ ច ធនធញ្ញាទិកោ ចេវ សត្តវិធអរិយធនសង្ខាតោ ចាតិ ទុវិធោ ភោគោ, តេន ច សមន្នាគតោតិ អត្ថោ។ យំ យំ បទេសន្តិ បុរត្ថិមាទីសុ ទិសាសុ ឯវរូបោ កុលបុត្តោ យំ យំ បទេសំ ភជតិ, តត្ថ តត្ថ ឯវរូបេន លាភសក្ការេន បូជិតោវ ហោតីតិ អត្ថោ។

    Saddhoti lokiyalokuttarāya saddhāya samannāgato. Sīlenāti agāriyasīlaṃ anagāriyasīlanti duvidhaṃ sīlaṃ, tesu idha agāriyaṃ sīlaṃ adhippetaṃ, tena samannāgatoti attho. Yasobhogasamappitoti yādiso anāthapiṇḍikādīnaṃ pañcaupāsakasataparivārasaṅkhāto agāriyo yaso, tādiseneva yasena, yo ca dhanadhaññādiko ceva sattavidhaariyadhanasaṅkhāto cāti duvidho bhogo, tena ca samannāgatoti attho. Yaṃ yaṃ padesanti puratthimādīsu disāsu evarūpo kulaputto yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati, tattha tattha evarūpena lābhasakkārena pūjitova hotīti attho.

    ហត្ថកអាឡវកវត្ថុ

    Hatthakaāḷavakavatthu

    ២៥១. ចតុត្ថេ ចតុព្ពិធេន សង្គហវត្ថុនាតិ ទានបិយវចនអត្ថចរិយាសមានត្តតាសង្ខាតេន ចតុព្ពិធេន សង្គហវត្ថុនា។ ‘‘ស្វេ ភត្តចាដិយា សទ្ធិំ អាឡវកស្ស បេសេតព្ពោ អហោសី’’តិ វុត្តមត្ថំ បាកដំ កត្វា ទស្សេតុំ – ‘‘តត្រាយំ អនុបុព្ពិកថា’’តិអាទិមាហ។ មិគវត្ថាយ អរញ្ញំ គន្ត្វាតិ អាឡវកោ រាជា វិវិធនាដកូបភោគំ ឆឌ្ឌេត្វា ចោរប្បដិពាហនត្ថញ្ច បដិរាជនិសេធនត្ថញ្ច ព្យាយាមករណត្ថញ្ច សត្តមេ សត្តមេ ទិវសេ មិគវំ គច្ឆន្តោ ឯកទិវសំ ពលកាយេន សទ្ធិំ ‘‘យស្ស បស្សេន មិគោ បលាយតិ, តស្សេវ សោ ភារោ’’តិ កតកតិកវត្តោ មិគវត្ថាយ អរញ្ញំ គន្ត្វា។ ឯកំ មិគន្តិ អត្តនោ ឋិតដ្ឋានេន បលាតំ ឯណិមិគំ។ អនុពន្ធិត្វាតិ តិយោជនមគ្គំ ឯកកោវ អនុពន្ធិត្វា។ ជវសម្បន្នោ ហិ រាជា ធនុំ គហេត្វា បត្តិកោវ តិយោជនំ តំ មិគមនុពន្ធិ។ ឃាតេត្វាតិ យស្មា ឯណិមិគា តិយោជនវេគា ឯវ ហោន្តិ, តស្មា បរិក្ខិណជវំ តំ មិគំ ឧទកំ បវិសិត្វា ឋិតំ ឃាតេត្វា។ ទ្វិធា ឆេត្វា ធនុកោដិយំ លគេត្វា និវត្តេត្វា អាគច្ឆន្តោតិ អនត្ថិកោបិ មំសេន ‘‘នាសក្ខិ មិគំ គហេតុ’’ន្តិ អបវាទមោចនត្ថំ ទ្វិធា ឆិន្នំ ធនុកោដិយំ លគេត្វា អាគច្ឆន្តោ។ សន្ទច្ឆាយន្តិ ឃនច្ឆាយំ ពហលបត្តបលាសំ។

    251. Catutthe catubbidhena saṅgahavatthunāti dānapiyavacanaatthacariyāsamānattatāsaṅkhātena catubbidhena saṅgahavatthunā. ‘‘Sve bhattacāṭiyā saddhiṃ āḷavakassa pesetabbo ahosī’’ti vuttamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ – ‘‘tatrāyaṃ anupubbikathā’’tiādimāha. Migavatthāya araññaṃ gantvāti āḷavako rājā vividhanāṭakūpabhogaṃ chaḍḍetvā corappaṭibāhanatthañca paṭirājanisedhanatthañca byāyāmakaraṇatthañca sattame sattame divase migavaṃ gacchanto ekadivasaṃ balakāyena saddhiṃ ‘‘yassa passena migo palāyati, tasseva so bhāro’’ti katakatikavatto migavatthāya araññaṃ gantvā. Ekaṃ miganti attano ṭhitaṭṭhānena palātaṃ eṇimigaṃ. Anubandhitvāti tiyojanamaggaṃ ekakova anubandhitvā. Javasampanno hi rājā dhanuṃ gahetvā pattikova tiyojanaṃ taṃ migamanubandhi. Ghātetvāti yasmā eṇimigā tiyojanavegā eva honti, tasmā parikkhiṇajavaṃ taṃ migaṃ udakaṃ pavisitvā ṭhitaṃ ghātetvā. Dvidhā chetvā dhanukoṭiyaṃ lagetvā nivattetvā āgacchantoti anatthikopi maṃsena ‘‘nāsakkhi migaṃ gahetu’’nti apavādamocanatthaṃ dvidhā chinnaṃ dhanukoṭiyaṃ lagetvā āgacchanto. Sandacchāyanti ghanacchāyaṃ bahalapattapalāsaṃ.

    រុក្ខេ អធិវត្ថា ទេវតាតិ អាឡវកំ យក្ខំ សន្ធាយ វទតិ។ សោ ហិ មហារាជូនំ សន្តិកា វរំ លភិត្វា មជ្ឈន្ហិកសមយេ តស្ស រុក្ខស្ស ឆាយាយ ផុដ្ឋោកាសំ បវិដ្ឋេ បាណិនោ ខាទន្តោ តត្ថ បដិវសតិ។ អាឡវកស្ស និសីទនបល្លង្កេ និសីទីតិ យត្ថ អភិលក្ខិតេសុ មង្គលទិវសាទីសុ អាឡវកោ និសីទិត្វា សិរិំ អនុភោតិ, តស្មិំយេវ ទិព្ពរតនបល្លង្កេ និសីទិ។ អត្តនោ គមនេ អសម្បជ្ជមានេ ‘‘កិំ នុ ខោ ការណ’’ន្តិ អាវជ្ជេន្តាតិ តទា កិរ សាតាគិរហេមវតា ភគវន្តំ ជេតវនេយេវ វន្ទិត្វា ‘‘យក្ខសមាគមំ គមិស្សាមា’’តិ សបរិវារា នានាយានេហិ អាកាសេន គច្ឆន្តិ, អាកាសេ ច យក្ខានំ ន សព្ពត្ថ មគ្គោ អត្ថិ, អាកាសដ្ឋានិ វិមានានិ បរិហរិត្វា មគ្គដ្ឋានេនេវ មគ្គោ ហោតិ, អាឡវកស្ស បន វិមានំ ភូមដ្ឋំ សុគុត្តំ បាការបរិក្ខិត្តំ សុសំវិហិតទ្វារដ្ដាលកគោបុរំ ឧបរិ កំសជាលសញ្ឆន្នមញ្ជូសាសទិសំ តិយោជនំ ឧព្ពេធេន, តស្ស ឧបរិ មគ្គោ ហោតិ, តេ តំ បទេសមាគម្ម គន្តុមសមត្ថា អហេសុំ។ ពុទ្ធានញ្ហិ និសិន្នោកាសស្ស ឧបរិភាគេន យាវ ភវគ្គា កោចិ គន្តុមសមត្ថោ, តស្មា អត្តនោ គមនេ អសម្បជ្ជមានេ ‘‘កិំ នុ ខោ ការណ’’ន្តិ អាវជ្ជេសុំ។ តេសំ កថំ សុត្វា ចិន្តេសីតិ យស្មា អស្សទ្ធស្ស សទ្ធាកថា ទុក្កថា ហោតិ ទុស្សីលាទីនំ សីលកថាទយោ វិយ, តស្មា តេសំ យក្ខានំ សន្តិកា ភគវតោ បសំសំ សុត្វា ឯវ អគ្គិម្ហិ បក្ខិត្តលោណសក្ខរា វិយ អព្ភន្តរេ ឧប្បន្នកោបេន បដបដាយមានហទយោ ហុត្វា ចិន្តេសិ។ បព្ពតកូដន្តិ កេលាសបព្ពតកូដំ។

    Rukkhe adhivatthā devatāti āḷavakaṃ yakkhaṃ sandhāya vadati. So hi mahārājūnaṃ santikā varaṃ labhitvā majjhanhikasamaye tassa rukkhassa chāyāya phuṭṭhokāsaṃ paviṭṭhe pāṇino khādanto tattha paṭivasati. Āḷavakassa nisīdanapallaṅke nisīdīti yattha abhilakkhitesu maṅgaladivasādīsu āḷavako nisīditvā siriṃ anubhoti, tasmiṃyeva dibbaratanapallaṅke nisīdi. Attano gamane asampajjamāne ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti āvajjentāti tadā kira sātāgirahemavatā bhagavantaṃ jetavaneyeva vanditvā ‘‘yakkhasamāgamaṃ gamissāmā’’ti saparivārā nānāyānehi ākāsena gacchanti, ākāse ca yakkhānaṃ na sabbattha maggo atthi, ākāsaṭṭhāni vimānāni pariharitvā maggaṭṭhāneneva maggo hoti, āḷavakassa pana vimānaṃ bhūmaṭṭhaṃ suguttaṃ pākāraparikkhittaṃ susaṃvihitadvāraṭṭālakagopuraṃ upari kaṃsajālasañchannamañjūsāsadisaṃ tiyojanaṃ ubbedhena, tassa upari maggo hoti, te taṃ padesamāgamma gantumasamatthā ahesuṃ. Buddhānañhi nisinnokāsassa uparibhāgena yāva bhavaggā koci gantumasamattho, tasmā attano gamane asampajjamāne ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti āvajjesuṃ. Tesaṃ kathaṃ sutvā cintesīti yasmā assaddhassa saddhākathā dukkathā hoti dussīlādīnaṃ sīlakathādayo viya, tasmā tesaṃ yakkhānaṃ santikā bhagavato pasaṃsaṃ sutvā eva aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya abbhantare uppannakopena paṭapaṭāyamānahadayo hutvā cintesi. Pabbatakūṭanti kelāsapabbatakūṭaṃ.

    ឥតោ បដ្ឋាយ អាឡវកយុទ្ធំ វិត្ថារេតព្ពន្តិ សោ កិរ មនោសិលាតលេ វាមបាទេន ឋត្វា ‘‘បស្សថ ទានិ តុម្ហាកំ វា សត្ថា មហានុភាវោ, អហំ វា’’តិ ទក្ខិណបាទេន សដ្ឋិយោជនមត្តំ កេលាសកូដបព្ពតំ អក្កមិ, តំ អយោកូដប្បហតោ វិយ និទ្ធន្តអយបិណ្ឌោ បបដិកាយោ មុញ្ចិ។ សោ តត្រ ឋត្វា ‘‘អហំ អាឡវកោ’’តិ ឧគ្ឃោសេសិ, សកលជម្ពុទីបំ សទ្ទោ ផរិ។ តិយោជនសហស្សវិត្ថតហិមវាបិ សម្បកម្បិ យក្ខស្សានុភាវេន។ សោ វាតមណ្ឌលំ សមុដ្ឋាបេសិ ‘‘ឯតេនេវ សមណំ បលាបេស្សាមី’’តិ។ តេ បុរត្ថិមាទិភេទា វាតា សមុដ្ឋហិត្វា អឌ្ឍយោជនយោជនទ្វិយោជនតិយោជនប្បមាណានិ បព្ពតកូដានិ បទាលេត្វា វនគច្ឆរុក្ខាទីនិ ឧម្មូលេត្វា អាឡវិនគរំ បក្ខន្ទា ជិណ្ណហត្ថិសាលាទីនិ ចុណ្ណេន្តា ឆទនិដ្ឋកា អាកាសេ ភមេន្តា។ ភគវា ‘‘មា កស្សចិ ឧបរោធោ ហោតូ’’តិ អធិដ្ឋាសិ។ តេ វាតា ទសពលំ បត្វា ចីវរកណ្ណមត្តម្បិ ចាលេតុំ នាសក្ខិំសុ។ តតោ មហាវស្សំ សមុដ្ឋាបេសិ ‘‘ឧទកេន អជ្ឈោត្ថរិត្វា សមណំ មារេស្សាមី’’តិ។ តស្សានុភាវេន ឧបរូបរិ សតបដលសហស្សបដលាទិភេទា វលាហកា ឧដ្ឋហិត្វា បវស្សិំសុ។ វុដ្ឋិធារាវេគេន បថវី ឆិទ្ទា អហោសិ។ វនរុក្ខាទីនំ ឧបរិ មហោឃោ អាគន្ត្វា ទសពលស្ស ចីវរេ ឧស្សាវពិន្ទុមត្តម្បិ តេមេតុំ នាសក្ខិ។ តតោ បាសាណវស្សំ សមុដ្ឋាបេសិ។ មហន្តានិ មហន្តានិ បព្ពតកូដានិ ធូមាយន្តានិ បជ្ជលន្តានិ អាកាសេនាគន្ត្វា ទសពលំ បត្វា ទិព្ពមាលាគុឡានិ សម្បជ្ជិំសុ។ តតោ បហរណវស្សំ សមុដ្ឋាបេសិ។ ឯកតោធារា ឧភតោធារា អសិសត្តិខុរប្បាទយោ ធូមាយន្តា បជ្ជលន្តា អាកាសេនាគន្ត្វា ទសពលស្ស បាទមូលេ ទិព្ពបុប្ផានិ អហេសុំ។

    Ito paṭṭhāya āḷavakayuddhaṃ vitthāretabbanti so kira manosilātale vāmapādena ṭhatvā ‘‘passatha dāni tumhākaṃ vā satthā mahānubhāvo, ahaṃ vā’’ti dakkhiṇapādena saṭṭhiyojanamattaṃ kelāsakūṭapabbataṃ akkami, taṃ ayokūṭappahato viya niddhantaayapiṇḍo papaṭikāyo muñci. So tatra ṭhatvā ‘‘ahaṃ āḷavako’’ti ugghosesi, sakalajambudīpaṃ saddo phari. Tiyojanasahassavitthatahimavāpi sampakampi yakkhassānubhāvena. So vātamaṇḍalaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘eteneva samaṇaṃ palāpessāmī’’ti. Te puratthimādibhedā vātā samuṭṭhahitvā aḍḍhayojanayojanadviyojanatiyojanappamāṇāni pabbatakūṭāni padāletvā vanagaccharukkhādīni ummūletvā āḷavinagaraṃ pakkhandā jiṇṇahatthisālādīni cuṇṇentā chadaniṭṭhakā ākāse bhamentā. Bhagavā ‘‘mā kassaci uparodho hotū’’ti adhiṭṭhāsi. Te vātā dasabalaṃ patvā cīvarakaṇṇamattampi cāletuṃ nāsakkhiṃsu. Tato mahāvassaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘udakena ajjhottharitvā samaṇaṃ māressāmī’’ti. Tassānubhāvena uparūpari satapaṭalasahassapaṭalādibhedā valāhakā uṭṭhahitvā pavassiṃsu. Vuṭṭhidhārāvegena pathavī chiddā ahosi. Vanarukkhādīnaṃ upari mahogho āgantvā dasabalassa cīvare ussāvabindumattampi temetuṃ nāsakkhi. Tato pāsāṇavassaṃ samuṭṭhāpesi. Mahantāni mahantāni pabbatakūṭāni dhūmāyantāni pajjalantāni ākāsenāgantvā dasabalaṃ patvā dibbamālāguḷāni sampajjiṃsu. Tato paharaṇavassaṃ samuṭṭhāpesi. Ekatodhārā ubhatodhārā asisattikhurappādayo dhūmāyantā pajjalantā ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbapupphāni ahesuṃ.

    តតោ អង្គារវស្សំ សមុដ្ឋាបេសិ។ កិំសុកវណ្ណា អង្គារា អាកាសេនាគន្ត្វា ទសពលស្ស បាទមូលេ ទិព្ពបុប្ផានិ ហុត្វា វិកិរិំសុ។ តតោ កុក្កុឡវស្សំ សមុដ្ឋាបេសិ។ អច្ចុណ្ហោ កុក្កុឡោ អាកាសេនាគន្ត្វា ទសពលស្ស បាទមូលេ ចន្ទនចុណ្ណំ ហុត្វា និបតិ។ តតោ វាលិកវស្សំ សមុដ្ឋាបេសិ។ អតិសុខុមា វាលិកា ធូមាយន្តា បជ្ជលន្តា អាកាសេនាគន្ត្វា ទសពលស្ស បាទមូលេ ទិព្ពបុប្ផានិ ហុត្វា និបតិំសុ។ តតោ កលលវស្សំ សមុដ្ឋាបេសិ។ តំ ធូមាយន្តំ បជ្ជលន្តំ អាកាសេនាគន្ត្វា ទសពលស្ស បាទមូលេ ទិព្ពគន្ធំ ហុត្វា និបតិ។ តតោ អន្ធការំ សមុដ្ឋាបេសិ ‘‘ភិំសេត្វា សមណំ បលាបេស្សាមី’’តិ។ ចតុរង្គសមន្នាគតំ អន្ធការសទិសំ ហុត្វា ទសពលំ បត្វា សូរិយប្បភាវិហតមិវន្ធការំ អន្តរធាយិ។ ឯវំ យក្ខោ ឥមាហិ នវហិ វាតវស្សបាសាណបហរណង្គារកុក្កុឡវាលិកកលលន្ធការវុដ្ឋីហិ ភគវន្តំ បលាបេតុមសក្កោន្តោ នានាវិធប្បហរណហត្ថអនេកប្បការរូបភូតគណសមាកុលាយ ចតុរង្គិនិយា សេនាយ សយមេវ ភគវន្តំ អភិគតោ។ តេ ភូតគណា អនេកប្បការវិការេ កត្វា ‘‘គណ្ហថ ហនថា’’តិ ភគវតោ ឧបរិ អាគច្ឆន្តា វិយ ច ហោន្តិ។ អបិច ខោ និទ្ធន្តលោហបិណ្ឌំ វិយ មក្ខិកា ភគវន្តំ អល្លីយិតុមសមត្ថា ឯវ អហេសុំ។

    Tato aṅgāravassaṃ samuṭṭhāpesi. Kiṃsukavaṇṇā aṅgārā ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbapupphāni hutvā vikiriṃsu. Tato kukkuḷavassaṃ samuṭṭhāpesi. Accuṇho kukkuḷo ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle candanacuṇṇaṃ hutvā nipati. Tato vālikavassaṃ samuṭṭhāpesi. Atisukhumā vālikā dhūmāyantā pajjalantā ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbapupphāni hutvā nipatiṃsu. Tato kalalavassaṃ samuṭṭhāpesi. Taṃ dhūmāyantaṃ pajjalantaṃ ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbagandhaṃ hutvā nipati. Tato andhakāraṃ samuṭṭhāpesi ‘‘bhiṃsetvā samaṇaṃ palāpessāmī’’ti. Caturaṅgasamannāgataṃ andhakārasadisaṃ hutvā dasabalaṃ patvā sūriyappabhāvihatamivandhakāraṃ antaradhāyi. Evaṃ yakkho imāhi navahi vātavassapāsāṇapaharaṇaṅgārakukkuḷavālikakalalandhakāravuṭṭhīhi bhagavantaṃ palāpetumasakkonto nānāvidhappaharaṇahatthaanekappakārarūpabhūtagaṇasamākulāya caturaṅginiyā senāya sayameva bhagavantaṃ abhigato. Te bhūtagaṇā anekappakāravikāre katvā ‘‘gaṇhatha hanathā’’ti bhagavato upari āgacchantā viya ca honti. Apica kho niddhantalohapiṇḍaṃ viya makkhikā bhagavantaṃ allīyitumasamatthā eva ahesuṃ.

    ឯវំ សព្ពរត្តិំ អនេកប្បការវិភិំសាការទស្សនេនបិ ភគវន្តំ ចាលេតុមសក្កោន្តោ អាឡវកោ ចិន្តេសិ – ‘‘យំនូនាហំ កេនចិ អជេយ្យំ ទុស្សាវុធំ មុញ្ចេយ្យ’’ន្តិ។ សចេ ហិ សោ ទុដ្ឋោ អាកាសេ តំ ទុស្សាវុធំ មុញ្ចេយ្យ, ទ្វាទស វស្សានិ ទេវោ ន វស្សេយ្យ។ សចេ បថវិយំ មុញ្ចេយ្យ , សព្ពរុក្ខតិណាទីនិ សុស្សិត្វា ទ្វាទសវស្សន្តរំ ន បុន រុហេយ្យុំ។ សចេ សមុទ្ទេ មុញ្ចេយ្យ, តត្តកបាលេ ឧទកពិន្ទុ វិយ សព្ពំ សុស្សេយ្យ។ សចេ សិនេរុបព្ពតេ មុញ្ចេយ្យ, ខណ្ឌាខណ្ឌំ ហុត្វា វិកិរេយ្យ។ សោ ឯវំមហានុភាវំ ទុស្សាវុធំ ឧត្តរិសាដកំ មុញ្ចិត្វា អគ្គហេសិ។ យេភុយ្យេន ទសសហស្សិលោកធាតុទេវតា វេគេន សន្និបតិំសុ ‘‘អជ្ជ ភគវា អាឡវកំ ទមេស្សតិ, តត្ថ ធម្មំ សោស្សាមា’’តិ។ យុទ្ធទស្សនកាមាបិ ទេវតា សន្និបតិំសុ។ ឯវំ សកលម្បិ អាកាសំ ទេវតាហិ បរិបុណ្ណំ អហោសិ។ អថាឡវកោ ភគវតោ សមីបេ ឧបរូបរិ វិចរិត្វា វត្ថាវុធំ មុញ្ចិ ។ តំ អសនិចក្កំ វិយ អាកាសេ ភេរវសទ្ទំ ករោន្តំ ធូមាយន្តំ បជ្ជលន្តំ ភគវន្តំ បត្វា យក្ខស្ស មានមទ្ទនត្ថំ បាទបុញ្ឆនចោឡំ ហុត្វា បាទមូលេ និបតិ។ អាឡវកោ តំ ទិស្វា ឆិន្នវិសាណោ វិយ ឧសភោ, ឧទ្ធដទាឋោ វិយ សប្បោ និត្តេជោ និម្មទោ និបាតិតមានទ្ធជោ អហោសិ។ ឯវមិទំ អាឡវកយុទ្ធំ វិត្ថារេតព្ពំ។

    Evaṃ sabbarattiṃ anekappakāravibhiṃsākāradassanenapi bhagavantaṃ cāletumasakkonto āḷavako cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ kenaci ajeyyaṃ dussāvudhaṃ muñceyya’’nti. Sace hi so duṭṭho ākāse taṃ dussāvudhaṃ muñceyya, dvādasa vassāni devo na vasseyya. Sace pathaviyaṃ muñceyya , sabbarukkhatiṇādīni sussitvā dvādasavassantaraṃ na puna ruheyyuṃ. Sace samudde muñceyya, tattakapāle udakabindu viya sabbaṃ susseyya. Sace sinerupabbate muñceyya, khaṇḍākhaṇḍaṃ hutvā vikireyya. So evaṃmahānubhāvaṃ dussāvudhaṃ uttarisāṭakaṃ muñcitvā aggahesi. Yebhuyyena dasasahassilokadhātudevatā vegena sannipatiṃsu ‘‘ajja bhagavā āḷavakaṃ damessati, tattha dhammaṃ sossāmā’’ti. Yuddhadassanakāmāpi devatā sannipatiṃsu. Evaṃ sakalampi ākāsaṃ devatāhi paripuṇṇaṃ ahosi. Athāḷavako bhagavato samīpe uparūpari vicaritvā vatthāvudhaṃ muñci . Taṃ asanicakkaṃ viya ākāse bheravasaddaṃ karontaṃ dhūmāyantaṃ pajjalantaṃ bhagavantaṃ patvā yakkhassa mānamaddanatthaṃ pādapuñchanacoḷaṃ hutvā pādamūle nipati. Āḷavako taṃ disvā chinnavisāṇo viya usabho, uddhaṭadāṭho viya sappo nittejo nimmado nipātitamānaddhajo ahosi. Evamidaṃ āḷavakayuddhaṃ vitthāretabbaṃ.

    អដ្ឋ បញ្ហេ បុច្ឆីតិ –

    Aṭṭha pañhe pucchīti –

    ‘‘កិំ សូធ វិត្តំ បុរិសស្ស សេដ្ឋំ,

    ‘‘Kiṃ sūdha vittaṃ purisassa seṭṭhaṃ,

    កិំ សុ សុចិណ្ណំ សុខមាវហាតិ;

    Kiṃ su suciṇṇaṃ sukhamāvahāti;

    កិំ សុ ហវេ សាទុតរំ រសានំ,

    Kiṃ su have sādutaraṃ rasānaṃ,

    កថំ ជីវិំ ជីវិតមាហុ សេដ្ឋ’’ន្តិ។ (សំ. និ. ១.២៤៦; សុ. និ. ១៨៣) –

    Kathaṃ jīviṃ jīvitamāhu seṭṭha’’nti. (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 183) –

    អាទិនា អដ្ឋ បញ្ហេ បុច្ឆិ។ សត្ថា វិស្សជ្ជេសីតិ –

    Ādinā aṭṭha pañhe pucchi. Satthā vissajjesīti –

    ‘‘សទ្ធីធ វិត្តំ បុរិសស្ស សេដ្ឋំ,

    ‘‘Saddhīdha vittaṃ purisassa seṭṭhaṃ,

    ធម្មោ សុចិណ្ណោ សុខមាវហាតិ;

    Dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti;

    សច្ចំ ហវេ សាទុតរំ រសានំ,

    Saccaṃ have sādutaraṃ rasānaṃ,

    បញ្ញាជីវិំ ជីវិតមាហុ សេដ្ឋ’’ន្តិ។ (សំ. និ. ១.២៤៦; សុ. និ. ១៨៤) –

    Paññājīviṃ jīvitamāhu seṭṭha’’nti. (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 184) –

    អាទិនា វិស្សជ្ជេសិ។ វិក្កន្ទមានាយាតិ អច្ចន្តំ បរិទេវមានាយ។

    Ādinā vissajjesi. Vikkandamānāyāti accantaṃ paridevamānāya.

    មហានាមសក្កវត្ថុ

    Mahānāmasakkavatthu

    ២៥២. បញ្ចមេ សត្ថា តតោ បរំ បដិញ្ញំ នាទាសីតិ សំវច្ឆរតោ បរំ សិក្ខាបទបញ្ញត្តិយា បច្ចយប្បវារណាសាទិយនស្ស វារិតត្តា ‘‘បដិញ្ញំ នាទាសី’’តិ វុត្តំ។ តថា ហិ ភគវា តតិយវារេបិ មហានាមេន សក្កេន ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, សង្ឃំ យាវជីវំ ភេសជ្ជេន បវារេតុ’’ន្តិ (បាចិ. ៣០៤-៣០៥) វុត្តេ ‘‘សាធុ សាធុ, មហានាម, តេន ហិ ត្វំ, មហានាម, សង្ឃំ យាវជីវំ ភេសជ្ជេន បវារេហី’’តិ បដិញ្ញំ អទាសិយេវ។ ឯវំ បដិញ្ញំ ទត្វា បច្ឆា ឆព្ពគ្គិយេហិ ភិក្ខូហិ មហានាមស្ស សក្កស្ស វិហេឋិតភាវំ សុត្វា ឆព្ពគ្គិយេ ភិក្ខូ វិគរហិត្វា សិក្ខាបទំ បញ្ញបេសិ ‘‘អគិលានេន ភិក្ខុនា ចាតុមាសប្បច្ចយបវារណា សាទិតព្ពា អញ្ញត្រ បុនប្បវារណាយ អញ្ញត្រ និច្ចប្បវារណាយ។ តតោ ចេ ឧត្តរិ សាទិយេយ្យ, បាចិត្តិយ’’ន្តិ។ តស្មា បឋមំ អនុជានិត្វាបិ បច្ឆា សិក្ខាបទពន្ធនេន វារិតត្តា ‘‘បដិញ្ញំ នាទាសី’’តិ វុត្តំ។

    252. Pañcame satthā tato paraṃ paṭiññaṃ nādāsīti saṃvaccharato paraṃ sikkhāpadapaññattiyā paccayappavāraṇāsādiyanassa vāritattā ‘‘paṭiññaṃ nādāsī’’ti vuttaṃ. Tathā hi bhagavā tatiyavārepi mahānāmena sakkena ‘‘icchāmahaṃ, bhante, saṅghaṃ yāvajīvaṃ bhesajjena pavāretu’’nti (pāci. 304-305) vutte ‘‘sādhu sādhu, mahānāma, tena hi tvaṃ, mahānāma, saṅghaṃ yāvajīvaṃ bhesajjena pavārehī’’ti paṭiññaṃ adāsiyeva. Evaṃ paṭiññaṃ datvā pacchā chabbaggiyehi bhikkhūhi mahānāmassa sakkassa viheṭhitabhāvaṃ sutvā chabbaggiye bhikkhū vigarahitvā sikkhāpadaṃ paññapesi ‘‘agilānena bhikkhunā cātumāsappaccayapavāraṇā sāditabbā aññatra punappavāraṇāya aññatra niccappavāraṇāya. Tato ce uttari sādiyeyya, pācittiya’’nti. Tasmā paṭhamaṃ anujānitvāpi pacchā sikkhāpadabandhanena vāritattā ‘‘paṭiññaṃ nādāsī’’ti vuttaṃ.

    ឧគ្គគហបត្យាទិវត្ថុ

    Uggagahapatyādivatthu

    ២៥៣-២៥៦. ឆដ្ឋសត្តមអដ្ឋមនវមានិ សុវិញ្ញេយ្យានេវ។

    253-256. Chaṭṭhasattamaaṭṭhamanavamāni suviññeyyāneva.

    នកុលបិតុគហបតិវត្ថុ

    Nakulapitugahapativatthu

    ២៥៧. ទសមេ សុសុមារគិរិនគរេតិ ឯវំនាមកេ នគរេ។ តស្ស កិរ នគរស្ស វត្ថុបរិគ្គហទិវសេ អវិទូរេ ឧទករហទេ សុសុមារោ សទ្ទមកាសិ, គិរំ និច្ឆារេសិ។ អថ នគរេ អនន្តរាយេន មាបិតេ តមេវ សុសុមារគិរករណំ សុភនិមិត្តំ កត្វា ‘‘សុសុមារគិរី’’ត្វេវស្ស នាមំ អកំសុ។ កេចិ បន ‘‘សុសុមារសណ្ឋានត្តា សុសុមារោ នាម ឯកោ គិរិ, សោ តស្ស នគរស្ស សមីបេ, តស្មា តំ សុសុមារគិរិ ឯតស្ស អត្ថីតិ សុសុមារគិរីតិ វុច្ចតី’’តិ វទន្តិ។ ភេសកឡាវនេតិ ភេសកឡានាមកេ វនេ។ ‘‘ភេសកលាវនេ’’តិបិ បាឋោ។ កថំ បន ភគវតិ នេសំ បុត្តសញ្ញា បតិដ្ឋាសីតិ អាហ – ‘‘អយំ កិរា’’តិអាទិ។ ទហរស្សេវ ទហរា អានីតាតិ មេ ទហរស្សេវ សតោ ទហរា អានីតាតិ អត្ថោ។ អតិចរិតាតិ អតិក្កមិត្វា ចរន្តោ។

    257. Dasame susumāragirinagareti evaṃnāmake nagare. Tassa kira nagarassa vatthupariggahadivase avidūre udakarahade susumāro saddamakāsi, giraṃ nicchāresi. Atha nagare anantarāyena māpite tameva susumāragirakaraṇaṃ subhanimittaṃ katvā ‘‘susumāragirī’’tvevassa nāmaṃ akaṃsu. Keci pana ‘‘susumārasaṇṭhānattā susumāro nāma eko giri, so tassa nagarassa samīpe, tasmā taṃ susumāragiri etassa atthīti susumāragirīti vuccatī’’ti vadanti. Bhesakaḷāvaneti bhesakaḷānāmake vane. ‘‘Bhesakalāvane’’tipi pāṭho. Kathaṃ pana bhagavati nesaṃ puttasaññā patiṭṭhāsīti āha – ‘‘ayaṃ kirā’’tiādi. Daharasseva daharā ānītāti me daharasseva sato daharā ānītāti attho. Aticaritāti atikkamitvā caranto.

    (ឆដ្ឋឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។)

    (Chaṭṭhaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.)

    ឧបាសកបាឡិសំវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Upāsakapāḷisaṃvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ

    14. Etadaggavaggo

    (១៤) ៧. សត្តមឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា

    (14) 7. Sattamaetadaggavaggavaṇṇanā

    សុជាតាវត្ថុ

    Sujātāvatthu

    ២៥៨. ឧបាសិកាបាឡិសំវណ្ណនាយ បឋមំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

    258. Upāsikāpāḷisaṃvaṇṇanāya paṭhamaṃ suviññeyyameva.

    វិសាខាវត្ថុ

    Visākhāvatthu

    ២៥៩. ទុតិយេ មហាលតាបសាធនស្សាតិ មហាលតាបិឡន្ធនស្ស។ តស្មិញ្ច បិឡន្ធនេ ចតស្សោ វជិរនាឡិយោ ឧបយោគំ អគមំសុ។ មុត្តានំ ឯកាទស នាឡិយោ, បវាឡស្ស ទ្វាវីសតិ នាឡិយោ, បទុមរាគមណីនំ តេត្តិំស នាឡិយោ។ ឥតិ ឯតេហិ ច អញ្ញេហិ ច ឥន្ទនីលាទីហិ នីលបីតលោហិតោទាតមញ្ជិដ្ឋសាមកពរវណ្ណវសេន សត្តវណ្ណេហិ វររតនេហិ និដ្ឋានំ អគមាសិ, តំ សីសេ បដិមុក្កំ យាវ បាទបិដ្ឋិយា ភស្សតិ, បញ្ចន្នំ ហត្ថីនំ ពលំ ធារយមានាវ នំ ឥត្ថី ធារេតុំ សក្កោតិ។ អន្តោអគ្គិ ពហិ ន នីហរិតព្ពោតិអាទីនំ អត្ថោ ឧបរិ អាវិ ភវិស្សតិ។ សេសមេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

    259. Dutiye mahālatāpasādhanassāti mahālatāpiḷandhanassa. Tasmiñca piḷandhane catasso vajiranāḷiyo upayogaṃ agamaṃsu. Muttānaṃ ekādasa nāḷiyo, pavāḷassa dvāvīsati nāḷiyo, padumarāgamaṇīnaṃ tettiṃsa nāḷiyo. Iti etehi ca aññehi ca indanīlādīhi nīlapītalohitodātamañjiṭṭhasāmakabaravaṇṇavasena sattavaṇṇehi vararatanehi niṭṭhānaṃ agamāsi, taṃ sīse paṭimukkaṃ yāva pādapiṭṭhiyā bhassati, pañcannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhārayamānāva naṃ itthī dhāretuṃ sakkoti. Antoaggi bahi na nīharitabbotiādīnaṃ attho upari āvi bhavissati. Sesamettha suviññeyyameva.

    ខុជ្ជុត្តរា-សាមាវតីវត្ថុ

    Khujjuttarā-sāmāvatīvatthu

    ២៦០-២៦១. តតិយចតុត្ថេសុ បាយាសស្សាតិ ពហលតរស្ស បាយាសស្ស។ តំ បាយាសំ ភុញ្ជន្តេសូតិ តំ ពហលតរំ គរុសិនិទ្ធំ បាយាសំ ភុញ្ជន្តេសុ។ ជីរាបេតុំ អសក្កោន្តោតិ អន្តរាមគ្គេ អប្បាហារតាយ មន្ទគហណិកត្តា ជីរាបេតុំ អសក្កោន្តោ។ វាឡមិគដ្ឋានេតិ វាឡមិគេហិ អធិដ្ឋិតដ្ឋានេ។ អនុវិជ្ជន្តោតិ វិចារេន្តោ។ សាលាតិ នឡការសាលា។ មុធា ន ករិស្សតីតិ មូល្យំ វិនា ន ករិស្សតិ។ អាលិម្បេសីតិ អគ្គិំ អទាសិ, អគ្គិំ ជាលេសីតិ អត្ថោ។ បេក្ខាតិ អាគមេហិ។ ឧបធិសម្បទាតិ សរីរសម្បត្តិ។ វដរុក្ខំ បត្វាតិ និគ្រោធរុក្ខំ បត្វា។ សុវណ្ណកដកេតិ សុវណ្ណវលយេ។ អព្ភុំ មេតិ មេ អវឌ្ឍីតិ អត្ថោ។ អន្តោ អសោធេត្វាតិ បណ្ណសាលាយ អន្តោ កស្សចិ អត្ថិភាវំ វា នត្ថិភាវំ វា អនុបធារេត្វា។ សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

    260-261. Tatiyacatutthesu pāyāsassāti bahalatarassa pāyāsassa. Taṃ pāyāsaṃ bhuñjantesūti taṃ bahalataraṃ garusiniddhaṃ pāyāsaṃ bhuñjantesu. Jīrāpetuṃ asakkontoti antarāmagge appāhāratāya mandagahaṇikattā jīrāpetuṃ asakkonto. Vāḷamigaṭṭhāneti vāḷamigehi adhiṭṭhitaṭṭhāne. Anuvijjantoti vicārento. Sālāti naḷakārasālā. Mudhā na karissatīti mūlyaṃ vinā na karissati. Ālimpesīti aggiṃ adāsi, aggiṃ jālesīti attho. Pekkhāti āgamehi. Upadhisampadāti sarīrasampatti. Vaṭarukkhaṃ patvāti nigrodharukkhaṃ patvā. Suvaṇṇakaṭaketi suvaṇṇavalaye. Abbhuṃ meti me avaḍḍhīti attho. Anto asodhetvāti paṇṇasālāya anto kassaci atthibhāvaṃ vā natthibhāvaṃ vā anupadhāretvā. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ឧត្តរានន្ទមាតាវត្ថុ

    Uttarānandamātāvatthu

    ២៦២. បញ្ចមេ ឧបនិស្សយំ ទិស្វាតិ ឥមិនា យថា វិសេសាធិគមស្ស សតិបិ បច្ចុប្បន្នបច្ចយសមវាយេ អវស្សំ ឧបនិស្សយសម្បទា ឥច្ឆិតព្ពា, ឯវំ ទិដ្ឋធម្មវេទនីយភាវេន វិបច្ចនកស្ស កម្មស្សបិ បច្ចុប្បន្នសមវាយោ វិយ ឧបនិស្សយសម្បទាបិ សវិសេសា ឥច្ឆិតព្ពាតិ ទស្សេតិ។ តថា ហិ ឧក្កំសគតសប្បុរិសូបនិស្សយយោនិសោមនសិការេសុ លព្ភមានេសុបិ ឧបនិស្សយរហិតស្ស វិសេសាធិគមោ ន សម្បជ្ជតេវាតិ។ កប្បិយំ កត្វាតិ យថា កប្បិយំ ហោតិ, តថា កត្វា។ បត្តេ បតិដ្ឋបេយ្យាតិ អាហារំ ទានមុខេ វិស្សជ្ជេយ្យ។ តីហិ ចេតនាហីតិ បុព្ពភាគមុញ្ចអនុមោទនាចេតនាហិ។ វុត្តញ្ហេតំ –

    262. Pañcame upanissayaṃ disvāti iminā yathā visesādhigamassa satipi paccuppannapaccayasamavāye avassaṃ upanissayasampadā icchitabbā, evaṃ diṭṭhadhammavedanīyabhāvena vipaccanakassa kammassapi paccuppannasamavāyo viya upanissayasampadāpi savisesā icchitabbāti dasseti. Tathā hi ukkaṃsagatasappurisūpanissayayonisomanasikāresu labbhamānesupi upanissayarahitassa visesādhigamo na sampajjatevāti. Kappiyaṃ katvāti yathā kappiyaṃ hoti, tathā katvā. Patte patiṭṭhapeyyāti āhāraṃ dānamukhe vissajjeyya. Tīhi cetanāhīti pubbabhāgamuñcaanumodanācetanāhi. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘បុព្ពេវ ទានា សុមនោ, ទទំ ចិត្តំ បសាទយេ;

    ‘‘Pubbeva dānā sumano, dadaṃ cittaṃ pasādaye;

    ទត្វា អត្តមនោ ហោតិ, ឯសា បុញ្ញស្ស សម្បទា’’តិ។ (អ. និ. ៦.៣៧; បេ. វ. ៣០៥);

    Datvā attamano hoti, esā puññassa sampadā’’ti. (a. ni. 6.37; pe. va. 305);

    តវ មនំ សន្ធារេហីតិ ‘‘អជ្ជ ភត្តំ ចិរាយិត’’ន្តិ កោធតោ តវ ចិត្តំ សន្ធារេហិ, មា កុជ្ឈីតិ អត្ថោ។ ឱលោកិតោលោកិតដ្ឋានំ…បេ.… សម្បរិកិណ្ណំ វិយ អហោសីតិ តេន កសិតដ្ឋានំ សព្ពំ សុវណ្ណភាវាបត្តិយា មហាកោសាតកិបុប្ផេហិ សញ្ឆន្នំ វិយ អហោសិ។ តាទិសេតិ តយា សទិសេ។ ន កោបេមីតិ ន វិនាសេមិ, ជាតិយា ន ហីឡេមិ។ បូជំ ករោតីតិ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស បូជំ ករោតិ។ អន្តរវត្ថុន្តិ គេហង្គណំ។ ភោតិ សម្ពោធនេ និបាតោ។ ជេតិ អវញ្ញាលបនំ។ សយំ អរិយសាវិកាភាវតោ សត្ថុវសេន ‘‘សបិតិកា ធីតា’’តិ វត្វា សត្ថុ សម្មុខា ធម្មស្សវនេន តស្សា វិសេសាធិគមំ បច្ចាសីសន្តី ‘‘ទសពលេ ខមន្តេយេវ ខមិស្សាមី’’តិ អាហ។ កទរិយន្តិ ថទ្ធមច្ឆរិំ។

    Tavamanaṃ sandhārehīti ‘‘ajja bhattaṃ cirāyita’’nti kodhato tava cittaṃ sandhārehi, mā kujjhīti attho. Olokitolokitaṭṭhānaṃ…pe… samparikiṇṇaṃ viya ahosīti tena kasitaṭṭhānaṃ sabbaṃ suvaṇṇabhāvāpattiyā mahākosātakipupphehi sañchannaṃ viya ahosi. Tādiseti tayā sadise. Na kopemīti na vināsemi, jātiyā na hīḷemi. Pūjaṃ karotīti sammāsambuddhassa pūjaṃ karoti. Antaravatthunti gehaṅgaṇaṃ. Bhoti sambodhane nipāto. Jeti avaññālapanaṃ. Sayaṃ ariyasāvikābhāvato satthuvasena ‘‘sapitikā dhītā’’ti vatvā satthu sammukhā dhammassavanena tassā visesādhigamaṃ paccāsīsantī ‘‘dasabale khamanteyeva khamissāmī’’ti āha. Kadariyanti thaddhamacchariṃ.

    សុប្បវាសាវត្ថុ

    Suppavāsāvatthu

    ២៦៣. ឆដ្ឋេ បណីតទាយិកានន្តិ បណីតរសវត្ថូនំ ទាយិកានំ។ អាយុនោ ឋិតិហេតុំ ភោជនំ ទេន្តី អាយុំ ទេតិ នាម។ ឯស នយោ វណ្ណំ ទេតីតិអាទីសុ។ តេនាហ – ‘‘បញ្ច ឋានានី’’តិ។ កម្មសរិក្ខកញ្ចេតំ ផលន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘អាយុំ ខោ បន ទត្វា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ទត្វាតិ ទានហេតុ។ ភាគិនីតិ ភាគវតី លទ្ធុំ ភព្ពា។

    263. Chaṭṭhe paṇītadāyikānanti paṇītarasavatthūnaṃ dāyikānaṃ. Āyuno ṭhitihetuṃ bhojanaṃ dentī āyuṃ deti nāma. Esa nayo vaṇṇaṃ detītiādīsu. Tenāha – ‘‘pañca ṭhānānī’’ti. Kammasarikkhakañcetaṃ phalanti dassento ‘‘āyuṃ kho pana datvā’’tiādimāha. Tattha datvāti dānahetu. Bhāginīti bhāgavatī laddhuṃ bhabbā.

    សុប្បិយាវត្ថុ

    Suppiyāvatthu

    ២៦៤. សត្តមេ ឩរុមំសំ ឆិន្ទិត្វា ទាសិយា អទាសីតិ អាគតផលា វិញ្ញាតសាសនា អរិយសាវិកា អត្តនោ សរីរទុក្ខំ អចិន្តេត្វា តស្ស ភិក្ខុនោ រោគវូបសមមេវ បច្ចាសីសន្តី អត្តនោ ឩរុមំសំ ឆិន្ទិត្វា ទាសិយា អទាសិ។ សត្ថាបិ តស្សា តថាបវត្តំ អជ្ឈាសយសម្បត្តិំ ទិស្វា ‘‘មម សម្មុខីភាវូបគមនេនេវស្សា វណោ រុហិត្វា សញ្ឆវិ ជាយតិ, ផាសុភាវោ ហោតី’’តិ ច ទិស្វា ‘‘បក្កោសថ ន’’ន្តិ អាហ។ សា ចិន្តេសីតិ ‘‘សព្ពលោកស្ស ហិតានុកម្បកោ សត្ថា ន មំ ទុក្ខាបេតុំ បក្កោសតិ, អត្ថេត្ថ ការណ’’ន្តិ ចិន្តេសិ។ អត្តនា កតការណំ សព្ពំ កថេសីតិ ពុទ្ធានុភាវវិភាវនត្ថំ កថេសិ, ន អត្តនោ ទឡ្ហជ្ឈាសយតាយ វិភាវនត្ថំ។ គិលានុបដ្ឋាកីនំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសីតិ អគណិតត្តទុក្ខា គិលានានំ ភិក្ខូនំ គេលញ្ញវូបសមនេ យុត្តប្បយុត្តាតិ គិលានុបដ្ឋាកីនំ អគ្គដ្ឋានេ ឋបេសីតិ។

    264. Sattame ūrumaṃsaṃ chinditvā dāsiyā adāsīti āgataphalā viññātasāsanā ariyasāvikā attano sarīradukkhaṃ acintetvā tassa bhikkhuno rogavūpasamameva paccāsīsantī attano ūrumaṃsaṃ chinditvā dāsiyā adāsi. Satthāpi tassā tathāpavattaṃ ajjhāsayasampattiṃ disvā ‘‘mama sammukhībhāvūpagamanenevassā vaṇo ruhitvā sañchavi jāyati, phāsubhāvo hotī’’ti ca disvā ‘‘pakkosatha na’’nti āha. Sā cintesīti ‘‘sabbalokassa hitānukampako satthā na maṃ dukkhāpetuṃ pakkosati, atthettha kāraṇa’’nti cintesi. Attanā katakāraṇaṃ sabbaṃ kathesīti buddhānubhāvavibhāvanatthaṃ kathesi, na attano daḷhajjhāsayatāya vibhāvanatthaṃ. Gilānupaṭṭhākīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti agaṇitattadukkhā gilānānaṃ bhikkhūnaṃ gelaññavūpasamane yuttappayuttāti gilānupaṭṭhākīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.

    កាតិយានីវត្ថុ

    Kātiyānīvatthu

    ២៦៥. អដ្ឋមេ អវេច្ចប្បសន្នានន្តិ រតនត្តយគុណេ យាថាវតោ ញត្វា បសន្នានំ, សោ បនស្ស បសាទោ មគ្គេនាគតត្តា កេនចិ អកម្បនីយោ។ អធិគតេនាតិ មគ្គាធិគមេនេវ អធិគតេន។ ‘‘អវិគតេនា’’តិ វា បាឋោ, តស្សត្ថោ ‘‘កទាចិ អវិគច្ឆន្តេនា’’តិ។ សោ អប្បធំសិយោ ច ហោតិ, តស្មា វុត្តំ – ‘‘អធិគតេន អចលប្បសាទេនា’’តិ។ តត្ថ កាយសក្ខិំ កត្វាតិ បមុខំ កត្វា, វចនត្ថតោ បន នាមកាយេន ទេសនាយ សម្បដិច្ឆនវសេន សក្ខិភូតំ កត្វាតិ អត្ថោ។ ឧម្មគ្គំ ខនិត្វាតិ ឃរសន្ធិច្ឆេទនេន អន្តោបវិសនមគ្គំ ខនិត្វា។ ទុល្លភស្សវនន្តិ ទុល្លភសទ្ធម្មស្សវនំ។ មហាបថវី បវិសិតព្ពា ភវេយ្យាតិ អវីចិប្បវេសនំ វទតិ។

    265. Aṭṭhame aveccappasannānanti ratanattayaguṇe yāthāvato ñatvā pasannānaṃ, so panassa pasādo maggenāgatattā kenaci akampanīyo. Adhigatenāti maggādhigameneva adhigatena. ‘‘Avigatenā’’ti vā pāṭho, tassattho ‘‘kadāci avigacchantenā’’ti. So appadhaṃsiyo ca hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘adhigatena acalappasādenā’’ti. Tattha kāyasakkhiṃ katvāti pamukhaṃ katvā, vacanatthato pana nāmakāyena desanāya sampaṭicchanavasena sakkhibhūtaṃ katvāti attho. Ummaggaṃ khanitvāti gharasandhicchedanena antopavisanamaggaṃ khanitvā. Dullabhassavananti dullabhasaddhammassavanaṃ. Mahāpathavī pavisitabbā bhaveyyāti avīcippavesanaṃ vadati.

    នកុលមាតាវត្ថុ

    Nakulamātāvatthu

    ២៦៦. នវមេ វិស្សាសកថនេនេវ នកុលមាតា នកុលបិតា ច សត្ថុវិស្សាសិកា នាម ជាតាតិ វុត្តំ – ‘‘វិស្សាសិកានន្តិ វិស្សាសកថំ កថេន្តីនំ ឧបាសិកាន’’ន្តិ។ គហបតានីតិ គេហសាមិនី។ វុត្តមេវាតិ ឧបាសកបាឡិយំ នកុលបិតុកថាយំ វុត្តនយមេវ។

    266. Navame vissāsakathaneneva nakulamātā nakulapitā ca satthuvissāsikā nāma jātāti vuttaṃ – ‘‘vissāsikānanti vissāsakathaṃ kathentīnaṃ upāsikāna’’nti. Gahapatānīti gehasāminī. Vuttamevāti upāsakapāḷiyaṃ nakulapitukathāyaṃ vuttanayameva.

    កាឡីកុររឃរិកាវត្ថុ

    Kāḷīkuraragharikāvatthu

    ២៦៧. ទសមេ អនុស្សវេនេវាតិ បច្ចក្ខតោ រូបទស្សនេន សត្ថុ សម្មុខា ធម្មស្សវនេន ច វិនា កេវលំ អនុស្សវនេនេវ បរស្ស វចនំ អនុគតស្សវនេនេវ ឧប្បន្នេន បសាទេន។ អនុស្សវិកប្បសាទន្តិ អនុស្សវតោ អាគតប្បសាទំ។

    267. Dasame anussavenevāti paccakkhato rūpadassanena satthu sammukhā dhammassavanena ca vinā kevalaṃ anussavaneneva parassa vacanaṃ anugatassavaneneva uppannena pasādena. Anussavikappasādanti anussavato āgatappasādaṃ.

    (សត្តមឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។)

    (Sattamaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.)

    ឧបាសិកាបាឡិសំវណ្ណនា សមត្តា។

    Upāsikāpāḷisaṃvaṇṇanā samattā.

    និដ្ឋិតា ច មនោរថបូរណិយា

    Niṭṭhitā ca manorathapūraṇiyā

    អង្គុត្តរនិកាយ-អដ្ឋកថាយ

    Aṅguttaranikāya-aṭṭhakathāya

    ឯតទគ្គវគ្គវណ្ណនាយ អនុត្តានត្ថទីបនា។

    Etadaggavaggavaṇṇanāya anuttānatthadīpanā.




    Next: ១៥. អដ្ឋានបាឡិ (បឋមវគ្គ) • 15. Aṭṭhānapāḷi (paṭhamavagga)




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ • 14. Etadaggavaggo

    អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ១៤. ឯតទគ្គវគ្គោ • 14. Etadaggavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact