| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२०५] ५. गङ्गेय्यजातकवण्णना
[205] 5. Gaṅgeyyajātakavaṇṇanā
सोभति मच्छो गङ्गेय्योति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो द्वे दहरभिक्खू आरब्भ कथेसि। ते किर सावत्थिवासिनो कुलपुत्ता सासने पब्बजित्वा असुभभावनं अनुनुयुञ्जित्वा रूपपसंसका हुत्वा रूपं उपलाळेन्ता विचरिंसु। ते एकदिवसं ‘‘त्वं न सोभसि, अहं सोभामी’’ति रूपं निस्साय उप्पन्नविवादा अविदूरे निसिन्नं एकं महल्लकत्थेरं दिस्वा ‘‘एसो अम्हाकं सोभनभावं वा असोभनभावं वा जानिस्सती’’ति तं उपसङ्कमित्वा ‘‘भन्ते, को अम्हेसु सोभनो’’ति पुच्छिंसु। सो ‘‘आवुसो, तुम्हेहि अहमेव सोभनतरो’’ति आह। दहरा ‘‘अयं महल्लको अम्हेहि पुच्छितं अकथेत्वा अपुच्छितं कथेती’’ति तं परिभासित्वा पक्कमिंसु। सा तेसं किरिया भिक्खुसङ्घे पाकटा जाता। अथेकदिवसं धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुको महल्लको थेरो किर ते रूपनिस्सितके दहरे लज्जापेसी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इमे द्वे दहरा इदानेव रूपपसंसका, पुब्बेपेते रूपमेव उपलाळेन्ता विचरिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Sobhatimaccho gaṅgeyyoti idaṃ satthā jetavane viharanto dve daharabhikkhū ārabbha kathesi. Te kira sāvatthivāsino kulaputtā sāsane pabbajitvā asubhabhāvanaṃ anunuyuñjitvā rūpapasaṃsakā hutvā rūpaṃ upalāḷentā vicariṃsu. Te ekadivasaṃ ‘‘tvaṃ na sobhasi, ahaṃ sobhāmī’’ti rūpaṃ nissāya uppannavivādā avidūre nisinnaṃ ekaṃ mahallakattheraṃ disvā ‘‘eso amhākaṃ sobhanabhāvaṃ vā asobhanabhāvaṃ vā jānissatī’’ti taṃ upasaṅkamitvā ‘‘bhante, ko amhesu sobhano’’ti pucchiṃsu. So ‘‘āvuso, tumhehi ahameva sobhanataro’’ti āha. Daharā ‘‘ayaṃ mahallako amhehi pucchitaṃ akathetvā apucchitaṃ kathetī’’ti taṃ paribhāsitvā pakkamiṃsu. Sā tesaṃ kiriyā bhikkhusaṅghe pākaṭā jātā. Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko mahallako thero kira te rūpanissitake dahare lajjāpesī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, ime dve daharā idāneva rūpapasaṃsakā, pubbepete rūpameva upalāḷentā vicariṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो गङ्गातीरे रुक्खदेवता अहोसि। तदा गङ्गायमुनानं समागमट्ठाने गङ्गेय्यो च यामुनेय्यो च द्वे मच्छा ‘‘अहं सोभामि, त्वं न सोभसी’’ति रूपं निस्साय विवदमाना अविदूरे गङ्गातीरे कच्छपं निपन्नं दिस्वा ‘‘एसो अम्हाकं सोभनभावं वा असोभनभावं वा जानिस्सती’’ति तं उपसङ्कमित्वा ‘‘किं नु खो, सम्म कच्छप, गङ्गेय्यो सोभति, उदाहु यामुनेय्यो’’ति पुच्छिंसु। कच्छपो ‘‘गङ्गेय्योपि सोभति , यामुनेय्योपि सोभति, तुम्हेहि पन द्वीहि अहमेव अतिरेकतरं सोभामी’’ति इममत्थं पकासेन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto gaṅgātīre rukkhadevatā ahosi. Tadā gaṅgāyamunānaṃ samāgamaṭṭhāne gaṅgeyyo ca yāmuneyyo ca dve macchā ‘‘ahaṃ sobhāmi, tvaṃ na sobhasī’’ti rūpaṃ nissāya vivadamānā avidūre gaṅgātīre kacchapaṃ nipannaṃ disvā ‘‘eso amhākaṃ sobhanabhāvaṃ vā asobhanabhāvaṃ vā jānissatī’’ti taṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ nu kho, samma kacchapa, gaṅgeyyo sobhati, udāhu yāmuneyyo’’ti pucchiṃsu. Kacchapo ‘‘gaṅgeyyopi sobhati , yāmuneyyopi sobhati, tumhehi pana dvīhi ahameva atirekataraṃ sobhāmī’’ti imamatthaṃ pakāsento paṭhamaṃ gāthamāha –
१०९.
109.
‘‘सोभति मच्छो गङ्गेय्यो, अथो सोभति यामुनो।
‘‘Sobhati maccho gaṅgeyyo, atho sobhati yāmuno;
चतुप्पदोयं पुरिसो, निग्रोधपरिमण्डलो।
Catuppadoyaṃ puriso, nigrodhaparimaṇḍalo;
ईसकायतगीवो च, सब्बेव अतिरोचती’’ति॥
Īsakāyatagīvo ca, sabbeva atirocatī’’ti.
तत्थ चतुप्पदोयन्ति चतुप्पदो अयं। पुरिसोति अत्तानं सन्धाय वदति। निग्रोधपरिमण्डलोति सुजातो निग्रोधो विय परिमण्डलो। ईसकायतगीवोति रथीसा विय आयतगीवो । सब्बेव अतिरोचतीति एवं सण्ठानसम्पन्नो कच्छपो सब्बेव अतिरोचति, अहमेव सब्बे तुम्हे अतिक्कमित्वा सोभामीति वदति।
Tattha catuppadoyanti catuppado ayaṃ. Purisoti attānaṃ sandhāya vadati. Nigrodhaparimaṇḍaloti sujāto nigrodho viya parimaṇḍalo. Īsakāyatagīvoti rathīsā viya āyatagīvo . Sabbeva atirocatīti evaṃ saṇṭhānasampanno kacchapo sabbeva atirocati, ahameva sabbe tumhe atikkamitvā sobhāmīti vadati.
मच्छा तस्स कथं हुत्वा ‘‘अम्भो! पापकच्छप अम्हेहि पुच्छितं अकथेत्वा अञ्ञमेव कथेसी’’ति वत्वा दुतियं गाथमाह –
Macchā tassa kathaṃ hutvā ‘‘ambho! Pāpakacchapa amhehi pucchitaṃ akathetvā aññameva kathesī’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
११०.
110.
‘‘यं पुच्छितो न तं अक्खासि, अञ्ञं अक्खासि पुच्छितो।
‘‘Yaṃ pucchito na taṃ akkhāsi, aññaṃ akkhāsi pucchito;
अत्थप्पसंसको पोसो, नायं अस्माक रुच्चती’’ति॥
Atthappasaṃsako poso, nāyaṃ asmāka ruccatī’’ti.
तत्थ अत्तप्पसंसकोति अत्तानं पसंसनसीलो अत्तुक्कंसको पोसो। नायं अस्माक रुच्चतीति अयं पापकच्छपो अम्हाकं न रुच्चति न खमतीति कच्छपस्स उपरि उदकं खिपित्वा सकट्ठानमेव गमिंसु।
Tattha attappasaṃsakoti attānaṃ pasaṃsanasīlo attukkaṃsako poso. Nāyaṃ asmāka ruccatīti ayaṃ pāpakacchapo amhākaṃ na ruccati na khamatīti kacchapassa upari udakaṃ khipitvā sakaṭṭhānameva gamiṃsu.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा द्वे मच्छा द्वे दहरभिक्खू अहेसुं, कच्छपो महल्लको, इमस्स कारणस्स पच्चक्खकारिका गङ्गातीरे निब्बत्तरुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dve macchā dve daharabhikkhū ahesuṃ, kacchapo mahallako, imassa kāraṇassa paccakkhakārikā gaṅgātīre nibbattarukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
गङ्गेय्यजातकवण्णना पञ्चमा।
Gaṅgeyyajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २०५. गङ्गेय्यजातकं • 205. Gaṅgeyyajātakaṃ
