| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[५२०] १०. गन्धतिन्दुकजातकवण्णना
[520] 10. Gandhatindukajātakavaṇṇanā
अप्पमादोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो राजोवादं आरब्भ कथेसि। राजोवादो हेट्ठा वित्थारितोव। अतीते पन कपिलरट्ठे उत्तरपञ्चालनगरे पञ्चालो नाम राजा अगतिगमने ठितो अधम्मेन पमत्तो रज्जं कारेसि। अथस्स अमच्चादयो सब्बेपि अधम्मिकाव जाता। बलिपीळिता रट्ठवासिनो पुत्तदारे आदाय अरञ्ञे मिगा विय चरिंसु, गामट्ठाने गामो नाम नाहोसि। मनुस्सा राजपुरिसानं भयेन दिवा गेहे वसितुं असक्कोन्ता गेहानि कण्टकसाखाहि परिक्खिपित्वा गेहे रत्तिं वसित्वा अरुणे उग्गच्छन्तेयेव अरञ्ञं पविसन्ति। दिवा राजपुरिसा विलुम्पन्ति, रत्तिं चोरा। तदा बोधिसत्तो बहिनगरे गन्धतिन्दुकरुक्खे देवता हुत्वा निब्बत्ति, अनुसंवच्छरं रञ्ञो सन्तिका सहस्सग्घनकं बलिकम्मं लभति। सो चिन्तेसि – ‘‘अयं राजा पमत्तो रज्जं कारेति, सकलरट्ठं विनस्सति, ठपेत्वा मं अञ्ञो राजानं पतिरूपे निवेसेतुं समत्थो नाम नत्थि, उपकारको चापि मे अनुसंवच्छरं सहस्सग्घनकबलिना पूजेति, ओवदिस्सामि न’’न्ति।
Appamādoti idaṃ satthā jetavane viharanto rājovādaṃ ārabbha kathesi. Rājovādo heṭṭhā vitthāritova. Atīte pana kapilaraṭṭhe uttarapañcālanagare pañcālo nāma rājā agatigamane ṭhito adhammena pamatto rajjaṃ kāresi. Athassa amaccādayo sabbepi adhammikāva jātā. Balipīḷitā raṭṭhavāsino puttadāre ādāya araññe migā viya cariṃsu, gāmaṭṭhāne gāmo nāma nāhosi. Manussā rājapurisānaṃ bhayena divā gehe vasituṃ asakkontā gehāni kaṇṭakasākhāhi parikkhipitvā gehe rattiṃ vasitvā aruṇe uggacchanteyeva araññaṃ pavisanti. Divā rājapurisā vilumpanti, rattiṃ corā. Tadā bodhisatto bahinagare gandhatindukarukkhe devatā hutvā nibbatti, anusaṃvaccharaṃ rañño santikā sahassagghanakaṃ balikammaṃ labhati. So cintesi – ‘‘ayaṃ rājā pamatto rajjaṃ kāreti, sakalaraṭṭhaṃ vinassati, ṭhapetvā maṃ añño rājānaṃ patirūpe nivesetuṃ samattho nāma natthi, upakārako cāpi me anusaṃvaccharaṃ sahassagghanakabalinā pūjeti, ovadissāmi na’’nti.
सो रत्तिभागे रञ्ञो सिरिगब्भं पविसित्वा उस्सीसकपस्से ठत्वा ओभासं विस्सज्जेत्वा आकासे अट्ठासि। राजा तं बालसूरियं विय जलमानं दिस्वा ‘‘कोसि त्वं, केन वा कारणेन इधागतोसी’’ति पुच्छि। सो तस्स वचनं सुत्वा, ‘‘महाराज, अहं गन्धतिन्दुकदेवता, ‘तुय्हं ओवादं दस्सामी’ति आगतोम्ही’’ति आह। ‘‘किं नाम ओवादं दस्ससी’’ति एवं वुत्ते महासत्तो, ‘‘महाराज, त्वं पमत्तो हुत्वा रज्जं कारेसि, तेन ते सकलरट्ठं हतविलुत्तं विय विनट्ठं, राजानो नाम पमादेन रज्जं कारेन्ता सकलरट्ठस्स सामिनो न होन्ति, दिट्ठेव धम्मे विनासं पत्वा सम्पराये पुन महानिरये निब्बत्तन्ति। तेसु च पमादं आपन्नेसु अन्तोजना बहिजनापिस्स पमत्ताव होन्ति, तस्मा रञ्ञा अतिरेकेन अप्पमत्तेन भवितब्ब’’न्ति वत्वा धम्मदेसनं पट्ठपेन्तो इमा एकादस गाथा आह –
So rattibhāge rañño sirigabbhaṃ pavisitvā ussīsakapasse ṭhatvā obhāsaṃ vissajjetvā ākāse aṭṭhāsi. Rājā taṃ bālasūriyaṃ viya jalamānaṃ disvā ‘‘kosi tvaṃ, kena vā kāraṇena idhāgatosī’’ti pucchi. So tassa vacanaṃ sutvā, ‘‘mahārāja, ahaṃ gandhatindukadevatā, ‘tuyhaṃ ovādaṃ dassāmī’ti āgatomhī’’ti āha. ‘‘Kiṃ nāma ovādaṃ dassasī’’ti evaṃ vutte mahāsatto, ‘‘mahārāja, tvaṃ pamatto hutvā rajjaṃ kāresi, tena te sakalaraṭṭhaṃ hataviluttaṃ viya vinaṭṭhaṃ, rājāno nāma pamādena rajjaṃ kārentā sakalaraṭṭhassa sāmino na honti, diṭṭheva dhamme vināsaṃ patvā samparāye puna mahāniraye nibbattanti. Tesu ca pamādaṃ āpannesu antojanā bahijanāpissa pamattāva honti, tasmā raññā atirekena appamattena bhavitabba’’nti vatvā dhammadesanaṃ paṭṭhapento imā ekādasa gāthā āha –
३३२.
332.
‘‘अप्पमादो अमतपदं, पमादो मच्चुनो पदं।
‘‘Appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padaṃ;
अप्पमत्ता न मीयन्ति, ये पमत्ता यथा मता॥
Appamattā na mīyanti, ye pamattā yathā matā.
३३३.
333.
‘‘मदा पमादो जायेथ, पमादा जायते खयो।
‘‘Madā pamādo jāyetha, pamādā jāyate khayo;
खया पदोसा जायन्ति, मा मदो भरतूसभ॥
Khayā padosā jāyanti, mā mado bharatūsabha.
३३४.
334.
‘‘बहू हि खत्तिया जीना, अत्थं रट्ठं पमादिनो।
‘‘Bahū hi khattiyā jīnā, atthaṃ raṭṭhaṃ pamādino;
अथोपि गामिनो गामा, अनगारा अगारिनो॥
Athopi gāmino gāmā, anagārā agārino.
३३५.
335.
‘‘खत्तियस्स पमत्तस्स, रट्ठस्मिं रट्ठवड्ढन।
‘‘Khattiyassa pamattassa, raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaḍḍhana;
सब्बे भोगा विनस्सन्ति, रञ्ञो तं वुच्चते अघं॥
Sabbe bhogā vinassanti, rañño taṃ vuccate aghaṃ.
३३६.
336.
‘‘नेस धम्मो महाराज, अतिवेलं पमज्जसि।
‘‘Nesa dhammo mahārāja, ativelaṃ pamajjasi;
इद्धं फीतं जनपदं, चोरा विद्धंसयन्ति नं॥
Iddhaṃ phītaṃ janapadaṃ, corā viddhaṃsayanti naṃ.
३३७.
337.
‘‘न ते पुत्ता भविस्सन्ति, न हिरञ्ञं न धानियं।
‘‘Na te puttā bhavissanti, na hiraññaṃ na dhāniyaṃ;
रट्ठे विलुप्पमानम्हि, सब्बभोगेहि जीयसि॥
Raṭṭhe viluppamānamhi, sabbabhogehi jīyasi.
३३८.
338.
‘‘सब्बभोगा परिजिण्णं, राजानं वापि खत्तियं।
‘‘Sabbabhogā parijiṇṇaṃ, rājānaṃ vāpi khattiyaṃ;
ञातिमित्ता सुहज्जा च, न तं मञ्ञन्ति मानियं॥
Ñātimittā suhajjā ca, na taṃ maññanti māniyaṃ.
३३९.
339.
‘‘हत्थारोहा अनीकट्ठा, रथिका पत्तिकारका।
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
तमेवमुपजीवन्ता, न तं मञ्ञन्ति मानियं॥
Tamevamupajīvantā, na taṃ maññanti māniyaṃ.
३४०.
340.
‘‘असंविहितकम्मन्तं , बालं दुम्मन्तिमन्तिनं।
‘‘Asaṃvihitakammantaṃ , bālaṃ dummantimantinaṃ;
सिरी जहति दुम्मेधं, जिण्णंव उरगो तचं॥
Sirī jahati dummedhaṃ, jiṇṇaṃva urago tacaṃ.
३४१.
341.
‘‘सुसंविहितकम्मन्तं, कालुट्ठायिं अतन्दितं।
‘‘Susaṃvihitakammantaṃ, kāluṭṭhāyiṃ atanditaṃ;
सब्बे भोगाभिवड्ढन्ति, गावो सउसभामिव॥
Sabbe bhogābhivaḍḍhanti, gāvo sausabhāmiva.
३४२.
342.
‘‘उपस्सुतिं महाराज, रट्ठे जनपदे चर।
‘‘Upassutiṃ mahārāja, raṭṭhe janapade cara;
तत्थ दिस्वा च सुत्वा च, ततो तं पटिपज्जसी’’ति॥
Tattha disvā ca sutvā ca, tato taṃ paṭipajjasī’’ti.
तत्थ अप्पमादोति सतिया अविप्पवासो। अमतपदन्ति अमतस्स निब्बानस्स पदं अधिगमकारणं। मच्चुनो पदन्ति मरणस्स कारणं। पमत्ता हि विपस्सनं अवड्ढेत्वा अप्पटिसन्धिकभावं पत्तुं असक्कोन्ता पुनप्पुनं संसारे जायन्ति चेव मीयन्ति च, तस्मा पमादो मच्चुनो पदं नाम । न मीयन्तीति विपस्सनं वड्ढेत्वा अप्पटिसन्धिकभावं पत्ता पुन संसारे अनिब्बत्तत्ता न मीयन्ति नाम। ये पमत्ताति, महाराज, ये पुग्गला पमत्ता, ते यथा मता, तथेव दट्ठब्बा। कस्मा? अकिच्चसाधनताय। मतस्सपि हि ‘‘अहं दानं दस्सामि, सीलं रक्खिस्सामि, उपोसथकम्मं करिस्सामि, कल्याणकम्मं पूरेस्सामी’’ति आभोगो वा पत्थना वा परियुट्ठानं वा नत्थि अपगतविञ्ञाणत्ता, पमत्तस्सपि अप्पमादाभावाति तस्मा उभोपेते एकसदिसाव।
Tattha appamādoti satiyā avippavāso. Amatapadanti amatassa nibbānassa padaṃ adhigamakāraṇaṃ. Maccuno padanti maraṇassa kāraṇaṃ. Pamattā hi vipassanaṃ avaḍḍhetvā appaṭisandhikabhāvaṃ pattuṃ asakkontā punappunaṃ saṃsāre jāyanti ceva mīyanti ca, tasmā pamādo maccuno padaṃ nāma . Na mīyantīti vipassanaṃ vaḍḍhetvā appaṭisandhikabhāvaṃ pattā puna saṃsāre anibbattattā na mīyanti nāma. Ye pamattāti, mahārāja, ye puggalā pamattā, te yathā matā, tatheva daṭṭhabbā. Kasmā? Akiccasādhanatāya. Matassapi hi ‘‘ahaṃ dānaṃ dassāmi, sīlaṃ rakkhissāmi, uposathakammaṃ karissāmi, kalyāṇakammaṃ pūressāmī’’ti ābhogo vā patthanā vā pariyuṭṭhānaṃ vā natthi apagataviññāṇattā, pamattassapi appamādābhāvāti tasmā ubhopete ekasadisāva.
मदाति, महाराज, आरोग्ययोब्बनजीवितमदसङ्खाता तिविधा मदा पमादो नाम जायति। सो मदप्पत्तो पमादापन्नो पाणातिपातादीनि पापकम्मानि करोति। अथ नं राजानो छिन्दापेन्ति वा हनापेन्ति वा, सब्बं वा धनमस्स हरन्ति, एवमस्स पमादा ञातिधनजीवितक्खयो जायति। पुन सो धनक्खयं वा यसक्खयं वा पत्तो जीवितुं असक्कोन्तो जीवितवुत्तत्थाय कायदुच्चरितादीनि करोति, इच्चस्स खया पदोसा जायन्ति, तेन तं वदामि मा मदो भरतूसभाति, रट्ठभारकजेट्ठक भरतूसभ मा पमादमापज्जीति अत्थो। अत्थं रट्ठन्ति जनपदवासीनं वुद्धिञ्चेव सकलरट्ठञ्च बहू पमादिनो जीना। तेसं आविभावत्थाय खन्तिवादिजातक-मातङ्गजातक-भरुजातक-सरभङ्गजातक-चेतियजातकानि कथेतब्बानि। गामिनोति गामभोजकापि ते गामापि बहू पमाददोसेन जीना परिहीना विनट्ठा। अनगारा अगारिनोति पब्बजितापि पब्बजितपटिपत्तितो, गिहीपि घरावासतो चेव धनधञ्ञादीहि च बहू जीना परिहीनाति वदति। तं वुच्चते अघन्ति, महाराज, यसभोगपरिहानि नामेतं रञ्ञो दुक्खं वुच्चति। भोगाभावेन हि निद्धनस्स यसो हायति, हीनयसो महन्तं कायिकचेतसिकदुक्खं पापुणाति।
Madāti, mahārāja, ārogyayobbanajīvitamadasaṅkhātā tividhā madā pamādo nāma jāyati. So madappatto pamādāpanno pāṇātipātādīni pāpakammāni karoti. Atha naṃ rājāno chindāpenti vā hanāpenti vā, sabbaṃ vā dhanamassa haranti, evamassa pamādā ñātidhanajīvitakkhayo jāyati. Puna so dhanakkhayaṃ vā yasakkhayaṃ vā patto jīvituṃ asakkonto jīvitavuttatthāya kāyaduccaritādīni karoti, iccassa khayā padosā jāyanti, tena taṃ vadāmi mā mado bharatūsabhāti, raṭṭhabhārakajeṭṭhaka bharatūsabha mā pamādamāpajjīti attho. Atthaṃ raṭṭhanti janapadavāsīnaṃ vuddhiñceva sakalaraṭṭhañca bahū pamādino jīnā. Tesaṃ āvibhāvatthāya khantivādijātaka-mātaṅgajātaka-bharujātaka-sarabhaṅgajātaka-cetiyajātakāni kathetabbāni. Gāminoti gāmabhojakāpi te gāmāpi bahū pamādadosena jīnā parihīnā vinaṭṭhā. Anagārā agārinoti pabbajitāpi pabbajitapaṭipattito, gihīpi gharāvāsato ceva dhanadhaññādīhi ca bahū jīnā parihīnāti vadati. Taṃ vuccate aghanti, mahārāja, yasabhogaparihāni nāmetaṃ rañño dukkhaṃ vuccati. Bhogābhāvena hi niddhanassa yaso hāyati, hīnayaso mahantaṃ kāyikacetasikadukkhaṃ pāpuṇāti.
नेस धम्मोति, महाराज, एस पोराणकराजूनं धम्मो न होति। इद्धं फीतन्ति अन्नपानादिना समिद्धं हिरञ्ञसुवण्णादिना फीतं पुप्फितं। न ते पुत्ताति, महाराज, पवेणिपालका ते पुत्ता न भविस्सन्ति। रट्ठवासिनो हि ‘‘अधम्मिकरञ्ञो एस पुत्तो, किं अम्हाकं वुड्ढिं करिस्सति, नास्स छत्तं दस्सामा’’ति छत्तं न देन्ति। एवमेतेसं पवेणिपालका पुत्ता न होन्ति नाम। परिजिण्णन्ति परिहीनं। राजानं वापीति सचेपि सो राजा होति, अथ नं राजानं समानम्पि। मानियन्ति ‘‘अयं राजा’’ति गरुचित्तेन सम्मानेतब्बं कत्वा न मञ्ञन्ति। उपजीवन्ताति उपनिस्साय जीवन्तापि एते एत्तका जना गरुचित्तेन मञ्ञितब्बं न मञ्ञन्ति। किंकारणा? अधम्मिकभावेन।
Nesa dhammoti, mahārāja, esa porāṇakarājūnaṃ dhammo na hoti. Iddhaṃ phītanti annapānādinā samiddhaṃ hiraññasuvaṇṇādinā phītaṃ pupphitaṃ. Na te puttāti, mahārāja, paveṇipālakā te puttā na bhavissanti. Raṭṭhavāsino hi ‘‘adhammikarañño esa putto, kiṃ amhākaṃ vuḍḍhiṃ karissati, nāssa chattaṃ dassāmā’’ti chattaṃ na denti. Evametesaṃ paveṇipālakā puttā na honti nāma. Parijiṇṇanti parihīnaṃ. Rājānaṃ vāpīti sacepi so rājā hoti, atha naṃ rājānaṃ samānampi. Māniyanti ‘‘ayaṃ rājā’’ti garucittena sammānetabbaṃ katvā na maññanti. Upajīvantāti upanissāya jīvantāpi ete ettakā janā garucittena maññitabbaṃ na maññanti. Kiṃkāraṇā? Adhammikabhāvena.
सिरीति यसविभवो। तचन्ति यथा उरगो जिण्णतचं जिगुच्छन्तो जहति, न पुन ओलोकेति, एवं तादिसं राजानं सिरी जहति। सुसंविहितकम्मन्तन्ति कायद्वारादीहि पापकम्मं अकरोन्तं। अभिवड्ढन्तीति अभिमुखं गच्छन्ता वड्ढन्ति। सउसभामिवाति सउसभा इव। अप्पमत्तस्स हि सउसभजेट्ठको गोगणो विय भोगा वड्ढन्ति। उपस्सुतिन्ति जनपदचारित्तसवनाय चारिकं अत्तनो सकलरट्ठे च जनपदे च चर। तत्थाति तस्मिं रट्ठे चरन्तो दट्ठब्बं दिस्वा सोतब्बं सुत्वा अत्तनो गुणागुणं पच्चक्खं कत्वा ततो अत्तनो हितपटिपत्तिं पटिपज्जिस्ससीति।
Sirīti yasavibhavo. Tacanti yathā urago jiṇṇatacaṃ jigucchanto jahati, na puna oloketi, evaṃ tādisaṃ rājānaṃ sirī jahati. Susaṃvihitakammantanti kāyadvārādīhi pāpakammaṃ akarontaṃ. Abhivaḍḍhantīti abhimukhaṃ gacchantā vaḍḍhanti. Sausabhāmivāti sausabhā iva. Appamattassa hi sausabhajeṭṭhako gogaṇo viya bhogā vaḍḍhanti. Upassutinti janapadacārittasavanāya cārikaṃ attano sakalaraṭṭhe ca janapade ca cara. Tatthāti tasmiṃ raṭṭhe caranto daṭṭhabbaṃ disvā sotabbaṃ sutvā attano guṇāguṇaṃ paccakkhaṃ katvā tato attano hitapaṭipattiṃ paṭipajjissasīti.
इति महासत्तो एकादसहि गाथाहि राजानं ओवदित्वा ‘‘गच्छ पपञ्चं अकत्वा परिग्गण्ह रट्ठं, मा नासयी’’ति वत्वा सकट्ठानमेव गतो। राजापि तस्स वचनं सुत्वा संवेगप्पत्तो पुनदिवसे रज्जं अमच्चे पटिच्छापेत्वा पुरोहितेन सद्धिं कालस्सेव पाचीनद्वारेन नगरा निक्खमित्वा योजनमत्तं गतो। तत्थेको गामवासी महल्लको अटवितो कण्टकसाखं आहरित्वा गेहद्वारं परिक्खिपित्वा पिदहित्वा पुत्तदारं आदाय अरञ्ञं पविसित्वा सायं राजपुरिसेसु पक्कन्तेसु अत्तनो घरं आगच्छन्तो गेहद्वारे पादे कण्टकेन विद्धो उक्कुटिकं निसीदित्वा कण्टकं नीहरन्तो –
Iti mahāsatto ekādasahi gāthāhi rājānaṃ ovaditvā ‘‘gaccha papañcaṃ akatvā pariggaṇha raṭṭhaṃ, mā nāsayī’’ti vatvā sakaṭṭhānameva gato. Rājāpi tassa vacanaṃ sutvā saṃvegappatto punadivase rajjaṃ amacce paṭicchāpetvā purohitena saddhiṃ kālasseva pācīnadvārena nagarā nikkhamitvā yojanamattaṃ gato. Tattheko gāmavāsī mahallako aṭavito kaṇṭakasākhaṃ āharitvā gehadvāraṃ parikkhipitvā pidahitvā puttadāraṃ ādāya araññaṃ pavisitvā sāyaṃ rājapurisesu pakkantesu attano gharaṃ āgacchanto gehadvāre pāde kaṇṭakena viddho ukkuṭikaṃ nisīditvā kaṇṭakaṃ nīharanto –
३४३.
343.
‘‘एवं वेदेतु पञ्चालो, सङ्गामे सरमप्पितो।
‘‘Evaṃ vedetu pañcālo, saṅgāme saramappito;
यथाहमज्ज वेदेमि, कण्टकेन समप्पितो’’ति॥ –
Yathāhamajja vedemi, kaṇṭakena samappito’’ti. –
इमाय गाथाय राजानं अक्कोसि। तं पनस्स अक्कोसनं बोधिसत्तानुभावेन अहोसि। बोधिसत्तेन अधिग्गहितोव सो अक्कोसीति वेदितब्बो। तस्मिं पन समये राजा च पुरोहितो च अञ्ञातकवेसेन तस्स सन्तिकेव अट्ठंसु। अथस्स वचनं सुत्वा पुरोहितो इतरं गाथमाह –
Imāya gāthāya rājānaṃ akkosi. Taṃ panassa akkosanaṃ bodhisattānubhāvena ahosi. Bodhisattena adhiggahitova so akkosīti veditabbo. Tasmiṃ pana samaye rājā ca purohito ca aññātakavesena tassa santikeva aṭṭhaṃsu. Athassa vacanaṃ sutvā purohito itaraṃ gāthamāha –
३४४.
344.
‘‘जिण्णो दुब्बलचक्खूसि, न रूपं साधु पस्ससि।
‘‘Jiṇṇo dubbalacakkhūsi, na rūpaṃ sādhu passasi;
किं तत्थ ब्रह्मदत्तस्स, यं तं मग्गेय्य कण्टको’’ति॥
Kiṃ tattha brahmadattassa, yaṃ taṃ maggeyya kaṇṭako’’ti.
तत्थ मग्गेय्याति विज्झेय्य। इदं वुत्तं होति – यदि त्वं अत्तनो अब्यत्तताय कण्टकेन विद्धो, को एत्थ रञ्ञो दोसो। येन राजानं अक्कोसि, किं ते रञ्ञा कण्टको ओलोकेत्वाव आचिक्खितब्बोति।
Tattha maggeyyāti vijjheyya. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadi tvaṃ attano abyattatāya kaṇṭakena viddho, ko ettha rañño doso. Yena rājānaṃ akkosi, kiṃ te raññā kaṇṭako oloketvāva ācikkhitabboti.
तं सुत्वा महल्लको तिस्सो गाथा अभासि –
Taṃ sutvā mahallako tisso gāthā abhāsi –
३४५.
345.
‘‘बह्वेत्थ ब्रह्मदत्तस्स, सोहं मग्गस्मि ब्राह्मण।
‘‘Bahvettha brahmadattassa, sohaṃ maggasmi brāhmaṇa;
अरक्खिता जानपदा, अधम्मबलिना हता॥
Arakkhitā jānapadā, adhammabalinā hatā.
३४६.
346.
‘‘रत्तिञ्हि चोरा खादन्ति, दिवा खादन्ति तुण्डिया।
‘‘Rattiñhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā;
रट्ठस्मिं कूटराजस्स, बहु अधम्मिको जनो॥
Raṭṭhasmiṃ kūṭarājassa, bahu adhammiko jano.
३४७.
347.
‘‘एतादिसे भये जाते, भयट्टा तात माणवा।
‘‘Etādise bhaye jāte, bhayaṭṭā tāta māṇavā;
निल्लेनकानि कुब्बन्ति, वने आहत्व कण्टक’’न्ति॥
Nillenakāni kubbanti, vane āhatva kaṇṭaka’’nti.
तत्थ बह्वेत्थाति, ब्राह्मण, सोहं सकण्टके मग्गे पतितो सन्निसिन्नो, बहु एत्थ ब्रह्मदत्तस्स दोसो, त्वं एत्तकं कालं रञ्ञो दोसेन मम सकण्टके मग्गे विचरणभावं न जानासि। तस्स हि अरक्खिता जानपदा…पे॰… कण्टकन्ति। तत्थ खादन्तीति विलुम्पन्ति। तुण्डियाति वधबन्धादीहि पीळेत्वा अधम्मेन बलिसाधका। कूटराजस्साति पापरञ्ञो। अधम्मिकोति पटिच्छन्नकम्मन्तो। ताताति पुरोहितं आलपति। माणवाति मनुस्सा। निल्लेनकानीति निलीयनट्ठानानि। वने आहत्व कण्टकन्ति कण्टकं आहरित्वा द्वारानि पिदहित्वा घरं छड्डेत्वा पुत्तदारं आदाय वनं पविसित्वा तस्मिं वने अत्तनो निलीयनट्ठानानि करोन्ति । अथ वा वने यो कण्टको, तं आहरित्वा घरानि परिक्खिपन्ति। इति रञ्ञो दोसेनेवम्हि कण्टकेन विद्धो, मा एवरूपस्स रञ्ञो उपत्थम्भो होहीति।
Tattha bahvetthāti, brāhmaṇa, sohaṃ sakaṇṭake magge patito sannisinno, bahu ettha brahmadattassa doso, tvaṃ ettakaṃ kālaṃ rañño dosena mama sakaṇṭake magge vicaraṇabhāvaṃ na jānāsi. Tassa hi arakkhitā jānapadā…pe… kaṇṭakanti. Tattha khādantīti vilumpanti. Tuṇḍiyāti vadhabandhādīhi pīḷetvā adhammena balisādhakā. Kūṭarājassāti pāparañño. Adhammikoti paṭicchannakammanto. Tātāti purohitaṃ ālapati. Māṇavāti manussā. Nillenakānīti nilīyanaṭṭhānāni. Vane āhatva kaṇṭakanti kaṇṭakaṃ āharitvā dvārāni pidahitvā gharaṃ chaḍḍetvā puttadāraṃ ādāya vanaṃ pavisitvā tasmiṃ vane attano nilīyanaṭṭhānāni karonti . Atha vā vane yo kaṇṭako, taṃ āharitvā gharāni parikkhipanti. Iti rañño dosenevamhi kaṇṭakena viddho, mā evarūpassa rañño upatthambho hohīti.
तं सुत्वा राजा पुरोहितं आमन्तेत्वा, ‘‘आचरिय, महल्लको युत्तं भणति, अम्हाकमेव दोसो, एहि निवत्ताम, धम्मेन रज्जं कारेस्सामा’’ति आह। बोधिसत्तो पुरोहितस्स सरीरे अधिमुच्चित्वा पुरतो गन्त्वा ‘‘परिग्गण्हिस्साम ताव, महाराजा’’ति आह। ते तम्हा गामा अञ्ञं गामं गच्छन्ता अन्तरामग्गे एकिस्सा महल्लिकाय सद्दं अस्सोसुं। सा किरेका दलिद्दित्थी द्वे धीतरो वयप्पत्ता रक्खमाना तासं अरञ्ञं गन्तुं न देति। सयं अरञ्ञतो दारूनि चेव साकञ्च आहरित्वा धीतरो पटिजग्गति। सा तं दिवसं एकं गुम्बं आरुय्ह साकं गण्हन्ती पवट्टमाना भूमियं पतित्वा राजानं मरणेन अक्कोसन्ती गाथमाह –
Taṃ sutvā rājā purohitaṃ āmantetvā, ‘‘ācariya, mahallako yuttaṃ bhaṇati, amhākameva doso, ehi nivattāma, dhammena rajjaṃ kāressāmā’’ti āha. Bodhisatto purohitassa sarīre adhimuccitvā purato gantvā ‘‘pariggaṇhissāma tāva, mahārājā’’ti āha. Te tamhā gāmā aññaṃ gāmaṃ gacchantā antarāmagge ekissā mahallikāya saddaṃ assosuṃ. Sā kirekā dalidditthī dve dhītaro vayappattā rakkhamānā tāsaṃ araññaṃ gantuṃ na deti. Sayaṃ araññato dārūni ceva sākañca āharitvā dhītaro paṭijaggati. Sā taṃ divasaṃ ekaṃ gumbaṃ āruyha sākaṃ gaṇhantī pavaṭṭamānā bhūmiyaṃ patitvā rājānaṃ maraṇena akkosantī gāthamāha –
३४८.
348.
‘‘कदास्सु नामयं राजा, ब्रह्मदत्तो मरिस्सति।
‘‘Kadāssu nāmayaṃ rājā, brahmadatto marissati;
यस्स रट्ठम्हि जीयन्ति, अप्पतिका कुमारिका’’ति॥
Yassa raṭṭhamhi jīyanti, appatikā kumārikā’’ti.
तत्थ अप्पतिकाति अस्सामिका। सचे हि तासं सामिका अस्सु, मं पोसेय्युं। पापरञ्ञो पन रज्जे अहं दुक्खं अनुभोमि, कदा नु खो एस मरिस्सतीति।
Tattha appatikāti assāmikā. Sace hi tāsaṃ sāmikā assu, maṃ poseyyuṃ. Pāparañño pana rajje ahaṃ dukkhaṃ anubhomi, kadā nu kho esa marissatīti.
एवं बोधिसत्तानुभावेनेव सा अक्कोसि। अथ नं पुरोहितो पटिसेधेन्तो गाथमाह –
Evaṃ bodhisattānubhāveneva sā akkosi. Atha naṃ purohito paṭisedhento gāthamāha –
३४९.
349.
‘‘दुब्भासितञ्हि ते जम्मि, अनत्थपदकोविदे।
‘‘Dubbhāsitañhi te jammi, anatthapadakovide;
कुहिं राजा कुमारीनं, भत्तारं परियेसती’’ति॥
Kuhiṃ rājā kumārīnaṃ, bhattāraṃ pariyesatī’’ti.
तं सुत्वा महल्लिका द्वे गाथा अभासि –
Taṃ sutvā mahallikā dve gāthā abhāsi –
३५०.
350.
‘‘न मे दुब्भासितं ब्रह्मे, कोविदत्थपदा अहं।
‘‘Na me dubbhāsitaṃ brahme, kovidatthapadā ahaṃ;
अरक्खिता जानपदा, अधम्मबलिना हता॥
Arakkhitā jānapadā, adhammabalinā hatā.
३५१.
351.
‘‘रत्तिञ्हि चोरा खादन्ति, दिवा खादन्ति तुण्डिया।
‘‘Rattiñhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā;
रट्ठस्मिं कूटराजस्स, बहु अधम्मिको जनो।
Raṭṭhasmiṃ kūṭarājassa, bahu adhammiko jano;
दुज्जीवे दुब्भरे दारे, कुतो भत्ता कुमारियो’’ति॥
Dujjīve dubbhare dāre, kuto bhattā kumāriyo’’ti.
तत्थ कोविदत्थपदाति अहं अत्थपदे कारणपदे कोविदा छेका, मा त्वं एतं पापराजानं पसंसि। दुज्जीवेति दुज्जीवे रट्ठे दुब्भरे दारे जाते मनुस्सेसु भीततसितेसु अरञ्ञे वसन्तेसु कुतो भत्ता कुमारियो, कुतो कुमारियो भत्तारं लभिस्सन्तीति अत्थो।
Tattha kovidatthapadāti ahaṃ atthapade kāraṇapade kovidā chekā, mā tvaṃ etaṃ pāparājānaṃ pasaṃsi. Dujjīveti dujjīve raṭṭhe dubbhare dāre jāte manussesu bhītatasitesu araññe vasantesu kuto bhattā kumāriyo, kuto kumāriyo bhattāraṃ labhissantīti attho.
ते तस्सा वचनं सुत्वा ‘‘युत्तं सा कथेती’’ति ततो परं गच्छन्ता एकस्स कस्सकस्स सद्दं अस्सोसुं। तस्स किर कसन्तस्स सालियो नाम बलिबद्दो फालेन पहटो सयि। सो राजानं अक्कोसन्तो गाथमाह –
Te tassā vacanaṃ sutvā ‘‘yuttaṃ sā kathetī’’ti tato paraṃ gacchantā ekassa kassakassa saddaṃ assosuṃ. Tassa kira kasantassa sāliyo nāma balibaddo phālena pahaṭo sayi. So rājānaṃ akkosanto gāthamāha –
३५२.
352.
‘‘एवं सयतु पञ्चालो, सङ्गामे सत्तिया हतो।
‘‘Evaṃ sayatu pañcālo, saṅgāme sattiyā hato;
यथायं कपणो सेति, हतो फालेन सालियो’’ति॥
Yathāyaṃ kapaṇo seti, hato phālena sāliyo’’ti.
तत्थ यथाति यथा अयं वेदनाप्पत्तो सालियबलिबद्दो सेति, एवं सयतूति अत्थो।
Tattha yathāti yathā ayaṃ vedanāppatto sāliyabalibaddo seti, evaṃ sayatūti attho.
अथ नं पुरोहितो पटिसेधेन्तो गाथमाह –
Atha naṃ purohito paṭisedhento gāthamāha –
३५३.
353.
‘‘अधम्मेन तुवं जम्म, ब्रह्मदत्तस्स कुज्झसि।
‘‘Adhammena tuvaṃ jamma, brahmadattassa kujjhasi;
यो त्वं सपसि राजानं, अपरज्झित्वान अत्तनो’’ति॥
Yo tvaṃ sapasi rājānaṃ, aparajjhitvāna attano’’ti.
तत्थ अधम्मेनाति अकारणेन असभावेन।
Tattha adhammenāti akāraṇena asabhāvena.
तं सुत्वा सो तिस्सो गाथा अभासि –
Taṃ sutvā so tisso gāthā abhāsi –
३५४.
354.
‘‘धम्मेन ब्रह्मदत्तस्स, अहं कुज्झामि ब्राह्मण।
‘‘Dhammena brahmadattassa, ahaṃ kujjhāmi brāhmaṇa;
अरक्खिता जानपदा अधम्मबलिना हता॥
Arakkhitā jānapadā adhammabalinā hatā.
३५५.
355.
‘‘रत्तिञ्हि चोरा खादन्ति, दिवा खादन्ति तुण्डिया।
‘‘Rattiñhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā;
रट्ठस्मिं कूटराजस्स, बहु अधम्मिको जनो॥
Raṭṭhasmiṃ kūṭarājassa, bahu adhammiko jano.
३५६.
356.
‘‘सा नून पुन रे पक्का, विकाले भत्तमाहरि।
‘‘Sā nūna puna re pakkā, vikāle bhattamāhari;
भत्तहारिं अपेक्खन्तो, हतो फालेन सालियो’’ति॥
Bhattahāriṃ apekkhanto, hato phālena sāliyo’’ti.
तत्थ धम्मेनाति कारणेनेव, अकारणेन अक्कोसतीति सञ्ञं मा करि। सा नून पुन रे पक्का, विकाले भत्तमाहरीति, ब्राह्मण, सा भत्तहारिका इत्थी पातोव मम भत्तं पचित्वा आहरन्ती अधम्मबलिसाधकेहि ब्रह्मदत्तस्स दासेहि पलिबुद्धा भविस्सति, ते परिविसित्वा पुन मय्हं भत्तं पक्कं भविस्सति, तेन कारणेन विकाले भत्तं आहरि, ‘‘अज्ज विकाले भत्तं आहरी’’ति चिन्तेत्वा छातज्झत्तो अहं तं भत्तहारिं ओलोकेन्तो गोणं अट्ठाने पतोदेन विज्झिं, तेनेस पादं उक्खिपित्वा फालं पहरन्तो हतो फालेन सालियो। तस्मा ‘‘एस मया हतो’’ति सञ्ञं मा करि, पापरञ्ञोयेव हतो नामेस, मा तस्स वण्णं भणीति।
Tattha dhammenāti kāraṇeneva, akāraṇena akkosatīti saññaṃ mā kari. Sā nūna puna re pakkā, vikāle bhattamāharīti, brāhmaṇa, sā bhattahārikā itthī pātova mama bhattaṃ pacitvā āharantī adhammabalisādhakehi brahmadattassa dāsehi palibuddhā bhavissati, te parivisitvā puna mayhaṃ bhattaṃ pakkaṃ bhavissati, tena kāraṇena vikāle bhattaṃ āhari, ‘‘ajja vikāle bhattaṃ āharī’’ti cintetvā chātajjhatto ahaṃ taṃ bhattahāriṃ olokento goṇaṃ aṭṭhāne patodena vijjhiṃ, tenesa pādaṃ ukkhipitvā phālaṃ paharanto hato phālena sāliyo. Tasmā ‘‘esa mayā hato’’ti saññaṃ mā kari, pāparaññoyeva hato nāmesa, mā tassa vaṇṇaṃ bhaṇīti.
ते पुरतो गन्त्वा एकस्मिं गामे वसिंसु। पुनदिवसे पातोव एका कूटधेनु गोदोहकं पादेन पहरित्वा सद्धिं खीरेन पवट्टेसि। सो ब्रह्मदत्तं अक्कोसन्तो गाथमाह –
Te purato gantvā ekasmiṃ gāme vasiṃsu. Punadivase pātova ekā kūṭadhenu godohakaṃ pādena paharitvā saddhiṃ khīrena pavaṭṭesi. So brahmadattaṃ akkosanto gāthamāha –
३५७.
357.
‘‘एवं हञ्ञतु पञ्चालो, सङ्गामे असिना हतो।
‘‘Evaṃ haññatu pañcālo, saṅgāme asinā hato;
यथाहमज्ज पहतो, खीरञ्च मे पवट्टित’’न्ति॥
Yathāhamajja pahato, khīrañca me pavaṭṭita’’nti.
तं सुत्वा पुरोहितो पटिसेधेन्तो गाथमाह –
Taṃ sutvā purohito paṭisedhento gāthamāha –
३५८.
358.
‘‘यं पसु खीरं छड्डेति, पसुपालं विहिंसति।
‘‘Yaṃ pasu khīraṃ chaḍḍeti, pasupālaṃ vihiṃsati;
किं तत्थ ब्रह्मदत्तस्स, यं नो गरहते भव’’न्ति॥
Kiṃ tattha brahmadattassa, yaṃ no garahate bhava’’nti.
ब्राह्मणेन गाथाय वुत्ताय पुन सो तिस्सो गाथा अभासि –
Brāhmaṇena gāthāya vuttāya puna so tisso gāthā abhāsi –
३५९.
359.
‘‘गारय्हो ब्रह्मे पञ्चालो, ब्रह्मदत्तस्स राजिनो।
‘‘Gārayho brahme pañcālo, brahmadattassa rājino;
अरक्खिता जानपदा, अधम्मबलिना हता॥
Arakkhitā jānapadā, adhammabalinā hatā.
३६०.
360.
‘‘रत्तिञ्हि चोरा खादन्ति, दिवा खादन्ति तुण्डिया।
‘‘Rattiñhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā;
रट्ठस्मिं कूटराजस्स, बहु अधम्मिको जनो॥
Raṭṭhasmiṃ kūṭarājassa, bahu adhammiko jano.
३६१.
361.
‘‘चण्डा अटनका गावी, यं पुरे न दुहामसे।
‘‘Caṇḍā aṭanakā gāvī, yaṃ pure na duhāmase;
तं दानि अज्ज दोहाम, खीरकामेहुपद्दुता’’ति॥
Taṃ dāni ajja dohāma, khīrakāmehupaddutā’’ti.
तत्थ चण्डाति फरुसा। अटनकाति पलायनसीला। खीरकामेहीति अधम्मिकरञ्ञो पुरिसेहि बहुं खीरं आहरापेन्तेहि उपद्दुता दुहाम। सचे हि सो धम्मेन रज्जं कारेय्य, न नो एवरूपं भयं आगच्छेय्याति।
Tattha caṇḍāti pharusā. Aṭanakāti palāyanasīlā. Khīrakāmehīti adhammikarañño purisehi bahuṃ khīraṃ āharāpentehi upaddutā duhāma. Sace hi so dhammena rajjaṃ kāreyya, na no evarūpaṃ bhayaṃ āgaccheyyāti.
ते ‘‘सो युत्तं कथेती’’ति तम्हा गामा निक्खम्म महामग्गं आरुय्ह नगराभिमुखा गमिंसु। एकस्मिञ्च गामे बलिसाधका असिकोसत्थाय एकं तरुणं कबरवच्छकं मारेत्वा चम्मं गण्हिंसु। वच्छकमाता धेनु पुत्तसोकेन तिणं न खादति पानीयं न पिवति, परिदेवमाना आहिण्डति। तं दिस्वा गामदारका राजानं अक्कोसन्ता गाथमाहंसु –
Te ‘‘so yuttaṃ kathetī’’ti tamhā gāmā nikkhamma mahāmaggaṃ āruyha nagarābhimukhā gamiṃsu. Ekasmiñca gāme balisādhakā asikosatthāya ekaṃ taruṇaṃ kabaravacchakaṃ māretvā cammaṃ gaṇhiṃsu. Vacchakamātā dhenu puttasokena tiṇaṃ na khādati pānīyaṃ na pivati, paridevamānā āhiṇḍati. Taṃ disvā gāmadārakā rājānaṃ akkosantā gāthamāhaṃsu –
३६२.
362.
‘‘एवं कन्दतु पञ्चालो, विपुत्तो विप्पसुक्खतु।
‘‘Evaṃ kandatu pañcālo, viputto vippasukkhatu;
यथायं कपणा गावी, विपुत्ता परिधावती’’ति॥
Yathāyaṃ kapaṇā gāvī, viputtā paridhāvatī’’ti.
तत्थ परिधावतीति परिदेवमानो धावति।
Tattha paridhāvatīti paridevamāno dhāvati.
ततो पुरोहितो इतरं गाथमाह –
Tato purohito itaraṃ gāthamāha –
३६३.
363.
‘‘यं पसु पसुपालस्स, सम्भमेय्य रवेय्य वा।
‘‘Yaṃ pasu pasupālassa, sambhameyya raveyya vā;
कोनीध अपराधत्थि, ब्रह्मदत्तस्स राजिनो’’ति॥
Konīdha aparādhatthi, brahmadattassa rājino’’ti.
तत्थ सम्भमेय्य रवेय्य वाति भमेय्य वा विरवेय्य वा। इदं वुत्तं होति – ताता, पसु नाम पसुपालस्स रक्खन्तस्सेव धावतिपि विरवतिपि, तिणम्पि न खादति पानीयम्पि न पिवति, इध रञ्ञो को नु अपराधोति।
Tattha sambhameyya raveyya vāti bhameyya vā viraveyya vā. Idaṃ vuttaṃ hoti – tātā, pasu nāma pasupālassa rakkhantasseva dhāvatipi viravatipi, tiṇampi na khādati pānīyampi na pivati, idha rañño ko nu aparādhoti.
ततो गामदारका द्वे गाथा अभासिंसु –
Tato gāmadārakā dve gāthā abhāsiṃsu –
३६४.
364.
‘‘अपराधो महाब्रह्मे, ब्रह्मदत्तस्स राजिनो।
‘‘Aparādho mahābrahme, brahmadattassa rājino;
अरक्खिता जानपदा, अधम्मबलिना हता॥
Arakkhitā jānapadā, adhammabalinā hatā.
३६५.
365.
‘‘रत्तिञ्हि चोरा खादन्ति, दिवा खादन्ति तुण्डिया।
‘‘Rattiñhi corā khādanti, divā khādanti tuṇḍiyā;
रट्ठस्मिं कूटराजस्स, बहु अधम्मिको जनो।
Raṭṭhasmiṃ kūṭarājassa, bahu adhammiko jano;
कथं नो असिकोसत्था, खीरपा हञ्ञते पजा’’ति॥
Kathaṃ no asikosatthā, khīrapā haññate pajā’’ti.
तत्थ महाब्रह्मेति महाब्राह्मण। राजिनोति रञ्ञो। कथं नोति कथं नु केन नाम कारणेन। खीरपा हञ्ञते पजाति पापराजस्स सेवकेहि खीरपको वच्छको हञ्ञति, इदानि सा धेनु पुत्तसोकेन परिदेवति, सोपि राजा अयं धेनु विय परिदेवतूति राजानं अक्कोसिंसुयेव।
Tattha mahābrahmeti mahābrāhmaṇa. Rājinoti rañño. Kathaṃ noti kathaṃ nu kena nāma kāraṇena. Khīrapā haññate pajāti pāparājassa sevakehi khīrapako vacchako haññati, idāni sā dhenu puttasokena paridevati, sopi rājā ayaṃ dhenu viya paridevatūti rājānaṃ akkosiṃsuyeva.
ते ‘‘साधु वो कारणं वदथा’’ति वत्वा पक्कमिंसु। अथन्तरामग्गे एकिस्सा सुक्खपोक्खरणिया काका तुण्डेहि विज्झित्वा मण्डूके खादन्ति। बोधिसत्तो तेसु तं ठानं सम्पत्तेसु अत्तनो आनुभावेन मण्डूकेन –
Te ‘‘sādhu vo kāraṇaṃ vadathā’’ti vatvā pakkamiṃsu. Athantarāmagge ekissā sukkhapokkharaṇiyā kākā tuṇḍehi vijjhitvā maṇḍūke khādanti. Bodhisatto tesu taṃ ṭhānaṃ sampattesu attano ānubhāvena maṇḍūkena –
३६६.
366.
‘‘एवं खज्जतु पञ्चालो, हतो युद्धे सपुत्तको।
‘‘Evaṃ khajjatu pañcālo, hato yuddhe saputtako;
यथाहमज्ज खज्जामि, गामिकेहि अरञ्ञजो’’ति॥ –
Yathāhamajja khajjāmi, gāmikehi araññajo’’ti. –
राजानं अक्कोसापेसि।
Rājānaṃ akkosāpesi.
तत्थ गामिकेहीति गामवासीहि।
Tattha gāmikehīti gāmavāsīhi.
तं सुत्वा पुरोहितो मण्डूकेन सद्धिं सल्लपन्तो गाथमाह –
Taṃ sutvā purohito maṇḍūkena saddhiṃ sallapanto gāthamāha –
३६७.
367.
‘‘न सब्बभूतेसु विधेन्ति रक्खं, राजानो मण्डूक मनुस्सलोके।
‘‘Na sabbabhūtesu vidhenti rakkhaṃ, rājāno maṇḍūka manussaloke;
नेत्तावता राजा अधम्मचारी, यं तादिसं जीवमदेय्यु धङ्का’’ति॥
Nettāvatā rājā adhammacārī, yaṃ tādisaṃ jīvamadeyyu dhaṅkā’’ti.
तत्थ जीवन्ति जीवन्तं। अदेय्युन्ति खादेय्युं। धङ्काति काका। एत्तावता राजा अधम्मिको नाम न होति, किं सक्का अरञ्ञं पविसित्वा रञ्ञा तं रक्खन्तेन चरितुन्ति।
Tattha jīvanti jīvantaṃ. Adeyyunti khādeyyuṃ. Dhaṅkāti kākā. Ettāvatā rājā adhammiko nāma na hoti, kiṃ sakkā araññaṃ pavisitvā raññā taṃ rakkhantena caritunti.
तं सुत्वा मण्डूको द्वे गाथा अभासि –
Taṃ sutvā maṇḍūko dve gāthā abhāsi –
३६८.
368.
‘‘अधम्मरूपो वत ब्रह्मचारी, अनुप्पियं भाससि खत्तियस्स।
‘‘Adhammarūpo vata brahmacārī, anuppiyaṃ bhāsasi khattiyassa;
विलुप्पमानाय पुथुप्पजाय, पूजेसि राजं परमप्पमादं॥
Viluppamānāya puthuppajāya, pūjesi rājaṃ paramappamādaṃ.
३६९.
369.
‘‘सचे इदं ब्रह्मे सुरज्जकं सिया, फीतं रट्ठं मुदितं विप्पसन्नं।
‘‘Sace idaṃ brahme surajjakaṃ siyā, phītaṃ raṭṭhaṃ muditaṃ vippasannaṃ;
भुत्वा बलिं अग्गपिण्डञ्च काका, न मादिसं जीवमदेय्यु धङ्का’’ति॥
Bhutvā baliṃ aggapiṇḍañca kākā, na mādisaṃ jīvamadeyyu dhaṅkā’’ti.
तत्थ ब्रह्मचारीति पुरोहितं गरहन्तो आह। खत्तियस्साति एवरूपस्स पापरञ्ञो। विलुप्पमानायाति विलुम्पमानाय, अयमेव वा पाठो। पुथुप्पजायाति विपुलाय पजाय विनासियमानाय। पूजेसीति पसंसि। सुरज्जकन्ति छन्दादिवसेन अगन्त्वा दस राजधम्मे अकोपेन्तेन अप्पमत्तेन रञ्ञा रक्खियमानं सचे इदं सुरज्जकं भवेय्य। फीतन्ति देवेसु सम्माधारं अनुप्पवेच्छन्तेसु सम्पन्नसस्सं। न मादिसन्ति एवं सन्ते मादिसं जीवमानञ्ञेव काका न खादेय्युं।
Tattha brahmacārīti purohitaṃ garahanto āha. Khattiyassāti evarūpassa pāparañño. Viluppamānāyāti vilumpamānāya, ayameva vā pāṭho. Puthuppajāyāti vipulāya pajāya vināsiyamānāya. Pūjesīti pasaṃsi. Surajjakanti chandādivasena agantvā dasa rājadhamme akopentena appamattena raññā rakkhiyamānaṃ sace idaṃ surajjakaṃ bhaveyya. Phītanti devesu sammādhāraṃ anuppavecchantesu sampannasassaṃ. Na mādisanti evaṃ sante mādisaṃ jīvamānaññeva kākā na khādeyyuṃ.
एवं छसुपि ठानेसु अक्कोसनं बोधिसत्तस्सेव आनुभावेन अहोसि।
Evaṃ chasupi ṭhānesu akkosanaṃ bodhisattasseva ānubhāvena ahosi;
तं सुत्वा राजा च पुरोहितो च ‘‘अरञ्ञवासिं तिरच्छानगतं मण्डूकं उपादाय सब्बे अम्हेयेव अक्कोसन्ती’’ति वत्वा ततो नगरं गन्त्वा धम्मेन रज्जं कारेत्वा महासत्तस्सोवादे ठिता दानादीनि पुञ्ञानि करिंसु।
Taṃ sutvā rājā ca purohito ca ‘‘araññavāsiṃ tiracchānagataṃ maṇḍūkaṃ upādāya sabbe amheyeva akkosantī’’ti vatvā tato nagaraṃ gantvā dhammena rajjaṃ kāretvā mahāsattassovāde ṭhitā dānādīni puññāni kariṃsu.
सत्था कोसलरञ्ञो इमं धम्मदेसनं आहरित्वा, ‘‘महाराज, रञ्ञा नाम अगतिगमनं पहाय धम्मेन रज्जं कारेतब्ब’’न्ति वत्वा जातकं समोधानेसि ‘‘तदा गन्धतिन्दुकदेवता अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā kosalarañño imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā, ‘‘mahārāja, raññā nāma agatigamanaṃ pahāya dhammena rajjaṃ kāretabba’’nti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā gandhatindukadevatā ahameva ahosi’’nti.
गन्धतिन्दुकजातकवण्णना दसमा।
Gandhatindukajātakavaṇṇanā dasamā.
जातकुद्दानं
Jātakuddānaṃ
किंछन्द कुम्भ जयद्दिस छद्दन्त, अथ पण्डितसम्भव सिरकपि।
Kiṃchanda kumbha jayaddisa chaddanta, atha paṇḍitasambhava sirakapi;
दकरक्खस पण्डरनागवरो, अथ सम्बुल तिन्दुकदेवसुतोति॥
Dakarakkhasa paṇḍaranāgavaro, atha sambula tindukadevasutoti.
तिंसनिपातवण्णना निट्ठिता।
Tiṃsanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ५२०. गन्धतिन्दुकजातकं • 520. Gandhatindukajātakaṃ
