| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
खुद्दकनिकाये
Khuddakanikāye
इतिवुत्तक-अट्ठकथा
Itivuttaka-aṭṭhakathā
गन्थारम्भकथा
Ganthārambhakathā
महाकारुणिकं नाथं, ञेय्यसागरपारगुं।
Mahākāruṇikaṃ nāthaṃ, ñeyyasāgarapāraguṃ;
वन्दे निपुणगम्भीर-विचित्रनयदेसनं॥
Vande nipuṇagambhīra-vicitranayadesanaṃ.
विज्जाचरणसम्पन्ना, येन निय्यन्ति लोकतो।
Vijjācaraṇasampannā, yena niyyanti lokato;
वन्दे तमुत्तमं धम्मं, सम्मासम्बुद्धपूजितं॥
Vande tamuttamaṃ dhammaṃ, sammāsambuddhapūjitaṃ.
सीलादिगुणसम्पन्नो, ठितो मग्गफलेसु यो।
Sīlādiguṇasampanno, ṭhito maggaphalesu yo;
वन्दे अरियसङ्घं तं, पुञ्ञक्खेत्तं अनुत्तरं॥
Vande ariyasaṅghaṃ taṃ, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
वन्दनाजनितं पुञ्ञं, इति यं रतनत्तये।
Vandanājanitaṃ puññaṃ, iti yaṃ ratanattaye;
हतन्तरायो सब्बत्थ, हुत्वाहं तस्स तेजसा॥
Hatantarāyo sabbattha, hutvāhaṃ tassa tejasā.
एककादिप्पभेदेन , देसितानि महेसिना।
Ekakādippabhedena , desitāni mahesinā;
लोभादीनं पहानानि, दीपनानि विसेसतो॥
Lobhādīnaṃ pahānāni, dīpanāni visesato.
सुत्तानि एकतो कत्वा, इतिवुत्तपदक्खरं।
Suttāni ekato katvā, itivuttapadakkharaṃ;
धम्मसङ्गाहका थेरा, सङ्गायिंसु महेसयो॥
Dhammasaṅgāhakā therā, saṅgāyiṃsu mahesayo.
इतिवुत्तकमिच्चेव, नामेन वसिनो पुरे।
Itivuttakamicceva, nāmena vasino pure;
यं खुद्दकनिकायस्मिं, गम्भीरत्थपदक्कमं॥
Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, gambhīratthapadakkamaṃ.
तस्स गम्भीरञाणेहि, ओगाहेतब्बभावतो।
Tassa gambhīrañāṇehi, ogāhetabbabhāvato;
किञ्चापि दुक्करा कातुं, अत्थसंवण्णना मया॥
Kiñcāpi dukkarā kātuṃ, atthasaṃvaṇṇanā mayā.
सहसंवण्णनं यस्मा, धरते सत्थु सासनं।
Sahasaṃvaṇṇanaṃ yasmā, dharate satthu sāsanaṃ;
पुब्बाचरियसीहानं, तिट्ठतेव विनिच्छयो॥
Pubbācariyasīhānaṃ, tiṭṭhateva vinicchayo.
तस्मा तं अवलम्बित्वा, ओगाहेत्वान पञ्चपि।
Tasmā taṃ avalambitvā, ogāhetvāna pañcapi;
निकाये उपनिस्साय, पोराणट्ठकथानयं॥
Nikāye upanissāya, porāṇaṭṭhakathānayaṃ.
निस्सितं वाचनामग्गं, सुविसुद्धं अनाकुलं।
Nissitaṃ vācanāmaggaṃ, suvisuddhaṃ anākulaṃ;
महाविहारवासीनं, निपुणत्थविनिच्छयं॥
Mahāvihāravāsīnaṃ, nipuṇatthavinicchayaṃ.
पुनप्पुनागतं अत्थं, वज्जयित्वान साधुकं।
Punappunāgataṃ atthaṃ, vajjayitvāna sādhukaṃ;
यथाबलं करिस्सामि, इतिवुत्तकवण्णनं॥
Yathābalaṃ karissāmi, itivuttakavaṇṇanaṃ.
इति आकङ्खमानस्स, सद्धम्मस्स चिरट्ठितिं।
Iti ākaṅkhamānassa, saddhammassa ciraṭṭhitiṃ;
विभजन्तस्स तस्सत्थं, निसामयथ साधवोति॥
Vibhajantassa tassatthaṃ, nisāmayatha sādhavoti.
तत्थ इतिवुत्तकं नाम एककनिपातो, दुकनिपातो, तिकनिपातो, चतुक्कनिपातोति चतुनिपातसङ्गहं। तम्पि विनयपिटकं, सुत्तन्तपिटकं, अभिधम्मपिटकन्ति तीसु पिटकेसु सुत्तन्तपिटकपरियापन्नं; दीघनिकायो मज्झिमनिकायो, संयुत्तनिकायो, अङ्गुत्तरनिकायो, खुद्दकनिकायोति पञ्चसु निकायेसु खुद्दकनिकायपरियापन्नं; सुत्तं, गेय्यं, वेय्याकरणं, गाथा, उदानं, इतिवुत्तकं, जातकं, अब्भुतधम्मं, वेदल्लन्ति नवसु सासनङ्गेसु इतिवुत्तकङ्गभूतं।
Tattha itivuttakaṃ nāma ekakanipāto, dukanipāto, tikanipāto, catukkanipātoti catunipātasaṅgahaṃ. Tampi vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ; dīghanikāyo majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ; suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navasu sāsanaṅgesu itivuttakaṅgabhūtaṃ.
‘‘द्वासीति बुद्धतो गण्हिं, द्वेसहस्सानि भिक्खुतो।
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dvesahassāni bhikkhuto;
चतुरासीति सहस्सानि, ये मे धम्मा पवत्तिनो’’ति॥ (थेरगा॰ १०२७) –
Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027) –
एवं धम्मभण्डागारिकेन पटिञ्ञातेसु चतुरासीतिया धम्मक्खन्धसहस्सेसु कतिपयधम्मक्खन्धसङ्गहं। सुत्ततो एककनिपाते ताव सत्तवीसति सुत्तानि, दुकनिपाते द्वावीसति, तिकनिपाते पञ्ञास, चतुक्कनिपाते तेरसाति द्वादसाधिकसुत्तसतसङ्गहं। तस्स निपातेसु एककनिपातो आदि, वग्गेसु पाटिभोगवग्गो, सुत्तेसु लोभसुत्तं। तस्सापि ‘‘वुत्तञ्हेतं भगवता’’तिआदिकं आयस्मता आनन्देन पठममहासङ्गीतिकाले वुत्तं निदानमादि। सा पनायं पठममहासङ्गीति विनयपिटके तन्तिमारुळ्हा एव। यो पनेत्थ निदानकोसल्लत्थं वत्तब्बो कथामग्गो , सोपि सुमङ्गलविलासिनिया दीघनिकाय-अट्ठकथाय वित्थारतो वुत्तोयेवाति तत्थ वुत्तनयेनेव वेदितब्बो।
Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ. Suttato ekakanipāte tāva sattavīsati suttāni, dukanipāte dvāvīsati, tikanipāte paññāsa, catukkanipāte terasāti dvādasādhikasuttasatasaṅgahaṃ. Tassa nipātesu ekakanipāto ādi, vaggesu pāṭibhogavaggo, suttesu lobhasuttaṃ. Tassāpi ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panāyaṃ paṭhamamahāsaṅgīti vinayapiṭake tantimāruḷhā eva. Yo panettha nidānakosallatthaṃ vattabbo kathāmaggo , sopi sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāya-aṭṭhakathāya vitthārato vuttoyevāti tattha vuttanayeneva veditabbo.
