| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
3. ආනාපානස්‌සතිකථා
3. Ānāpānassatikathā
1. ගණනවාරවණ්‌ණනා
1. Gaṇanavāravaṇṇanā
152. ඉදානි දිට්‌ඨිකථානන්‌තරං කථිතාය ආනාපානස්‌සතිකථාය අපුබ්‌බත්‌ථානුවණ්‌ණනා අනුප්‌පත්‌තා. අයඤ්‌හි ආනාපානස්‌සතිකථා දිට්‌ඨිකථාය සුවිදිතදිට්‌ඨාදීනවස්‌ස මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිමලවිසොධනෙන සුවිසුද්‌ධචිත්‌තස්‌ස යථාභූතාවබොධාය සමාධිභාවනා සුකරා හොති, සබ්‌බසමාධිභාවනාසු ච සබ්‌බසබ්‌බඤ්‌ඤුබොධිසත්‌තානං බොධිමූලෙ ඉමිනාව සමාධිනා සමාහිතචිත්‌තානං යථාභූතාවබොධතො අයමෙව සමාධිභාවනා පධානාති ච දිට්‌ඨිකථානන්‌තරං කථිතා. තත්‌ථ සොළසවත්‌ථුකං ආනාපානස්‌සතිසමාධිං භාවයතො සමධිකානි ද්‌වෙ ඤාණසතානි උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති ඤාණගණනුද්‌දෙසො, අට්‌ඨ පරිපන්‌ථෙ ඤාණානීතිආදි ඤාණගණනනිද්‌දෙසො, කතමානි අට්‌ඨ පරිපන්‌ථෙ ඤාණානීතිආදි. ඉමානි එකවීසති විමුත්‌තිසුඛෙ ඤාණානීතිපරියන්‌තං සබ්‌බඤාණානං විත්‌ථාරනිද්‌දෙසො, අන්‌තෙ සොළසවත්‌ථුකං ආනාපානස්‌සතිසමාධිං භාවයතොතිආදි නිගමනන්‌ති එවං තාව පාළිවවත්‌ථානං වෙදිතබ්‌බං.
152. Idāni diṭṭhikathānantaraṃ kathitāya ānāpānassatikathāya apubbatthānuvaṇṇanā anuppattā. Ayañhi ānāpānassatikathā diṭṭhikathāya suviditadiṭṭhādīnavassa micchādiṭṭhimalavisodhanena suvisuddhacittassa yathābhūtāvabodhāya samādhibhāvanā sukarā hoti, sabbasamādhibhāvanāsu ca sabbasabbaññubodhisattānaṃ bodhimūle imināva samādhinā samāhitacittānaṃ yathābhūtāvabodhato ayameva samādhibhāvanā padhānāti ca diṭṭhikathānantaraṃ kathitā. Tattha soḷasavatthukaṃ ānāpānassatisamādhiṃ bhāvayato samadhikāni dve ñāṇasatāni uppajjantīti ñāṇagaṇanuddeso, aṭṭha paripanthe ñāṇānītiādi ñāṇagaṇananiddeso, katamāni aṭṭha paripanthe ñāṇānītiādi. Imāni ekavīsati vimuttisukhe ñāṇānītipariyantaṃ sabbañāṇānaṃ vitthāraniddeso, ante soḷasavatthukaṃ ānāpānassatisamādhiṃ bhāvayatotiādi nigamananti evaṃ tāva pāḷivavatthānaṃ veditabbaṃ.
තත්‌ථ ගණනුද්‌දෙසෙ ගණනවාරෙ තාව සොළසවත්‌ථුකන්‌ති දීඝං රස්‌සං සබ්‌බකායපටිසංවෙදී පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරන්‌ති කායානුපස්‌සනාචතුක්‌කං, පීතිපටිසංවෙදී සුඛපටිසංවෙදී චිත්‌තසඞ්‌ඛාරපටිසංවෙදී පස්‌සම්‌භයං චිත්‌තසඞ්‌ඛාරන්‌ති වෙදනානුපස්‌සනාචතුක්‌කං, චිත්‌තපටිසංවෙදී අභිප්‌පමොදයං චිත්‌තං සමාදහං චිත්‌තං විමොචයං චිත්‌තන්‌ති චිත්‌තානුපස්‌සනාචතුක්‌කං, අනිච්‌චානුපස්‌සී විරාගානුපස්‌සී නිරොධානුපස්‌සී පටිනිස්‌සග්‌ගානුපස්‌සීති ධම්‌මානුපස්‌සනාචතුක්‌කන්‌ති ඉමෙසං චතුන්‌නං චතුක්‌කානං වසෙන සොළස වත්‌ථූනි පතිට්‌ඨා ආරම්‌මණානි අස්‌සාති සොළසවත්‌ථුකො. තං සොළසවත්‌ථුකං. සමාසවසෙන පනෙත්‌ථ විභත්‌තිලොපො කතො. ආනන්‌ති අබ්‌භන්‌තරං පවිසනවාතො. අපානන්‌ති බහිනික්‌ඛමනවාතො. කෙචි පන විපරියායෙන වදන්‌ති. අපානඤ්‌හි අපෙතං ආනතොති අපානන්‌ති වුච්‌චති, නිද්‌දෙසෙ (පටි. ම. 1.160) පන නා-කාරස්‌ස දීඝත්‌තමජ්‌ඣුපෙක්‌ඛිත්‌වා ආපානන්‌ති. තස්‌මිං ආනාපානෙ සති ආනාපානස්‌සති, අස්‌සාසපස්‌සාසපරිග්‌ගාහිකාය සතියා එතං අධිවචනං. ආනාපානස්‌සතියා යුත්‌තො සමාධි, ආනාපානස්‌සතියං වා සමාධි ආනාපානස්‌සතිසමාධි. භාවයතොති නිබ්‌බෙධභාගියං භාවෙන්‌තස්‌ස. සමධිකානීති සහ අධිකෙන වත්‌තන්‌තීති සමධිකානි, සාතිරෙකානීති අත්‌ථො. ම-කාරො පනෙත්‌ථ පදසන්‌ධිකරො. කෙචි පන ‘‘සංඅධිකානී’’ති වදන්‌ති. එවං සති ද්‌වෙ ඤාණසතානියෙව අධිකානීති ආපජ්‌ජති, තං න යුජ්‌ජති. ඉමානි හි වීසතිඅධිකානි ද්‌වෙ ඤාණසතානි හොන්‌තීති.
Tattha gaṇanuddese gaṇanavāre tāva soḷasavatthukanti dīghaṃ rassaṃ sabbakāyapaṭisaṃvedī passambhayaṃ kāyasaṅkhāranti kāyānupassanācatukkaṃ, pītipaṭisaṃvedī sukhapaṭisaṃvedī cittasaṅkhārapaṭisaṃvedī passambhayaṃ cittasaṅkhāranti vedanānupassanācatukkaṃ, cittapaṭisaṃvedī abhippamodayaṃ cittaṃ samādahaṃ cittaṃ vimocayaṃ cittanti cittānupassanācatukkaṃ, aniccānupassī virāgānupassī nirodhānupassī paṭinissaggānupassīti dhammānupassanācatukkanti imesaṃ catunnaṃ catukkānaṃ vasena soḷasa vatthūni patiṭṭhā ārammaṇāni assāti soḷasavatthuko. Taṃ soḷasavatthukaṃ. Samāsavasena panettha vibhattilopo kato. Ānanti abbhantaraṃ pavisanavāto. Apānanti bahinikkhamanavāto. Keci pana vipariyāyena vadanti. Apānañhi apetaṃ ānatoti apānanti vuccati, niddese (paṭi. ma. 1.160) pana nā-kārassa dīghattamajjhupekkhitvā āpānanti. Tasmiṃ ānāpāne sati ānāpānassati, assāsapassāsapariggāhikāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ānāpānassatiyā yutto samādhi, ānāpānassatiyaṃ vā samādhi ānāpānassatisamādhi. Bhāvayatoti nibbedhabhāgiyaṃ bhāventassa. Samadhikānīti saha adhikena vattantīti samadhikāni, sātirekānīti attho. Ma-kāro panettha padasandhikaro. Keci pana ‘‘saṃadhikānī’’ti vadanti. Evaṃ sati dve ñāṇasatāniyeva adhikānīti āpajjati, taṃ na yujjati. Imāni hi vīsatiadhikāni dve ñāṇasatāni hontīti.
පරිපන්‌ථෙ ඤාණානීති පරිපන්‌ථං ආරම්‌මණං කත්‌වා පවත්‌තඤාණානි. තථා උපකාරෙ උපක්‌කිලෙසෙ ඤාණානි. වොදානෙ ඤාණානීති වොදායති, තෙන චිත්‌තං පරිසුද්‌ධං හොතීති වොදානං. කිං තං? ඤාණං. ‘‘වොදානඤාණානී’’ති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘සුතමයෙ ඤාණ’’න්‌තිආදීසු (පටි. ම. මාතිකා 1.1; පටි. ම. 1.1) විය ‘‘වොදානෙ ඤාණානී’’ති වුත්‌තං. සතො සම්‌පජානො හුත්‌වා කරොතීති සතොකාරී, තස්‌ස සතොකාරිස්‌ස ඤාණානි. නිබ්‌බිදාඤාණානීති නිබ්‌බිදාභූතානි ඤාණානි. නිබ්‌බිදානුලොමඤාණානීති නිබ්‌බිදාය අනුකූලානි ඤාණානි. නිබ්‌බිදානුලොමිඤාණානීතිපි පාඨො, නිබ්‌බිදානුලොමො එතෙසං අත්‌ථීති නිබ්‌බිදානුලොමීති අත්‌ථො. නිබ්‌බිදාපටිප්‌පස්‌සද්‌ධිඤාණානීති නිබ්‌බිදාය පටිප්‌පස්‌සද්‌ධියං ඤාණානි. විමුත්‌තිසුඛෙ ඤාණානීති විමුත්‌තිසුඛෙන සම්‌පයුත්‌තානි ඤාණානි.
Paripanthe ñāṇānīti paripanthaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattañāṇāni. Tathā upakāre upakkilese ñāṇāni. Vodāne ñāṇānīti vodāyati, tena cittaṃ parisuddhaṃ hotīti vodānaṃ. Kiṃ taṃ? Ñāṇaṃ. ‘‘Vodānañāṇānī’’ti vattabbe ‘‘sutamaye ñāṇa’’ntiādīsu (paṭi. ma. mātikā 1.1; paṭi. ma. 1.1) viya ‘‘vodāne ñāṇānī’’ti vuttaṃ. Sato sampajāno hutvā karotīti satokārī, tassa satokārissa ñāṇāni. Nibbidāñāṇānīti nibbidābhūtāni ñāṇāni. Nibbidānulomañāṇānīti nibbidāya anukūlāni ñāṇāni. Nibbidānulomiñāṇānītipi pāṭho, nibbidānulomo etesaṃ atthīti nibbidānulomīti attho. Nibbidāpaṭippassaddhiñāṇānīti nibbidāya paṭippassaddhiyaṃ ñāṇāni. Vimuttisukhe ñāṇānīti vimuttisukhena sampayuttāni ñāṇāni.
කතමානි අට්‌ඨාතිආදීහි පරිපන්‌ථඋපකාරානං පටිපක්‌ඛවිපක්‌ඛයුගලත්‌තා තෙසු ඤාණානි සහෙව නිද්‌දිට්‌ඨානි. කාමච්‌ඡන්‌දනෙක්‌ඛම්‌මාදීනි හෙට්‌ඨා වුත්‌තත්‌ථානි. උපකාරන්‌ති ච ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසවසෙන නපුංසකවචනං කතං. සබ්‌බෙපි අකුසලා ධම්‌මාති වුත්‌තාවසෙසා යෙ කෙචි අකුසලා ධම්‌මා. තථා සබ්‌බෙපි නිබ්‌බෙධභාගියා කුසලා ධම්‌මා. ‘‘පරිපන්‌ථො උපකාර’’න්‌ති ච තං තදෙව අපෙක්‌ඛිත්‌වා එකවචනං කතං. එත්‌ථ ච පරිපන්‌ථෙ ඤාණානි ච උපකාරෙ ඤාණානි ච පුච්‌ඡිත්‌වා තෙසං ආරම්‌මණානෙව විස්‌සජ්‌ජිත්‌වා තෙහෙව තානි විස්‌සජ්‌ජිතානි හොන්‌තීති තදාරම්‌මණානි ඤාණානි නිගමෙත්‌වා දස්‌සෙසි. උපක්‌කිලෙසෙ ඤාණාදීසුපි එසෙව නයො.
Katamāni aṭṭhātiādīhi paripanthaupakārānaṃ paṭipakkhavipakkhayugalattā tesu ñāṇāni saheva niddiṭṭhāni. Kāmacchandanekkhammādīni heṭṭhā vuttatthāni. Upakāranti ca liṅgavipallāsavasena napuṃsakavacanaṃ kataṃ. Sabbepi akusalā dhammāti vuttāvasesā ye keci akusalā dhammā. Tathā sabbepi nibbedhabhāgiyā kusalā dhammā. ‘‘Paripantho upakāra’’nti ca taṃ tadeva apekkhitvā ekavacanaṃ kataṃ. Ettha ca paripanthe ñāṇāni ca upakāre ñāṇāni ca pucchitvā tesaṃ ārammaṇāneva vissajjitvā teheva tāni vissajjitāni hontīti tadārammaṇāni ñāṇāni nigametvā dassesi. Upakkilese ñāṇādīsupi eseva nayo.
ගණනවාරවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Gaṇanavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 1. ගණනවාර • 1. Gaṇanavāra
