Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੪. ਚਤੁਤ੍ਥવਗ੍ਗੋ
4. Catutthavaggo
੧. ਗਹ੍વਰਤੀਰਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
1. Gahvaratīriyattheragāthāvaṇṇanā
ਫੁਟ੍ਠੋ ਡਂਸੇਹੀਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਗਹ੍વਰਤੀਰਿਯਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਿਰ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਇਤੋ ਏਕਤਿਂਸੇ ਕਪ੍ਪੇ ਸਿਖਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਮਿਗਲੁਦ੍ਦੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞੇ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਅਦ੍ਦਸ ਸਿਖਿਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਦੇવਨਾਗਯਕ੍ਖਾਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਂ, ਦਿਸ੍વਾ ਪਨ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਏਸ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਸਰੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸਾਦੇਨ ਦੇવਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪੁਨ ਅਪਰਾਪਰਂ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਗ੍ਗਿਦਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਗવਤੋ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸਞ੍ਜਾਤਪ੍ਪਸਾਦੋ ਸਾਸਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਹ੍વਰਤੀਰੇ ਨਾਮ ਅਰਞ੍ਞਟ੍ਠਾਨੇ વਸਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਗਹ੍વਰਤੀਰਯੋਤਿ ਸਮਞ੍ਞਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੨.੪੪-੫੦) –
Phuṭṭhoḍaṃsehīti āyasmato gahvaratīriyattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle migaluddo hutvā araññe vicaranto addasa sikhiṃ bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle devanāgayakkhānaṃ dhammaṃ desentaṃ, disvā pana pasannamānaso ‘‘dhammo esa vuccatī’’ti sare nimittaṃ aggahesi. So tena cittappasādena devaloke uppanno puna aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā ‘‘aggidatto’’ti laddhanāmo vayappatto bhagavato yamakapāṭihāriyaṃ disvā sañjātappasādo sāsane pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ gahetvā gahvaratīre nāma araññaṭṭhāne vasati. Tenassa gahvaratīrayoti samaññā ahosi. So vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.44-50) –
‘‘ਮਿਗਲੁਦ੍ਦੋ ਪੁਰੇ ਆਸਿ, ਅਰਞ੍ਞੇ વਿਪਿਨੇ ਅਹਂ।
‘‘Migaluddo pure āsi, araññe vipine ahaṃ;
ਅਦ੍ਦਸਂ વਿਰਜਂ ਬੁਦ੍ਧਂ, ਦੇવਸਙ੍ਘਪੁਰਕ੍ਖਤਂ॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, devasaṅghapurakkhataṃ.
‘‘ਚਤੁਸਚ੍ਚਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਂ, ਦੇਸੇਨ੍ਤਂ, ਅਮਤਂ ਪਦਂ।
‘‘Catusaccaṃ pakāsentaṃ, desentaṃ, amataṃ padaṃ;
ਅਸ੍ਸੋਸਿਂ ਮਧੁਰਂ ਧਮ੍ਮਂ, ਸਿਖਿਨੋ ਲੋਕਬਨ੍ਧੁਨੋ॥
Assosiṃ madhuraṃ dhammaṃ, sikhino lokabandhuno.
‘‘ਘੋਸੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਸਿਂ, ਅਸਮਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲੇ।
‘‘Ghose cittaṃ pasādesiṃ, asamappaṭipuggale;
ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤ੍વਾ, ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਦੁਤ੍ਤਰਂ ਭવਂ॥
Tattha cittaṃ pasādetvā, uttariṃ duttaraṃ bhavaṃ.
‘‘ਏਕਤਿਂਸੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਸਞ੍ਞਮਲਭਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਘੋਸਸਞ੍ਞਾਯਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, ghosasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਆਗਤਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ਞਾਤਕਾ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਹਾਦਾਨਂ ਪવਤ੍ਤੇਸੁਂ। ਸੋ ਕਤਿਪਯਦਿવਸੇ વਸਿਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਮੇવ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਂ ਞਾਤਕਾ, ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਅਰਞ੍ਞਂ ਨਾਮ ਡਂਸਮਕਸਾਦਿવਸੇਨ ਬਹੁਪਰਿਸ੍ਸਯਂ, ਇਧੇવ વਸਥਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਥੇਰੋ ‘‘ਅਰਞ੍ਞવਾਸੋਯੇવ ਮਯ੍ਹਂ ਰੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ વਿવੇਕਾਭਿਰਤਿਕਿਤ੍ਤਨਮੁਖੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਫੁਟ੍ਠੋ ਡਂਸੇਹੀ’’ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Arahattaṃ pana patvā bhagavantaṃ vanditvā sāvatthiyaṃ agamāsi. Tassa āgatabhāvaṃ sutvā ñātakā upagantvā mahādānaṃ pavattesuṃ. So katipayadivase vasitvā araññameva gantukāmo ahosi. Taṃ ñātakā, ‘‘bhante, araññaṃ nāma ḍaṃsamakasādivasena bahuparissayaṃ, idheva vasathā’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā thero ‘‘araññavāsoyeva mayhaṃ ruccatī’’ti vivekābhiratikittanamukhena aññaṃ byākaronto ‘‘phuṭṭho ḍaṃsehī’’ti gāthaṃ abhāsi.
੩੧. ਤਤ੍ਥ ਫੁਟ੍ਠੋ ਡਂਸੇਹਿ ਮਕਸੇਹੀਤਿ ਡਂਸਨਸੀਲਤਾਯ ‘‘ਡਂਸਾ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾਹਿ ਅਨ੍ਧਕਮਕ੍ਖਿਕਾਹਿ, ਮਕਸਨਞ੍ਞਿਤੇਹਿ ਚ ਸੂਚਿਮੁਖਪਾਣੇਹਿ ਫੁਸ੍ਸਿਤੋ ਦਟ੍ਠੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਰਞ੍ਞਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਧਨੁਸਤਿਕਂ ਪਚ੍ਛਿਮ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੬੫੪) વੁਤ੍ਤਅਰਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਯੋਗਤੋ ਅਰਞ੍ਞੇ। ਬ੍ਰਹਾવਨੇਤਿ ਮਹਾਰੁਕ੍ਖਗਚ੍ਛਗਹਨਤਾਯ ਮਹਾવਨੇ ਅਰਞ੍ਞਾਨਿਯਂ। ਨਾਗੋ ਸਙ੍ਗਾਮਸੀਸੇવਾਤਿ ਸਙ੍ਗਾਮਾવਚਰੋ ਹਤ੍ਥਿਨਾਗੋ વਿਯ ਸਙ੍ਗਾਮਮੁਦ੍ਧਨਿ ਪਰਸੇਨਾਸਮ੍ਪਹਾਰਂ। ‘‘ਅਰਞ੍ਞવਾਸੋ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ વਣ੍ਣਿਤੋ ਥੋਮਿਤੋ’’ਤਿ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤੋ ਸਤੋ ਸਤਿਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਤ੍ਰ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਰਞ੍ਞੇ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਡਂਸਾਦਿਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇ ਉਪਟ੍ਠਿਤੇ ਅਧਿવਾਸਯੇ ਅਧਿવਾਸੇਯ੍ਯ ਸਹੇਯ੍ਯ, ‘‘ਡਂਸਾਦਯੋ ਮਂ ਆਬਾਧੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਅਰਞ੍ਞવਾਸਂ ਨ ਜਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
31. Tattha phuṭṭho ḍaṃsehi makasehīti ḍaṃsanasīlatāya ‘‘ḍaṃsā’’ti laddhanāmāhi andhakamakkhikāhi, makasanaññitehi ca sūcimukhapāṇehi phussito daṭṭhoti attho. Araññasminti ‘‘pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) vuttaaraññalakkhaṇayogato araññe. Brahāvaneti mahārukkhagacchagahanatāya mahāvane araññāniyaṃ. Nāgo saṅgāmasīsevāti saṅgāmāvacaro hatthināgo viya saṅgāmamuddhani parasenāsampahāraṃ. ‘‘Araññavāso nāma buddhādīhi vaṇṇito thomito’’ti ussāhajāto sato satimā hutvā tatra tasmiṃ araññe, tasmiṃ vā ḍaṃsādisamphasse upaṭṭhite adhivāsaye adhivāseyya saheyya, ‘‘ḍaṃsādayo maṃ ābādhentī’’ti araññavāsaṃ na jaheyyāti attho.
ਗਹ੍વਰਤੀਰਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Gahvaratīriyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੧. ਗਹ੍વਰਤੀਰਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 1. Gahvaratīriyattheragāthā