| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
२. गणभोजनसिक्खापदवण्णना
2. Gaṇabhojanasikkhāpadavaṇṇanā
गणभोजनेति गणेन लद्धत्ता गणस्स सन्तके भोजने। तेनाह ‘‘गणस्स भोजने’’ति। ननु चेत्थ ‘‘गणस्स भोजने’’ति वुच्चति, सो च खो गणो ‘‘कत्थचि द्वीहि, कत्थचि तीही’’तिआदिना अनेकधा अधिप्पेतो, इध कतिहीति आह ‘‘इध चा’’तिआदि। तं पनेतं गणभोजनं द्वीहि पकारेहि पसवति निमन्तनतो वा विञ्ञत्तितो वाति आह ‘‘तेसं निमन्तनतो वा’’तिआदि। तत्थ निमन्तनतो वाति अकप्पियनिमन्तनतो वा। ओदनादीनं पञ्चन्नन्ति ओदनसत्तुकुम्मासमच्छमंसानं पञ्चन्नं।
Gaṇabhojaneti gaṇena laddhattā gaṇassa santake bhojane. Tenāha ‘‘gaṇassa bhojane’’ti. Nanu cettha ‘‘gaṇassa bhojane’’ti vuccati, so ca kho gaṇo ‘‘katthaci dvīhi, katthaci tīhī’’tiādinā anekadhā adhippeto, idha katihīti āha ‘‘idha cā’’tiādi. Taṃ panetaṃ gaṇabhojanaṃ dvīhi pakārehi pasavati nimantanato vā viññattito vāti āha ‘‘tesaṃ nimantanato vā’’tiādi. Tattha nimantanato vāti akappiyanimantanato vā. Odanādīnaṃ pañcannanti odanasattukummāsamacchamaṃsānaṃ pañcannaṃ.
‘‘ओदनेन निमन्तेमि, ओदनं मे गण्हथा’’तिआदिना नयेन येन केनचि वेवचनेन वा भासन्तरेन वा पञ्चन्नं भोजनानं नामं गहेत्वा निमन्तेतीति सम्बन्धो। चत्तारोति एकट्ठाने वा नानाट्ठानेसु वा ठिते चत्तारो भिक्खू। लक्खणवचनञ्चेतं, तस्मा चत्तारो वा ततो वा अधिके भिक्खूति अत्थो। वेवचनेन वाति भत्तअन्नादिपरियायसद्देन वा। भासन्तरेन वाति अन्धदमिळादिभासन्तरेन वा। पञ्चन्नं भोजनानं नामं गहेत्वाति पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरस्स नामं गहेत्वा। ओदनेन निमन्तेमीति तुम्हे भन्ते ओदनेन निमन्तेमि। आदिसद्देन ‘‘आकङ्खथ ओलोकेथ अधिवासेथ पटिमानेथ, सत्तुना निमन्तेमि, सत्तुं मे गण्हथ आकङ्खथ ओलोकेथ अधिवासेथ पटिमानेथा’’तिआदीनं (पाचि॰ अट्ठ॰ २१७-२१८) गहणं। एकतो वाति एकत्थ ठिते वा निसिन्ने वा भिक्खू दिस्वा ‘‘तुम्हे, भन्ते, ओदनेन निमन्तेमी’’तिआदिना एवं एकतो निमन्तिता। नानातो वा निमन्तिताति चत्तारि परिवेणानि वा विहारे वा गन्त्वा नानातो वा निमन्तिता। एकट्ठाने ठितेसुयेव वा एको पुत्तेन, एको पितराति एवम्पि निमन्तिता नानातोयेव निमन्तिता नाम होन्ति। एकतो गण्हन्तिति अञ्ञमञ्ञस्स द्वादसहत्थूपचारे ठिता गण्हन्ति।
‘‘Odanena nimantemi, odanaṃ me gaṇhathā’’tiādinā nayena yena kenaci vevacanena vā bhāsantarena vā pañcannaṃ bhojanānaṃ nāmaṃ gahetvā nimantetīti sambandho. Cattāroti ekaṭṭhāne vā nānāṭṭhānesu vā ṭhite cattāro bhikkhū. Lakkhaṇavacanañcetaṃ, tasmā cattāro vā tato vā adhike bhikkhūti attho. Vevacanena vāti bhattaannādipariyāyasaddena vā. Bhāsantarena vāti andhadamiḷādibhāsantarena vā. Pañcannaṃ bhojanānaṃ nāmaṃ gahetvāti pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarassa nāmaṃ gahetvā. Odanena nimantemīti tumhe bhante odanena nimantemi. Ādisaddena ‘‘ākaṅkhatha oloketha adhivāsetha paṭimānetha, sattunā nimantemi, sattuṃ me gaṇhatha ākaṅkhatha oloketha adhivāsetha paṭimānethā’’tiādīnaṃ (pāci. aṭṭha. 217-218) gahaṇaṃ. Ekato vāti ekattha ṭhite vā nisinne vā bhikkhū disvā ‘‘tumhe, bhante, odanena nimantemī’’tiādinā evaṃ ekato nimantitā. Nānāto vā nimantitāti cattāri pariveṇāni vā vihāre vā gantvā nānāto vā nimantitā. Ekaṭṭhāne ṭhitesuyeva vā eko puttena, eko pitarāti evampi nimantitā nānātoyeva nimantitā nāma honti. Ekato gaṇhantiti aññamaññassa dvādasahatthūpacāre ṭhitā gaṇhanti.
कस्मा पन नानातो भुत्तेपि गणभोजनं होतीति आह ‘‘पटिग्गहणमेव हेत्थ पमाण’’न्ति। यदि एवं अथ कस्मा पाळियं ‘‘गणभोजनं नाम यत्थ चत्तारो भिक्खू पञ्चन्नं भोजनानं अञ्ञतरेन भोजनेन निमन्तिता भुञ्जन्ति, एतं गणभोजनं नामा’’ति (पाचि॰ २१८) वुत्तं? तं पटिग्गहणनियमनत्थमेव । न हि अप्पटिग्गहितकं भिक्खू भुञ्जन्तीति ‘‘भुञ्जन्ती’’ति पदं पटिग्गहणनियमवचनं होति। एकतो वा नानातो वा विञ्ञापेत्वाति चत्तारो भिक्खू एकतो ठिता वा निसिन्ना वा उपासकं दिस्वा ‘‘अम्हाकं चतुन्नम्पि भत्तं देही’’ति वा पाटेक्कं पविसित्वा ‘‘मय्हं भत्तं देहि, मय्हं भत्तं देही’’ति वा एकतो वा नानातो वा विञ्ञापेत्वा। तस्स दुविधस्सापीति यञ्च निमन्तनतो लद्धं गणभोजनं, यञ्च विञ्ञत्तितो लद्धं, तस्स दुविधस्सापि गणभोजनस्स। एवं पटिग्गहणेति एकतो पटिग्गहणे।
Kasmā pana nānāto bhuttepi gaṇabhojanaṃ hotīti āha ‘‘paṭiggahaṇameva hettha pamāṇa’’nti. Yadi evaṃ atha kasmā pāḷiyaṃ ‘‘gaṇabhojanaṃ nāma yattha cattāro bhikkhū pañcannaṃ bhojanānaṃ aññatarena bhojanena nimantitā bhuñjanti, etaṃ gaṇabhojanaṃ nāmā’’ti (pāci. 218) vuttaṃ? Taṃ paṭiggahaṇaniyamanatthameva . Na hi appaṭiggahitakaṃ bhikkhū bhuñjantīti ‘‘bhuñjantī’’ti padaṃ paṭiggahaṇaniyamavacanaṃ hoti. Ekato vā nānāto vā viññāpetvāti cattāro bhikkhū ekato ṭhitā vā nisinnā vā upāsakaṃ disvā ‘‘amhākaṃ catunnampi bhattaṃ dehī’’ti vā pāṭekkaṃ pavisitvā ‘‘mayhaṃ bhattaṃ dehi, mayhaṃ bhattaṃ dehī’’ti vā ekato vā nānāto vā viññāpetvā. Tassa duvidhassāpīti yañca nimantanato laddhaṃ gaṇabhojanaṃ, yañca viññattito laddhaṃ, tassa duvidhassāpi gaṇabhojanassa. Evaṃ paṭiggahaṇeti ekato paṭiggahaṇe.
पादानम्पि फलितत्ताति (पाचि॰ अट्ठ॰ २१७-२१८) अन्तमसो पादानम्पि यथा महाचम्मस्स परतो मंसं दिस्सति, एवं फलितत्ता। न सक्का पिण्डाय चरितुन्ति वालिकाय वा सक्खराय वा फुट्ठमत्ते दुक्खुप्पत्तितो अन्तोगामे पिण्डाय चरितुं न सक्कोति। चीवरे करियमानेति साटकञ्च सुत्तञ्च लभित्वा चीवरे करियमाने। यं किञ्चि चीवरे कत्तब्बकम्मन्ति चीवरविचारणछिन्दनमोघसुत्तारोपनादि यं किञ्चि चीवरे कत्तब्बं कम्मं, अन्तमसो सूचिवेधनम्पीति अधिप्पायो। ‘‘अद्धयोजनम्पी’’तिआदि अवकंसतो वुत्तं। यो पन दूरं गन्तुकामो, तत्थ वत्तब्बमेव नत्थि, गच्छन्तो अद्धयोजनब्भन्तरे गावुतेपि भुञ्जितुं लभति, गतो पन एकदिवसं। यदा नावं अभिरुहितुकामो वा होति आरुळ्हो वा ओरुळ्हो वा, अयं नावाभिरुहनसमयो नामाति आह ‘‘नावाभिरुहनसमयेपि एसेव नयो’’ति। अयं पन विसेसो – अभिरुळ्हेन इच्छितट्ठानं गन्त्वापि याव न ओरोहति, ताव भुञ्जितब्बं। चत्तारो भिक्खूति अन्तिमपरिच्छेदो। यत्थ पन सतं वा सहस्सं वा सन्निपतितं, तत्थ वत्तब्बमेव नत्थि। तस्मा तादिसे काले ‘‘महासमयो’’ति अधिट्ठहित्वा भुञ्जितब्बं। यो कोचि पब्बजितोति सहधम्मिकेसु वा तित्थियेसु वा अञ्ञतरो।
Pādānampi phalitattāti (pāci. aṭṭha. 217-218) antamaso pādānampi yathā mahācammassa parato maṃsaṃ dissati, evaṃ phalitattā. Na sakkā piṇḍāya caritunti vālikāya vā sakkharāya vā phuṭṭhamatte dukkhuppattito antogāme piṇḍāya carituṃ na sakkoti. Cīvare kariyamāneti sāṭakañca suttañca labhitvā cīvare kariyamāne. Yaṃ kiñci cīvare kattabbakammanti cīvaravicāraṇachindanamoghasuttāropanādi yaṃ kiñci cīvare kattabbaṃ kammaṃ, antamaso sūcivedhanampīti adhippāyo. ‘‘Addhayojanampī’’tiādi avakaṃsato vuttaṃ. Yo pana dūraṃ gantukāmo, tattha vattabbameva natthi, gacchanto addhayojanabbhantare gāvutepi bhuñjituṃ labhati, gato pana ekadivasaṃ. Yadā nāvaṃ abhiruhitukāmo vā hoti āruḷho vā oruḷho vā, ayaṃ nāvābhiruhanasamayo nāmāti āha ‘‘nāvābhiruhanasamayepi eseva nayo’’ti. Ayaṃ pana viseso – abhiruḷhena icchitaṭṭhānaṃ gantvāpi yāva na orohati, tāva bhuñjitabbaṃ. Cattāro bhikkhūti antimaparicchedo. Yattha pana sataṃ vā sahassaṃ vā sannipatitaṃ, tattha vattabbameva natthi. Tasmā tādise kāle ‘‘mahāsamayo’’ti adhiṭṭhahitvā bhuñjitabbaṃ. Yo koci pabbajitoti sahadhammikesu vā titthiyesu vā aññataro.
ये च द्वे तयो एकतो गण्हन्तीति येपि अकप्पियनिमन्तनं सादियित्वा द्वे वा तयो वा एकतो गण्हन्ति, तेसम्पि अनापत्ति। पणीतभोजनसूपोदनविञ्ञत्तीहि पन आपत्तियेवाति वदन्ति, उपपरिक्खितब्बं। निच्चभत्तादीसूति निच्चभत्ते सलाकभत्ते पक्खिके उपोसथिके पाटिपदिके। तत्थ निच्चभत्तन्ति धुवभत्तं वुच्चति। ‘‘निच्चभत्तं गण्हथा’’ति वदन्ति , बहूनम्पि एकतो गण्हितुं वट्टति। सलाकभत्तादीसुपि एसेव नयो।
Ye ca dve tayo ekato gaṇhantīti yepi akappiyanimantanaṃ sādiyitvā dve vā tayo vā ekato gaṇhanti, tesampi anāpatti. Paṇītabhojanasūpodanaviññattīhi pana āpattiyevāti vadanti, upaparikkhitabbaṃ. Niccabhattādīsūti niccabhatte salākabhatte pakkhike uposathike pāṭipadike. Tattha niccabhattanti dhuvabhattaṃ vuccati. ‘‘Niccabhattaṃ gaṇhathā’’ti vadanti , bahūnampi ekato gaṇhituṃ vaṭṭati. Salākabhattādīsupi eseva nayo.
गणभोजनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Gaṇabhojanasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
