Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၄. စတုတ္ထဝဂ္ဂော
4. Catutthavaggo
၁. ဂဟ္ဝရတီရိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Gahvaratīriyattheragāthāvaṇṇanā
ဖုဋ္ဌော ဍံသေဟီတိ အာယသ္မတော ဂဟ္ဝရတီရိယတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ မိဂလုဒ္ဒော ဟုတ္ဝာ အရညေ ဝိစရန္တော အဒ္ဒသ သိခိံ ဘဂဝန္တံ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ ဒေဝနာဂယက္ခာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ, ဒိသ္ဝာ ပန ပသန္နမာနသော ‘‘ဓမ္မော ဧသ ဝုစ္စတီ’’တိ သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော တေန စိတ္တပ္ပသာဒေန ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နော ပုန အပရာပရံ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ ဗ္ရာဟ္မဏကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တော’’တိ လဒ္ဓနာမော ဝယပ္ပတ္တော ဘဂဝတော ယမကပာဋိဟာရိယံ ဒိသ္ဝာ သဉ္ဇာတပ္ပသာဒော သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ ဂဟ္ဝရတီရေ နာမ အရညဋ္ဌာနေ ဝသတိ။ တေနသ္သ ဂဟ္ဝရတီရယောတိ သမညာ အဟောသိ။ သော ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ နစိရသ္သေဝ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၂.၄၄-၅၀) –
Phuṭṭhoḍaṃsehīti āyasmato gahvaratīriyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle migaluddo hutvā araññe vicaranto addasa sikhiṃ bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle devanāgayakkhānaṃ dhammaṃ desentaṃ, disvā pana pasannamānaso ‘‘dhammo esa vuccatī’’ti sare nimittaṃ aggahesi. So tena cittappasādena devaloke uppanno puna aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā ‘‘aggidatto’’ti laddhanāmo vayappatto bhagavato yamakapāṭihāriyaṃ disvā sañjātappasādo sāsane pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā gahvaratīre nāma araññaṭṭhāne vasati. Tenassa gahvaratīrayoti samaññā ahosi. So vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.44-50) –
‘‘မိဂလုဒ္ဒော ပုရေ အာသိ၊ အရညေ ဝိပိနေ အဟံ။
‘‘Migaluddo pure āsi, araññe vipine ahaṃ;
အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဒေဝသင္ဃပုရက္ခတံ။
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, devasaṅghapurakkhataṃ.
‘‘စတုသစ္စံ ပကာသေန္တံ၊ ဒေသေန္တံ၊ အမတံ ပဒံ။
‘‘Catusaccaṃ pakāsentaṃ, desentaṃ, amataṃ padaṃ;
အသ္သောသိံ မဓုရံ ဓမ္မံ၊ သိခိနော လောကဗန္ဓုနော။
Assosiṃ madhuraṃ dhammaṃ, sikhino lokabandhuno.
‘‘ဃောသေ စိတ္တံ ပသာဒေသိံ၊ အသမပ္ပဋိပုဂ္ဂလေ။
‘‘Ghose cittaṃ pasādesiṃ, asamappaṭipuggale;
တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေတ္ဝာ၊ ဥတ္တရိံ ဒုတ္တရံ ဘဝံ။
Tattha cittaṃ pasādetvā, uttariṃ duttaraṃ bhavaṃ.
‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ သညမလဘိံ တဒာ။
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဃောသသညာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, ghosasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတ္ဝာ သာဝတ္ထိယံ အဂမာသိ။ တသ္သ အာဂတဘာဝံ သုတ္ဝာ ဉာတကာ ဥပဂန္တ္ဝာ မဟာဒာနံ ပဝတ္တေသုံ။ သော ကတိပယဒိဝသေ ဝသိတ္ဝာ အရညမေဝ ဂန္တုကာမော အဟောသိ။ တံ ဉာတကာ, ‘‘ဘန္တေ, အရညံ နာမ ဍံသမကသာဒိဝသေန ဗဟုပရိသ္သယံ, ဣဓေဝ ဝသထာ’’တိ အာဟံသု။ တံ သုတ္ဝာ ထေရော ‘‘အရညဝာသောယေဝ မယ္ဟံ ရုစ္စတီ’’တိ ဝိဝေကာဘိရတိကိတ္တနမုခေန အညံ ဗ္ယာကရောန္တော ‘‘ဖုဋ္ဌော ဍံသေဟီ’’တိ ဂာထံ အဘာသိ။
Arahattaṃ pana patvā bhagavantaṃ vanditvā sāvatthiyaṃ agamāsi. Tassa āgatabhāvaṃ sutvā ñātakā upagantvā mahādānaṃ pavattesuṃ. So katipayadivase vasitvā araññameva gantukāmo ahosi. Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, araññaṃ nāma ḍaṃsamakasādivasena bahuparissayaṃ, idheva vasathā’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā thero ‘‘araññavāsoyeva mayhaṃ ruccatī’’ti vivekābhiratikittanamukhena aññaṃ byākaronto ‘‘phuṭṭho ḍaṃsehī’’ti gāthaṃ abhāsi.
၃၁. တတ္ထ ဖုဋ္ဌော ဍံသေဟိ မကသေဟီတိ ဍံသနသီလတာယ ‘‘ဍံသာ’’တိ လဒ္ဓနာမာဟိ အန္ဓကမက္ခိကာဟိ, မကသနညိတေဟိ စ သူစိမုခပာဏေဟိ ဖုသ္သိတော ဒဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ အရညသ္မိန္တိ ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပာရာ. ၆၅၄) ဝုတ္တအရညလက္ခဏယောဂတော အရညေ။ ဗ္ရဟာဝနေတိ မဟာရုက္ခဂစ္ဆဂဟနတာယ မဟာဝနေ အရညာနိယံ။ နာဂော သင္ဂာမသီသေဝာတိ သင္ဂာမာဝစရော ဟတ္ထိနာဂော ဝိယ သင္ဂာမမုဒ္ဓနိ ပရသေနာသမ္ပဟာရံ။ ‘‘အရညဝာသော နာမ ဗုဒ္ဓာဒီဟိ ဝဏ္ဏိတော ထောမိတော’’တိ ဥသ္သာဟဇာတော သတော သတိမာ ဟုတ္ဝာ တတ္ရ တသ္မိံ အရညေ, တသ္မိံ ဝာ ဍံသာဒိသမ္ဖသ္သေ ဥပဋ္ဌိတေ အဓိဝာသယေ အဓိဝာသေယ္ယ သဟေယ္ယ, ‘‘ဍံသာဒယော မံ အာဗာဓေန္တီ’’တိ အရညဝာသံ န ဇဟေယ္ယာတိ အတ္ထော။
31. Tattha phuṭṭho ḍaṃsehi makasehīti ḍaṃsanasīlatāya ‘‘ḍaṃsā’’ti laddhanāmāhi andhakamakkhikāhi, makasanaññitehi ca sūcimukhapāṇehi phussito daṭṭhoti attho. Araññasminti ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) vuttaaraññalakkhaṇayogato araññe. Brahāvaneti mahārukkhagacchagahanatāya mahāvane araññāniyaṃ. Nāgo saṅgāmasīsevāti saṅgāmāvacaro hatthināgo viya saṅgāmamuddhani parasenāsampahāraṃ. ‘‘Araññavāso nāma buddhādīhi vaṇṇito thomito’’ti ussāhajāto sato satimā hutvā tatra tasmiṃ araññe, tasmiṃ vā ḍaṃsādisamphasse upaṭṭhite adhivāsaye adhivāseyya saheyya, ‘‘ḍaṃsādayo maṃ ābādhentī’’ti araññavāsaṃ na jaheyyāti attho.
ဂဟ္ဝရတီရိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Gahvaratīriyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. ဂဟ္ဝရတီရိယတ္ထေရဂာထာ • 1. Gahvaratīriyattheragāthā