Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ

    14. Etadaggavaggo

    (൧൪) ൧. പഠമഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ

    (14) 1. Paṭhamaetadaggavaggo

    ഏതദഗ്ഗപദവണ്ണനാ

    Etadaggapadavaṇṇanā

    ൧൮൮. ഏതദഗ്ഗേസു പഠമവഗ്ഗസ്സ പഠമേ ആദിമ്ഹി ദിസ്സതീതി ഏത്ഥ അഗ്ഗസദ്ദോതി ആനേത്വാ യോജേതബ്ബം. അജ്ജതഗ്ഗേതി അജ്ജദിവസം ആദിം കത്വാതി അത്ഥോ. അങ്ഗുലഗ്ഗേനാതി അങ്ഗുലികോടിയാ. അമ്ബിലഗ്ഗന്തി അമ്ബിലകോട്ഠാസോ. കോടിഭൂതാതി പരമകോടിഭൂതാ തസ്മിം ഠാനേ താദിസാനം അഞ്ഞേസം അഭാവതോ. തതോ ഏവ സേട്ഠഭൂതാതിപി അഗ്ഗാ. ഏതദഗ്ഗസന്നിക്ഖേപോതി ഏതദഗ്ഗേ ഠപനം അട്ഠുപ്പത്തിആദീഹി ചതൂഹിപി കാരണേഹി. മഹാപഞ്ഞതായ ഥേരേന ഏതദഗ്ഗട്ഠാനസ്സ ലദ്ധഭാവം വിത്ഥാരതോ ദസ്സേതും – ‘‘കഥ’’ന്തിആദിമാഹ. ദ്വേ പദന്തരാനീതി കണ്ഡമ്ബമൂലേ യുഗന്ധരപബ്ബതേതി ദ്വീസു ഠാനേസു ദ്വേ പദാനി ദസ്സേത്വാ. മുണ്ഡപീഠകന്തി യം സത്തങ്ഗം പഞ്ചങ്ഗം വാ ന ഹോതി, കേവലം മുണ്ഡകപീഠം, തം സന്ധായേതം വുത്തം. അവത്ഥരിത്വാ നിസീദീതി ബുദ്ധാനുഭാവേന അജ്ഝോത്ഥരിത്വാ നിസീദി. തേനാഹ – ‘‘ഏവം നിസീദന്തോ’’തിആദി. കായസക്ഖിം കത്വാതി നാമകായേന ദേസനായ സമ്പടിച്ഛനവസേന സക്ഖിഭൂതം കത്വാ. കുസലാ ധമ്മാ അകുസലാ ധമ്മാ അബ്യാകതാ ധമ്മാതി ഇതി-സദ്ദോ ആദ്യത്ഥോ, തേന സബ്ബം അഭിധമ്മദേസനം സങ്ഗണ്ഹാതി.

    188. Etadaggesu paṭhamavaggassa paṭhame ādimhi dissatīti ettha aggasaddoti ānetvā yojetabbaṃ. Ajjataggeti ajjadivasaṃ ādiṃ katvāti attho. Aṅgulaggenāti aṅgulikoṭiyā. Ambilagganti ambilakoṭṭhāso. Koṭibhūtāti paramakoṭibhūtā tasmiṃ ṭhāne tādisānaṃ aññesaṃ abhāvato. Tato eva seṭṭhabhūtātipi aggā. Etadaggasannikkhepoti etadagge ṭhapanaṃ aṭṭhuppattiādīhi catūhipi kāraṇehi. Mahāpaññatāya therena etadaggaṭṭhānassa laddhabhāvaṃ vitthārato dassetuṃ – ‘‘katha’’ntiādimāha. Dve padantarānīti kaṇḍambamūle yugandharapabbateti dvīsu ṭhānesu dve padāni dassetvā. Muṇḍapīṭhakanti yaṃ sattaṅgaṃ pañcaṅgaṃ vā na hoti, kevalaṃ muṇḍakapīṭhaṃ, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Avattharitvā nisīdīti buddhānubhāvena ajjhottharitvā nisīdi. Tenāha – ‘‘evaṃ nisīdanto’’tiādi. Kāyasakkhiṃ katvāti nāmakāyena desanāya sampaṭicchanavasena sakkhibhūtaṃ katvā. Kusalā dhammā akusalā dhammā abyākatā dhammāti iti-saddo ādyattho, tena sabbaṃ abhidhammadesanaṃ saṅgaṇhāti.

    പാടിഹാരിയട്ഠാനേതി യമകപാടിഹാരിയസ്സ കതട്ഠാനേ. പസ്സഥാതി തേസം ബഹുഭാവം സന്ധായ വുത്തം. അസ്സാതി മനുസ്സസമൂഹസ്സ ഏകഭാവം. ആകപ്പന്തി ആകാരം. മഹാജനോതി സദേവകേ ലോകേ സബ്ബോ മഹാജനോ. യഥാ നിരയദസ്സനം സംവേഗജനനത്ഥം, ഏവം ദേവലോകദസ്സനമ്പി സംവേഗജനനത്ഥമേവ ‘‘അനുപുബ്ബികഥായം സഗ്ഗകഥാ വിയ ഏവം സബ്ബസമ്പത്തിസമുപേതോപി സഗ്ഗോ അനിച്ചോ അദ്ധുവോ ചവനധമ്മോ’’തി. സജ്ജേത്വാതി സമപണ്ണാസായ മുച്ഛനാഹി യഥാ കാമേന നിവാദേതും സക്കാ, ഏവം സജ്ജേത്വാ.

    Pāṭihāriyaṭṭhāneti yamakapāṭihāriyassa kataṭṭhāne. Passathāti tesaṃ bahubhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Assāti manussasamūhassa ekabhāvaṃ. Ākappanti ākāraṃ. Mahājanoti sadevake loke sabbo mahājano. Yathā nirayadassanaṃ saṃvegajananatthaṃ, evaṃ devalokadassanampi saṃvegajananatthameva ‘‘anupubbikathāyaṃ saggakathā viya evaṃ sabbasampattisamupetopi saggo anicco addhuvo cavanadhammo’’ti. Sajjetvāti samapaṇṇāsāya mucchanāhi yathā kāmena nivādetuṃ sakkā, evaṃ sajjetvā.

    പുഥുജ്ജനപഞ്ചകം പഞ്ഹന്തി പുഥുജ്ജനപഞ്ഹം ആദിം കത്വാ പവത്തിതം ഖീണാസവപഞ്ഹപരിയന്തം പഞ്ഹപഞ്ചകം. പഠമം…പേ॰… പുച്ഛീതി പുഥുജ്ജനവിസയേ പഞ്ഹം പുച്ഛി. പടിസമ്ഭിദാ യഥാഭിനീഹാരം യഥാസകം വിപസ്സനാഭിനീഹാരേന പഠമഭൂമിയാദയോ വിയ പവത്തിതവിസയാതി വുത്തം – ‘‘തേ അത്തനോ അത്തനോ പടിസമ്ഭിദാവിസയേ ഠത്വാ കഥയിംസൂ’’തി. ബുദ്ധവിസയേ പഞ്ഹം പുച്ഛീതി –

    Puthujjanapañcakaṃ pañhanti puthujjanapañhaṃ ādiṃ katvā pavattitaṃ khīṇāsavapañhapariyantaṃ pañhapañcakaṃ. Paṭhamaṃ…pe… pucchīti puthujjanavisaye pañhaṃ pucchi. Paṭisambhidā yathābhinīhāraṃ yathāsakaṃ vipassanābhinīhārena paṭhamabhūmiyādayo viya pavattitavisayāti vuttaṃ – ‘‘te attano attano paṭisambhidāvisaye ṭhatvā kathayiṃsū’’ti. Buddhavisaye pañhaṃ pucchīti –

    ‘‘യേ ച സങ്ഖാതധമ്മാസേ, യേ ച സേഖാ പുഥൂ ഇധ;

    ‘‘Ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā puthū idha;

    തേസം മേ നിപകോ ഇരിയം, പുട്ഠോ പബ്രൂഹി മാരിസാ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൦൪൪) –

    Tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti. (su. ni. 1044) –

    ഇദം പഞ്ഹം പുച്ഛി. തത്ഥ സങ്ഖാതധമ്മാതി സങ്ഖാതാ ഞാതാ ചതുസച്ചധമ്മാ, യേ ച സങ്ഖാതധമ്മാ ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി പടിവിദ്ധചതുസച്ചധമ്മാതി അത്ഥോ. ഇമിനാ അസേക്ഖാ കഥിതാ. പുഥു-സദ്ദോ ഉഭയത്ഥപി യോജേതബ്ബോ ‘‘യേ പുഥൂ സങ്ഖാതധമ്മാ, യേ ച പുഥൂ സേഖാ’’തി. തേസന്തി തേസം ദ്വിന്നം സേക്ഖാസേക്ഖപുഗ്ഗലാനം മേ പുട്ഠോതി യോജേതബ്ബം, മയാ പുട്ഠോതി അത്ഥോ. ഇരിയന്തി സേക്ഖാസേക്ഖഭൂമിയാ ആഗമനപ്പടിപദം. ഇരിയതി ഗച്ഛതി സേക്ഖഭൂമിം അസേക്ഖഭൂമിഞ്ച ഏതായാതി ഇരിയാ, തം തേസം ഇരിയം ആഗമനപ്പടിപദം മയാ പുട്ഠോ പബ്രൂഹി കഥേഹീതി അത്ഥോ. ഏവം ഭഗവാ ബുദ്ധവിസയേ പഞ്ഹം പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമസ്സ നു ഖോ, സാരിപുത്ത, സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ കഥം വിത്ഥാരേന അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ’’തി ആഹ. ഥേരോ പഞ്ഹം ഓലോകേത്വാ ‘‘സത്ഥാ മം സേക്ഖാസേക്ഖാനം ഭിക്ഖൂനം ആഗമനപ്പടിപദം പുച്ഛതീ’’തി പഞ്ഹേ നിക്കങ്ഖോ ഹുത്വാ ‘‘ആഗമനപ്പടിപദാ നാമ ഖന്ധാദിവസേന ബഹൂഹിപി മുഖേഹി സക്കാ കഥേതും, കതരാകാരേന നു ഖോ കഥേന്തോ സത്ഥു അജ്ഝാസയം ഗണ്ഹിതും സക്ഖിസ്സാമീ’’തി അജ്ഝാസയേ കങ്ഖി, തം സന്ധായേതം വുത്തം – ‘‘ധമ്മസേനാപതി…പേ॰… ന സക്കോതീ’’തി. പുച്ഛിതപഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേതും പടിഭാനേ അസതി ദിസാവിലോകനം സത്താനം സഭാവോതി ദസ്സേന്തോ, ‘‘പുരത്ഥിമ…പേ॰.. നാസക്ഖീ’’തി ആഹ. തത്ഥ പഞ്ഹുപ്പത്തിട്ഠാനന്തി പഞ്ഹുപ്പത്തികാരണം.

    Idaṃ pañhaṃ pucchi. Tattha saṅkhātadhammāti saṅkhātā ñātā catusaccadhammā, ye ca saṅkhātadhammā catūhi maggehi paṭividdhacatusaccadhammāti attho. Iminā asekkhā kathitā. Puthu-saddo ubhayatthapi yojetabbo ‘‘ye puthū saṅkhātadhammā, ye ca puthū sekhā’’ti. Tesanti tesaṃ dvinnaṃ sekkhāsekkhapuggalānaṃ me puṭṭhoti yojetabbaṃ, mayā puṭṭhoti attho. Iriyanti sekkhāsekkhabhūmiyā āgamanappaṭipadaṃ. Iriyati gacchati sekkhabhūmiṃ asekkhabhūmiñca etāyāti iriyā, taṃ tesaṃ iriyaṃ āgamanappaṭipadaṃ mayā puṭṭho pabrūhi kathehīti attho. Evaṃ bhagavā buddhavisaye pañhaṃ pucchitvā ‘‘imassa nu kho, sāriputta, saṃkhittena bhāsitassa kathaṃ vitthārena attho daṭṭhabbo’’ti āha. Thero pañhaṃ oloketvā ‘‘satthā maṃ sekkhāsekkhānaṃ bhikkhūnaṃ āgamanappaṭipadaṃ pucchatī’’ti pañhe nikkaṅkho hutvā ‘‘āgamanappaṭipadā nāma khandhādivasena bahūhipi mukhehi sakkā kathetuṃ, katarākārena nu kho kathento satthu ajjhāsayaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmī’’ti ajjhāsaye kaṅkhi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘dhammasenāpati…pe… na sakkotī’’ti. Pucchitapañhaṃ vissajjetuṃ paṭibhāne asati disāvilokanaṃ sattānaṃ sabhāvoti dassento, ‘‘puratthima…pe... nāsakkhī’’ti āha. Tattha pañhuppattiṭṭhānanti pañhuppattikāraṇaṃ.

    ഥേരസ്സ കിലമനഭാവം ജാനിത്വാതി ‘‘സാരിപുത്തോ പഞ്ഹേ നിക്കങ്ഖോ, അജ്ഝാസയേ മേ കങ്ഖമാനോ കിലമതീ’’തി ഥേരസ്സ കിലമനഭാവം ഞത്വാ. ചതുമഹാഭൂതികകായപരിഗ്ഗഹന്തി ഏതേന ഖന്ധമുഖേന നാമരൂപപരിഗ്ഗഹോ വുത്തോ. ‘‘ഭൂതമിദന്തി, സാരിപുത്ത, സമനുപസ്സസീ’’തി ഹി വദന്തേന ഭഗവതാ ഖന്ധവസേന നാമരൂപപരിഗ്ഗഹോ ദസ്സിതോ. ഏവം കിരസ്സ ഭഗവതോ അഹോസി ‘‘സാരിപുത്തോ മയാ നയേ അദിന്നേ കഥേതും ന സക്ഖിസ്സതി, ദിന്നേ പന നയേ മമജ്ഝാസയം ഗഹേത്വാ ഖന്ധവസേന കഥേസ്സതീ’’തി. ഥേരസ്സ സഹ നയദാനേന സോ പഞ്ഹോ നയസതേന നയസഹസ്സേന ഉപട്ഠാസി. തേനാഹ – ‘‘അഞ്ഞാതം ഭഗവാ, അഞ്ഞാതം സുഗതാ’’തി.

    Therassakilamanabhāvaṃ jānitvāti ‘‘sāriputto pañhe nikkaṅkho, ajjhāsaye me kaṅkhamāno kilamatī’’ti therassa kilamanabhāvaṃ ñatvā. Catumahābhūtikakāyapariggahanti etena khandhamukhena nāmarūpapariggaho vutto. ‘‘Bhūtamidanti, sāriputta, samanupassasī’’ti hi vadantena bhagavatā khandhavasena nāmarūpapariggaho dassito. Evaṃ kirassa bhagavato ahosi ‘‘sāriputto mayā naye adinne kathetuṃ na sakkhissati, dinne pana naye mamajjhāsayaṃ gahetvā khandhavasena kathessatī’’ti. Therassa saha nayadānena so pañho nayasatena nayasahassena upaṭṭhāsi. Tenāha – ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti.

    അരൂപാവചരേ പടിസന്ധി നാമ ന ഹോതീതി ബോധിസമ്ഭാരസമ്ഭരണസ്സ അനോകാസഭാവതോ വുത്തം. തേനാഹ – ‘‘അഭബ്ബട്ഠാനത്താ’’തി, ലദ്ധബ്യാകരണാനം ബോധിസത്താനം ഉപ്പത്തിയാ അഭബ്ബദേസത്താതി അത്ഥോ . രൂപാവചരേ നിബ്ബത്തീതി കമ്മവസിതാസമ്ഭവതോ അരൂപാവചരേ അനിബ്ബത്തിത്വാ രൂപാവചരേ നിബ്ബത്തി.

    Arūpāvacare paṭisandhi nāma na hotīti bodhisambhārasambharaṇassa anokāsabhāvato vuttaṃ. Tenāha – ‘‘abhabbaṭṭhānattā’’ti, laddhabyākaraṇānaṃ bodhisattānaṃ uppattiyā abhabbadesattāti attho . Rūpāvacare nibbattīti kammavasitāsambhavato arūpāvacare anibbattitvā rūpāvacare nibbatti.

    പരോസഹസ്സന്തിആദിനാ പരോസഹസ്സജാതകം ദസ്സേതി. തത്ഥ പരോസഹസ്സമ്പീതി അതിരേകസഹസ്സമ്പി. സമാഗതാനന്തി സന്നിപതിതാനം ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ജാനിതും അസക്കോന്താനം ബാലാനം. കന്ദേയ്യും തേ വസ്സസതം അപഞ്ഞാതി തേ ഏവം സമാഗതാ അപഞ്ഞാ ഇമേ ബാലത്താ സസാ വിയ വസ്സസതമ്പി വസ്സസഹസ്സമ്പി രോദേയ്യും പരിദേവേയ്യും. രോദമാനാപി പന അത്ഥം വാ കാരണം വാ നേവ ജാനേയ്യുന്തി ദീപേതി. ഏകോവ സേയ്യോ പുരിസോ സപഞ്ഞോതി ഏവരൂപാനം ബാലാനം പരോസഹസ്സതോപി ഏകോ പണ്ഡിതപുരിസോവ സേയ്യോ വരതരോതി അത്ഥോ. കീദിസോ സപഞ്ഞോതി ആഹ – ‘‘യോ ഭാസിതസ്സ വിജാനാതി അത്ഥ’’ന്തി, അയം ജേട്ഠന്തേവാസികോ വിയ യോ ഭാസിതസ്സ അത്ഥം ജാനാതി, സോ താദിസോ സപഞ്ഞോ വരതരോതി അത്ഥോ. ദുതിയേ പരോസതജാതകേ ഝായേയ്യുന്തി യാഥാവതോ അത്ഥം ജാനിതും സമാഹിതാ ഹുത്വാ ചിന്തേയ്യും. സേസമേത്ഥ വുത്തനയമേവ.

    Parosahassantiādinā parosahassajātakaṃ dasseti. Tattha parosahassampīti atirekasahassampi. Samāgatānanti sannipatitānaṃ bhāsitassa atthaṃ jānituṃ asakkontānaṃ bālānaṃ. Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññāti te evaṃ samāgatā apaññā ime bālattā sasā viya vassasatampi vassasahassampi rodeyyuṃ parideveyyuṃ. Rodamānāpi pana atthaṃ vā kāraṇaṃ vā neva jāneyyunti dīpeti. Ekova seyyo puriso sapaññoti evarūpānaṃ bālānaṃ parosahassatopi eko paṇḍitapurisova seyyo varataroti attho. Kīdiso sapaññoti āha – ‘‘yo bhāsitassa vijānāti attha’’nti, ayaṃ jeṭṭhantevāsiko viya yo bhāsitassa atthaṃ jānāti, so tādiso sapañño varataroti attho. Dutiye parosatajātake jhāyeyyunti yāthāvato atthaṃ jānituṃ samāhitā hutvā cinteyyuṃ. Sesamettha vuttanayameva.

    തതിയജാതകേ യേ സഞ്ഞിനോതി ഠപേത്വാ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനലാഭിനോ അവസേസചിത്തകസത്തേ ദസ്സേതി. തേപി ദുഗ്ഗതാതി തസ്സാ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസമാപത്തിയാ അലാഭതോ തേപി ദുഗ്ഗതാ ദുക്ഖം ഉപഗതാ സഞ്ഞീഭവേ. ‘‘സഞ്ഞാ രോഗോ സഞ്ഞാ ഗണ്ഡോ സഞ്ഞാ സല്ല’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൩.൨൪) ഹി തേ സഞ്ഞായ ആദീനവദസ്സിനോ. യേപി അസഞ്ഞിനോതി അസഞ്ഞീഭവേ നിബ്ബത്തേ അചിത്തകസത്തേ ദസ്സേതി. തേപി ഇമിസ്സായേവ സമാപത്തിയാ അലാഭതോ ദുഗ്ഗതായേവ. ഝാനസുഖം അനങ്ഗണം നിദ്ദോസം യഥാവുത്തദോസാഭാവതോ. ബലവചിത്തേകഗ്ഗതാസഭാവേനപി തം അനങ്ഗണം നാമ ജാതം. നേവസഞ്ഞീ നാസഞ്ഞീതി ആഹാതി അതീതേ കിര ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ അരഞ്ഞായതനേ കാലം കരോന്തോ അന്തേവാസികേഹി പുട്ഠോ ‘‘നേവസഞ്ഞീ നാസഞ്ഞീ’’തി ആഹ. പുരിമജാതകേ വുത്തനയേനേവ താപസാ ജേട്ഠന്തേവാസികസ്സ കഥം ന ഗണ്ഹിംസു. ബോധിസത്തോ ആഭസ്സരതോ ആഗന്ത്വാ ആകാസേ ഠത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ. തേന വുത്തം – ‘‘സേസം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബ’’ന്തി.

    Tatiyajātake ye saññinoti ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanalābhino avasesacittakasatte dasseti. Tepi duggatāti tassā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā alābhato tepi duggatā dukkhaṃ upagatā saññībhave. ‘‘Saññā rogo saññā gaṇḍo saññā salla’’nti (ma. ni. 3.24) hi te saññāya ādīnavadassino. Yepi asaññinoti asaññībhave nibbatte acittakasatte dasseti. Tepi imissāyeva samāpattiyā alābhato duggatāyeva. Jhānasukhaṃ anaṅgaṇaṃ niddosaṃ yathāvuttadosābhāvato. Balavacittekaggatāsabhāvenapi taṃ anaṅgaṇaṃ nāma jātaṃ. Nevasaññī nāsaññīti āhāti atīte kira bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane kālaṃ karonto antevāsikehi puṭṭho ‘‘nevasaññī nāsaññī’’ti āha. Purimajātake vuttanayeneva tāpasā jeṭṭhantevāsikassa kathaṃ na gaṇhiṃsu. Bodhisatto ābhassarato āgantvā ākāse ṭhatvā imaṃ gāthamāha. Tena vuttaṃ – ‘‘sesaṃ vuttanayeneva veditabba’’nti.

    ചതുത്ഥജാതകേ (ജാ॰ ൧.൧.൧൩൫) ചന്ദസ്സ വിയ ആഭാ ഏതസ്സാതി ചന്ദാഭം, ഓദാതകസിണം. സൂരിയാഭന്തി സൂരിയസ്സ വിയ ആഭാ ഏതസ്സാതി സൂരിയാഭം, പീതകസിണം. യോധ പഞ്ഞായ ഗാധതീതി യോ പുഗ്ഗലോ ഇധ സത്തലോകേ ഇദം കസിണദ്വയം പഞ്ഞായ ഗാധതി, ആരമ്മണം കത്വാ അനുപ്പവിസതി, തത്ഥ വാ പതിട്ഠഹതി. അവിതക്കേന ദുതിയജ്ഝാനേന ആഭസ്സരൂപഗോ ഹോതീതി സോ പുഗ്ഗലോ തഥാ കത്വാ പടിലദ്ധേന ദുതിയേന ഝാനേന ആഭസ്സരബ്രഹ്മലോകൂപഗോ ഹോതി. സേസം പുരിമനയേനേവ വേദിതബ്ബന്തി ഇമിനാ ഇമം ദസ്സേതി (ജാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൧൩൫ ചന്ദാഭജാതകവണ്ണനാ) – അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ അരഞ്ഞായതനേ കാലം കരോന്തോ അന്തേവാസികേഹി പുച്ഛിതോ ‘‘ചന്ദാഭം സൂരിയാഭ’’ന്തി വത്വാ ആഭസ്സരേ നിബ്ബത്തോ. താപസാ ജേട്ഠന്തേവാസികസ്സ ന സദ്ദഹിംസു. ബോധിസത്തോ ആഗന്ത്വാ ആകാസേ ഠിതോ ഇമം ഗാഥം അഭാസി.

    Catutthajātake (jā. 1.1.135) candassa viya ābhā etassāti candābhaṃ, odātakasiṇaṃ. Sūriyābhanti sūriyassa viya ābhā etassāti sūriyābhaṃ, pītakasiṇaṃ. Yodha paññāya gādhatīti yo puggalo idha sattaloke idaṃ kasiṇadvayaṃ paññāya gādhati, ārammaṇaṃ katvā anuppavisati, tattha vā patiṭṭhahati. Avitakkena dutiyajjhānena ābhassarūpago hotīti so puggalo tathā katvā paṭiladdhena dutiyena jhānena ābhassarabrahmalokūpago hoti. Sesaṃ purimanayenevaveditabbanti iminā imaṃ dasseti (jā. aṭṭha. 1.1.135 candābhajātakavaṇṇanā) – atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane kālaṃ karonto antevāsikehi pucchito ‘‘candābhaṃ sūriyābha’’nti vatvā ābhassare nibbatto. Tāpasā jeṭṭhantevāsikassa na saddahiṃsu. Bodhisatto āgantvā ākāse ṭhito imaṃ gāthaṃ abhāsi.

    പഞ്ചമജാതകേ ആസീസേഥേവാതി ആസാച്ഛേദം അകത്വാ അത്തനോ കമ്മേസു ആസം കരേയ്യേവ. ന നിബ്ബിന്ദേയ്യാതി ന നിബ്ബേദം ഉപ്പാദേയ്യ, ന ഉക്കണ്ഠേയ്യാതി അത്ഥോ. വോതി നിപാതമത്തം. യഥാ ഇച്ഛിന്തി അഹഞ്ഹി സട്ഠിഹത്ഥാ നരകാ ഉട്ഠാനം ഇച്ഛിം, സോമ്ഹി തഥേവ ജാതോ, തതോ ഉട്ഠിതോയേവാതി ദീപേതി.

    Pañcamajātake āsīsethevāti āsācchedaṃ akatvā attano kammesu āsaṃ kareyyeva. Na nibbindeyyāti na nibbedaṃ uppādeyya, na ukkaṇṭheyyāti attho. Voti nipātamattaṃ. Yathā icchinti ahañhi saṭṭhihatthā narakā uṭṭhānaṃ icchiṃ, somhi tatheva jāto, tato uṭṭhitoyevāti dīpeti.

    അതീതേ (ജാ॰ അട്ഠ॰ ൪.൧൩.സരഭമിഗജാതകവണ്ണനാ) കിര ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ സരഭമിഗയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ അരഞ്ഞേ പടിവസതി. രാജാ മിഗവിത്തകോ അഹോസി ഥാമസമ്പന്നോ. ഏകദിവസം ഗന്ത്വാ അമച്ചേ ആഹ – ‘‘യസ്സ പസ്സേന മിഗോ പലായതി, തേനേവ സോ ദാതബ്ബോ’’തി. അഥേകദിവസം സരഭമിഗോ ഉട്ഠായ രഞ്ഞോ ഠിതട്ഠാനേന പലായി. അഥ നം അമച്ചാ ഉപ്പണ്ഡേസും. രാജാ ചിന്തേസി – ‘‘ഇമേ മം പരിഹാസന്തി, മമ പമാണം ന ജാനന്തീ’’തി ഗാള്ഹം നിവാസേത്വാ പത്തികോവ ഖഗ്ഗം ആദായ ‘‘സരഭം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി വേഗേന പക്ഖന്ദി. അഥ നം ദിസ്വാ തീണി യോജനാനി അനുബന്ധി. സരഭോ അരഞ്ഞം പാവിസി. രാജാപി പാവിസിയേവ. തത്ഥ സരഭമിഗസ്സ ഗമനമഗ്ഗേ സട്ഠിഹത്ഥമത്തോ മഹാപൂതിപാതനരകആവാടോ അത്ഥി, സോ തിംസഹത്ഥമത്തം ഉദകേന പുണ്ണോ തിണേഹി ച പടിച്ഛന്നോ. സരഭോ ഉദകഗന്ധം ഘായിത്വാവ ആവാടഭാവം ഞത്വാ ഥോകം ഓസക്കിത്വാ ഗതോ. രാജാ പന ഉജുകമേവ ആഗച്ഛന്തോ തസ്മിം പതി.

    Atīte (jā. aṭṭha. 4.13.sarabhamigajātakavaṇṇanā) kira bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sarabhamigayoniyaṃ nibbattitvā araññe paṭivasati. Rājā migavittako ahosi thāmasampanno. Ekadivasaṃ gantvā amacce āha – ‘‘yassa passena migo palāyati, teneva so dātabbo’’ti. Athekadivasaṃ sarabhamigo uṭṭhāya rañño ṭhitaṭṭhānena palāyi. Atha naṃ amaccā uppaṇḍesuṃ. Rājā cintesi – ‘‘ime maṃ parihāsanti, mama pamāṇaṃ na jānantī’’ti gāḷhaṃ nivāsetvā pattikova khaggaṃ ādāya ‘‘sarabhaṃ gaṇhissāmī’’ti vegena pakkhandi. Atha naṃ disvā tīṇi yojanāni anubandhi. Sarabho araññaṃ pāvisi. Rājāpi pāvisiyeva. Tattha sarabhamigassa gamanamagge saṭṭhihatthamatto mahāpūtipātanarakaāvāṭo atthi, so tiṃsahatthamattaṃ udakena puṇṇo tiṇehi ca paṭicchanno. Sarabho udakagandhaṃ ghāyitvāva āvāṭabhāvaṃ ñatvā thokaṃ osakkitvā gato. Rājā pana ujukameva āgacchanto tasmiṃ pati.

    സരഭോ തസ്സ പദസദ്ദം അസുണന്തോ നിവത്തിത്വാ തം അപസ്സന്തോ ‘‘നരകആവാടേ പതിതോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ ആഗന്ത്വാ ഓലോകേന്തോ തം ഗമ്ഭീരേ ഉദകേ അപ്പതിട്ഠേ കിലമന്തം ദിസ്വാ തേന കതാപരാധം ഹദയേ അകത്വാ സഞ്ജാതകാരുഞ്ഞോ ‘‘മാ മയി പസ്സന്തേ വരാകോ നസ്സതു, ഇമമ്ഹാ തം ദുക്ഖാ മോചേസ്സാമീ’’തി ആവാടതീരേ ഠിതോ ‘‘മാ ഭായി, മഹാരാജ, അഹം തം ദുക്ഖാ മോചേസ്സാമീ’’തി വത്വാ അത്തനോ പിയപുത്തം ഉദ്ധരിതും ഉസ്സാഹം കരോന്തോ വിയ തസ്സുദ്ധരണത്ഥായ സിലായ യോഗ്ഗം കത്വാ ‘‘വിജ്ഝിസ്സാമീ’’തി ആഗതം രാജാനം സട്ഠിഹത്ഥാ നരകാ ഉദ്ധരിത്വാ അസ്സാസേത്വാ പിട്ഠിം ആരോപേത്വാ അരഞ്ഞാ നീഹരിത്വാ സേനായ അവിദൂരേ ഓതാരേത്വാ ഓവാദമസ്സ ദത്വാ പഞ്ചസു സീലേസു പതിട്ഠാപേസി. രാജാ സേനങ്ഗപരിവുതോ നഗരം ഗന്ത്വാ ‘‘ഇതോ പട്ഠായ സകലരട്ഠവാസിനോ പഞ്ച സീലാനി രക്ഖന്തൂ’’തി ധമ്മഭേരിം ചരാപേസി. മഹാസത്തേന പന അത്തനോ കതഗുണം കസ്സചി അകഥേത്വാ സായം നാനഗ്ഗരസഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ അലങ്കതസയനേ സയിത്വാ പച്ചൂസകാലേ മഹാസത്തസ്സ ഗുണം സരിത്വാ ഉട്ഠായ സയനപിട്ഠേ പല്ലങ്കേന നിസീദിത്വാ പീതിപുണ്ണേന ഹദയേന ഉദാനം ഉദാനേന്തോ ‘‘ആസീസേഥേവ പുരിസോ’’തിആദിനാ ഇമാ ഛ ഗാഥാ അഭാസി.

    Sarabho tassa padasaddaṃ asuṇanto nivattitvā taṃ apassanto ‘‘narakaāvāṭe patito bhavissatī’’ti ñatvā āgantvā olokento taṃ gambhīre udake appatiṭṭhe kilamantaṃ disvā tena katāparādhaṃ hadaye akatvā sañjātakāruñño ‘‘mā mayi passante varāko nassatu, imamhā taṃ dukkhā mocessāmī’’ti āvāṭatīre ṭhito ‘‘mā bhāyi, mahārāja, ahaṃ taṃ dukkhā mocessāmī’’ti vatvā attano piyaputtaṃ uddharituṃ ussāhaṃ karonto viya tassuddharaṇatthāya silāya yoggaṃ katvā ‘‘vijjhissāmī’’ti āgataṃ rājānaṃ saṭṭhihatthā narakā uddharitvā assāsetvā piṭṭhiṃ āropetvā araññā nīharitvā senāya avidūre otāretvā ovādamassa datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi. Rājā senaṅgaparivuto nagaraṃ gantvā ‘‘ito paṭṭhāya sakalaraṭṭhavāsino pañca sīlāni rakkhantū’’ti dhammabheriṃ carāpesi. Mahāsattena pana attano kataguṇaṃ kassaci akathetvā sāyaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkatasayane sayitvā paccūsakāle mahāsattassa guṇaṃ saritvā uṭṭhāya sayanapiṭṭhe pallaṅkena nisīditvā pītipuṇṇena hadayena udānaṃ udānento ‘‘āsīsetheva puriso’’tiādinā imā cha gāthā abhāsi.

    തത്ഥ അഹിതാ ഹിതാ ചാതി ദുക്ഖഫസ്സാ സുഖഫസ്സാ ച, മരണഫസ്സാ, ജീവിതഫസ്സാതിപി അത്ഥോ. സത്താനഞ്ഹി മരണഫസ്സോ അഹിതോ, ജീവിതഫസ്സോ ഹിതോ. തേസം അചിന്തിതോ മരണഫസ്സോ ആഗച്ഛതീതി ദസ്സേതി . അചിന്തിതമ്പീതി മയാ ‘‘ആവാടേ പതിസ്സാമീ’’തി ന ചിന്തിതം, ‘‘സരഭം മാരേസ്സാമീ’’തി ചിന്തിതം. ഇദാനി പന മേ ചിന്തിതം നട്ഠം, അചിന്തിതമേവ ജാതന്തി ഉദാനവസേന വദതി. ഭോഗാതി യസപരിവാരാ, ഏതേ ചിന്താമയാ ന ഹോന്തി. തസ്മാ ഞാണവതാ വീരിയമേവ കാതബ്ബന്തി വദതി. വീരിയവതോ ഹി അചിന്തിതമ്പി ഹോതിയേവ.

    Tattha ahitā hitā cāti dukkhaphassā sukhaphassā ca, maraṇaphassā, jīvitaphassātipi attho. Sattānañhi maraṇaphasso ahito, jīvitaphasso hito. Tesaṃ acintito maraṇaphasso āgacchatīti dasseti . Acintitampīti mayā ‘‘āvāṭe patissāmī’’ti na cintitaṃ, ‘‘sarabhaṃ māressāmī’’ti cintitaṃ. Idāni pana me cintitaṃ naṭṭhaṃ, acintitameva jātanti udānavasena vadati. Bhogāti yasaparivārā, ete cintāmayā na honti. Tasmā ñāṇavatā vīriyameva kātabbanti vadati. Vīriyavato hi acintitampi hotiyeva.

    തസ്സേതം ഉദാനം ഉദാനേന്തസ്സേവ അരുണം ഉട്ഠഹി. പുരോഹിതോ പാതോവ സുഖസേയ്യപുച്ഛനത്ഥം ആഗന്ത്വാ ദ്വാരേ ഠിതോ തസ്സ ഉദാനഗീതസദ്ദം സുത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘രാജാ ഹിയ്യോ മിഗവം അഗമാസി, തത്ഥ സരഭമിഗം വിദ്ധോ ഭവിസ്സതി, തേന മഞ്ഞേ ഉദാനം ഉദാനേതീ’’തി. ഏവം ബ്രാഹ്മണസ്സ രഞ്ഞോ പരിപുണ്ണബ്യഞ്ജനം ഉദാനം സുത്വാ സുമജ്ജിതേ ആദാസേ മുഖം ഓലോകേന്തസ്സ ഛായാ വിയ രഞ്ഞാ ച സരഭേന ച കതകാരണം പാകടം അഹോസി, സോ നഖഗ്ഗേന ദ്വാരം ആകോടേസി. രാജാ ‘‘കോ ഏസോ’’തി പുച്ഛി. അഹം, ദേവ, പുരോഹിതോതി. അഥസ്സ ദ്വാരം വിവരിത്വാ ‘‘ഇതോ ഏഹാചരിയാ’’തി ആഹ. സോ പവിസിത്വാ രാജാനം ജയാപേത്വാ ഏകമന്തം ഠിതോ ‘‘അഹം, മഹാരാജ, തയാ അരഞ്ഞേ കതകാരണം ജാനാമി, ത്വം ഏകം സരഭമിഗം അനുബന്ധന്തോ നരകേ പതിതോ, അഥ നം സോ സരഭോ സിലായ യോഗ്ഗം കത്വാ നരകതോ ഉദ്ധരി, സോ ത്വം തസ്സ ഗുണം സരിത്വാ ഉദാനം ഉദാനേസീ’’തി വത്വാ ‘‘സരഭം ഗിരിദുഗ്ഗസ്മി’’ന്തിആദിനാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി.

    Tassetaṃ udānaṃ udānentasseva aruṇaṃ uṭṭhahi. Purohito pātova sukhaseyyapucchanatthaṃ āgantvā dvāre ṭhito tassa udānagītasaddaṃ sutvā cintesi – ‘‘rājā hiyyo migavaṃ agamāsi, tattha sarabhamigaṃ viddho bhavissati, tena maññe udānaṃ udānetī’’ti. Evaṃ brāhmaṇassa rañño paripuṇṇabyañjanaṃ udānaṃ sutvā sumajjite ādāse mukhaṃ olokentassa chāyā viya raññā ca sarabhena ca katakāraṇaṃ pākaṭaṃ ahosi, so nakhaggena dvāraṃ ākoṭesi. Rājā ‘‘ko eso’’ti pucchi. Ahaṃ, deva, purohitoti. Athassa dvāraṃ vivaritvā ‘‘ito ehācariyā’’ti āha. So pavisitvā rājānaṃ jayāpetvā ekamantaṃ ṭhito ‘‘ahaṃ, mahārāja, tayā araññe katakāraṇaṃ jānāmi, tvaṃ ekaṃ sarabhamigaṃ anubandhanto narake patito, atha naṃ so sarabho silāya yoggaṃ katvā narakato uddhari, so tvaṃ tassa guṇaṃ saritvā udānaṃ udānesī’’ti vatvā ‘‘sarabhaṃ giriduggasmi’’ntiādinā dve gāthā abhāsi.

    തത്ഥ അനുസരീതി അനുബന്ധി. വിക്കന്തന്തി ഉദ്ധരണത്ഥായ കതപരക്കമം. അനുജീവസീതി ഉപജീവസി, തസ്സാനുഭാവേന തയാ ജീവിതം ലദ്ധന്തി അത്ഥോ. സമുദ്ധരീതി ഉദ്ധരണം അകാസി. സിലായ യോഗ്ഗം സരഭോ കരിത്വാതി സിലായ സോപാനസദിസായ നരകതോ ഉദ്ധരണയോഗ്ഗതം കരിത്വാ. അലീനചിത്തന്തി സങ്കോചം അപ്പത്തചിത്തം. ത മിഗം വദേസീതി സുവണ്ണസരഭമിഗം ഇധ സിരിസയനേ നിപന്നോ വണ്ണേസി. തം സുത്വാ രാജാ, ‘‘അയം മയാ സദ്ധിം ന മിഗവം ആഗതോ, സബ്ബഞ്ച പവത്തിം ജാനാതി, കഥം നു ഖോ ജാനാതി, പുച്ഛിസ്സാമി ന’’ന്തി ചിന്തേത്വാ – ‘‘കിം ത്വം നു തത്ഥേവാ’’തി നവമഗാഥമാഹ . തത്ഥ ഭിംസരൂപന്തി കിം നു തേ ഞാണം ബലവജാതികം, തേനേതം ജാനാസീതി വദതി. ബ്രാഹ്മണോ ‘‘നാഹം സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധോ, ബ്യഞ്ജനം അമക്ഖേത്വാ തയാ കഥിതഗാഥായ പന മയ്ഹം അത്ഥോ ഉപട്ഠാതീ’’തി ദീപേന്തോ ‘‘ന ചേവഹ’’ന്തി ദസമഗാഥമാഹ . തത്ഥ സുഭാസിതാനന്തി ബ്യഞ്ജനം അമക്ഖേത്വാ സുട്ഠു ഭാസിതാനം. അത്ഥം തദാനേന്തീതി യോ തേസം അത്ഥോ, തം ആനേന്തി ഉപധാരേന്തീതി അത്ഥോ. തദാ പുരോഹിതോ ധമ്മസേനാപതി അഹോസി. തേനേവാഹ – ‘‘അതീതേപീ’’തിആദി. സേസം ഉത്താനത്ഥമേവ.

    Tattha anusarīti anubandhi. Vikkantanti uddharaṇatthāya kataparakkamaṃ. Anujīvasīti upajīvasi, tassānubhāvena tayā jīvitaṃ laddhanti attho. Samuddharīti uddharaṇaṃ akāsi. Silāya yoggaṃ sarabho karitvāti silāya sopānasadisāya narakato uddharaṇayoggataṃ karitvā. Alīnacittanti saṅkocaṃ appattacittaṃ. Ta migaṃ vadesīti suvaṇṇasarabhamigaṃ idha sirisayane nipanno vaṇṇesi. Taṃ sutvā rājā, ‘‘ayaṃ mayā saddhiṃ na migavaṃ āgato, sabbañca pavattiṃ jānāti, kathaṃ nu kho jānāti, pucchissāmi na’’nti cintetvā – ‘‘kiṃ tvaṃ nu tatthevā’’ti navamagāthamāha . Tattha bhiṃsarūpanti kiṃ nu te ñāṇaṃ balavajātikaṃ, tenetaṃ jānāsīti vadati. Brāhmaṇo ‘‘nāhaṃ sabbaññubuddho, byañjanaṃ amakkhetvā tayā kathitagāthāya pana mayhaṃ attho upaṭṭhātī’’ti dīpento ‘‘na cevaha’’nti dasamagāthamāha . Tattha subhāsitānanti byañjanaṃ amakkhetvā suṭṭhu bhāsitānaṃ. Atthaṃ tadānentīti yo tesaṃ attho, taṃ ānenti upadhārentīti attho. Tadā purohito dhammasenāpati ahosi. Tenevāha – ‘‘atītepī’’tiādi. Sesaṃ uttānatthameva.

    അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരവത്ഥു

    Aññāsikoṇḍaññattheravatthu

    അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരാദയോതിആദീസു പന യാഥാവസരസഗുണവസേനാതി യഥാസഭാവഗുണവസേന. പബ്ബജ്ജാവസേന പടിവേധവസേന സുചിരം സുനിപുണം രത്തിന്ദിവപരിച്ഛേദജാനനവസേന ച രത്തഞ്ഞുതാ വേദിതബ്ബാതി തം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഠപേത്വാ ഹി സമ്മാസമ്ബുദ്ധ’’ന്തിആദിമാഹ. പാകടോവ ഹോതീതി സതിപഞ്ഞാവേപുല്ലപ്പത്തികോ പാകടോ വിഭൂതോ ഹോതി. അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞോതി സാവകേസു സബ്ബപഠമം ചത്താരി അരിയസച്ചാനി ഞാതകോണ്ഡഞ്ഞോ. സബ്ബേസുപി ഏതദഗ്ഗേസൂതി സബ്ബേസുപി ഏതദഗ്ഗസുത്തേസു, സബ്ബേസു വാ ഏതദഗ്ഗട്ഠപനേസു.

    Aññāsikoṇḍaññattherādayotiādīsu pana yāthāvasarasaguṇavasenāti yathāsabhāvaguṇavasena. Pabbajjāvasena paṭivedhavasena suciraṃ sunipuṇaṃ rattindivaparicchedajānanavasena ca rattaññutā veditabbāti taṃ dassento ‘‘ṭhapetvā hi sammāsambuddha’’ntiādimāha. Pākaṭova hotīti satipaññāvepullappattiko pākaṭo vibhūto hoti. Aññāsikoṇḍaññoti sāvakesu sabbapaṭhamaṃ cattāri ariyasaccāni ñātakoṇḍañño. Sabbesupi etadaggesūti sabbesupi etadaggasuttesu, sabbesu vā etadaggaṭṭhapanesu.

    ധുരപത്താനീതി പത്താനം പമുഖഭൂതാനി ബാഹിരപത്താനി. നവുതിഹത്ഥാനീതി മജ്ഝിമപുരിസസ്സ ഹത്ഥേന നവുതിരതനാനി. പദുമേനേവ തം തം പദേസം ഉത്തരതി അതിക്കമതീതി പദുമുത്തരോ, ഭഗവാ. ഗന്ധദാമമാലാദാമാദീഹീതി ആദിസദ്ദേന പത്തദാമാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി. തത്ഥ ഗന്ധദാമേഹി കതമാലാ ഗന്ധദാമം. ലവങ്ഗതക്കോലജാതിപുപ്ഫാദീഹി കതമാലാ മാലാദാമം. തമാലപത്താദീഹി കതമാലാ പത്തദാമം. വങ്ഗപട്ടേതി വങ്ഗദേസേ ഉപ്പന്നഘനസുഖുമവത്ഥേ. ഉത്തമസുഖുമവത്ഥന്തി കാസികവത്ഥമാഹ.

    Dhurapattānīti pattānaṃ pamukhabhūtāni bāhirapattāni. Navutihatthānīti majjhimapurisassa hatthena navutiratanāni. Padumeneva taṃ taṃ padesaṃ uttarati atikkamatīti padumuttaro, bhagavā. Gandhadāmamālādāmādīhīti ādisaddena pattadāmādiṃ saṅgaṇhāti. Tattha gandhadāmehi katamālā gandhadāmaṃ. Lavaṅgatakkolajātipupphādīhi katamālā mālādāmaṃ. Tamālapattādīhi katamālā pattadāmaṃ. Vaṅgapaṭṭeti vaṅgadese uppannaghanasukhumavatthe. Uttamasukhumavatthanti kāsikavatthamāha.

    തേപരിവട്ടധമ്മചക്കപ്പവത്തനസുത്തന്തപരിയോസാനേതി ഏത്ഥ ‘‘ഇദം ദുക്ഖം അരിയസച്ച’’ന്തിആദിനാ സച്ചവസേന, ‘‘ദുക്ഖം അരിയസച്ചം പരിഞ്ഞേയ്യ’’ന്തിആദിനാ കിച്ചവസേന, ‘‘ദുക്ഖം അരിയസച്ചം പരിഞ്ഞാത’’ന്തിആദിനാ കതവസേന ച തീഹി ആകാരേഹി പരിവട്ടേത്വാ ചതുന്നം സച്ചാനം ദേസിതത്താ തയോ പരിവട്ടാ ഏതസ്സ അത്ഥീതി തിപരിവട്ടം, തിപരിവട്ടമേവ തേപരിവട്ടം, തേപരിവട്ടഞ്ച തം ധമ്മചക്കപ്പവത്തനഞ്ചാതി തേപരിവട്ടധമ്മചക്കപ്പവത്തനം, തദേവ സുത്തന്തം, തസ്സ പരിയോസാനേതി അത്ഥോ.

    Teparivaṭṭadhammacakkappavattanasuttantapariyosāneti ettha ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasacca’’ntiādinā saccavasena, ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyya’’ntiādinā kiccavasena, ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññāta’’ntiādinā katavasena ca tīhi ākārehi parivaṭṭetvā catunnaṃ saccānaṃ desitattā tayo parivaṭṭā etassa atthīti tiparivaṭṭaṃ, tiparivaṭṭameva teparivaṭṭaṃ, teparivaṭṭañca taṃ dhammacakkappavattanañcāti teparivaṭṭadhammacakkappavattanaṃ, tadeva suttantaṃ, tassa pariyosāneti attho.

    സാലിഗബ്ഭം ഫാലേത്വാ ആദായാതി സാലിഗബ്ഭം ഫാലേത്വാ തത്ഥ ലബ്ഭമാനം സാലിഖീരരസം ആദായ. അനുച്ഛവികന്തി ബുദ്ധാനം അനുച്ഛവികം ഖീരപായസം പചാപേമ. വേണിയോ പുരിസഭാവവസേന ബന്ധിത്വാ കലാപകരണേ കലാപഗ്ഗം. ഖലേ കലാപാനം ഠപനദിവസേ ഖലഗ്ഗം. മദ്ദിത്വാ വീഹീനം രാസികരണദിവസേ ഖലഭണ്ഡഗ്ഗം. കോട്ഠേസു ഹി ധഞ്ഞസ്സ പക്ഖിപനദിവസേ കോട്ഠഗ്ഗം.

    Sāligabbhaṃ phāletvā ādāyāti sāligabbhaṃ phāletvā tattha labbhamānaṃ sālikhīrarasaṃ ādāya. Anucchavikanti buddhānaṃ anucchavikaṃ khīrapāyasaṃ pacāpema. Veṇiyo purisabhāvavasena bandhitvā kalāpakaraṇe kalāpaggaṃ. Khale kalāpānaṃ ṭhapanadivase khalaggaṃ. Madditvā vīhīnaṃ rāsikaraṇadivase khalabhaṇḍaggaṃ. Koṭṭhesu hi dhaññassa pakkhipanadivase koṭṭhaggaṃ.

    ദ്വേ ഗതിയോതി ദ്വേ ഏവ നിപ്ഫത്തിയോ, ദ്വേ നിട്ഠാതി അത്ഥോ. തസ്മിം കുമാരേ സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തേതി കോണ്ഡഞ്ഞമാണവസ്സേവ ലദ്ധിയം ഠത്വാ ഇതരേപി ഛ ജനാ പുത്തേ അനുസാസിംസു. ബോധിരുക്ഖമൂലേ പാചീനപസ്സം അചലട്ഠാനം നാമ, യം ‘‘വജിരാസന’’ന്തിപി വുച്ചതി. മഹതം മഹതിയോ വഹതീതി ‘‘പാചീനമുഖോ’’തി അവത്വാ ‘‘പാചീനലോകധാതുഅഭിമുഖോ’’തി വുത്തം. മംസചക്ഖുപി ലോകനാഥസ്സ അപ്പടിഘാതം മഹാവിസയഞ്ചാതി. ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതന്തി ‘‘കാമം തചോ ച ന്ഹാരു ച, അട്ഠി ച അവസിസ്സതൂ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൨.൧൮൪; സം॰ നി॰ ൨.൨൨, ൨൩൭; അ॰ നി॰ ൨.൫; മഹാനി॰ ൧൯൬) വുത്തചതുരങ്ഗസമന്നാഗതം.

    Dve gatiyoti dve eva nipphattiyo, dve niṭṭhāti attho. Tasmiṃ kumāre sabbaññutaṃ patteti koṇḍaññamāṇavasseva laddhiyaṃ ṭhatvā itarepi cha janā putte anusāsiṃsu. Bodhirukkhamūle pācīnapassaṃ acalaṭṭhānaṃ nāma, yaṃ ‘‘vajirāsana’’ntipi vuccati. Mahataṃ mahatiyo vahatīti ‘‘pācīnamukho’’ti avatvā ‘‘pācīnalokadhātuabhimukho’’ti vuttaṃ. Maṃsacakkhupi lokanāthassa appaṭighātaṃ mahāvisayañcāti. Caturaṅgasamannāgatanti ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatū’’tiādinā (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22, 237; a. ni. 2.5; mahāni. 196) vuttacaturaṅgasamannāgataṃ.

    ഇദം പന സബ്ബമേവാതി ‘‘കസ്സ നു ഖോ അഹം പഠമം ധമ്മം ദേസേസ്സാമീ’’തിആദിനയപ്പവത്തം (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൪; ൨.൩൪൧; മഹാവ॰ ൧൦) സബ്ബമേവ. പരിവിതക്കമത്തമേവ തഥാ അത്ഥസിദ്ധിയാ അഭാവതോ. പുപ്ഫിതഫലിതം കത്വാതി അഭിഞ്ഞാപടിസമ്ഭിദാഹി സബ്ബപാലിഫുല്ലം, മഗ്ഗഫലേഹി സബ്ബസോ ഫലഭാരഭരിതഞ്ച കരോന്തോ പുപ്ഫിതം ഫലിതം കത്വാ. അപക്കമിതുകാമോ ഹുത്വാതി ദ്വേപി അഗ്ഗസാവകേ അത്തനോ നിപച്ചകാരം കരോന്തേ ദിസ്വാ തേസം ഗുണാതിരേകതം ബഹു മഞ്ഞന്തോ ബുദ്ധാനം സന്തികാ അപക്കമിതുകാമോ ഹുത്വാ. തത്ഥേവാതി ഛദ്ദന്തദഹതീരേയേവ.

    Idaṃ pana sabbamevāti ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ desessāmī’’tiādinayappavattaṃ (ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) sabbameva. Parivitakkamattameva tathā atthasiddhiyā abhāvato. Pupphitaphalitaṃ katvāti abhiññāpaṭisambhidāhi sabbapāliphullaṃ, maggaphalehi sabbaso phalabhārabharitañca karonto pupphitaṃ phalitaṃ katvā. Apakkamitukāmo hutvāti dvepi aggasāvake attano nipaccakāraṃ karonte disvā tesaṃ guṇātirekataṃ bahu maññanto buddhānaṃ santikā apakkamitukāmo hutvā. Tatthevāti chaddantadahatīreyeva.

    സാരിപുത്ത-മോഗ്ഗല്ലാനത്ഥേരവത്ഥു

    Sāriputta-moggallānattheravatthu

    ൧൮൯-൧൯൦. ദുതിയതതിയേസു ഇദ്ധിമന്താനന്തി ഏത്ഥ മന്ത-സദ്ദോ അതിസയത്ഥവിസയോതി ഥേരസ്സ അതിസയികഇദ്ധിതം ദസ്സേതും – ‘‘ഇദ്ധിയാ സമ്പന്നാന’’ന്തി വുത്തം. സഹ പംസൂഹി കീളിംസൂതി സഹപംസുകീളിതാ. ഇധലോകത്തഭാവമേവാതി ദിട്ഠധമ്മികഅത്തഭാവമേവ. സോളസ പഞ്ഞാ പടിവിജ്ഝിത്വാ ഠിതോതി മജ്ഝിമനികായേ അനുപദസുത്തന്തദേസനായ ‘‘മഹാപഞ്ഞോ, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തോ, പുഥുപഞ്ഞോ, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തോ, ഹാസപഞ്ഞോ, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തോ, ജവനപഞ്ഞോ, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തോ, തിക്ഖപഞ്ഞോ, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തോ, നിബ്ബേധികപഞ്ഞോ, ഭിക്ഖവേ, സാരിപുത്തോ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൯൩) ഏവമാഗതാ മഹാപഞ്ഞാദികാ ഛ, തസ്മിംയേവ സുത്തേ ആഗതാ നവാനുപുബ്ബവിഹാരസമാപത്തിപഞ്ഞാ, അരഹത്തമഗ്ഗപഞ്ഞാതി ഇമാ സോളസവിധാ പഞ്ഞാ പടിവിജ്ഝിത്വാ സച്ഛികത്വാ ഠിതോ.

    189-190. Dutiyatatiyesu iddhimantānanti ettha manta-saddo atisayatthavisayoti therassa atisayikaiddhitaṃ dassetuṃ – ‘‘iddhiyā sampannāna’’nti vuttaṃ. Saha paṃsūhi kīḷiṃsūti sahapaṃsukīḷitā. Idhalokattabhāvamevāti diṭṭhadhammikaattabhāvameva. Soḷasa paññā paṭivijjhitvā ṭhitoti majjhimanikāye anupadasuttantadesanāya ‘‘mahāpañño, bhikkhave, sāriputto, puthupañño, bhikkhave, sāriputto, hāsapañño, bhikkhave, sāriputto, javanapañño, bhikkhave, sāriputto, tikkhapañño, bhikkhave, sāriputto, nibbedhikapañño, bhikkhave, sāriputto’’ti (ma. ni. 3.93) evamāgatā mahāpaññādikā cha, tasmiṃyeva sutte āgatā navānupubbavihārasamāpattipaññā, arahattamaggapaññāti imā soḷasavidhā paññā paṭivijjhitvā sacchikatvā ṭhito.

    പഞ്ഹസാകച്ഛന്തി പഞ്ഹസ്സ പുച്ഛനവസേന വിസ്സജ്ജനവസേന ച സാകച്ഛം കരോതി. അത്ഥികേഹി ഉപഞ്ഞാതം മഗ്ഗന്തി ഏതം അനുബന്ധനസ്സ കാരണവചനം. ഇദഞ്ഹി വുത്തം ഹോതി – യംനൂനാഹം ഇമം ഭിക്ഖും പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധേയ്യം. കസ്മാ? യസ്മാ ഇദം പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധനം നാമ അത്ഥികേഹി ഉപഞ്ഞാതം മഗ്ഗം, ഞാതോ ചേവ ഉപഗതോ ച മഗ്ഗോതി അത്ഥോ. അഥ വാ അത്ഥികേഹി അമ്ഹേഹി മരണേ സതി അമതേനപി ഭവിതബ്ബന്തി ഏവം കേവലം അത്ഥീതി ഉപഞ്ഞാതം, അനുമാനഞാണേന ഉപഗന്ത്വാ ഞാതം നിബ്ബാനം നാമ അത്ഥി, തം മഗ്ഗന്തോ പരിയേസന്തോതി ഏവമ്പേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.

    Pañhasākacchanti pañhassa pucchanavasena vissajjanavasena ca sākacchaṃ karoti. Atthikehi upaññātaṃ magganti etaṃ anubandhanassa kāraṇavacanaṃ. Idañhi vuttaṃ hoti – yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyaṃ. Kasmā? Yasmā idaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhanaṃ nāma atthikehi upaññātaṃ maggaṃ, ñāto ceva upagato ca maggoti attho. Atha vā atthikehi amhehi maraṇe sati amatenapi bhavitabbanti evaṃ kevalaṃ atthīti upaññātaṃ, anumānañāṇena upagantvā ñātaṃ nibbānaṃ nāma atthi, taṃ magganto pariyesantoti evampettha attho daṭṭhabbo.

    നേസം പരിസായാതി ദ്വിന്നം അഗ്ഗസാവകാനം പരിവാരഭൂതപരിസായ. ദ്വേ അഗ്ഗസാവകേതി സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനേ ദ്വേ മഹാനുഭാവേ സാവകേ. ഠാനന്തരേതി അഗ്ഗസാവകത്തസഞ്ഞിതേ ഠാനന്തരേ ഠപേസി. കസ്മാ പനേത്ഥ ‘‘അഗ്ഗസാവകേ’’തി അവത്വാ ‘‘മഹാസാവകേ’’തി വുത്തം. യദി അഞ്ഞേപി മഹാഥേരാ അഭിഞ്ഞാതാദിഗുണവിസേസയോഗേന ‘‘മഹാസാവകാ’’തി വത്തബ്ബതം ലഭന്തി, ഇമേയേവ പന സാവകേസു അനഞ്ഞസാധാരണഭൂതാ വിസേസതോ ‘‘മഹാസാവകാ’’തി വത്തബ്ബാതി ദസ്സനത്ഥം ‘‘ദ്വേപി മഹാസാവകേ’’തി വുത്തം.

    Nesaṃ parisāyāti dvinnaṃ aggasāvakānaṃ parivārabhūtaparisāya. Dve aggasāvaketi sāriputtamoggallāne dve mahānubhāve sāvake. Ṭhānantareti aggasāvakattasaññite ṭhānantare ṭhapesi. Kasmā panettha ‘‘aggasāvake’’ti avatvā ‘‘mahāsāvake’’ti vuttaṃ. Yadi aññepi mahātherā abhiññātādiguṇavisesayogena ‘‘mahāsāvakā’’ti vattabbataṃ labhanti, imeyeva pana sāvakesu anaññasādhāraṇabhūtā visesato ‘‘mahāsāvakā’’ti vattabbāti dassanatthaṃ ‘‘dvepi mahāsāvake’’ti vuttaṃ.

    മഹാകസ്സപത്ഥേരവത്ഥു

    Mahākassapattheravatthu

    ൧൯൧. ചതുത്ഥേ യസ്മാ ധുതവാദധുതധമ്മധുതങ്ഗാനി ധുതമൂലകാനി, തസ്മാ ‘‘ധുതോ വേദിതബ്ബോ’’തി ആരദ്ധം, തത്ഥ കിലേസേ ധുനി ധുതവാതി ധുതോ, ധുതകിലേസോ പുഗ്ഗലോ, കിലേസധുനനോ വാ ധമ്മോ, കിലേസധുനനോ ധമ്മോതി ച സപുബ്ബഭാഗോ അരിയമഗ്ഗോ ദട്ഠബ്ബോ. തം ധുതസഞ്ഞിതം കിലേസധുനനധമ്മം വദതി, പരേ തത്ഥ പതിട്ഠാപേതീതി ധുതവാദോ. ചതുക്കഞ്ചേത്ഥ സമ്ഭവതീതി തം ദസ്സേതും – ‘‘ഏത്ഥ പനാ’’തിആദി ആരദ്ധം. തയിദന്തി നിപാതോ, തസ്സ സോ അയന്തി അത്ഥോ. ധുതഭൂതസ്സ ധുതഭൂതാ ധമ്മാ ധുതധമ്മാ. അപ്പിച്ഛതാ സന്തുട്ഠിതാ ഹേട്ഠാ വുത്താ ഏവ . കിലേസേ സമ്മാ ലിഖതി തച്ഛതീതി സല്ലേഖോ, കിലേസജേഗുച്ഛീ, തസ്സ ഭാവോ സല്ലേഖതാ. ദ്വീഹിപി കാമേഹി വിവിച്ചതീതി പവിവേകോ, യോനിസോമനസികാരബഹുലോ പുഗ്ഗലോ, തസ്സ ഭാവോ പവിവേകതാ. ഇമിനാ സരീരട്ഠപനമത്തേന അത്ഥീതി ഇദമട്ഠി ത്ഥ-കാരസ്സ ട്ഠ-കാരം കത്വാ, തസ്സ ഭാവോ ഇദമട്ഠിതാ, ഇമേഹി വാ കുസലധമ്മേഹി അത്ഥി ഇദമട്ഠി, യേന ഞാണേന ‘‘പബ്ബജിതേന നാമ പംസുകൂലികങ്ഗാദീസു പതിട്ഠിതേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി യഥാനുസിട്ഠം ധുതഗുണേ സമാദിയതി ചേവ പരിഹരതി ച, തം ഞാണം ഇദമട്ഠിതാ. തേനാഹ – ‘‘ഇദമട്ഠിതാ ഞാണമേവാ’’തി. ധുതധമ്മാ നാമാതി ധുതങ്ഗസേവനായ പടിപക്ഖഭൂതാനം പാപധമ്മാനം ധുനനവസേന പവത്തിയാ ധുതോതി ലദ്ധനാമായ ധുതങ്ഗചേതനായ ഉപകാരകാ ധമ്മാതി കത്വാ ധുതധമ്മാ നാമ . അനുപതന്തീതി തദന്തോഗധാ തപ്പരിയാപന്നാ ഹോന്തി തദുഭയസ്സേവ പവത്തിവിസേസഭാവതോ. പടിക്ഖേപവത്ഥൂസൂതി ധുതങ്ഗസേവനായ പടിക്ഖിപിതബ്ബവത്ഥൂസു പഹാതബ്ബവത്ഥൂസു.

    191. Catutthe yasmā dhutavādadhutadhammadhutaṅgāni dhutamūlakāni, tasmā ‘‘dhuto veditabbo’’ti āraddhaṃ, tattha kilese dhuni dhutavāti dhuto, dhutakileso puggalo, kilesadhunano vā dhammo, kilesadhunano dhammoti ca sapubbabhāgo ariyamaggo daṭṭhabbo. Taṃ dhutasaññitaṃ kilesadhunanadhammaṃ vadati, pare tattha patiṭṭhāpetīti dhutavādo. Catukkañcettha sambhavatīti taṃ dassetuṃ – ‘‘ettha panā’’tiādi āraddhaṃ. Tayidanti nipāto, tassa so ayanti attho. Dhutabhūtassa dhutabhūtā dhammā dhutadhammā. Appicchatā santuṭṭhitā heṭṭhā vuttā eva . Kilese sammā likhati tacchatīti sallekho, kilesajegucchī, tassa bhāvo sallekhatā. Dvīhipi kāmehi viviccatīti paviveko, yonisomanasikārabahulo puggalo, tassa bhāvo pavivekatā. Iminā sarīraṭṭhapanamattena atthīti idamaṭṭhi ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā, tassa bhāvo idamaṭṭhitā, imehi vā kusaladhammehi atthi idamaṭṭhi, yena ñāṇena ‘‘pabbajitena nāma paṃsukūlikaṅgādīsu patiṭṭhitena bhavitabba’’nti yathānusiṭṭhaṃ dhutaguṇe samādiyati ceva pariharati ca, taṃ ñāṇaṃ idamaṭṭhitā. Tenāha – ‘‘idamaṭṭhitā ñāṇamevā’’ti. Dhutadhammā nāmāti dhutaṅgasevanāya paṭipakkhabhūtānaṃ pāpadhammānaṃ dhunanavasena pavattiyā dhutoti laddhanāmāya dhutaṅgacetanāya upakārakā dhammāti katvā dhutadhammā nāma . Anupatantīti tadantogadhā tappariyāpannā honti tadubhayasseva pavattivisesabhāvato. Paṭikkhepavatthūsūti dhutaṅgasevanāya paṭikkhipitabbavatthūsu pahātabbavatthūsu.

    പംസുകൂലികങ്ഗം…പേ॰… നേസജ്ജികങ്ഗന്തി ഉദ്ദേസോപി പേയ്യാലനയേന ദസ്സിതോ. യദേത്ഥ വത്തബ്ബം, തം സബ്ബം വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൨ ആദയോ) വിത്ഥാരതോ വുത്തം. ധുതവാദഗ്ഗഹണേനേവ ഥേരസ്സ ധുതഭാവോപി ഗഹിതോ ഹോതീതി ‘‘ധുതവാദാന’’ന്തേവ വുത്തം. അയം മഹാതി അഭിനീഹാരാദിമഹന്തതായപി സാസനസ്സ ഉപകാരിതായപി അയം ഥേരോ മഹാ, ഗുണമഹന്തതായ പസംസാവചനമേവ വാ ഏതം ഥേരസ്സ യദിദം മഹാകസ്സപോതി യഥാ ‘‘മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ’’തി.

    Paṃsukūlikaṅgaṃ…pe… nesajjikaṅganti uddesopi peyyālanayena dassito. Yadettha vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.22 ādayo) vitthārato vuttaṃ. Dhutavādaggahaṇeneva therassa dhutabhāvopi gahito hotīti ‘‘dhutavādāna’’nteva vuttaṃ. Ayaṃ mahāti abhinīhārādimahantatāyapi sāsanassa upakāritāyapi ayaṃ thero mahā, guṇamahantatāya pasaṃsāvacanameva vā etaṃ therassa yadidaṃ mahākassapoti yathā ‘‘mahāmoggallāno’’ti.

    സത്ഥു ധമ്മദേസനായ വത്ഥുത്തയേ സഞ്ജാതപ്പസാദതായ ഉപാസകഭാവേ ഠിതത്താ വുത്തം – ‘‘ഉപോസഥങ്ഗാനി അധിട്ഠായാ’’തിആദി. ഏതസ്സ അഗ്ഗഭാവസ്സാതി യോജേതബ്ബം. സച്ചകാരോതി സച്ചഭാവാവഹോ കാരോ, അവിസംവാദനവസേന വാ തദത്ഥസാധനോതി അത്ഥോ. കോലാഹലന്തി കുതൂഹലവിപ്ഫാരോ. സത്ഥാ സത്തമേ സത്തമേ സംവച്ഛരേ ധമ്മം കഥേന്തോ സത്താനം സവനയോഗ്ഗം കാലം സല്ലക്ഖേന്തോ ദിവാ സായന്ഹസമയം കഥേതി, രത്തിയം സകലയാമം. തേനാഹ – ‘‘ബ്രാഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണേ ആഹ – ‘ഭോതി കിം രത്തിം ധമ്മം സുണിസ്സസി ദിവാ’’’തി. വിസ്സാസികോതി വിസ്സാസികഭാവോ. ‘‘തതോ പട്ഠായ സോ’’തി വാ പാഠോ.

    Satthu dhammadesanāya vatthuttaye sañjātappasādatāya upāsakabhāve ṭhitattā vuttaṃ – ‘‘uposathaṅgāni adhiṭṭhāyā’’tiādi. Etassa aggabhāvassāti yojetabbaṃ. Saccakāroti saccabhāvāvaho kāro, avisaṃvādanavasena vā tadatthasādhanoti attho. Kolāhalanti kutūhalavipphāro. Satthā sattame sattame saṃvacchare dhammaṃ kathento sattānaṃ savanayoggaṃ kālaṃ sallakkhento divā sāyanhasamayaṃ katheti, rattiyaṃ sakalayāmaṃ. Tenāha – ‘‘brāhmaṇo brāhmaṇe āha – ‘bhoti kiṃ rattiṃ dhammaṃ suṇissasi divā’’’ti. Vissāsikoti vissāsikabhāvo. ‘‘Tato paṭṭhāya so’’ti vā pāṭho.

    ദ്വേ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി പൂരിതപാരമിസ്സാതി ഇദം സാ പരമ്പരായ സോതപതിതം അത്ഥം ഗഹേത്വാ ആഹ. അദിന്നവിപാകസ്സാതി അവിപക്കവിപാകസ്സ. ഭദ്ദകേ കാലേതി യുത്തേ കാലേ. നക്ഖത്തന്തി നക്ഖത്തേന ലക്ഖിതം ഛണം. തസ്മിം തസ്മിഞ്ഹി നക്ഖത്തേ അനുഭവിതബ്ബഛണാനി നക്ഖത്താനി നാമ, ഇതരാനി പന ഛണാനി നാമ. സമ്മാപതിതദുക്ഖതോ വിമോചനേന തതോ നിയ്യാനാവഹതായ ഇച്ഛിതത്ഥസ്സ ലഭാപനതോ ച നിയ്യാനികം. തേസന്തി സുവണ്ണപദുമാനം. ഓലമ്ബകാതി സുവണ്ണരതനവിചിത്താ രതനദാമാ. പുഞ്ഞനിയാമേനാതി പുഞ്ഞാനുഭാവസിദ്ധേന നിയാമേന. സ്വസ്സ ബാരാണസിരജ്ജം ദാതും കതോകാസോ. ഫുസ്സരഥന്തി മങ്ഗലരഥം. സേതച്ഛത്തഉണ്ഹീസവാലബീജനിഖഗ്ഗമണിപാദുകാനി പഞ്ചവിധം രാജകകുധഭണ്ഡന്തി വദന്തി. ഇധ പന സേതച്ഛത്തം വിസും ഗഹിതന്തി സീഹാസനം പഞ്ചമം കത്വാ വദന്തി. പാരുപനകണ്ണന്തി പാരുപനവത്ഥസ്സ ദസന്തം. ദിബ്ബവത്ഥദായിപുഞ്ഞാനുഭാവചോദിതോ ‘‘നനു താതാ ഥൂല’’ന്തി ആഹ. അഹോ തപസ്സീതി അഹോ കപണോ അഹം രാജാതി അത്ഥോ. ബുദ്ധാനം സദ്ദഹിത്വാതി ബുദ്ധാനം സാസനം സദ്ദഹിത്വാ. ചങ്കമനസതാനീതി ഇതി-സദ്ദോ ആദ്യത്ഥോ. തേന ഹി അഗ്ഗിസാലാദീനി പബ്ബജിതസാരുപ്പാനി ഠാനാനി സങ്ഗണ്ഹാതി.

    Dveasaṅkhyeyyāni pūritapāramissāti idaṃ sā paramparāya sotapatitaṃ atthaṃ gahetvā āha. Adinnavipākassāti avipakkavipākassa. Bhaddake kāleti yutte kāle. Nakkhattanti nakkhattena lakkhitaṃ chaṇaṃ. Tasmiṃ tasmiñhi nakkhatte anubhavitabbachaṇāni nakkhattāni nāma, itarāni pana chaṇāni nāma. Sammāpatitadukkhato vimocanena tato niyyānāvahatāya icchitatthassa labhāpanato ca niyyānikaṃ. Tesanti suvaṇṇapadumānaṃ. Olambakāti suvaṇṇaratanavicittā ratanadāmā. Puññaniyāmenāti puññānubhāvasiddhena niyāmena. Svassa bārāṇasirajjaṃ dātuṃ katokāso. Phussarathanti maṅgalarathaṃ. Setacchattauṇhīsavālabījanikhaggamaṇipādukāni pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍanti vadanti. Idha pana setacchattaṃ visuṃ gahitanti sīhāsanaṃ pañcamaṃ katvā vadanti. Pārupanakaṇṇanti pārupanavatthassa dasantaṃ. Dibbavatthadāyipuññānubhāvacodito ‘‘nanu tātā thūla’’nti āha. Aho tapassīti aho kapaṇo ahaṃ rājāti attho. Buddhānaṃ saddahitvāti buddhānaṃ sāsanaṃ saddahitvā. Caṅkamanasatānīti iti-saddo ādyattho. Tena hi aggisālādīni pabbajitasāruppāni ṭhānāni saṅgaṇhāti.

    സാധുകീളിതന്തി അരിയാനം പരിനിബ്ബുതട്ഠാനേ കാതബ്ബസക്കാരം വദതി. നപ്പമജ്ജി, നിരോഗാ അയ്യാതി പുച്ഛിതാകാരദസ്സനം. പരിനിബ്ബുതാ ദേവാതി ദേവീ പടിവചനം അദാസി. പടിയാദേത്വാതി നിയ്യാതേത്വാ. സമണകപബ്ബജ്ജന്തി സമിതപാപേഹി അരിയേഹി അനുട്ഠാതബ്ബപബ്ബജ്ജം. സോ ഹി രാജാ പച്ചേകബുദ്ധാനം വേസസ്സ ദിട്ഠത്താ ‘‘ഇദമേവ ഭദ്ദക’’ന്തി താദിസംയേവ ലിങ്ഗം ഗണ്ഹി. തത്ഥേവാതി ബ്രഹ്മലോകേ ഏവ. വീസതിമേ വസ്സേ സമ്പത്തേതി ആഹരിത്വാ സമ്ബന്ധോ. ബ്രഹ്മലോകതോ ചവിത്വാ നിബ്ബത്തത്താ, ബ്രഹ്മചരിയാധികാരസ്സ ച ചിരകാലസമ്ഭൂതത്താ ‘‘ഏവരൂപം കഥം മാ കഥേഥാ’’തി ആഹ. വീസതി ധരണാനി നിക്ഖന്തി വദന്തി, പഞ്ചപലം നിക്ഖന്തി അപരേ. ഇത്ഥാകരോതി ഇത്ഥിരതനസ്സ ഉപ്പത്തിട്ഠാനം. അയ്യധീതാതി അമ്ഹാകം അയ്യസ്സ ധീതാ, ഭദ്ദകാപിലാനീതി അത്ഥോ. സമാനപണ്ണന്തി സദിസപണ്ണം സദിസലേഖം കുമാരസ്സ കുമാരികായ ച യുത്തം പണ്ണലേഖം. തേ പുരിസാ സമാഗതട്ഠാനതോ മഗധരട്ഠേ മഹാതിത്ഥഗാമം മദ്ദരട്ഠേ സാഗലനഗരഞ്ച ഉദ്ദിസ്സ അപക്കമന്താ അഞ്ഞമഞ്ഞം വിസ്സജ്ജന്താ നാമ ഹോന്തീതി ‘‘ഇതോ ച ഏത്തോ ച പേസേസു’’ന്തി വുത്താ.

    Sādhukīḷitanti ariyānaṃ parinibbutaṭṭhāne kātabbasakkāraṃ vadati. Nappamajji, nirogā ayyāti pucchitākāradassanaṃ. Parinibbutā devāti devī paṭivacanaṃ adāsi. Paṭiyādetvāti niyyātetvā. Samaṇakapabbajjanti samitapāpehi ariyehi anuṭṭhātabbapabbajjaṃ. So hi rājā paccekabuddhānaṃ vesassa diṭṭhattā ‘‘idameva bhaddaka’’nti tādisaṃyeva liṅgaṃ gaṇhi. Tatthevāti brahmaloke eva. Vīsatime vasse sampatteti āharitvā sambandho. Brahmalokato cavitvā nibbattattā, brahmacariyādhikārassa ca cirakālasambhūtattā ‘‘evarūpaṃ kathaṃ mā kathethā’’ti āha. Vīsati dharaṇāni nikkhanti vadanti, pañcapalaṃ nikkhanti apare. Itthākaroti itthiratanassa uppattiṭṭhānaṃ. Ayyadhītāti amhākaṃ ayyassa dhītā, bhaddakāpilānīti attho. Samānapaṇṇanti sadisapaṇṇaṃ sadisalekhaṃ kumārassa kumārikāya ca yuttaṃ paṇṇalekhaṃ. Te purisā samāgataṭṭhānato magadharaṭṭhe mahātitthagāmaṃ maddaraṭṭhe sāgalanagarañca uddissa apakkamantā aññamaññaṃ vissajjantā nāma hontīti ‘‘ito ca etto ca pesesu’’nti vuttā.

    പുപ്ഫദാമന്തി ഹത്ഥിഹത്ഥപ്പമാണം പുപ്ഫദാമം. താനീതി താനി ഉഭോഹി ഗന്ഥാപിതാനി ദ്വേ പുപ്ഫദാമാനി. തേതി ഉഭോ ഭദ്ദാ ചേവ പിപ്പലികുമാരോ ച . ലോകാമിസേനാതി കാമസ്സാദേന. അസംസട്ഠാതി ന സംയുത്താ ഘടേ ജലന്തേന വിയ പദീപേന അജ്ഝാസയേ സമുജ്ജലന്തേന വിമോക്ഖബീജേന സമുസ്സാഹിതചിത്തത്താ. യന്തബദ്ധാനീതി സസ്സസമ്പാദനത്ഥം തത്ഥ തത്ഥ ദ്വാരകവാടയോജനവസേന ബദ്ധാനി നിക്ഖമനതുമ്ബാനി. കമ്മന്തോതി കസികമ്മകരണട്ഠാനം. ദാസികഗാമാതി ദാസാനം വസനഗാമാ. ഓസാരേത്വാതി പക്ഖിപിത്വാ. ആകപ്പകുത്തവസേനാതി ആകാരവസേന കിരിയാവസേന. അനനുച്ഛവികന്തി പബ്ബജിതഭാവസ്സ അനനുരൂപം. തസ്സ മത്ഥകേതി ദ്വേധാപഥസ്സ ദ്വിധാഭൂതട്ഠാനേ. ഏതേസം സങ്ഗഹം കാതും വട്ടതീതി നിസീദതീതി സമ്ബന്ധോ. സാ പന തത്ഥ സത്ഥു നിസജ്ജാ ഏദിസീതി ദസ്സേതും – ‘‘നിസീദന്തോ പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ യാ ബുദ്ധാനം അപരിമിതകാലസമ്ഭൂതാചിന്തേയ്യാപരിഞ്ഞേയ്യപുഞ്ഞസമ്ഭാരൂപചയനിബ്ബത്താ രൂപപ്പഭാവബുദ്ധഗുണവിജ്ജോതിതാ ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണഅസീതിഅനുബ്യഞ്ജനസമുജ്ജലിതാ ബ്യാമപ്പഭാകേതുമാലാലങ്കതാ സഭാവസിദ്ധിതായ അകിത്തിമാ രൂപകായസിരീ, തംയേവ മഹാകസ്സപസ്സ അദിട്ഠപുബ്ബപ്പസാദസംവദ്ധനത്ഥം അനിഗ്ഗൂഹിത്വാ നിസിന്നോ ഭഗവാ ‘‘ബുദ്ധവേസം ഗഹേത്വാ…പേ॰… നിസീദീ’’തി വുത്തോ. അസീതിഹത്ഥപ്പദേസം ബ്യാപേത്വാ പവത്തിയാ അസീതിഹത്ഥാതി വുത്താ. സതസാഖോതി ബഹുസാഖോ അനേകസാഖോ. സുവണ്ണവണ്ണോവ അഹോസി നിരന്തരം ബുദ്ധരസ്മീഹി സമന്തതോ സമോകിണ്ണഭാവതോ.

    Pupphadāmanti hatthihatthappamāṇaṃ pupphadāmaṃ. Tānīti tāni ubhohi ganthāpitāni dve pupphadāmāni. Teti ubho bhaddā ceva pippalikumāro ca . Lokāmisenāti kāmassādena. Asaṃsaṭṭhāti na saṃyuttā ghaṭe jalantena viya padīpena ajjhāsaye samujjalantena vimokkhabījena samussāhitacittattā. Yantabaddhānīti sassasampādanatthaṃ tattha tattha dvārakavāṭayojanavasena baddhāni nikkhamanatumbāni. Kammantoti kasikammakaraṇaṭṭhānaṃ. Dāsikagāmāti dāsānaṃ vasanagāmā. Osāretvāti pakkhipitvā. Ākappakuttavasenāti ākāravasena kiriyāvasena. Ananucchavikanti pabbajitabhāvassa ananurūpaṃ. Tassa matthaketi dvedhāpathassa dvidhābhūtaṭṭhāne. Etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatīti nisīdatīti sambandho. Sā pana tattha satthu nisajjā edisīti dassetuṃ – ‘‘nisīdanto panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yā buddhānaṃ aparimitakālasambhūtācinteyyāpariññeyyapuññasambhārūpacayanibbattā rūpappabhāvabuddhaguṇavijjotitā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanasamujjalitā byāmappabhāketumālālaṅkatā sabhāvasiddhitāya akittimā rūpakāyasirī, taṃyeva mahākassapassa adiṭṭhapubbappasādasaṃvaddhanatthaṃ aniggūhitvā nisinno bhagavā ‘‘buddhavesaṃ gahetvā…pe… nisīdī’’ti vutto. Asītihatthappadesaṃ byāpetvā pavattiyā asītihatthāti vuttā. Satasākhoti bahusākho anekasākho. Suvaṇṇavaṇṇova ahosi nirantaraṃ buddharasmīhi samantato samokiṇṇabhāvato.

    തീസു ഠാനേസൂതി ദൂരതോ നാതിദൂരേ ആസന്നേതി തീസു ഠാനേസു. തീഹി ഓവാദേഹീതി ‘‘തസ്മാതിഹ തേ, കസ്സപ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘തിബ്ബം മേ ഹിരോത്തപ്പം പച്ചുപട്ഠിതം ഭവിസ്സതി ഥേരേസു നവേസു മജ്ഝിമേസൂ’തി. ഏവഞ്ഹി തേ, കസ്സപ, സിക്ഖിതബ്ബം. തസ്മാതിഹ തേ, കസ്സപ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘യം കിഞ്ചി ധമ്മം സുണിസ്സാമി കുസലൂപസംഹിതം, സബ്ബം തം അട്ഠിം കത്വാ മനസി കരിത്വാ സബ്ബം ചേതസാ സമന്നാഹരിത്വാ ഓഹിതസോതോ ധമ്മം സുണിസ്സാമീ’തി, ഏവഞ്ഹി തേ, കസ്സപ, സിക്ഖിതബ്ബം. തസ്മാതിഹ തേ, കസ്സപ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ‘സാതസഹഗതാ ച മേ കായഗതാസതി ന വിജഹിസ്സതീ’തി, ഏവഞ്ഹി തേ, കസ്സപ, സിക്ഖിതബ്ബ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൪) ഇമേഹി തീഹി ഓവാദേഹി. ഏത്ഥ ഹി ഭഗവാ പഠമം ഓവാദം ഥേരസ്സ ബ്രാഹ്മണജാതികത്താ ജാതിമാനപ്പഹാനത്ഥമഭാസി, ദുതിയം ബാഹുസച്ചം നിസ്സായ ഉപ്പജ്ജനകഅഹംകാരപ്പഹാനത്ഥം, തതിയം ഉപധിസമ്പത്തിം നിസ്സായ ഉപ്പജ്ജനകഅത്തസിനേഹപ്പഹാനത്ഥം . മുദുകാ ഖോ ത്യായന്തി മുദുകാ ഖോ തേ അയം. കസ്മാ പന ഭഗവാ ഏവമാഹ? ഥേരേന സഹ ചീവരം പരിവത്തേതുകാമതായ. കസ്മാ പരിവത്തേതുകാമോ ജാതോതി? ഥേരം അത്തനോ ഠാനേ ഠപേതുകാമതായ. കിം സാരിപുത്തമോഗ്ഗല്ലാനാ നത്ഥീതി? അത്ഥി, ഏവം പനസ്സ അഹോസി ‘‘ഇമേന ചിരം ഠസ്സന്തി, കസ്സപോ പന വീസതിവസ്സസതായുകോ, സോ മയി പരിനിബ്ബുതേ സത്തപണ്ണിഗുഹായം വസിത്വാ ധമ്മവിനയസങ്ഗഹം കത്വാ മമ സാസനം പഞ്ചവസ്സസഹസ്സപരിമാണകാലപ്പവത്തനകം കരിസ്സതീതി അത്തനോ ഠാനേ ഠപേസി. ഏവം ഭിക്ഖൂ കസ്സപസ്സ സുസ്സൂസിതബ്ബം മഞ്ഞിസ്സന്തീ’’തി. തസ്മാ ഏവമാഹ.

    Tīsu ṭhānesūti dūrato nātidūre āsanneti tīsu ṭhānesu. Tīhi ovādehīti ‘‘tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti. Evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘yaṃ kiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbaṃ cetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘sātasahagatā ca me kāyagatāsati na vijahissatī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154) imehi tīhi ovādehi. Ettha hi bhagavā paṭhamaṃ ovādaṃ therassa brāhmaṇajātikattā jātimānappahānatthamabhāsi, dutiyaṃ bāhusaccaṃ nissāya uppajjanakaahaṃkārappahānatthaṃ, tatiyaṃ upadhisampattiṃ nissāya uppajjanakaattasinehappahānatthaṃ . Mudukā kho tyāyanti mudukā kho te ayaṃ. Kasmā pana bhagavā evamāha? Therena saha cīvaraṃ parivattetukāmatāya. Kasmā parivattetukāmo jātoti? Theraṃ attano ṭhāne ṭhapetukāmatāya. Kiṃ sāriputtamoggallānā natthīti? Atthi, evaṃ panassa ahosi ‘‘imena ciraṃ ṭhassanti, kassapo pana vīsativassasatāyuko, so mayi parinibbute sattapaṇṇiguhāyaṃ vasitvā dhammavinayasaṅgahaṃ katvā mama sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇakālappavattanakaṃ karissatīti attano ṭhāne ṭhapesi. Evaṃ bhikkhū kassapassa sussūsitabbaṃ maññissantī’’ti. Tasmā evamāha.

    ചന്ദൂപമോതി ചന്ദസദിസോ ഹുത്വാ. കിം പരിമണ്ഡലതായ? നോ, അപിച ഖോ യഥാ ചന്ദോ ഗഗനതലം പക്ഖന്ദമാനോ ന കേനചി സദ്ധിം സന്ഥവം വാ സിനേഹം വാ ആലയം വാ കരോതി, ന ച ന ഹോതി മഹാജനസ്സ പിയോ മനാപോ, അയമ്പി ഏവം കേനചി സദ്ധിം സന്ഥവാദീനം അകരണേന ബഹുജനസ്സ പിയോ മനാപോ ചന്ദൂപമോ ഹുത്വാ ഖത്തിയകുലാദീനി ചത്താരി കുലാനി ഉപസങ്കമതീതി അത്ഥോ. അപകസ്സേവ കായം അപകസ്സ ചിത്തന്തി തേനേവ സന്ഥവാദീനം അകരണേന കായഞ്ച ചിത്തഞ്ച അപകഡ്ഢിത്വാ, അപനേത്വാതി അത്ഥോ. നിച്ചം നവോതി നിച്ചനവകോവ, ആഗന്തുകസദിസോ ഹുത്വാതി അത്ഥോ. ആഗന്തുകോ ഹി പടിപാടിയാ സമ്പത്തഗേഹം പവിസിത്വാ സചേ നം ഘരസാമികാ ദിസ്വാ ‘‘അമ്ഹാകമ്പി പുത്തഭാതരോ വിപ്പവാസം ഗന്ത്വാ ഏവം വിചരിംസൂ’’തി അനുകമ്പമാനാ നിസീദാപേത്വാ ഭോജേന്തി, ഭുത്തമത്തോയേവ ‘‘തുമ്ഹാകം ഭാജനം ഗണ്ഹഥാ’’തി ഉട്ഠായ പക്കമതി, ന തേഹി സദ്ധിം സന്ഥവം വാ കരോതി, കിച്ചകരണീയാനി വാ സംവിദഹതി, ഏവമയമ്പി പടിപാടിയാ സമ്പത്തം ഘരം പവിസിത്വാ യം ഇരിയാപഥേ പസന്നാ മനുസ്സാ ദേന്തി, തം ഗഹേത്വാ ഛിന്നസന്ഥവോ തേസം കിച്ചകരണീയേ അബ്യാവടോ ഹുത്വാ നിക്ഖമതീതി ദീപേതി.

    Candūpamoti candasadiso hutvā. Kiṃ parimaṇḍalatāya? No, apica kho yathā cando gaganatalaṃ pakkhandamāno na kenaci saddhiṃ santhavaṃ vā sinehaṃ vā ālayaṃ vā karoti, na ca na hoti mahājanassa piyo manāpo, ayampi evaṃ kenaci saddhiṃ santhavādīnaṃ akaraṇena bahujanassa piyo manāpo candūpamo hutvā khattiyakulādīni cattāri kulāni upasaṅkamatīti attho. Apakasseva kāyaṃ apakassa cittanti teneva santhavādīnaṃ akaraṇena kāyañca cittañca apakaḍḍhitvā, apanetvāti attho. Niccaṃ navoti niccanavakova, āgantukasadiso hutvāti attho. Āgantuko hi paṭipāṭiyā sampattagehaṃ pavisitvā sace naṃ gharasāmikā disvā ‘‘amhākampi puttabhātaro vippavāsaṃ gantvā evaṃ vicariṃsū’’ti anukampamānā nisīdāpetvā bhojenti, bhuttamattoyeva ‘‘tumhākaṃ bhājanaṃ gaṇhathā’’ti uṭṭhāya pakkamati, na tehi saddhiṃ santhavaṃ vā karoti, kiccakaraṇīyāni vā saṃvidahati, evamayampi paṭipāṭiyā sampattaṃ gharaṃ pavisitvā yaṃ iriyāpathe pasannā manussā denti, taṃ gahetvā chinnasanthavo tesaṃ kiccakaraṇīye abyāvaṭo hutvā nikkhamatīti dīpeti.

    അപ്പഗബ്ഭോതി നപ്പഗബ്ഭോ, അട്ഠട്ഠാനേന കായപാഗബ്ഭിയേന, ചതുട്ഠാനേന വചീപാഗബ്ഭിയേന, അനേകട്ഠാനേന മനോപാഗബ്ഭിയേന ച വിരഹിതോതി അത്ഥോ. അട്ഠട്ഠാനം കായപാഗബ്ഭിയം നാമ സങ്ഘഗണപുഗ്ഗലഭോജനസാലജന്താഘരനഹാനതിത്ഥഭിക്ഖാചാരമഗ്ഗേസു അന്തരഘരപവേസനേ ച കായേന അപ്പതിരൂപകരണം. ചതുട്ഠാനം വചീപാഗബ്ഭിയം നാമ സങ്ഘഗണപുഗ്ഗലഅന്തരഘരേസു അപ്പതിരൂപവാചാനിച്ഛാരണം. അനേകട്ഠാനം മനോപാഗബ്ഭിയം നാമ തേസു തേസു ഠാനേസു കായവാചാഹി അജ്ഝാചാരം അനാപജ്ജിത്വാപി മനസാ കാമവിതക്കാദീനം വിതക്കനം. സബ്ബേസമ്പി ഇമേസം പാഗബ്ഭിയാനം അഭാവേന അപ്പഗബ്ഭോ ഹുത്വാ കുലാനി ഉപസങ്കമതീതി അത്ഥോ. കസ്സപസംയുത്തേന ച ചന്ദൂപമപ്പടിപദാദിഥേരസ്സ ധുതവാദേസു അഗ്ഗഭാവസ്സ ബോധിതത്താ വുത്തം ‘‘ഏതദേവ കസ്സപസംയുത്തം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ’’തി.

    Appagabbhoti nappagabbho, aṭṭhaṭṭhānena kāyapāgabbhiyena, catuṭṭhānena vacīpāgabbhiyena, anekaṭṭhānena manopāgabbhiyena ca virahitoti attho. Aṭṭhaṭṭhānaṃ kāyapāgabbhiyaṃ nāma saṅghagaṇapuggalabhojanasālajantāgharanahānatitthabhikkhācāramaggesu antaragharapavesane ca kāyena appatirūpakaraṇaṃ. Catuṭṭhānaṃ vacīpāgabbhiyaṃ nāma saṅghagaṇapuggalaantaragharesu appatirūpavācānicchāraṇaṃ. Anekaṭṭhānaṃ manopāgabbhiyaṃ nāma tesu tesu ṭhānesu kāyavācāhi ajjhācāraṃ anāpajjitvāpi manasā kāmavitakkādīnaṃ vitakkanaṃ. Sabbesampi imesaṃ pāgabbhiyānaṃ abhāvena appagabbho hutvā kulāni upasaṅkamatīti attho. Kassapasaṃyuttena ca candūpamappaṭipadāditherassa dhutavādesu aggabhāvassa bodhitattā vuttaṃ ‘‘etadeva kassapasaṃyuttaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā’’ti.

    അനുരുദ്ധത്ഥേരവത്ഥു

    Anuruddhattheravatthu

    ൧൯൨. പഞ്ചമേ ഭോജനപപഞ്ചമത്തന്തി ഗോചരഗാമേ പിണ്ഡായ ചരണാഹാരപരിഭോഗസഞ്ഞിതം ഭോജനപപഞ്ചമത്തം. ദീപരുക്ഖാനന്തി ലോഹദന്തകട്ഠമയാനം മഹന്താനം ദീപരുക്ഖാനം. ലോഹമയേസുപി ഹി തേസു ദീപാധാരേസു ദീപരുക്ഖകാതി രുള്ഹിരേസാ ദട്ഠബ്ബാ. ഓലമ്ബകദീപമണ്ഡലദീപസഞ്ചരണദീപാദികാ സേസദീപാ.

    192. Pañcame bhojanapapañcamattanti gocaragāme piṇḍāya caraṇāhāraparibhogasaññitaṃ bhojanapapañcamattaṃ. Dīparukkhānanti lohadantakaṭṭhamayānaṃ mahantānaṃ dīparukkhānaṃ. Lohamayesupi hi tesu dīpādhāresu dīparukkhakāti ruḷhiresā daṭṭhabbā. Olambakadīpamaṇḍaladīpasañcaraṇadīpādikā sesadīpā.

    അനുപരിയായി പദക്ഖിണകരണവസേന. അഹം തേനാതി യേന തുയ്ഹം അത്ഥോ, അഹം തേന പവാരേമി, തസ്മാ തം ആഹരാപേത്വാ ഗണ്ഹാതി അത്ഥോ. സുവണ്ണപാതിയംയേവസ്സ ഭത്തം ഉപ്പജ്ജീതി ദേവതാനുഭാവേന ഉപ്പജ്ജി, ന കിഞ്ചി പചനകിച്ചം അത്ഥി. സത്ത മഹാപുരിസവിതക്കേ വിതക്കേസീതി ‘‘അപ്പിച്ഛസ്സായം ധമ്മോ, നായം ധമ്മോ മഹിച്ഛസ്സാ’’തിആദികേ സത്ത മഹാപുരിസവിതക്കേ വിതക്കേസി. അട്ഠമേതി ‘‘നിപ്പപഞ്ചാരാമസ്സായം ധമ്മോ, നായം ധമ്മോ പപഞ്ചാരാമസ്സാ’’തി ഏതസ്മിം പുരിസവിതക്കേ.

    Anupariyāyi padakkhiṇakaraṇavasena. Ahaṃ tenāti yena tuyhaṃ attho, ahaṃ tena pavāremi, tasmā taṃ āharāpetvā gaṇhāti attho. Suvaṇṇapātiyaṃyevassa bhattaṃ uppajjīti devatānubhāvena uppajji, na kiñci pacanakiccaṃ atthi. Satta mahāpurisavitakke vitakkesīti ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’tiādike satta mahāpurisavitakke vitakkesi. Aṭṭhameti ‘‘nippapañcārāmassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo papañcārāmassā’’ti etasmiṃ purisavitakke.

    മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായാതി ‘‘അപ്പിച്ഛസ്സായം ധമ്മോ, നായം ധമ്മോ മഹിച്ഛസ്സാ’’തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൫൮; അ॰ നി॰ ൮.൩൦) മഹാപുരിസവിതക്കവസേന ആരദ്ധമത്തം മത്ഥകം പാപേതും അസമത്ഥഭാവേന ഠിതം മമ സങ്കപ്പം ജാനിത്വാ. മനോമയേനാതി മനോമയേന വിയ മനസാ നിമ്മിതസദിസേന, പരിണാമിതേനാതി അത്ഥോ. ഇദ്ധിയാതി ‘‘അയം കായോ ഇദം ചിത്തം വിയ ഹോതൂ’’തി ഏവം പവത്തായ അധിട്ഠാനിദ്ധിയാ.

    Mama saṅkappamaññāyāti ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’tiādinā (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30) mahāpurisavitakkavasena āraddhamattaṃ matthakaṃ pāpetuṃ asamatthabhāvena ṭhitaṃ mama saṅkappaṃ jānitvā. Manomayenāti manomayena viya manasā nimmitasadisena, pariṇāmitenāti attho. Iddhiyāti ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti evaṃ pavattāya adhiṭṭhāniddhiyā.

    യദാ മേ അഹു സങ്കപ്പോതി യസ്മിം കാലേ മയ്ഹം ‘‘കീദിസോ നു ഖോ അട്ഠമോ മഹാപുരിസവിതക്കോ’’തി പരിവിതക്കോ അഹോസി, യദാ മേ അഹു സങ്കപ്പോ, തതോ മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ ഇദ്ധിയാ ഉപസങ്കമി, ഉത്തരി ദേസയീതി യോജനാ. ഉത്തരി ദേസയീതി ‘‘നിപ്പപഞ്ചാരാമസ്സായം ധമ്മോ നിപ്പപഞ്ചരതിനോ , നായം ധമ്മോ പപഞ്ചാരാമസ്സ പപഞ്ചരതിനോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൫൮; അ॰ നി॰ ൮.൩൦) ഇമം അട്ഠമം മഹാപുരിസവിതക്കം പൂരേന്തോ ഉപരി ദേസയി. തം പന ദേസിതം ദസ്സേന്തോ ആഹ – ‘‘നിപ്പപഞ്ചരതോ ബുദ്ധോ, നിപ്പപഞ്ചമദേസയീ’’തി, പപഞ്ചാ നാമ രാഗാദയോ കിലേസാ, തേസം വൂപസമനതായ തദഭാവതോ ച ലോകുത്തരധമ്മാ നിപ്പപഞ്ചാ നാമ. യഥാ തം പാപുണാതി, തഥാ ധമ്മം ദേസേസി, സാമുക്കംസികം ചതുസച്ചദേസനം അദേസയീതി അത്ഥോ.

    Yadā me ahu saṅkappoti yasmiṃ kāle mayhaṃ ‘‘kīdiso nu kho aṭṭhamo mahāpurisavitakko’’ti parivitakko ahosi, yadā me ahu saṅkappo, tato mama saṅkappamaññāya iddhiyā upasaṅkami, uttari desayīti yojanā. Uttari desayīti ‘‘nippapañcārāmassāyaṃ dhammo nippapañcaratino , nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’’ti (dī. ni. 3.358; a. ni. 8.30) imaṃ aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūrento upari desayi. Taṃ pana desitaṃ dassento āha – ‘‘nippapañcarato buddho, nippapañcamadesayī’’ti, papañcā nāma rāgādayo kilesā, tesaṃ vūpasamanatāya tadabhāvato ca lokuttaradhammā nippapañcā nāma. Yathā taṃ pāpuṇāti, tathā dhammaṃ desesi, sāmukkaṃsikaṃ catusaccadesanaṃ adesayīti attho.

    തസ്സാഹം ധമ്മമഞ്ഞായാതി തസ്സ സത്ഥു ദേസനാധമ്മം ജാനിത്വാ. വിഹാസിന്തി യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജന്തോ വിഹരിം. സാസനേ രതോതി സിക്ഖത്തയസങ്ഗഹേ സാസനേ അഭിരതോ. തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താതി പുബ്ബേനിവാസഞാണം, ദിബ്ബചക്ഖുഞാണം, ആസവക്ഖയഞാണന്തി ഇമാ തിസ്സോ വിജ്ജാ മയാ അനുപ്പത്താ സച്ഛികതാ. തതോ ഏവ കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം, അനുസിട്ഠി ഓവാദോ അനുട്ഠിതോതി അത്ഥോ.

    Tassāhaṃ dhammamaññāyāti tassa satthu desanādhammaṃ jānitvā. Vihāsinti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanto vihariṃ. Sāsane ratoti sikkhattayasaṅgahe sāsane abhirato. Tisso vijjā anuppattāti pubbenivāsañāṇaṃ, dibbacakkhuñāṇaṃ, āsavakkhayañāṇanti imā tisso vijjā mayā anuppattā sacchikatā. Tato eva kataṃ buddhassa sāsanaṃ, anusiṭṭhi ovādo anuṭṭhitoti attho.

    ഭദ്ദിയത്ഥേരവത്ഥു

    Bhaddiyattheravatthu

    ൧൯൩. ഛട്ഠേ ഉച്ച-സദ്ദേന സമാനത്ഥോ ഉച്ചാ-സദ്ദോതി ആഹ – ‘‘ഉച്ചാകുലികാനന്തി ഉച്ചേ കുലേ ജാതാന’’ന്തി. കാളീ സാ ദേവീതി കാളവണ്ണതായ കാളീ സാ ദേവീ. കുലാനുക്കമേന രജ്ജാനുപ്പത്തി മഹാകുലിനസ്സേവാതി വുത്തം – ‘‘സോയേവ ചാ’’തിആദി.

    193. Chaṭṭhe ucca-saddena samānattho uccā-saddoti āha – ‘‘uccākulikānanti ucce kule jātāna’’nti. Kāḷī sā devīti kāḷavaṇṇatāya kāḷī sā devī. Kulānukkamena rajjānuppatti mahākulinassevāti vuttaṃ – ‘‘soyeva cā’’tiādi.

    ലകുണ്ഡകഭദ്ദിയത്ഥേരവത്ഥു

    Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu

    ൧൯൪. സത്തമേ രിത്തകോതി ദേയ്യവത്ഥുരഹിതോ. ഗുണേ ആവജ്ജേത്വാതി ഭഗവതോ രൂപഗുണേ ചേവ ആകപ്പസമ്പദാദിഗുണേ ച അത്തനോ അധിപ്പായം ഞത്വാ അമ്ബപക്കസ്സ പടിഗ്ഗഹണം പരിഭുഞ്ജനന്തി ഏവമാദികേ യഥാഉപട്ഠിതേ ഗുണേ ആവജ്ജേത്വാ.

    194. Sattame rittakoti deyyavatthurahito. Guṇe āvajjetvāti bhagavato rūpaguṇe ceva ākappasampadādiguṇe ca attano adhippāyaṃ ñatvā ambapakkassa paṭiggahaṇaṃ paribhuñjananti evamādike yathāupaṭṭhite guṇe āvajjetvā.

    പിണ്ഡോലഭാരദ്വാജത്ഥേരവത്ഥു

    Piṇḍolabhāradvājattheravatthu

    ൧൯൫. അട്ഠമേ അഭീതനാദഭാവേന സീഹസ്സ വിയ നാദോ സീഹനാദോ, സോ ഏതേസം അത്ഥീതി സീഹനാദികാ, തേസം സീഹനാദികാനം. ഗരഹിതബ്ബപസംസിതബ്ബധമ്മേ യാഥാവതോ ജാനന്തസ്സേവ ഗരഹാ പസംസാ ച യുത്തരൂപാതി ആഹ – ‘‘ബുദ്ധാ ച നാമാ’’തിആദി. ഖീണാ ജാതീതിആദീഹി പച്ചവേക്ഖണഞാണസ്സ ഭൂമിം ദസ്സേതി. തേന ഹി ഞാണേന അരിയസാവകോ പച്ചവേക്ഖന്തോ ‘‘ഖീണാ ജാതീ’’തിആദിം പജാനാതി. കതമാ പനസ്സ ജാതി ഖീണാ, കഥഞ്ച പജാനാതീതി? ന താവസ്സ അതീതാ ഖീണാ പുബ്ബേവ ഖീണത്താ, ന അനാഗതാ അനാഗതേ വായാമാഭാവതോ, ന പച്ചുപ്പന്നാ വിജ്ജമാനത്താ. യാ പന മഗ്ഗസ്സ അഭാവിതത്താ ഉപ്പജ്ജേയ്യ ഏകചതുപഞ്ചവോകാരഭവേസു ഏകചതുപഞ്ചക്ഖന്ധപ്പഭേദാ ജാതി, സാ മഗ്ഗസ്സ ഭാവിതത്താ അനുപ്പാദധമ്മതം ആപജ്ജനേന ഖീണാ. തം സോ മഗ്ഗഭാവനായ പഹീനകിലേസേ പച്ചവേക്ഖിത്വാ ‘‘കിലേസാഭാവേ വിജ്ജമാനമ്പി കമ്മം ആയതിം അപ്പടിസന്ധികം ഹോതീ’’തി ജാനന്തോ പജാനാതി.

    195. Aṭṭhame abhītanādabhāvena sīhassa viya nādo sīhanādo, so etesaṃ atthīti sīhanādikā, tesaṃ sīhanādikānaṃ. Garahitabbapasaṃsitabbadhamme yāthāvato jānantasseva garahā pasaṃsā ca yuttarūpāti āha – ‘‘buddhā ca nāmā’’tiādi. Khīṇā jātītiādīhi paccavekkhaṇañāṇassa bhūmiṃ dasseti. Tena hi ñāṇena ariyasāvako paccavekkhanto ‘‘khīṇā jātī’’tiādiṃ pajānāti. Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca pajānātīti? Na tāvassa atītā khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā vijjamānattā. Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā. Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā ‘‘kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotī’’ti jānanto pajānāti.

    വുസിതന്തി വുട്ഠം പരിവുട്ഠം, കതം ചരിതം നിട്ഠിതന്തി അത്ഥോ. ബ്രഹ്മചരിയന്തി മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയം. പുഥുജ്ജനകല്യാണകേന ഹി സദ്ധിം സത്ത സേക്ഖാ മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയം വസന്തി നാമ, ഖീണാസവോ വുട്ഠവാസോ. തസ്മാ അരിയസാവകോ അത്തനോ ബ്രഹ്മചരിയവാസം പച്ചവേക്ഖന്തോ ‘‘വുസിതം ബ്രഹ്മചരിയ’’ന്തി പജാനാതി. കതം കരണീയന്തി ചതൂസു സച്ചേസു ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി പരിഞ്ഞാപഹാനസച്ഛികിരിയാഭാവനാഭിസമയവസേന സോളസവിധം കിച്ചം നിട്ഠാപിതന്തി അത്ഥോ. പുഥുജ്ജനകല്യാണകാദയോ ഹി തം കിച്ചം കരോന്തി, ഖീണാസവോ കതകരണീയോ. തസ്മാ അരിയസാവകോ അത്തനോ കരണീയം പച്ചവേക്ഖന്തോ ‘‘കതം കരണീയ’’ന്തി പജാനാതി. നാപരം ഇത്ഥത്തായാതി ഇദാനി പുന ഇത്ഥഭാവായ ഏവം സോളസവിധകിച്ചഭാവായ, കിലേസക്ഖയായ വാ മഗ്ഗഭാവനായ കിച്ചം മേ നത്ഥീതി പജാനാതി. അഥ വാ ഇത്ഥത്തായാതി ഇത്ഥഭാവതോ ഇമസ്മാ ഏവംപകാരാ ഇദാനി വത്തമാനക്ഖന്ധസന്താനാ അപരം ഖന്ധസന്താനം മയ്ഹം നത്ഥി, ഇമേ പന പഞ്ചക്ഖന്ധാ പരിഞ്ഞാതാ തിട്ഠന്തി ഛിന്നമൂലകാ രുക്ഖാ വിയ, തേ ചരിമകവിഞ്ഞാണനിരോധേന അനുപാദാനോ വിയ ജാതവേദോ നിബ്ബായിസ്സന്തീതി പജാനാതി.

    Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ. Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā maggabrahmacariyaṃ vasanti nāma, khīṇāsavo vuṭṭhavāso. Tasmā ariyasāvako attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto ‘‘vusitaṃ brahmacariya’’nti pajānāti. Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena soḷasavidhaṃ kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho. Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti, khīṇāsavo katakaraṇīyo. Tasmā ariyasāvako attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto ‘‘kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti. Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃ soḷasavidhakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā maggabhāvanāya kiccaṃ me natthīti pajānāti. Atha vā itthattāyāti itthabhāvato imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ natthi, ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlakā rukkhā viya, te carimakaviññāṇanirodhena anupādāno viya jātavedo nibbāyissantīti pajānāti.

    മന്താണിപുത്തപുണ്ണത്ഥേരവത്ഥു

    Mantāṇiputtapuṇṇattheravatthu

    ൧൯൬. നവമേ അട്ഠാരസസുപി വിജ്ജാട്ഠാനേസു നിപ്ഫത്തിം ഗതത്താ ‘‘സബ്ബസിപ്പേസു കോവിദോ ഹുത്വാ’’തി വുത്തം. അഭിദയാഅബ്ഭഞ്ഞാവഹസ്സേവ ധമ്മസ്സ തത്ഥ ഉപലബ്ഭനതോ ‘‘മോക്ഖധമ്മം അദിസ്വാ’’തി വുത്തം. തേനാഹ – ‘‘ഇദം വേദത്തയം നാമാ’’തിആദി . തഥാ ഹി അനേന ദുഗ്ഗതിപരിമുച്ചനമ്പി ദുല്ലഭം, അഭിഞ്ഞാപരിവാരാനം അട്ഠന്നം സമാപത്തീനം ലാഭിതായ സയം ഏകദേസേന ഉപസന്തോ പരമുക്കംസഗതം ഉത്തമദമഥസമഥം അനഞ്ഞസാധാരണം ഭഗവന്തം സമ്ഭാവേന്തോ ‘‘അയം പുരിസോ’’തിആദിമാഹ. പിടകാനി ഗഹേത്വാ ആഗച്ഛന്തീതി ഫലഭാജനാനി ഗഹേത്വാ അസ്സാമികായ ആഗച്ഛന്തി. ബുദ്ധാനന്തി ഗാരവവസേന ബഹുവചനനിദ്ദേസോ കതോ. പരിഭുഞ്ജീതി ദേവതാഹി പക്ഖിത്തദിബ്ബോജം വനമൂലഫലാഫലം പരിഭുഞ്ജി. പത്തേ പതിട്ഠാപിതസമനന്തരമേവ ഹി ദേവതാ തത്ഥ ദിബ്ബോജം പക്ഖിപിംസു. സമ്മസിത്വാതി പച്ചവേക്ഖിത്വാ, പരിവത്തേത്വാതി ച വദന്തി. അരഹത്തം പാപുണിംസൂതി മഹാദേവത്ഥേരസ്സ അനുമോദനകഥായ അനുപുബ്ബികഥാസക്ഖികായ സുവിസോധിതചിത്തസന്താനാ അരഹത്തം പാപുണിംസു.

    196. Navame aṭṭhārasasupi vijjāṭṭhānesu nipphattiṃ gatattā ‘‘sabbasippesu kovido hutvā’’ti vuttaṃ. Abhidayāabbhaññāvahasseva dhammassa tattha upalabbhanato ‘‘mokkhadhammaṃ adisvā’’ti vuttaṃ. Tenāha – ‘‘idaṃ vedattayaṃ nāmā’’tiādi . Tathā hi anena duggatiparimuccanampi dullabhaṃ, abhiññāparivārānaṃ aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ lābhitāya sayaṃ ekadesena upasanto paramukkaṃsagataṃ uttamadamathasamathaṃ anaññasādhāraṇaṃ bhagavantaṃ sambhāvento ‘‘ayaṃ puriso’’tiādimāha. Piṭakāni gahetvā āgacchantīti phalabhājanāni gahetvā assāmikāya āgacchanti. Buddhānanti gāravavasena bahuvacananiddeso kato. Paribhuñjīti devatāhi pakkhittadibbojaṃ vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñji. Patte patiṭṭhāpitasamanantarameva hi devatā tattha dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Sammasitvāti paccavekkhitvā, parivattetvāti ca vadanti. Arahattaṃ pāpuṇiṃsūti mahādevattherassa anumodanakathāya anupubbikathāsakkhikāya suvisodhitacittasantānā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.

    ദസഹി കഥാവത്ഥൂഹീതി അപ്പിച്ഛകഥാ സന്തുട്ഠികഥാ പവിവേകകഥാ അസംസഗ്ഗകഥാ വീരിയാരമ്ഭകഥാ സീലസമ്പദാകഥാ സമാധിസമ്പദാകഥാ പഞ്ഞാസമ്പദാകഥാ വിമുത്തിസമ്പദാകഥാ വിമുത്തിഞാണദസ്സനസമ്പദാകഥാതി ഇമേഹി ദസഹി കഥാവത്ഥൂഹി. ജാതിഭൂമിരട്ഠവാസിനോതി ജാതിഭൂമിവന്തദേസവാസിനോ, സത്ഥു ജാതദേസവാസിനോതി അത്ഥോ. സീസാനുലോകികോതി പുരതോ ഗച്ഛന്തസ്സ സീസം അനു അനു പസ്സന്തോ. ഓകാസം സല്ലക്ഖേത്വാതി സാകച്ഛായ അവസരം സല്ലക്ഖേത്വാ. സത്തവിസുദ്ധിക്കമം പുച്ഛീതി ‘‘കിം നു ഖോ, ആവുസോ, സീലവിസുദ്ധത്ഥം ഭഗവതി ബ്രഹ്മചരിയം വുസ്സതീ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൨൫൭) സത്ത വിസുദ്ധിയോ പുച്ഛി. ധമ്മകഥികാനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസി സവിസേസേന ദസകഥാവത്ഥുലാഭിതായ.

    Dasahi kathāvatthūhīti appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṃsaggakathā vīriyārambhakathā sīlasampadākathā samādhisampadākathā paññāsampadākathā vimuttisampadākathā vimuttiñāṇadassanasampadākathāti imehi dasahi kathāvatthūhi. Jātibhūmiraṭṭhavāsinoti jātibhūmivantadesavāsino, satthu jātadesavāsinoti attho. Sīsānulokikoti purato gacchantassa sīsaṃ anu anu passanto. Okāsaṃ sallakkhetvāti sākacchāya avasaraṃ sallakkhetvā. Sattavisuddhikkamaṃ pucchīti ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, sīlavisuddhatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’tiādinā (ma. ni. 1.257) satta visuddhiyo pucchi. Dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi savisesena dasakathāvatthulābhitāya.

    മഹാകച്ചാനത്ഥേരവത്ഥു

    Mahākaccānattheravatthu

    ൧൯൭. ദസമേ സംഖിത്തേന കഥിതധമ്മസ്സാതി മധുപിണ്ഡികസുത്തന്തദേസനാസു വിയ സങ്ഖേപേന ദേസിതധമ്മസ്സ. തം ദേസനം വിത്ഥാരേത്വാതി തം സങ്ഖേപദേസനം ആയതനാദിവസേന വിത്ഥാരേത്വാ. അത്ഥം വിഭജമാനാനന്തി തസ്സാ സങ്ഖേപദേസനായ അത്ഥം വിഭജിത്വാ കഥേന്താനം. അത്ഥവസേന വാതി ‘‘ഏത്തകാ ഏതസ്സ അത്ഥാ’’തി അത്ഥവസേന വാ ദേസനം പൂരേതും സക്കോന്തി. ബ്യഞ്ജനവസേന വാതി ‘‘ഏത്തകാനി ഏത്ഥ ബ്യഞ്ജനാനി ദേസനാവസേന വത്തബ്ബാനീ’’തി ബ്യഞ്ജനവസേന വാ പൂരേതും സക്കോന്തി. അയം പന മഹാകച്ചാനത്ഥേരോ ഉഭയവസേനപി സക്കോതി തസ്സ സങ്ഖേപേന ഉദ്ദിട്ഠസ്സ വിത്ഥാരേന സത്ഥു അജ്ഝാസയാനുരൂപം ദേസനതോ, തസ്മാ തത്ഥ അഗ്ഗോതി വുത്തോ. വുത്തനയേനേവാതി ‘‘പാതോവ സുഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ ഉപോസഥങ്ഗാനി അധിട്ഠായാ’’തിആദിനാ ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ. അഞ്ഞേഹീതി അഞ്ഞാസം ഇത്ഥീനം കേസേഹി അതിവിയ ദീഘാ. ന കേവലഞ്ച ദീഘാ ഏവ, അഥ ഖോ സിനിദ്ധനീലമുദുകഞ്ചികാ ച. നിക്കേസീതി അപ്പകേസീ യഥാ ‘‘അനുദരാ കഞ്ഞാ’’തി.

    197. Dasame saṃkhittena kathitadhammassāti madhupiṇḍikasuttantadesanāsu viya saṅkhepena desitadhammassa. Taṃ desanaṃ vitthāretvāti taṃ saṅkhepadesanaṃ āyatanādivasena vitthāretvā. Atthaṃ vibhajamānānanti tassā saṅkhepadesanāya atthaṃ vibhajitvā kathentānaṃ. Atthavasena vāti ‘‘ettakā etassa atthā’’ti atthavasena vā desanaṃ pūretuṃ sakkonti. Byañjanavasena vāti ‘‘ettakāni ettha byañjanāni desanāvasena vattabbānī’’ti byañjanavasena vā pūretuṃ sakkonti. Ayaṃ pana mahākaccānatthero ubhayavasenapi sakkoti tassa saṅkhepena uddiṭṭhassa vitthārena satthu ajjhāsayānurūpaṃ desanato, tasmā tattha aggoti vutto. Vuttanayenevāti ‘‘pātova subhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāyā’’tiādinā heṭṭhā vuttanayeneva. Aññehīti aññāsaṃ itthīnaṃ kesehi ativiya dīghā. Na kevalañca dīghā eva, atha kho siniddhanīlamudukañcikā ca. Nikkesīti appakesī yathā ‘‘anudarā kaññā’’ti.

    പണിയന്തി വിക്കേതബ്ബഭണ്ഡം. ആവജ്ജേത്വാതി ഉപനിസ്സയം കേസാനം പകതിഭാവാപത്തിഞ്ച ആവജ്ജേത്വാ. ഗാരവേനാതി മുണ്ഡസീസാപി ഥേരേ ഗാരവേന ഏകവചനേനേവ ആഗന്ത്വാ. നിമന്തേത്വാതി സ്വാതനായ നിമന്തേത്വാ. ഇമിസ്സാ ഇത്ഥിയാതി യഥാവുത്തസേട്ഠിധീതരമാഹ. ദിട്ഠധമ്മികോവാതി അവധാരണം അട്ഠാനപയുത്തം, ദിട്ഠധമ്മികോ യസപടിലാഭോവ അഹോസീതി അത്ഥോ. യസപടിലാഭോതി ച ഭവസമ്പത്തിപടിലാഭോ. സത്തസു ഹി ജവനചേതനാസു പഠമാ ദിട്ഠധമ്മവേദനീയഫലാ, പച്ഛിമാ ഉപപജ്ജവേദനീയഫലാ, മജ്ഝേ പഞ്ച അപരാപരിയവേദനീയഫലാ, തസ്മാ പഠമം ഏകം ചേതനം ഠപേത്വാ സേസാ യഥാസകം പരിപുണ്ണഫലദായിനോ ഹോന്തി, പഠമചേതനായ പന ദിട്ഠധമ്മികോ യസപടിലാഭോവ അഹോസി.

    Paṇiyanti vikketabbabhaṇḍaṃ. Āvajjetvāti upanissayaṃ kesānaṃ pakatibhāvāpattiñca āvajjetvā. Gāravenāti muṇḍasīsāpi there gāravena ekavacaneneva āgantvā. Nimantetvāti svātanāya nimantetvā. Imissā itthiyāti yathāvuttaseṭṭhidhītaramāha. Diṭṭhadhammikovāti avadhāraṇaṃ aṭṭhānapayuttaṃ, diṭṭhadhammiko yasapaṭilābhova ahosīti attho. Yasapaṭilābhoti ca bhavasampattipaṭilābho. Sattasu hi javanacetanāsu paṭhamā diṭṭhadhammavedanīyaphalā, pacchimā upapajjavedanīyaphalā, majjhe pañca aparāpariyavedanīyaphalā, tasmā paṭhamaṃ ekaṃ cetanaṃ ṭhapetvā sesā yathāsakaṃ paripuṇṇaphaladāyino honti, paṭhamacetanāya pana diṭṭhadhammiko yasapaṭilābhova ahosi.

    പഠമഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paṭhamaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ

    14. Etadaggavaggo

    (൧൪) ൨. ദുതിയഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ

    (14) 2. Dutiyaetadaggavaggavaṇṇanā

    ചൂളപന്ഥകത്ഥേരവത്ഥു

    Cūḷapanthakattheravatthu

    ൧൯൮-൨൦൦. ദുതിയസ്സ പഠമേ മനേന നിബ്ബത്തിതന്തി അഭിഞ്ഞാമനേന ഉപ്പാദിതം. മനേന കതകായോതി അഭിഞ്ഞാചിത്തേന ദേസന്തരം പത്തകായോ. മനേന നിബ്ബത്തിതകായോതി അഭിഞ്ഞാമനസാ നിമ്മിതകായോ ‘‘അഞ്ഞം കായം അഭിനിമ്മിനാതീ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൩൬-൨൩൭; പടി॰ മ॰ ൩.൧൪) വിയ. ഏകസദിസേയേവാതി അത്തസദിസേയേവ. ഏകവിധമേവാതി അത്തനാ കതപ്പകാരമേവ. ഏതപ്പരമോ ഹി യേഭുയ്യേന സാവകാനം ഇദ്ധിനിമ്മാനവിധി. അഗ്ഗോ നാമ ജാതോ ഏകദേസേന സത്ഥു ഇദ്ധിനിമ്മാനാനുവിധാനതോ.

    198-200. Dutiyassa paṭhame manena nibbattitanti abhiññāmanena uppāditaṃ. Manena katakāyoti abhiññācittena desantaraṃ pattakāyo. Manena nibbattitakāyoti abhiññāmanasā nimmitakāyo ‘‘aññaṃ kāyaṃ abhinimminātī’’tiādīsu (dī. ni. 1.236-237; paṭi. ma. 3.14) viya. Ekasadiseyevāti attasadiseyeva. Ekavidhamevāti attanā katappakārameva. Etapparamo hi yebhuyyena sāvakānaṃ iddhinimmānavidhi. Aggo nāma jāto ekadesena satthu iddhinimmānānuvidhānato.

    ലാഭിതായാതി ഏത്ഥ ലാഭീതി ഈകാരോ അതിസയത്ഥോ. തേന ഥേരസ്സ ചതുന്നം രൂപാവചരജ്ഝാനാനം അതിസയേന സവിസേസലാഭിതം ദസ്സേതി. അരൂപാവചരജ്ഝാനാനം ലാഭിതായാതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. ന കേവലഞ്ചേതാ ചേതോസഞ്ഞാവിവട്ടകുസലതാ രൂപാരൂപജ്ഝാനലാഭിതായ ഏവ, അഥ ഖോ ഇമേഹിപി കാരണേഹീതി ദസ്സേതും – ‘‘ചൂളപന്ഥകോ ചാ’’തിആദി വുത്തം. ചേതോതി ചേത്ഥ ചിത്തസീസേന സമാധി വുത്തോ, തസ്മാ ചേതസോ സമാധിസ്സ വിവട്ടനം ചേതോവിവട്ടോ, ഏകസ്മിംയേവാരമ്മണേ സമാധിചിത്തം വിവട്ടേത്വാ ഹേട്ഠിമസ്സ ഹേട്ഠിമസ്സ ഉപരൂപരി ഹാപനതോ രൂപാവചരജ്ഝാനലാഭീ ചേതോവിവട്ടകുസലോ നാമ. ‘‘സബ്ബസോ രൂപസഞ്ഞാന’’ന്തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൨൬൫) വുത്തസഞ്ഞാ അതിക്കമിത്വാ ‘‘ആകാസാനഞ്ചായതനസഞ്ഞാസഹഗതം…പേ॰… നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനസഞ്ഞാസഹഗത’’ന്തി (ധ॰ സ॰ ൨൬൫-൨൬൮) സഞ്ഞാസീസേന വുത്തജ്ഝാനാനം വിവട്ടകുസലോ, തഥാ ഇത്ഥിപുരിസാദിസഞ്ഞാ നിച്ചസഞ്ഞാദിതോ ചിത്തം വിവട്ടേത്വാ കേവലേ രൂപാരൂപധമ്മമത്തേ അസങ്ഖതേ നിബ്ബാനേ ച വിസേസതോ വട്ടനതോ ച സുഞ്ഞതാനുപസ്സനാബഹുലോ സഞ്ഞാവിവട്ടകുസലോ. സമാധികുസലതായ ചേതോവിവട്ടകുസലതാ തബ്ബഹുലവിഹാരിതായ. തഥാ വിപസ്സനാകുസലതായ സഞ്ഞാവിവട്ടകുസലതാ. ഏകോതി ചൂളപന്ഥകത്ഥേരം വദതി. സമാധിലക്ഖണേതി സവിതക്കസവിചാരാദിസമാധിസഭാവേ. പുന ഏകോതി മഹാപന്ഥകത്ഥേരമാഹ. വിപസ്സനാലക്ഖണേതി സത്തഅനുപസ്സനാ അട്ഠാരസമഹാവിപസ്സനാദിവിപസ്സനാസഭാവേ. സമാധിഗാള്ഹോതി സമാധിസ്മിം ഓഗാള്ഹചിത്തോ സുഭാവിതഭാവനതാ. അങ്ഗസംഖിത്തേതി ചതുരങ്ഗികതിവങ്ഗികാദിവസേന ഝാനങ്ഗാനം സങ്ഖിപനേ. ആരമ്മണസംഖിത്തേതി കസിണുഗ്ഘാടിമാകാസാദിനിബ്ബത്തനേന കസിണാദിആരമ്മണാനം സംഖിപനേ. അങ്ഗവവത്ഥാപനേതി വിതക്കാദീനം ഝാനങ്ഗാനം വവത്ഥാപനേ. ആരമ്മണവവത്ഥാപനേതി പഥവീകസിണാദിജ്ഝാനാരമ്മണാനം വവത്ഥാപനേ.

    Lābhitāyāti ettha lābhīti īkāro atisayattho. Tena therassa catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ atisayena savisesalābhitaṃ dasseti. Arūpāvacarajjhānānaṃ lābhitāyāti etthāpi eseva nayo. Na kevalañcetā cetosaññāvivaṭṭakusalatā rūpārūpajjhānalābhitāya eva, atha kho imehipi kāraṇehīti dassetuṃ – ‘‘cūḷapanthako cā’’tiādi vuttaṃ. Cetoti cettha cittasīsena samādhi vutto, tasmā cetaso samādhissa vivaṭṭanaṃ cetovivaṭṭo, ekasmiṃyevārammaṇe samādhicittaṃ vivaṭṭetvā heṭṭhimassa heṭṭhimassa uparūpari hāpanato rūpāvacarajjhānalābhī cetovivaṭṭakusalo nāma. ‘‘Sabbaso rūpasaññāna’’ntiādinā (dha. sa. 265) vuttasaññā atikkamitvā ‘‘ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagata’’nti (dha. sa. 265-268) saññāsīsena vuttajjhānānaṃ vivaṭṭakusalo, tathā itthipurisādisaññā niccasaññādito cittaṃ vivaṭṭetvā kevale rūpārūpadhammamatte asaṅkhate nibbāne ca visesato vaṭṭanato ca suññatānupassanābahulo saññāvivaṭṭakusalo. Samādhikusalatāya cetovivaṭṭakusalatā tabbahulavihāritāya. Tathā vipassanākusalatāya saññāvivaṭṭakusalatā. Ekoti cūḷapanthakattheraṃ vadati. Samādhilakkhaṇeti savitakkasavicārādisamādhisabhāve. Puna ekoti mahāpanthakattheramāha. Vipassanālakkhaṇeti sattaanupassanā aṭṭhārasamahāvipassanādivipassanāsabhāve. Samādhigāḷhoti samādhismiṃ ogāḷhacitto subhāvitabhāvanatā. Aṅgasaṃkhitteti caturaṅgikativaṅgikādivasena jhānaṅgānaṃ saṅkhipane. Ārammaṇasaṃkhitteti kasiṇugghāṭimākāsādinibbattanena kasiṇādiārammaṇānaṃ saṃkhipane. Aṅgavavatthāpaneti vitakkādīnaṃ jhānaṅgānaṃ vavatthāpane. Ārammaṇavavatthāpaneti pathavīkasiṇādijjhānārammaṇānaṃ vavatthāpane.

    ഝാനങ്ഗേഹീതി രൂപാവചരജ്ഝാനങ്ഗേഹി, ഝാനങ്ഗാനേവ ഝാനം. പുന ഝാനങ്ഗേഹീതി അരൂപാവചരജ്ഝാനങ്ഗേഹി. ഭാതാതി ജേട്ഠഭാതാ. അസ്സാതി കുടുമ്ബിയസ്സ. സുവണ്ണപൂജന്തി സോവണ്ണമയം പുപ്ഫപൂജം കത്വാ. ദേവപുരേതി താവതിംസഭവനേ സുദസ്സനമഹാനഗരേ. അഗ്ഗദ്വാരേനാതി തസ്മിം ദിവസേ അഗ്ഗം സബ്ബപഠമം വിവടേന നഗരദ്വാരേന നിക്ഖമിത്വാ.

    Jhānaṅgehīti rūpāvacarajjhānaṅgehi, jhānaṅgāneva jhānaṃ. Puna jhānaṅgehīti arūpāvacarajjhānaṅgehi. Bhātāti jeṭṭhabhātā. Assāti kuṭumbiyassa. Suvaṇṇapūjanti sovaṇṇamayaṃ pupphapūjaṃ katvā. Devapureti tāvatiṃsabhavane sudassanamahānagare. Aggadvārenāti tasmiṃ divase aggaṃ sabbapaṭhamaṃ vivaṭena nagaradvārena nikkhamitvā.

    കോകനദന്തി പദുമവിസേസനം യഥാ ‘‘കോകാസക’’ന്തി. തം കിര ബഹുപത്തം വണ്ണസമ്പന്നം അതിസുഗന്ധഞ്ച ഹോതി. ‘‘കോകനദം നാമ സേതപദുമ’’ന്തിപി വദന്തി. പാതോതി പഗേവ. അയഞ്ഹേത്ഥ അത്ഥോ – യഥാ കോകനദസങ്ഖാതം പദുമം പാതോ സൂരിയുഗ്ഗമനവേലായം ഫുല്ലം വികസിതം അവീതഗന്ധം സിയാ വിരോചമാനം, ഏവം സരീരഗന്ധേന ഗുണഗന്ധേന ച സുഗന്ധം സരദകാലേ അന്തലിക്ഖേ ആദിച്ചമിവ അത്തനോ തേജസാ തപന്തം അങ്ഗേഹി നിച്ഛരണകജുതിയാ അങ്ഗീരസം സമ്മാസമ്ബുദ്ധം പസ്സാതി.

    Kokanadanti padumavisesanaṃ yathā ‘‘kokāsaka’’nti. Taṃ kira bahupattaṃ vaṇṇasampannaṃ atisugandhañca hoti. ‘‘Kokanadaṃ nāma setapaduma’’ntipi vadanti. Pātoti pageva. Ayañhettha attho – yathā kokanadasaṅkhātaṃ padumaṃ pāto sūriyuggamanavelāyaṃ phullaṃ vikasitaṃ avītagandhaṃ siyā virocamānaṃ, evaṃ sarīragandhena guṇagandhena ca sugandhaṃ saradakāle antalikkhe ādiccamiva attano tejasā tapantaṃ aṅgehi niccharaṇakajutiyā aṅgīrasaṃ sammāsambuddhaṃ passāti.

    ചൂളപന്ഥകോ കിര കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധകാലേ പബ്ബജിത്വാ പഞ്ഞവാ ഹുത്വാ അഞ്ഞതരസ്സ ദന്ധഭിക്ഖുനോ ഉദ്ദേസഗഹണകാലേ പരിഹാസകേളിം അകാസി. സോ ഭിക്ഖു തേന പരിഹാസേന ലജ്ജിതോ നേവ ഉദ്ദേസം ഗണ്ഹി, ന സജ്ഝായമകാസി. തേന കമ്മേനായം പബ്ബജിത്വാവ ദന്ധോ ജാതോ, തസ്മാ ഗഹിതഗഹിതപദം ഉപരിഉപരിപദം ഗണ്ഹന്തസ്സ നസ്സതി. ഇദ്ധിയാ അഭിസങ്ഖരിത്വാ സുദ്ധം ചോളഖണ്ഡം അദാസീതി തസ്സ പുബ്ബഹേതും ദിസ്വാ തദനുരൂപേ കമ്മട്ഠാനേ നിയോജേന്തോ സുദ്ധം ചോളഖണ്ഡം അദാസി. സോ കിര പുബ്ബേ രാജാ ഹുത്വാ നഗരം പദക്ഖിണം കരോന്തോ നലാടതോ സേദേ മുച്ചന്തേ പരിസുദ്ധേന സാടകേന നലാടം പുഞ്ഛി, സാടകോ കിലിട്ഠോ അഹോസി. സോ ‘‘ഇമം സരീരം നിസ്സായ ഏവരൂപോ പരിസുദ്ധസാടകോ പകതിം ജഹിത്വാ കിലിട്ഠോ ജാതോ, അനിച്ചാ വത സങ്ഖാരാ’’തി അനിച്ചസഞ്ഞം പടിലഭി. തേന കാരണേനസ്സ രജോഹരണമേവ പച്ചയോ ജാതോ.

    Cūḷapanthako kira kassapasammāsambuddhakāle pabbajitvā paññavā hutvā aññatarassa dandhabhikkhuno uddesagahaṇakāle parihāsakeḷiṃ akāsi. So bhikkhu tena parihāsena lajjito neva uddesaṃ gaṇhi, na sajjhāyamakāsi. Tena kammenāyaṃ pabbajitvāva dandho jāto, tasmā gahitagahitapadaṃ upariuparipadaṃ gaṇhantassa nassati. Iddhiyā abhisaṅkharitvā suddhaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsīti tassa pubbahetuṃ disvā tadanurūpe kammaṭṭhāne niyojento suddhaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsi. So kira pubbe rājā hutvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto nalāṭato sede muccante parisuddhena sāṭakena nalāṭaṃ puñchi, sāṭako kiliṭṭho ahosi. So ‘‘imaṃ sarīraṃ nissāya evarūpo parisuddhasāṭako pakatiṃ jahitvā kiliṭṭho jāto, aniccā vata saṅkhārā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi. Tena kāraṇenassa rajoharaṇameva paccayo jāto.

    ലോമാനീതി ചോളഖണ്ഡതന്തഗതഅംസുകേ വദതി. ‘‘കിലിട്ഠധാതുകാനീ’’തി കിലിട്ഠസഭാവാനി. ഏവംഗതികമേവാതി ഇദം ചിത്തമ്പി ഭവങ്ഗവസേന പകതിയാ പണ്ഡരം പരിസുദ്ധം രാഗാദിസമ്പയുത്തധമ്മവസേന സംകിലിട്ഠം ജാതന്തി ദസ്സേതി. നക്ഖത്തം സമാനേത്വാതി നക്ഖത്തം സമന്നാഹരിത്വാ, ആവജ്ജേത്വാതി അത്ഥോ . ബിളാരസ്സത്ഥായാതി ബിളാരസ്സ ഗോചരത്ഥായ. ജലപഥകമ്മികേനാതി സമുദ്ദകമ്മികേന. ചാരിന്തി ഖാദിതബ്ബതിണം. സച്ചകാരന്തി സച്ചഭാവാവഹം കാരം, ‘‘അത്തനാ ഗഹിതേ ഭണ്ഡേ അഞ്ഞേസം ന ദാതബ്ബ’’ന്തി വത്വാ ദാതബ്ബലഞ്ജന്തി വുത്തം ഹോതി. തതിയേന പടിഹാരേനാതി തതിയേന സാസനേന. പത്തികാ ഹുത്വാതി സാമിനോ ഹുത്വാ.

    Lomānīti coḷakhaṇḍatantagataaṃsuke vadati. ‘‘Kiliṭṭhadhātukānī’’ti kiliṭṭhasabhāvāni. Evaṃgatikamevāti idaṃ cittampi bhavaṅgavasena pakatiyā paṇḍaraṃ parisuddhaṃ rāgādisampayuttadhammavasena saṃkiliṭṭhaṃ jātanti dasseti. Nakkhattaṃ samānetvāti nakkhattaṃ samannāharitvā, āvajjetvāti attho . Biḷārassatthāyāti biḷārassa gocaratthāya. Jalapathakammikenāti samuddakammikena. Cārinti khāditabbatiṇaṃ. Saccakāranti saccabhāvāvahaṃ kāraṃ, ‘‘attanā gahite bhaṇḍe aññesaṃ na dātabba’’nti vatvā dātabbalañjanti vuttaṃ hoti. Tatiyena paṭihārenāti tatiyena sāsanena. Pattikā hutvāti sāmino hutvā.

    അപ്പകേനപീതി ഥോകേനപി പരിത്തേനപി. മേധാവീതി പഞ്ഞവാ. പാഭതേനാതി ഭണ്ഡമൂലേന. വിചക്ഖണോതി വോഹാരകുസലോ. സമുട്ഠാപേതി അത്താനന്തി മഹന്തം ധനം യസഞ്ച ഉപ്പാദേത്വാ തത്ഥ അത്താനം സണ്ഠപേതി പതിട്ഠാപേതി . യഥാ കിം? അണും അഗ്ഗിംവ സന്ധമം, യഥാ പണ്ഡിതോ പുരിസോ പരിത്തകം അഗ്ഗിം അനുക്കമേന ഗോമയചുണ്ണാദീനി പക്ഖിപിത്വാ മുഖവാതേന ധമേന്തോ സമുട്ഠാപേതി വഡ്ഢേതി, മഹന്തം അഗ്ഗിക്ഖന്ധം കരോതി, ഏവമേവ പണ്ഡിതോ ഥോകമ്പി പാഭതം ലഭിത്വാ നാനാഉപായേഹി പയോജേത്വാ ധനഞ്ച യസഞ്ച വഡ്ഢേതി, വഡ്ഢേത്വാ പുന തത്ഥ അത്താനം പതിട്ഠാപേതി. തായ ഏവ വാ പന ധനസ്സ മഹന്തതായ അത്താനം സമുട്ഠാപേതി, അഭിഞ്ഞാതം പാകടം കരോതീതി അത്ഥോ.

    Appakenapīti thokenapi parittenapi. Medhāvīti paññavā. Pābhatenāti bhaṇḍamūlena. Vicakkhaṇoti vohārakusalo. Samuṭṭhāpeti attānanti mahantaṃ dhanaṃ yasañca uppādetvā tattha attānaṃ saṇṭhapeti patiṭṭhāpeti . Yathā kiṃ? Aṇuṃ aggiṃva sandhamaṃ, yathā paṇḍito puriso parittakaṃ aggiṃ anukkamena gomayacuṇṇādīni pakkhipitvā mukhavātena dhamento samuṭṭhāpeti vaḍḍheti, mahantaṃ aggikkhandhaṃ karoti, evameva paṇḍito thokampi pābhataṃ labhitvā nānāupāyehi payojetvā dhanañca yasañca vaḍḍheti, vaḍḍhetvā puna tattha attānaṃ patiṭṭhāpeti. Tāya eva vā pana dhanassa mahantatāya attānaṃ samuṭṭhāpeti, abhiññātaṃ pākaṭaṃ karotīti attho.

    സുഭൂതിത്ഥേരവത്ഥു

    Subhūtittheravatthu

    ൨൦൧-൨൦൨. തതിയേ രണാതി ഹി രാഗാദയോ കിലേസാ വുച്ചന്തീതി ‘‘സരണാ ധമ്മാ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ ൧൦൦ ദുകമാതികാ) രാഗാദയോ കിലേസാ ‘‘രണാ’’തി വുച്ചന്തി. രണന്തി ഏതേഹീതി രണാ. യേഹി അഭിഭൂതാ സത്താ നാനപ്പകാരേന കന്ദന്തി പരിദേവന്തി, തസ്മാ തേ രാഗാദയോ ‘‘രണാ’’തി വുത്താ. ദേസിതനിയാമതോ അനോക്കമിത്വാതി ദേസിതാനോക്കമനതോ അനുപഗന്ത്വാ ദേസേതി, സത്ഥാരാ ദേസിതനിയാമേനേവ അനോദിസ്സകം കത്വാ ധമ്മം ദേസേതീതി വുത്തം ഹോതി. ഏവന്തി ഏവം മേത്താഝാനതോ വുട്ഠായ ഭിക്ഖാഗഹണേ സതി. ഭിക്ഖാദായകാനം മഹപ്ഫലം ഭവിസ്സതീതി ഇദം ചൂളച്ഛരാസങ്ഘാതസുത്തേന (അ॰ നി॰ ൧.൫൧ ആദയോ) ദീപേതബ്ബം. അച്ഛരാസങ്ഘാതമത്തമ്പി ഹി കാലം മേത്തചിത്തം ആസേവന്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദിന്നദാനം മഹപ്ഫലം ഹോതി മഹാനിസംസം, തേന ച സോ അമോഘം രട്ഠപിണ്ഡം ഭുഞ്ജതീതി അയമത്ഥോ തത്ഥ ആഗതോയേവ. നിമിത്തം ഗണ്ഹിത്വാതി ആകാരം സല്ലക്ഖേത്വാ.

    201-202. Tatiye raṇāti hi rāgādayo kilesā vuccantīti ‘‘saraṇā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 100 dukamātikā) rāgādayo kilesā ‘‘raṇā’’ti vuccanti. Raṇanti etehīti raṇā. Yehi abhibhūtā sattā nānappakārena kandanti paridevanti, tasmā te rāgādayo ‘‘raṇā’’ti vuttā. Desitaniyāmato anokkamitvāti desitānokkamanato anupagantvā deseti, satthārā desitaniyāmeneva anodissakaṃ katvā dhammaṃ desetīti vuttaṃ hoti. Evanti evaṃ mettājhānato vuṭṭhāya bhikkhāgahaṇe sati. Bhikkhādāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatīti idaṃ cūḷaccharāsaṅghātasuttena (a. ni. 1.51 ādayo) dīpetabbaṃ. Accharāsaṅghātamattampi hi kālaṃ mettacittaṃ āsevantassa bhikkhuno dinnadānaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ, tena ca so amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjatīti ayamattho tattha āgatoyeva. Nimittaṃ gaṇhitvāti ākāraṃ sallakkhetvā.

    ഖദിരവനിയരേവതത്ഥേരവത്ഥു

    Khadiravaniyarevatattheravatthu

    ൨൦൩. പഞ്ചമേ വനസഭാഗന്തി സഭാഗം വനം, സഭാഗന്തി ച സപ്പായന്തി അത്ഥോ. യഞ്ഹി പകതിവിരുദ്ധം ബ്യാധിവിരുദ്ധഞ്ച ന ഹോതി, തം ‘‘സഭാഗ’’ന്തി വുച്ചതി. ഉദകസഭാഗന്തിആദീസുപി ഇമിനാവ നയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. കല്യാണകമ്മായൂഹനക്ഖണോതി കല്യാണകമ്മൂപചയസ്സ ഓകാസോ. തിണ്ണം ഭാതികാനന്തി ഉപതിസ്സോ, ചുന്ദോ, ഉപസേനോതി ഇമേസം തിണ്ണം ജേട്ഠഭാതികാനം. തിസ്സന്നഞ്ച ഭഗിനീനന്തി ചാലാ, ഉപചാലാ, സീസുപചാലാതി ഇമേസം തിസ്സന്നം ജേട്ഠഭഗിനീനം. ഏത്ഥ ച സാരിപുത്തത്ഥേരോ സയം പബ്ബജിത്വാ ചാലാ, ഉപചാലാ, സീസുപചാലാതി തിസ്സോ ഭഗിനിയോ, ചുന്ദോ ഉപസേനോതി ഇമേ ഭാതരോ പബ്ബാജേസി, രേവതകുമാരോ ഏകോവ ഗേഹേ അവസിസ്സതി. തേന വുത്തം – ‘‘അമ്ഹാകം…പേ॰… പബ്ബാജേന്തീ’’തി. മഹല്ലകതരാതി വുദ്ധതരാ. ഇദഞ്ച കുമാരികായ ചിരജീവിതം അഭികങ്ഖമാനാ ആഹംസു. സാ കിര തസ്സ അയ്യികാ വീസതിവസ്സസതികാ ഖണ്ഡദന്താ പലിതകേസാ വലിത്തചാ തിലകാഹതഗത്താ ഗോപാനസിവങ്കാ അഹോസി. വിധാവനികന്തി വിധാവനകീളികം. തിസ്സന്നം സമ്പത്തീനന്തി അനുസ്സവവസേന മനുസ്സദേവമോക്ഖസമ്പത്തിയോ സന്ധായ വദതി, മനുസ്സദേവബ്രഹ്മസമ്പത്തിയോ വാ. സീവലിസ്സ പുഞ്ഞം വീമംസിസ്സാമാതി ‘‘സീവലിനാ കതപുഞ്ഞസ്സ വിപാകദാനട്ഠാനമിദ’’ന്തി ഞത്വാ ഏവമാഹ. സഭാഗട്ഠാനന്തി സമം ദേസം.

    203. Pañcame vanasabhāganti sabhāgaṃ vanaṃ, sabhāganti ca sappāyanti attho. Yañhi pakativiruddhaṃ byādhiviruddhañca na hoti, taṃ ‘‘sabhāga’’nti vuccati. Udakasabhāgantiādīsupi imināva nayena attho veditabbo. Kalyāṇakammāyūhanakkhaṇoti kalyāṇakammūpacayassa okāso. Tiṇṇaṃ bhātikānanti upatisso, cundo, upasenoti imesaṃ tiṇṇaṃ jeṭṭhabhātikānaṃ. Tissannañca bhaginīnanti cālā, upacālā, sīsupacālāti imesaṃ tissannaṃ jeṭṭhabhaginīnaṃ. Ettha ca sāriputtatthero sayaṃ pabbajitvā cālā, upacālā, sīsupacālāti tisso bhaginiyo, cundo upasenoti ime bhātaro pabbājesi, revatakumāro ekova gehe avasissati. Tena vuttaṃ – ‘‘amhākaṃ…pe… pabbājentī’’ti. Mahallakatarāti vuddhatarā. Idañca kumārikāya cirajīvitaṃ abhikaṅkhamānā āhaṃsu. Sā kira tassa ayyikā vīsativassasatikā khaṇḍadantā palitakesā valittacā tilakāhatagattā gopānasivaṅkā ahosi. Vidhāvanikanti vidhāvanakīḷikaṃ. Tissannaṃ sampattīnanti anussavavasena manussadevamokkhasampattiyo sandhāya vadati, manussadevabrahmasampattiyo vā. Sīvalissa puññaṃ vīmaṃsissāmāti ‘‘sīvalinā katapuññassa vipākadānaṭṭhānamida’’nti ñatvā evamāha. Sabhāgaṭṭhānanti samaṃ desaṃ.

    തം ഭൂമിരാമണേയ്യകന്തി കിഞ്ചാപി അരഹന്തോ ഗാമന്തേ കായവിവേകം ന ലഭന്തി, ചിത്തവിവേകം പന ലഭന്തേവ. തേസഞ്ഹി ദിബ്ബപ്പടിഭാഗാനിപി ആരമ്മണാനി ചിത്തം ചാലേതും ന സക്കോന്തി, തസ്മാ ഗാമോ വാ ഹോതു അരഞ്ഞാദീനം വാ അഞ്ഞതരം, ‘യത്ഥ അരഹന്തോ വിഹരന്തി, തം ഭൂമിരാമണേയ്യകം’, സോ ഭൂമിപ്പദേസോ രമണീയോ ഏവാതി അത്ഥോ.

    Taṃ bhūmirāmaṇeyyakanti kiñcāpi arahanto gāmante kāyavivekaṃ na labhanti, cittavivekaṃ pana labhanteva. Tesañhi dibbappaṭibhāgānipi ārammaṇāni cittaṃ cāletuṃ na sakkonti, tasmā gāmo vā hotu araññādīnaṃ vā aññataraṃ, ‘yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyakaṃ’, so bhūmippadeso ramaṇīyo evāti attho.

    കങ്ഖാരേവതത്ഥേരവത്ഥു

    Kaṅkhārevatattheravatthu

    ൨൦൪. ഛട്ഠേ അകപ്പിയോ, ആവുസോ, ഗുളോതി ഏകദിവസം ഥേരോ അന്തരാമഗ്ഗേ ഗുളകരണം ഓക്കമിത്വാ ഗുളേ പിട്ഠമ്പി ഛാരികമ്പി പക്ഖിത്തേ ദിസ്വാന ‘‘അകപ്പിയോ ഗുളോ, സാമിസോ ന കപ്പതി ഗുളോ വികാലേ പരിഭുഞ്ജിതു’’ന്തി കുക്കുച്ചായന്തോ ഏവമാഹ. അകപ്പിയാ മുഗ്ഗാതി ഏകദിവസം അന്തരാമഗ്ഗേ വച്ചേ മുഗ്ഗം ജാതം ദിസ്വാ ‘‘അകപ്പിയാ മുഗ്ഗാ, പക്കാപി മുഗ്ഗാ ജായന്തീ’’തി കുക്കുച്ചായന്തോ ഏവമാഹ. സേസമേത്ഥ സബ്ബം ഉത്താനമേവ.

    204. Chaṭṭhe akappiyo, āvuso, guḷoti ekadivasaṃ thero antarāmagge guḷakaraṇaṃ okkamitvā guḷe piṭṭhampi chārikampi pakkhitte disvāna ‘‘akappiyo guḷo, sāmiso na kappati guḷo vikāle paribhuñjitu’’nti kukkuccāyanto evamāha. Akappiyā muggāti ekadivasaṃ antarāmagge vacce muggaṃ jātaṃ disvā ‘‘akappiyā muggā, pakkāpi muggā jāyantī’’ti kukkuccāyanto evamāha. Sesamettha sabbaṃ uttānameva.

    സോണകോളിവിസത്ഥേരവത്ഥു

    Soṇakoḷivisattheravatthu

    ൨൦൫. സത്തമേ ഹാപേതബ്ബമേവ അഹോസി അച്ചാരദ്ധവീരിയത്താ. ഉദകേന സമുപബ്യൂള്ഹേതി ഉദകേന ഥലം ഉസ്സാരേത്വാ തത്ഥ തത്ഥ രാസികതേ. ഹരിതൂപലിത്തായാതി ഗോമയപരിഭണ്ഡകതായ. തിവിധേന ഉദകേന പോസേന്തീതി ഖീരോദകം ഗന്ധോദകം കേവലോദകന്തി ഏവം തിവിധേന ഉദകേന പോസേന്തി പരിപാലേന്തി. പരിസ്സാവേത്വാതി പരിസോധേത്വാ ഗഹിതേ തണ്ഡുലേതി യോജേതബ്ബം. ദേവോ മഞ്ഞേതി ദേവോ വിയ . വീണോവാദേനാതി ‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, സോണ, യദാ തേ വീണായ തന്തിയോ അച്ചായതാ ഹോന്തി, അപി നു തേ വീണാ തസ്മിം സമയേ സരവതീ വാ ഹോതി കമ്മഞ്ഞാ വാതി? നോ ഹേതം, ഭന്തേതി. ഏവമേവ ഖോ, സോണ, അച്ചാരദ്ധവീരിയം ഉദ്ധച്ചായ സംവത്തതി, അതിസിഥിലവീരിയം കോസജ്ജായ സംവത്തതി. തസ്മാതിഹ ത്വം, സോണ, വീരിയസമതം അധിട്ഠഹ, ഇന്ദ്രിയാനഞ്ച സമതം പടിവിജ്ഝാ’’തി (മഹാവ॰ ൨൪൩) ഏവം വീണം ഉപമം കത്വാ പവത്തിതേന വീണോപമോവാദേന. വീരിയസമഥയോജനത്ഥായാതി വീരിയസ്സ സമഥേന യോജനത്ഥായ.

    205. Sattame hāpetabbameva ahosi accāraddhavīriyattā. Udakena samupabyūḷheti udakena thalaṃ ussāretvā tattha tattha rāsikate. Haritūpalittāyāti gomayaparibhaṇḍakatāya. Tividhena udakenaposentīti khīrodakaṃ gandhodakaṃ kevalodakanti evaṃ tividhena udakena posenti paripālenti. Parissāvetvāti parisodhetvā gahite taṇḍuleti yojetabbaṃ. Devo maññeti devo viya . Vīṇovādenāti ‘‘taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā te vīṇāya tantiyo accāyatā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhanteti. Evameva kho, soṇa, accāraddhavīriyaṃ uddhaccāya saṃvattati, atisithilavīriyaṃ kosajjāya saṃvattati. Tasmātiha tvaṃ, soṇa, vīriyasamataṃ adhiṭṭhaha, indriyānañca samataṃ paṭivijjhā’’ti (mahāva. 243) evaṃ vīṇaṃ upamaṃ katvā pavattitena vīṇopamovādena. Vīriyasamathayojanatthāyāti vīriyassa samathena yojanatthāya.

    സോണകുടികണ്ണത്ഥേരവത്ഥു

    Soṇakuṭikaṇṇattheravatthu

    ൨൦൬. അട്ഠമേ കുടികണ്ണോതി വുച്ചതീതി ‘‘കോടികണ്ണോ’’തി വത്തബ്ബേ ‘‘കുടികണ്ണോ’’തി വോഹരീയതി. കുലഘരേ ഭവാ കുലഘരികാ. സാ കിര അവന്തിരട്ഠേ കുലഘരേ മഹാവിഭവസ്സ സേട്ഠിസ്സ ഭരിയാ. ദസബലസ്സ ധമ്മകഥം സുത്വാ സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠായ ചിന്തേസീതി ഇദം അങ്ഗുത്തരഭാണകാനം മതേന വുത്തം. സുത്തനിപാതട്ഠകഥായം പന ‘‘സപരിസോ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമ്മ ധമ്മദേസനം അസ്സോസി, ന ച കഞ്ചി വിസേസം അധിഗഞ്ഛി. കസ്മാ? സോ ഹി ധമ്മം സുണന്തോ ഹേമവതം അനുസ്സരിത്വാ ‘ആഗതോ നു ഖോ മേ സഹായകോ, നോ’തി ദിസാദിസം ഓലോകേത്വാ തം അപസ്സന്തോ ‘വഞ്ചിതോ മേ സഹായോ, യോ ഏവം വിചിത്തപ്പടിഭാനം ഭഗവതോ ദേസനം ന സുണാതീ’തി വിക്ഖിത്തചിത്തോ അഹോസീ’’തി വുത്തം.

    206. Aṭṭhame kuṭikaṇṇoti vuccatīti ‘‘koṭikaṇṇo’’ti vattabbe ‘‘kuṭikaṇṇo’’ti voharīyati. Kulaghare bhavā kulagharikā. Sā kira avantiraṭṭhe kulaghare mahāvibhavassa seṭṭhissa bhariyā. Dasabalassa dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya cintesīti idaṃ aṅguttarabhāṇakānaṃ matena vuttaṃ. Suttanipātaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sapariso bhagavantaṃ upasaṅkamma dhammadesanaṃ assosi, na ca kañci visesaṃ adhigañchi. Kasmā? So hi dhammaṃ suṇanto hemavataṃ anussaritvā ‘āgato nu kho me sahāyako, no’ti disādisaṃ oloketvā taṃ apassanto ‘vañcito me sahāyo, yo evaṃ vicittappaṭibhānaṃ bhagavato desanaṃ na suṇātī’ti vikkhittacitto ahosī’’ti vuttaṃ.

    യസ്മാ പടിസന്ധിജാതിഅഭിനിക്ഖമനബോധിപരിനിബ്ബാനേസ്വേവ ദ്വത്തിംസ പുബ്ബനിമിത്താനി ഹുത്വാവ പടിവിഗച്ഛന്തി, ന ചിരട്ഠിതികാനി ഹോന്തി, ധമ്മചക്കപ്പവത്തനേ (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧; പടി॰ മ॰ ൨.൩൦) പന താനി സവിസേസാനി ഹുത്വാ ചിരതരം ഠത്വാ നിരുജ്ഝന്തി, തസ്മാ വുത്തം – ‘‘തിയോജനസഹസ്സം ഹിമവന്തം അകാലപുപ്ഫിതം ദിസ്വാ’’തിആദി. അഗ്ഗബലകായാതി സബ്ബപുരതോ ഗച്ഛന്താ ബലകായാ. കേന പുപ്ഫിതഭാവം ജാനാസീതി കേന കാരണേന ഹിമവന്തസ്സ പുപ്ഫിതഭാവം ജാനാസീതി, യേന കാരണേന ഇമം അകാലപുപ്ഫപാടിഹാരിയം ജാതം, തം ജാനാസീതി വുത്തം ഹോതി. തസ്സ പവത്തിതഭാവന്തി തസ്സ ധമ്മചക്കസ്സ ഭഗവതാ പവത്തിതഭാവം. സദ്ദേ നിമിത്തം ഗണ്ഹീതി സദ്ദേ ആകാരം സല്ലക്ഖേസി. തതോതി ‘‘അഹം ‘ഏതം അമതധമ്മം തമ്പി ജാനാപേസ്സാമീ’തി തവ സന്തികം ആഗതോസ്മീ’’തി യം വുത്തം, തദനന്തരന്തി അത്ഥോ.

    Yasmā paṭisandhijātiabhinikkhamanabodhiparinibbānesveva dvattiṃsa pubbanimittāni hutvāva paṭivigacchanti, na ciraṭṭhitikāni honti, dhammacakkappavattane (saṃ. ni. 5.1081; paṭi. ma. 2.30) pana tāni savisesāni hutvā cirataraṃ ṭhatvā nirujjhanti, tasmā vuttaṃ – ‘‘tiyojanasahassaṃ himavantaṃ akālapupphitaṃ disvā’’tiādi. Aggabalakāyāti sabbapurato gacchantā balakāyā. Kena pupphitabhāvaṃ jānāsīti kena kāraṇena himavantassa pupphitabhāvaṃ jānāsīti, yena kāraṇena imaṃ akālapupphapāṭihāriyaṃ jātaṃ, taṃ jānāsīti vuttaṃ hoti. Tassa pavattitabhāvanti tassa dhammacakkassa bhagavatā pavattitabhāvaṃ. Sadde nimittaṃ gaṇhīti sadde ākāraṃ sallakkhesi. Tatoti ‘‘ahaṃ ‘etaṃ amatadhammaṃ tampi jānāpessāmī’ti tava santikaṃ āgatosmī’’ti yaṃ vuttaṃ, tadanantaranti attho.

    സാതാഗിരോ ഹേമവതസ്സ ബുദ്ധുപ്പാദം കഥേത്വാ തം ഭഗവതോ സന്തികം ആനേതുകാമോ ‘‘അജ്ജ പന്നരസോ’’തിആദിഗാഥമാഹ. തത്ഥ (സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൫൩) അജ്ജാതി അയം രത്തിന്ദിവോ പക്ഖഗണനതോ പന്നരസോ, ഉപവസിതബ്ബതോ ഉപോസഥോ. തീസു വാ ഉപോസഥേസു അജ്ജ പന്നരസോ ഉപോസഥോ, ന ചാതുദ്ദസിഉപോസഥോ, ന സാമഗ്ഗീഉപോസഥോ. ദിവി ഭവാനി ദിബ്ബാനി, ദിബ്ബാനി ഏത്ഥ അത്ഥീതി ദിബ്ബാനി. കാനി താനി? രൂപാനി. തഞ്ഹി രത്തിം ദേവാനം ദസസഹസ്സിലോകധാതുതോ സന്നിപതിതാനം സരീരവത്ഥാഭരണവിമാനപ്പഭാഹി അബ്ഭാദിഉപക്കിലേസവിരഹിതായ ചന്ദപ്പഭായ ച സകലജമ്ബുദീപോ അലങ്കതോ അഹോസീതി അതിവിയ അലങ്കതോ ച പരിവിസുദ്ധിദേവസ്സ ഭഗവതോ സരീരപ്പഭായ. തേനാഹ – ‘‘ദിബ്ബാ രത്തി ഉപട്ഠിതാ’’തി.

    Sātāgiro hemavatassa buddhuppādaṃ kathetvā taṃ bhagavato santikaṃ ānetukāmo ‘‘ajja pannaraso’’tiādigāthamāha. Tattha (su. ni. aṭṭha. 1.153) ajjāti ayaṃ rattindivo pakkhagaṇanato pannaraso, upavasitabbato uposatho. Tīsu vā uposathesu ajja pannaraso uposatho, na cātuddasiuposatho, na sāmaggīuposatho. Divi bhavāni dibbāni, dibbāni ettha atthīti dibbāni. Kāni tāni? Rūpāni. Tañhi rattiṃ devānaṃ dasasahassilokadhātuto sannipatitānaṃ sarīravatthābharaṇavimānappabhāhi abbhādiupakkilesavirahitāya candappabhāya ca sakalajambudīpo alaṅkato ahosīti ativiya alaṅkato ca parivisuddhidevassa bhagavato sarīrappabhāya. Tenāha – ‘‘dibbā ratti upaṭṭhitā’’ti.

    ഏവം രത്തിഗുണവണ്ണനാപദേസേനപി സഹായസ്സ ചിത്തം പസാദം ജനേന്തോ ബുദ്ധുപ്പാദം കഥേത്വാ ആഹ – ‘‘അനോമനാമം സത്ഥാരം, ഹന്ദ പസ്സാമ ഗോതമ’’ന്തി. തത്ഥ അനോമേഹി അലാമകേഹി സബ്ബാകാരപരിപൂരേഹി ഗുണേഹി നാമം അസ്സാതി അനോമനാമോ. തഥാ ഹിസ്സ ‘‘ബുജ്ഝിതാ സച്ചാനീതി ബുദ്ധോ, ബോധേതാ പജായാതി ബുദ്ധോ’’തിആദിനാ (മഹാനി॰ ൧൯൨; ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസോ ൯൭; പടി॰ മ॰ ൧.൧൬൨) നയേന ബുദ്ധോതി അനോമേഹി ഗുണേഹി നാമം. ‘‘ഭഗ്ഗരാഗോതി ഭഗവാ, ഭഗ്ഗദോസോതി ഭഗവാ’’തിആദിനാ (മഹാനി॰ ൮൪) നയേന ഭഗവാതി അനോമേഹി ഗുണേഹി നാമം. ഏസ നയോ ‘‘അരഹം സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വിജ്ജാചരണസമ്പന്നോ’’തിആദീസു. ദിട്ഠധമ്മികാദിഅത്ഥേഹി ദേവമനുസ്സേ അനുസാസതി ‘‘ഇമം പജഹഥ, ഇമം സമാദായ വത്തഥാ’’തി സത്ഥാ. തം അനോമനാമം സത്ഥാരം. ഹന്ദാതി വചസായത്ഥേ നിപാതോ. പസ്സാമാതി തേന അത്താനം സഹ സങ്ഗഹേത്വാ പച്ചുപ്പന്നബഹുവചനം. ഗോതമന്തി ഗോതമഗോത്തം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘സത്ഥാ, ന സത്ഥാ’’തി മാ വിമതിം അകാസി, ഏകന്തബ്യവസിതോ ഹുത്വാവ ഏഹി പസ്സാമ ഗോതമന്തി.

    Evaṃ rattiguṇavaṇṇanāpadesenapi sahāyassa cittaṃ pasādaṃ janento buddhuppādaṃ kathetvā āha – ‘‘anomanāmaṃ satthāraṃ, handa passāma gotama’’nti. Tattha anomehi alāmakehi sabbākāraparipūrehi guṇehi nāmaṃ assāti anomanāmo. Tathā hissa ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddeso 97; paṭi. ma. 1.162) nayena buddhoti anomehi guṇehi nāmaṃ. ‘‘Bhaggarāgoti bhagavā, bhaggadosoti bhagavā’’tiādinā (mahāni. 84) nayena bhagavāti anomehi guṇehi nāmaṃ. Esa nayo ‘‘arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno’’tiādīsu. Diṭṭhadhammikādiatthehi devamanusse anusāsati ‘‘imaṃ pajahatha, imaṃ samādāya vattathā’’ti satthā. Taṃ anomanāmaṃ satthāraṃ. Handāti vacasāyatthe nipāto. Passāmāti tena attānaṃ saha saṅgahetvā paccuppannabahuvacanaṃ. Gotamanti gotamagottaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘satthā, na satthā’’ti mā vimatiṃ akāsi, ekantabyavasito hutvāva ehi passāma gotamanti.

    ഏവം വുത്തേ ഹേമവതോ ‘‘അയം സാതാഗിരോ ‘അനോമനാമം സത്ഥാര’ന്തി ഭണന്തോ തസ്സ സബ്ബഞ്ഞുതം പകാസേതി, സബ്ബഞ്ഞുനോ ച ദുല്ലഭാ ലോകേ, സബ്ബഞ്ഞുപടിഞ്ഞേഹി പൂരണാദിസദിസേഹേവ ലോകോ ഉപദ്ദുതോ. സോ പന യദി സബ്ബഞ്ഞൂ, അദ്ധാ താദിലക്ഖണം പത്തോ ഭവിസ്സതി, തേന ഏവം ഗഹേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ താദിലക്ഖണം പുച്ഛന്തോ ആഹ – ‘‘കച്ചി മനോ’’തിആദി. തത്ഥ കച്ചീതി പുച്ഛാ. മനോതി ചിത്തം. സുപണിഹിതോതി സുട്ഠു ഠപിതോ അചലോ അസമ്പവേധീ. സബ്ബേസു ഭൂതേസു സബ്ബഭൂതേസു. താദിനോതി താദിലക്ഖണം പത്തസ്സേവ സതോ. പുച്ഛാ ഏവ വാ അയം ‘‘സോ തവ സത്ഥാ സബ്ബഭൂതേസു താദീ, ഉദാഹു നോ’’തി. ഇട്ഠേ അനിട്ഠേചാതി ഏവരൂപേ ആരമ്മണേ. സങ്കപ്പാതി വിതക്കാ. വസീകതാതി വസം ഗമിതാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യം തം സത്ഥാരം വദസി, തസ്സ തേ സത്ഥുനോ കച്ചി താദിലക്ഖണം സമ്പത്തസ്സ സതോ സബ്ബഭൂതേസു മനോ സുപണിഹിതോ, ഉദാഹു യാവ പച്ചയം ന ലഭതി, താവ സുപണിഹിതോ വിയ ഖായതി. സോ വാ തേ സത്ഥാ കച്ചി സബ്ബഭൂതേസു സത്തേസു താദീ, ഉദാഹു നോ, യേ ച ഇട്ഠാനിട്ഠേസു ആരമ്മണേസു രാഗദോസവസേന സങ്കപ്പാ ഉപ്പജ്ജേയ്യും, ത്യാസ്സ കച്ചി വസീകതാ, ഉദാഹു കദാചി തേസമ്പി വസേന വത്തതീതി.

    Evaṃ vutte hemavato ‘‘ayaṃ sātāgiro ‘anomanāmaṃ satthāra’nti bhaṇanto tassa sabbaññutaṃ pakāseti, sabbaññuno ca dullabhā loke, sabbaññupaṭiññehi pūraṇādisadiseheva loko upadduto. So pana yadi sabbaññū, addhā tādilakkhaṇaṃ patto bhavissati, tena evaṃ gahessāmī’’ti cintetvā tādilakkhaṇaṃ pucchanto āha – ‘‘kacci mano’’tiādi. Tattha kaccīti pucchā. Manoti cittaṃ. Supaṇihitoti suṭṭhu ṭhapito acalo asampavedhī. Sabbesu bhūtesu sabbabhūtesu. Tādinoti tādilakkhaṇaṃ pattasseva sato. Pucchā eva vā ayaṃ ‘‘so tava satthā sabbabhūtesu tādī, udāhu no’’ti. Iṭṭhe aniṭṭhecāti evarūpe ārammaṇe. Saṅkappāti vitakkā. Vasīkatāti vasaṃ gamitā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ taṃ satthāraṃ vadasi, tassa te satthuno kacci tādilakkhaṇaṃ sampattassa sato sabbabhūtesu mano supaṇihito, udāhu yāva paccayaṃ na labhati, tāva supaṇihito viya khāyati. So vā te satthā kacci sabbabhūtesu sattesu tādī, udāhu no, ye ca iṭṭhāniṭṭhesu ārammaṇesu rāgadosavasena saṅkappā uppajjeyyuṃ, tyāssa kacci vasīkatā, udāhu kadāci tesampi vasena vattatīti.

    തീണി വസ്സാനീതി സോണസ്സ പബ്ബജിതദിവസതോ പട്ഠായ തീണി വസ്സാനി. തദാ കിര ഭിക്ഖൂ യേഭുയ്യേന മജ്ഝിമദേസേയേവ വസിംസു, തസ്മാ തത്ഥ കതിപയാ ഏവ അഹേസും. തേ ച ഏകസ്മിം നിഗമേ ഏകോ ദ്വേതി ഏവം വിസും വിസും വസിംസു, ഥേരാനഞ്ച കതിപയേ ഭിക്ഖൂ ആനേത്വാ അഞ്ഞേസു ആനീയമാനേസു പുബ്ബം ആനീതാ കേനചിദേവ കരണീയേന പക്കമിംസു, കഞ്ചി കാലം ആഗമേത്വാ പുന തേസു ആനീയമാനേസു ഇതരേ പക്കമിംസു, ഏവം പുനപ്പുനം ആനയനേന സന്നിപാതോ ചിരേനേവ അഹോസി, ഥേരോ ച തദാ ഏകവിഹാരീ അഹോസി. തേന വുത്തം – ‘‘തീണി വസ്സാനി ഗണം പരിയേസിത്വാ’’തി. തീണി വസ്സാനീതി ച അച്ചന്തസംയോഗേ ഉപയോഗവചനം. സത്ഥു അധിപ്പായം ഞത്വാതി അത്തനോ ആണാപനേനേവ ‘‘ഇമിനാ സദ്ധിം ഏകഗന്ധകുടിയം വസിതുകാമോ ഭഗവാ’’തി സത്ഥു അധിപ്പായം ജാനിത്വാ. ഭഗവാ കിര യേന സദ്ധിം ഏകഗന്ധകുടിയം വസിതുകാമോ, തസ്സ സേനാസനപഞ്ഞത്തിയം ആനന്ദത്ഥേരം ആണാപേതി.

    Tīṇi vassānīti soṇassa pabbajitadivasato paṭṭhāya tīṇi vassāni. Tadā kira bhikkhū yebhuyyena majjhimadeseyeva vasiṃsu, tasmā tattha katipayā eva ahesuṃ. Te ca ekasmiṃ nigame eko dveti evaṃ visuṃ visuṃ vasiṃsu, therānañca katipaye bhikkhū ānetvā aññesu ānīyamānesu pubbaṃ ānītā kenacideva karaṇīyena pakkamiṃsu, kañci kālaṃ āgametvā puna tesu ānīyamānesu itare pakkamiṃsu, evaṃ punappunaṃ ānayanena sannipāto cireneva ahosi, thero ca tadā ekavihārī ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘tīṇi vassāni gaṇaṃ pariyesitvā’’ti. Tīṇi vassānīti ca accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Satthu adhippāyaṃ ñatvāti attano āṇāpaneneva ‘‘iminā saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitukāmo bhagavā’’ti satthu adhippāyaṃ jānitvā. Bhagavā kira yena saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitukāmo, tassa senāsanapaññattiyaṃ ānandattheraṃ āṇāpeti.

    അജ്ഝോകാസേ വീതിനാമേത്വാതി അജ്ഝോകാസേ നിസജ്ജായ വീതിനാമേത്വാ. യസ്മാ ഭഗവാ ആയസ്മതോ സോണസ്സ സമാപത്തിസമാപജ്ജനേന പടിസന്ഥാരം കരോന്തോ സാവകസാധാരണാ സബ്ബാ സമാപത്തിയോ അനുലോമപ്പടിലോമം സമാപജ്ജന്തോ ബഹുദേവ രത്തിം അജ്ഝോകാസേ നിസജ്ജായ വീതിനാമേത്വാ പാദേ പക്ഖാലേത്വാ വിഹാരം പാവിസി, തസ്മാ ആയസ്മാപി സോണോ ഭഗവതോ അധിപ്പായം ഞത്വാ തദനുരൂപം സബ്ബാ താ സമാപത്തിയോ സമാപജ്ജന്തോ ബഹുദേവ രത്തിം അജ്ഝോകാസേ നിസജ്ജായ വീതിനാമേത്വാ പാദേ പക്ഖാലേത്വാ വിഹാരം പാവിസീതി വദന്തി. പവിസിത്വാ ച ഭഗവതാ അനുഞ്ഞാതോ ചീവരതിരോകരണിയം കത്വാ ഭഗവതോ പാദപസ്സേ നിസജ്ജായ വീതിനാമേസി. അജ്ഝേസീതി ആണാപേസി. പടിഭാതു തം ഭിക്ഖു ധമ്മോ ഭാസിതുന്തി ഭിക്ഖു തുയ്ഹം ധമ്മോ ഭാസിതും ഉപട്ഠാതു, ഞാണമുഖം ആഗച്ഛതു, യഥാസുതം യഥാപരിയത്തം ധമ്മം ഭണാഹീതി അത്ഥോ. അട്ഠകവഗ്ഗിയാനീതി അട്ഠകവഗ്ഗഭൂതാനി കാമസുത്താദിസോളസസുത്താനി (മഹാനി॰ ൧). സുഗ്ഗഹിതോതി സമ്മാ ഉഗ്ഗഹിതോ. സബ്ബേ വരേ യാചീതി വിനയധരപഞ്ചമേന ഗണേന ഉപസമ്പദാ ധുവന്ഹാനം ചമ്മത്ഥരണം ഗണങ്ഗണൂപാഹനം ചീവരവിപ്പവാസോതി ഇമേ പഞ്ച വരേ യാചി. സുത്തേ ആഗതമേവാതി ഉദാനപാളിയം ആഗതസുത്തം സന്ധായ വദതി.

    Ajjhokāse vītināmetvāti ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā. Yasmā bhagavā āyasmato soṇassa samāpattisamāpajjanena paṭisanthāraṃ karonto sāvakasādhāraṇā sabbā samāpattiyo anulomappaṭilomaṃ samāpajjanto bahudeva rattiṃ ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā pāde pakkhāletvā vihāraṃ pāvisi, tasmā āyasmāpi soṇo bhagavato adhippāyaṃ ñatvā tadanurūpaṃ sabbā tā samāpattiyo samāpajjanto bahudeva rattiṃ ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā pāde pakkhāletvā vihāraṃ pāvisīti vadanti. Pavisitvā ca bhagavatā anuññāto cīvaratirokaraṇiyaṃ katvā bhagavato pādapasse nisajjāya vītināmesi. Ajjhesīti āṇāpesi. Paṭibhātu taṃ bhikkhu dhammo bhāsitunti bhikkhu tuyhaṃ dhammo bhāsituṃ upaṭṭhātu, ñāṇamukhaṃ āgacchatu, yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ bhaṇāhīti attho. Aṭṭhakavaggiyānīti aṭṭhakavaggabhūtāni kāmasuttādisoḷasasuttāni (mahāni. 1). Suggahitoti sammā uggahito. Sabbe vare yācīti vinayadharapañcamena gaṇena upasampadā dhuvanhānaṃ cammattharaṇaṃ gaṇaṅgaṇūpāhanaṃ cīvaravippavāsoti ime pañca vare yāci. Sutte āgatamevāti udānapāḷiyaṃ āgatasuttaṃ sandhāya vadati.

    സീവലിത്ഥേരവത്ഥു

    Sīvalittheravatthu

    ൨൦൭. നവമേ സാകച്ഛിത്വാ സാകച്ഛിത്വാതി രഞ്ഞാ സദ്ധിം പടിവിരുജ്ഝനവസേന പുനപ്പുനം സാകച്ഛം കത്വാ. ഗുളദധിന്തി പത്ഥിന്നം ഗുളസദിസം കഠിനദധിം. അതിഅഞ്ഛിതുന്തി അതിവിയ ആകഡ്ഢിതും. കഞ്ജിയം വാഹേത്വാതി ദധിമത്ഥും പവാഹേത്വാ, പരിസ്സാവേത്വാതി അത്ഥോ. ‘‘ദധിതോ കഞ്ജിയം ഗഹേത്വാ’’തിപി പാഠോ. ന്തി സുപ്പവാസം. ബീജപച്ഛിം ഫുസാപേന്തീതി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. യാവ ന ഉക്കഡ്ഢന്തീതി യാവ ദാനേ ന ഉക്കഡ്ഢന്തി, ദാതുകാമാവ ഹോന്തീതി അധിപ്പായോ മഹാദുക്ഖം അനുഭോസീതി പസവനിബന്ധനം മഹന്തം ദുക്ഖം അനുഭോസി. സാമികം ആമന്തേത്വാതി സത്താഹം മൂള്ഹഗബ്ഭാ തിബ്ബാഹി ഖരാഹി ദുക്ഖവേദനാഹി ഫുട്ഠാ ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വത സോ ഭഗവാ, യോ ഇമസ്സ ഏവരൂപസ്സ ദുക്ഖസ്സ പഹാനായ ധമ്മം ദേസേതി. സുപ്പടിപന്നോ വത തസ്സ ഭഗവതോ സാവകസങ്ഘോ, യോ ഇമസ്സ ഏവരൂപസ്സ ദുക്ഖസ്സ പഹാനായ പടിപന്നോ. സുസുഖം വത നിബ്ബാനം, യത്ഥിദം ഏവരൂപം ദുക്ഖം ന സംവിജ്ജതീ’’തി (ഉദാ॰ ൧൮) ഇമേഹി തീഹി വിതക്കേഹി തം ദുക്ഖം അധിവാസേന്തീ സത്ഥു സന്തികം പേസേതുകാമതായ സാമികം ആമന്തേത്വാ. പുരേ മരണാതി മരണതോ പുരേതരമേവ. ഇങ്ഗിതന്തി ആകാരം. ജീവിതഭത്തന്തി ജീവിതസംസയേ ദാതബ്ബഭത്തം. സബ്ബകമ്മക്ഖമോ അഹോസീതി സത്തവസ്സികേഹി ദാരകേഹി കാതബ്ബം യം കിഞ്ചി കമ്മം കാതും സമത്ഥതായ സബ്ബസ്സ കമ്മസ്സ ഖമോ അഹോസി. തേനേവ സോ സത്താഹം മഹാദാനേ ദീയമാനേ ജാതദിവസതോ പട്ഠായ ധമ്മകരണം ആദായ സങ്ഘസ്സ ഉദകം പരിസ്സാവേത്വാ അദാസി.

    207. Navame sākacchitvā sākacchitvāti raññā saddhiṃ paṭivirujjhanavasena punappunaṃ sākacchaṃ katvā. Guḷadadhinti patthinnaṃ guḷasadisaṃ kaṭhinadadhiṃ. Atiañchitunti ativiya ākaḍḍhituṃ. Kañjiyaṃ vāhetvāti dadhimatthuṃ pavāhetvā, parissāvetvāti attho. ‘‘Dadhito kañjiyaṃ gahetvā’’tipi pāṭho. Nanti suppavāsaṃ. Bījapacchiṃ phusāpentīti iminā sambandho. Yāva na ukkaḍḍhantīti yāva dāne na ukkaḍḍhanti, dātukāmāva hontīti adhippāyo mahādukkhaṃ anubhosīti pasavanibandhanaṃ mahantaṃ dukkhaṃ anubhosi. Sāmikaṃ āmantetvāti sattāhaṃ mūḷhagabbhā tibbāhi kharāhi dukkhavedanāhi phuṭṭhā ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā, yo imassa evarūpassa dukkhassa pahānāya dhammaṃ deseti. Suppaṭipanno vata tassa bhagavato sāvakasaṅgho, yo imassa evarūpassa dukkhassa pahānāya paṭipanno. Susukhaṃ vata nibbānaṃ, yatthidaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ na saṃvijjatī’’ti (udā. 18) imehi tīhi vitakkehi taṃ dukkhaṃ adhivāsentī satthu santikaṃ pesetukāmatāya sāmikaṃ āmantetvā. Pure maraṇāti maraṇato puretarameva. Iṅgitanti ākāraṃ. Jīvitabhattanti jīvitasaṃsaye dātabbabhattaṃ. Sabbakammakkhamo ahosīti sattavassikehi dārakehi kātabbaṃ yaṃ kiñci kammaṃ kātuṃ samatthatāya sabbassa kammassa khamo ahosi. Teneva so sattāhaṃ mahādāne dīyamāne jātadivasato paṭṭhāya dhammakaraṇaṃ ādāya saṅghassa udakaṃ parissāvetvā adāsi.

    യോമന്തിആദിഗാഥായ ‘‘യോ ഭിക്ഖു ഇമം രാഗപലിപഥഞ്ചേവ കിലേസദുഗ്ഗഞ്ച സംസാരവട്ടഞ്ച ചതുന്നം സച്ചാനം അപ്പടിവിജ്ഝനകമോഹഞ്ച അതീതോ ചത്താരോ ഓഘേ തിണ്ണോ ഹുത്വാ പാരം അനുപ്പത്തോ, ദുവിധേന ഝാനേന ഝായീ, തണ്ഹായ അഭാവേന അനേജോ, കഥംകഥായ അഭാവേന അകഥംകഥീ, ഉപാദാനാനം അഭാവേന അനുപാദിയിത്വാ കിലേസനിബ്ബാനേന നിബ്ബുതോ, തമഹം ബ്രാഹ്മണം വദാമീ’’തി അത്ഥോ.

    Yomantiādigāthāya ‘‘yo bhikkhu imaṃ rāgapalipathañceva kilesaduggañca saṃsāravaṭṭañca catunnaṃ saccānaṃ appaṭivijjhanakamohañca atīto cattāro oghe tiṇṇo hutvā pāraṃ anuppatto, duvidhena jhānena jhāyī, taṇhāya abhāvena anejo, kathaṃkathāya abhāvena akathaṃkathī, upādānānaṃ abhāvena anupādiyitvā kilesanibbānena nibbuto, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmī’’ti attho.

    സബ്ബേസംയേവ പന കേസാനം ഓരോപനഞ്ച അരഹത്തസച്ഛികിരിയാ ച അപച്ഛാഅപുരിമാ അഹോസീതി ഇമിനാ ഥേരസ്സ ഖുരഗ്ഗേയേവ അരഹത്തുപ്പത്തി ദീപിതാ. ഏകച്ചേ പന ആചരിയാ ഏവം വദന്തി ‘‘ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന ധമ്മസേനാപതിനാ ഓവാദേ ദിന്നേ ‘യം മയാ കാതും സക്കാ, തമഹം ജാനിസ്സാമീ’തി പബ്ബജിത്വാ വിപസ്സനാകമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ തം ദിവസംയേവ അഞ്ഞതരം വിചിത്തം കുടികം ദിസ്വാ പവിസിത്വാ മാതുകുച്ഛിയം സത്ത വസ്സാനി അത്തനാ അനുഭൂതദുക്ഖം അനുസ്സരിത്വാ തദനുസാരേന അതീതാനാഗതേ ഞാണം നേന്തസ്സ ആദിത്താ വിയ തയോ ഭവാ ഉപട്ഠഹിംസു. ഞാണസ്സ പരിപാകം ഗതത്താ വിപസ്സനാവീഥിം ഓതരിത്വാ താവദേവ മഗ്ഗപ്പടിപാടിയാ സബ്ബേപി ആസവേ ഖേപേന്തോ അരഹത്തം പാപുണീ’’തി. ഉഭയഥാപി ഥേരസ്സ അരഹത്തുപ്പത്തിയേവ പകാസിതാ, ഥേരോ പന പഭിന്നപ്പടിസമ്ഭിദോ ഛളഭിഞ്ഞോ അഹോസി.

    Sabbesaṃyeva pana kesānaṃ oropanañca arahattasacchikiriyā ca apacchāapurimā ahosīti iminā therassa khuraggeyeva arahattuppatti dīpitā. Ekacce pana ācariyā evaṃ vadanti ‘‘heṭṭhā vuttanayena dhammasenāpatinā ovāde dinne ‘yaṃ mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmī’ti pabbajitvā vipassanākammaṭṭhānaṃ gahetvā taṃ divasaṃyeva aññataraṃ vicittaṃ kuṭikaṃ disvā pavisitvā mātukucchiyaṃ satta vassāni attanā anubhūtadukkhaṃ anussaritvā tadanusārena atītānāgate ñāṇaṃ nentassa ādittā viya tayo bhavā upaṭṭhahiṃsu. Ñāṇassa paripākaṃ gatattā vipassanāvīthiṃ otaritvā tāvadeva maggappaṭipāṭiyā sabbepi āsave khepento arahattaṃ pāpuṇī’’ti. Ubhayathāpi therassa arahattuppattiyeva pakāsitā, thero pana pabhinnappaṭisambhido chaḷabhiñño ahosi.

    വക്കലിത്ഥേരവത്ഥു

    Vakkalittheravatthu

    ൨൦൮. ദസമേ ആഹാരകരണവേലന്തി ഭോജനകിച്ചവേലം. അധിഗച്ഛേ പദം സന്തന്തി സങ്ഖാരൂപസമം സുഖന്തി ലദ്ധനാമം സന്തം പദം നിബ്ബാനം അധിഗച്ഛേയ്യ. പഠമപാദേന പബ്ബതേ ഠിതോയേവാതി പഠമേന പാദേന ഗിജ്ഝകൂടേ പബ്ബതേ ഠിതോയേവ. സേസമേത്ഥ സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    208. Dasame āhārakaraṇavelanti bhojanakiccavelaṃ. Adhigacche padaṃ santanti saṅkhārūpasamaṃ sukhanti laddhanāmaṃ santaṃ padaṃ nibbānaṃ adhigaccheyya. Paṭhamapādena pabbate ṭhitoyevāti paṭhamena pādena gijjhakūṭe pabbate ṭhitoyeva. Sesamettha suviññeyyameva.

    ദുതിയഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Dutiyaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ

    14. Etadaggavaggo

    (൧൪) ൩. തതിയഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ

    (14) 3. Tatiyaetadaggavaggavaṇṇanā

    രാഹുല-രട്ഠപാലത്ഥേരവത്ഥു

    Rāhula-raṭṭhapālattheravatthu

    ൨൦൯-൨൧൦. തതിയസ്സ പഠമദുതിയേസു തിസ്സോ സിക്ഖാതി അധിസീലഅധിചിത്തഅധിപഞ്ഞാസങ്ഖാതാ തിസ്സോ സിക്ഖാ. ചുദ്ദസ ഭത്തച്ഛേദേ കത്വാതി സത്താഹം നിരാഹാരതായ ഏകേകസ്മിം ദിവസേ ദ്വിന്നം ഭത്തച്ഛേദാനം വസേന ചുദ്ദസ ഭത്തച്ഛേദേ കത്വാ.

    209-210. Tatiyassa paṭhamadutiyesu tisso sikkhāti adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātā tisso sikkhā. Cuddasa bhattacchede katvāti sattāhaṃ nirāhāratāya ekekasmiṃ divase dvinnaṃ bhattacchedānaṃ vasena cuddasa bhattacchede katvā.

    തേസന്തി തേസം താപസാനം. ലാബുഭാജനാദിപരിക്ഖാരം സംവിധായാതി ലാബുഭാജനാദിതാപസപരിക്ഖാരം സംവിദഹിത്വാ. സപരിളാഹകായധാതുകോതി ഉസ്സന്നപിത്തതായ സപരിളാഹകായസഭാവോ. സതസഹസ്സാതി സതസഹസ്സപരിമാണാ. സതസഹസ്സം പരിമാണം ഏതേസന്തി സതസഹസ്സാ ഉത്തരപദലോപേന യഥാ ‘‘രൂപഭവോ രൂപ’’ന്തി, അത്ഥിഅത്ഥേ വാ അകാരപച്ചയോ ദട്ഠബ്ബോ. പാണാതിപാതാദിഅകുസലധമ്മസമുദാചാരസങ്ഖാതോ ആമഗന്ധോ കുണപഗന്ധോ നത്ഥി ഏതേസന്തി നിരാമഗന്ധാ, യഥാവുത്തകിലേസസമുദാചാരരഹിതാതി അത്ഥോ. കിലേസസമുദാചാരോ ഹേത്ഥ ‘‘ആമഗന്ധോ’’തി വുത്തോ. കിംകാരണാ? അമനുഞ്ഞത്താ, കിലേസഅസുചിമിസ്സത്താ, സബ്ഭി ജിഗുച്ഛിതത്താ, പരമദുഗ്ഗന്ധഭാവവഹത്താ ച. തഥാ ഹി യേ യേ ഉസ്സന്നകിലേസാ സത്താ, തേ തേ അതിദുഗ്ഗന്ധാ ഹോന്തി. തേനേവ നിക്കിലേസാനം മതസരീരമ്പി ദുഗ്ഗന്ധം ന ഹോതി. ദാനഗ്ഗപരിവഹനകേതി ദാനഗ്ഗധുരവഹനകേ. മാപകോതി ദിവസേ ദിവസേ പരിമിതപരിബ്ബയദാനവസേന ധഞ്ഞമാപകോ.

    Tesanti tesaṃ tāpasānaṃ. Lābubhājanādiparikkhāraṃ saṃvidhāyāti lābubhājanāditāpasaparikkhāraṃ saṃvidahitvā. Sapariḷāhakāyadhātukoti ussannapittatāya sapariḷāhakāyasabhāvo. Satasahassāti satasahassaparimāṇā. Satasahassaṃ parimāṇaṃ etesanti satasahassā uttarapadalopena yathā ‘‘rūpabhavo rūpa’’nti, atthiatthe vā akārapaccayo daṭṭhabbo. Pāṇātipātādiakusaladhammasamudācārasaṅkhāto āmagandho kuṇapagandho natthi etesanti nirāmagandhā, yathāvuttakilesasamudācārarahitāti attho. Kilesasamudācāro hettha ‘‘āmagandho’’ti vutto. Kiṃkāraṇā? Amanuññattā, kilesaasucimissattā, sabbhi jigucchitattā, paramaduggandhabhāvavahattā ca. Tathā hi ye ye ussannakilesā sattā, te te atiduggandhā honti. Teneva nikkilesānaṃ matasarīrampi duggandhaṃ na hoti. Dānaggaparivahanaketi dānaggadhuravahanake. Māpakoti divase divase parimitaparibbayadānavasena dhaññamāpako.

    പാളിയന്തി വിനയപാളിയം. മിഗജാതകം ആഹരിത്വാ കഥേസീതി അതീതേ കിര ബോധിസത്തോ മിഗയോനിയം നിബ്ബത്തിത്വാ മിഗഗണപരിവുതോ അരഞ്ഞേ വസതി. അഥസ്സ ഭഗിനീ അത്തനോ പുത്തകം ഉപനേത്വാ ‘‘ഭാതിക ഇമം ഭാഗിനേയ്യം മിഗമായം സിക്ഖാപേഹീ’’തി ആഹ. ബോധിസത്തോ ‘‘സാധൂ’’തി പടിസ്സുണിത്വാ ‘‘ഗച്ഛ താത, അസുകവേലായം നാമ ആഗന്ത്വാ സിക്ഖേയ്യാസീ’’തി ആഹ. സോ മാതുലേന വുത്തവേലം അനതിക്കമിത്വാ തം ഉപസങ്കമിത്വാ മിഗമായം സിക്ഖി. സോ ഏകദിവസം വനേ വിചരന്തോ പാസേന ബദ്ധോ ബദ്ധരവം വിരവി. മിഗഗണോ പലായിത്വാ ‘‘പുത്തോ തേ പാസേന ബദ്ധോ’’തി തസ്സ മാതുയാ ആരോചേസി. സാ ഭാതു സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ഭാതിക ഭാഗിനേയ്യോ തേ മിഗമായം സിക്ഖാപിതോ’’തി പുച്ഛി. ബോധിസത്തോ ‘‘മാ ത്വം പുത്തസ്സ കിഞ്ചി പാപകം ആസങ്കി, സുഗ്ഗഹിതാ തേന മിഗമായാ, ഇദാനി തം ഹാസയമാനോ ആഗച്ഛിസ്സതീ’’തി വത്വാ ‘‘മിഗം തിപല്ലത്ഥ’’ന്തിആദിമാഹ.

    Pāḷiyanti vinayapāḷiyaṃ. Migajātakaṃ āharitvā kathesīti atīte kira bodhisatto migayoniyaṃ nibbattitvā migagaṇaparivuto araññe vasati. Athassa bhaginī attano puttakaṃ upanetvā ‘‘bhātika imaṃ bhāgineyyaṃ migamāyaṃ sikkhāpehī’’ti āha. Bodhisatto ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ‘‘gaccha tāta, asukavelāyaṃ nāma āgantvā sikkheyyāsī’’ti āha. So mātulena vuttavelaṃ anatikkamitvā taṃ upasaṅkamitvā migamāyaṃ sikkhi. So ekadivasaṃ vane vicaranto pāsena baddho baddharavaṃ viravi. Migagaṇo palāyitvā ‘‘putto te pāsena baddho’’ti tassa mātuyā ārocesi. Sā bhātu santikaṃ gantvā ‘‘bhātika bhāgineyyo te migamāyaṃ sikkhāpito’’ti pucchi. Bodhisatto ‘‘mā tvaṃ puttassa kiñci pāpakaṃ āsaṅki, suggahitā tena migamāyā, idāni taṃ hāsayamāno āgacchissatī’’ti vatvā ‘‘migaṃ tipallattha’’ntiādimāha.

    തത്ഥ മിഗന്തി ഭാഗിനേയ്യമിഗം. തിപല്ലത്ഥം വുച്ചതി സയനം, ഉഭോഹി പസ്സേഹി ഉജുകമേവ ച നിപന്നകവസേന തീഹാകാരേഹി പല്ലത്ഥം അസ്സ, തീണി വാ പല്ലത്ഥാനി അസ്സാതി തിപല്ലത്ഥോ, തം തിപല്ലത്ഥം. അനേകമായന്തി ബഹുമായം ബഹുവഞ്ചനം. അട്ഠക്ഖുരന്തി ഏകേകസ്മിം പാദേ ദ്വിന്നം ദ്വിന്നം വസേന അട്ഠഹി ഖുരേഹി സമന്നാഗതം. അഡ്ഢരത്താപപായിന്തി പുരിമയാമം അതിക്കമിത്വാ മജ്ഝിമയാമേ അരഞ്ഞതോ ആഗമ്മ പാനീയസ്സ പിവനതോ അഡ്ഢരത്തേ ആപം പിവതീതി അഡ്ഢരത്താപപായീ. ‘‘അഡ്ഢരത്തേ ആപപായി’’ന്തിപി പാഠോ. മമ ഭാഗിനേയ്യം മിഗം അഹം സാധുകം മിഗമായം ഉഗ്ഗണ്ഹാപേസിം. കഥം? യഥാ ഏകേന സോതേന ഛമായം അസ്സസന്തോ ഛഹി കലാഹി അതിഭോതി ഭാഗിനേയ്യോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – അയഞ്ഹി തവ പുത്തം തഥാ ഉഗ്ഗണ്ഹാപേസിം, യഥാ ഏകസ്മിം ഉപരിമനാസികാസോതേ വാതം സന്നിരുമ്ഭിത്വാ പഥവിയം അല്ലീനേന ഏകേന ഹേട്ഠിമനാസികാസോതേന തഥേവ ഛമായം അസ്സസന്തോ ഛഹി കലാഹി ലുദ്ദകം അതിഭോതി, ഛഹി കോട്ഠാസേഹി അജ്ഝോത്ഥരതി വഞ്ചേതീതി അത്ഥോ. കതമേഹി ഛഹി? ചത്താരോ പാദേ പസാരേത്വാ ഏകേന പസ്സേന സേയ്യായ, ഖുരേഹി തിണപംസുഖണനേന, ജിവ്ഹാനിന്നാമനേന, ഉദരസ്സ ഉദ്ധുമാതഭാവകരണേന, ഉച്ചാരപസ്സാവവിസ്സജ്ജനേന, വാതസ്സ നിരുമ്ഭനേനാതി. അഥ വാ തഥാ നം ഉഗ്ഗണ്ഹാപേസിം, യഥാ ഏകേന സോതേന ഛമായം അസ്സസന്തോ. ഛഹീതി ഹേട്ഠാ വുത്തേഹി ഛഹി കാരണേഹി. കലാഹീതി കലായിസ്സതി, ലുദ്ദകം വഞ്ചേസ്സതീതി അത്ഥോ. ഭോതീതി ഭഗിനിം ആലപതി. ഭാഗിനേയ്യോതി ഏവം ഛഹി കാരണേഹി വഞ്ചകം ഭാഗിനേയ്യം നിദ്ദിസതി.

    Tattha miganti bhāgineyyamigaṃ. Tipallatthaṃ vuccati sayanaṃ, ubhohi passehi ujukameva ca nipannakavasena tīhākārehi pallatthaṃ assa, tīṇi vā pallatthāni assāti tipallattho, taṃ tipallatthaṃ. Anekamāyanti bahumāyaṃ bahuvañcanaṃ. Aṭṭhakkhuranti ekekasmiṃ pāde dvinnaṃ dvinnaṃ vasena aṭṭhahi khurehi samannāgataṃ. Aḍḍharattāpapāyinti purimayāmaṃ atikkamitvā majjhimayāme araññato āgamma pānīyassa pivanato aḍḍharatte āpaṃ pivatīti aḍḍharattāpapāyī. ‘‘Aḍḍharatte āpapāyi’’ntipi pāṭho. Mama bhāgineyyaṃ migaṃ ahaṃ sādhukaṃ migamāyaṃ uggaṇhāpesiṃ. Kathaṃ? Yathā ekena sotena chamāyaṃ assasanto chahi kalāhi atibhoti bhāgineyyo. Idaṃ vuttaṃ hoti – ayañhi tava puttaṃ tathā uggaṇhāpesiṃ, yathā ekasmiṃ uparimanāsikāsote vātaṃ sannirumbhitvā pathaviyaṃ allīnena ekena heṭṭhimanāsikāsotena tatheva chamāyaṃ assasanto chahi kalāhi luddakaṃ atibhoti, chahi koṭṭhāsehi ajjhottharati vañcetīti attho. Katamehi chahi? Cattāro pāde pasāretvā ekena passena seyyāya, khurehi tiṇapaṃsukhaṇanena, jivhāninnāmanena, udarassa uddhumātabhāvakaraṇena, uccārapassāvavissajjanena, vātassa nirumbhanenāti. Atha vā tathā naṃ uggaṇhāpesiṃ, yathā ekena sotena chamāyaṃ assasanto. Chahīti heṭṭhā vuttehi chahi kāraṇehi. Kalāhīti kalāyissati, luddakaṃ vañcessatīti attho. Bhotīti bhaginiṃ ālapati. Bhāgineyyoti evaṃ chahi kāraṇehi vañcakaṃ bhāgineyyaṃ niddisati.

    ഏവം ബോധിസത്തോ ഭാഗിനേയ്യസ്സ മിഗമായം സാധുകം ഉഗ്ഗഹിതഭാവം വദന്തോ ഭഗിനിം സമസ്സാസേസി. സോപി മിഗപോതകോ പാസേ ബദ്ധോ അനിബന്ധിത്വായേവ ഭൂമിയം മഹാഫാസുകപസ്സേന പാദേ പസാരേത്വാ നിപന്നോ പാദാനം ആസന്നട്ഠാനേ ഖുരേഹി ഏവ പഹരിത്വാ പംസുഞ്ച തിണാനി ച ഉപ്പാടേത്വാ ഉച്ചാരപസ്സാവം വിസ്സജ്ജേത്വാ സീസം പാതേത്വാ ജിവ്ഹം നിന്നാമേത്വാ സരീരം ഖേളകിലിന്നം കത്വാ വാതഗ്ഗഹണേന ഉദരം ഉദ്ധുമാതകം കത്വാ അക്ഖീനി പരിവത്തേത്വാ ഹേട്ഠാനാസികാസോതേന വാതം സഞ്ചരാപേന്തോ ഉപരിമനാസികാസോതേന വാതം സന്നിരുമ്ഭിത്വാ സകലസരീരം ഥദ്ധഭാവം ഗാഹാപേത്വാ മതകാകാരം ദസ്സേസി, നീലമക്ഖികാപി നം സമ്പരിവാരേസും, തസ്മിം തസ്മിം ഠാനേ കാകാ നിലീയിംസു. ലുദ്ദോ ആഗന്ത്വാ ഉദരേ ഹത്ഥേന പഹരിത്വാ ‘‘പാതോവ ബദ്ധോ ഭവിസ്സതി, പൂതികോ ജാതോ’’തി തസ്സ ബന്ധനരജ്ജും മോചേത്വാ ‘‘ഏത്ഥേവ ദാനി നം ഉക്കന്തിത്വാ മംസം ആദായ ഗമിസ്സാമീ’’തി നിരാസങ്കോ ഹുത്വാ സാഖാപലാസം ഗഹേതും ആരദ്ധോ. മിഗപോതകോപി ഉട്ഠായ ചതൂഹി പാദേഹി ഠത്വാ കായം വിധുനിത്വാ ഗീവം പസാരേത്വാ മഹാവാതേന ഛിന്നവലാഹകോ വിയ വേഗേന മാതു സന്തികം അഗമാസി. സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, രാഹുലോ ഇദാനേവ സിക്ഖാകാമോ, പുബ്ബേപി സിക്ഖാകാമോയേവാ’’തി ഏവം മിഗജാതകം ആഹരിത്വാ കഥേസി.

    Evaṃ bodhisatto bhāgineyyassa migamāyaṃ sādhukaṃ uggahitabhāvaṃ vadanto bhaginiṃ samassāsesi. Sopi migapotako pāse baddho anibandhitvāyeva bhūmiyaṃ mahāphāsukapassena pāde pasāretvā nipanno pādānaṃ āsannaṭṭhāne khurehi eva paharitvā paṃsuñca tiṇāni ca uppāṭetvā uccārapassāvaṃ vissajjetvā sīsaṃ pātetvā jivhaṃ ninnāmetvā sarīraṃ kheḷakilinnaṃ katvā vātaggahaṇena udaraṃ uddhumātakaṃ katvā akkhīni parivattetvā heṭṭhānāsikāsotena vātaṃ sañcarāpento uparimanāsikāsotena vātaṃ sannirumbhitvā sakalasarīraṃ thaddhabhāvaṃ gāhāpetvā matakākāraṃ dassesi, nīlamakkhikāpi naṃ samparivāresuṃ, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne kākā nilīyiṃsu. Luddo āgantvā udare hatthena paharitvā ‘‘pātova baddho bhavissati, pūtiko jāto’’ti tassa bandhanarajjuṃ mocetvā ‘‘ettheva dāni naṃ ukkantitvā maṃsaṃ ādāya gamissāmī’’ti nirāsaṅko hutvā sākhāpalāsaṃ gahetuṃ āraddho. Migapotakopi uṭṭhāya catūhi pādehi ṭhatvā kāyaṃ vidhunitvā gīvaṃ pasāretvā mahāvātena chinnavalāhako viya vegena mātu santikaṃ agamāsi. Satthā ‘‘na, bhikkhave, rāhulo idāneva sikkhākāmo, pubbepi sikkhākāmoyevā’’ti evaṃ migajātakaṃ āharitvā kathesi.

    അമ്ബലട്ഠിയരാഹുലോവാദം ദേസേസീതി ‘‘പസ്സസി നോ ത്വം, രാഹുല, ഇമം പരിത്തം ഉദകാവസേസം ഉദകാദാനേ ഠപിതന്തി? ഏവം, ഭന്തേ. ഏവം പരിത്തകം ഖോ, രാഹുല, തേസം സാമഞ്ഞം, യേസം നത്ഥി സമ്പജാനമുസാവാദേ ലജ്ജാ’’തി ഏവമാദിനാ അമ്ബലട്ഠിയരാഹുലോവാദം (മ॰ നി॰ ൨.൧൦൭ ആദയോ) കഥേസി. ഗേഹസിതം വിതക്കം വിതക്കേന്തസ്സാതി ആയസ്മാ കിര രാഹുലോ ഭഗവതോ പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ ഗച്ഛന്തോവ പാദതലതോ യാവ ഉപരി കേസന്താ തഥാഗതം ഓലോകേസി, സോ ഭഗവതോ ബുദ്ധവേസവിലാസം ദിസ്വാ ‘‘സോഭതി ഭഗവാ ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണവിചിത്തസരീരോ ബ്യാമപ്പഭാപരിക്ഖിത്തതായ വിപ്പകിണ്ണസുവണ്ണചുണ്ണമജ്ഝഗതോ വിയ വിജ്ജുലതാപരിക്ഖിത്തോ കനകപബ്ബതോ വിയ യന്തസമാകഡ്ഢിതരതനവിചിത്തസുവണ്ണഅഗ്ഘികം വിയ പംസുകൂലചീവരപ്പടിച്ഛന്നോപി രത്തകമ്ബലപരിക്ഖിത്തകനകപബ്ബതോ വിയ പവാളലതാപടിമണ്ഡിതസുവണ്ണഘടികം വിയ ചീനപിട്ഠചുണ്ണപൂജിതസുവണ്ണചേതിയം വിയ ലാഖാരസാനുലിത്തോ കനകഥൂപോ വിയ രത്തവലാഹകന്തരഗതോ തങ്ഖണമുഗ്ഗതപുണ്ണചന്ദോ വിയ അഹോ സമതിംസപാരമിതാനുഭാവേന സജ്ജിതസ്സ അത്തഭാവസ്സ സിരിസമ്പത്തീ’’തി ചിന്തേസി. തതോ അത്താനമ്പി ഓലോകേത്വാ ‘‘അഹമ്പി സോഭാമി, സചേ ഭഗവാ ചതൂസു മഹാദീപേസു ചക്കവത്തിരജ്ജം അകരിസ്സ, മയ്ഹം പരിണായകട്ഠാനന്തരമദസ്സ, ഏവം സന്തേ അതിവിയ ജമ്ബുദീപതലം അതിസോഭിസ്സാ’’തി അത്തഭാവം നിസ്സായ ഗേഹസിതം ഛന്ദരാഗം ഉപ്പാദേസി. തം സന്ധായേതം വുത്തം – ‘‘സത്ഥു ചേവ അത്തനോ ച രൂപസമ്പത്തിം ദിസ്വാ ഗേഹസിതം വിതക്കം വിതക്കേന്തസ്സാ’’തി.

    Ambalaṭṭhiyarāhulovādaṃ desesīti ‘‘passasi no tvaṃ, rāhula, imaṃ parittaṃ udakāvasesaṃ udakādāne ṭhapitanti? Evaṃ, bhante. Evaṃ parittakaṃ kho, rāhula, tesaṃ sāmaññaṃ, yesaṃ natthi sampajānamusāvāde lajjā’’ti evamādinā ambalaṭṭhiyarāhulovādaṃ (ma. ni. 2.107 ādayo) kathesi. Gehasitaṃ vitakkaṃ vitakkentassāti āyasmā kira rāhulo bhagavato piṭṭhito piṭṭhito gacchantova pādatalato yāva upari kesantā tathāgataṃ olokesi, so bhagavato buddhavesavilāsaṃ disvā ‘‘sobhati bhagavā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavicittasarīro byāmappabhāparikkhittatāya vippakiṇṇasuvaṇṇacuṇṇamajjhagato viya vijjulatāparikkhitto kanakapabbato viya yantasamākaḍḍhitaratanavicittasuvaṇṇaagghikaṃ viya paṃsukūlacīvarappaṭicchannopi rattakambalaparikkhittakanakapabbato viya pavāḷalatāpaṭimaṇḍitasuvaṇṇaghaṭikaṃ viya cīnapiṭṭhacuṇṇapūjitasuvaṇṇacetiyaṃ viya lākhārasānulitto kanakathūpo viya rattavalāhakantaragato taṅkhaṇamuggatapuṇṇacando viya aho samatiṃsapāramitānubhāvena sajjitassa attabhāvassa sirisampattī’’ti cintesi. Tato attānampi oloketvā ‘‘ahampi sobhāmi, sace bhagavā catūsu mahādīpesu cakkavattirajjaṃ akarissa, mayhaṃ pariṇāyakaṭṭhānantaramadassa, evaṃ sante ativiya jambudīpatalaṃ atisobhissā’’ti attabhāvaṃ nissāya gehasitaṃ chandarāgaṃ uppādesi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘satthu ceva attano ca rūpasampattiṃ disvā gehasitaṃ vitakkaṃ vitakkentassā’’ti.

    ഭഗവാപി പുരതോ ഗച്ഛന്തോവ ചിന്തേസി – ‘‘പരിപുണ്ണച്ഛവിമംസലോഹിതോ ദാനി രാഹുലസ്സ അത്തഭാവോ, രജനീയേസു രൂപാരമ്മണാദീസു ചിത്തസ്സ പക്ഖന്ദനകാലോ ജാതോ, നിപ്ഫലതായ നു ഖോ രാഹുലോ വീതിനാമേതീ’’തി. അഥ സഹാവജ്ജനേനേവ പസന്നേ ഉദകേ മച്ഛം വിയ പരിസുദ്ധേ ആദാസമണ്ഡലേ മുഖനിമിത്തം വിയ ച തസ്സ തം ചിത്തുപ്പാദം അദ്ദസ, ദിസ്വാ ച ‘‘അയം രാഹുലോ മയ്ഹം അത്രജോ ഹുത്വാ മമ പച്ഛതോ ആഗച്ഛന്തോ ‘അഹം സോഭാമി, മയ്ഹം വണ്ണായതനം പസന്ന’ന്തി അത്തഭാവം നിസ്സായ ഗേഹസിതം ഛന്ദരാഗം ഉപ്പാദേതി, അതിത്ഥേ പക്ഖന്ദോ, ഉപ്പഥം പടിപന്നോ, അഗോചരേ ചരതി, ദിസാമൂള്ഹഅദ്ധികോ വിയ അഗന്തബ്ബം ദിസം ഗച്ഛതി, അയം ഖോ പനസ്സ കിലേസോ അബ്ഭന്തരേ വഡ്ഢന്തോ അത്തത്ഥമ്പി യഥാഭൂതം പസ്സിതും ന ദസ്സിസ്സതി പരത്ഥമ്പി ഉഭയത്ഥമ്പി, തതോ നിരയേപി പടിസന്ധിം ഗണ്ഹാപേസ്സതി, തിരച്ഛാനയോനിയമ്പി പേത്തിവിസയേപി അസുരകായേപി സമ്ബാധേപി മാതുകുച്ഛിസ്മിന്തി അനമതഗ്ഗേ സംസാരവട്ടേ പരിപാതേസ്സതി. യഥാ ഖോ പന അനേകരതനപൂരാ മഹാനാവാ ഭിന്നഫലകന്തരേന ഉദകം ആദിയമാനാ മുഹുത്തമ്പി ന അജ്ഝുപേക്ഖിതബ്ബാ ഹോതി, വേഗേന വേഗേനസ്സാ വിവരം പിദഹിതും വട്ടതി, ഏവമേവ അയമ്പി ന അജ്ഝുപേക്ഖിതബ്ബോ. യാവസ്സ അയം കിലേസോ അബ്ഭന്തരേ സീലരതനാദീനി ന വിനാസേതി, താവദേവ നം നിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി അജ്ഝാസയം അകാസി. തതോ രാഹുലം ആമന്തേത്വാ ‘‘യം കിഞ്ചി, രാഹുല, രൂപം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അജ്ഝത്തം വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികം വാ സുഖുമം വാ ഹീനം വാ പണീതം വാ യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, സബ്ബം രൂപം ‘നേതം മമ, നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’തി ഏവമേതം യഥാഭൂതം സമ്മപ്പഞ്ഞായ ദട്ഠബ്ബന്തി. രൂപമേവ നു ഖോ ഭഗവാ രൂപമേവ നു ഖോ സുഗതാതി. രൂപമ്പി രാഹുല, വേദനാപി രാഹുല, സഞ്ഞാപി രാഹുല, സങ്ഖാരാപി രാഹുല, വിഞ്ഞാണമ്പി രാഹുലാ’’തി മഹാരാഹുലോവാദസുത്തം (മ॰ നി॰ ൨.൧൧൩ ആദയോ) അഭാസി. തം ദസ്സേതും – ‘‘യം കിഞ്ചി രാഹുല…പേ॰… കഥേസീ’’തി വുത്തം.

    Bhagavāpi purato gacchantova cintesi – ‘‘paripuṇṇacchavimaṃsalohito dāni rāhulassa attabhāvo, rajanīyesu rūpārammaṇādīsu cittassa pakkhandanakālo jāto, nipphalatāya nu kho rāhulo vītināmetī’’ti. Atha sahāvajjaneneva pasanne udake macchaṃ viya parisuddhe ādāsamaṇḍale mukhanimittaṃ viya ca tassa taṃ cittuppādaṃ addasa, disvā ca ‘‘ayaṃ rāhulo mayhaṃ atrajo hutvā mama pacchato āgacchanto ‘ahaṃ sobhāmi, mayhaṃ vaṇṇāyatanaṃ pasanna’nti attabhāvaṃ nissāya gehasitaṃ chandarāgaṃ uppādeti, atitthe pakkhando, uppathaṃ paṭipanno, agocare carati, disāmūḷhaaddhiko viya agantabbaṃ disaṃ gacchati, ayaṃ kho panassa kileso abbhantare vaḍḍhanto attatthampi yathābhūtaṃ passituṃ na dassissati paratthampi ubhayatthampi, tato nirayepi paṭisandhiṃ gaṇhāpessati, tiracchānayoniyampi pettivisayepi asurakāyepi sambādhepi mātukucchisminti anamatagge saṃsāravaṭṭe paripātessati. Yathā kho pana anekaratanapūrā mahānāvā bhinnaphalakantarena udakaṃ ādiyamānā muhuttampi na ajjhupekkhitabbā hoti, vegena vegenassā vivaraṃ pidahituṃ vaṭṭati, evameva ayampi na ajjhupekkhitabbo. Yāvassa ayaṃ kileso abbhantare sīlaratanādīni na vināseti, tāvadeva naṃ niggaṇhissāmī’’ti ajjhāsayaṃ akāsi. Tato rāhulaṃ āmantetvā ‘‘yaṃ kiñci, rāhula, rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ rūpaṃ ‘netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya daṭṭhabbanti. Rūpameva nu kho bhagavā rūpameva nu kho sugatāti. Rūpampi rāhula, vedanāpi rāhula, saññāpi rāhula, saṅkhārāpi rāhula, viññāṇampi rāhulā’’ti mahārāhulovādasuttaṃ (ma. ni. 2.113 ādayo) abhāsi. Taṃ dassetuṃ – ‘‘yaṃ kiñci rāhula…pe… kathesī’’ti vuttaṃ.

    സംയുത്തകേ പന രാഹുലോവാദോതി രാഹുലസംയുത്തേ വുത്തരാഹുലോവാദം സന്ധായ വദന്തി. തത്ഥ ‘‘സാധു മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ സംഖിത്തേന ധമ്മം ദേസേതു, യമഹം, ഭന്തേ, ഭഗവതോ ധമ്മം സുത്വാ ഏകോ വൂപകട്ഠോ അപ്പമത്തോ ആതാപീ പഹിതത്തോ വിഹരേയ്യ’’ന്തി ഥേരേന യാചിതോ ‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, രാഹുല, ചക്ഖു നിച്ചം വാ അനിച്ചം വാതി? അനിച്ചം, ഭന്തേ. യം പനാനിച്ചം , ദുക്ഖം വാ തം സുഖം വാതി? ദുക്ഖം, ഭന്തേ. യം പനാനിച്ചം ദുക്ഖം വിപരിണാമധമ്മം, കല്ലം നു തം സമനുപസ്സിതും ‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’’’തിആദിനാ രാഹുലോവാദം (സം॰ നി॰ ൨.൧൮൮ ആദയോ) ആരഭി. ഥേരസ്സ വിപസ്സനാചാരോയേവ, ന പന മഹാരാഹുലോവാദോ വിയ വിതക്കൂപച്ഛേദായ വുത്തോതി അധിപ്പായോ.

    Saṃyuttake pana rāhulovādoti rāhulasaṃyutte vuttarāhulovādaṃ sandhāya vadanti. Tattha ‘‘sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetu, yamahaṃ, bhante, bhagavato dhammaṃ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto vihareyya’’nti therena yācito ‘‘taṃ kiṃ maññasi, rāhula, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vāti? Aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ , dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti? Dukkhaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’’tiādinā rāhulovādaṃ (saṃ. ni. 2.188 ādayo) ārabhi. Therassa vipassanācāroyeva, na pana mahārāhulovādo viya vitakkūpacchedāya vuttoti adhippāyo.

    അഥസ്സ സത്ഥാ ഞാണപരിപാകം ഞത്വാതിആദീസു ഭഗവതോ കിര രഹോഗതസ്സ പടിസല്ലീനസ്സ ഏവം ചേതസോ പരിവിതക്കോ ഉദപാദി ‘‘പരിപക്കാ ഖോ രാഹുലസ്സ വിമുത്തിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ, യന്നൂനാഹം രാഹുലം ഉത്തരി ആസവാനം ഖയേ വിനേയ്യ’’ന്തി? അഥസ്സ ഭഗവാ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസേത്വാ പത്തചീവരമാദായ സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ ചരിത്വാ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ ആയസ്മന്തം രാഹുലം ആമന്തേസി – ‘‘ഗണ്ഹാഹി, രാഹുല, നിസീദനം, യേന അന്ധവനം തേനുപസങ്കമിസ്സാമ ദിവാവിഹാരായാ’’തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി ഖോ ആയസ്മാ രാഹുലോ ഭഗവതോ പടിസ്സുത്വാ നിസീദനം ആദായ ഭഗവതോ പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധി. തേന ഖോ പന സമയേന അനേകാനി ദേവതാസഹസ്സാനി ഭഗവന്തം അഭിവന്ദിത്വാ അനുബന്ധിതാ ഹോന്തി ‘‘അജ്ജ ഭഗവാ ആയസ്മന്തം രാഹുലം ഉത്തരി ആസവാനം ഖയേ വിനേസ്സതീ’’തി. അഥ ഖോ ഭഗവാ അന്ധവനം അജ്ഝോഗാഹേത്വാ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസീദി. ആയസ്മാപി രാഹുലോ ഭഗവന്തം അഭിവാദേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. അഥ ആയസ്മന്തം രാഹുലം ആമന്തേത്വാ ‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, രാഹുല, ചക്ഖു നിച്ചം വാ അനിച്ചം വാതി? അനിച്ചം, ഭന്തേ. യം പനാനിച്ചം, ദുക്ഖം വാ തം സുഖം വാതി? ദുക്ഖം, ഭന്തേ. യം പനാനിച്ചം ദുക്ഖം വിപരിണാമധമ്മം, കല്ലം നു തം സമനുപസ്സിതും ‘ഏതം മമ, ഏസോഹമസ്മി, ഏസോ മേ അത്താ’’’തിആദിനാ രാഹുലോവാദം (സം॰ നി॰ ൪.൧൨൧) അദാസി. തം സന്ധായേതം വുത്തം – ‘‘അന്ധവനേ നിസിന്നോ ചൂളരാഹുലോവാദം കഥേസീ’’തി.

    Athassa satthā ñāṇaparipākaṃ ñatvātiādīsu bhagavato kira rahogatassa paṭisallīnassa evaṃ cetaso parivitakko udapādi ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yannūnāhaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vineyya’’nti? Athassa bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ rāhulaṃ āmantesi – ‘‘gaṇhāhi, rāhula, nisīdanaṃ, yena andhavanaṃ tenupasaṅkamissāma divāvihārāyā’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā rāhulo bhagavato paṭissutvā nisīdanaṃ ādāya bhagavato piṭṭhito piṭṭhito anubandhi. Tena kho pana samayena anekāni devatāsahassāni bhagavantaṃ abhivanditvā anubandhitā honti ‘‘ajja bhagavā āyasmantaṃ rāhulaṃ uttari āsavānaṃ khaye vinessatī’’ti. Atha kho bhagavā andhavanaṃ ajjhogāhetvā aññatarasmiṃ rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Āyasmāpi rāhulo bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Atha āyasmantaṃ rāhulaṃ āmantetvā ‘‘taṃ kiṃ maññasi, rāhula, cakkhu niccaṃ vā aniccaṃ vāti? Aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ, dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti? Dukkhaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’’tiādinā rāhulovādaṃ (saṃ. ni. 4.121) adāsi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘andhavane nisinno cūḷarāhulovādaṃ kathesī’’ti.

    കോടിസതസഹസ്സദേവതാഹീതി ആയസ്മതാ രാഹുലേന പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ പാദമൂലേ പഥവിന്ധരരാജകാലേ പത്ഥനം ഠപേന്തേന സദ്ധിം പത്ഥനം ഠപിതദേവതായേവേതാ. താസു പന കാചി ഭൂമട്ഠദേവതാ, കാചി അന്തലിക്ഖട്ഠകാ, കാചി ചാതുമഹാരാജികാദിദേവലോകേ, കാചി ബ്രഹ്മലോകേ നിബ്ബത്താ, ഇമസ്മിം പന ദിവസേ സബ്ബാ ഏകട്ഠാനേ അന്ധവനസ്മിംയേവ സന്നിപതിതാ.

    Koṭisatasahassadevatāhīti āyasmatā rāhulena padumuttarassa bhagavato pādamūle pathavindhararājakāle patthanaṃ ṭhapentena saddhiṃ patthanaṃ ṭhapitadevatāyevetā. Tāsu pana kāci bhūmaṭṭhadevatā, kāci antalikkhaṭṭhakā, kāci cātumahārājikādidevaloke, kāci brahmaloke nibbattā, imasmiṃ pana divase sabbā ekaṭṭhāne andhavanasmiṃyeva sannipatitā.

    ആഭിദോസികന്തി പാരിവാസികം ഏകരത്താതിക്കന്തം പൂതിഭൂതം. ഏകരത്താതിക്കന്തസ്സേവ ഹി നാമസഞ്ഞാ ഏസാ, യദിദം ആഭിദോസികോതി. അയം പനേത്ഥ വചനത്ഥോ – പൂതിഭാവദോസേന അഭിഭൂതോതി അഭിദോസോ, അഭിദോസോയേവ ആഭിദോസികോ. കുമ്മാസന്തി യവകുമ്മാസം. അധിവാസേത്വാതി ‘‘തേന ഹി, താത രട്ഠപാല, അധിവാസേഹി സ്വാതനായ ഭത്ത’’ന്തി പിതരാ നിമന്തിതോ സ്വാതനായ ഭിക്ഖം അധിവാസേത്വാ. ഏത്ഥ ച ഥേരോ പകതിയാ ഉക്കട്ഠസപദാനചാരികോ സ്വാതനായ ഭിക്ഖം നാമ നാധിവാസേതി, മാതു അനുഗ്ഗഹേന പന അധിവാസേതി. മാതു കിരസ്സ ഥേരം അനുസ്സരിത്വാ അനുസ്സരിത്വാ മഹാസോകോ ഉപ്പജ്ജതി, രോദനേനേവ ദുക്ഖീ വിയ ജാതാ, തസ്മാ ഥേരോ ‘‘സചാഹം തം അപസ്സിത്വാ ഗമിസ്സാമി, ഹദയമ്പിസ്സാ ഫലേയ്യാ’’തി അനുഗ്ഗഹേന അധിവാസേസി. പണ്ഡിതാ ഹി ഭിക്ഖൂ മാതാപിതൂനം ആചരിയുപജ്ഝായാനം വാ കാതബ്ബം അനുഗ്ഗഹം അജ്ഝുപേക്ഖിത്വാ ധുതങ്ഗസുദ്ധികാ ന ഭവന്തി.

    Ābhidosikanti pārivāsikaṃ ekarattātikkantaṃ pūtibhūtaṃ. Ekarattātikkantasseva hi nāmasaññā esā, yadidaṃ ābhidosikoti. Ayaṃ panettha vacanattho – pūtibhāvadosena abhibhūtoti abhidoso, abhidosoyeva ābhidosiko. Kummāsanti yavakummāsaṃ. Adhivāsetvāti ‘‘tena hi, tāta raṭṭhapāla, adhivāsehi svātanāya bhatta’’nti pitarā nimantito svātanāya bhikkhaṃ adhivāsetvā. Ettha ca thero pakatiyā ukkaṭṭhasapadānacāriko svātanāya bhikkhaṃ nāma nādhivāseti, mātu anuggahena pana adhivāseti. Mātu kirassa theraṃ anussaritvā anussaritvā mahāsoko uppajjati, rodaneneva dukkhī viya jātā, tasmā thero ‘‘sacāhaṃ taṃ apassitvā gamissāmi, hadayampissā phaleyyā’’ti anuggahena adhivāsesi. Paṇḍitā hi bhikkhū mātāpitūnaṃ ācariyupajjhāyānaṃ vā kātabbaṃ anuggahaṃ ajjhupekkhitvā dhutaṅgasuddhikā na bhavanti.

    അലങ്കതപടിയത്തേ ഇത്ഥിജനേതി പിതരാ ഉയ്യോജിതേ ഇത്ഥിജനേ. പിതാ കിരസ്സ ദുതിയദിവസേ സകനിവേസനേ മഹന്തം ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണസ്സ പുഞ്ജം കാരാപേത്വാ കിലഞ്ജേഹി പടിച്ഛാദാപേത്വാ ആയസ്മതോ രട്ഠപാലസ്സ പുരാണദുതിയികായോ ‘‘ഏഥ തുമ്ഹേ വധൂ, യേന അലങ്കാരേന അലങ്കതാ പുബ്ബേ രട്ഠപാലസ്സ കുലപുത്തസ്സ പിയാ ഹോഥ മനാപാ, തേന അലങ്കാരേന അലങ്കരോഥാ’’തി ആണാപേത്വാ പണീതം ഖാദനീയം ഭോജനീയം പടിയാദാപേത്വാ കാലേ ആരോചിതേ ആഗന്ത്വാ പഞ്ഞത്തേ ആസനേ നിസിന്നം ‘‘ഇദം തേ, രട്ഠപാല, മത്തികം ധനം, അഞ്ഞം പേത്തികം, അഞ്ഞം പിതാമഹം; സക്കാ, താത രട്ഠപാല, ഭോഗേ ച ഭുഞ്ജിതും, പുഞ്ഞാനി ച കാതും? ഏഹി ത്വം, താത രട്ഠപാല, സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തിത്വാ ഭോഗേ ച ഭുഞ്ജസ്സു, പുഞ്ഞാനി ച കരോഹീ’’തി യാചിത്വാ തേന പടിക്ഖിപിത്വാ ധമ്മേ ദേസിതേ ‘‘അഹം ഇമം ഉപ്പബ്ബാജേസ്സാമീ’’തി ആനയിം, സോ ‘‘ദാനി മേ ധമ്മകഥം കാതും ആരദ്ധോ, അലം മേ വചനം ന കരിസ്സതീ’’തി ഉട്ഠായ ഗന്ത്വാ തസ്സ ഓരോധാനം ദ്വാരം വിവരാപേത്വാ ‘‘അയം വോ സാമികോ, ഗച്ഛഥ, യം കിഞ്ചി കത്വാന ഗണ്ഹിതും വായമഥാ’’തി ഉയ്യോജേസി. തീസു വയേസു ഠിതാ നാടകിത്ഥിയോ ഥേരം പരിവാരയിംസു. താസു അയം അസുഭസഞ്ഞം ഉപ്പാദേസി. തേന വുത്തം – ‘‘അലങ്കതപടിയത്തേ ഇത്ഥിജനേ അസുഭസഞ്ഞം ഉപ്പാദേത്വാ’’തി.

    Alaṅkatapaṭiyatte itthijaneti pitarā uyyojite itthijane. Pitā kirassa dutiyadivase sakanivesane mahantaṃ hiraññasuvaṇṇassa puñjaṃ kārāpetvā kilañjehi paṭicchādāpetvā āyasmato raṭṭhapālassa purāṇadutiyikāyo ‘‘etha tumhe vadhū, yena alaṅkārena alaṅkatā pubbe raṭṭhapālassa kulaputtassa piyā hotha manāpā, tena alaṅkārena alaṅkarothā’’ti āṇāpetvā paṇītaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ paṭiyādāpetvā kāle ārocite āgantvā paññatte āsane nisinnaṃ ‘‘idaṃ te, raṭṭhapāla, mattikaṃ dhanaṃ, aññaṃ pettikaṃ, aññaṃ pitāmahaṃ; sakkā, tāta raṭṭhapāla, bhoge ca bhuñjituṃ, puññāni ca kātuṃ? Ehi tvaṃ, tāta raṭṭhapāla, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjassu, puññāni ca karohī’’ti yācitvā tena paṭikkhipitvā dhamme desite ‘‘ahaṃ imaṃ uppabbājessāmī’’ti ānayiṃ, so ‘‘dāni me dhammakathaṃ kātuṃ āraddho, alaṃ me vacanaṃ na karissatī’’ti uṭṭhāya gantvā tassa orodhānaṃ dvāraṃ vivarāpetvā ‘‘ayaṃ vo sāmiko, gacchatha, yaṃ kiñci katvāna gaṇhituṃ vāyamathā’’ti uyyojesi. Tīsu vayesu ṭhitā nāṭakitthiyo theraṃ parivārayiṃsu. Tāsu ayaṃ asubhasaññaṃ uppādesi. Tena vuttaṃ – ‘‘alaṅkatapaṭiyatte itthijane asubhasaññaṃ uppādetvā’’ti.

    ഠിതകോവ ധമ്മം ദേസേത്വാതി –

    Ṭhitakovadhammaṃ desetvāti –

    ‘‘പസ്സ ചിത്തകതം ബിമ്ബം, അരുകായം സമുസ്സിതം;

    ‘‘Passa cittakataṃ bimbaṃ, arukāyaṃ samussitaṃ;

    ആതുരം ബഹുസങ്കപ്പം, യസ്സ നത്ഥി ധുവം ഠിതി.

    Āturaṃ bahusaṅkappaṃ, yassa natthi dhuvaṃ ṭhiti.

    ‘‘പസ്സ ചിത്തകതം രൂപം, മണിനാ കുണ്ഡലേന ച;

    ‘‘Passa cittakataṃ rūpaṃ, maṇinā kuṇḍalena ca;

    അട്ഠിം തചേന ഓനദ്ധം, സഹ വത്ഥേഹി സോഭതി.

    Aṭṭhiṃ tacena onaddhaṃ, saha vatthehi sobhati.

    ‘‘അലത്തകകതാ പാദാ, മുഖം ചുണ്ണകമക്ഖിതം;

    ‘‘Alattakakatā pādā, mukhaṃ cuṇṇakamakkhitaṃ;

    അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ‘‘അട്ഠാപദകതാ കേസാ, നേത്താ അഞ്ജനമക്ഖിതാ;

    ‘‘Aṭṭhāpadakatā kesā, nettā añjanamakkhitā;

    അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ‘‘അഞ്ജനീവണ്ണവാ ചിത്താ, പൂതികായോ അലങ്കതോ;

    ‘‘Añjanīvaṇṇavā cittā, pūtikāyo alaṅkato;

    അലം ബാലസ്സ മോഹായ, നോ ച പാരഗവേസിനോ.

    Alaṃ bālassa mohāya, no ca pāragavesino.

    ‘‘ഓദഹി മിഗവോ പാസം, നാസദാ വാഗുരം മിഗോ;

    ‘‘Odahi migavo pāsaṃ, nāsadā vāguraṃ migo;

    ഭുത്വാ നിവാപം ഗച്ഛാമി, കന്ദന്തേ മിഗബന്ധകേ’’തി. (മ॰ നി॰ ൨.൩൦൨; ഥേരഗാ॰ ൭൬൯-൭൭൪) –

    Bhutvā nivāpaṃ gacchāmi, kandante migabandhake’’ti. (ma. ni. 2.302; theragā. 769-774) –

    ഇമാഹി ഗാഥാഹി ധമ്മം ദേസേത്വാ.

    Imāhi gāthāhi dhammaṃ desetvā.

    ആകാസം ഉപ്പതിത്വാതി ആകാസം പക്ഖന്ദിത്വാ. കസ്മാ പന ഥേരോ ആകാസേന ഗതോ? പിതാ കിരസ്സ സേട്ഠി സത്തസു ദ്വാരകോട്ഠകേസു അഗ്ഗളാനി ദാപേത്വാ മല്ലേ ആണാപേസി ‘‘സചേ നിക്ഖമിത്വാ ഗച്ഛതി, ഹത്ഥപാദേസു നം ഗഹേത്വാ കാസായാനി ഹരിത്വാ ഗിഹിവേസം ഗണ്ഹാപേഥാ’’തി. തസ്മാ ഥേരോ ‘‘ഏതേ മാദിസം മഹാഖീണാസവം ഹത്ഥേ വാ പാദേ വാ ഗഹേത്വാ അപുഞ്ഞം പസവേയ്യും, തം നേസം മാ അഹോസീ’’തി ചിന്തേത്വാ ആകാസേന അഗമാസി. മിഗചീരന്തി ഏവംനാമകം ഉയ്യാനം. ചതുപാരിജുഞ്ഞപടിമണ്ഡിതന്തി ജരാപാരിജുഞ്ഞം, ബ്യാധിപാരിജുഞ്ഞം, ഭോഗപാരിജുഞ്ഞം, ഞാതിപാരിജുഞ്ഞന്തി ഇമേഹി ചതൂഹി പാരിജുഞ്ഞേഹി പടിമണ്ഡിതം. പാരിജുഞ്ഞന്തി ച പരിഹാനീതി അത്ഥോ. സേസമേത്ഥ സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Ākāsaṃuppatitvāti ākāsaṃ pakkhanditvā. Kasmā pana thero ākāsena gato? Pitā kirassa seṭṭhi sattasu dvārakoṭṭhakesu aggaḷāni dāpetvā malle āṇāpesi ‘‘sace nikkhamitvā gacchati, hatthapādesu naṃ gahetvā kāsāyāni haritvā gihivesaṃ gaṇhāpethā’’ti. Tasmā thero ‘‘ete mādisaṃ mahākhīṇāsavaṃ hatthe vā pāde vā gahetvā apuññaṃ pasaveyyuṃ, taṃ nesaṃ mā ahosī’’ti cintetvā ākāsena agamāsi. Migacīranti evaṃnāmakaṃ uyyānaṃ. Catupārijuññapaṭimaṇḍitanti jarāpārijuññaṃ, byādhipārijuññaṃ, bhogapārijuññaṃ, ñātipārijuññanti imehi catūhi pārijuññehi paṭimaṇḍitaṃ. Pārijuññanti ca parihānīti attho. Sesamettha suviññeyyameva.

    കുണ്ഡധാനത്ഥേരവത്ഥു

    Kuṇḍadhānattheravatthu

    ൨൧൧. തതിയേ സലാകം ഗണ്ഹന്തീതി സലാകഗാഹകാ. സുനാപരന്തജനപദം ഗച്ഛന്തേപി പഠമമേവ സലാകം ഗണ്ഹീതി സമ്ബന്ധോ. ഛബ്ബസ്സന്തരേതി ഛന്നം വസ്സാനം അബ്ഭന്തരേ. മേത്തീതി മിത്തഭാവോ. ഭേദകേ സതീതി ഭേദകരണേ സതി. ഗുമ്ബസഭാഗതോതി ഗുമ്ബസമീപതോ, അയമേവ വാ പാഠോ. ഇത്ഥീ ഹുത്വാതി ഇത്ഥീ വിയ ഹുത്വാ, മനുസ്സിത്ഥിവണ്ണം മാപേത്വാതി അത്ഥോ. ദീഘരത്താനുഗതോതി ദീഘകാലം അനുബന്ധോ. ഏത്തകം അദ്ധാനന്തി ഏത്തകം കാലം. ഹന്ദാവുസോതി ഗണ്ഹാവുസോ. അത്ഥം ഗഹേത്വാതി ഭൂതത്ഥം ഗഹേത്വാ, അയമേവ വാ പാഠോ. കോണ്ഡോ ജാതോതി ധുത്തോ ജാതോ.

    211. Tatiye salākaṃ gaṇhantīti salākagāhakā. Sunāparantajanapadaṃ gacchantepi paṭhamameva salākaṃ gaṇhīti sambandho. Chabbassantareti channaṃ vassānaṃ abbhantare. Mettīti mittabhāvo. Bhedake satīti bhedakaraṇe sati. Gumbasabhāgatoti gumbasamīpato, ayameva vā pāṭho. Itthī hutvāti itthī viya hutvā, manussitthivaṇṇaṃ māpetvāti attho. Dīgharattānugatoti dīghakālaṃ anubandho. Ettakaṃ addhānanti ettakaṃ kālaṃ. Handāvusoti gaṇhāvuso. Atthaṃ gahetvāti bhūtatthaṃ gahetvā, ayameva vā pāṭho. Koṇḍo jātoti dhutto jāto.

    മാവോച ഫരുസം കഞ്ചീതി കഞ്ചി ഏകപുഗ്ഗലം ഫരുസം മാ അവോച. വുത്താ പടിവദേയ്യു തന്തി തയാ പരേ ദുസ്സീലാതി വുത്താ തമ്പി തഥേവ പടിവദേയ്യും. ദുക്ഖാ ഹി സാരമ്ഭകഥാതി ഏസാ കാരണുത്തരാ യുഗഗ്ഗാഹകഥാ നാമ ദുക്ഖാ. പടിദണ്ഡാ ഫുസേയ്യു തന്തി കായദണ്ഡാദീഹി പരം പഹരന്തസ്സ താദിസാവ പടിദണ്ഡാ തവ മത്ഥകേ പതേയ്യും.

    Māvoca pharusaṃ kañcīti kañci ekapuggalaṃ pharusaṃ mā avoca. Vuttā paṭivadeyyu tanti tayā pare dussīlāti vuttā tampi tatheva paṭivadeyyuṃ. Dukkhā hi sārambhakathāti esā kāraṇuttarā yugaggāhakathā nāma dukkhā. Paṭidaṇḍā phuseyyu tanti kāyadaṇḍādīhi paraṃ paharantassa tādisāva paṭidaṇḍā tava matthake pateyyuṃ.

    സചേ നേരേസി അത്താനന്തി സചേ അത്താനം നിച്ചലം കാതും സക്ഖിസ്സസി. കംസോ ഉപഹതോ യഥാതി മുഖവട്ടിയം ഛിന്ദിത്വാ തലമത്തം കത്വാ ഠപിതം കംസതാലം വിയ. താദിസഞ്ഹി ഹത്ഥേഹി പാദേഹി ദണ്ഡേന വാ പഹതമ്പി സദ്ദം ന കരോതി. ഏസ പത്തോസി നിബ്ബാനന്തി സചേ ഏവരൂപോ ഭവിതും സക്ഖിസ്സസി, ഇമം പടിപദം പൂരയമാനോ ഏസോ ത്വം ഇദാനി അപ്പത്തോപി നിബ്ബാനം പത്തോസി നാമ. സാരമ്ഭോ തേ ന വിജ്ജതീതി ‘‘ഏവഞ്ച സതി ത്വം ദുസ്സീലോ, അഹം സുസീലോ’’തി ഏവമാദികോ ഉത്തരികരണവാചാലക്ഖണോ സാരമ്ഭോ തേ ന വിജ്ജതി, ന ഭവിസ്സതിയേവാതി അത്ഥോ. പരിക്കിലേസേനാതി സംകിലേസഹേതുനാ.

    Sace neresi attānanti sace attānaṃ niccalaṃ kātuṃ sakkhissasi. Kaṃso upahato yathāti mukhavaṭṭiyaṃ chinditvā talamattaṃ katvā ṭhapitaṃ kaṃsatālaṃ viya. Tādisañhi hatthehi pādehi daṇḍena vā pahatampi saddaṃ na karoti. Esa pattosi nibbānanti sace evarūpo bhavituṃ sakkhissasi, imaṃ paṭipadaṃ pūrayamāno eso tvaṃ idāni appattopi nibbānaṃ pattosi nāma. Sārambho te na vijjatīti ‘‘evañca sati tvaṃ dussīlo, ahaṃ susīlo’’ti evamādiko uttarikaraṇavācālakkhaṇo sārambho te na vijjati, na bhavissatiyevāti attho. Parikkilesenāti saṃkilesahetunā.

    വങ്ഗീസത്ഥേരവത്ഥു

    Vaṅgīsattheravatthu

    ൨൧൨. ചതുത്ഥേ സമ്പന്നപടിഭാനാനന്തി പരിപുണ്ണപടിഭാനാനം. ചുതിം യോ വേദി…പേ॰… സബ്ബസോതി യോ സത്താനം ചുതിഞ്ച പടിസന്ധിഞ്ച സബ്ബാകാരേന പാകടം കത്വാ ജാനാതി, തം അഹം അലഗ്ഗനതായ അസത്തം, പടിപത്തിയാ സുട്ഠു ഗതത്താ സുഗതം, ചതുന്നം സച്ചാനം സമ്ബുദ്ധത്താ ബുദ്ധം ബ്രാഹ്മണം വദാമീതി അത്ഥോ. യസ്സ ഗതിന്തി യസ്സേതേ ദേവാദയോ ഗതിം ന ജാനന്തി, തമഹം ആസവാനം ഖീണതായ ഖീണാസവം, കിലേസേഹി ആരകത്താ അരഹന്തം ബ്രാഹ്മണം വദാമീതി അത്ഥോ.

    212. Catutthe sampannapaṭibhānānanti paripuṇṇapaṭibhānānaṃ. Cutiṃ yo vedi…pe… sabbasoti yo sattānaṃ cutiñca paṭisandhiñca sabbākārena pākaṭaṃ katvā jānāti, taṃ ahaṃ alagganatāya asattaṃ, paṭipattiyā suṭṭhu gatattā sugataṃ, catunnaṃ saccānaṃ sambuddhattā buddhaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho. Yassa gatinti yassete devādayo gatiṃ na jānanti, tamahaṃ āsavānaṃ khīṇatāya khīṇāsavaṃ, kilesehi ārakattā arahantaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.

    ഉപസേനവങ്ഗന്തപുത്തത്ഥേരവത്ഥു

    Upasenavaṅgantaputtattheravatthu

    ൨൧൩. പഞ്ചമേ സബ്ബപാസാദികാനന്തി സബ്ബസോ പസാദം ജനേന്താനം. കിന്തായന്തി കിം തേ അയം. അതിലഹുന്തി അതിസീഘം. യസ്സ തസ്മിം അത്തഭാവേ ഉപ്പജ്ജനാരഹാനം മഗ്ഗഫലാനം ഉപനിസ്സയോ നത്ഥി, തം ബുദ്ധാ ‘‘മോഘപുരിസോ’’തി വദന്തി അരിട്ഠലാളുദായിആദികേ വിയ. ഉപനിസ്സയേ സതിപി തസ്മിം ഖണേ മഗ്ഗേ വാ ഫലേ വാ അസതി ‘‘മോഘപുരിസാ’’തി വദന്തിയേവ ധനിയത്ഥേരാദികേ വിയ. ഇമസ്സപി തസ്മിം ഖണേ മഗ്ഗഫലാനം അഭാവതോ ‘‘മോഘപുരിസാ’’തി ആഹ, തുച്ഛമനുസ്സാതി അത്ഥോ. ബാഹുല്ലായാതി പരിസബാഹുല്ലായ. അനേകപരിയായേനാതി അനേകകാരണേന.

    213. Pañcame sabbapāsādikānanti sabbaso pasādaṃ janentānaṃ. Kintāyanti kiṃ te ayaṃ. Atilahunti atisīghaṃ. Yassa tasmiṃ attabhāve uppajjanārahānaṃ maggaphalānaṃ upanissayo natthi, taṃ buddhā ‘‘moghapuriso’’ti vadanti ariṭṭhalāḷudāyiādike viya. Upanissaye satipi tasmiṃ khaṇe magge vā phale vā asati ‘‘moghapurisā’’ti vadantiyeva dhaniyattherādike viya. Imassapi tasmiṃ khaṇe maggaphalānaṃ abhāvato ‘‘moghapurisā’’ti āha, tucchamanussāti attho. Bāhullāyāti parisabāhullāya. Anekapariyāyenāti anekakāraṇena.

    ഇച്ഛാമഹം, ഭിക്ഖവേതി ഭഗവാ കിര തം അദ്ധമാസം ന കഞ്ചി ബോധനേയ്യസത്തം അദ്ദസ, തസ്മാ ഏവമാഹ, ഏവം സന്തേപി തന്തിവസേന ധമ്മദേസനാ കത്തബ്ബാ സിയാ. യസ്മാ പനസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘മയി ഓകാസം കാരേത്വാ പടിസല്ലീനേ ഭിക്ഖൂ അധമ്മികം കതികവത്തം കരിസ്സന്തി, തം ഉപസേനോ ഭിന്ദിസ്സതി, അഹം തസ്സ പസീദിത്വാ ഭിക്ഖൂനം ദസ്സനം അനുജാനിസ്സാമി. തതോ മം പസ്സിതുകാമാ ബഹൂ ഭിക്ഖൂ ധുതങ്ഗാനി സമാദിയിസ്സന്തി, അഹഞ്ച തേഹി ഉജ്ഝിതസന്ഥതപച്ചയാ സിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേസ്സാമീ’’തി, തസ്മാ ഏവമാഹ. ഥേരസ്സാതി ഉപസേനത്ഥേരസ്സ. മനാപാനി തേ ഭിക്ഖു പംസുകൂലാനീതി ‘‘ഭിക്ഖു തവ ഇമാനി പംസുകൂലാനി മനാപാനി അത്തനോ രുചിയാ ഖന്തിയാ ഗഹിതാനീ’’തി പുച്ഛതി. ന ഖോ മേ, ഭന്തേ, മനാപാനി പംസുകൂലാനീതി, ഭന്തേ, ന മയാ അത്തനോ രുചിയാ ഖന്തിയാ ഗഹിതാനി, ഗലഗ്ഗാഹേന വിയ മത്ഥകതാളനേന വിയ ച ഗാഹിതോ മയാതി ദസ്സേതി. പാളിയം ആഗതമേവാതി വിനയപാളിം സന്ധായ വദതി.

    Icchāmahaṃ, bhikkhaveti bhagavā kira taṃ addhamāsaṃ na kañci bodhaneyyasattaṃ addasa, tasmā evamāha, evaṃ santepi tantivasena dhammadesanā kattabbā siyā. Yasmā panassa etadahosi – ‘‘mayi okāsaṃ kāretvā paṭisallīne bhikkhū adhammikaṃ katikavattaṃ karissanti, taṃ upaseno bhindissati, ahaṃ tassa pasīditvā bhikkhūnaṃ dassanaṃ anujānissāmi. Tato maṃ passitukāmā bahū bhikkhū dhutaṅgāni samādiyissanti, ahañca tehi ujjhitasanthatapaccayā sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti, tasmā evamāha. Therassāti upasenattherassa. Manāpāni te bhikkhu paṃsukūlānīti ‘‘bhikkhu tava imāni paṃsukūlāni manāpāni attano ruciyā khantiyā gahitānī’’ti pucchati. Na kho me, bhante, manāpāni paṃsukūlānīti, bhante, na mayā attano ruciyā khantiyā gahitāni, galaggāhena viya matthakatāḷanena viya ca gāhito mayāti dasseti. Pāḷiyaṃ āgatamevāti vinayapāḷiṃ sandhāya vadati.

    ദബ്ബത്ഥേരവത്ഥു

    Dabbattheravatthu

    ൨൧൪. ഛട്ഠേ അട്ഠാരസസു മഹാവിഹാരേസൂതി രാജഗഹസ്സ സമന്തതോ ഠിതേസു അട്ഠാരസസു മഹാവിഹാരേസു. ഉപവിജഞ്ഞാതി ആസന്നപസൂതികാലാ. രഹോഗതോതി രഹസി ഗതോ. സങ്ഘസ്സ വേയ്യാവച്ചകരണേ കായം യോജേതുകാമോ ചിന്തേസീതി ഥേരോ കിര അത്തനോ കതകിച്ചഭാവം ദിസ്വാ ‘‘അഹം ഇമം സരീരം ധാരേമി, തഞ്ച ഖോ വാതമുഖേ ഠിതപദീപോ വിയ അനിച്ചതാമുഖേ ഠിതം നചിരസ്സേവ നിബ്ബായനധമ്മം യാവ ന നിബ്ബായതി, താവ കിം നു ഖോ അഹം സങ്ഘസ്സ വേയ്യാവച്ചം കരേയ്യ’’ന്തി ചിന്തേന്തോ ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖതി ‘‘തിരോരട്ഠേസു ബഹൂ കുലപുത്താ ഭഗവന്തം അദിസ്വാവ പബ്ബജന്തി, തേ ‘ഭഗവന്തം പസ്സിസ്സാമ ചേവ വന്ദിസ്സാമാ’തി ച ദൂരതോപി ആഗച്ഛന്തി, തത്ര യേസം സേനാസനം നപ്പഹോതി, തേ സിലാപത്തകേപി സേയ്യം കപ്പേന്തി. പഹോമി ഖോ പനാഹം അത്തനോ ആനുഭാവേന തേസം തേസം കുലപുത്താനം ഇച്ഛാവസേന പാസാദവിഹാരഅഡ്ഢയോഗാദീനി മഞ്ചപീഠത്ഥരണാനി നിമ്മിനിത്വാ ദാതും? പുനദിവസേ ചേത്ഥ ഏകച്ചേ അതിവിയ കിലന്തരൂപാ ഹോന്തി, തേ ഗാരവേന ഭിക്ഖൂനം പുരതോ ഠത്വാ ഭത്താനിപി ന ഉദ്ദിസാപേന്തി, അഹം ഖോ പന തേസം ഭത്താനിപി ഉദ്ദിസിതും പഹോമീ’’തി. ഇതി പടിസഞ്ചിക്ഖന്തോ ‘‘യംനൂനാഹം സങ്ഘസ്സ സേനാസനഞ്ച പഞ്ഞപേയ്യം, ഭത്താനി ച ഉദ്ദിസേയ്യ’’ന്തി ചിന്തേസി. സഭാഗസഭാഗാനന്തി സുത്തന്തികാദിഗുണവസേന സഭാഗാനം, ന മിത്തസന്ഥവവസേന. ഥേരോ ഹി യാവതികാ സുത്തന്തികാ ഹോന്തി, തേ ഉച്ചിനിത്വാ ഉച്ചിനിത്വാ ഏകതോ തേസം അനുരൂപമേവ സേനാസനം പഞ്ഞപേതി. വേനയികാഭിധമ്മികകമ്മട്ഠാനികകായദള്ഹിബഹുലേസുപി ഏസേവ നയോ. തേനേവ പാളിയം (പാരാ॰ ൩൮൦) വുത്തം – ‘‘യേതേ ഭിക്ഖൂ സുത്തന്തികാ, തേസം ഏകജ്ഝം സേനാസനം പഞ്ഞപേതീ’’തിആദി.

    214. Chaṭṭhe aṭṭhārasasu mahāvihāresūti rājagahassa samantato ṭhitesu aṭṭhārasasu mahāvihāresu. Upavijaññāti āsannapasūtikālā. Rahogatoti rahasi gato. Saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesīti thero kira attano katakiccabhāvaṃ disvā ‘‘ahaṃ imaṃ sarīraṃ dhāremi, tañca kho vātamukhe ṭhitapadīpo viya aniccatāmukhe ṭhitaṃ nacirasseva nibbāyanadhammaṃ yāva na nibbāyati, tāva kiṃ nu kho ahaṃ saṅghassa veyyāvaccaṃ kareyya’’nti cintento iti paṭisañcikkhati ‘‘tiroraṭṭhesu bahū kulaputtā bhagavantaṃ adisvāva pabbajanti, te ‘bhagavantaṃ passissāma ceva vandissāmā’ti ca dūratopi āgacchanti, tatra yesaṃ senāsanaṃ nappahoti, te silāpattakepi seyyaṃ kappenti. Pahomi kho panāhaṃ attano ānubhāvena tesaṃ tesaṃ kulaputtānaṃ icchāvasena pāsādavihāraaḍḍhayogādīni mañcapīṭhattharaṇāni nimminitvā dātuṃ? Punadivase cettha ekacce ativiya kilantarūpā honti, te gāravena bhikkhūnaṃ purato ṭhatvā bhattānipi na uddisāpenti, ahaṃ kho pana tesaṃ bhattānipi uddisituṃ pahomī’’ti. Iti paṭisañcikkhanto ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññapeyyaṃ, bhattāni ca uddiseyya’’nti cintesi. Sabhāgasabhāgānanti suttantikādiguṇavasena sabhāgānaṃ, na mittasanthavavasena. Thero hi yāvatikā suttantikā honti, te uccinitvā uccinitvā ekato tesaṃ anurūpameva senāsanaṃ paññapeti. Venayikābhidhammikakammaṭṭhānikakāyadaḷhibahulesupi eseva nayo. Teneva pāḷiyaṃ (pārā. 380) vuttaṃ – ‘‘yete bhikkhū suttantikā, tesaṃ ekajjhaṃ senāsanaṃ paññapetī’’tiādi.

    അങ്ഗുലിയാ ജലമാനായാതി തേജോകസിണചതുത്ഥജ്ഝാനം സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ അഭിഞ്ഞാഞാണേന അങ്ഗുലിജലനം അധിട്ഠഹിത്വാ തേനേവ തേജോധാതുസമാപത്തിജനിതേന അഗ്ഗിജാലേന അങ്ഗുലിയാ ജലമാനായ. അയം മഞ്ചോതിആദീസു പന ഥേരേ ‘‘അയം മഞ്ചോ’’തിആദിം വദന്തേ നിമ്മിതാപി അത്തനോ അത്തനോ ഗതട്ഠാനേ ‘‘അയം മഞ്ചോ’’തിആദിം വദന്തി. അയഞ്ഹി നിമ്മിതാനം ധമ്മതാ.

    Aṅguliyā jalamānāyāti tejokasiṇacatutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya abhiññāñāṇena aṅgulijalanaṃ adhiṭṭhahitvā teneva tejodhātusamāpattijanitena aggijālena aṅguliyā jalamānāya. Ayaṃ mañcotiādīsu pana there ‘‘ayaṃ mañco’’tiādiṃ vadante nimmitāpi attano attano gataṭṭhāne ‘‘ayaṃ mañco’’tiādiṃ vadanti. Ayañhi nimmitānaṃ dhammatā.

    ‘‘ഏകസ്മിം ഭാസമാനസ്മിം, സബ്ബേ ഭാസന്തി നിമ്മിതാ;

    ‘‘Ekasmiṃ bhāsamānasmiṃ, sabbe bhāsanti nimmitā;

    ഏകസ്മിം തുണ്ഹിമാസിനേ, സബ്ബേ തുണ്ഹീ ഭവന്തി തേ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൮൬);

    Ekasmiṃ tuṇhimāsine, sabbe tuṇhī bhavanti te’’ti. (dī. ni. 2.286);

    യസ്മിം പന വിഹാരേ മഞ്ചപീഠാദീനി ന പരിപൂരേന്തി, തത്ഥ അത്തനോ ആനുഭാവേന പൂരേന്തി, തേന നിമ്മിതാനം അവത്ഥുകം വചനം ന ഹോതി സബ്ബത്ഥ മഞ്ചപീഠാദീനം സബ്ഭാവതോ. സബ്ബവിഹാരേസു ച ഗമനമഗ്ഗേ സമപ്പമാണേ കത്വാ അധിട്ഠാതി. കതികസണ്ഠാനാദീനം പന നാനപ്പകാരത്താ തസ്മിം തസ്മിം വിഹാരേ കതികവത്താനി വിസും വിസും കഥാപേതീതി വേദിതബ്ബം. അനിയമേത്വാ നിമ്മിതാനഞ്ഹി ‘‘ഏകസ്മിം ഭാസമാനസ്മി’’ന്തിആദിധമ്മതാ വുത്താ. തഥാ ഹി യേ വണ്ണവയസരീരാവയവപരിക്ഖാരകിരിയാവിസേസാദീഹി നിയമം അകത്വാ നിമ്മിതാ ഹോന്തി, തേ അനിയമേത്വാ നിമ്മിതത്താ ഇദ്ധിമതാ സദിസാവ ഹോന്തി. ഠാനനിസജ്ജാദീസു ഭാസിതതുണ്ഹീഭാവാദീസു വാ യം യം ഇദ്ധിമാ കരോതി, തം തദേവ കരോന്തി. സചേ പന നാനപ്പകാരേ കാതുകാമോ ഹോതി, കേചി പഠമവയേ, കേചി മജ്ഝിമവയേ, കേചി പച്ഛിമവയേ, തഥാ ദീഘകേസേ ഉപഡ്ഢമുണ്ഡേ മിസ്സകകേസേ ഉപഡ്ഢരത്തചീവരേ പണ്ഡുകചീവരേ, പദഭാണധമ്മകഥാസരഭഞ്ഞപഞ്ഹപുച്ഛനപഞ്ഹവിസ്സജ്ജനരജനപചനചീവരസിബ്ബനധോവനാദീനി കരോന്തേ, അപരേപി വാ നാനപ്പകാരേ കാതുകാമോ ഹോതി, തേന പാദകജ്ഝാനതോ വുട്ഠായ ‘‘ഏത്തകാ ഭിക്ഖൂ പഠമവയാ ഹോന്തൂ’’തിആദിനാ നയേന പരികമ്മം കത്വാ പുന സമാപജ്ജിത്വാ വുട്ഠായ അധിട്ഠിതേ അധിട്ഠാനചിത്തേന സദ്ധിം ഇച്ഛിതിച്ഛിതപ്പകാരായേവ ഹോന്തി. പുന അത്തനോ വസനട്ഠാനമേവ ആഗച്ഛതീതി തേഹി സദ്ധിം ജനപദകഥം കഥേന്തോ അനിസീദിത്വാ അത്തനോ വസനട്ഠാനം വേളുവനമേവ പച്ചാഗച്ഛതി. പാളിയന്തി വിനയപാളിയം.

    Yasmiṃ pana vihāre mañcapīṭhādīni na paripūrenti, tattha attano ānubhāvena pūrenti, tena nimmitānaṃ avatthukaṃ vacanaṃ na hoti sabbattha mañcapīṭhādīnaṃ sabbhāvato. Sabbavihāresu ca gamanamagge samappamāṇe katvā adhiṭṭhāti. Katikasaṇṭhānādīnaṃ pana nānappakārattā tasmiṃ tasmiṃ vihāre katikavattāni visuṃ visuṃ kathāpetīti veditabbaṃ. Aniyametvā nimmitānañhi ‘‘ekasmiṃ bhāsamānasmi’’ntiādidhammatā vuttā. Tathā hi ye vaṇṇavayasarīrāvayavaparikkhārakiriyāvisesādīhi niyamaṃ akatvā nimmitā honti, te aniyametvā nimmitattā iddhimatā sadisāva honti. Ṭhānanisajjādīsu bhāsitatuṇhībhāvādīsu vā yaṃ yaṃ iddhimā karoti, taṃ tadeva karonti. Sace pana nānappakāre kātukāmo hoti, keci paṭhamavaye, keci majjhimavaye, keci pacchimavaye, tathā dīghakese upaḍḍhamuṇḍe missakakese upaḍḍharattacīvare paṇḍukacīvare, padabhāṇadhammakathāsarabhaññapañhapucchanapañhavissajjanarajanapacanacīvarasibbanadhovanādīni karonte, aparepi vā nānappakāre kātukāmo hoti, tena pādakajjhānato vuṭṭhāya ‘‘ettakā bhikkhū paṭhamavayā hontū’’tiādinā nayena parikammaṃ katvā puna samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhite adhiṭṭhānacittena saddhiṃ icchiticchitappakārāyeva honti. Puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchatīti tehi saddhiṃ janapadakathaṃ kathento anisīditvā attano vasanaṭṭhānaṃ veḷuvanameva paccāgacchati. Pāḷiyanti vinayapāḷiyaṃ.

    പിലിന്ദവച്ഛത്ഥേരവത്ഥു

    Pilindavacchattheravatthu

    ൨൧൫. സത്തമേ പിയാനന്തി പിയായിതബ്ബാനം. മനാപാനന്തി മനവഡ്ഢനകാനം. പിലിന്ദോതി പനസ്സ ഗോത്തം, വച്ഛോതി നാമന്തി ഏത്ഥ വുത്തവിപരിയായേനപി വദന്തി ‘‘പിലിന്ദോതി നാമം, വച്ഛോതി ഗോത്ത’’ന്തി. തേനേവ ആചരിയധമ്മപാലത്ഥേരേന ഥേരഗാഥാസംവണ്ണനായ (ഥേരഗാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൮ പിലിന്ദവച്ഛത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ) വുത്തം – ‘‘പിലിന്ദോതിസ്സ നാമം അകംസു, വച്ഛോതി പന ഗോത്തം. തേന സോ അപരഭാഗേ പിലിന്ദവച്ഛോതി പഞ്ഞായിത്ഥാ’’തി. സംസന്ദേത്വാതി ഏകതോ കത്വാ.

    215. Sattame piyānanti piyāyitabbānaṃ. Manāpānanti manavaḍḍhanakānaṃ. Pilindoti panassa gottaṃ, vacchoti nāmanti ettha vuttavipariyāyenapi vadanti ‘‘pilindoti nāmaṃ, vacchoti gotta’’nti. Teneva ācariyadhammapālattherena theragāthāsaṃvaṇṇanāya (theragā. aṭṭha. 1.8 pilindavacchattheragāthāvaṇṇanā) vuttaṃ – ‘‘pilindotissa nāmaṃ akaṃsu, vacchoti pana gottaṃ. Tena so aparabhāge pilindavacchoti paññāyitthā’’ti. Saṃsandetvāti ekato katvā.

    സത്ഥു ധമ്മദേസനം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാതി ഇദം അങ്ഗുത്തരഭാണകാനം കഥാമഗ്ഗേന വുത്തം. അപരേ പന ഭണന്തി – അനുപ്പന്നേയേവ അമ്ഹാകം ഭഗവതി സാവത്ഥിയം ബ്രാഹ്മണഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ പിലിന്ദവച്ഛോതി പഞ്ഞാതോ സംസാരേ സംവേഗബഹുലതായ പരിബ്ബാജകപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ചൂളഗന്ധാരം നാമ വിജ്ജം സാധേത്വാ ആകാസചാരീ പരചിത്തവിദൂ ച ഹുത്വാ രാജഗഹേ ലാഭഗ്ഗയസഗ്ഗപ്പത്തോ പടിവസതി. അഥ യദാ അമ്ഹാകം ഭഗവാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ അനുക്കമേന രാജഗഹം ഉപഗതോ, തതോ പട്ഠായ ബുദ്ധാനുഭാവേന തസ്സ സാ വിജ്ജാ ന സമ്പജ്ജതി, അത്ഥകിച്ചം ന സാധേതി. സോ ചിന്തേസി – ‘‘സുതം ഖോ പന മേതം ‘ആചരിയപാചരിയാനം ഭാസമാനാനം യത്ഥ മഹാഗന്ധാരവിജ്ജാ ധരതി, തത്ഥ ചൂളഗന്ധാരവിജ്ജാ ന സമ്പജ്ജതീ’തി. സമണസ്സ പന ഗോതമസ്സ ആഗതകാലതോ പട്ഠായ നായം മമ വിജ്ജാ സമ്പജ്ജതി, നിസ്സംസയം സമണോ ഗോതമോ മഹാഗന്ധാരവിജ്ജം ജാനാതി, യന്നൂനാഹം തം പയിരുപാസിത്വാ തസ്സ സന്തികേ വിജ്ജം പരിയാപുണേയ്യ’’ന്തി. സോ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതദവോച – ‘‘അഹം, മഹാസമണ, തവ സന്തികേ ഏകം വിജ്ജം പരിയാപുണിതുകാമോ, ഓകാസം മേ കരോഹീ’’തി. ഭഗവാ ‘‘തേന ഹി പബ്ബജാ’’തി ആഹ. സോ ‘‘വിജ്ജായ പരികമ്മം പബ്ബജ്ജാ’’തി മഞ്ഞമാനോ പബ്ബജീതി. പരവമ്ഭനവസേനാതി പരേസം ഗരഹനവസേന.

    Satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvāti idaṃ aṅguttarabhāṇakānaṃ kathāmaggena vuttaṃ. Apare pana bhaṇanti – anuppanneyeva amhākaṃ bhagavati sāvatthiyaṃ brāhmaṇagehe nibbattitvā pilindavacchoti paññāto saṃsāre saṃvegabahulatāya paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā cūḷagandhāraṃ nāma vijjaṃ sādhetvā ākāsacārī paracittavidū ca hutvā rājagahe lābhaggayasaggappatto paṭivasati. Atha yadā amhākaṃ bhagavā abhisambuddho hutvā anukkamena rājagahaṃ upagato, tato paṭṭhāya buddhānubhāvena tassa sā vijjā na sampajjati, atthakiccaṃ na sādheti. So cintesi – ‘‘sutaṃ kho pana metaṃ ‘ācariyapācariyānaṃ bhāsamānānaṃ yattha mahāgandhāravijjā dharati, tattha cūḷagandhāravijjā na sampajjatī’ti. Samaṇassa pana gotamassa āgatakālato paṭṭhāya nāyaṃ mama vijjā sampajjati, nissaṃsayaṃ samaṇo gotamo mahāgandhāravijjaṃ jānāti, yannūnāhaṃ taṃ payirupāsitvā tassa santike vijjaṃ pariyāpuṇeyya’’nti. So bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etadavoca – ‘‘ahaṃ, mahāsamaṇa, tava santike ekaṃ vijjaṃ pariyāpuṇitukāmo, okāsaṃ me karohī’’ti. Bhagavā ‘‘tena hi pabbajā’’ti āha. So ‘‘vijjāya parikammaṃ pabbajjā’’ti maññamāno pabbajīti. Paravambhanavasenāti paresaṃ garahanavasena.

    അകക്കസന്തി അഫരുസം. വിഞ്ഞാപനിന്തി അത്ഥവിഞ്ഞാപനിം. സച്ചന്തി ഭൂതത്ഥം. നാഭിസജേതി യായ ഗിരായ അഞ്ഞം കുജ്ഝാപനവസേന ന ലഗാപേയ്യ, ഖീണാസവോ നാമ ഏവരൂപമേവ ഗിരം ന ഭാസേയ്യ, തസ്മാ തമഹം ബ്രൂമി ബ്രാഹ്മണം വദാമീതി അത്ഥോ.

    Akakkasanti apharusaṃ. Viññāpaninti atthaviññāpaniṃ. Saccanti bhūtatthaṃ. Nābhisajeti yāya girāya aññaṃ kujjhāpanavasena na lagāpeyya, khīṇāsavo nāma evarūpameva giraṃ na bhāseyya, tasmā tamahaṃ brūmi brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.

    അനുവിചിനിത്വാതി അനുവിചാരേത്വാ. ചണ്ഡികതം ഗച്ഛന്തന്തി സീഘഗതിയാ ഗച്ഛന്തം.

    Anuvicinitvāti anuvicāretvā. Caṇḍikataṃ gacchantanti sīghagatiyā gacchantaṃ.

    ബാഹിയദാരുചീരിയത്ഥേരവത്ഥു

    Bāhiyadārucīriyattheravatthu

    ൨൧൬. അട്ഠമേ ഏകരത്തിവാസേന ഗന്ത്വാതി ദേവതാനുഭാവേന ഗന്ത്വാ. ‘‘ബുദ്ധാനുഭാവേനാ’’തിപി വദന്തി. ഏവം ഗതോ ച വിഹാരം പവിസിത്വാ സമ്ബഹുലേ ഭിക്ഖൂ ഭുത്തപാതരാസേ കായാലസിയവിമോചനത്ഥായ അബ്ഭോകാസേ ചങ്കമന്തേ ദിസ്വാ ‘‘കഹം ഏതരഹി സത്ഥാ’’തി പുച്ഛി. ഭിക്ഖൂ ‘‘സാവത്ഥിയം പിണ്ഡായ പവിട്ഠോ’’തി വത്വാ തം പുച്ഛിംസു – ‘‘ത്വം പന കുതോ ആഗതോ’’തി? സുപ്പാരകാ ആഗതോമ്ഹീതി. കദാ നിക്ഖന്തോസീതി? ഹിയ്യോ സായം നിക്ഖന്തോമ്ഹീതി. ദൂരതോ ആഗതോ, തവ പാദേ ധോവിത്വാ തേലേന മക്ഖേത്വാ ഥോകം വിസ്സമാഹി, ആഗതകാലേ സത്ഥാരം ദക്ഖിസ്സതീതി. അഹം, ഭന്തേ, സത്ഥു വാ അത്തനോ വാ ജീവിതന്തരായം ന ജാനാമി, ഏകരത്തേനേവമ്ഹി കത്ഥചി അട്ഠത്വാ അനിസീദിത്വാ വീസയോജനസതികം മഗ്ഗം ആഗതോ, സത്ഥാരം പസ്സിത്വാവ വിസ്സമിസ്സാമീതി. സോ ഏവം വത്വാ തരമാനരൂപോ സാവത്ഥിം പവിസിത്വാ ഭഗവന്തം അനോപമായ ബുദ്ധസിരിയാ പിണ്ഡായ ചരന്തം ദിസ്വാ ‘‘ചിരസ്സം വത മേ ദിട്ഠോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തി ദിട്ഠട്ഠാനതോ പട്ഠായ ഓണതസരീരോ ഗന്ത്വാ അന്തരവീഥിയമേവ പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ ഗോപ്ഫകേസു ദള്ഹം ഗഹേത്വാ ഏവമാഹ – ‘‘ദേസേതു മേ, ഭന്തേ, ഭഗവാ ധമ്മം, ദേസേതു മേ സുഗതോ ധമ്മം, യം മമസ്സ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായാ’’തി.

    216. Aṭṭhame ekarattivāsena gantvāti devatānubhāvena gantvā. ‘‘Buddhānubhāvenā’’tipi vadanti. Evaṃ gato ca vihāraṃ pavisitvā sambahule bhikkhū bhuttapātarāse kāyālasiyavimocanatthāya abbhokāse caṅkamante disvā ‘‘kahaṃ etarahi satthā’’ti pucchi. Bhikkhū ‘‘sāvatthiyaṃ piṇḍāya paviṭṭho’’ti vatvā taṃ pucchiṃsu – ‘‘tvaṃ pana kuto āgato’’ti? Suppārakā āgatomhīti. Kadā nikkhantosīti? Hiyyo sāyaṃ nikkhantomhīti. Dūrato āgato, tava pāde dhovitvā telena makkhetvā thokaṃ vissamāhi, āgatakāle satthāraṃ dakkhissatīti. Ahaṃ, bhante, satthu vā attano vā jīvitantarāyaṃ na jānāmi, ekarattenevamhi katthaci aṭṭhatvā anisīditvā vīsayojanasatikaṃ maggaṃ āgato, satthāraṃ passitvāva vissamissāmīti. So evaṃ vatvā taramānarūpo sāvatthiṃ pavisitvā bhagavantaṃ anopamāya buddhasiriyā piṇḍāya carantaṃ disvā ‘‘cirassaṃ vata me diṭṭho sammāsambuddho’’ti diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya oṇatasarīro gantvā antaravīthiyameva pañcapatiṭṭhitena vanditvā gopphakesu daḷhaṃ gahetvā evamāha – ‘‘desetu me, bhante, bhagavā dhammaṃ, desetu me sugato dhammaṃ, yaṃ mamassa dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti.

    അഥ നം സത്ഥാ ‘‘അകാലോ ഖോ താവ, ബാഹിയ, അന്തരഘരം പവിട്ഠോമ്ഹി പിണ്ഡായാ’’തി പടിക്ഖിപി . തം സുത്വാ ബാഹിയോ, ‘‘ഭന്തേ, സംസാരേ സംസരന്തേന കബളീകാരാഹാരോ ന നോ ലദ്ധപുബ്ബോ, തുമ്ഹാകം വാ മയ്ഹം വാ ജീവിതന്തരായം ന ജാനാമി, ദേസേഥ മേ ധമ്മ’’ന്തി. സത്ഥാ ദുതിയമ്പി പടിക്ഖിപിയേവ. ഏവം കിരസ്സ അഹോസി ‘‘ഇമസ്സ മം ദിട്ഠകാലതോ പട്ഠായ സകലസരീരം പീതിയാ നിരന്തരം അജ്ഝോത്ഥടം ഹോതി, ബലവപീതിവേഗേന ധമ്മം സുത്വാപി ന സക്ഖിസ്സതി പടിവിജ്ഝിതും, മജ്ഝത്തുപേക്ഖാ താവ തിട്ഠതു, ഏകരത്തേനേവ വീസയോജനസതം മഗ്ഗം ആഗതത്താ ദരഥോപിസ്സ ബലവാ, സോപി താവ പടിപ്പസ്സമ്ഭതൂ’’തി. തസ്മാ ദ്വിക്ഖത്തും പടിക്ഖിപിത്വാ തതിയം യാചിതോ അന്തരവീഥിയം ഠിതോവ ‘‘തസ്മാതിഹ തേ, ബാഹിയ, ഏവം സിക്ഖിതബ്ബം ദിട്ഠേ ദിട്ഠമത്തം ഭവിസ്സതീ’’തിആദിനാ (ഉദാ॰ ൧൦) നയേന ധമ്മം ദേസേതി. ഇമമത്ഥം സംഖിപിത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘സത്ഥാരം പിണ്ഡായ പവിട്ഠ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ അന്തരഘരേതി അന്തരവീഥിയം.

    Atha naṃ satthā ‘‘akālo kho tāva, bāhiya, antaragharaṃ paviṭṭhomhi piṇḍāyā’’ti paṭikkhipi . Taṃ sutvā bāhiyo, ‘‘bhante, saṃsāre saṃsarantena kabaḷīkārāhāro na no laddhapubbo, tumhākaṃ vā mayhaṃ vā jīvitantarāyaṃ na jānāmi, desetha me dhamma’’nti. Satthā dutiyampi paṭikkhipiyeva. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘imassa maṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya sakalasarīraṃ pītiyā nirantaraṃ ajjhotthaṭaṃ hoti, balavapītivegena dhammaṃ sutvāpi na sakkhissati paṭivijjhituṃ, majjhattupekkhā tāva tiṭṭhatu, ekaratteneva vīsayojanasataṃ maggaṃ āgatattā darathopissa balavā, sopi tāva paṭippassambhatū’’ti. Tasmā dvikkhattuṃ paṭikkhipitvā tatiyaṃ yācito antaravīthiyaṃ ṭhitova ‘‘tasmātiha te, bāhiya, evaṃ sikkhitabbaṃ diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’tiādinā (udā. 10) nayena dhammaṃ deseti. Imamatthaṃ saṃkhipitvā dassento ‘‘satthāraṃ piṇḍāya paviṭṭha’’ntiādimāha. Tattha antaraghareti antaravīthiyaṃ.

    അപരിപുണ്ണപത്തചീവരതായ പത്തചീവരം പരിയേസന്തോതി സോ കിര വീസതിവസ്സസഹസ്സാനി സമണധമ്മം കരോന്തോ ‘‘ഭിക്ഖുനാ നാമ അത്തനോ പച്ചയേ ലഭിത്വാ അഞ്ഞം അനോലോകേത്വാ സയമേവ ഭുഞ്ജിതും വട്ടതീ’’തി ഏകഭിക്ഖുസ്സപി പത്തേന വാ ചീവരേന വാ സങ്ഗഹം നാകാസി. തേനസ്സ ‘‘ഇദ്ധിമയപത്തചീവരം ന ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ ഏഹിഭിക്ഖുഭാവേന പബ്ബജ്ജം ന അദാസി. താവദേവ ച പബ്ബജ്ജം യാചിതോ ‘‘പരിപുണ്ണം തേ പത്തചീവര’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘അപരിപുണ്ണ’’ന്തി വുത്തേ ‘‘തേന ഹി പത്തചീവരം പരിയേസാഹീ’’തി വത്വാ പക്കാമി. തസ്മാ സോ പത്തചീവരം പരിയേസന്തോ സങ്കാരട്ഠാനതോ ചോളഖണ്ഡാനി സംകഡ്ഢതി.

    Aparipuṇṇapattacīvaratāya pattacīvaraṃ pariyesantoti so kira vīsativassasahassāni samaṇadhammaṃ karonto ‘‘bhikkhunā nāma attano paccaye labhitvā aññaṃ anoloketvā sayameva bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti ekabhikkhussapi pattena vā cīvarena vā saṅgahaṃ nākāsi. Tenassa ‘‘iddhimayapattacīvaraṃ na uppajjissatī’’ti ñatvā ehibhikkhubhāvena pabbajjaṃ na adāsi. Tāvadeva ca pabbajjaṃ yācito ‘‘paripuṇṇaṃ te pattacīvara’’nti pucchitvā ‘‘aparipuṇṇa’’nti vutte ‘‘tena hi pattacīvaraṃ pariyesāhī’’ti vatvā pakkāmi. Tasmā so pattacīvaraṃ pariyesanto saṅkāraṭṭhānato coḷakhaṇḍāni saṃkaḍḍhati.

    സഹസ്സമപീതി പരിച്ഛേദവചനം. ഏകസഹസ്സം ദ്വേസഹസ്സാനീതി ഏവം സഹസ്സേന ചേ പരിച്ഛിന്നാ ഗാഥാ ഹോന്തി, താ ച അനത്ഥപദസംഹിതാ ആകാസവണ്ണപബ്ബതവണ്ണാദീനി പകാസകേഹി അനിബ്ബാനദീപകേഹി അനത്ഥകേഹി പദേഹി സംഹിതാ യാവ ബഹുകാ ഹോന്തി, താവ പാപികാ ഏവാതി അത്ഥോ . ഏകം ഗാഥാപദം സേയ്യോതി ‘‘അപ്പമാദോ അമതപദം…പേ॰… യഥാ മതാ’’തി (ധ॰ പ॰ ൨൧) ഏവരൂപാ ഏകഗാഥാപി സേയ്യോതി അത്ഥോ.

    Sahassamapīti paricchedavacanaṃ. Ekasahassaṃ dvesahassānīti evaṃ sahassena ce paricchinnā gāthā honti, tā ca anatthapadasaṃhitā ākāsavaṇṇapabbatavaṇṇādīni pakāsakehi anibbānadīpakehi anatthakehi padehi saṃhitā yāva bahukā honti, tāva pāpikā evāti attho . Ekaṃ gāthāpadaṃ seyyoti ‘‘appamādo amatapadaṃ…pe… yathā matā’’ti (dha. pa. 21) evarūpā ekagāthāpi seyyoti attho.

    കുമാരകസ്സപത്ഥേരവത്ഥു

    Kumārakassapattheravatthu

    ൨൧൭. നവമേ ഏകം ബുദ്ധന്തരം സമ്പത്തിം അനുഭവമാനോതി സാവകബോധിയാ നിയതതായ പുഞ്ഞസമ്ഭാരസ്സ ച സാതിസയത്താ വിനിപാതം അഗന്ത്വാ ഏകം ബുദ്ധന്തരം ദേവേസു ച മനുസ്സേസു ച സമ്പത്തിം അനുഭവമാനോ. ‘‘ഏകിസ്സാ കുലദാരികായ കുച്ഛിമ്ഹി ഉപ്പന്നോ’’തി വത്വാ തമേവസ്സ ഉപ്പന്നഭാവം മൂലതോ പട്ഠായ ദസ്സേതും – ‘‘സാ ചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സാതി കുലദാരികാ. -സദ്ദോ ബ്യതിരേകത്ഥോ. തേന വുച്ചമാനം വിസേസം ജോതയതി. കുലഘരന്തി പതികുലഗേഹം. ഗബ്ഭനിമിത്തന്തി ഗബ്ഭസ്സ സണ്ഠിതഭാവവിഗ്ഗഹം. സതിപി വിസാഖായ സാവത്ഥിവാസികുലപരിയാപന്നത്തേ തസ്സാ തത്ഥ പധാനഭാവദസ്സനത്ഥം ‘‘വിസാഖഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം യഥാ ‘‘ബ്രാഹ്മണാ ആഗതാ, വാസിട്ഠോപി ആഗതോ’’തി. ഭഗവതാ ഏവം ഗഹിതനാമത്താതി യോജനാ. യസ്മാ രാജപുത്താ ലോകേ ‘‘കുമാരാ’’തി വോഹരീയന്തി, അയഞ്ച രഞ്ഞോ കിത്തിമപുത്തോ, തസ്മാ ആഹ – ‘‘രഞ്ഞോ…പേ॰… സഞ്ജാനിംസൂ’’തി.

    217. Navame ekaṃ buddhantaraṃ sampattiṃ anubhavamānoti sāvakabodhiyā niyatatāya puññasambhārassa ca sātisayattā vinipātaṃ agantvā ekaṃ buddhantaraṃ devesu ca manussesu ca sampattiṃ anubhavamāno. ‘‘Ekissā kuladārikāya kucchimhi uppanno’’ti vatvā tamevassa uppannabhāvaṃ mūlato paṭṭhāya dassetuṃ – ‘‘sā cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ti kuladārikā. Ca-saddo byatirekattho. Tena vuccamānaṃ visesaṃ jotayati. Kulagharanti patikulagehaṃ. Gabbhanimittanti gabbhassa saṇṭhitabhāvaviggahaṃ. Satipi visākhāya sāvatthivāsikulapariyāpannatte tassā tattha padhānabhāvadassanatthaṃ ‘‘visākhañcā’’tiādi vuttaṃ yathā ‘‘brāhmaṇā āgatā, vāsiṭṭhopi āgato’’ti. Bhagavatā evaṃ gahitanāmattāti yojanā. Yasmā rājaputtā loke ‘‘kumārā’’ti voharīyanti, ayañca rañño kittimaputto, tasmā āha – ‘‘rañño…pe… sañjāniṃsū’’ti.

    പഞ്ചദസ പഞ്ഹേ അഭിസങ്ഖരിത്വാതി ‘‘ഭിക്ഖു, ഭിക്ഖു, അയം വമ്മികോ രത്തിം ധൂപായതി, ദിവാ പജ്ജലതീ’’തിആദിനാ വമ്മികസുത്തേ (മ॰ നി॰ ൧.൨൪൯) ആഗതനയേന പഞ്ചദസ പഞ്ഹേ അഭിസങ്ഖരിത്വാ. പായാസിരഞ്ഞോതി ‘‘നത്ഥി പരലോകോ, നത്ഥി സത്താ ഓപപാതികാ, നത്ഥി സുകതദുക്കടാനം കമ്മാനം ഫലം വിപാകോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൧൦, ൪൧൨) ഏവംലദ്ധികസ്സ പായാസിരാജസ്സ. രാജാ ഹി തദാ അനഭിസിത്തോ ഹുത്വാ പസേനദിനാ കോസലേന ദിന്നസേതബ്യനഗരം അജ്ഝാവസന്തോ ഇമം ദിട്ഠിം ഗണ്ഹി. പഞ്ചദസഹി പഞ്ഹേഹി പടിമണ്ഡേത്വാതി ‘‘തം കിം മഞ്ഞസി, രാജഞ്ഞ, ഇമേ ചന്ദിമസൂരിയാ ഇമസ്മിം വാ ലോകേ പരസ്മിം വാ ദേവാ വാ തേ മനുസ്സാ’’തി ഏവമാദീഹി (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൧൧) പഞ്ചദസഹി പഞ്ഹേഹി പടിമണ്ഡിതം കത്വാ. സുത്തന്തേതി പായാസിസുത്തന്തേ (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൦൬ ആദയോ).

    Pañcadasa pañhe abhisaṅkharitvāti ‘‘bhikkhu, bhikkhu, ayaṃ vammiko rattiṃ dhūpāyati, divā pajjalatī’’tiādinā vammikasutte (ma. ni. 1.249) āgatanayena pañcadasa pañhe abhisaṅkharitvā. Pāyāsiraññoti ‘‘natthi paraloko, natthi sattā opapātikā, natthi sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ vipāko’’ti (dī. ni. 2.410, 412) evaṃladdhikassa pāyāsirājassa. Rājā hi tadā anabhisitto hutvā pasenadinā kosalena dinnasetabyanagaraṃ ajjhāvasanto imaṃ diṭṭhiṃ gaṇhi. Pañcadasahi pañhehi paṭimaṇḍetvāti ‘‘taṃ kiṃ maññasi, rājañña, ime candimasūriyā imasmiṃ vā loke parasmiṃ vā devā vā te manussā’’ti evamādīhi (dī. ni. 2.411) pañcadasahi pañhehi paṭimaṇḍitaṃ katvā. Suttanteti pāyāsisuttante (dī. ni. 2.406 ādayo).

    മഹാകോട്ഠികത്ഥേരവത്ഥു

    Mahākoṭṭhikattheravatthu

    ൨൧൮. ദസമം ഉത്താനത്ഥമേവ.

    218. Dasamaṃ uttānatthameva.

    തതിയഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Tatiyaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ

    14. Etadaggavaggo

    (൧൪) ൪. ചതുത്ഥഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ

    (14) 4. Catutthaetadaggavaggavaṇṇanā

    ആനന്ദത്ഥേരവത്ഥു

    Ānandattheravatthu

    ൨൧൯-൨൨൩. ചതുത്ഥവഗ്ഗസ്സ പഠമേ ഹേട്ഠാ വുത്തപ്പമാണന്തി ഹേട്ഠാ കോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരസ്സ വത്ഥുമ്ഹി ‘‘തസ്സ ധുരപത്താനി നവുതിഹത്ഥാനി ഹോന്തി, കേസരം തിംസഹത്ഥം, കണ്ണികാ ദ്വാദസഹത്ഥാ, പാദേന പതിട്ഠിതട്ഠാനം ഏകാദസഹത്ഥ’’ന്തി ഏവം വുത്തപ്പമാണം. രഞ്ഞോ പേസേസീതി പച്ചന്തസ്സ കുപിതഭാവം ആരോചേത്വാ പേസേസി. ഥേരഗാഥാസംവണ്ണനായം (ഥേരഗാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧൦൧൬ ആനന്ദത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ) പന ‘‘പച്ചന്തസ്സ കുപിതഭാവം രഞ്ഞോ അനാരോചേത്വാ സയമേവ തം വൂപസമേസി, തം സുത്വാ രാജാ തുട്ഠമാനസോ പുത്തം പക്കോസാപേത്വാ ‘വരം തേ, സുമന, ദമ്മി, ഗണ്ഹാഹീ’തി ആഹാ’’തി വുത്തം. ന മേതം ചിത്തം അത്ഥീതി മമ ഏവരൂപം ചിത്തം നത്ഥി. അവഞ്ഝന്തി അതുച്ഛം. അഞ്ഞം വരേഹീതി അഞ്ഞം പത്ഥേഹി, അഞ്ഞം ഗണ്ഹാഹീതി വുത്തം ഹോതി. ഉദകം അധിട്ഠായാതി ‘‘ഉദകം ഹോതൂ’’തി അധിട്ഠഹിത്വാ. ഗതേനാതി ഗമനേന. ന ആമിസചക്ഖുകാതി ചീവരാദിപച്ചയസങ്ഖാതം ആമിസം ന ഓലോകേന്തി.

    219-223. Catutthavaggassa paṭhame heṭṭhā vuttappamāṇanti heṭṭhā koṇḍaññattherassa vatthumhi ‘‘tassa dhurapattāni navutihatthāni honti, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, pādena patiṭṭhitaṭṭhānaṃ ekādasahattha’’nti evaṃ vuttappamāṇaṃ. Rañño pesesīti paccantassa kupitabhāvaṃ ārocetvā pesesi. Theragāthāsaṃvaṇṇanāyaṃ (theragā. aṭṭha. 2.1016 ānandattheragāthāvaṇṇanā) pana ‘‘paccantassa kupitabhāvaṃ rañño anārocetvā sayameva taṃ vūpasamesi, taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso puttaṃ pakkosāpetvā ‘varaṃ te, sumana, dammi, gaṇhāhī’ti āhā’’ti vuttaṃ. Na metaṃ cittaṃ atthīti mama evarūpaṃ cittaṃ natthi. Avañjhanti atucchaṃ. Aññaṃ varehīti aññaṃ patthehi, aññaṃ gaṇhāhīti vuttaṃ hoti. Udakaṃ adhiṭṭhāyāti ‘‘udakaṃ hotū’’ti adhiṭṭhahitvā. Gatenāti gamanena. Na āmisacakkhukāti cīvarādipaccayasaṅkhātaṃ āmisaṃ na olokenti.

    വസനട്ഠാനസഭാഗേയേവാതി വസനട്ഠാനസമീപേയേവ. ഏകന്തവല്ലഭോതി ഉപട്ഠാകട്ഠാനേ ഏകന്തേന വല്ലഭോ. ഏതസ്സേവാതി ഏതസ്സേവ ഭിക്ഖുസ്സ. ദ്വേജ്ഝകഥാ ന ഹോന്തീതി ദ്വിധാഭൂതകഥാ ന ഹോന്തി, അനേകന്തികകഥാ ന ഹോന്തീതി വുത്തം ഹോതി. അനിബദ്ധാതി അനിയതാ. ലോഹിതേന ഗലന്തേനാതി ഇത്ഥമ്ഭൂതക്ഖാനേ കരണവചനം, ഗലന്തേന ലോഹിതേന യുത്തോതി അത്ഥോ. അന്വാസത്തോതി അനുഗതോ. ഉട്ഠേഹി, ആവുസോ ആനന്ദ, ഉട്ഠേഹി, ആവുസോ ആനന്ദാതി തുരിതേ ഇദമാമേഡിതവചനം. ദുവിധേന ഉദകേനാതി സീതുദകേന ഉണ്ഹുദകേന ച. തിവിധേന ദന്തകട്ഠേനാതി ഖുദ്ദകം മഹന്തം മജ്ഝിമന്തി ഏവം തിപ്പകാരേന ദന്തകട്ഠേന. നവ വാരേ അനുപരിയായതീതി സത്ഥരി പക്കോസന്തേ പടിവചനദാനായ ഥിനമിദ്ധവിനോദനത്ഥം നവക്ഖത്തും അനുപരിയായതി. തേനേവാഹ – ‘‘ഏവഞ്ഹിസ്സ അഹോസീ’’തിആദി. സേസമേത്ഥ സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Vasanaṭṭhānasabhāgeyevāti vasanaṭṭhānasamīpeyeva. Ekantavallabhoti upaṭṭhākaṭṭhāne ekantena vallabho. Etassevāti etasseva bhikkhussa. Dvejjhakathā na hontīti dvidhābhūtakathā na honti, anekantikakathā na hontīti vuttaṃ hoti. Anibaddhāti aniyatā. Lohitena galantenāti itthambhūtakkhāne karaṇavacanaṃ, galantena lohitena yuttoti attho. Anvāsattoti anugato. Uṭṭhehi, āvuso ānanda, uṭṭhehi, āvuso ānandāti turite idamāmeḍitavacanaṃ. Duvidhena udakenāti sītudakena uṇhudakena ca. Tividhena dantakaṭṭhenāti khuddakaṃ mahantaṃ majjhimanti evaṃ tippakārena dantakaṭṭhena. Nava vāre anupariyāyatīti satthari pakkosante paṭivacanadānāya thinamiddhavinodanatthaṃ navakkhattuṃ anupariyāyati. Tenevāha – ‘‘evañhissa ahosī’’tiādi. Sesamettha suviññeyyameva.

    ഉരുവേലകസ്സപത്ഥേരവത്ഥു

    Uruvelakassapattheravatthu

    ൨൨൪. ദുതിയേ യം വത്തബ്ബം, തം വിത്ഥാരതോ വിനയപാളിയം ആഗതമേവ.

    224. Dutiye yaṃ vattabbaṃ, taṃ vitthārato vinayapāḷiyaṃ āgatameva.

    കാളുദായിത്ഥേരവത്ഥു

    Kāḷudāyittheravatthu

    ൨൨൫. തതിയേ ഗമനാകപ്പന്തി ഗമനാകാരം. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവ.

    225. Tatiye gamanākappanti gamanākāraṃ. Sesamettha uttānameva.

    ബാകുലത്ഥേരവത്ഥു

    Bākulattheravatthu

    ൨൨൬. ചതുത്ഥേ നിരാബാധാനന്തി ആബാധരഹിതാനം. യഥാ ‘‘ദ്വാവീസതി ദ്വത്തിംസാ’’തിആദിമ്ഹി വത്തബ്ബേ ‘‘ബാവീസതി ബാത്തിംസാ’’തിആദീനി വുച്ചന്തി, ഏവമേവം ദ്വേ കുലാനി അസ്സാതി ദ്വികുലോ, ദ്വേകുലോതി വാ വത്തബ്ബേ ബാകുലോതി വുത്തന്തി ആഹ – ‘‘ബാകുലോതി ദ്വീസു കുലേസു വഡ്ഢിതത്താ ഏവംലദ്ധനാമോ’’തി. ഉപയോഗേനാതി ആനുഭാവേന. ഫാസുകകാലേതി അരോഗകാലേ. ഗദ്ദുഹനമത്തമ്പീതി ഗോദുഹനമത്തമ്പി കാലം. ഇധ പന ന സകലോ ഗോദുഹനക്ഖണോ അധിപ്പേതോ, അഥ ഖോ ഗാവിം ഥനേ ഗഹേത്വാ ഏകഖീരബിന്ദുദുഹനകാലമത്തം അധിപ്പേതം. ആരോഗ്യസാലന്തി ആതുരാനം അരോഗഭാവകരണത്ഥായ കതസാലം.

    226. Catutthe nirābādhānanti ābādharahitānaṃ. Yathā ‘‘dvāvīsati dvattiṃsā’’tiādimhi vattabbe ‘‘bāvīsati bāttiṃsā’’tiādīni vuccanti, evamevaṃ dve kulāni assāti dvikulo, dvekuloti vā vattabbe bākuloti vuttanti āha – ‘‘bākuloti dvīsu kulesu vaḍḍhitattā evaṃladdhanāmo’’ti. Upayogenāti ānubhāvena. Phāsukakāleti arogakāle. Gadduhanamattampīti goduhanamattampi kālaṃ. Idha pana na sakalo goduhanakkhaṇo adhippeto, atha kho gāviṃ thane gahetvā ekakhīrabinduduhanakālamattaṃ adhippetaṃ. Ārogyasālanti āturānaṃ arogabhāvakaraṇatthāya katasālaṃ.

    നിമുജ്ജനുമ്മുജ്ജനവസേനാതി ജാണുപ്പമാണേ ഉദകേ ഥോകംയേവ നിമുജ്ജനുമ്മുജ്ജനവസേന. ഛഡ്ഡേത്വാ പലായീതി മച്ഛസ്സ മുഖസമീപേയേവ ഛഡ്ഡേത്വാ പലായി. ദാരകസ്സ തേജേനാതി ദാരകസ്സ പുഞ്ഞതേജേന. മാരിയമാനാവ മരന്തീതി ദണ്ഡാദീഹി പോഥേത്വാ മാരിയമാനാവ മരന്തി, ന ജാലേന ബദ്ധതാമത്തേന അമാരിയമാനാ. നീഹടമത്തോവ മതോതി നീഹടക്ഖണേയേവ മതോ. തേനസ്സ മാരണത്ഥം ഉപക്കമോ ന കതോ, യേന ഉപക്കമേന ദാരകസ്സ ആബാധോ സിയാ. ന്തി മച്ഛം. സകലമേവാതി അവികലമേവ പരിപുണ്ണാവയവമേവ. ന കേളായതീതി ന നന്ദതി, കിസ്മിഞ്ചി ന മഞ്ഞതി. പിട്ഠിതോ ഫാലേന്തീതി ദാരകസ്സ പുഞ്ഞതേജേന പിട്ഠിതോ ഫാലേന്തീ. ഭേരിം ചരാപേത്വാതി ‘‘പുത്തം ലഭി’’ന്തി ഉഗ്ഘോസനവസേന ഭേരിം ചരാപേത്വാ. പകതിം ആചിക്ഖീതി അത്തനോ പുത്തഭാവം കഥേസി. കുച്ഛിയാ ധാരിതത്താ അമാതാ കാതും ന സക്കാതി ജനനീഭാവതോ അമാതാ കാതും ന സക്കാ. മച്ഛം ഗണ്ഹന്താപീതി മച്ഛം വിക്കിണിത്വാ ഗണ്ഹന്താപി. തഥാ ഗണ്ഹന്താ ച തപ്പരിയാപന്നം സബ്ബം ഗണ്ഹന്തി നാമാതി ആഹ – ‘‘വക്കയകനാദീനി ബഹി കത്വാ ഗണ്ഹന്താ നാമ നത്ഥീ’’തി. അയമ്പി അമാതാ കാതും ന സക്കാതി ദിന്നപുത്തഭാവതോ ന സക്കാ.

    Nimujjanummujjanavasenāti jāṇuppamāṇe udake thokaṃyeva nimujjanummujjanavasena. Chaḍḍetvā palāyīti macchassa mukhasamīpeyeva chaḍḍetvā palāyi. Dārakassa tejenāti dārakassa puññatejena. Māriyamānāva marantīti daṇḍādīhi pothetvā māriyamānāva maranti, na jālena baddhatāmattena amāriyamānā. Nīhaṭamattova matoti nīhaṭakkhaṇeyeva mato. Tenassa māraṇatthaṃ upakkamo na kato, yena upakkamena dārakassa ābādho siyā. Tanti macchaṃ. Sakalamevāti avikalameva paripuṇṇāvayavameva. Na keḷāyatīti na nandati, kismiñci na maññati. Piṭṭhito phālentīti dārakassa puññatejena piṭṭhito phālentī. Bheriṃ carāpetvāti ‘‘puttaṃ labhi’’nti ugghosanavasena bheriṃ carāpetvā. Pakatiṃ ācikkhīti attano puttabhāvaṃ kathesi. Kucchiyā dhāritattā amātā kātuṃ na sakkāti jananībhāvato amātā kātuṃ na sakkā. Macchaṃ gaṇhantāpīti macchaṃ vikkiṇitvā gaṇhantāpi. Tathā gaṇhantā ca tappariyāpannaṃ sabbaṃ gaṇhanti nāmāti āha – ‘‘vakkayakanādīni bahi katvā gaṇhantā nāma natthī’’ti. Ayampi amātā kātuṃ na sakkāti dinnaputtabhāvato na sakkā.

    സോഭിതത്ഥേരവത്ഥു

    Sobhitattheravatthu

    ൨൨൭. പഞ്ചമം ഉത്താനത്ഥമേവ.

    227. Pañcamaṃ uttānatthameva.

    ഉപാലിത്ഥേരവത്ഥു

    Upālittheravatthu

    ൨൨൮. ഛട്ഠേ ഭാരുകച്ഛകവത്ഥുന്തി അഞ്ഞതരോ കിര ഭാരുകച്ഛദേസവാസീ ഭിക്ഖു സുപിനന്തേ പുരാണദുതിയികായ മേഥുനം ധമ്മം പടിസേവിത്വാ ‘‘അസ്സമണോ അഹം വിബ്ഭമിസ്സാമീ’’തി ഭാരുകച്ഛം ഗച്ഛന്തോ അന്തരാമഗ്ഗേ ആയസ്മന്തം ഉപാലിം പസ്സിത്വാ ഏതമത്ഥം ആരോചേസി. ആയസ്മാ ഉപാലി, ഏവമാഹ – ‘‘അനാപത്തി, ആവുസോ, സുപിനന്തേനാ’’തി. യസ്മാ സുപിനന്തേ അവിസയത്താ ഏവം ഹോതി. തസ്മാ ഉപാലിത്ഥേരോ ഭഗവതാ അവിനിച്ഛിതപുബ്ബമ്പി ഇമം വത്ഥും നയഗ്ഗാഹേന ഏവം വിനിച്ഛിനി. ഗഹപതിനോ ദ്വേ ദാരകാ ഹോന്തി പുത്തോ ച ഭാഗിനേയ്യോ ച. അഥ സോ ഗഹപതി ഗിലാനോ ഹുത്വാ ആയസ്മന്തം അജ്ജുകം ഏതദവോച – ‘‘ഇമം, ഭന്തേ, ഓകാസം യോ ഇമേസം ദാരകാനം സദ്ധോ ഹോതി പസന്നോ, തസ്സ ആചിക്ഖേയ്യാസീ’’തി. തേന ച സമയേന തസ്സ ച ഗഹപതിനോ ഭാഗിനേയ്യോ സദ്ധോ ഹോതി പസന്നോ. അഥായസ്മാ അജ്ജുകോ തം ഓകാസം തസ്സ ദാരകസ്സ ആചിക്ഖി. സോ തേന സാപതേയ്യേന കുടുമ്ബഞ്ച സണ്ഠപേസി, ദാനഞ്ച പട്ഠപേസി. അഥ തസ്സ ഗഹപതിനോ പുത്തോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച – ‘‘കോ നു ഖോ, ഭന്തേ ആനന്ദ, പിതുനോ ദായജ്ജോ പുത്തോ വാ ഭാഗിനേയ്യോ വാ’’തി. പുത്തോ ഖോ, ആവുസോ, പിതുനോ ദായജ്ജോതി. ആയസ്മാ, ഭന്തേ, അയ്യോ അജ്ജുകോ അമ്ഹാകം സാപതേയ്യം അമ്ഹാകം മേഥുനകസ്സ ആചിക്ഖീതി. അസ്സമണോ, ആവുസോ, സോ അജ്ജുകോതി. അഥായസ്മാ അജ്ജുകോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച – ‘‘ദേഹി മേ, ആവുസോ ആനന്ദ, വിനിച്ഛയ’’ന്തി. തേ ഉഭോപി ഉപാലിത്ഥേരസ്സ സന്തികം അഗമംസു. അഥായസ്മാ ഉപാലി, ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച – ‘‘യോ നു ഖോ, ആവുസോ ആനന്ദ, സാമികേന ‘ഇമം ഓകാസം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ആചിക്ഖാ’തി വുത്തോ, തസ്സ ആചിക്ഖതി, കിം സോ ആപജ്ജതീ’’തി? ന, ഭന്തേ, കിഞ്ചി ആപജ്ജതി അന്തമസോ ദുക്കടമത്ഥമ്പീതി. അയം, ആവുസോ, ആയസ്മാ അജ്ജുകോ സാമികേന ‘‘ഇമം ഓകാസം ഇത്ഥന്നാമസ്സ ആചിക്ഖാ’’തി വുത്തോ തസ്സ ആചിക്ഖതി, അനാപത്തി, ആവുസോ, ആയസ്മതോ അജ്ജുകസ്സാതി. ഭഗവാ തം സുത്വാ ‘‘സുകഥിതം, ഭിക്ഖവേ, ഉപാലിനാ’’തി വത്വാ സാധുകാരമദാസി, തം സന്ധായേതം വുത്തം. കുമാരകസ്സപവത്ഥു (അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൨൧൭) പന ഹേട്ഠാ ആഗതമേവ.

    228. Chaṭṭhe bhārukacchakavatthunti aññataro kira bhārukacchadesavāsī bhikkhu supinante purāṇadutiyikāya methunaṃ dhammaṃ paṭisevitvā ‘‘assamaṇo ahaṃ vibbhamissāmī’’ti bhārukacchaṃ gacchanto antarāmagge āyasmantaṃ upāliṃ passitvā etamatthaṃ ārocesi. Āyasmā upāli, evamāha – ‘‘anāpatti, āvuso, supinantenā’’ti. Yasmā supinante avisayattā evaṃ hoti. Tasmā upālitthero bhagavatā avinicchitapubbampi imaṃ vatthuṃ nayaggāhena evaṃ vinicchini. Gahapatino dve dārakā honti putto ca bhāgineyyo ca. Atha so gahapati gilāno hutvā āyasmantaṃ ajjukaṃ etadavoca – ‘‘imaṃ, bhante, okāsaṃ yo imesaṃ dārakānaṃ saddho hoti pasanno, tassa ācikkheyyāsī’’ti. Tena ca samayena tassa ca gahapatino bhāgineyyo saddho hoti pasanno. Athāyasmā ajjuko taṃ okāsaṃ tassa dārakassa ācikkhi. So tena sāpateyyena kuṭumbañca saṇṭhapesi, dānañca paṭṭhapesi. Atha tassa gahapatino putto āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘ko nu kho, bhante ānanda, pituno dāyajjo putto vā bhāgineyyo vā’’ti. Putto kho, āvuso, pituno dāyajjoti. Āyasmā, bhante, ayyo ajjuko amhākaṃ sāpateyyaṃ amhākaṃ methunakassa ācikkhīti. Assamaṇo, āvuso, so ajjukoti. Athāyasmā ajjuko āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘dehi me, āvuso ānanda, vinicchaya’’nti. Te ubhopi upālittherassa santikaṃ agamaṃsu. Athāyasmā upāli, āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca – ‘‘yo nu kho, āvuso ānanda, sāmikena ‘imaṃ okāsaṃ itthannāmassa ācikkhā’ti vutto, tassa ācikkhati, kiṃ so āpajjatī’’ti? Na, bhante, kiñci āpajjati antamaso dukkaṭamatthampīti. Ayaṃ, āvuso, āyasmā ajjuko sāmikena ‘‘imaṃ okāsaṃ itthannāmassa ācikkhā’’ti vutto tassa ācikkhati, anāpatti, āvuso, āyasmato ajjukassāti. Bhagavā taṃ sutvā ‘‘sukathitaṃ, bhikkhave, upālinā’’ti vatvā sādhukāramadāsi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Kumārakassapavatthu (a. ni. aṭṭha. 1.1.217) pana heṭṭhā āgatameva.

    ഛന്നം ഖത്തിയാനന്തി ഭദ്ദിയോ സക്യരാജാ അനുരുദ്ധോ ആനന്ദോ ഭഗു കിമിലോ ദേവദത്തോതി ഇമേസം ഛന്നം ഖത്തിയാനം. പസാധകോതി മണ്ഡയിതാ. പാളിയന്തി സങ്ഘഭേദക്ഖന്ധകപാളിയന്തി (ചൂളവ॰ ൩൩൦ ആദയോ).

    Channaṃ khattiyānanti bhaddiyo sakyarājā anuruddho ānando bhagu kimilo devadattoti imesaṃ channaṃ khattiyānaṃ. Pasādhakoti maṇḍayitā. Pāḷiyanti saṅghabhedakkhandhakapāḷiyanti (cūḷava. 330 ādayo).

    നന്ദകത്ഥേരവത്ഥു

    Nandakattheravatthu

    ൨൨൯. സത്തമേ ഏകസമോധാനേതി ഏകസ്മിം സമോധാനേ, ഏകസ്മിം സന്നിപാതേതി അത്ഥോ. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    229. Sattame ekasamodhāneti ekasmiṃ samodhāne, ekasmiṃ sannipāteti attho. Sesaṃ suviññeyyameva.

    നന്ദത്ഥേരവത്ഥു

    Nandattheravatthu

    ൨൩൦. അട്ഠമേ ന തം ചതുസമ്പജഞ്ഞവസേന അപരിച്ഛിന്ദിത്വാ ഓലോകേതീതി സാത്ഥകസപ്പായഗോചരഅസമ്മോഹസമ്പജഞ്ഞസങ്ഖാതാനം ചതുന്നം സമ്പജഞ്ഞാനം വസേന അപരിച്ഛിന്ദിത്വാ തം ദിസം ന ഓലോകേതി. സോ ഹി ആയസ്മാ ‘‘യമേവാഹം ഇന്ദ്രിയേസു അഗുത്തദ്വാരതം നിസ്സായ സാസനേ അനഭിരതിആദിവിപ്പകാരപ്പത്തോ, തമേവ സുട്ഠു നിഗ്ഗഹേസ്സാമീ’’തി ഉസ്സാഹജാതോ ബലവഹിരോത്തപ്പോ, തത്ഥ ച കതാധികാരത്താ ഇന്ദ്രിയസംവരോ ഉക്കംസപാരമിപ്പത്തോ ചതുസമ്പജഞ്ഞം അമുഞ്ചിത്വാവ സബ്ബദിസം ആലോകേതി. വുത്തഞ്ചേതം ഭഗവതാ –

    230. Aṭṭhame na taṃ catusampajaññavasena aparicchinditvā oloketīti sātthakasappāyagocaraasammohasampajaññasaṅkhātānaṃ catunnaṃ sampajaññānaṃ vasena aparicchinditvā taṃ disaṃ na oloketi. So hi āyasmā ‘‘yamevāhaṃ indriyesu aguttadvārataṃ nissāya sāsane anabhiratiādivippakārappatto, tameva suṭṭhu niggahessāmī’’ti ussāhajāto balavahirottappo, tattha ca katādhikārattā indriyasaṃvaro ukkaṃsapāramippatto catusampajaññaṃ amuñcitvāva sabbadisaṃ āloketi. Vuttañcetaṃ bhagavatā –

    ‘‘സചേ, ഭിക്ഖവേ, നന്ദസ്സ പുരത്ഥിമാ ദിസാ ആലോകേതബ്ബാ ഹോതി, സബ്ബം ചേതസോ സമന്നാഹരിത്വാ നന്ദോ പുരത്ഥിമം ദിസം ആലോകേതി ‘ഏവം മേ പുരത്ഥിമം ദിസം ആലോകയതോ നാഭിജ്ഝാദോമനസ്സാ പാപകാ അകുസലാ ധമ്മാ അന്വാസവിസ്സന്തീ’തി. ഇതിഹ തത്ഥ സമ്പജാനോ ഹോതി. സചേ, ഭിക്ഖവേ, നന്ദസ്സ പച്ഛിമാ ദിസാ, ഉത്തരാ ദിസാ, ദക്ഖിണാ ദിസാ, ഉദ്ധം, അധോ, അനുദിസാ അനുവിലോകേതബ്ബാ ഹോതി, സബ്ബം ചേതസോ സമന്നാഹരിത്വാ നന്ദോ അനുദിസം അനുവിലോകേതി ‘ഏവം മേ അനുദിസം അനുവിലോകയതോ…പേ॰… സമ്പജാനോ ഹോതീ’’’തി (അ॰ നി॰ ൮.൯).

    ‘‘Sace, bhikkhave, nandassa puratthimā disā āloketabbā hoti, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nando puratthimaṃ disaṃ āloketi ‘evaṃ me puratthimaṃ disaṃ ālokayato nābhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāsavissantī’ti. Itiha tattha sampajāno hoti. Sace, bhikkhave, nandassa pacchimā disā, uttarā disā, dakkhiṇā disā, uddhaṃ, adho, anudisā anuviloketabbā hoti, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nando anudisaṃ anuviloketi ‘evaṃ me anudisaṃ anuvilokayato…pe… sampajāno hotī’’’ti (a. ni. 8.9).

    അഭിസേകഗേഹപവേസനആവാഹമങ്ഗലേസു വത്തമാനേസൂതി ഇധ തീണി മങ്ഗലാനി വുത്താനി, വിനയട്ഠകഥായം പന ‘‘തം ദിവസമേവ നന്ദകുമാരസ്സ കേസവിസ്സജ്ജനം, പട്ടബന്ധോ, ഘരമങ്ഗലം, ഛത്തമങ്ഗലം, ആവാഹമങ്ഗലന്തി പഞ്ച മങ്ഗലാനി ഹോന്തീ’’തി വുത്തം. തത്ഥ കുലമരിയാദവസേന കേസോരോപനം കേസവിസ്സജ്ജനം. യുവരാജപട്ടബന്ധനം പട്ടബന്ധോ. അഭിനവഘരപ്പവേസനമഹോ ഘരമങ്ഗലം. വിവാഹകരണമഹോ ആവാഹമങ്ഗലം. യുവരാജഛത്തമഹോ ഛത്തമങ്ഗലം.

    Abhisekagehapavesanaāvāhamaṅgalesuvattamānesūti idha tīṇi maṅgalāni vuttāni, vinayaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘taṃ divasameva nandakumārassa kesavissajjanaṃ, paṭṭabandho, gharamaṅgalaṃ, chattamaṅgalaṃ, āvāhamaṅgalanti pañca maṅgalāni hontī’’ti vuttaṃ. Tattha kulamariyādavasena kesoropanaṃ kesavissajjanaṃ. Yuvarājapaṭṭabandhanaṃ paṭṭabandho. Abhinavagharappavesanamaho gharamaṅgalaṃ. Vivāhakaraṇamaho āvāhamaṅgalaṃ. Yuvarājachattamaho chattamaṅgalaṃ.

    നന്ദകുമാരം അഭിസേകമങ്ഗലം ന തഥാ പീളേസി, യഥാ ജനപദകല്യാണിയാ വുത്തവചനന്തി അജ്ഝാഹരിതബ്ബം. തദേവ പന വചനം സരൂപതോ ദസ്സേതും – ‘‘പത്തം ആദായ ഗമനകാലേ’’തിആദി വുത്തം. ജനപദകല്യാണീതി ജനപദമ്ഹി കല്യാണീ ഉത്തമാ ഛ സരീരദോസരഹിതാ പഞ്ച കല്യാണസമന്നാഗതാ. സാ ഹി യസ്മാ നാതിദീഘാ നാതിരസ്സാ നാതികിസാ നാതിഥൂലാ നാതികാളീ നാച്ചോദാതാതി അതിക്കന്താ മാനുസവണ്ണം, അസമ്പത്താ ദിബ്ബവണ്ണം, തസ്മാ ഛ സരീരദോസരഹിതാ. ഛവികല്യാണം മംസകല്യാണം ന്ഹാരുകല്യാണം അട്ഠികല്യാണം വയകല്യാണന്തി ഇമേഹി പന കല്യാണേഹി സമന്നാഗതത്താ പഞ്ച കല്യാണസമന്നാഗതാ നാമ. തസ്സാ ഹി ആഗന്തുകോഭാസകിച്ചം നത്ഥി, അത്തനോ സരീരോഭാസേനേവ ദ്വാദസഹത്ഥേ ഠാനേ ആലോകം കരോതി, പിയങ്ഗുസാമാ വാ ഹോതി സുവണ്ണസാമാ വാ, അയമസ്സാ ഛവികല്യാണതാ. ചത്താരോ പനസ്സാ ഹത്ഥപാദാ മുഖപരിയോസാനഞ്ച ലാഖാരസപരികമ്മകതം വിയ രത്തപവാളരത്തകമ്ബലസദിസം ഹോതി, അയമസ്സാ മംസകല്യാണതാ. വീസതി പന നഖപത്താനി മംസതോ അമുത്തട്ഠാനേ ലാഖാരസപൂരിതാനി വിയ, മുത്തട്ഠാനേ ഖീരധാരാസദിസാനി ഹോന്തി, അയമസ്സാ ന്ഹാരുകല്യാണതാ. ദ്വത്തിംസ ദന്താ സുഫുസിതാ സുധോതവജിരപന്തി വിയ ഖായന്തി, അയമസ്സാ അട്ഠികല്യാണതാ. വീസംവസ്സസതികാപി സമാനാ സോളസവസ്സുദ്ദേസികാ വിയ ഹോതി നിപ്പലിതേന, അയമസ്സാ വയകല്യാണതാ. ഇതി ഇമേഹി പഞ്ചഹി കല്യാണേഹി സമന്നാഗതത്താ ‘‘ജനപദകല്യാണീ’’തി വുച്ചതി. തുവടന്തി സീഘം.

    Nandakumāraṃ abhisekamaṅgalaṃ na tathā pīḷesi, yathā janapadakalyāṇiyā vuttavacananti ajjhāharitabbaṃ. Tadeva pana vacanaṃ sarūpato dassetuṃ – ‘‘pattaṃ ādāya gamanakāle’’tiādi vuttaṃ. Janapadakalyāṇīti janapadamhi kalyāṇī uttamā cha sarīradosarahitā pañca kalyāṇasamannāgatā. Sā hi yasmā nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷī nāccodātāti atikkantā mānusavaṇṇaṃ, asampattā dibbavaṇṇaṃ, tasmā cha sarīradosarahitā. Chavikalyāṇaṃ maṃsakalyāṇaṃ nhārukalyāṇaṃ aṭṭhikalyāṇaṃ vayakalyāṇanti imehi pana kalyāṇehi samannāgatattā pañca kalyāṇasamannāgatā nāma. Tassā hi āgantukobhāsakiccaṃ natthi, attano sarīrobhāseneva dvādasahatthe ṭhāne ālokaṃ karoti, piyaṅgusāmā vā hoti suvaṇṇasāmā vā, ayamassā chavikalyāṇatā. Cattāro panassā hatthapādā mukhapariyosānañca lākhārasaparikammakataṃ viya rattapavāḷarattakambalasadisaṃ hoti, ayamassā maṃsakalyāṇatā. Vīsati pana nakhapattāni maṃsato amuttaṭṭhāne lākhārasapūritāni viya, muttaṭṭhāne khīradhārāsadisāni honti, ayamassā nhārukalyāṇatā. Dvattiṃsa dantā suphusitā sudhotavajirapanti viya khāyanti, ayamassā aṭṭhikalyāṇatā. Vīsaṃvassasatikāpi samānā soḷasavassuddesikā viya hoti nippalitena, ayamassā vayakalyāṇatā. Iti imehi pañcahi kalyāṇehi samannāgatattā ‘‘janapadakalyāṇī’’ti vuccati. Tuvaṭanti sīghaṃ.

    ഇമസ്മിം ഠാനേ നിവത്തേസ്സതി, ഇമസ്മിം ഠാനേ നിവത്തേസ്സതീതി ചിന്തേന്തമേവാതി സോ കിര തഥാഗതേ ഗാരവവസേന ‘‘പത്തം വോ, ഭന്തേ, ഗണ്ഹഥാ’’തി വത്തും അവിസഹന്തോ ഏവം ചിന്തേസി – ‘‘സോപാനസീസേ പത്തം ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി . സത്ഥാ തസ്മിമ്പി ഠാനേ ന ഗണ്ഹി. ഇതരോ ‘‘സോപാനപാദമൂലേ ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി ചിന്തേസി. സത്ഥാ തത്ഥാപി ന ഗണ്ഹി. ഇതരോ ‘‘രാജങ്ഗണേ ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി ചിന്തേസി. സത്ഥാ തത്ഥാപി ന ഗണ്ഹി. ഏവം ‘‘ഇധ ഗണ്ഹിസ്സതി, ഏത്ഥ ഗണ്ഹിസ്സതീ’’തി ചിന്തേന്തമേവ സത്ഥാ വിഹാരം നേത്വാ പബ്ബാജേസി.

    Imasmiṃ ṭhāne nivattessati, imasmiṃ ṭhāne nivattessatīti cintentamevāti so kira tathāgate gāravavasena ‘‘pattaṃ vo, bhante, gaṇhathā’’ti vattuṃ avisahanto evaṃ cintesi – ‘‘sopānasīse pattaṃ gaṇhissatī’’ti . Satthā tasmimpi ṭhāne na gaṇhi. Itaro ‘‘sopānapādamūle gaṇhissatī’’ti cintesi. Satthā tatthāpi na gaṇhi. Itaro ‘‘rājaṅgaṇe gaṇhissatī’’ti cintesi. Satthā tatthāpi na gaṇhi. Evaṃ ‘‘idha gaṇhissati, ettha gaṇhissatī’’ti cintentameva satthā vihāraṃ netvā pabbājesi.

    മഹാകപ്പിനത്ഥേരവത്ഥു

    Mahākappinattheravatthu

    ൨൩൧. നവമേ സുതവിത്തകോതി ധമ്മസ്സവനപിയോ. പടിഹാരകസ്സാതി ദോവാരികസ്സ. സച്ചകാരേനാതി സച്ചകിരിയായ. സത്ഥാ ‘‘ഉപ്പലവണ്ണാ ആഗച്ഛതൂ’’തി ചിന്തേസി. ഥേരീ ആഗന്ത്വാ സബ്ബാ പബ്ബാജേത്വാ ഭിക്ഖുനീഉപസ്സയം ഗതാതി ഇദം അങ്ഗുത്തരഭാണകാനം കഥാമഗ്ഗം ദസ്സേന്തേന വുത്തം. തേനേവ ധമ്മപദട്ഠകഥായം (ധ॰ പ॰ അട്ഠ॰ ൧.മഹാകപ്പിനത്ഥേരവത്ഥു) വുത്തം –

    231. Navame sutavittakoti dhammassavanapiyo. Paṭihārakassāti dovārikassa. Saccakārenāti saccakiriyāya. Satthā ‘‘uppalavaṇṇā āgacchatū’’ti cintesi. Therī āgantvā sabbā pabbājetvā bhikkhunīupassayaṃ gatāti idaṃ aṅguttarabhāṇakānaṃ kathāmaggaṃ dassentena vuttaṃ. Teneva dhammapadaṭṭhakathāyaṃ (dha. pa. aṭṭha. 1.mahākappinattheravatthu) vuttaṃ –

    ‘‘താ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം ഠിതാ പബ്ബജ്ജം യാചിംസു. ഏവം കിര വുത്തേ സത്ഥാ ഉപ്പലവണ്ണായ ആഗമനം ചിന്തേസീതി ഏകച്ചേ വദന്തി. സത്ഥാ പന താ ഉപാസികായോ ആഹ – ‘സാവത്ഥിം ഗന്ത്വാ ഭിക്ഖുനീഉപസ്സയേ പബ്ബാജേഥാ’തി. താ അനുപുബ്ബേന ജനപദചാരികം ചരമാനാ അന്തരാമഗ്ഗേ മഹാജനേന അഭിഹടസക്കാരസമ്മാനാ പദസാവ വീസയോജനസതികം മഗ്ഗം ഗന്ത്വാ ഭിക്ഖുനീഉപസ്സയേ പബ്ബജിത്വാ അരഹത്തം പാപുണിംസൂ’’തി.

    ‘‘Tā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhitā pabbajjaṃ yāciṃsu. Evaṃ kira vutte satthā uppalavaṇṇāya āgamanaṃ cintesīti ekacce vadanti. Satthā pana tā upāsikāyo āha – ‘sāvatthiṃ gantvā bhikkhunīupassaye pabbājethā’ti. Tā anupubbena janapadacārikaṃ caramānā antarāmagge mahājanena abhihaṭasakkārasammānā padasāva vīsayojanasatikaṃ maggaṃ gantvā bhikkhunīupassaye pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇiṃsū’’ti.

    ധമ്മപീതീതി ധമ്മപായകോ, ധമ്മം പിവന്തോതി അത്ഥോ. ധമ്മോ ച നാമേസ ന സക്കാ ഭാജനേന യാഗുആദീനി വിയ പാതും, നവവിധം പന ലോകുത്തരധമ്മം നാമകായേന ഫുസന്തോ ആരമ്മണതോ സച്ഛികരോന്തോ പരിഞ്ഞാഭിസമയാദീഹി ദുക്ഖാദീനി അരിയസച്ചാനി പടിവിജ്ഝന്തോ ധമ്മം പിവതി നാമ. സുഖം സേതീതി ദേസനാമത്തമേതം, ചതൂഹിപി ഇരിയാപഥേഹി സുഖം വിഹരതീതി അത്ഥോ. വിപ്പസന്നേനാതി അനാവിലേന നിരുപക്കിലേസേന. അരിയപ്പവേദിതേതി ബുദ്ധാദീഹി അരിയേഹി പവേദിതേ സതിപട്ഠാനാദിഭേദേ ബോധിപക്ഖിയധമ്മേ. സദാ രമതീതി ഏവരൂപോ ധമ്മപീതി വിപ്പസന്നേന ചേതസാ വിഹരന്തോ പണ്ഡിച്ചേന സമന്നാഗതോ സദാ രമതി അഭിരമതി. ബാഹിതപാപത്താ ‘‘ബ്രാഹ്മണാ’’തി ഥേരം ആലപതി.

    Dhammapītīti dhammapāyako, dhammaṃ pivantoti attho. Dhammo ca nāmesa na sakkā bhājanena yāguādīni viya pātuṃ, navavidhaṃ pana lokuttaradhammaṃ nāmakāyena phusanto ārammaṇato sacchikaronto pariññābhisamayādīhi dukkhādīni ariyasaccāni paṭivijjhanto dhammaṃ pivati nāma. Sukhaṃ setīti desanāmattametaṃ, catūhipi iriyāpathehi sukhaṃ viharatīti attho. Vippasannenāti anāvilena nirupakkilesena. Ariyappavediteti buddhādīhi ariyehi pavedite satipaṭṭhānādibhede bodhipakkhiyadhamme. Sadā ramatīti evarūpo dhammapīti vippasannena cetasā viharanto paṇḍiccena samannāgato sadā ramati abhiramati. Bāhitapāpattā ‘‘brāhmaṇā’’ti theraṃ ālapati.

    സാഗതത്ഥേരവത്ഥു

    Sāgatattheravatthu

    ൨൩൨. ദസമേ ഛബ്ബഗ്ഗിയാനം വചനേനാതി കോസമ്ബികാ കിര ഉപാസകാ ആയസ്മന്തം സാഗതം ഉപസങ്കമിത്വാ അഭിവാദേത്വാ ഏകമന്തം ഠിതാ ഏവമാഹംസു – ‘‘കിം, ഭന്തേ, അയ്യാനം ദുല്ലഭഞ്ച മനാപഞ്ച, കിം പടിയാദേമാ’’തി? ഏവം വുത്തേ ഛബ്ബഗ്ഗിയാ ഭിക്ഖൂ കോസമ്ബികേ ഉപാസകേ ഏതദവോചും – ‘‘അത്ഥാവുസോ കാപോതികാ, നാമ പസന്നാ ഭിക്ഖൂനം ദുല്ലഭാ ച മനാപാ ച, തം പടിയാദേഥാ’’തി. അഥ കോസമ്ബികാ ഉപാസകാ ഘരേ ഘരേ കാപോതികം പസന്നം പടിയാദേത്വാ ആയസ്മന്തം സാഗതം പിണ്ഡായ ചരന്തം ദിസ്വാ ഏതദവോചും – ‘‘പിവതു, ഭന്തേ, അയ്യോ സാഗതോ കാപോതികം പസന്നം, പിവതു, ഭന്തേ, അയ്യോ സാഗതോ കാപോതികം പസന്ന’’ന്തി. അഥായസ്മാ സാഗതോ ഘരേ ഘരേ കാപോതികം പസന്നം പിവിത്വാ നഗരമ്ഹാ നിക്ഖമന്തോ നഗരദ്വാരേ പതി. തേന വുത്തം – ‘‘ഛബ്ബഗ്ഗിയാനം വചനേന സബ്ബഗേഹേസു കാപോതികം പസന്നം പടിയാദേത്വാ’’തിആദി. തത്ഥ കാപോതികാ നാമ കപോതപാദസമാനവണ്ണാ രത്തോഭാസാ. പസന്നാതി സുരാമണ്ഡസ്സേതം അധിവചനം. വിനയേ സമുട്ഠിതന്തി സുരാപാനസിക്ഖാപദേ (പാചി॰ ൩൨൬ ആദയോ) ആഗതം.

    232. Dasame chabbaggiyānaṃ vacanenāti kosambikā kira upāsakā āyasmantaṃ sāgataṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā ekamantaṃ ṭhitā evamāhaṃsu – ‘‘kiṃ, bhante, ayyānaṃ dullabhañca manāpañca, kiṃ paṭiyādemā’’ti? Evaṃ vutte chabbaggiyā bhikkhū kosambike upāsake etadavocuṃ – ‘‘atthāvuso kāpotikā, nāma pasannā bhikkhūnaṃ dullabhā ca manāpā ca, taṃ paṭiyādethā’’ti. Atha kosambikā upāsakā ghare ghare kāpotikaṃ pasannaṃ paṭiyādetvā āyasmantaṃ sāgataṃ piṇḍāya carantaṃ disvā etadavocuṃ – ‘‘pivatu, bhante, ayyo sāgato kāpotikaṃ pasannaṃ, pivatu, bhante, ayyo sāgato kāpotikaṃ pasanna’’nti. Athāyasmā sāgato ghare ghare kāpotikaṃ pasannaṃ pivitvā nagaramhā nikkhamanto nagaradvāre pati. Tena vuttaṃ – ‘‘chabbaggiyānaṃ vacanena sabbagehesu kāpotikaṃ pasannaṃ paṭiyādetvā’’tiādi. Tattha kāpotikā nāma kapotapādasamānavaṇṇā rattobhāsā. Pasannāti surāmaṇḍassetaṃ adhivacanaṃ. Vinaye samuṭṭhitanti surāpānasikkhāpade (pāci. 326 ādayo) āgataṃ.

    രാധത്ഥേരവത്ഥു

    Rādhattheravatthu

    ൨൩൩. ഏകാദസമേ സത്ഥാ സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ സഞ്ഞം അദാസീതി ബ്രാഹ്മണം പബ്ബാജേതും സഞ്ഞം അദാസി, ആണാപേസീതി വുത്തം ഹോതി. ഭഗവാ കിര തം ബ്രാഹ്മണം പബ്ബജ്ജം അലഭിത്വാ കിസം ലൂഖം ദുബ്ബണ്ണം ഉപ്പണ്ഡുപ്പണ്ഡുകജാതം ദിസ്വാ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘കോ, ഭിക്ഖവേ, തസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അധികാരം സരതീ’’തി. ഏവം വുത്തേ ആയസ്മാ സാരിപുത്തോ ഭഗവന്തം ഏതദവോച – ‘‘അഹം ഖോ, ഭന്തേ, തസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അധികാരം സരാമീ’’തി. കിം പന ത്വം, സാരിപുത്ത, ബ്രാഹ്മണസ്സ അധികാരം സരസീതി. ഇധ മേ, ഭന്തേ, സോ ബ്രാഹ്മണോ രാജഗഹേ പിണ്ഡായ ചരന്തസ്സ കടച്ഛുഭിക്ഖം ദാപേസി, ഇമം ഖോ അഹം, ഭന്തേ, തസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ അധികാരം സരാമീ’’തി. സാധു സാധു, സാരിപുത്ത. കതഞ്ഞുനോ ഹി, സാരിപുത്ത, സപ്പുരിസാ കതവേദിനോ, തേന ഹി ത്വം, സാരിപുത്ത, തം ബ്രാഹ്മണം പബ്ബാജേഹി ഉപസമ്പാദേഹീതി. അട്ഠുപ്പത്തിയം ആഗതോതി അലീനചിത്തജാതകസ്സ (ജാ॰ ൧.൨.൧൧-൧൨) അട്ഠുപ്പത്തിയം (ജാ॰ അട്ഠ॰ ൨.൨.അലീനചിത്തജാതകവണ്ണനാ) ആഗതോ.

    233. Ekādasame satthā sāriputtattherassa saññaṃ adāsīti brāhmaṇaṃ pabbājetuṃ saññaṃ adāsi, āṇāpesīti vuttaṃ hoti. Bhagavā kira taṃ brāhmaṇaṃ pabbajjaṃ alabhitvā kisaṃ lūkhaṃ dubbaṇṇaṃ uppaṇḍuppaṇḍukajātaṃ disvā bhikkhū āmantesi – ‘‘ko, bhikkhave, tassa brāhmaṇassa adhikāraṃ saratī’’ti. Evaṃ vutte āyasmā sāriputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘ahaṃ kho, bhante, tassa brāhmaṇassa adhikāraṃ sarāmī’’ti. Kiṃ pana tvaṃ, sāriputta, brāhmaṇassa adhikāraṃ sarasīti. Idha me, bhante, so brāhmaṇo rājagahe piṇḍāya carantassa kaṭacchubhikkhaṃ dāpesi, imaṃ kho ahaṃ, bhante, tassa brāhmaṇassa adhikāraṃ sarāmī’’ti. Sādhu sādhu, sāriputta. Kataññuno hi, sāriputta, sappurisā katavedino, tena hi tvaṃ, sāriputta, taṃ brāhmaṇaṃ pabbājehi upasampādehīti. Aṭṭhuppattiyaṃ āgatoti alīnacittajātakassa (jā. 1.2.11-12) aṭṭhuppattiyaṃ (jā. aṭṭha. 2.2.alīnacittajātakavaṇṇanā) āgato.

    നിധീനന്തി തത്ഥ തത്ഥ നിദഹിത്വാ ഠപിതാനം ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദിപൂരാനം നിധികുമ്ഭീനം. പവത്താരന്തി കിച്ഛജീവികേ ദുഗ്ഗതമനുസ്സേ അനുകമ്പം കത്വാ ‘‘ഏഹി, തേ സുഖേന ജീവനുപായം ദസ്സേസ്സാമീ’’തി നിധിട്ഠാനം നേത്വാ ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ‘‘ഇമം ഗഹേത്വാ സുഖം ജീവാ’’തി ആചിക്ഖിതാരം വിയ. വജ്ജദസ്സിനന്തി ദ്വേ വജ്ജദസ്സിനോ ‘‘ഇമിനാ നം അസാരുപ്പേന വാ ഖലിതേന വാ സങ്ഘമജ്ഝേ നിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി രന്ധഗവേസകോ ച, അനഞ്ഞാതം ഞാപനത്ഥായ ഞാതം അനുഗ്ഗണ്ഹനത്ഥായ സീലാദീനമസ്സ വുദ്ധികാമതായ തം തം വജ്ജം ഓലോകനേന ഉല്ലുമ്പനസഭാവസണ്ഠിതോ ച. അയം ഇധ അധിപ്പേതോ. യഥാ ഹി ദുഗ്ഗതമനുസ്സോ ‘‘ഇമം ഗണ്ഹാഹീ’’തി തജ്ജേത്വാപി പോഥേത്വാപി നിധിം ദസ്സേന്തേ കോപം ന കരോതി, പമുദിതോവ ഹോതി, ഏവമേവം ഏവരൂപേ പുഗ്ഗലേ അസാരുപ്പം വാ ഖലിതം വാ ദിസ്വാ ആചിക്ഖന്തേ കോപോ ന കാതബ്ബോ, തുട്ഠേനേവ ഭവിതബ്ബം. ‘‘ഭന്തേ, മഹന്തം വോ കമ്മം കതം മയ്ഹം ആചരിയുപജ്ഝായട്ഠാനേ ഠത്വാ ഓവദന്തേഹി, പുനപി മം വദേയ്യാഥാ’’തി പവാരേതബ്ബമേവ.

    Nidhīnanti tattha tattha nidahitvā ṭhapitānaṃ hiraññasuvaṇṇādipūrānaṃ nidhikumbhīnaṃ. Pavattāranti kicchajīvike duggatamanusse anukampaṃ katvā ‘‘ehi, te sukhena jīvanupāyaṃ dassessāmī’’ti nidhiṭṭhānaṃ netvā hatthaṃ pasāretvā ‘‘imaṃ gahetvā sukhaṃ jīvā’’ti ācikkhitāraṃ viya. Vajjadassinanti dve vajjadassino ‘‘iminā naṃ asāruppena vā khalitena vā saṅghamajjhe niggaṇhissāmī’’ti randhagavesako ca, anaññātaṃ ñāpanatthāya ñātaṃ anuggaṇhanatthāya sīlādīnamassa vuddhikāmatāya taṃ taṃ vajjaṃ olokanena ullumpanasabhāvasaṇṭhito ca. Ayaṃ idha adhippeto. Yathā hi duggatamanusso ‘‘imaṃ gaṇhāhī’’ti tajjetvāpi pothetvāpi nidhiṃ dassente kopaṃ na karoti, pamuditova hoti, evamevaṃ evarūpe puggale asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ācikkhante kopo na kātabbo, tuṭṭheneva bhavitabbaṃ. ‘‘Bhante, mahantaṃ vo kammaṃ kataṃ mayhaṃ ācariyupajjhāyaṭṭhāne ṭhatvā ovadantehi, punapi maṃ vadeyyāthā’’ti pavāretabbameva.

    നിഗ്ഗയ്ഹവാദിന്തി ഏകച്ചോ ഹി സദ്ധിവിഹാരികാദീനം അസാരുപ്പം വാ ഖലിതം വാ ദിസ്വാ ‘‘അയം മേ മുഖോദകദാനാദീഹി സക്കച്ചം ഉപട്ഠഹതി, സചേ നം വക്ഖാമി, ന മം ഉപട്ഠഹിസ്സതി, ഏവം മേ പരിഹാനി ഭവിസ്സതീ’’തി തം വത്തും അവിസഹന്തോ ന നിഗ്ഗയ്ഹവാദീ നാമ ഹോതി, സോ ഇമസ്മിം സാസനേ കചവരം ആകിരതി. യോ പന തഥാരൂപം വജ്ജം ദിസ്വാ വജ്ജാനുരൂപം തജ്ജേന്തോ പണാമേന്തോ ദണ്ഡകമ്മം കരോന്തോ വിഹാരാ നീഹരന്തോ സിക്ഖാപേതി, അയം നിഗ്ഗയ്ഹവാദീ നാമ സേയ്യഥാപി, സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘നിഗ്ഗയ്ഹ നിഗ്ഗയ്ഹാഹം, ആനന്ദ, വക്ഖാമി, പവയ്ഹ പവയ്ഹ , ആനന്ദ, വക്ഖാമി, യോ സാരോ, സോ ഠസ്സതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൯൬). മേധാവിന്തി ധമ്മോജപഞ്ഞായ സമന്നാഗതം. താദിസന്തി ഏവരൂപം പണ്ഡിതം ഭജേയ്യ പയിരുപാസേയ്യ. താദിസഞ്ഹി ആചരിയം ഭജമാനസ്സ അന്തേവാസികസ്സ സേയ്യോ ഹോതി ന പാപിയോ, വഡ്ഢിയേവ ഹോതി, നോ പരിഹാനീതി.

    Niggayhavādinti ekacco hi saddhivihārikādīnaṃ asāruppaṃ vā khalitaṃ vā disvā ‘‘ayaṃ me mukhodakadānādīhi sakkaccaṃ upaṭṭhahati, sace naṃ vakkhāmi, na maṃ upaṭṭhahissati, evaṃ me parihāni bhavissatī’’ti taṃ vattuṃ avisahanto na niggayhavādī nāma hoti, so imasmiṃ sāsane kacavaraṃ ākirati. Yo pana tathārūpaṃ vajjaṃ disvā vajjānurūpaṃ tajjento paṇāmento daṇḍakammaṃ karonto vihārā nīharanto sikkhāpeti, ayaṃ niggayhavādī nāma seyyathāpi, sammāsambuddho. Vuttañhetaṃ – ‘‘niggayha niggayhāhaṃ, ānanda, vakkhāmi, pavayha pavayha , ānanda, vakkhāmi, yo sāro, so ṭhassatī’’ti (ma. ni. 3.196). Medhāvinti dhammojapaññāya samannāgataṃ. Tādisanti evarūpaṃ paṇḍitaṃ bhajeyya payirupāseyya. Tādisañhi ācariyaṃ bhajamānassa antevāsikassa seyyo hoti na pāpiyo, vaḍḍhiyeva hoti, no parihānīti.

    മോഘരാജത്ഥേരവത്ഥു

    Mogharājattheravatthu

    ൨൩൪. ദ്വാദസമേ കട്ഠവാഹനനഗരേതി കട്ഠവാഹനേന ഗഹിതത്താ ഏവംലദ്ധനാമകേ നഗരേ. അതീതേ കിര ബാരാണസിവാസീ ഏകോ രുക്ഖവഡ്ഢകീ സകേ ആചരിയകേ അദുതിയോ. തസ്സ സോളസ സിസ്സാ ഏകമേകസ്സ സഹസ്സം അന്തേവാസികാ. ഏവം തേ സത്തരസാധികാ സോളസ സഹസ്സാ ആചരിയന്തേവാസികാ സബ്ബേപി ബാരാണസിം ഉപനിസ്സായ ജീവികം കപ്പേന്താ പബ്ബതസമീപം ഗന്ത്വാ രുക്ഖേ ഗഹേത്വാ തത്ഥേവ നാനാപാസാദവികതിയോ നിട്ഠാപേത്വാ കുല്ലം ബന്ധിത്വാ ഗങ്ഗായ ബാരാണസിം ആനേത്വാ സചേ രാജാ അത്ഥികോ ഹോതി, രഞ്ഞോ ഏകഭൂമകം വാ സത്തഭൂമകം വാ പാസാദം യോജേത്വാ ദേന്തി. നോ ചേ, അഞ്ഞേസമ്പി വിക്കിണിത്വാ പുത്തദാരം പോസേന്തി. അഥ നേസം ഏകദിവസം ആചരിയോ ‘‘ന സക്കാ വഡ്ഢകികമ്മേന നിച്ചം ജീവിതും, ദുക്കരഞ്ഹി ജരാകാലേ ഏതം കമ്മ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ അന്തേവാസികേ ആമന്തേസി – ‘‘താതാ, ഉദുമ്ബരാദയോ അപ്പസാരരുക്ഖേ ആനേഥാ’’തി. തേ ‘‘സാധൂ’’തി പടിസ്സുണിത്വാ ആനയിംസു. സോ തേഹി കട്ഠസകുണം കത്വാ തസ്സബ്ഭന്തരം പവിസിത്വാ വാതേന യന്തം പൂരേസി. കട്ഠസകുണോ സുവണ്ണഹംസരാജാ വിയ ആകാസേ ലങ്ഘിത്വാ വനസ്സ ഉപരി ചരിത്വാ അന്തേവാസീനം പുരതോ ഓരുഹി.

    234. Dvādasame kaṭṭhavāhananagareti kaṭṭhavāhanena gahitattā evaṃladdhanāmake nagare. Atīte kira bārāṇasivāsī eko rukkhavaḍḍhakī sake ācariyake adutiyo. Tassa soḷasa sissā ekamekassa sahassaṃ antevāsikā. Evaṃ te sattarasādhikā soḷasa sahassā ācariyantevāsikā sabbepi bārāṇasiṃ upanissāya jīvikaṃ kappentā pabbatasamīpaṃ gantvā rukkhe gahetvā tattheva nānāpāsādavikatiyo niṭṭhāpetvā kullaṃ bandhitvā gaṅgāya bārāṇasiṃ ānetvā sace rājā atthiko hoti, rañño ekabhūmakaṃ vā sattabhūmakaṃ vā pāsādaṃ yojetvā denti. No ce, aññesampi vikkiṇitvā puttadāraṃ posenti. Atha nesaṃ ekadivasaṃ ācariyo ‘‘na sakkā vaḍḍhakikammena niccaṃ jīvituṃ, dukkarañhi jarākāle etaṃ kamma’’nti cintetvā antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, udumbarādayo appasārarukkhe ānethā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ānayiṃsu. So tehi kaṭṭhasakuṇaṃ katvā tassabbhantaraṃ pavisitvā vātena yantaṃ pūresi. Kaṭṭhasakuṇo suvaṇṇahaṃsarājā viya ākāse laṅghitvā vanassa upari caritvā antevāsīnaṃ purato oruhi.

    അഥാചരിയോ സിസ്സേ ആഹ – ‘‘താതാ ഈദിസാനി കട്ഠവാഹനാനി കത്വാ സക്കാ സകലജമ്ബുദീപേ രജ്ജേ ഗഹേതും, തുമ്ഹേപി താതാ ഏതാനി കരോഥ, രജ്ജം ഗഹേത്വാ ജീവിസ്സാമ, ദുക്കരം വഡ്ഢകിസിപ്പേന ജീവിതു’’ന്തി. തേ തഥാ കത്വാ ആചരിയസ്സ പടിവേദേസും. തതോ നേ ആചരിയോ ആഹ – ‘‘കതമം താതാ രജ്ജം ഗണ്ഹാമാ’’തി? ബാരാണസിരജ്ജം ആചരിയാതി. അലം താതാ, മാ ഏതം രുചിത്ഥ, മയഞ്ഹി തം ഗഹേത്വാപി ‘‘വഡ്ഢകിരാജാ, വഡ്ഢകിയുവരാജാ’’തി വഡ്ഢകിവാദാ ന മുച്ചിസ്സാമ, മഹന്തോ ജമ്ബുദീപോ, അഞ്ഞത്ഥ ഗച്ഛാമാതി. തതോ സപുത്തദാരകാ കട്ഠവാഹനാനി അഭിരുഹിത്വാ സജ്ജാവുധാ ഹുത്വാ ഹിമവന്താഭിമുഖാ ഗന്ത്വാ ഹിമവതി അഞ്ഞതരം നഗരം പവിസിത്വാ രഞ്ഞോ നിവേസനേയേവ പച്ചുട്ഠംസു. തേ തത്ഥ രജ്ജം ഗഹേത്വാ ആചരിയം രജ്ജേ അഭിസിഞ്ചിംസു. സോ ‘‘കട്ഠവാഹനോ രാജാ’’തി പാകടോ അഹോസി, തം നഗരം തേന ഗഹിതത്താ ‘‘കട്ഠവാഹനനഗര’’ന്തേവ നാമം ലഭി.

    Athācariyo sisse āha – ‘‘tātā īdisāni kaṭṭhavāhanāni katvā sakkā sakalajambudīpe rajje gahetuṃ, tumhepi tātā etāni karotha, rajjaṃ gahetvā jīvissāma, dukkaraṃ vaḍḍhakisippena jīvitu’’nti. Te tathā katvā ācariyassa paṭivedesuṃ. Tato ne ācariyo āha – ‘‘katamaṃ tātā rajjaṃ gaṇhāmā’’ti? Bārāṇasirajjaṃ ācariyāti. Alaṃ tātā, mā etaṃ rucittha, mayañhi taṃ gahetvāpi ‘‘vaḍḍhakirājā, vaḍḍhakiyuvarājā’’ti vaḍḍhakivādā na muccissāma, mahanto jambudīpo, aññattha gacchāmāti. Tato saputtadārakā kaṭṭhavāhanāni abhiruhitvā sajjāvudhā hutvā himavantābhimukhā gantvā himavati aññataraṃ nagaraṃ pavisitvā rañño nivesaneyeva paccuṭṭhaṃsu. Te tattha rajjaṃ gahetvā ācariyaṃ rajje abhisiñciṃsu. So ‘‘kaṭṭhavāhano rājā’’ti pākaṭo ahosi, taṃ nagaraṃ tena gahitattā ‘‘kaṭṭhavāhananagara’’nteva nāmaṃ labhi.

    തപചാരന്തി തപചരണം. പാസാണചേതിയേ പിട്ഠിപാസാണേ നിസീദീതി പാസാണകചേതിയന്തി ലദ്ധവോഹാരേ പിട്ഠിപാസാണേ സക്കേന മാപിതേ മഹാമണ്ഡപേ നിസീദി. തത്ഥ കിര മഹതോ പാസാണസ്സ ഉപരി പുബ്ബേ ദേവട്ഠാനം അഹോസി, ഉപ്പന്നേ പന ഭഗവതി വിഹാരോ ജാതോ, സോ തേനേവ പുരിമവോഹാരേന ‘‘പാസാണചേതിയ’’ന്തി വുച്ചതി.

    Tapacāranti tapacaraṇaṃ. Pāsāṇacetiye piṭṭhipāsāṇe nisīdīti pāsāṇakacetiyanti laddhavohāre piṭṭhipāsāṇe sakkena māpite mahāmaṇḍape nisīdi. Tattha kira mahato pāsāṇassa upari pubbe devaṭṭhānaṃ ahosi, uppanne pana bhagavati vihāro jāto, so teneva purimavohārena ‘‘pāsāṇacetiya’’nti vuccati.

    തേന പുച്ഛിതേ ദുതിയോ ഹുത്വാ സത്ഥാരം പഞ്ഹം പുച്ഛീതി –

    Tenapucchite dutiyo hutvā satthāraṃ pañhaṃ pucchīti –

    ‘‘മുദ്ധം മുദ്ധാധിപാതഞ്ച, ബാവരീ പരിപുച്ഛതി;

    ‘‘Muddhaṃ muddhādhipātañca, bāvarī paripucchati;

    തം ബ്യാകരോഹി ഭഗവാ, കങ്ഖം വിനയ നോ ഇസേ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൦൩൧) –

    Taṃ byākarohi bhagavā, kaṅkhaṃ vinaya no ise’’ti. (su. ni. 1031) –

    ഏവം തേന പഞ്ഹേ പുച്ഛിതേ ഭഗവതാ ച –

    Evaṃ tena pañhe pucchite bhagavatā ca –

    ‘‘അവിജ്ജാ മുദ്ധാതി ജാനാഹി, വിജ്ജാ മുദ്ധാധിപാതിനീ;

    ‘‘Avijjā muddhāti jānāhi, vijjā muddhādhipātinī;

    സദ്ധാസതിസമാധീഹി, ഛന്ദവീരിയേന സംയുതാ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൦൩൨) –

    Saddhāsatisamādhīhi, chandavīriyena saṃyutā’’ti. (su. ni. 1032) –

    പഞ്ഹേ വിസ്സജ്ജിതേ ദുതിയോ ഹുത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛി.

    Pañhe vissajjite dutiyo hutvā pañhaṃ pucchi.

    അഥസ്സ…പേ॰… പഞ്ഹം കഥേസീതി –

    Athassa…pe… pañhaṃ kathesīti –

    ‘‘കഥം ലോകം അവേക്ഖന്തം, മച്ചുരാജാ ന പസ്സതീ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൧൨൪) –

    ‘‘Kathaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti. (su. ni. 1124) –

    തേന പഞ്ഹേ പുച്ഛിതേ –

    Tena pañhe pucchite –

    ‘‘സുഞ്ഞതോ ലോകം അവേക്ഖസ്സു, മോഘരാജ സദാ സതോ;

    ‘‘Suññato lokaṃ avekkhassu, mogharāja sadā sato;

    അത്താനുദിട്ഠിം ഊഹച്ച, ഏവം മച്ചുതരോ സിയാ;

    Attānudiṭṭhiṃ ūhacca, evaṃ maccutaro siyā;

    ഏവം ലോകം അവേക്ഖന്തം, മച്ചുരാജാ ന പസ്സതീ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൧൨൫) –

    Evaṃ lokaṃ avekkhantaṃ, maccurājā na passatī’’ti. (su. ni. 1125) –

    പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേസി.

    Pañhaṃ vissajjesi.

    സേസജനാതി തസ്മിം സമാഗമേ സന്നിപതിതാ സേസജനാ. ന കഥീയന്തീതി ‘‘ഏത്തകാ സോതാപന്നാ’’തിആദിനാ ന വുച്ചന്തി. ഏവം പാരായനേ വത്ഥു സമുട്ഠിതന്തി പാരായനവഗ്ഗേ ഇദം വത്ഥു സമുട്ഠിതം.

    Sesajanāti tasmiṃ samāgame sannipatitā sesajanā. Na kathīyantīti ‘‘ettakā sotāpannā’’tiādinā na vuccanti. Evaṃ pārāyane vatthu samuṭṭhitanti pārāyanavagge idaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ.

    ചതുത്ഥഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Catutthaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ഥേരപാളിസംവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Therapāḷisaṃvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ

    14. Etadaggavaggo

    (൧൪) ൫. പഞ്ചമഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ

    (14) 5. Pañcamaetadaggavaggavaṇṇanā

    മഹാപജാപതിഗോതമീഥേരീവത്ഥു

    Mahāpajāpatigotamītherīvatthu

    ൨൩൫. ഥേരിപാളിസംവണ്ണനായ പഠമേ യദിദം മഹാഗോതമീതി ഏത്ഥ ‘‘യദിദം മഹാപജാപതി ഗോതമീ’’തി ച പഠന്തി. തത്ഥ ഗോതമീതി ഗോത്തം. നാമകരണദിവസേ പനസ്സാ ലദ്ധസക്കാരാ ബ്രാഹ്മണാ ലക്ഖണസമ്പത്തിം ദിസ്വാ ‘‘സചേ അയം ധീതരം ലഭിസ്സതി, ചക്കവത്തിരഞ്ഞോ മഹേസീ ഭവിസ്സതി. സചേ പുത്തം ലഭിസ്സതി, ചക്കവത്തിരാജാ ഭവിസ്സതീ’’തി ഉഭയഥാപി ‘‘മഹതീയേവസ്സാ പജാ ഭവിസ്സതീ’’തി ബ്യാകരിംസു, തസ്മാ പുത്തപജായ ചേവ ധീതുപജായ ച മഹന്തതായ ‘‘മഹാപജാപതീ’’തി വോഹരിംസു. തദുഭയം പന സംസന്ദേത്വാ ‘‘മഹാപജാപതിഗോതമീ’’തി വുത്തം. വാരഭിക്ഖന്തി വാരേന ദാതബ്ബം ഭിക്ഖം. നാമം അകംസൂതി ഗോത്തംയേവ നാമം അകംസു. മാതുച്ഛന്തി ചൂളമാതരം. മാതുഭഗിനീ ഹി മാതുച്ഛാതി വുച്ചതി. കലഹവിവാദസുത്തപരിയോസാനേതി ‘‘കുതോപഹൂതാ കലഹാ വിവാദാ’’തിആദിനാ സുത്തനിപാതേ ആഗതസ്സ കലഹവിവാദസുത്തസ്സ (സു॰ നി॰ ൮൬൮ ആദയോ) പരിയോസാനേ. ഇദഞ്ച അങ്ഗുത്തരഭാണകാനം കഥാമഗ്ഗാനുസാരേന വുത്തം. അപരേ പന ‘‘തസ്മിംയേവ സുത്തനിപാതേ ‘അത്തദണ്ഡാഭയം ജാത’ന്തിആദിനാ ആഗതസ്സ അത്തദണ്ഡസുത്തസ്സ (സു॰ നി॰ ൯൪൧ ആദയോ) പരിയോസാനേ’’തി വദന്തി. നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജിതാനന്തി ഏത്ഥ ഏഹിഭിക്ഖുപബ്ബജ്ജായ ഏതേ പബ്ബജിതാതി വദന്തി. തേനേവ സുത്തനിപാതേ അത്തദണ്ഡസുത്തസംവണ്ണനായ (സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൯൪൨ ആദയോ) വുത്തം – ‘‘ദേസനാപരിയോസാനേ പഞ്ചസതാ സാകിയകുമാരാ കോളിയകുമാരാ ച ഏഹിഭിക്ഖുപബ്ബജ്ജായ പബ്ബജിതാ. തേ ഗഹേത്വാ ഭഗവാ മഹാവനം പാവിസീ’’തി. സേസമേത്ഥ സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    235. Theripāḷisaṃvaṇṇanāya paṭhame yadidaṃ mahāgotamīti ettha ‘‘yadidaṃ mahāpajāpati gotamī’’ti ca paṭhanti. Tattha gotamīti gottaṃ. Nāmakaraṇadivase panassā laddhasakkārā brāhmaṇā lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘sace ayaṃ dhītaraṃ labhissati, cakkavattirañño mahesī bhavissati. Sace puttaṃ labhissati, cakkavattirājā bhavissatī’’ti ubhayathāpi ‘‘mahatīyevassā pajā bhavissatī’’ti byākariṃsu, tasmā puttapajāya ceva dhītupajāya ca mahantatāya ‘‘mahāpajāpatī’’ti vohariṃsu. Tadubhayaṃ pana saṃsandetvā ‘‘mahāpajāpatigotamī’’ti vuttaṃ. Vārabhikkhanti vārena dātabbaṃ bhikkhaṃ. Nāmaṃ akaṃsūti gottaṃyeva nāmaṃ akaṃsu. Mātucchanti cūḷamātaraṃ. Mātubhaginī hi mātucchāti vuccati. Kalahavivādasuttapariyosāneti ‘‘kutopahūtā kalahā vivādā’’tiādinā suttanipāte āgatassa kalahavivādasuttassa (su. ni. 868 ādayo) pariyosāne. Idañca aṅguttarabhāṇakānaṃ kathāmaggānusārena vuttaṃ. Apare pana ‘‘tasmiṃyeva suttanipāte ‘attadaṇḍābhayaṃ jāta’ntiādinā āgatassa attadaṇḍasuttassa (su. ni. 941 ādayo) pariyosāne’’ti vadanti. Nikkhamitvā pabbajitānanti ettha ehibhikkhupabbajjāya ete pabbajitāti vadanti. Teneva suttanipāte attadaṇḍasuttasaṃvaṇṇanāya (su. ni. aṭṭha. 2.942 ādayo) vuttaṃ – ‘‘desanāpariyosāne pañcasatā sākiyakumārā koḷiyakumārā ca ehibhikkhupabbajjāya pabbajitā. Te gahetvā bhagavā mahāvanaṃ pāvisī’’ti. Sesamettha suviññeyyameva.

    ഖേമാഥേരീവത്ഥു

    Khemātherīvatthu

    ൨൩൬. ദുതിയേ പരപരിയാപന്നാ ഹുത്വാതി പരേസം ദാസീ ഹുത്വാ. സുവണ്ണരസപിഞ്ജരോ അഹോസീതി സുവണ്ണരസപിഞ്ജരോ വിയ അഹോസി.

    236. Dutiye parapariyāpannā hutvāti paresaṃ dāsī hutvā. Suvaṇṇarasapiñjaro ahosīti suvaṇṇarasapiñjaro viya ahosi.

    മക്കടകോവ ജാലന്തി യഥാ നാമ മക്കടകോ സുത്തജാലം കത്വാ മജ്ഝട്ഠാനേ നാഭിമണ്ഡലേ നിപന്നോ പരിയന്തേ പതിതം പടങ്ഗം വാ മക്ഖികം വാ വേഗേന ഗന്ത്വാ വിജ്ഝിത്വാ തസ്സ രസം പിവിത്വാ പുനാഗന്ത്വാ തസ്മിംയേവ ഠാനേ നിപജ്ജതി, ഏവമേവ യേ സത്താ രാഗരത്താ ദോസപദുട്ഠാ മോഹമൂള്ഹാ സയംകതം തണ്ഹാസോതം അനുപതന്തി, തേ തം സമതിക്കമിതും ന സക്കോന്തി, ഏവം ദുരതിക്കമം. ഏതമ്പി ഛേത്വാന വജന്തി ധീരാതി പണ്ഡിതാ ഏതം ബന്ധനം ഛിന്ദിത്വാ അനപേക്ഖിനോ നിരാലയാ ഹുത്വാ അരഹത്തമഗ്ഗേന സബ്ബം ദുക്ഖം പഹായ വജന്തി ഗച്ഛന്തീതി അത്ഥോ.

    Makkaṭakovajālanti yathā nāma makkaṭako suttajālaṃ katvā majjhaṭṭhāne nābhimaṇḍale nipanno pariyante patitaṃ paṭaṅgaṃ vā makkhikaṃ vā vegena gantvā vijjhitvā tassa rasaṃ pivitvā punāgantvā tasmiṃyeva ṭhāne nipajjati, evameva ye sattā rāgarattā dosapaduṭṭhā mohamūḷhā sayaṃkataṃ taṇhāsotaṃ anupatanti, te taṃ samatikkamituṃ na sakkonti, evaṃ duratikkamaṃ. Etampi chetvāna vajanti dhīrāti paṇḍitā etaṃ bandhanaṃ chinditvā anapekkhino nirālayā hutvā arahattamaggena sabbaṃ dukkhaṃ pahāya vajanti gacchantīti attho.

    ഉപ്പലവണ്ണാഥേരീവത്ഥു

    Uppalavaṇṇātherīvatthu

    ൨൩൭. തതിയം ഉത്താനത്ഥമേവ.

    237. Tatiyaṃ uttānatthameva.

    പടാചാരാഥേരീവത്ഥു

    Paṭācārātherīvatthu

    ൨൩൮. ചതുത്ഥേ പടിഹാരസതേനപീതി ദ്വാരസതേനപി. പടിഹാരസദ്ദോ ഹി ദ്വാരേ ദോവാരികേ ച ദിസ്സതി. കുലസഭാഗന്തി അത്തനോ ഗേഹസമീപം.

    238. Catutthe paṭihārasatenapīti dvārasatenapi. Paṭihārasaddo hi dvāre dovārike ca dissati. Kulasabhāganti attano gehasamīpaṃ.

    താണായാതി താണഭാവായ പതിട്ഠാനത്ഥായ. ബന്ധവാതി പുത്തേ ച പിതരോ ച ഠപേത്വാ അവസേസാ ഞാതിസുഹജ്ജാ. അന്തകേനാധിപന്നസ്സാതി മരണേന അഭിഭൂതസ്സ. പവത്തിയഞ്ഹി പുത്താദയോ അന്നപാനാദിദാനേന ചേവ ഉപ്പന്നകിച്ചനിത്ഥരണേന ച താണാ ഹുത്വാപി മരണകാലേ കേനചി ഉപായേന മരണം പടിബാഹിതും അസമത്ഥതായ താണത്ഥായ ലേണത്ഥായ ന സന്തി നാമ. തേനേവ വുത്തം – ‘‘നത്ഥി ഞാതീസു താണതാ’’തി.

    Tāṇāyāti tāṇabhāvāya patiṭṭhānatthāya. Bandhavāti putte ca pitaro ca ṭhapetvā avasesā ñātisuhajjā. Antakenādhipannassāti maraṇena abhibhūtassa. Pavattiyañhi puttādayo annapānādidānena ceva uppannakiccanittharaṇena ca tāṇā hutvāpi maraṇakāle kenaci upāyena maraṇaṃ paṭibāhituṃ asamatthatāya tāṇatthāya leṇatthāya na santi nāma. Teneva vuttaṃ – ‘‘natthi ñātīsu tāṇatā’’ti.

    ഏതമത്ഥവസന്തി ഏതം തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ താണം ഭവിതും അസമത്ഥഭാവസങ്ഖാതം കാരണം ജാനിത്വാ പണ്ഡിതോ ചതുപാരിസുദ്ധിസീലേന സംവുതോ രക്ഖിതഗോപിതോ ഹുത്വാ നിബ്ബാനഗമനം അട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം സീഘം സോധേയ്യാതി അത്ഥോ.

    Etamatthavasanti etaṃ tesaṃ aññamaññassa tāṇaṃ bhavituṃ asamatthabhāvasaṅkhātaṃ kāraṇaṃ jānitvā paṇḍito catupārisuddhisīlena saṃvuto rakkhitagopito hutvā nibbānagamanaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ sīghaṃ sodheyyāti attho.

    ധമ്മദിന്നാഥേരീവത്ഥു

    Dhammadinnātherīvatthu

    ൨൩൯. പഞ്ചമേ പരായത്തട്ഠാനേതി പരേസം ദാസിട്ഠാനേ. സുജാതത്ഥേരസ്സ അധികാരകമ്മം കത്വാതി സാ കിര അത്തനോ കേസേ വിക്കിണിത്വാ സുജാതത്ഥേരസ്സ നാമ അഗ്ഗസാവകസ്സ ദാനം ദത്വാ പത്ഥനം അകാസി . തം സന്ധായേതം വുത്തം. ഹത്ഥേ പസാരിതേതി തസ്സ ഹത്ഥാവലമ്ബനത്ഥം പുബ്ബാചിണ്ണവസേന ഹത്ഥേ പസാരിതേ. സോ കിര അനാഗാമീ ഹുത്വാ ഗേഹം ആഗച്ഛന്തോ യഥാ അഞ്ഞേസു ദിവസേസു ഇതോ ചിതോ ച ഓലോകേന്തോ സിതം കുരുമാനോ ഹസമാനോ ആഗച്ഛതി, ഏവം അനാഗന്ത്വാ സന്തിന്ദ്രിയോ സന്തമാനസോ ഹുത്വാ അഗമാസി. ധമ്മദിന്നാ സീഹപഞ്ജരം ഉഗ്ഘാടേത്വാ വീഥിം ഓലോകയമാനാ തസ്സ ആഗമനാകാരം ദിസ്വാ ‘‘കിം നു ഖോ ഏത’’ന്തി ചിന്തേത്വാ തസ്സ പച്ചുഗ്ഗമനം കുരുമാനാ സോപാനസീസേ ഠത്വാ ഓലമ്ബനത്ഥം ഹത്ഥം പസാരേസി. ഉപാസകോ അത്തനോ ഹത്ഥം സമിഞ്ജേസി. സാ ‘‘പാതരാസഭോജനകാലേ ജാനിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേസി. ഉപാസകോ പുബ്ബേ തായ സദ്ധിം ഏകതോ ഭുഞ്ജതി. തം ദിവസം പന തം അനപലോകേത്വാ യോഗാവചരഭിക്ഖു വിയ ഏകകോവ ഭുഞ്ജി. തേനാഹ – ‘‘ഭുഞ്ജമാനോപി ഇമം ദേഥ, ഇമം ഹരഥാതി ന ബ്യാഹരീ’’തി. തത്ഥ ഇമം ദേഥാതി ഇമം ഖാദനീയം വാ ഭോജനീയം വാ ദേഥ. ഇമം ഹരഥാതി ഇമം ഖാദനീയം വാ ഭോജനീയം വാ അപഹരഥ. സന്ഥവവസേനാതി കിലേസസന്ഥവവസേന. ചിരകാലപരിഭാവിതായ ഘടദീപജാലായ വിയ അബ്ഭന്തരേ ദിബ്ബമാനായ ഹേതുസമ്പത്തിയാ ചോദിയമാനാ ആഹ – ‘‘ഏവം സന്തേ…പേ॰… മയ്ഹം പബ്ബജ്ജം അനുജാനാഥാ’’തി.

    239. Pañcame parāyattaṭṭhāneti paresaṃ dāsiṭṭhāne. Sujātattherassa adhikārakammaṃ katvāti sā kira attano kese vikkiṇitvā sujātattherassa nāma aggasāvakassa dānaṃ datvā patthanaṃ akāsi . Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Hatthe pasāriteti tassa hatthāvalambanatthaṃ pubbāciṇṇavasena hatthe pasārite. So kira anāgāmī hutvā gehaṃ āgacchanto yathā aññesu divasesu ito cito ca olokento sitaṃ kurumāno hasamāno āgacchati, evaṃ anāgantvā santindriyo santamānaso hutvā agamāsi. Dhammadinnā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā vīthiṃ olokayamānā tassa āgamanākāraṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti cintetvā tassa paccuggamanaṃ kurumānā sopānasīse ṭhatvā olambanatthaṃ hatthaṃ pasāresi. Upāsako attano hatthaṃ samiñjesi. Sā ‘‘pātarāsabhojanakāle jānissāmī’’ti cintesi. Upāsako pubbe tāya saddhiṃ ekato bhuñjati. Taṃ divasaṃ pana taṃ anapaloketvā yogāvacarabhikkhu viya ekakova bhuñji. Tenāha – ‘‘bhuñjamānopi imaṃ detha, imaṃ harathāti na byāharī’’ti. Tattha imaṃ dethāti imaṃ khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā detha. Imaṃ harathāti imaṃ khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā apaharatha. Santhavavasenāti kilesasanthavavasena. Cirakālaparibhāvitāya ghaṭadīpajālāya viya abbhantare dibbamānāya hetusampattiyā codiyamānā āha – ‘‘evaṃ sante…pe… mayhaṃ pabbajjaṃ anujānāthā’’ti.

    അയം താവ സേട്ഠി ഘരമജ്ഝേ ഠിതോവ ദുക്ഖസ്സന്തം അകാസീതി സാ കിര ‘‘ധമ്മദിന്നേ തുയ്ഹം ദോസോ നത്ഥി, അഹം പന അജ്ജ പട്ഠായ സന്ഥവവസേന…പേ॰… കുലഘരം ഗച്ഛാ’’തി വുത്തേ ഏവം ചിന്തേസി – ‘‘പകതിപുരിസോ ഏവം വത്താ നാമ നത്ഥി, അദ്ധാ ഏതേന ലോകുത്തരധമ്മോ നാമ പടിവിദ്ധോ’’തി. തേനസ്സാ അയം സങ്കപ്പോ അഹോസി ‘‘അയം താവ സേട്ഠി ഘരമജ്ഝേ ഠിതോവ ദുക്ഖസ്സന്തം അകാസീ’’തി. മജ്ഝിമനികായട്ഠകഥായം (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൬൦) പന ‘‘അഥ കസ്മാ മയാ സദ്ധിം യഥാപകതിയാ ആലാപസല്ലാപമത്തമ്പി ന കരോഥാതി സോ ചിന്തേസി – ‘അയം ലോകുത്തരധമ്മോ നാമ ഗരു ഭാരിയോ ന പകാസേതബ്ബോ; സചേ ഖോ പനാഹം ന കഥേസ്സാമി, അയം ഹദയം ഫാലേത്വാ ഏത്ഥേവ കാലം കരേയ്യാ’തി തസ്സാ അനുഗ്ഗഹത്ഥായ കഥേസി – ‘ധമ്മദിന്നേ അഹം സത്ഥു ധമ്മദേസനം സുത്വാ ലോകുത്തരധമ്മം നാമ അധിഗതോ, തം അധിഗതസ്സ ഏവരൂപാ ലോകിയകിരിയാ ന വട്ടതീ’’’തി വുത്തം.

    Ayaṃ tāva seṭṭhi gharamajjhe ṭhitova dukkhassantaṃ akāsīti sā kira ‘‘dhammadinne tuyhaṃ doso natthi, ahaṃ pana ajja paṭṭhāya santhavavasena…pe… kulagharaṃ gacchā’’ti vutte evaṃ cintesi – ‘‘pakatipuriso evaṃ vattā nāma natthi, addhā etena lokuttaradhammo nāma paṭividdho’’ti. Tenassā ayaṃ saṅkappo ahosi ‘‘ayaṃ tāva seṭṭhi gharamajjhe ṭhitova dukkhassantaṃ akāsī’’ti. Majjhimanikāyaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.460) pana ‘‘atha kasmā mayā saddhiṃ yathāpakatiyā ālāpasallāpamattampi na karothāti so cintesi – ‘ayaṃ lokuttaradhammo nāma garu bhāriyo na pakāsetabbo; sace kho panāhaṃ na kathessāmi, ayaṃ hadayaṃ phāletvā ettheva kālaṃ kareyyā’ti tassā anuggahatthāya kathesi – ‘dhammadinne ahaṃ satthu dhammadesanaṃ sutvā lokuttaradhammaṃ nāma adhigato, taṃ adhigatassa evarūpā lokiyakiriyā na vaṭṭatī’’’ti vuttaṃ.

    പഞ്ചക്ഖന്ധാദിവസേന പഞ്ഹേ പുച്ഛീതി ‘‘സക്കായോ സക്കായോതി അയ്യേ വുച്ചതി, കതമോ നു ഖോ അയ്യേ സക്കായോ വുത്തോ ഭഗവതാ’’തിആദിനാ ചൂളവേദല്ലസുത്തേ (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൦ ആദയോ) ആഗതനയേന പുച്ഛി. പുച്ഛിതം പുച്ഛിതം വിസ്സജ്ജേസീതി ‘‘പഞ്ച ഖോ ഇമേ, ആവുസോ വിസാഖ, ഉപാദാനക്ഖന്ധാ സക്കായോ വുത്തോ ഭഗവതാ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൦ ആദയോ) തത്ഥേവ ആഗതനയേന വിസ്സജ്ജേസി. സൂരഭാവന്തി തിക്ഖഭാവം. അനധിഗതഅരഹത്തമഗ്ഗസ്സ ഉഗ്ഗഹേന വിനാ തത്ഥ പഞ്ഹോ ന ഉപട്ഠാതീതി ആഹ – ‘‘ഉഗ്ഗഹവസേന അരഹത്തമഗ്ഗേപി പുച്ഛീ’’തി. തം നിവത്തേന്തീതി ‘‘വിമുത്തിയാ പനായ്യേ കിം പടിഭാഗോ’’തി പുച്ഛിതേ ‘‘വിമുത്തിയാ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ, നിബ്ബാനം പടിഭാഗോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൬) വുത്തേ ‘‘നിബ്ബാനസ്സ, പനായ്യേ, കിം പടിഭാഗോ’’തി പുന പുച്ഛിതേ തം നിവത്തേന്തീ ‘‘അച്ചസരാവുസോ വിസാഖാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അച്ചസരാതി അപുച്ഛിതബ്ബം പുച്ഛന്തോ പഞ്ഹം അതിക്കാമിതാ അഹോസീതി അത്ഥോ. നാസക്ഖി പഞ്ഹാനം പരിയന്തം ഗഹേതുന്തി പഞ്ഹാനം പരിച്ഛേദപ്പമാണം ഗഹേതും നാസക്ഖി. പഞ്ഹാനഞ്ഹി പരിച്ഛേദം ഗഹേതും യുത്തട്ഠാനേ അട്ഠത്വാ തതോ പരം പുച്ഛന്തോ നാസക്ഖി പഞ്ഹാനം പരിയന്തം ഗഹേതും. അപ്പടിഭാഗധമ്മസ്സ ച പടിഭാഗം പുച്ഛി. നിബ്ബാനം നാമേതം അപ്പടിഭാഗം, ന സക്കാ നീലം വാ പീതകം വാതി കേനചി ധമ്മേന സദ്ധിം പടിഭാഗം കത്വാ ദസ്സേതും, തഞ്ച ത്വം ഇമിനാ അധിപ്പായേന പുച്ഛസീതി അത്ഥോ. നിബ്ബാനോഗധന്തി നിബ്ബാനം ഓഗാഹേത്വാ ഠിതം, നിബ്ബാനന്തോഗധം നിബ്ബാനം അനുപ്പവിട്ഠന്തി അത്ഥോ. നിബ്ബാനപരായണന്തി നിബ്ബാനം പരം അയനമസ്സ പരാഗതി, ന തതോ പരം ഗച്ഛതീതി അത്ഥോ. നിബ്ബാനം പരിയോസാനം അവസാനം അസ്സാതി നിബ്ബാനപരിയോസാനം.

    Pañcakkhandhādivasena pañhe pucchīti ‘‘sakkāyo sakkāyoti ayye vuccati, katamo nu kho ayye sakkāyo vutto bhagavatā’’tiādinā cūḷavedallasutte (ma. ni. 1.460 ādayo) āgatanayena pucchi. Pucchitaṃ pucchitaṃ vissajjesīti ‘‘pañca kho ime, āvuso visākha, upādānakkhandhā sakkāyo vutto bhagavatā’’tiādinā (ma. ni. 1.460 ādayo) tattheva āgatanayena vissajjesi. Sūrabhāvanti tikkhabhāvaṃ. Anadhigataarahattamaggassa uggahena vinā tattha pañho na upaṭṭhātīti āha – ‘‘uggahavasena arahattamaggepi pucchī’’ti. Taṃ nivattentīti ‘‘vimuttiyā panāyye kiṃ paṭibhāgo’’ti pucchite ‘‘vimuttiyā kho, āvuso visākha, nibbānaṃ paṭibhāgo’’ti (ma. ni. 1.466) vutte ‘‘nibbānassa, panāyye, kiṃ paṭibhāgo’’ti puna pucchite taṃ nivattentī ‘‘accasarāvusovisākhā’’tiādimāha. Tattha accasarāti apucchitabbaṃ pucchanto pañhaṃ atikkāmitā ahosīti attho. Nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetunti pañhānaṃ paricchedappamāṇaṃ gahetuṃ nāsakkhi. Pañhānañhi paricchedaṃ gahetuṃ yuttaṭṭhāne aṭṭhatvā tato paraṃ pucchanto nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetuṃ. Appaṭibhāgadhammassa ca paṭibhāgaṃ pucchi. Nibbānaṃ nāmetaṃ appaṭibhāgaṃ, na sakkā nīlaṃ vā pītakaṃ vāti kenaci dhammena saddhiṃ paṭibhāgaṃ katvā dassetuṃ, tañca tvaṃ iminā adhippāyena pucchasīti attho. Nibbānogadhanti nibbānaṃ ogāhetvā ṭhitaṃ, nibbānantogadhaṃ nibbānaṃ anuppaviṭṭhanti attho. Nibbānaparāyaṇanti nibbānaṃ paraṃ ayanamassa parāgati, na tato paraṃ gacchatīti attho. Nibbānaṃ pariyosānaṃ avasānaṃ assāti nibbānapariyosānaṃ.

    പുരേതി അതീതേസു ഖന്ധേസു. പച്ഛാതി അനാഗതേസു ഖന്ധേസു. മജ്ഝേതി പച്ചുപ്പന്നേസു ഖന്ധേസു. അകിഞ്ചനന്തി യസ്സ ഏതേസു തീസു തണ്ഹാഗാഹസങ്ഖാതം കിഞ്ചനം നത്ഥി, തമഹം രാഗകിഞ്ചനാദീഹി അകിഞ്ചനം കസ്സചി ഗഹണസ്സ അഭാവേന അനാദാനം ബ്രാഹ്മണം വദാമീതി അത്ഥോ.

    Pureti atītesu khandhesu. Pacchāti anāgatesu khandhesu. Majjheti paccuppannesu khandhesu. Akiñcananti yassa etesu tīsu taṇhāgāhasaṅkhātaṃ kiñcanaṃ natthi, tamahaṃ rāgakiñcanādīhi akiñcanaṃ kassaci gahaṇassa abhāvena anādānaṃ brāhmaṇaṃ vadāmīti attho.

    പണ്ഡിതാതി ധാതുആയതനാദികുസലതാസങ്ഖാതേന പണ്ഡിച്ചേന സമന്നാഗതാ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Paṇḍitāti dhātuāyatanādikusalatāsaṅkhātena paṇḍiccena samannāgatā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘കിത്താവതാ നു ഖോ, ഭന്തേ, പണ്ഡിതോ ഹോതി? യതോ ഖോ, ആനന്ദ, ഭിക്ഖു ധാതുകുസലോ ച ഹോതി ആയതനകുസലോ ച പടിച്ചസമുപ്പാദകുസലോ ച ഠാനാട്ഠാനകുസലോ ച, ഏത്താവതാ ഖോ, ആനന്ദ, ഭിക്ഖു പണ്ഡിതോ ഹോതീ’’തി.

    ‘‘Kittāvatā nu kho, bhante, paṇḍito hoti? Yato kho, ānanda, bhikkhu dhātukusalo ca hoti āyatanakusalo ca paṭiccasamuppādakusalo ca ṭhānāṭṭhānakusalo ca, ettāvatā kho, ānanda, bhikkhu paṇḍito hotī’’ti.

    മഹാപഞ്ഞാതി മഹന്തേ അത്ഥേ മഹന്തേ ധമ്മേ മഹന്താ നിരുത്തിയോ മഹന്താനി പടിഭാനാനി പരിഗ്ഗഹണേ സമത്ഥായ പഞ്ഞായ സമന്നാഗതാ. ഇമിസ്സാ ഹി ഥേരിയാ അസേക്ഖപ്പടിസമ്ഭിദാപ്പത്തതായ പടിസമ്ഭിദായോ പൂരേത്വാ ഠിതതായ പഞ്ഞാമഹത്തം. യഥാ തം ധമ്മദിന്നായാതി യഥാ ധമ്മദിന്നായ ഭിക്ഖുനിയാ ബ്യാകതം, അഹം ഏവമേവ ബ്യാകരേയ്യന്തി അത്ഥോ. ന്തി നിപാതമത്ഥം.

    Mahāpaññāti mahante atthe mahante dhamme mahantā niruttiyo mahantāni paṭibhānāni pariggahaṇe samatthāya paññāya samannāgatā. Imissā hi theriyā asekkhappaṭisambhidāppattatāya paṭisambhidāyo pūretvā ṭhitatāya paññāmahattaṃ. Yathā taṃ dhammadinnāyāti yathā dhammadinnāya bhikkhuniyā byākataṃ, ahaṃ evameva byākareyyanti attho. Tanti nipātamatthaṃ.

    നന്ദാഥേരീവത്ഥു

    Nandātherīvatthu

    ൨൪൦. ഛട്ഠേ അഞ്ഞം മഗ്ഗം അപസ്സന്തീതി അഞ്ഞം ഉപായം അപസ്സന്തീ. വിസ്സത്ഥാതി നിരാസങ്കാ. ഇത്ഥിനിമിത്തന്തി ഇത്ഥിയാ സുഭനിമിത്തം, സുഭാകാരന്തി വുത്തം ഹോതി. ധമ്മപദേ ഗാഥം വത്വാതി –

    240. Chaṭṭhe aññaṃ maggaṃ apassantīti aññaṃ upāyaṃ apassantī. Vissatthāti nirāsaṅkā. Itthinimittanti itthiyā subhanimittaṃ, subhākāranti vuttaṃ hoti. Dhammapade gāthaṃ vatvāti –

    ‘‘അട്ഠീനം നഗരം കതം, മംസലോഹിതലേപനം;

    ‘‘Aṭṭhīnaṃ nagaraṃ kataṃ, maṃsalohitalepanaṃ;

    യത്ഥ ജരാ ച മച്ചു ച, മാനോ മക്ഖോ ച ഓഹിതോ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൫൦) –

    Yattha jarā ca maccu ca, māno makkho ca ohito’’ti. (dha. pa. 150) –

    ഇമം ഗാഥം വത്വാ. തത്രായമധിപ്പായോ – യഥേവ ഹി പുബ്ബണ്ണാപരണ്ണാദീനം ഓദഹനത്ഥായ കട്ഠാനി ഉസ്സാപേത്വാ വല്ലീഹി ബന്ധിത്വാ മത്തികായ വിലിമ്പിത്വാ നഗരസങ്ഖാതം ബഹിദ്ധാ ഗേഹം കരോന്തി, ഏവമിദം അജ്ഝത്തികമ്പി തീണി അട്ഠിസതാനി ഉസ്സാപേത്വാ ന്ഹാരുവിനദ്ധം മംസലോഹിതലേപനം തചപടിച്ഛന്നം ജീരണലക്ഖണായ ജരായ മരണലക്ഖണസ്സ മച്ചുനോ ആരോഗ്യസമ്പദാദീനി പടിച്ച ഉപ്പജ്ജനലക്ഖണസ്സ മാനസ്സ സുകതകാരണവിനാസനലക്ഖണസ്സ മക്ഖസ്സ ച ഓദഹനത്ഥായ നഗരം കതം. ഏവരൂപോ ഏവ ഹി ഏത്ഥ കായികചേതസികോ ആബാധോ ഓഹിതോ, ഇതോ ഉദ്ധം കിഞ്ചി ഗയ്ഹൂപഗം നത്ഥീതി.

    Imaṃ gāthaṃ vatvā. Tatrāyamadhippāyo – yatheva hi pubbaṇṇāparaṇṇādīnaṃ odahanatthāya kaṭṭhāni ussāpetvā vallīhi bandhitvā mattikāya vilimpitvā nagarasaṅkhātaṃ bahiddhā gehaṃ karonti, evamidaṃ ajjhattikampi tīṇi aṭṭhisatāni ussāpetvā nhāruvinaddhaṃ maṃsalohitalepanaṃ tacapaṭicchannaṃ jīraṇalakkhaṇāya jarāya maraṇalakkhaṇassa maccuno ārogyasampadādīni paṭicca uppajjanalakkhaṇassa mānassa sukatakāraṇavināsanalakkhaṇassa makkhassa ca odahanatthāya nagaraṃ kataṃ. Evarūpo eva hi ettha kāyikacetasiko ābādho ohito, ito uddhaṃ kiñci gayhūpagaṃ natthīti.

    സുത്തം അഭാസീതി –

    Suttaṃ abhāsīti –

    ‘‘ചരം വാ യദി വാ തിട്ഠം, നിസിന്നോ ഉദ വാ സയം;

    ‘‘Caraṃ vā yadi vā tiṭṭhaṃ, nisinno uda vā sayaṃ;

    സമിഞ്ജേതി പസാരേതി, ഏസാ കായസ്സ ഇഞ്ജനാ.

    Samiñjeti pasāreti, esā kāyassa iñjanā.

    ‘‘അട്ഠിനഹാരുസംയുത്തോ, തചമംസാവലേപനോ;

    ‘‘Aṭṭhinahārusaṃyutto, tacamaṃsāvalepano;

    ഛവിയാ കായോ പടിച്ഛന്നോ, യഥാഭൂതം ന ദിസ്സതീ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൯൫-൧൯൬) –

    Chaviyā kāyo paṭicchanno, yathābhūtaṃ na dissatī’’ti. (su. ni. 195-196) –

    ആദിനാ സുത്തമഭാസി.

    Ādinā suttamabhāsi.

    സോണാഥേരീവത്ഥു

    Soṇātherīvatthu

    ൨൪൧. സത്തമേ സബ്ബേപി വിസും വിസും ഘരാവാസേ പതിട്ഠാപേസീതി ഏത്ഥ സബ്ബേപി വിസും വിസും ഘരാവാസേ പതിട്ഠാപേത്വാ ‘‘പുത്താവ മം പടിജഗ്ഗിസ്സന്തി, കിം മേ വിസും കുടുമ്ബേനാ’’തി സബ്ബം സാപതേയ്യമ്പി വിഭജിത്വാ അദാസീതി വേദിതബ്ബം. തേനേവ ഹി തതോ പട്ഠായ ‘‘അയം അമ്ഹാകം കിം കരിസ്സതീ’’തി അത്തനോ സന്തികം ആഗതം ‘‘മാതാ’’തി സഞ്ഞമ്പി ന കരിംസു. തഥാ ഹി നം കതിപാഹച്ചയേന ജേട്ഠപുത്തസ്സ ഭരിയാ ‘‘അഹോ അമ്ഹാകം അയം ജേട്ഠേപുത്തോ മേതി ദ്വേ കോട്ഠാസേ ദത്വാ വിയ ഇമമേവ ഗേഹം ആഗച്ഛതീ’’തി ആഹ. സേസപുത്താനം ഭരിയായോപി ഏവമേവം വദിംസു. ജേട്ഠധീതരം ആദിം കത്വാ താസം ഗേഹം ഗതകാലേ താപി നം ഏവമേവ വദിംസു. സാ അവമാനപ്പത്താ ഹുത്വാ ‘‘കിം മേ ഇമേസം സന്തികേ വുത്ഥേന, ഭിക്ഖുനീ ഹുത്വാ ജീവിസ്സാമീ’’തി ഭിക്ഖുനീഉപസ്സയം ഗന്ത്വാ പബ്ബജ്ജം യാചി, താ നം പബ്ബാജേസും. ഇമമേവ വത്ഥും ദസ്സേന്തോ ‘‘ബഹുപുത്തികസോണാ തേസം അത്തനി അഗാരവഭാവം ഞത്വാ ‘ഘരാവാസേന കിം കരിസ്സാമീ’തി നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജീ’’തി ആഹ.

    241. Sattame sabbepi visuṃ visuṃ gharāvāse patiṭṭhāpesīti ettha sabbepi visuṃ visuṃ gharāvāse patiṭṭhāpetvā ‘‘puttāva maṃ paṭijaggissanti, kiṃ me visuṃ kuṭumbenā’’ti sabbaṃ sāpateyyampi vibhajitvā adāsīti veditabbaṃ. Teneva hi tato paṭṭhāya ‘‘ayaṃ amhākaṃ kiṃ karissatī’’ti attano santikaṃ āgataṃ ‘‘mātā’’ti saññampi na kariṃsu. Tathā hi naṃ katipāhaccayena jeṭṭhaputtassa bhariyā ‘‘aho amhākaṃ ayaṃ jeṭṭheputto meti dve koṭṭhāse datvā viya imameva gehaṃ āgacchatī’’ti āha. Sesaputtānaṃ bhariyāyopi evamevaṃ vadiṃsu. Jeṭṭhadhītaraṃ ādiṃ katvā tāsaṃ gehaṃ gatakāle tāpi naṃ evameva vadiṃsu. Sā avamānappattā hutvā ‘‘kiṃ me imesaṃ santike vutthena, bhikkhunī hutvā jīvissāmī’’ti bhikkhunīupassayaṃ gantvā pabbajjaṃ yāci, tā naṃ pabbājesuṃ. Imameva vatthuṃ dassento ‘‘bahuputtikasoṇā tesaṃ attani agāravabhāvaṃ ñatvā ‘gharāvāsena kiṃ karissāmī’ti nikkhamitvā pabbajī’’ti āha.

    വിഹാരം ഗച്ഛന്തിയോതി ഭിക്ഖുവിഹാരം ഗച്ഛന്തിയോ. ധമ്മമുത്തമന്തി നവവിധലോകുത്തരധമ്മം. സോ ഹി ഉത്തമധമ്മോ നാമ യോ ഹി തം ന പസ്സതി, തസ്സ വസ്സസതമ്പി ജീവനതോ തം ധമ്മം പസ്സന്തസ്സ പടിവിജ്ഝന്തസ്സ ഏകാഹമ്പി ഏകക്ഖണമ്പി ജീവിതം സേയ്യോ. ആഗന്തുകജനോതി വിഹാരഗതം ഭിക്ഖുനീജനം സന്ധായ വദതി. അനുപധാരേത്വാതി അസല്ലക്ഖേത്വാ.

    Vihāraṃ gacchantiyoti bhikkhuvihāraṃ gacchantiyo. Dhammamuttamanti navavidhalokuttaradhammaṃ. So hi uttamadhammo nāma yo hi taṃ na passati, tassa vassasatampi jīvanato taṃ dhammaṃ passantassa paṭivijjhantassa ekāhampi ekakkhaṇampi jīvitaṃ seyyo. Āgantukajanoti vihāragataṃ bhikkhunījanaṃ sandhāya vadati. Anupadhāretvāti asallakkhetvā.

    ബകുലാഥേരീവത്ഥു

    Bakulātherīvatthu

    ൨൪൨. അട്ഠമം ഉത്താനത്ഥമേവ.

    242. Aṭṭhamaṃ uttānatthameva.

    കുണ്ഡലകേസാഥേരീവത്ഥു

    Kuṇḍalakesātherīvatthu

    ൨൪൩. നവമേ ചതുക്കേതി വീഥിചതുക്കേ. ചതുന്നം സമാഹാരോ ചതുക്കം. ചാരകതോതി ബന്ധനാഗാരതോ. ഉബ്ബട്ടേത്വാതി ഉദ്ധരിത്വാ.

    243. Navame catukketi vīthicatukke. Catunnaṃ samāhāro catukkaṃ. Cārakatoti bandhanāgārato. Ubbaṭṭetvāti uddharitvā.

    മുഹുത്തമപി ചിന്തയേതി മുഹുത്തം തങ്ഖണമ്പി ഠാനുപ്പത്തികപഞ്ഞായ തങ്ഖണാനുരൂപം അത്ഥം ചിന്തിതും സക്കുണേയ്യ. സഹസ്സമപി ചേ ഗാഥാ, അനത്ഥപദസംഹിതാതി അയം ഗാഥാ ദാരുചീരിയത്ഥേരസ്സ ഭഗവതാ ഭാസിതാ, ഇധാപി ച സായേവ ഗാഥാ ദസ്സിതാ. ഥേരിഗാഥാസംവണ്ണനായം ആചരിയധമ്മപാലത്ഥേരേനപി കുണ്ഡലകേസിത്ഥേരിയാ വത്ഥുമ്ഹി അയമേവ ഗാഥാ വുത്താ. ധമ്മപദട്ഠകഥായം പന കുണ്ഡലകേസിത്ഥേരിയാ വത്ഥുമ്ഹി –

    Muhuttamapi cintayeti muhuttaṃ taṅkhaṇampi ṭhānuppattikapaññāya taṅkhaṇānurūpaṃ atthaṃ cintituṃ sakkuṇeyya. Sahassamapi ce gāthā, anatthapadasaṃhitāti ayaṃ gāthā dārucīriyattherassa bhagavatā bhāsitā, idhāpi ca sāyeva gāthā dassitā. Therigāthāsaṃvaṇṇanāyaṃ ācariyadhammapālattherenapi kuṇḍalakesittheriyā vatthumhi ayameva gāthā vuttā. Dhammapadaṭṭhakathāyaṃ pana kuṇḍalakesittheriyā vatthumhi –

    ‘‘യോ ച ഗാഥാസതം ഭാസേ, അനത്ഥപദസംഹിതാ;

    ‘‘Yo ca gāthāsataṃ bhāse, anatthapadasaṃhitā;

    ഏകം ധമ്മപദം സേയ്യോ, യം സുത്വാ ഉപസമ്മതീ’’തി. (ധ॰ പ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧൦൨) –

    Ekaṃ dhammapadaṃ seyyo, yaṃ sutvā upasammatī’’ti. (dha. pa. aṭṭha. 1.102) –

    അയം ഗാഥാ ആഗതാ. തംതംഭാണകാനം കഥാമഗ്ഗാനുസാരേന തത്ഥ തത്ഥ തഥാ വുത്തന്തി ന ഇധ ആചരിയസ്സ പുബ്ബാപരവിരോധോ സങ്കിതബ്ബോ.

    Ayaṃ gāthā āgatā. Taṃtaṃbhāṇakānaṃ kathāmaggānusārena tattha tattha tathā vuttanti na idha ācariyassa pubbāparavirodho saṅkitabbo.

    ഭദ്ദാകാപിലാനീഥേരീ-ഭദ്ദാകച്ചാനാഥേരീവത്ഥു

    Bhaddākāpilānītherī-bhaddākaccānātherīvatthu

    ൨൪൪-൨൪൫. ദസമം ഏകാദസമഞ്ച ഉത്താനത്ഥമേവ.

    244-245. Dasamaṃ ekādasamañca uttānatthameva.

    കിസാഗോതമീഥേരീവത്ഥു

    Kisāgotamītherīvatthu

    ൨൪൬. ദ്വാദസമേ തീഹി ലൂഖേഹീതി വത്ഥലൂഖസുത്തലൂഖരജനലൂഖസങ്ഖാതേഹി തീഹി ലൂഖേഹി. സിദ്ധത്ഥകന്തി സാസപബീജം.

    246. Dvādasame tīhi lūkhehīti vatthalūkhasuttalūkharajanalūkhasaṅkhātehi tīhi lūkhehi. Siddhatthakanti sāsapabījaṃ.

    തം പുത്തപസുസമ്മത്തന്തി തം രൂപബലാദിസമ്പന്നേ പുത്തേ ച പസൂ ച ലഭിത്വാ ‘‘മമ പുത്താ അഭിരൂപാ ബലസമ്പന്നാ പണ്ഡിതാ സബ്ബകിച്ചസമത്ഥാ, മമ ഗോണോ അരോഗോ അഭിരൂപോ മഹാഭാരവഹോ, മമ ഗാവീ ബഹുഖീരാ’’തി ഏവം പുത്തേഹി ച പസൂഹി ച സമ്മത്തം നരം. ബ്യാസത്തമനസന്തി ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യാദീസു ആരമ്മണേസു ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണാദീസു പത്തചീവരാദീസു വാ യം യം ലദ്ധം ഹോതി, തത്ഥ തത്ഥേവ ലഗ്ഗനായ സത്തമാനസം. സുത്തം ഗാമന്തി നിദ്ദം ഉപഗതം സത്തകായം. മഹോഘോവാതി യഥാ ഏവരൂപം ഗാമം ഗമ്ഭീരതോ വിത്ഥാരതോ ച മഹന്തോ മഹാനദിഓഘോ അന്തമസോ സുനഖമ്പി അസേസേത്വാ സബ്ബം ആദായ ഗച്ഛതി, ഏവം വുത്തപ്പകാരം നരം മച്ചു ആദായ ഗച്ഛതീതി അത്ഥോ. അമതം പദന്തി മരണരഹിതം കോട്ഠാസം, അമതം മഹാനിബ്ബാനന്തി അത്ഥോ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവ.

    Taṃ puttapasusammattanti taṃ rūpabalādisampanne putte ca pasū ca labhitvā ‘‘mama puttā abhirūpā balasampannā paṇḍitā sabbakiccasamatthā, mama goṇo arogo abhirūpo mahābhāravaho, mama gāvī bahukhīrā’’ti evaṃ puttehi ca pasūhi ca sammattaṃ naraṃ. Byāsattamanasanti cakkhuviññeyyādīsu ārammaṇesu hiraññasuvaṇṇādīsu pattacīvarādīsu vā yaṃ yaṃ laddhaṃ hoti, tattha tattheva lagganāya sattamānasaṃ. Suttaṃ gāmanti niddaṃ upagataṃ sattakāyaṃ. Mahoghovāti yathā evarūpaṃ gāmaṃ gambhīrato vitthārato ca mahanto mahānadiogho antamaso sunakhampi asesetvā sabbaṃ ādāya gacchati, evaṃ vuttappakāraṃ naraṃ maccu ādāya gacchatīti attho. Amataṃ padanti maraṇarahitaṃ koṭṭhāsaṃ, amataṃ mahānibbānanti attho. Sesamettha uttānameva.

    സിങ്ഗാലകമാതാഥേരീവത്ഥു

    Siṅgālakamātātherīvatthu

    ൨൪൭. തേരസമം ഉത്താനത്ഥമേവ.

    247. Terasamaṃ uttānatthameva.

    (പഞ്ചമഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.)

    (Pañcamaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.)

    ഥേരിപാളിസംവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Theripāḷisaṃvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ

    14. Etadaggavaggo

    (൧൪) ൬. ഛട്ഠഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ

    (14) 6. Chaṭṭhaetadaggavaggavaṇṇanā

    തപുസ്സ-ഭല്ലികവത്ഥു

    Tapussa-bhallikavatthu

    ൨൪൮. ഉപാസകപാളിസംവണ്ണനായ പഠമേ സബ്ബപഠമം സരണം ഗച്ഛന്താനന്തി സബ്ബേസം പഠമം ഹുത്വാ സരണം ഗച്ഛന്താനം. ഇതോ പരന്തി സത്തസത്താഹതോ പരം. ഗമനൂപച്ഛേദം അകാസീതി ഗമനവിച്ഛേദം അകാസി. യഥാ തേ ഗോണാ ധുരം ഛഡ്ഡേത്വാ പോഥിയമാനാപി ന ഗച്ഛന്തി, തഥാ അകാസീതി അത്ഥോ. തേസന്തി തപുസ്സഭല്ലികാനം. അധിമുച്ചിത്വാതി ആവിസിത്വാ. യക്ഖസ്സ ആവട്ടോ യക്ഖാവട്ടോ. ഏവം സേസേസുപി. അതീതബുദ്ധാനം ആചിണ്ണം ഓലോകേസീതി അതീതബുദ്ധാ കേന ഭാജനേന പടിഗ്ഗണ്ഹിംസൂതി ബുദ്ധാചിണ്ണം ഓലോകേസി. ദ്വേവാചികേ സരണേ പതിട്ഠായാതി സങ്ഘസ്സ അനുപ്പന്നത്താ ബുദ്ധധമ്മവസേന ദ്വേവാചികേ സരണേ പതിട്ഠഹിത്വാ. ചേതിയന്തി പൂജനീയവത്ഥും. ജീവകേസധാതുയാതി ജീവമാനസ്സ ഭഗവതോ കേസധാതുയാ.

    248. Upāsakapāḷisaṃvaṇṇanāya paṭhame sabbapaṭhamaṃ saraṇaṃ gacchantānanti sabbesaṃ paṭhamaṃ hutvā saraṇaṃ gacchantānaṃ. Ito paranti sattasattāhato paraṃ. Gamanūpacchedaṃ akāsīti gamanavicchedaṃ akāsi. Yathā te goṇā dhuraṃ chaḍḍetvā pothiyamānāpi na gacchanti, tathā akāsīti attho. Tesanti tapussabhallikānaṃ. Adhimuccitvāti āvisitvā. Yakkhassa āvaṭṭo yakkhāvaṭṭo. Evaṃ sesesupi. Atītabuddhānaṃ āciṇṇaṃ olokesīti atītabuddhā kena bhājanena paṭiggaṇhiṃsūti buddhāciṇṇaṃ olokesi. Dvevācike saraṇe patiṭṭhāyāti saṅghassa anuppannattā buddhadhammavasena dvevācike saraṇe patiṭṭhahitvā. Cetiyanti pūjanīyavatthuṃ. Jīvakesadhātuyāti jīvamānassa bhagavato kesadhātuyā.

    അനാഥപിണ്ഡികസേട്ഠിവത്ഥു

    Anāthapiṇḍikaseṭṭhivatthu

    ൨൪൯. ദുതിയേ തേനേവ ഗുണേനാതി തേനേവ ദായകഭാവസങ്ഖാതേന ഗുണേന. സോ ഹി സബ്ബകാമസമിദ്ധതായ വിഗതമച്ഛേരതായ കരുണാദിഗുണസമങ്ഗിതായ ച നിച്ചകാലം അനാഥാനം പിണ്ഡമദാസി. തേന സബ്ബകാലം ഉപട്ഠിതോ അനാഥാനം പിണ്ഡോ ഏതസ്സ അത്ഥീതി അനാഥപിണ്ഡികോതി സങ്ഖം ഗതോ. യോജനികവിഹാരേ കാരേത്വാതി യോജനേ യോജനേ ഏകമേകം വിഹാരം കാരേത്വാ. ‘‘ഏവരൂപം ദാനം പവത്തേസീ’’തി വത്വാ തമേവ ദാനം വിഭജിത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘ദേവസികം പഞ്ച സലാകഭത്താനി ഹോന്തീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ സലാകായ ഗാഹേതബ്ബം ഭത്തം സലാകഭത്തം. ഏകസ്മിം പക്ഖേ ഏകദിവസം ദാതബ്ബം ഭത്തം പക്ഖികഭത്തം. ധുരഗേഹേ ഠപേത്വാ ദാതബ്ബം ഭത്തം ധുരഭത്തം. ആഗന്തുകാനം ദാതബ്ബം ഭത്തം ആഗന്തുകഭത്തം. ഏവം സേസേസുപി. പഞ്ച ആസനസതാനി ഗേഹേ നിച്ചപഞ്ഞത്താനേവ ഹോന്തീതി ഗേഹേ നിസീദാപേത്വാ ഭുഞ്ജന്താനം പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം പഞ്ച ആസനസതാനി നിച്ചപഞ്ഞത്താനി ഹോന്തി.

    249. Dutiye teneva guṇenāti teneva dāyakabhāvasaṅkhātena guṇena. So hi sabbakāmasamiddhatāya vigatamaccheratāya karuṇādiguṇasamaṅgitāya ca niccakālaṃ anāthānaṃ piṇḍamadāsi. Tena sabbakālaṃ upaṭṭhito anāthānaṃ piṇḍo etassa atthīti anāthapiṇḍikoti saṅkhaṃ gato. Yojanikavihāre kāretvāti yojane yojane ekamekaṃ vihāraṃ kāretvā. ‘‘Evarūpaṃ dānaṃ pavattesī’’ti vatvā tameva dānaṃ vibhajitvā dassento ‘‘devasikaṃ pañca salākabhattāni hontī’’tiādimāha. Tattha salākāya gāhetabbaṃ bhattaṃ salākabhattaṃ. Ekasmiṃ pakkhe ekadivasaṃ dātabbaṃ bhattaṃ pakkhikabhattaṃ. Dhuragehe ṭhapetvā dātabbaṃ bhattaṃ dhurabhattaṃ. Āgantukānaṃ dātabbaṃ bhattaṃ āgantukabhattaṃ. Evaṃ sesesupi. Pañca āsanasatāni gehe niccapaññattāneva hontīti gehe nisīdāpetvā bhuñjantānaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pañca āsanasatāni niccapaññattāni honti.

    ചിത്തഗഹപതിവത്ഥു

    Cittagahapativatthu

    ൨൫൦. തതിയേ മിഗാ ഏവ മിഗരൂപാനി. ഭിക്ഖം സമാദാപേത്വാതി, ‘‘ഭന്തേ, മയ്ഹം അനുഗ്ഗഹം കരോഥ, ഇധ നിസീദിത്വാ ഭിക്ഖം ഗണ്ഹഥാ’’തി ഭിക്ഖാഗഹണത്ഥം സമാദാപേത്വാ . വിവട്ടം ഉദ്ദിസ്സ ഉപചിതം നിബ്ബേധഭാഗിയകുസലം ഉപനിസ്സയോ. സളായതനവിഭത്തിമേവ ദേസേസീതി സളായതനവിഭാഗപ്പടിസംയുത്തമേവ ധമ്മകഥം കഥേസി. ഥേരേനാതി തത്ഥ സന്നിഹിതാനം സബ്ബേസം ജേട്ഠേന മഹാഥേരേന. പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേതും അസക്കോന്തേനാതി ചിത്തേന ഗഹപതിനാ ‘‘യാ ഇമാ, ഭന്തേ ഥേര, അനേകവിഹിതാ ദിട്ഠിയോ ലോകേ ഉപ്പജ്ജന്തി, ‘സസ്സതോ ലോകോ’തി വാ, ‘അസസ്സതോ ലോകോ’തി വാ, ‘അന്തവാ ലോകോ’തി വാ, ‘അനന്തവാ ലോകോ’തി വാ, ‘തം ജീവം തം സരീര’ന്തി വാ, ‘അഞ്ഞം ജീവം അഞ്ഞം സരീര’ന്തി വാ, ‘ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ’തി വാ, ‘ന ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ’തി വാ, ‘ഹോതി ച ന ഹോതി ച തഥാഗതോ പരം മരണാ’തി വാ, ‘നേവ ഹോതി ന ന ഹോതി തഥാഗതോ പരം മരണാ’തി വാ യാനി ചിമാനി ദ്വാസട്ഠി ദിട്ഠിഗതാനി ബ്രഹ്മജാലേ ഗണിതാനി, ഇമാ നു ഖോ, ഭന്തേ, ദിട്ഠിയോ കിസ്മിം സതി ഹോന്തി, കിസ്മിം അസതി ന ഹോന്തീ’’തി ഏവമാദിനാ (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൫) പഞ്ഹേ പുട്ഠേ തം പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേതും അസക്കോന്തേന. ഇമം കിര പഞ്ഹം യാവതതിയം പുട്ഠോ മഹാഥേരോ തുണ്ഹീ അഹോസി. അഥ ഇസിദത്തത്ഥേരോ ചിന്തേസി – ‘‘അയം ഥേരോ നേവ അത്തനാ ബ്യാകരോതി, ന അഞ്ഞം അജ്ഝേസതി, ഉപാസകോ ച ഭിക്ഖുസങ്ഘം വിഹേസതി, അഹമേതം ബ്യാകരിത്വാ ഫാസുവിഹാരം കത്വാ ദസ്സാമീ’’തി. ഏവം ചിന്തേത്വാ ച ആസനതോ വുട്ഠായ ഥേരസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ബ്യാകരോമഹം, ഭന്തേ, ചിത്തസ്സ ഗഹപതിനോ ഏതം പഞ്ഹ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൫) ആഹ. ഏവം വുത്തേ ഥേരോ ‘‘ബ്യാകരോഹി ത്വം, ആവുസോ ഇസിദത്ത, ചിത്തസ്സ ഗഹപതിനോ ഏതം പഞ്ഹ’’ന്തി ഇസിദത്തം അജ്ഝേസി. തേന വുത്തം – ‘‘പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേതും അസക്കോന്തേന അജ്ഝിട്ഠോ’’തി.

    250. Tatiye migā eva migarūpāni. Bhikkhaṃ samādāpetvāti, ‘‘bhante, mayhaṃ anuggahaṃ karotha, idha nisīditvā bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti bhikkhāgahaṇatthaṃ samādāpetvā . Vivaṭṭaṃ uddissa upacitaṃ nibbedhabhāgiyakusalaṃ upanissayo. Saḷāyatanavibhattimeva desesīti saḷāyatanavibhāgappaṭisaṃyuttameva dhammakathaṃ kathesi. Therenāti tattha sannihitānaṃ sabbesaṃ jeṭṭhena mahātherena. Pañhaṃ vissajjetuṃ asakkontenāti cittena gahapatinā ‘‘yā imā, bhante thera, anekavihitā diṭṭhiyo loke uppajjanti, ‘sassato loko’ti vā, ‘asassato loko’ti vā, ‘antavā loko’ti vā, ‘anantavā loko’ti vā, ‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’nti vā, ‘aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’nti vā, ‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā, ‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā, ‘hoti ca na hoti ca tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā, ‘neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’ti vā yāni cimāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni brahmajāle gaṇitāni, imā nu kho, bhante, diṭṭhiyo kismiṃ sati honti, kismiṃ asati na hontī’’ti evamādinā (saṃ. ni. 4.345) pañhe puṭṭhe taṃ pañhaṃ vissajjetuṃ asakkontena. Imaṃ kira pañhaṃ yāvatatiyaṃ puṭṭho mahāthero tuṇhī ahosi. Atha isidattatthero cintesi – ‘‘ayaṃ thero neva attanā byākaroti, na aññaṃ ajjhesati, upāsako ca bhikkhusaṅghaṃ vihesati, ahametaṃ byākaritvā phāsuvihāraṃ katvā dassāmī’’ti. Evaṃ cintetvā ca āsanato vuṭṭhāya therassa santikaṃ gantvā ‘‘byākaromahaṃ, bhante, cittassa gahapatino etaṃ pañha’’nti (saṃ. ni. 4.345) āha. Evaṃ vutte thero ‘‘byākarohi tvaṃ, āvuso isidatta, cittassa gahapatino etaṃ pañha’’nti isidattaṃ ajjhesi. Tena vuttaṃ – ‘‘pañhaṃ vissajjetuṃ asakkontena ajjhiṭṭho’’ti.

    പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേത്വാതി ‘‘യാ ഇമാ, ഗഹപതി, അനേകവിഹിതാ ദിട്ഠിയോ ലോകേ ഉപ്പജ്ജന്തി ‘സസ്സതോ ലോകോ’തി വാ, ‘അസസ്സതോ ലോകോ’തി വാ…പേ॰… യാനി ചിമാനി ദ്വാസട്ഠി ദിട്ഠിഗതാനി ബ്രഹ്മജാലേ ഗണിതാനി, ഇമാ ഖോ, ഗഹപതി, ദിട്ഠിയോ സക്കായദിട്ഠിയാ സതി ഹോന്തി, സക്കായദിട്ഠിയാ അസതി ന ഹോന്തീ’’തിആദിനാ നയേന പഞ്ഹം വിസ്സജ്ജേത്വാ. ഗിഹിസഹായകഭാവേ ഞാതേതി ഥേരസ്സ ഗിഹിസഹായകഭാവേ ചിത്തേന ഗഹപതിനാ ഞാതേ. ചിത്തോ കിര, ഗഹപതി, തസ്സ പഞ്ഹവേയ്യാകരണേ തുട്ഠോ ‘‘കുതോ, ഭന്തേ, അയ്യോ ഇസിദത്തോ ആഗച്ഛതീ’’തി വത്വാ ‘‘അവന്തിയാ ഖോ അഹം, ഗഹപതി, ആഗച്ഛാമീ’’തി വുത്തോ ‘‘അത്ഥി, ഭന്തേ, അവന്തിയാ ഇസിദത്തോ നാമ കുലപുത്തോ അമ്ഹാകം അദിട്ഠസഹായോ പബ്ബജിതോ, ദിട്ഠോ സോ ആയസ്മതാ’’തി പുച്ഛി. ഥേരോ ച ‘‘ഏവം, ഗഹപതീ’’തി വത്വാ ‘‘കഹം നു ഖോ, ഭന്തേ, സോ ആയസ്മാ ഏതരഹി വിഹരതീ’’തി പുന പുട്ഠോ തുണ്ഹീ അഹോസി. അഥ ചിത്തോ ഗഹപതി ‘‘അയ്യോ നോ, ഭന്തേ, ഇസിദത്തോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഏവം, ഗഹപതീ’’തി വുത്തേ അത്തനോ ഗിഹിസഹായഭാവം അഞ്ഞാസി.

    Pañhaṃ vissajjetvāti ‘‘yā imā, gahapati, anekavihitā diṭṭhiyo loke uppajjanti ‘sassato loko’ti vā, ‘asassato loko’ti vā…pe… yāni cimāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni brahmajāle gaṇitāni, imā kho, gahapati, diṭṭhiyo sakkāyadiṭṭhiyā sati honti, sakkāyadiṭṭhiyā asati na hontī’’tiādinā nayena pañhaṃ vissajjetvā. Gihisahāyakabhāve ñāteti therassa gihisahāyakabhāve cittena gahapatinā ñāte. Citto kira, gahapati, tassa pañhaveyyākaraṇe tuṭṭho ‘‘kuto, bhante, ayyo isidatto āgacchatī’’ti vatvā ‘‘avantiyā kho ahaṃ, gahapati, āgacchāmī’’ti vutto ‘‘atthi, bhante, avantiyā isidatto nāma kulaputto amhākaṃ adiṭṭhasahāyo pabbajito, diṭṭho so āyasmatā’’ti pucchi. Thero ca ‘‘evaṃ, gahapatī’’ti vatvā ‘‘kahaṃ nu kho, bhante, so āyasmā etarahi viharatī’’ti puna puṭṭho tuṇhī ahosi. Atha citto gahapati ‘‘ayyo no, bhante, isidatto’’ti pucchitvā ‘‘evaṃ, gahapatī’’ti vutte attano gihisahāyabhāvaṃ aññāsi.

    തേജോസമാപത്തിപാടിഹാരിയം ദസ്സേത്വാതി ഏകസ്മിം കിര ദിവസേ ചിത്തോ ഗഹപതി ‘‘സാധു മേ, ഭന്തേ, അയ്യോ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാ ഇദ്ധിപാടിഹാരിയം ദസ്സേതൂ’’തി മഹാഥേരം യാചി. ഥേരോ ‘‘തേന ഹി ത്വം, ഗഹപതി, ആളിന്ദേ ഉത്തരാസങ്ഗം പഞ്ഞാപേത്വാ തത്ഥ തിണകലാപം ഓകിരാ’’തി വത്വാ തേന ച തഥാ കതേ സയം വിഹാരം പവിസിത്വാ ച ഘടികം ദത്വാ തഥാരൂപം ഇദ്ധാഭിസങ്ഖാരം അഭിസങ്ഖാരേസി, യഥാ താളച്ഛിഗ്ഗളേന ച അഗ്ഗളന്തരികായ ച അച്ചി നിക്ഖമിത്വാ തിണാനി ഝാപേതി, ഉത്തരാസങ്ഗം ന ഝാപേതി. അഥ ചിത്തോ ഗഹപതി ഉത്തരാസങ്ഗം പപ്ഫോടേത്വാ സംവിഗ്ഗോ ലോമഹട്ഠജാതോ ഏകമന്തം ഠിതോ ഥേരം ബഹി നിക്ഖമന്തം ദിസ്വാ ‘‘അഭിരമതു, ഭന്തേ, അയ്യോ മച്ഛികാസണ്ഡേ, രമണീയം അമ്ബാടകവനം, അഹം അയ്യസ്സ ഉസ്സുക്കം കരിസ്സാമി ചീവരപിണ്ഡപാതസേനാസനഗിലാനപച്ചയഭേസജ്ജപരിക്ഖാരാന’’ന്തി ആഹ. തതോ ഥേരോ ‘‘ന ദാനി ഇധ വസിതും സക്കാ’’തി തമ്ഹാ വിഹാരാ പക്കാമി. തം സന്ധായേതം വുത്തം – ‘‘തേജോസമാപത്തി പാടിഹാരിയം ദസ്സേത്വാ ‘ഇദാനി ഇധ വസിതും ന യുത്ത’ന്തി യഥാസുഖം പക്കാമീ’’തി. ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാതിആദീസു യം വത്തബ്ബം, തം വിത്ഥാരതോ വിനയപാളിയം ആഗതമേവ.

    Tejosamāpattipāṭihāriyaṃ dassetvāti ekasmiṃ kira divase citto gahapati ‘‘sādhu me, bhante, ayyo uttarimanussadhammā iddhipāṭihāriyaṃ dassetū’’ti mahātheraṃ yāci. Thero ‘‘tena hi tvaṃ, gahapati, āḷinde uttarāsaṅgaṃ paññāpetvā tattha tiṇakalāpaṃ okirā’’ti vatvā tena ca tathā kate sayaṃ vihāraṃ pavisitvā ca ghaṭikaṃ datvā tathārūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkhāresi, yathā tāḷacchiggaḷena ca aggaḷantarikāya ca acci nikkhamitvā tiṇāni jhāpeti, uttarāsaṅgaṃ na jhāpeti. Atha citto gahapati uttarāsaṅgaṃ papphoṭetvā saṃviggo lomahaṭṭhajāto ekamantaṃ ṭhito theraṃ bahi nikkhamantaṃ disvā ‘‘abhiramatu, bhante, ayyo macchikāsaṇḍe, ramaṇīyaṃ ambāṭakavanaṃ, ahaṃ ayyassa ussukkaṃ karissāmi cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’’nti āha. Tato thero ‘‘na dāni idha vasituṃ sakkā’’ti tamhā vihārā pakkāmi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘tejosamāpatti pāṭihāriyaṃ dassetvā ‘idāni idha vasituṃ na yutta’nti yathāsukhaṃ pakkāmī’’ti. Dve aggasāvakātiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ vitthārato vinayapāḷiyaṃ āgatameva.

    സദ്ധോതി ലോകിയലോകുത്തരായ സദ്ധായ സമന്നാഗതോ. സീലേനാതി അഗാരിയസീലം അനഗാരിയസീലന്തി ദുവിധം സീലം, തേസു ഇധ അഗാരിയം സീലം അധിപ്പേതം, തേന സമന്നാഗതോതി അത്ഥോ. യസോഭോഗസമപ്പിതോതി യാദിസോ അനാഥപിണ്ഡികാദീനം പഞ്ചഉപാസകസതപരിവാരസങ്ഖാതോ അഗാരിയോ യസോ, താദിസേനേവ യസേന, യോ ച ധനധഞ്ഞാദികോ ചേവ സത്തവിധഅരിയധനസങ്ഖാതോ ചാതി ദുവിധോ ഭോഗോ, തേന ച സമന്നാഗതോതി അത്ഥോ. യം യം പദേസന്തി പുരത്ഥിമാദീസു ദിസാസു ഏവരൂപോ കുലപുത്തോ യം യം പദേസം ഭജതി, തത്ഥ തത്ഥ ഏവരൂപേന ലാഭസക്കാരേന പൂജിതോവ ഹോതീതി അത്ഥോ.

    Saddhoti lokiyalokuttarāya saddhāya samannāgato. Sīlenāti agāriyasīlaṃ anagāriyasīlanti duvidhaṃ sīlaṃ, tesu idha agāriyaṃ sīlaṃ adhippetaṃ, tena samannāgatoti attho. Yasobhogasamappitoti yādiso anāthapiṇḍikādīnaṃ pañcaupāsakasataparivārasaṅkhāto agāriyo yaso, tādiseneva yasena, yo ca dhanadhaññādiko ceva sattavidhaariyadhanasaṅkhāto cāti duvidho bhogo, tena ca samannāgatoti attho. Yaṃ yaṃ padesanti puratthimādīsu disāsu evarūpo kulaputto yaṃ yaṃ padesaṃ bhajati, tattha tattha evarūpena lābhasakkārena pūjitova hotīti attho.

    ഹത്ഥകആളവകവത്ഥു

    Hatthakaāḷavakavatthu

    ൨൫൧. ചതുത്ഥേ ചതുബ്ബിധേന സങ്ഗഹവത്ഥുനാതി ദാനപിയവചനഅത്ഥചരിയാസമാനത്തതാസങ്ഖാതേന ചതുബ്ബിധേന സങ്ഗഹവത്ഥുനാ. ‘‘സ്വേ ഭത്തചാടിയാ സദ്ധിം ആളവകസ്സ പേസേതബ്ബോ അഹോസീ’’തി വുത്തമത്ഥം പാകടം കത്വാ ദസ്സേതും – ‘‘തത്രായം അനുപുബ്ബികഥാ’’തിആദിമാഹ. മിഗവത്ഥായ അരഞ്ഞം ഗന്ത്വാതി ആളവകോ രാജാ വിവിധനാടകൂപഭോഗം ഛഡ്ഡേത്വാ ചോരപ്പടിബാഹനത്ഥഞ്ച പടിരാജനിസേധനത്ഥഞ്ച ബ്യായാമകരണത്ഥഞ്ച സത്തമേ സത്തമേ ദിവസേ മിഗവം ഗച്ഛന്തോ ഏകദിവസം ബലകായേന സദ്ധിം ‘‘യസ്സ പസ്സേന മിഗോ പലായതി, തസ്സേവ സോ ഭാരോ’’തി കതകതികവത്തോ മിഗവത്ഥായ അരഞ്ഞം ഗന്ത്വാ. ഏകം മിഗന്തി അത്തനോ ഠിതട്ഠാനേന പലാതം ഏണിമിഗം. അനുബന്ധിത്വാതി തിയോജനമഗ്ഗം ഏകകോവ അനുബന്ധിത്വാ. ജവസമ്പന്നോ ഹി രാജാ ധനും ഗഹേത്വാ പത്തികോവ തിയോജനം തം മിഗമനുബന്ധി. ഘാതേത്വാതി യസ്മാ ഏണിമിഗാ തിയോജനവേഗാ ഏവ ഹോന്തി, തസ്മാ പരിക്ഖിണജവം തം മിഗം ഉദകം പവിസിത്വാ ഠിതം ഘാതേത്വാ. ദ്വിധാ ഛേത്വാ ധനുകോടിയം ലഗേത്വാ നിവത്തേത്വാ ആഗച്ഛന്തോതി അനത്ഥികോപി മംസേന ‘‘നാസക്ഖി മിഗം ഗഹേതു’’ന്തി അപവാദമോചനത്ഥം ദ്വിധാ ഛിന്നം ധനുകോടിയം ലഗേത്വാ ആഗച്ഛന്തോ. സന്ദച്ഛായന്തി ഘനച്ഛായം ബഹലപത്തപലാസം.

    251. Catutthe catubbidhena saṅgahavatthunāti dānapiyavacanaatthacariyāsamānattatāsaṅkhātena catubbidhena saṅgahavatthunā. ‘‘Sve bhattacāṭiyā saddhiṃ āḷavakassa pesetabbo ahosī’’ti vuttamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ – ‘‘tatrāyaṃ anupubbikathā’’tiādimāha. Migavatthāya araññaṃ gantvāti āḷavako rājā vividhanāṭakūpabhogaṃ chaḍḍetvā corappaṭibāhanatthañca paṭirājanisedhanatthañca byāyāmakaraṇatthañca sattame sattame divase migavaṃ gacchanto ekadivasaṃ balakāyena saddhiṃ ‘‘yassa passena migo palāyati, tasseva so bhāro’’ti katakatikavatto migavatthāya araññaṃ gantvā. Ekaṃ miganti attano ṭhitaṭṭhānena palātaṃ eṇimigaṃ. Anubandhitvāti tiyojanamaggaṃ ekakova anubandhitvā. Javasampanno hi rājā dhanuṃ gahetvā pattikova tiyojanaṃ taṃ migamanubandhi. Ghātetvāti yasmā eṇimigā tiyojanavegā eva honti, tasmā parikkhiṇajavaṃ taṃ migaṃ udakaṃ pavisitvā ṭhitaṃ ghātetvā. Dvidhā chetvā dhanukoṭiyaṃ lagetvā nivattetvā āgacchantoti anatthikopi maṃsena ‘‘nāsakkhi migaṃ gahetu’’nti apavādamocanatthaṃ dvidhā chinnaṃ dhanukoṭiyaṃ lagetvā āgacchanto. Sandacchāyanti ghanacchāyaṃ bahalapattapalāsaṃ.

    രുക്ഖേ അധിവത്ഥാ ദേവതാതി ആളവകം യക്ഖം സന്ധായ വദതി. സോ ഹി മഹാരാജൂനം സന്തികാ വരം ലഭിത്വാ മജ്ഝന്ഹികസമയേ തസ്സ രുക്ഖസ്സ ഛായായ ഫുട്ഠോകാസം പവിട്ഠേ പാണിനോ ഖാദന്തോ തത്ഥ പടിവസതി. ആളവകസ്സ നിസീദനപല്ലങ്കേ നിസീദീതി യത്ഥ അഭിലക്ഖിതേസു മങ്ഗലദിവസാദീസു ആളവകോ നിസീദിത്വാ സിരിം അനുഭോതി, തസ്മിംയേവ ദിബ്ബരതനപല്ലങ്കേ നിസീദി. അത്തനോ ഗമനേ അസമ്പജ്ജമാനേ ‘‘കിം നു ഖോ കാരണ’’ന്തി ആവജ്ജേന്താതി തദാ കിര സാതാഗിരഹേമവതാ ഭഗവന്തം ജേതവനേയേവ വന്ദിത്വാ ‘‘യക്ഖസമാഗമം ഗമിസ്സാമാ’’തി സപരിവാരാ നാനായാനേഹി ആകാസേന ഗച്ഛന്തി, ആകാസേ ച യക്ഖാനം ന സബ്ബത്ഥ മഗ്ഗോ അത്ഥി, ആകാസട്ഠാനി വിമാനാനി പരിഹരിത്വാ മഗ്ഗട്ഠാനേനേവ മഗ്ഗോ ഹോതി, ആളവകസ്സ പന വിമാനം ഭൂമട്ഠം സുഗുത്തം പാകാരപരിക്ഖിത്തം സുസംവിഹിതദ്വാരട്ടാലകഗോപുരം ഉപരി കംസജാലസഞ്ഛന്നമഞ്ജൂസാസദിസം തിയോജനം ഉബ്ബേധേന, തസ്സ ഉപരി മഗ്ഗോ ഹോതി, തേ തം പദേസമാഗമ്മ ഗന്തുമസമത്ഥാ അഹേസും. ബുദ്ധാനഞ്ഹി നിസിന്നോകാസസ്സ ഉപരിഭാഗേന യാവ ഭവഗ്ഗാ കോചി ഗന്തുമസമത്ഥോ, തസ്മാ അത്തനോ ഗമനേ അസമ്പജ്ജമാനേ ‘‘കിം നു ഖോ കാരണ’’ന്തി ആവജ്ജേസും. തേസം കഥം സുത്വാ ചിന്തേസീതി യസ്മാ അസ്സദ്ധസ്സ സദ്ധാകഥാ ദുക്കഥാ ഹോതി ദുസ്സീലാദീനം സീലകഥാദയോ വിയ, തസ്മാ തേസം യക്ഖാനം സന്തികാ ഭഗവതോ പസംസം സുത്വാ ഏവ അഗ്ഗിമ്ഹി പക്ഖിത്തലോണസക്ഖരാ വിയ അബ്ഭന്തരേ ഉപ്പന്നകോപേന പടപടായമാനഹദയോ ഹുത്വാ ചിന്തേസി. പബ്ബതകൂടന്തി കേലാസപബ്ബതകൂടം.

    Rukkhe adhivatthā devatāti āḷavakaṃ yakkhaṃ sandhāya vadati. So hi mahārājūnaṃ santikā varaṃ labhitvā majjhanhikasamaye tassa rukkhassa chāyāya phuṭṭhokāsaṃ paviṭṭhe pāṇino khādanto tattha paṭivasati. Āḷavakassa nisīdanapallaṅke nisīdīti yattha abhilakkhitesu maṅgaladivasādīsu āḷavako nisīditvā siriṃ anubhoti, tasmiṃyeva dibbaratanapallaṅke nisīdi. Attano gamane asampajjamāne ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti āvajjentāti tadā kira sātāgirahemavatā bhagavantaṃ jetavaneyeva vanditvā ‘‘yakkhasamāgamaṃ gamissāmā’’ti saparivārā nānāyānehi ākāsena gacchanti, ākāse ca yakkhānaṃ na sabbattha maggo atthi, ākāsaṭṭhāni vimānāni pariharitvā maggaṭṭhāneneva maggo hoti, āḷavakassa pana vimānaṃ bhūmaṭṭhaṃ suguttaṃ pākāraparikkhittaṃ susaṃvihitadvāraṭṭālakagopuraṃ upari kaṃsajālasañchannamañjūsāsadisaṃ tiyojanaṃ ubbedhena, tassa upari maggo hoti, te taṃ padesamāgamma gantumasamatthā ahesuṃ. Buddhānañhi nisinnokāsassa uparibhāgena yāva bhavaggā koci gantumasamattho, tasmā attano gamane asampajjamāne ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti āvajjesuṃ. Tesaṃ kathaṃ sutvā cintesīti yasmā assaddhassa saddhākathā dukkathā hoti dussīlādīnaṃ sīlakathādayo viya, tasmā tesaṃ yakkhānaṃ santikā bhagavato pasaṃsaṃ sutvā eva aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya abbhantare uppannakopena paṭapaṭāyamānahadayo hutvā cintesi. Pabbatakūṭanti kelāsapabbatakūṭaṃ.

    ഇതോ പട്ഠായ ആളവകയുദ്ധം വിത്ഥാരേതബ്ബന്തി സോ കിര മനോസിലാതലേ വാമപാദേന ഠത്വാ ‘‘പസ്സഥ ദാനി തുമ്ഹാകം വാ സത്ഥാ മഹാനുഭാവോ, അഹം വാ’’തി ദക്ഖിണപാദേന സട്ഠിയോജനമത്തം കേലാസകൂടപബ്ബതം അക്കമി, തം അയോകൂടപ്പഹതോ വിയ നിദ്ധന്തഅയപിണ്ഡോ പപടികായോ മുഞ്ചി. സോ തത്ര ഠത്വാ ‘‘അഹം ആളവകോ’’തി ഉഗ്ഘോസേസി, സകലജമ്ബുദീപം സദ്ദോ ഫരി. തിയോജനസഹസ്സവിത്ഥതഹിമവാപി സമ്പകമ്പി യക്ഖസ്സാനുഭാവേന. സോ വാതമണ്ഡലം സമുട്ഠാപേസി ‘‘ഏതേനേവ സമണം പലാപേസ്സാമീ’’തി. തേ പുരത്ഥിമാദിഭേദാ വാതാ സമുട്ഠഹിത്വാ അഡ്ഢയോജനയോജനദ്വിയോജനതിയോജനപ്പമാണാനി പബ്ബതകൂടാനി പദാലേത്വാ വനഗച്ഛരുക്ഖാദീനി ഉമ്മൂലേത്വാ ആളവിനഗരം പക്ഖന്ദാ ജിണ്ണഹത്ഥിസാലാദീനി ചുണ്ണേന്താ ഛദനിട്ഠകാ ആകാസേ ഭമേന്താ. ഭഗവാ ‘‘മാ കസ്സചി ഉപരോധോ ഹോതൂ’’തി അധിട്ഠാസി. തേ വാതാ ദസബലം പത്വാ ചീവരകണ്ണമത്തമ്പി ചാലേതും നാസക്ഖിംസു. തതോ മഹാവസ്സം സമുട്ഠാപേസി ‘‘ഉദകേന അജ്ഝോത്ഥരിത്വാ സമണം മാരേസ്സാമീ’’തി. തസ്സാനുഭാവേന ഉപരൂപരി സതപടലസഹസ്സപടലാദിഭേദാ വലാഹകാ ഉട്ഠഹിത്വാ പവസ്സിംസു. വുട്ഠിധാരാവേഗേന പഥവീ ഛിദ്ദാ അഹോസി. വനരുക്ഖാദീനം ഉപരി മഹോഘോ ആഗന്ത്വാ ദസബലസ്സ ചീവരേ ഉസ്സാവബിന്ദുമത്തമ്പി തേമേതും നാസക്ഖി. തതോ പാസാണവസ്സം സമുട്ഠാപേസി. മഹന്താനി മഹന്താനി പബ്ബതകൂടാനി ധൂമായന്താനി പജ്ജലന്താനി ആകാസേനാഗന്ത്വാ ദസബലം പത്വാ ദിബ്ബമാലാഗുളാനി സമ്പജ്ജിംസു. തതോ പഹരണവസ്സം സമുട്ഠാപേസി. ഏകതോധാരാ ഉഭതോധാരാ അസിസത്തിഖുരപ്പാദയോ ധൂമായന്താ പജ്ജലന്താ ആകാസേനാഗന്ത്വാ ദസബലസ്സ പാദമൂലേ ദിബ്ബപുപ്ഫാനി അഹേസും.

    Ito paṭṭhāya āḷavakayuddhaṃ vitthāretabbanti so kira manosilātale vāmapādena ṭhatvā ‘‘passatha dāni tumhākaṃ vā satthā mahānubhāvo, ahaṃ vā’’ti dakkhiṇapādena saṭṭhiyojanamattaṃ kelāsakūṭapabbataṃ akkami, taṃ ayokūṭappahato viya niddhantaayapiṇḍo papaṭikāyo muñci. So tatra ṭhatvā ‘‘ahaṃ āḷavako’’ti ugghosesi, sakalajambudīpaṃ saddo phari. Tiyojanasahassavitthatahimavāpi sampakampi yakkhassānubhāvena. So vātamaṇḍalaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘eteneva samaṇaṃ palāpessāmī’’ti. Te puratthimādibhedā vātā samuṭṭhahitvā aḍḍhayojanayojanadviyojanatiyojanappamāṇāni pabbatakūṭāni padāletvā vanagaccharukkhādīni ummūletvā āḷavinagaraṃ pakkhandā jiṇṇahatthisālādīni cuṇṇentā chadaniṭṭhakā ākāse bhamentā. Bhagavā ‘‘mā kassaci uparodho hotū’’ti adhiṭṭhāsi. Te vātā dasabalaṃ patvā cīvarakaṇṇamattampi cāletuṃ nāsakkhiṃsu. Tato mahāvassaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘udakena ajjhottharitvā samaṇaṃ māressāmī’’ti. Tassānubhāvena uparūpari satapaṭalasahassapaṭalādibhedā valāhakā uṭṭhahitvā pavassiṃsu. Vuṭṭhidhārāvegena pathavī chiddā ahosi. Vanarukkhādīnaṃ upari mahogho āgantvā dasabalassa cīvare ussāvabindumattampi temetuṃ nāsakkhi. Tato pāsāṇavassaṃ samuṭṭhāpesi. Mahantāni mahantāni pabbatakūṭāni dhūmāyantāni pajjalantāni ākāsenāgantvā dasabalaṃ patvā dibbamālāguḷāni sampajjiṃsu. Tato paharaṇavassaṃ samuṭṭhāpesi. Ekatodhārā ubhatodhārā asisattikhurappādayo dhūmāyantā pajjalantā ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbapupphāni ahesuṃ.

    തതോ അങ്ഗാരവസ്സം സമുട്ഠാപേസി. കിംസുകവണ്ണാ അങ്ഗാരാ ആകാസേനാഗന്ത്വാ ദസബലസ്സ പാദമൂലേ ദിബ്ബപുപ്ഫാനി ഹുത്വാ വികിരിംസു. തതോ കുക്കുളവസ്സം സമുട്ഠാപേസി. അച്ചുണ്ഹോ കുക്കുളോ ആകാസേനാഗന്ത്വാ ദസബലസ്സ പാദമൂലേ ചന്ദനചുണ്ണം ഹുത്വാ നിപതി. തതോ വാലികവസ്സം സമുട്ഠാപേസി. അതിസുഖുമാ വാലികാ ധൂമായന്താ പജ്ജലന്താ ആകാസേനാഗന്ത്വാ ദസബലസ്സ പാദമൂലേ ദിബ്ബപുപ്ഫാനി ഹുത്വാ നിപതിംസു. തതോ കലലവസ്സം സമുട്ഠാപേസി. തം ധൂമായന്തം പജ്ജലന്തം ആകാസേനാഗന്ത്വാ ദസബലസ്സ പാദമൂലേ ദിബ്ബഗന്ധം ഹുത്വാ നിപതി. തതോ അന്ധകാരം സമുട്ഠാപേസി ‘‘ഭിംസേത്വാ സമണം പലാപേസ്സാമീ’’തി. ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതം അന്ധകാരസദിസം ഹുത്വാ ദസബലം പത്വാ സൂരിയപ്പഭാവിഹതമിവന്ധകാരം അന്തരധായി. ഏവം യക്ഖോ ഇമാഹി നവഹി വാതവസ്സപാസാണപഹരണങ്ഗാരകുക്കുളവാലികകലലന്ധകാരവുട്ഠീഹി ഭഗവന്തം പലാപേതുമസക്കോന്തോ നാനാവിധപ്പഹരണഹത്ഥഅനേകപ്പകാരരൂപഭൂതഗണസമാകുലായ ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ സയമേവ ഭഗവന്തം അഭിഗതോ. തേ ഭൂതഗണാ അനേകപ്പകാരവികാരേ കത്വാ ‘‘ഗണ്ഹഥ ഹനഥാ’’തി ഭഗവതോ ഉപരി ആഗച്ഛന്താ വിയ ച ഹോന്തി. അപിച ഖോ നിദ്ധന്തലോഹപിണ്ഡം വിയ മക്ഖികാ ഭഗവന്തം അല്ലീയിതുമസമത്ഥാ ഏവ അഹേസും.

    Tato aṅgāravassaṃ samuṭṭhāpesi. Kiṃsukavaṇṇā aṅgārā ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbapupphāni hutvā vikiriṃsu. Tato kukkuḷavassaṃ samuṭṭhāpesi. Accuṇho kukkuḷo ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle candanacuṇṇaṃ hutvā nipati. Tato vālikavassaṃ samuṭṭhāpesi. Atisukhumā vālikā dhūmāyantā pajjalantā ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbapupphāni hutvā nipatiṃsu. Tato kalalavassaṃ samuṭṭhāpesi. Taṃ dhūmāyantaṃ pajjalantaṃ ākāsenāgantvā dasabalassa pādamūle dibbagandhaṃ hutvā nipati. Tato andhakāraṃ samuṭṭhāpesi ‘‘bhiṃsetvā samaṇaṃ palāpessāmī’’ti. Caturaṅgasamannāgataṃ andhakārasadisaṃ hutvā dasabalaṃ patvā sūriyappabhāvihatamivandhakāraṃ antaradhāyi. Evaṃ yakkho imāhi navahi vātavassapāsāṇapaharaṇaṅgārakukkuḷavālikakalalandhakāravuṭṭhīhi bhagavantaṃ palāpetumasakkonto nānāvidhappaharaṇahatthaanekappakārarūpabhūtagaṇasamākulāya caturaṅginiyā senāya sayameva bhagavantaṃ abhigato. Te bhūtagaṇā anekappakāravikāre katvā ‘‘gaṇhatha hanathā’’ti bhagavato upari āgacchantā viya ca honti. Apica kho niddhantalohapiṇḍaṃ viya makkhikā bhagavantaṃ allīyitumasamatthā eva ahesuṃ.

    ഏവം സബ്ബരത്തിം അനേകപ്പകാരവിഭിംസാകാരദസ്സനേനപി ഭഗവന്തം ചാലേതുമസക്കോന്തോ ആളവകോ ചിന്തേസി – ‘‘യംനൂനാഹം കേനചി അജേയ്യം ദുസ്സാവുധം മുഞ്ചേയ്യ’’ന്തി. സചേ ഹി സോ ദുട്ഠോ ആകാസേ തം ദുസ്സാവുധം മുഞ്ചേയ്യ, ദ്വാദസ വസ്സാനി ദേവോ ന വസ്സേയ്യ. സചേ പഥവിയം മുഞ്ചേയ്യ , സബ്ബരുക്ഖതിണാദീനി സുസ്സിത്വാ ദ്വാദസവസ്സന്തരം ന പുന രുഹേയ്യും. സചേ സമുദ്ദേ മുഞ്ചേയ്യ, തത്തകപാലേ ഉദകബിന്ദു വിയ സബ്ബം സുസ്സേയ്യ. സചേ സിനേരുപബ്ബതേ മുഞ്ചേയ്യ, ഖണ്ഡാഖണ്ഡം ഹുത്വാ വികിരേയ്യ. സോ ഏവംമഹാനുഭാവം ദുസ്സാവുധം ഉത്തരിസാടകം മുഞ്ചിത്വാ അഗ്ഗഹേസി. യേഭുയ്യേന ദസസഹസ്സിലോകധാതുദേവതാ വേഗേന സന്നിപതിംസു ‘‘അജ്ജ ഭഗവാ ആളവകം ദമേസ്സതി, തത്ഥ ധമ്മം സോസ്സാമാ’’തി. യുദ്ധദസ്സനകാമാപി ദേവതാ സന്നിപതിംസു. ഏവം സകലമ്പി ആകാസം ദേവതാഹി പരിപുണ്ണം അഹോസി. അഥാളവകോ ഭഗവതോ സമീപേ ഉപരൂപരി വിചരിത്വാ വത്ഥാവുധം മുഞ്ചി . തം അസനിചക്കം വിയ ആകാസേ ഭേരവസദ്ദം കരോന്തം ധൂമായന്തം പജ്ജലന്തം ഭഗവന്തം പത്വാ യക്ഖസ്സ മാനമദ്ദനത്ഥം പാദപുഞ്ഛനചോളം ഹുത്വാ പാദമൂലേ നിപതി. ആളവകോ തം ദിസ്വാ ഛിന്നവിസാണോ വിയ ഉസഭോ, ഉദ്ധടദാഠോ വിയ സപ്പോ നിത്തേജോ നിമ്മദോ നിപാതിതമാനദ്ധജോ അഹോസി. ഏവമിദം ആളവകയുദ്ധം വിത്ഥാരേതബ്ബം.

    Evaṃ sabbarattiṃ anekappakāravibhiṃsākāradassanenapi bhagavantaṃ cāletumasakkonto āḷavako cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ kenaci ajeyyaṃ dussāvudhaṃ muñceyya’’nti. Sace hi so duṭṭho ākāse taṃ dussāvudhaṃ muñceyya, dvādasa vassāni devo na vasseyya. Sace pathaviyaṃ muñceyya , sabbarukkhatiṇādīni sussitvā dvādasavassantaraṃ na puna ruheyyuṃ. Sace samudde muñceyya, tattakapāle udakabindu viya sabbaṃ susseyya. Sace sinerupabbate muñceyya, khaṇḍākhaṇḍaṃ hutvā vikireyya. So evaṃmahānubhāvaṃ dussāvudhaṃ uttarisāṭakaṃ muñcitvā aggahesi. Yebhuyyena dasasahassilokadhātudevatā vegena sannipatiṃsu ‘‘ajja bhagavā āḷavakaṃ damessati, tattha dhammaṃ sossāmā’’ti. Yuddhadassanakāmāpi devatā sannipatiṃsu. Evaṃ sakalampi ākāsaṃ devatāhi paripuṇṇaṃ ahosi. Athāḷavako bhagavato samīpe uparūpari vicaritvā vatthāvudhaṃ muñci . Taṃ asanicakkaṃ viya ākāse bheravasaddaṃ karontaṃ dhūmāyantaṃ pajjalantaṃ bhagavantaṃ patvā yakkhassa mānamaddanatthaṃ pādapuñchanacoḷaṃ hutvā pādamūle nipati. Āḷavako taṃ disvā chinnavisāṇo viya usabho, uddhaṭadāṭho viya sappo nittejo nimmado nipātitamānaddhajo ahosi. Evamidaṃ āḷavakayuddhaṃ vitthāretabbaṃ.

    അട്ഠ പഞ്ഹേ പുച്ഛീതി –

    Aṭṭha pañhe pucchīti –

    ‘‘കിം സൂധ വിത്തം പുരിസസ്സ സേട്ഠം,

    ‘‘Kiṃ sūdha vittaṃ purisassa seṭṭhaṃ,

    കിം സു സുചിണ്ണം സുഖമാവഹാതി;

    Kiṃ su suciṇṇaṃ sukhamāvahāti;

    കിം സു ഹവേ സാദുതരം രസാനം,

    Kiṃ su have sādutaraṃ rasānaṃ,

    കഥം ജീവിം ജീവിതമാഹു സേട്ഠ’’ന്തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൬; സു॰ നി॰ ൧൮൩) –

    Kathaṃ jīviṃ jīvitamāhu seṭṭha’’nti. (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 183) –

    ആദിനാ അട്ഠ പഞ്ഹേ പുച്ഛി. സത്ഥാ വിസ്സജ്ജേസീതി –

    Ādinā aṭṭha pañhe pucchi. Satthā vissajjesīti –

    ‘‘സദ്ധീധ വിത്തം പുരിസസ്സ സേട്ഠം,

    ‘‘Saddhīdha vittaṃ purisassa seṭṭhaṃ,

    ധമ്മോ സുചിണ്ണോ സുഖമാവഹാതി;

    Dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti;

    സച്ചം ഹവേ സാദുതരം രസാനം,

    Saccaṃ have sādutaraṃ rasānaṃ,

    പഞ്ഞാജീവിം ജീവിതമാഹു സേട്ഠ’’ന്തി. (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൬; സു॰ നി॰ ൧൮൪) –

    Paññājīviṃ jīvitamāhu seṭṭha’’nti. (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 184) –

    ആദിനാ വിസ്സജ്ജേസി. വിക്കന്ദമാനായാതി അച്ചന്തം പരിദേവമാനായ.

    Ādinā vissajjesi. Vikkandamānāyāti accantaṃ paridevamānāya.

    മഹാനാമസക്കവത്ഥു

    Mahānāmasakkavatthu

    ൨൫൨. പഞ്ചമേ സത്ഥാ തതോ പരം പടിഞ്ഞം നാദാസീതി സംവച്ഛരതോ പരം സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാ പച്ചയപ്പവാരണാസാദിയനസ്സ വാരിതത്താ ‘‘പടിഞ്ഞം നാദാസീ’’തി വുത്തം. തഥാ ഹി ഭഗവാ തതിയവാരേപി മഹാനാമേന സക്കേന ‘‘ഇച്ഛാമഹം, ഭന്തേ, സങ്ഘം യാവജീവം ഭേസജ്ജേന പവാരേതു’’ന്തി (പാചി॰ ൩൦൪-൩൦൫) വുത്തേ ‘‘സാധു സാധു, മഹാനാമ, തേന ഹി ത്വം, മഹാനാമ, സങ്ഘം യാവജീവം ഭേസജ്ജേന പവാരേഹീ’’തി പടിഞ്ഞം അദാസിയേവ. ഏവം പടിഞ്ഞം ദത്വാ പച്ഛാ ഛബ്ബഗ്ഗിയേഹി ഭിക്ഖൂഹി മഹാനാമസ്സ സക്കസ്സ വിഹേഠിതഭാവം സുത്വാ ഛബ്ബഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ വിഗരഹിത്വാ സിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേസി ‘‘അഗിലാനേന ഭിക്ഖുനാ ചാതുമാസപ്പച്ചയപവാരണാ സാദിതബ്ബാ അഞ്ഞത്ര പുനപ്പവാരണായ അഞ്ഞത്ര നിച്ചപ്പവാരണായ. തതോ ചേ ഉത്തരി സാദിയേയ്യ, പാചിത്തിയ’’ന്തി. തസ്മാ പഠമം അനുജാനിത്വാപി പച്ഛാ സിക്ഖാപദബന്ധനേന വാരിതത്താ ‘‘പടിഞ്ഞം നാദാസീ’’തി വുത്തം.

    252. Pañcame satthā tato paraṃ paṭiññaṃ nādāsīti saṃvaccharato paraṃ sikkhāpadapaññattiyā paccayappavāraṇāsādiyanassa vāritattā ‘‘paṭiññaṃ nādāsī’’ti vuttaṃ. Tathā hi bhagavā tatiyavārepi mahānāmena sakkena ‘‘icchāmahaṃ, bhante, saṅghaṃ yāvajīvaṃ bhesajjena pavāretu’’nti (pāci. 304-305) vutte ‘‘sādhu sādhu, mahānāma, tena hi tvaṃ, mahānāma, saṅghaṃ yāvajīvaṃ bhesajjena pavārehī’’ti paṭiññaṃ adāsiyeva. Evaṃ paṭiññaṃ datvā pacchā chabbaggiyehi bhikkhūhi mahānāmassa sakkassa viheṭhitabhāvaṃ sutvā chabbaggiye bhikkhū vigarahitvā sikkhāpadaṃ paññapesi ‘‘agilānena bhikkhunā cātumāsappaccayapavāraṇā sāditabbā aññatra punappavāraṇāya aññatra niccappavāraṇāya. Tato ce uttari sādiyeyya, pācittiya’’nti. Tasmā paṭhamaṃ anujānitvāpi pacchā sikkhāpadabandhanena vāritattā ‘‘paṭiññaṃ nādāsī’’ti vuttaṃ.

    ഉഗ്ഗഗഹപത്യാദിവത്ഥു

    Uggagahapatyādivatthu

    ൨൫൩-൨൫൬. ഛട്ഠസത്തമഅട്ഠമനവമാനി സുവിഞ്ഞേയ്യാനേവ.

    253-256. Chaṭṭhasattamaaṭṭhamanavamāni suviññeyyāneva.

    നകുലപിതുഗഹപതിവത്ഥു

    Nakulapitugahapativatthu

    ൨൫൭. ദസമേ സുസുമാരഗിരിനഗരേതി ഏവംനാമകേ നഗരേ. തസ്സ കിര നഗരസ്സ വത്ഥുപരിഗ്ഗഹദിവസേ അവിദൂരേ ഉദകരഹദേ സുസുമാരോ സദ്ദമകാസി, ഗിരം നിച്ഛാരേസി. അഥ നഗരേ അനന്തരായേന മാപിതേ തമേവ സുസുമാരഗിരകരണം സുഭനിമിത്തം കത്വാ ‘‘സുസുമാരഗിരീ’’ത്വേവസ്സ നാമം അകംസു. കേചി പന ‘‘സുസുമാരസണ്ഠാനത്താ സുസുമാരോ നാമ ഏകോ ഗിരി, സോ തസ്സ നഗരസ്സ സമീപേ, തസ്മാ തം സുസുമാരഗിരി ഏതസ്സ അത്ഥീതി സുസുമാരഗിരീതി വുച്ചതീ’’തി വദന്തി. ഭേസകളാവനേതി ഭേസകളാനാമകേ വനേ. ‘‘ഭേസകലാവനേ’’തിപി പാഠോ. കഥം പന ഭഗവതി നേസം പുത്തസഞ്ഞാ പതിട്ഠാസീതി ആഹ – ‘‘അയം കിരാ’’തിആദി. ദഹരസ്സേവ ദഹരാ ആനീതാതി മേ ദഹരസ്സേവ സതോ ദഹരാ ആനീതാതി അത്ഥോ. അതിചരിതാതി അതിക്കമിത്വാ ചരന്തോ.

    257. Dasame susumāragirinagareti evaṃnāmake nagare. Tassa kira nagarassa vatthupariggahadivase avidūre udakarahade susumāro saddamakāsi, giraṃ nicchāresi. Atha nagare anantarāyena māpite tameva susumāragirakaraṇaṃ subhanimittaṃ katvā ‘‘susumāragirī’’tvevassa nāmaṃ akaṃsu. Keci pana ‘‘susumārasaṇṭhānattā susumāro nāma eko giri, so tassa nagarassa samīpe, tasmā taṃ susumāragiri etassa atthīti susumāragirīti vuccatī’’ti vadanti. Bhesakaḷāvaneti bhesakaḷānāmake vane. ‘‘Bhesakalāvane’’tipi pāṭho. Kathaṃ pana bhagavati nesaṃ puttasaññā patiṭṭhāsīti āha – ‘‘ayaṃ kirā’’tiādi. Daharasseva daharā ānītāti me daharasseva sato daharā ānītāti attho. Aticaritāti atikkamitvā caranto.

    (ഛട്ഠഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.)

    (Chaṭṭhaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.)

    ഉപാസകപാളിസംവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Upāsakapāḷisaṃvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ

    14. Etadaggavaggo

    (൧൪) ൭. സത്തമഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ

    (14) 7. Sattamaetadaggavaggavaṇṇanā

    സുജാതാവത്ഥു

    Sujātāvatthu

    ൨൫൮. ഉപാസികാപാളിസംവണ്ണനായ പഠമം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    258. Upāsikāpāḷisaṃvaṇṇanāya paṭhamaṃ suviññeyyameva.

    വിസാഖാവത്ഥു

    Visākhāvatthu

    ൨൫൯. ദുതിയേ മഹാലതാപസാധനസ്സാതി മഹാലതാപിളന്ധനസ്സ. തസ്മിഞ്ച പിളന്ധനേ ചതസ്സോ വജിരനാളിയോ ഉപയോഗം അഗമംസു. മുത്താനം ഏകാദസ നാളിയോ, പവാളസ്സ ദ്വാവീസതി നാളിയോ, പദുമരാഗമണീനം തേത്തിംസ നാളിയോ. ഇതി ഏതേഹി ച അഞ്ഞേഹി ച ഇന്ദനീലാദീഹി നീലപീതലോഹിതോദാതമഞ്ജിട്ഠസാമകബരവണ്ണവസേന സത്തവണ്ണേഹി വരരതനേഹി നിട്ഠാനം അഗമാസി, തം സീസേ പടിമുക്കം യാവ പാദപിട്ഠിയാ ഭസ്സതി, പഞ്ചന്നം ഹത്ഥീനം ബലം ധാരയമാനാവ നം ഇത്ഥീ ധാരേതും സക്കോതി. അന്തോഅഗ്ഗി ബഹി ന നീഹരിതബ്ബോതിആദീനം അത്ഥോ ഉപരി ആവി ഭവിസ്സതി. സേസമേത്ഥ സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    259. Dutiye mahālatāpasādhanassāti mahālatāpiḷandhanassa. Tasmiñca piḷandhane catasso vajiranāḷiyo upayogaṃ agamaṃsu. Muttānaṃ ekādasa nāḷiyo, pavāḷassa dvāvīsati nāḷiyo, padumarāgamaṇīnaṃ tettiṃsa nāḷiyo. Iti etehi ca aññehi ca indanīlādīhi nīlapītalohitodātamañjiṭṭhasāmakabaravaṇṇavasena sattavaṇṇehi vararatanehi niṭṭhānaṃ agamāsi, taṃ sīse paṭimukkaṃ yāva pādapiṭṭhiyā bhassati, pañcannaṃ hatthīnaṃ balaṃ dhārayamānāva naṃ itthī dhāretuṃ sakkoti. Antoaggi bahi na nīharitabbotiādīnaṃ attho upari āvi bhavissati. Sesamettha suviññeyyameva.

    ഖുജ്ജുത്തരാ-സാമാവതീവത്ഥു

    Khujjuttarā-sāmāvatīvatthu

    ൨൬൦-൨൬൧. തതിയചതുത്ഥേസു പായാസസ്സാതി ബഹലതരസ്സ പായാസസ്സ. തം പായാസം ഭുഞ്ജന്തേസൂതി തം ബഹലതരം ഗരുസിനിദ്ധം പായാസം ഭുഞ്ജന്തേസു. ജീരാപേതും അസക്കോന്തോതി അന്തരാമഗ്ഗേ അപ്പാഹാരതായ മന്ദഗഹണികത്താ ജീരാപേതും അസക്കോന്തോ. വാളമിഗട്ഠാനേതി വാളമിഗേഹി അധിട്ഠിതട്ഠാനേ. അനുവിജ്ജന്തോതി വിചാരേന്തോ. സാലാതി നളകാരസാലാ. മുധാ ന കരിസ്സതീതി മൂല്യം വിനാ ന കരിസ്സതി. ആലിമ്പേസീതി അഗ്ഗിം അദാസി, അഗ്ഗിം ജാലേസീതി അത്ഥോ. പേക്ഖാതി ആഗമേഹി. ഉപധിസമ്പദാതി സരീരസമ്പത്തി. വടരുക്ഖം പത്വാതി നിഗ്രോധരുക്ഖം പത്വാ. സുവണ്ണകടകേതി സുവണ്ണവലയേ. അബ്ഭും മേതി മേ അവഡ്ഢീതി അത്ഥോ. അന്തോ അസോധേത്വാതി പണ്ണസാലായ അന്തോ കസ്സചി അത്ഥിഭാവം വാ നത്ഥിഭാവം വാ അനുപധാരേത്വാ. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    260-261. Tatiyacatutthesu pāyāsassāti bahalatarassa pāyāsassa. Taṃ pāyāsaṃ bhuñjantesūti taṃ bahalataraṃ garusiniddhaṃ pāyāsaṃ bhuñjantesu. Jīrāpetuṃ asakkontoti antarāmagge appāhāratāya mandagahaṇikattā jīrāpetuṃ asakkonto. Vāḷamigaṭṭhāneti vāḷamigehi adhiṭṭhitaṭṭhāne. Anuvijjantoti vicārento. Sālāti naḷakārasālā. Mudhā na karissatīti mūlyaṃ vinā na karissati. Ālimpesīti aggiṃ adāsi, aggiṃ jālesīti attho. Pekkhāti āgamehi. Upadhisampadāti sarīrasampatti. Vaṭarukkhaṃ patvāti nigrodharukkhaṃ patvā. Suvaṇṇakaṭaketi suvaṇṇavalaye. Abbhuṃ meti me avaḍḍhīti attho. Anto asodhetvāti paṇṇasālāya anto kassaci atthibhāvaṃ vā natthibhāvaṃ vā anupadhāretvā. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ഉത്തരാനന്ദമാതാവത്ഥു

    Uttarānandamātāvatthu

    ൨൬൨. പഞ്ചമേ ഉപനിസ്സയം ദിസ്വാതി ഇമിനാ യഥാ വിസേസാധിഗമസ്സ സതിപി പച്ചുപ്പന്നപച്ചയസമവായേ അവസ്സം ഉപനിസ്സയസമ്പദാ ഇച്ഛിതബ്ബാ, ഏവം ദിട്ഠധമ്മവേദനീയഭാവേന വിപച്ചനകസ്സ കമ്മസ്സപി പച്ചുപ്പന്നസമവായോ വിയ ഉപനിസ്സയസമ്പദാപി സവിസേസാ ഇച്ഛിതബ്ബാതി ദസ്സേതി. തഥാ ഹി ഉക്കംസഗതസപ്പുരിസൂപനിസ്സയയോനിസോമനസികാരേസു ലബ്ഭമാനേസുപി ഉപനിസ്സയരഹിതസ്സ വിസേസാധിഗമോ ന സമ്പജ്ജതേവാതി. കപ്പിയം കത്വാതി യഥാ കപ്പിയം ഹോതി, തഥാ കത്വാ. പത്തേ പതിട്ഠപേയ്യാതി ആഹാരം ദാനമുഖേ വിസ്സജ്ജേയ്യ. തീഹി ചേതനാഹീതി പുബ്ബഭാഗമുഞ്ചഅനുമോദനാചേതനാഹി. വുത്തഞ്ഹേതം –

    262. Pañcame upanissayaṃ disvāti iminā yathā visesādhigamassa satipi paccuppannapaccayasamavāye avassaṃ upanissayasampadā icchitabbā, evaṃ diṭṭhadhammavedanīyabhāvena vipaccanakassa kammassapi paccuppannasamavāyo viya upanissayasampadāpi savisesā icchitabbāti dasseti. Tathā hi ukkaṃsagatasappurisūpanissayayonisomanasikāresu labbhamānesupi upanissayarahitassa visesādhigamo na sampajjatevāti. Kappiyaṃ katvāti yathā kappiyaṃ hoti, tathā katvā. Patte patiṭṭhapeyyāti āhāraṃ dānamukhe vissajjeyya. Tīhi cetanāhīti pubbabhāgamuñcaanumodanācetanāhi. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘പുബ്ബേവ ദാനാ സുമനോ, ദദം ചിത്തം പസാദയേ;

    ‘‘Pubbeva dānā sumano, dadaṃ cittaṃ pasādaye;

    ദത്വാ അത്തമനോ ഹോതി, ഏസാ പുഞ്ഞസ്സ സമ്പദാ’’തി. (അ॰ നി॰ ൬.൩൭; പേ॰ വ॰ ൩൦൫);

    Datvā attamano hoti, esā puññassa sampadā’’ti. (a. ni. 6.37; pe. va. 305);

    തവ മനം സന്ധാരേഹീതി ‘‘അജ്ജ ഭത്തം ചിരായിത’’ന്തി കോധതോ തവ ചിത്തം സന്ധാരേഹി, മാ കുജ്ഝീതി അത്ഥോ. ഓലോകിതോലോകിതട്ഠാനം…പേ॰… സമ്പരികിണ്ണം വിയ അഹോസീതി തേന കസിതട്ഠാനം സബ്ബം സുവണ്ണഭാവാപത്തിയാ മഹാകോസാതകിപുപ്ഫേഹി സഞ്ഛന്നം വിയ അഹോസി. താദിസേതി തയാ സദിസേ. ന കോപേമീതി ന വിനാസേമി, ജാതിയാ ന ഹീളേമി. പൂജം കരോതീതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ പൂജം കരോതി. അന്തരവത്ഥുന്തി ഗേഹങ്ഗണം. ഭോതി സമ്ബോധനേ നിപാതോ. ജേതി അവഞ്ഞാലപനം. സയം അരിയസാവികാഭാവതോ സത്ഥുവസേന ‘‘സപിതികാ ധീതാ’’തി വത്വാ സത്ഥു സമ്മുഖാ ധമ്മസ്സവനേന തസ്സാ വിസേസാധിഗമം പച്ചാസീസന്തീ ‘‘ദസബലേ ഖമന്തേയേവ ഖമിസ്സാമീ’’തി ആഹ. കദരിയന്തി ഥദ്ധമച്ഛരിം.

    Tavamanaṃ sandhārehīti ‘‘ajja bhattaṃ cirāyita’’nti kodhato tava cittaṃ sandhārehi, mā kujjhīti attho. Olokitolokitaṭṭhānaṃ…pe… samparikiṇṇaṃ viya ahosīti tena kasitaṭṭhānaṃ sabbaṃ suvaṇṇabhāvāpattiyā mahākosātakipupphehi sañchannaṃ viya ahosi. Tādiseti tayā sadise. Na kopemīti na vināsemi, jātiyā na hīḷemi. Pūjaṃ karotīti sammāsambuddhassa pūjaṃ karoti. Antaravatthunti gehaṅgaṇaṃ. Bhoti sambodhane nipāto. Jeti avaññālapanaṃ. Sayaṃ ariyasāvikābhāvato satthuvasena ‘‘sapitikā dhītā’’ti vatvā satthu sammukhā dhammassavanena tassā visesādhigamaṃ paccāsīsantī ‘‘dasabale khamanteyeva khamissāmī’’ti āha. Kadariyanti thaddhamacchariṃ.

    സുപ്പവാസാവത്ഥു

    Suppavāsāvatthu

    ൨൬൩. ഛട്ഠേ പണീതദായികാനന്തി പണീതരസവത്ഥൂനം ദായികാനം. ആയുനോ ഠിതിഹേതും ഭോജനം ദേന്തീ ആയും ദേതി നാമ. ഏസ നയോ വണ്ണം ദേതീതിആദീസു. തേനാഹ – ‘‘പഞ്ച ഠാനാനീ’’തി. കമ്മസരിക്ഖകഞ്ചേതം ഫലന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘ആയും ഖോ പന ദത്വാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ദത്വാതി ദാനഹേതു. ഭാഗിനീതി ഭാഗവതീ ലദ്ധും ഭബ്ബാ.

    263. Chaṭṭhe paṇītadāyikānanti paṇītarasavatthūnaṃ dāyikānaṃ. Āyuno ṭhitihetuṃ bhojanaṃ dentī āyuṃ deti nāma. Esa nayo vaṇṇaṃ detītiādīsu. Tenāha – ‘‘pañca ṭhānānī’’ti. Kammasarikkhakañcetaṃ phalanti dassento ‘‘āyuṃ kho pana datvā’’tiādimāha. Tattha datvāti dānahetu. Bhāginīti bhāgavatī laddhuṃ bhabbā.

    സുപ്പിയാവത്ഥു

    Suppiyāvatthu

    ൨൬൪. സത്തമേ ഊരുമംസം ഛിന്ദിത്വാ ദാസിയാ അദാസീതി ആഗതഫലാ വിഞ്ഞാതസാസനാ അരിയസാവികാ അത്തനോ സരീരദുക്ഖം അചിന്തേത്വാ തസ്സ ഭിക്ഖുനോ രോഗവൂപസമമേവ പച്ചാസീസന്തീ അത്തനോ ഊരുമംസം ഛിന്ദിത്വാ ദാസിയാ അദാസി. സത്ഥാപി തസ്സാ തഥാപവത്തം അജ്ഝാസയസമ്പത്തിം ദിസ്വാ ‘‘മമ സമ്മുഖീഭാവൂപഗമനേനേവസ്സാ വണോ രുഹിത്വാ സഞ്ഛവി ജായതി, ഫാസുഭാവോ ഹോതീ’’തി ച ദിസ്വാ ‘‘പക്കോസഥ ന’’ന്തി ആഹ. സാ ചിന്തേസീതി ‘‘സബ്ബലോകസ്സ ഹിതാനുകമ്പകോ സത്ഥാ ന മം ദുക്ഖാപേതും പക്കോസതി, അത്ഥേത്ഥ കാരണ’’ന്തി ചിന്തേസി. അത്തനാ കതകാരണം സബ്ബം കഥേസീതി ബുദ്ധാനുഭാവവിഭാവനത്ഥം കഥേസി, ന അത്തനോ ദള്ഹജ്ഝാസയതായ വിഭാവനത്ഥം. ഗിലാനുപട്ഠാകീനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസീതി അഗണിതത്തദുക്ഖാ ഗിലാനാനം ഭിക്ഖൂനം ഗേലഞ്ഞവൂപസമനേ യുത്തപ്പയുത്താതി ഗിലാനുപട്ഠാകീനം അഗ്ഗട്ഠാനേ ഠപേസീതി.

    264. Sattame ūrumaṃsaṃ chinditvā dāsiyā adāsīti āgataphalā viññātasāsanā ariyasāvikā attano sarīradukkhaṃ acintetvā tassa bhikkhuno rogavūpasamameva paccāsīsantī attano ūrumaṃsaṃ chinditvā dāsiyā adāsi. Satthāpi tassā tathāpavattaṃ ajjhāsayasampattiṃ disvā ‘‘mama sammukhībhāvūpagamanenevassā vaṇo ruhitvā sañchavi jāyati, phāsubhāvo hotī’’ti ca disvā ‘‘pakkosatha na’’nti āha. Sā cintesīti ‘‘sabbalokassa hitānukampako satthā na maṃ dukkhāpetuṃ pakkosati, atthettha kāraṇa’’nti cintesi. Attanā katakāraṇaṃ sabbaṃ kathesīti buddhānubhāvavibhāvanatthaṃ kathesi, na attano daḷhajjhāsayatāya vibhāvanatthaṃ. Gilānupaṭṭhākīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti agaṇitattadukkhā gilānānaṃ bhikkhūnaṃ gelaññavūpasamane yuttappayuttāti gilānupaṭṭhākīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.

    കാതിയാനീവത്ഥു

    Kātiyānīvatthu

    ൨൬൫. അട്ഠമേ അവേച്ചപ്പസന്നാനന്തി രതനത്തയഗുണേ യാഥാവതോ ഞത്വാ പസന്നാനം, സോ പനസ്സ പസാദോ മഗ്ഗേനാഗതത്താ കേനചി അകമ്പനീയോ. അധിഗതേനാതി മഗ്ഗാധിഗമേനേവ അധിഗതേന. ‘‘അവിഗതേനാ’’തി വാ പാഠോ, തസ്സത്ഥോ ‘‘കദാചി അവിഗച്ഛന്തേനാ’’തി. സോ അപ്പധംസിയോ ച ഹോതി, തസ്മാ വുത്തം – ‘‘അധിഗതേന അചലപ്പസാദേനാ’’തി. തത്ഥ കായസക്ഖിം കത്വാതി പമുഖം കത്വാ, വചനത്ഥതോ പന നാമകായേന ദേസനായ സമ്പടിച്ഛനവസേന സക്ഖിഭൂതം കത്വാതി അത്ഥോ. ഉമ്മഗ്ഗം ഖനിത്വാതി ഘരസന്ധിച്ഛേദനേന അന്തോപവിസനമഗ്ഗം ഖനിത്വാ. ദുല്ലഭസ്സവനന്തി ദുല്ലഭസദ്ധമ്മസ്സവനം. മഹാപഥവീ പവിസിതബ്ബാ ഭവേയ്യാതി അവീചിപ്പവേസനം വദതി.

    265. Aṭṭhame aveccappasannānanti ratanattayaguṇe yāthāvato ñatvā pasannānaṃ, so panassa pasādo maggenāgatattā kenaci akampanīyo. Adhigatenāti maggādhigameneva adhigatena. ‘‘Avigatenā’’ti vā pāṭho, tassattho ‘‘kadāci avigacchantenā’’ti. So appadhaṃsiyo ca hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘adhigatena acalappasādenā’’ti. Tattha kāyasakkhiṃ katvāti pamukhaṃ katvā, vacanatthato pana nāmakāyena desanāya sampaṭicchanavasena sakkhibhūtaṃ katvāti attho. Ummaggaṃ khanitvāti gharasandhicchedanena antopavisanamaggaṃ khanitvā. Dullabhassavananti dullabhasaddhammassavanaṃ. Mahāpathavī pavisitabbā bhaveyyāti avīcippavesanaṃ vadati.

    നകുലമാതാവത്ഥു

    Nakulamātāvatthu

    ൨൬൬. നവമേ വിസ്സാസകഥനേനേവ നകുലമാതാ നകുലപിതാ ച സത്ഥുവിസ്സാസികാ നാമ ജാതാതി വുത്തം – ‘‘വിസ്സാസികാനന്തി വിസ്സാസകഥം കഥേന്തീനം ഉപാസികാന’’ന്തി. ഗഹപതാനീതി ഗേഹസാമിനീ. വുത്തമേവാതി ഉപാസകപാളിയം നകുലപിതുകഥായം വുത്തനയമേവ.

    266. Navame vissāsakathaneneva nakulamātā nakulapitā ca satthuvissāsikā nāma jātāti vuttaṃ – ‘‘vissāsikānanti vissāsakathaṃ kathentīnaṃ upāsikāna’’nti. Gahapatānīti gehasāminī. Vuttamevāti upāsakapāḷiyaṃ nakulapitukathāyaṃ vuttanayameva.

    കാളീകുരരഘരികാവത്ഥു

    Kāḷīkuraragharikāvatthu

    ൨൬൭. ദസമേ അനുസ്സവേനേവാതി പച്ചക്ഖതോ രൂപദസ്സനേന സത്ഥു സമ്മുഖാ ധമ്മസ്സവനേന ച വിനാ കേവലം അനുസ്സവനേനേവ പരസ്സ വചനം അനുഗതസ്സവനേനേവ ഉപ്പന്നേന പസാദേന. അനുസ്സവികപ്പസാദന്തി അനുസ്സവതോ ആഗതപ്പസാദം.

    267. Dasame anussavenevāti paccakkhato rūpadassanena satthu sammukhā dhammassavanena ca vinā kevalaṃ anussavaneneva parassa vacanaṃ anugatassavaneneva uppannena pasādena. Anussavikappasādanti anussavato āgatappasādaṃ.

    (സത്തമഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.)

    (Sattamaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.)

    ഉപാസികാപാളിസംവണ്ണനാ സമത്താ.

    Upāsikāpāḷisaṃvaṇṇanā samattā.

    നിട്ഠിതാ ച മനോരഥപൂരണിയാ

    Niṭṭhitā ca manorathapūraṇiyā

    അങ്ഗുത്തരനികായ-അട്ഠകഥായ

    Aṅguttaranikāya-aṭṭhakathāya

    ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗവണ്ണനായ അനുത്താനത്ഥദീപനാ.

    Etadaggavaggavaṇṇanāya anuttānatthadīpanā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ • 14. Etadaggavaggo

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ൧൪. ഏതദഗ്ഗവഗ്ഗോ • 14. Etadaggavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact