Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
4. චතුත්ථවග්ගො
4. Catutthavaggo
1. ගහ්වරතීරියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
1. Gahvaratīriyattheragāthāvaṇṇanā
ඵුට්ඨො ඩංසෙහීති ආයස්මතො ගහ්වරතීරියත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? සො කිර පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො ඉතො එකතිංසෙ කප්පෙ සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ මිගලුද්දො හුත්වා අරඤ්ඤෙ විචරන්තො අද්දස සිඛිං භගවන්තං අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දෙවනාගයක්ඛානං ධම්මං දෙසෙන්තං, දිස්වා පන පසන්නමානසො ‘‘ධම්මො එස වුච්චතී’’ති සරෙ නිමිත්තං අග්ගහෙසි. සො තෙන චිත්තප්පසාදෙන දෙවලොකෙ උප්පන්නො පුන අපරාපරං සුගතීසුයෙව සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා ‘‘අග්ගිදත්තො’’ති ලද්ධනාමො වයප්පත්තො භගවතො යමකපාටිහාරියං දිස්වා සඤ්ජාතප්පසාදො සාසනෙ පබ්බජිත්වා කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ගහ්වරතීරෙ නාම අරඤ්ඤට්ඨානෙ වසති. තෙනස්ස ගහ්වරතීරයොති සමඤ්ඤා අහොසි. සො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.52.44-50) –
Phuṭṭhoḍaṃsehīti āyasmato gahvaratīriyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle migaluddo hutvā araññe vicaranto addasa sikhiṃ bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle devanāgayakkhānaṃ dhammaṃ desentaṃ, disvā pana pasannamānaso ‘‘dhammo esa vuccatī’’ti sare nimittaṃ aggahesi. So tena cittappasādena devaloke uppanno puna aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā ‘‘aggidatto’’ti laddhanāmo vayappatto bhagavato yamakapāṭihāriyaṃ disvā sañjātappasādo sāsane pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā gahvaratīre nāma araññaṭṭhāne vasati. Tenassa gahvaratīrayoti samaññā ahosi. So vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.44-50) –
‘‘මිගලුද්දො පුරෙ ආසි, අරඤ්ඤෙ විපිනෙ අහං;
‘‘Migaluddo pure āsi, araññe vipine ahaṃ;
අද්දසං විරජං බුද්ධං, දෙවසඞ්ඝපුරක්ඛතං.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, devasaṅghapurakkhataṃ.
‘‘චතුසච්චං පකාසෙන්තං, දෙසෙන්තං, අමතං පදං;
‘‘Catusaccaṃ pakāsentaṃ, desentaṃ, amataṃ padaṃ;
අස්සොසිං මධුරං ධම්මං, සිඛිනො ලොකබන්ධුනො.
Assosiṃ madhuraṃ dhammaṃ, sikhino lokabandhuno.
‘‘ඝොසෙ චිත්තං පසාදෙසිං, අසමප්පටිපුග්ගලෙ;
‘‘Ghose cittaṃ pasādesiṃ, asamappaṭipuggale;
තත්ථ චිත්තං පසාදෙත්වා, උත්තරිං දුත්තරං භවං.
Tattha cittaṃ pasādetvā, uttariṃ duttaraṃ bhavaṃ.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං සඤ්ඤමලභිං තදා;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ඝොසසඤ්ඤායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, ghosasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා භගවන්තං වන්දිත්වා සාවත්ථියං අගමාසි. තස්ස ආගතභාවං සුත්වා ඤාතකා උපගන්ත්වා මහාදානං පවත්තෙසුං. සො කතිපයදිවසෙ වසිත්වා අරඤ්ඤමෙව ගන්තුකාමො අහොසි. තං ඤාතකා, ‘‘භන්තෙ, අරඤ්ඤං නාම ඩංසමකසාදිවසෙන බහුපරිස්සයං, ඉධෙව වසථා’’ති ආහංසු. තං සුත්වා ථෙරො ‘‘අරඤ්ඤවාසොයෙව මය්හං රුච්චතී’’ති විවෙකාභිරතිකිත්තනමුඛෙන අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො ‘‘ඵුට්ඨො ඩංසෙහී’’ති ගාථං අභාසි.
Arahattaṃ pana patvā bhagavantaṃ vanditvā sāvatthiyaṃ agamāsi. Tassa āgatabhāvaṃ sutvā ñātakā upagantvā mahādānaṃ pavattesuṃ. So katipayadivase vasitvā araññameva gantukāmo ahosi. Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, araññaṃ nāma ḍaṃsamakasādivasena bahuparissayaṃ, idheva vasathā’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā thero ‘‘araññavāsoyeva mayhaṃ ruccatī’’ti vivekābhiratikittanamukhena aññaṃ byākaronto ‘‘phuṭṭho ḍaṃsehī’’ti gāthaṃ abhāsi.
31. තත්ථ ඵුට්ඨො ඩංසෙහි මකසෙහීති ඩංසනසීලතාය ‘‘ඩංසා’’ති ලද්ධනාමාහි අන්ධකමක්ඛිකාහි, මකසනඤ්ඤිතෙහි ච සූචිමුඛපාණෙහි ඵුස්සිතො දට්ඨොති අත්ථො. අරඤ්ඤස්මින්ති ‘‘පඤ්චධනුසතිකං පච්ඡිම’’න්ති (පාරා. 654) වුත්තඅරඤ්ඤලක්ඛණයොගතො අරඤ්ඤෙ. බ්රහාවනෙති මහාරුක්ඛගච්ඡගහනතාය මහාවනෙ අරඤ්ඤානියං. නාගො සඞ්ගාමසීසෙවාති සඞ්ගාමාවචරො හත්ථිනාගො විය සඞ්ගාමමුද්ධනි පරසෙනාසම්පහාරං. ‘‘අරඤ්ඤවාසො නාම බුද්ධාදීහි වණ්ණිතො ථොමිතො’’ති උස්සාහජාතො සතො සතිමා හුත්වා තත්ර තස්මිං අරඤ්ඤෙ, තස්මිං වා ඩංසාදිසම්ඵස්සෙ උපට්ඨිතෙ අධිවාසයෙ අධිවාසෙය්ය සහෙය්ය, ‘‘ඩංසාදයො මං ආබාධෙන්තී’’ති අරඤ්ඤවාසං න ජහෙය්යාති අත්ථො.
31. Tattha phuṭṭho ḍaṃsehi makasehīti ḍaṃsanasīlatāya ‘‘ḍaṃsā’’ti laddhanāmāhi andhakamakkhikāhi, makasanaññitehi ca sūcimukhapāṇehi phussito daṭṭhoti attho. Araññasminti ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) vuttaaraññalakkhaṇayogato araññe. Brahāvaneti mahārukkhagacchagahanatāya mahāvane araññāniyaṃ. Nāgo saṅgāmasīsevāti saṅgāmāvacaro hatthināgo viya saṅgāmamuddhani parasenāsampahāraṃ. ‘‘Araññavāso nāma buddhādīhi vaṇṇito thomito’’ti ussāhajāto sato satimā hutvā tatra tasmiṃ araññe, tasmiṃ vā ḍaṃsādisamphasse upaṭṭhite adhivāsaye adhivāseyya saheyya, ‘‘ḍaṃsādayo maṃ ābādhentī’’ti araññavāsaṃ na jaheyyāti attho.
ගහ්වරතීරියත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Gahvaratīriyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 1. ගහ්වරතීරියත්ථෙරගාථා • 1. Gahvaratīriyattheragāthā