| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१९९] ९. गहपतिजातकवण्णना
[199] 9. Gahapatijātakavaṇṇanā
उभयं मे न खमतीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो उक्कण्ठितमेव भिक्खुं आरब्भ कथेसि। कथेन्तो च ‘‘मातुगामो नाम अरक्खितो, पापकम्मं कत्वा येन केनचि उपायेन सामिकं वञ्चेतियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Ubhayaṃme na khamatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitameva bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Kathento ca ‘‘mātugāmo nāma arakkhito, pāpakammaṃ katvā yena kenaci upāyena sāmikaṃ vañcetiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे गहपतिकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो घरावासं गण्हि। तस्स भरिया दुस्सीला गामभोजकेन सद्धिं अनाचारं चरति। बोधिसत्तो तं ञत्वा परिग्गण्हन्तो चरति । तदा पन अन्तोवस्से बीजेसु नीहटेसु छातकं अहोसि, सस्सानं गब्भगहणकालो जातो। सकलगामवासिनो ‘‘इतो मासद्वयेन सस्सानि उद्धरित्वा वीहिं दस्सामा’’ति एकतो हुत्वा गामभोजकस्स हत्थतो एकं जरगोणं गहेत्वा मंसं खादिंसु।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe gahapatikule nibbattitvā vayappatto gharāvāsaṃ gaṇhi. Tassa bhariyā dussīlā gāmabhojakena saddhiṃ anācāraṃ carati. Bodhisatto taṃ ñatvā pariggaṇhanto carati . Tadā pana antovasse bījesu nīhaṭesu chātakaṃ ahosi, sassānaṃ gabbhagahaṇakālo jāto. Sakalagāmavāsino ‘‘ito māsadvayena sassāni uddharitvā vīhiṃ dassāmā’’ti ekato hutvā gāmabhojakassa hatthato ekaṃ jaragoṇaṃ gahetvā maṃsaṃ khādiṃsu.
अथेकदिवसं गामभाजको खणं ओलोकेत्वा बोधिसत्तस्स बहिगतवेलायं गेहं पाविसि। तेसं सुखनिपन्नक्खणेयेव बोधिसत्तो गामद्वारेन पविसित्वा गेहाभिमुखो पायासि। सा इत्थी गामद्वाराभिमुखी तं दिस्वा ‘‘को नु खो एसो’’ति उम्मारे ठत्वा ओलोकेन्ती ‘‘सोयेवा’’ति ञत्वा गामभोजकस्स आचिक्खि, गामभोजको भीतो पकम्पि। अथ नं सा ‘‘मा भायि, अत्थेको उपायो, अम्हेहि तव हत्थतो गोणमंसं खादितं, त्वं मंसमूलं सोधेन्तो विय होहि, अहं कोट्ठं आरुय्ह कोट्ठद्वारे ठत्वा ‘वीहि नत्थी’ति वक्खामि। त्वं गेहमज्झे ठत्वा ‘अम्हाकं घरे दारका छाता, मंसमूलं मे देही’ति पुनप्पुनं चोदेय्यासी’’ति वत्वा कोट्ठं आरुय्ह कोट्ठद्वारे निसीदि। इतरो गेहमज्झे ठत्वा ‘‘मंसमूलं देही’’ति वदति। सा कोट्ठद्वारे निसिन्ना ‘‘कोट्ठे वीहि नत्थि, सस्से उद्धरन्ते दस्सामि गच्छाही’’ति आह।
Athekadivasaṃ gāmabhājako khaṇaṃ oloketvā bodhisattassa bahigatavelāyaṃ gehaṃ pāvisi. Tesaṃ sukhanipannakkhaṇeyeva bodhisatto gāmadvārena pavisitvā gehābhimukho pāyāsi. Sā itthī gāmadvārābhimukhī taṃ disvā ‘‘ko nu kho eso’’ti ummāre ṭhatvā olokentī ‘‘soyevā’’ti ñatvā gāmabhojakassa ācikkhi, gāmabhojako bhīto pakampi. Atha naṃ sā ‘‘mā bhāyi, attheko upāyo, amhehi tava hatthato goṇamaṃsaṃ khāditaṃ, tvaṃ maṃsamūlaṃ sodhento viya hohi, ahaṃ koṭṭhaṃ āruyha koṭṭhadvāre ṭhatvā ‘vīhi natthī’ti vakkhāmi. Tvaṃ gehamajjhe ṭhatvā ‘amhākaṃ ghare dārakā chātā, maṃsamūlaṃ me dehī’ti punappunaṃ codeyyāsī’’ti vatvā koṭṭhaṃ āruyha koṭṭhadvāre nisīdi. Itaro gehamajjhe ṭhatvā ‘‘maṃsamūlaṃ dehī’’ti vadati. Sā koṭṭhadvāre nisinnā ‘‘koṭṭhe vīhi natthi, sasse uddharante dassāmi gacchāhī’’ti āha.
बोधिसत्तो गेहं पविसित्वा तेसं किरियं दिस्वा ‘‘इमाय पापाय कतउपायो एस भविस्सती’’ति ञत्वा गामभोजकं आमन्तेत्वा ‘‘सो गामभोजक अम्हे तव जरगोणस्स मंसं खादन्ता ‘इतो मासद्वयेन वीहिं दस्सामा’ति खादिम्ह, त्वं अड्ढमासम्पि अनतिक्कमित्वा इदानेव कस्मा आहरापेसि, न त्वं इमिना कारणेन आगतो, अञ्ञेन कारणेन आगतो भविस्ससि, मय्हं तव किरिया न रुच्चति, अयम्पि अनाचारा पापधम्मा कोट्ठे वीहीनं अभावं जानाति, सा दानि कोट्ठं आरुय्ह ‘वीहि नत्थी’ति वदति, त्वम्पि ‘देही’ति वदति, उभिन्नम्पि वो करणं मय्हं न रुच्चती’’ति एतमत्थं पकासेन्तो इमा गाथा अवोच –
Bodhisatto gehaṃ pavisitvā tesaṃ kiriyaṃ disvā ‘‘imāya pāpāya kataupāyo esa bhavissatī’’ti ñatvā gāmabhojakaṃ āmantetvā ‘‘so gāmabhojaka amhe tava jaragoṇassa maṃsaṃ khādantā ‘ito māsadvayena vīhiṃ dassāmā’ti khādimha, tvaṃ aḍḍhamāsampi anatikkamitvā idāneva kasmā āharāpesi, na tvaṃ iminā kāraṇena āgato, aññena kāraṇena āgato bhavissasi, mayhaṃ tava kiriyā na ruccati, ayampi anācārā pāpadhammā koṭṭhe vīhīnaṃ abhāvaṃ jānāti, sā dāni koṭṭhaṃ āruyha ‘vīhi natthī’ti vadati, tvampi ‘dehī’ti vadati, ubhinnampi vo karaṇaṃ mayhaṃ na ruccatī’’ti etamatthaṃ pakāsento imā gāthā avoca –
९७.
97.
‘‘उभयं मे न खमति, उभयं मे न रुच्चति।
‘‘Ubhayaṃ me na khamati, ubhayaṃ me na ruccati;
याचायं कोट्ठमोतिण्णा, नदस्सं इति भासति॥
Yācāyaṃ koṭṭhamotiṇṇā, nadassaṃ iti bhāsati.
९८.
98.
‘‘तं तं गामपति ब्रूमि, कदरे अप्पस्मि जीविते।
‘‘Taṃ taṃ gāmapati brūmi, kadare appasmi jīvite;
द्वे मासे सङ्गरं कत्वा, मंसं जरग्गवं किसं।
Dve māse saṅgaraṃ katvā, maṃsaṃ jaraggavaṃ kisaṃ;
अप्पत्तकाले चोदेसि, तम्पि मय्हं न रुच्चती’’ति॥
Appattakāle codesi, tampi mayhaṃ na ruccatī’’ti.
तत्थ तं तं गामपति ब्रूमीति, अम्भो गामजेट्ठक, तेन कारणेन तं वदामि। कदरे अप्पस्मि जीवितेति अम्हाकं जीवितं नाम कदरञ्चेव थद्धं लूखं कसिरं अप्पञ्च मन्दं परित्तं, तस्मिं नो एवरूपे जीविते वत्तमाने। द्वे मासे सङ्गरं कत्वा, मंसं जरग्गवं किसन्ति अम्हाकं मंसं गण्हन्तानं जरग्गवं किसं दुब्बलं जरगोणं ददमानो त्वं ‘‘द्वीहि मासेहि मूलं दातब्ब’’न्ति एवं द्वे मासे सङ्गरं परिच्छेदं कत्वा। अप्पत्तकाले चोदेसीति तस्मिं काले असम्पत्ते अन्तराव चोदेसि। तम्पि मय्हं न रुच्चतीति या चायं पापधम्मा दुस्सीला अन्तोकोट्ठे वीहीनं नत्थिभावं जानमानाव अजानन्ती विय हुत्वा कोट्ठमोतिण्णा कोट्ठद्वारे ठत्वा न दस्सं इति भासति, यञ्च त्वं अकाले चोदेसि, तम्पीति इदं उभयम्पि मम नेव खमति न रुच्चतीति।
Tattha taṃ taṃ gāmapati brūmīti, ambho gāmajeṭṭhaka, tena kāraṇena taṃ vadāmi. Kadare appasmi jīviteti amhākaṃ jīvitaṃ nāma kadarañceva thaddhaṃ lūkhaṃ kasiraṃ appañca mandaṃ parittaṃ, tasmiṃ no evarūpe jīvite vattamāne. Dve māse saṅgaraṃ katvā, maṃsaṃ jaraggavaṃ kisanti amhākaṃ maṃsaṃ gaṇhantānaṃ jaraggavaṃ kisaṃ dubbalaṃ jaragoṇaṃ dadamāno tvaṃ ‘‘dvīhi māsehi mūlaṃ dātabba’’nti evaṃ dve māse saṅgaraṃ paricchedaṃ katvā. Appattakāle codesīti tasmiṃ kāle asampatte antarāva codesi. Tampi mayhaṃ na ruccatīti yā cāyaṃ pāpadhammā dussīlā antokoṭṭhe vīhīnaṃ natthibhāvaṃ jānamānāva ajānantī viya hutvā koṭṭhamotiṇṇā koṭṭhadvāre ṭhatvā na dassaṃ iti bhāsati, yañca tvaṃ akāle codesi, tampīti idaṃ ubhayampi mama neva khamati na ruccatīti.
एवं सो कथेन्तोव गामभोजकं चूळाय गहेत्वा कड्ढित्वा गेहमज्झे पातेत्वा ‘‘गामभोजकोम्हीति परस्स रक्खितगोपितभण्डे अपरज्झसी’’तिआदीहि परिभासित्वा पोथेत्वा दुब्बलं कत्वा गीवाय गहेत्वा गेहा निक्कड्ढित्वा तम्पि दुट्ठइत्थिं केसेसु गहेत्वा कोट्ठा ओतारेत्वा निप्पोथेत्वा ‘‘सचे पुन एवरूपं करोसि, जानिस्ससी’’ति सन्तज्जेसि। ततो पट्ठाय गामभोजको तं गेहं ओलोकेतुम्पि न विसहि, सापि पापा पुन मनसापि अतिचरितुं नासक्खि।
Evaṃ so kathentova gāmabhojakaṃ cūḷāya gahetvā kaḍḍhitvā gehamajjhe pātetvā ‘‘gāmabhojakomhīti parassa rakkhitagopitabhaṇḍe aparajjhasī’’tiādīhi paribhāsitvā pothetvā dubbalaṃ katvā gīvāya gahetvā gehā nikkaḍḍhitvā tampi duṭṭhaitthiṃ kesesu gahetvā koṭṭhā otāretvā nippothetvā ‘‘sace puna evarūpaṃ karosi, jānissasī’’ti santajjesi. Tato paṭṭhāya gāmabhojako taṃ gehaṃ oloketumpi na visahi, sāpi pāpā puna manasāpi aticarituṃ nāsakkhi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा गामभोजको देवदत्तो, निग्गहकारको गहपति पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā gāmabhojako devadatto, niggahakārako gahapati pana ahameva ahosi’’nti.
गहपतिजातकवण्णना नवमा।
Gahapatijātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १९९. गहपतिजातकं • 199. Gahapatijātakaṃ
