| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
३. आनापानस्सतिकथा
3. Ānāpānassatikathā
१. गणनवारवण्णना
1. Gaṇanavāravaṇṇanā
१५२. इदानि दिट्ठिकथानन्तरं कथिताय आनापानस्सतिकथाय अपुब्बत्थानुवण्णना अनुप्पत्ता। अयञ्हि आनापानस्सतिकथा दिट्ठिकथाय सुविदितदिट्ठादीनवस्स मिच्छादिट्ठिमलविसोधनेन सुविसुद्धचित्तस्स यथाभूतावबोधाय समाधिभावना सुकरा होति, सब्बसमाधिभावनासु च सब्बसब्बञ्ञुबोधिसत्तानं बोधिमूले इमिनाव समाधिना समाहितचित्तानं यथाभूतावबोधतो अयमेव समाधिभावना पधानाति च दिट्ठिकथानन्तरं कथिता। तत्थ सोळसवत्थुकं आनापानस्सतिसमाधिं भावयतो समधिकानि द्वे ञाणसतानि उप्पज्जन्तीति ञाणगणनुद्देसो, अट्ठ परिपन्थे ञाणानीतिआदि ञाणगणननिद्देसो, कतमानि अट्ठ परिपन्थे ञाणानीतिआदि। इमानि एकवीसति विमुत्तिसुखे ञाणानीतिपरियन्तं सब्बञाणानं वित्थारनिद्देसो, अन्ते सोळसवत्थुकं आनापानस्सतिसमाधिं भावयतोतिआदि निगमनन्ति एवं ताव पाळिववत्थानं वेदितब्बं।
152. Idāni diṭṭhikathānantaraṃ kathitāya ānāpānassatikathāya apubbatthānuvaṇṇanā anuppattā. Ayañhi ānāpānassatikathā diṭṭhikathāya suviditadiṭṭhādīnavassa micchādiṭṭhimalavisodhanena suvisuddhacittassa yathābhūtāvabodhāya samādhibhāvanā sukarā hoti, sabbasamādhibhāvanāsu ca sabbasabbaññubodhisattānaṃ bodhimūle imināva samādhinā samāhitacittānaṃ yathābhūtāvabodhato ayameva samādhibhāvanā padhānāti ca diṭṭhikathānantaraṃ kathitā. Tattha soḷasavatthukaṃ ānāpānassatisamādhiṃ bhāvayato samadhikāni dve ñāṇasatāni uppajjantīti ñāṇagaṇanuddeso, aṭṭha paripanthe ñāṇānītiādi ñāṇagaṇananiddeso, katamāni aṭṭha paripanthe ñāṇānītiādi. Imāni ekavīsati vimuttisukhe ñāṇānītipariyantaṃ sabbañāṇānaṃ vitthāraniddeso, ante soḷasavatthukaṃ ānāpānassatisamādhiṃ bhāvayatotiādi nigamananti evaṃ tāva pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ.
तत्थ गणनुद्देसे गणनवारे ताव सोळसवत्थुकन्ति दीघं रस्सं सब्बकायपटिसंवेदी पस्सम्भयं कायसङ्खारन्ति कायानुपस्सनाचतुक्कं, पीतिपटिसंवेदी सुखपटिसंवेदी चित्तसङ्खारपटिसंवेदी पस्सम्भयं चित्तसङ्खारन्ति वेदनानुपस्सनाचतुक्कं, चित्तपटिसंवेदी अभिप्पमोदयं चित्तं समादहं चित्तं विमोचयं चित्तन्ति चित्तानुपस्सनाचतुक्कं, अनिच्चानुपस्सी विरागानुपस्सी निरोधानुपस्सी पटिनिस्सग्गानुपस्सीति धम्मानुपस्सनाचतुक्कन्ति इमेसं चतुन्नं चतुक्कानं वसेन सोळस वत्थूनि पतिट्ठा आरम्मणानि अस्साति सोळसवत्थुको। तं सोळसवत्थुकं। समासवसेन पनेत्थ विभत्तिलोपो कतो। आनन्ति अब्भन्तरं पविसनवातो। अपानन्ति बहिनिक्खमनवातो। केचि पन विपरियायेन वदन्ति। अपानञ्हि अपेतं आनतोति अपानन्ति वुच्चति, निद्देसे (पटि॰ म॰ १.१६०) पन ना-कारस्स दीघत्तमज्झुपेक्खित्वा आपानन्ति। तस्मिं आनापाने सति आनापानस्सति, अस्सासपस्सासपरिग्गाहिकाय सतिया एतं अधिवचनं। आनापानस्सतिया युत्तो समाधि, आनापानस्सतियं वा समाधि आनापानस्सतिसमाधि। भावयतोति निब्बेधभागियं भावेन्तस्स। समधिकानीति सह अधिकेन वत्तन्तीति समधिकानि, सातिरेकानीति अत्थो। म-कारो पनेत्थ पदसन्धिकरो। केचि पन ‘‘संअधिकानी’’ति वदन्ति। एवं सति द्वे ञाणसतानियेव अधिकानीति आपज्जति, तं न युज्जति। इमानि हि वीसतिअधिकानि द्वे ञाणसतानि होन्तीति।
Tattha gaṇanuddese gaṇanavāre tāva soḷasavatthukanti dīghaṃ rassaṃ sabbakāyapaṭisaṃvedī passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti kāyānupassanācatukkaṃ, pītipaṭisaṃvedī sukhapaṭisaṃvedī cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī passambhayaṃ cittasaṅkhāranti vedanānupassanācatukkaṃ, cittapaṭisaṃvedī abhippamodayaṃ cittaṃ samādahaṃ cittaṃ vimocayaṃ cittanti cittānupassanācatukkaṃ, aniccānupassī virāgānupassī nirodhānupassī paṭinissaggānupassīti dhammānupassanācatukkanti imesaṃ catunnaṃ catukkānaṃ vasena soḷasa vatthūni patiṭṭhā ārammaṇāni assāti soḷasavatthuko. Taṃ soḷasavatthukaṃ. Samāsavasena panettha vibhattilopo kato. Ānanti abbhantaraṃ pavisanavāto. Apānanti bahinikkhamanavāto. Keci pana vipariyāyena vadanti. Apānañhi apetaṃ ānatoti apānanti vuccati, niddese (paṭi. ma. 1.160) pana nā-kārassa dīghattamajjhupekkhitvā āpānanti. Tasmiṃ ānāpāne sati ānāpānassati, assāsapassāsapariggāhikāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ānāpānassatiyā yutto samādhi, ānāpānassatiyaṃ vā samādhi ānāpānassatisamādhi. Bhāvayatoti nibbedhabhāgiyaṃ bhāventassa. Samadhikānīti saha adhikena vattantīti samadhikāni, sātirekānīti attho. Ma-kāro panettha padasandhikaro. Keci pana ‘‘saṃadhikānī’’ti vadanti. Evaṃ sati dve ñāṇasatāniyeva adhikānīti āpajjati, taṃ na yujjati. Imāni hi vīsatiadhikāni dve ñāṇasatāni hontīti.
परिपन्थे ञाणानीति परिपन्थं आरम्मणं कत्वा पवत्तञाणानि। तथा उपकारे उपक्किलेसे ञाणानि। वोदाने ञाणानीति वोदायति, तेन चित्तं परिसुद्धं होतीति वोदानं। किं तं? ञाणं। ‘‘वोदानञाणानी’’ति वत्तब्बे ‘‘सुतमये ञाण’’न्तिआदीसु (पटि॰ म॰ मातिका १.१; पटि॰ म॰ १.१) विय ‘‘वोदाने ञाणानी’’ति वुत्तं। सतो सम्पजानो हुत्वा करोतीति सतोकारी, तस्स सतोकारिस्स ञाणानि। निब्बिदाञाणानीति निब्बिदाभूतानि ञाणानि। निब्बिदानुलोमञाणानीति निब्बिदाय अनुकूलानि ञाणानि। निब्बिदानुलोमिञाणानीतिपि पाठो, निब्बिदानुलोमो एतेसं अत्थीति निब्बिदानुलोमीति अत्थो। निब्बिदापटिप्पस्सद्धिञाणानीति निब्बिदाय पटिप्पस्सद्धियं ञाणानि। विमुत्तिसुखे ञाणानीति विमुत्तिसुखेन सम्पयुत्तानि ञाणानि।
Paripanthe ñāṇānīti paripanthaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattañāṇāni. Tathā upakāre upakkilese ñāṇāni. Vodāne ñāṇānīti vodāyati, tena cittaṃ parisuddhaṃ hotīti vodānaṃ. Kiṃ taṃ? Ñāṇaṃ. ‘‘Vodānañāṇānī’’ti vattabbe ‘‘sutamaye ñāṇa’’ntiādīsu (paṭi. ma. mātikā 1.1; paṭi. ma. 1.1) viya ‘‘vodāne ñāṇānī’’ti vuttaṃ. Sato sampajāno hutvā karotīti satokārī, tassa satokārissa ñāṇāni. Nibbidāñāṇānīti nibbidābhūtāni ñāṇāni. Nibbidānulomañāṇānīti nibbidāya anukūlāni ñāṇāni. Nibbidānulomiñāṇānītipi pāṭho, nibbidānulomo etesaṃ atthīti nibbidānulomīti attho. Nibbidāpaṭippassaddhiñāṇānīti nibbidāya paṭippassaddhiyaṃ ñāṇāni. Vimuttisukhe ñāṇānīti vimuttisukhena sampayuttāni ñāṇāni.
कतमानि अट्ठातिआदीहि परिपन्थउपकारानं पटिपक्खविपक्खयुगलत्ता तेसु ञाणानि सहेव निद्दिट्ठानि। कामच्छन्दनेक्खम्मादीनि हेट्ठा वुत्तत्थानि। उपकारन्ति च लिङ्गविपल्लासवसेन नपुंसकवचनं कतं। सब्बेपि अकुसला धम्माति वुत्तावसेसा ये केचि अकुसला धम्मा। तथा सब्बेपि निब्बेधभागिया कुसला धम्मा। ‘‘परिपन्थो उपकार’’न्ति च तं तदेव अपेक्खित्वा एकवचनं कतं। एत्थ च परिपन्थे ञाणानि च उपकारे ञाणानि च पुच्छित्वा तेसं आरम्मणानेव विस्सज्जित्वा तेहेव तानि विस्सज्जितानि होन्तीति तदारम्मणानि ञाणानि निगमेत्वा दस्सेसि। उपक्किलेसे ञाणादीसुपि एसेव नयो।
Katamāni aṭṭhātiādīhi paripanthaupakārānaṃ paṭipakkhavipakkhayugalattā tesu ñāṇāni saheva niddiṭṭhāni. Kāmacchandanekkhammādīni heṭṭhā vuttatthāni. Upakāranti ca liṅgavipallāsavasena napuṃsakavacanaṃ kataṃ. Sabbepi akusalā dhammāti vuttāvasesā ye keci akusalā dhammā. Tathā sabbepi nibbedhabhāgiyā kusalā dhammā. ‘‘Paripantho upakāra’’nti ca taṃ tadeva apekkhitvā ekavacanaṃ kataṃ. Ettha ca paripanthe ñāṇāni ca upakāre ñāṇāni ca pucchitvā tesaṃ ārammaṇāneva vissajjitvā teheva tāni vissajjitāni hontīti tadārammaṇāni ñāṇāni nigametvā dassesi. Upakkilese ñāṇādīsupi eseva nayo.
गणनवारवण्णना निट्ठिता।
Gaṇanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / १. गणनवार • 1. Gaṇanavāra
