| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
गमिकादिनिस्सयवत्थुकथावण्णना
Gamikādinissayavatthukathāvaṇṇanā
१२१. ‘‘अद्धानमग्गप्पटिपन्नेन भिक्खुना निस्सयं अलभमानेन अनिस्सितेन वत्थुन्ति अवस्सकालेयेव वस्सकाले अद्धानगमनस्स पाळियंयेव पटिक्खित्तत्ता’’ति वुत्तं, तं अप्पमाणं सत्ताहं वस्सच्छेदादिवसेन अद्धानगमनसम्भवतो, गच्छन्तस्सेव वस्सकालगमनसम्भवतो च। अन्तरामग्गे…पे॰… अनापत्तीति निस्सयदायकाभावेयेव। ‘‘तस्स निस्साया’’ति पाठानुरूपं वुत्तं, तं निस्सायाति अत्थो। ‘‘यदा पतिरूपो निस्सयदायको आगच्छिस्सती’’ति वचनेन अयं विधि अवस्सकाले एवाति सिद्धं। ‘‘अन्तोवस्से पन कस्सचि आगमनाभावा’’ति वुत्तं। सचे सो जलपट्टने वा थलपट्टने वा वसन्तो वस्सूपनायिकाय आसन्नाय गन्तुकामो सुणाति ‘‘असुको महाथेरो आगमिस्सती’’ति, तं चे आगमेति, वट्टति। आगमेन्तस्सेव चे वस्सूपनायिकदिवसो होति, होतु, गन्तब्बं तत्थ, यत्थ निस्सयदायकं लभतीति। पातिमोक्खुद्देसकाभावेन चे गन्तुं वट्टति, पगेव निस्सयदायकाभावेन। सचे सो गच्छन्तो जीवितन्तरायं, ब्रह्मचरियन्तरायं वा पस्सति, तत्थेव वसितब्बन्ति एके।
121.‘‘Addhānamaggappaṭipannena bhikkhunā nissayaṃ alabhamānena anissitena vatthunti avassakāleyeva vassakāle addhānagamanassa pāḷiyaṃyeva paṭikkhittattā’’ti vuttaṃ, taṃ appamāṇaṃ sattāhaṃ vassacchedādivasena addhānagamanasambhavato, gacchantasseva vassakālagamanasambhavato ca. Antarāmagge…pe… anāpattīti nissayadāyakābhāveyeva. ‘‘Tassa nissāyā’’ti pāṭhānurūpaṃ vuttaṃ, taṃ nissāyāti attho. ‘‘Yadā patirūpo nissayadāyako āgacchissatī’’ti vacanena ayaṃ vidhi avassakāle evāti siddhaṃ. ‘‘Antovasse pana kassaci āgamanābhāvā’’ti vuttaṃ. Sace so jalapaṭṭane vā thalapaṭṭane vā vasanto vassūpanāyikāya āsannāya gantukāmo suṇāti ‘‘asuko mahāthero āgamissatī’’ti, taṃ ce āgameti, vaṭṭati. Āgamentasseva ce vassūpanāyikadivaso hoti, hotu, gantabbaṃ tattha, yattha nissayadāyakaṃ labhatīti. Pātimokkhuddesakābhāvena ce gantuṃ vaṭṭati, pageva nissayadāyakābhāvena. Sace so gacchanto jīvitantarāyaṃ, brahmacariyantarāyaṃ vā passati, tattheva vasitabbanti eke.
१२२. ‘‘नाहं उस्सहामि थेरस्स नामं गहेतु’’न्ति इत्थन्नामो इत्थन्नामस्स आयस्मतोति लक्खणतो आह। ‘‘गोत्तेनापी’ति वचनतो येन वोहारेन वोहरियन्ति, तेन वट्टतीति सिद्धं, तस्मा ‘को नामो ते उपज्झायो’ति पुट्ठेनापि गोत्तमेव नामं कत्वा वत्तब्बन्ति सिद्धं होति, तस्मा चतुब्बिधेसु नामेसु येन केनचि नामेन अनुस्सावना कातब्बा’’ति वदन्ति। एकस्स बहूनि नामानि होन्ति, तत्थ एकं नामं ञत्तिया, एकं अनुस्सावनाय कातुं न वट्टति, अत्थतो, ब्यञ्जनतो च अभिन्नाहि अनुस्सावनाहि भवितब्बन्ति। कत्थचि ‘‘आयस्मतो बुद्धरक्खितत्थेरस्सा’’ति वत्वा कत्थचि केवलं ‘‘बुद्धरक्खितस्सा’’ति सावेति, ‘‘सावनं हापेती’’ति न वुच्चति नामस्स अहापितत्ताति एके। सचे कत्थचि ‘‘आयस्मतो बुद्धरक्खितस्सा’’ति वत्वा कत्थचि ‘‘बुद्धरक्खितस्सायस्मतो’’ति सावेति, पाठानुरूपत्ता खेत्तमेव ओतिण्णन्तिपि एके। ब्यञ्जनभेदप्पसङ्गतो अनुस्सावने तं न वट्टतीति एके। सचे पन सब्बट्ठानेपि तथेव वदति, वट्टति भगवता दिन्नलक्खणानुरूपत्ता। लक्खणविरोधतो अञ्ञथा न वट्टतीति चे? न, पयोगानुरूपत्ता। तत्थ तथा, इध अञ्ञथा पयोगोति चे? न, विपत्तिलक्खणानं विरोधतो। न सब्बेन सब्बं, सावनाहापना एव हि पाळियं तदत्थविभावने आगताति अञ्ञपदेसु सावनेसु परिहारो न सम्भवति आचिण्णकप्पविरोधतो। सोपि किंपमाणन्ति चे? पमाणं आचरियुग्गहस्स पमाणत्ता।
122. ‘‘Nāhaṃ ussahāmi therassa nāmaṃ gahetu’’nti itthannāmo itthannāmassa āyasmatoti lakkhaṇato āha. ‘‘Gottenāpī’ti vacanato yena vohārena vohariyanti, tena vaṭṭatīti siddhaṃ, tasmā ‘ko nāmo te upajjhāyo’ti puṭṭhenāpi gottameva nāmaṃ katvā vattabbanti siddhaṃ hoti, tasmā catubbidhesu nāmesu yena kenaci nāmena anussāvanā kātabbā’’ti vadanti. Ekassa bahūni nāmāni honti, tattha ekaṃ nāmaṃ ñattiyā, ekaṃ anussāvanāya kātuṃ na vaṭṭati, atthato, byañjanato ca abhinnāhi anussāvanāhi bhavitabbanti. Katthaci ‘‘āyasmato buddharakkhitattherassā’’ti vatvā katthaci kevalaṃ ‘‘buddharakkhitassā’’ti sāveti, ‘‘sāvanaṃ hāpetī’’ti na vuccati nāmassa ahāpitattāti eke. Sace katthaci ‘‘āyasmato buddharakkhitassā’’ti vatvā katthaci ‘‘buddharakkhitassāyasmato’’ti sāveti, pāṭhānurūpattā khettameva otiṇṇantipi eke. Byañjanabhedappasaṅgato anussāvane taṃ na vaṭṭatīti eke. Sace pana sabbaṭṭhānepi tatheva vadati, vaṭṭati bhagavatā dinnalakkhaṇānurūpattā. Lakkhaṇavirodhato aññathā na vaṭṭatīti ce? Na, payogānurūpattā. Tattha tathā, idha aññathā payogoti ce? Na, vipattilakkhaṇānaṃ virodhato. Na sabbena sabbaṃ, sāvanāhāpanā eva hi pāḷiyaṃ tadatthavibhāvane āgatāti aññapadesu sāvanesu parihāro na sambhavati āciṇṇakappavirodhato. Sopi kiṃpamāṇanti ce? Pamāṇaṃ ācariyuggahassa pamāṇattā.
१२३. द्वे एकानुस्सावनेति एत्थ गण्ठिपदे ताव एवं लिखितं ‘‘एकतो पवत्तअनुस्सावने’’। इदं सन्धायाति नानुपज्झायं एकाचरियं अनुस्सावनकिरियं सन्धाय, तञ्च अनुस्सावनकिरियं एकेनुपज्झायेन नानाचरियेहि अनुजानामीति अत्थो। नानुपज्झायेहि एकेनाचरियेन न त्वेव अनुजानामीति अत्थोति। पोराणगण्ठिपदेपि तथेव वत्वा ‘‘तिण्णं उद्धं न केनचि आकारेन एकतो वट्टती’’ति वुत्तं, तं युत्तं, न हि सङ्घो सङ्घस्स कम्मं करोतीति आचरियो। इदं पनेत्थ चिन्तेतब्बं। कथं? चत्तारो वा अतिरेका वा उपसम्पदापेक्खा सङ्घवोहारं न लभन्ति भिक्खुभावं अप्पत्तत्ता। केवलं भगवता परिच्छिन्दित्वा ‘‘तयो’’ति वुत्तत्ता ततो उद्धं न वट्टतीति नो तक्कोति आचरियो। अनुगण्ठिपदेपि अयमेवत्थो बहुधा विचारेत्वा वुत्तो। तथा अन्धकट्ठकथायम्पि। न सब्बत्थ इमस्मिं अत्थविकप्पे मतिभेदो अत्थि। या पनेसा उभो परिपुण्णवीसतिवस्सा, उभिन्नमेकुपज्झायो, एकाचरियो, एका कम्मवाचा, एको उपसम्पन्नो, एको अनुपसम्पन्नोति परिवारकथा, तं दस्सेत्वा एको चे आचरियो द्विन्नं, तिण्णं वा उपसम्पदापेक्खानं एकं कम्मवाचं एकेनुपज्झायेन सावेति, वट्टतीति एके। तं अयुत्तं, न हि सक्का सिथिलधनितादिब्यञ्जनलक्खणसम्पन्नं तस्मिं खणे कम्मवाचं दस्सेतुं विमुत्तदोसादीसु पतनतो । विसुं विसुं करणं सन्धाय इदं वुत्तन्ति दीपनत्थं ‘‘तयो परिपुण्णवीसतिवस्सा , तिण्णमेकुपज्झायो, एकाचरियो, एका कम्मवाचा, द्वे उपसम्पन्ना, एको अनुपसम्पन्नो’’ति न वुत्तो। एवञ्हि वुत्ते सक्का तीसु आकासट्ठमपनेत्वा सीमट्ठानं द्विन्नमनुरूपं कम्मवाचं दस्सेतुं, तमनिट्ठप्पसङ्गं निवारेतुं ‘‘उभो’’ति वुत्तं। ‘‘तत्थ परिपुण्णवीसतिवस्सवचनेन वत्थुसम्पत्ति, परिसाय पधानत्ता, आचरियुपज्झायवचनेन परिससम्पत्ति, कम्मवाचाय अनुस्सावनसम्पत्ति दस्सिता, सीमसम्पत्ति एवेका न दस्सिता। ततो विपत्ति जाता कम्मवाचानं नानाक्खणिकत्ता। एकक्खणभावे सति उभिन्नं सम्पत्ति वा सिया विपत्ति वा, न एकस्सेव सम्पत्ति एकस्स विपत्तीति सम्भवति विमुत्तादिब्यञ्जनदोसप्पसङ्गतो’’ति वुत्तं, तं वचनं उभोपि चेते सीमगताव होन्ति, उभिन्नं एकतो कम्मसम्पत्तिदीपनतो द्विन्नं एकतो अनुस्सावनं एकेन उपज्झायेन एकेनाचरियेन वट्टतीति साधेति। द्विन्नं, तिण्णञ्च एकतो ससमनुभासना च पाळियंयेव दस्सिता, तञ्च अनुलोमेति। अट्ठकथाचरियेहि नानुञ्ञातं, न पटिक्खित्तं, विचारेत्वा गहेतब्बन्ति आचरियो, तं धम्मताय विरुज्झति।
123.Dve ekānussāvaneti ettha gaṇṭhipade tāva evaṃ likhitaṃ ‘‘ekato pavattaanussāvane’’. Idaṃ sandhāyāti nānupajjhāyaṃ ekācariyaṃ anussāvanakiriyaṃ sandhāya, tañca anussāvanakiriyaṃ ekenupajjhāyena nānācariyehi anujānāmīti attho. Nānupajjhāyehi ekenācariyena na tveva anujānāmīti atthoti. Porāṇagaṇṭhipadepi tatheva vatvā ‘‘tiṇṇaṃ uddhaṃ na kenaci ākārena ekato vaṭṭatī’’ti vuttaṃ, taṃ yuttaṃ, na hi saṅgho saṅghassa kammaṃ karotīti ācariyo. Idaṃ panettha cintetabbaṃ. Kathaṃ? Cattāro vā atirekā vā upasampadāpekkhā saṅghavohāraṃ na labhanti bhikkhubhāvaṃ appattattā. Kevalaṃ bhagavatā paricchinditvā ‘‘tayo’’ti vuttattā tato uddhaṃ na vaṭṭatīti no takkoti ācariyo. Anugaṇṭhipadepi ayamevattho bahudhā vicāretvā vutto. Tathā andhakaṭṭhakathāyampi. Na sabbattha imasmiṃ atthavikappe matibhedo atthi. Yā panesā ubho paripuṇṇavīsativassā, ubhinnamekupajjhāyo, ekācariyo, ekā kammavācā, eko upasampanno, eko anupasampannoti parivārakathā, taṃ dassetvā eko ce ācariyo dvinnaṃ, tiṇṇaṃ vā upasampadāpekkhānaṃ ekaṃ kammavācaṃ ekenupajjhāyena sāveti, vaṭṭatīti eke. Taṃ ayuttaṃ, na hi sakkā sithiladhanitādibyañjanalakkhaṇasampannaṃ tasmiṃ khaṇe kammavācaṃ dassetuṃ vimuttadosādīsu patanato . Visuṃ visuṃ karaṇaṃ sandhāya idaṃ vuttanti dīpanatthaṃ ‘‘tayo paripuṇṇavīsativassā , tiṇṇamekupajjhāyo, ekācariyo, ekā kammavācā, dve upasampannā, eko anupasampanno’’ti na vutto. Evañhi vutte sakkā tīsu ākāsaṭṭhamapanetvā sīmaṭṭhānaṃ dvinnamanurūpaṃ kammavācaṃ dassetuṃ, tamaniṭṭhappasaṅgaṃ nivāretuṃ ‘‘ubho’’ti vuttaṃ. ‘‘Tattha paripuṇṇavīsativassavacanena vatthusampatti, parisāya padhānattā, ācariyupajjhāyavacanena parisasampatti, kammavācāya anussāvanasampatti dassitā, sīmasampatti evekā na dassitā. Tato vipatti jātā kammavācānaṃ nānākkhaṇikattā. Ekakkhaṇabhāve sati ubhinnaṃ sampatti vā siyā vipatti vā, na ekasseva sampatti ekassa vipattīti sambhavati vimuttādibyañjanadosappasaṅgato’’ti vuttaṃ, taṃ vacanaṃ ubhopi cete sīmagatāva honti, ubhinnaṃ ekato kammasampattidīpanato dvinnaṃ ekato anussāvanaṃ ekena upajjhāyena ekenācariyena vaṭṭatīti sādheti. Dvinnaṃ, tiṇṇañca ekato sasamanubhāsanā ca pāḷiyaṃyeva dassitā, tañca anulometi. Aṭṭhakathācariyehi nānuññātaṃ, na paṭikkhittaṃ, vicāretvā gahetabbanti ācariyo, taṃ dhammatāya virujjhati.
अयञ्हि बुद्धानं धम्मता – यदिदं यत्थ यत्थ वचननानत्तमत्थि, तत्थ तत्थ गरुकेसु ठानेसु वत्तब्बयुत्तं वदन्ति। दूतेन उपसम्पदादयो चेत्थ निदस्सनं। यस्मा चेत्थ पुब्बे अनुञ्ञातकम्मवाचाय नानत्तं नत्थि, तस्मा ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, द्वे तयो एकानुस्सावने कातु’’न्ति वत्वा ‘‘एवञ्च पन, भिक्खवे, कातब्बो’’ति न वुत्तं। नानत्ते सतिपि तत्थ तत्थ द्विन्नं, बहूनं वा वसेन वुत्तकम्मवाचानुसारेन गहेतब्बतो अवुत्तन्ति चे? न हि लहुकेसु ठानेसु वत्वा गरुकेसु अवचनं धम्मताति आचरियो। अञ्ञतरस्मिं पन गण्ठिपदे एवं पपञ्चितं द्वे एकानुस्सावनेति द्वे एकतो अनुस्सावने। ‘‘एकेन’’ इति पाठो, एकेन आचरियेनाति अत्थो। पुरिमनयेनेवाति ‘‘एकेन वा द्वीहि वा आचरियेही’’ति वुत्तनयेन एव, तस्मा एकेनाचरियेन द्वे वा तयो वा अनुस्सावेतब्बा। ‘‘द्वीहि वा तीहि वा’’ति पाठो। नानाचरिया नानुपज्झायाति एत्थ ‘‘तञ्च खो एकेन उपज्झायेन, न त्वेव नानुपज्झायेना’’ति वुत्तत्ता न वट्टतीति चे? वट्टति। कथं? एकेन अनुस्सावने एकानुस्सावनेति विग्गहस्स पाकटत्ता लीनमेव दस्सेतुं ‘‘एकतो अनुस्सावने’’ति विग्गहोव वुत्तो, तस्मा उजुकत्तमेव सन्धाय तञ्च खो एकेन अनुस्सावनं एकानुस्सावनं, एकेन उपज्झायेन अनुजानामि, न त्वेव नानुपज्झायेनाति अत्थो। इदं सन्धाय हि द्विधा विग्गहो, तस्मा ‘‘नानाचरियेहि नानुपज्झाया न वट्टन्तीति सिद्धमेवा’’ति अञ्ञथापि वदन्ति। तञ्च खो एकेन उपज्झायेन एकस्स उपज्झायस्स वा वत्तब्बं अनुस्सावनं, न त्वेव नानुपज्झायेन अनुजानामीति अत्थो। किं वुत्तं होति? ‘‘एको आचरियो, द्वे वा तयो वा उपसम्पदापेक्खा द्विन्नं तिण्णं वा उपज्झायानं न त्वेव अनुजानामी’’ति किर वुत्तन्ति। अपरस्मिं पन गण्ठिपदे ‘‘एकेन अनुस्सावनेति विग्गहस्स पाकटत्ता तं पकासेतुं ‘एकेना’ति वुत्तं। एवं वुत्ते अवस्सं पण्डिता जानन्ति। तंपाकटत्ता चे जानन्ति, एकेनाति इमिना किन्ति चे? किञ्चापि जानन्ति, विवादो पन होति अलद्धलेसत्ता, जानितुञ्च न सक्का, ‘एकेना’ति वुत्ते पन तं सब्बं न होतीति वुत्त’’न्ति लिखितं। एवं एत्थ अनेके आचरिया च तक्किका च अनेकधा पपञ्चेन्ति, तं सब्बं सुट्ठु उपपरिक्खित्वा गरुकुलं पयिरुपासित्वा वंसानुगतोव अत्थो गहेतब्बो। ‘‘न सब्बत्थ इमस्मिं अत्थविकप्पे मतिभेदो अत्थी’’ति वुत्तमेव।
Ayañhi buddhānaṃ dhammatā – yadidaṃ yattha yattha vacananānattamatthi, tattha tattha garukesu ṭhānesu vattabbayuttaṃ vadanti. Dūtena upasampadādayo cettha nidassanaṃ. Yasmā cettha pubbe anuññātakammavācāya nānattaṃ natthi, tasmā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, dve tayo ekānussāvane kātu’’nti vatvā ‘‘evañca pana, bhikkhave, kātabbo’’ti na vuttaṃ. Nānatte satipi tattha tattha dvinnaṃ, bahūnaṃ vā vasena vuttakammavācānusārena gahetabbato avuttanti ce? Na hi lahukesu ṭhānesu vatvā garukesu avacanaṃ dhammatāti ācariyo. Aññatarasmiṃ pana gaṇṭhipade evaṃ papañcitaṃ dve ekānussāvaneti dve ekato anussāvane. ‘‘Ekena’’ iti pāṭho, ekena ācariyenāti attho. Purimanayenevāti ‘‘ekena vā dvīhi vā ācariyehī’’ti vuttanayena eva, tasmā ekenācariyena dve vā tayo vā anussāvetabbā. ‘‘Dvīhi vā tīhi vā’’ti pāṭho. Nānācariyā nānupajjhāyāti ettha ‘‘tañca kho ekena upajjhāyena, na tveva nānupajjhāyenā’’ti vuttattā na vaṭṭatīti ce? Vaṭṭati. Kathaṃ? Ekena anussāvane ekānussāvaneti viggahassa pākaṭattā līnameva dassetuṃ ‘‘ekato anussāvane’’ti viggahova vutto, tasmā ujukattameva sandhāya tañca kho ekena anussāvanaṃ ekānussāvanaṃ, ekena upajjhāyena anujānāmi, na tveva nānupajjhāyenāti attho. Idaṃ sandhāya hi dvidhā viggaho, tasmā ‘‘nānācariyehi nānupajjhāyā na vaṭṭantīti siddhamevā’’ti aññathāpi vadanti. Tañca kho ekena upajjhāyena ekassa upajjhāyassa vā vattabbaṃ anussāvanaṃ, na tveva nānupajjhāyena anujānāmīti attho. Kiṃ vuttaṃ hoti? ‘‘Eko ācariyo, dve vā tayo vā upasampadāpekkhā dvinnaṃ tiṇṇaṃ vā upajjhāyānaṃ na tveva anujānāmī’’ti kira vuttanti. Aparasmiṃ pana gaṇṭhipade ‘‘ekena anussāvaneti viggahassa pākaṭattā taṃ pakāsetuṃ ‘ekenā’ti vuttaṃ. Evaṃ vutte avassaṃ paṇḍitā jānanti. Taṃpākaṭattā ce jānanti, ekenāti iminā kinti ce? Kiñcāpi jānanti, vivādo pana hoti aladdhalesattā, jānituñca na sakkā, ‘ekenā’ti vutte pana taṃ sabbaṃ na hotīti vutta’’nti likhitaṃ. Evaṃ ettha aneke ācariyā ca takkikā ca anekadhā papañcenti, taṃ sabbaṃ suṭṭhu upaparikkhitvā garukulaṃ payirupāsitvā vaṃsānugatova attho gahetabbo. ‘‘Na sabbattha imasmiṃ atthavikappe matibhedo atthī’’ti vuttameva.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
५९. गमिकादिनिस्सयवत्थूनि • 59. Gamikādinissayavatthūni
६०. गोत्तेन अनुस्सावनानुजानना • 60. Gottena anussāvanānujānanā
६१. द्वेउपसम्पदापेक्खादिवत्थु • 61. Dveupasampadāpekkhādivatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / गमिकादिनिस्सयवत्थुकथा • Gamikādinissayavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
गमिकादिनिस्सयवत्थुकथावण्णना • Gamikādinissayavatthukathāvaṇṇanā
गोत्तेन अनुस्सावनानुजाननकथावण्णना • Gottena anussāvanānujānanakathāvaṇṇanā
द्वेउपसम्पदापेक्खादिवत्थुकथावण्णना • Dveupasampadāpekkhādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā
गमिकादिनिस्सयवत्थुकथावण्णना • Gamikādinissayavatthukathāvaṇṇanā
द्वेउपसम्पदापेक्खादिवत्थुकथावण्णना • Dveupasampadāpekkhādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५९. गमिकादिनिस्सयवत्थुकथा • 59. Gamikādinissayavatthukathā
