| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
खुद्दकनिकाये
Khuddakanikāye
पेतवत्थु-अट्ठकथा
Petavatthu-aṭṭhakathā
गन्थारम्भकथा
Ganthārambhakathā
महाकारुणिकं नाथं, ञेय्यसागरपारगुं।
Mahākāruṇikaṃ nāthaṃ, ñeyyasāgarapāraguṃ;
वन्दे निपुणगम्भीर-विचित्रनयदेसनं॥
Vande nipuṇagambhīra-vicitranayadesanaṃ.
विज्जाचरणसम्पन्ना, येन निय्यन्ति लोकतो।
Vijjācaraṇasampannā, yena niyyanti lokato;
वन्दे तमुत्तमं धम्मं, सम्मासम्बुद्धपूजितं॥
Vande tamuttamaṃ dhammaṃ, sammāsambuddhapūjitaṃ.
सीलादिगुणसम्पन्नो, ठितो मग्गफलेसु यो।
Sīlādiguṇasampanno, ṭhito maggaphalesu yo;
वन्दे अरियसङ्घं तं, पुञ्ञक्खेत्तं अनुत्तरं॥
Vande ariyasaṅghaṃ taṃ, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
वन्दनाजनितं पुञ्ञं, इति यं रतनत्तये।
Vandanājanitaṃ puññaṃ, iti yaṃ ratanattaye;
हतन्तरायो सब्बत्थ, हुत्वाहं तस्स तेजसा॥
Hatantarāyo sabbattha, hutvāhaṃ tassa tejasā.
पेतेहि च कतं कम्मं, यं यं पुरिमजातिसु।
Petehi ca kataṃ kammaṃ, yaṃ yaṃ purimajātisu;
पेतभावावहं तं तं, तेसञ्हि फलभेदतो॥
Petabhāvāvahaṃ taṃ taṃ, tesañhi phalabhedato.
पकासयन्ती बुद्धानं, देसना या विसेसतो।
Pakāsayantī buddhānaṃ, desanā yā visesato;
संवेगजननी कम्म-फलपच्चक्खकारिनी॥
Saṃvegajananī kamma-phalapaccakkhakārinī.
पेतवत्थूति नामेन, सुपरिञ्ञातवत्थुका।
Petavatthūti nāmena, supariññātavatthukā;
यं खुद्दकनिकायस्मिं, सङ्गायिंसु महेसयो॥
Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, saṅgāyiṃsu mahesayo.
तस्स सम्मावलम्बित्वा, पोराणट्ठकथानयं।
Tassa sammāvalambitvā, porāṇaṭṭhakathānayaṃ;
तत्थ तत्थ निदानानि, विभावेन्तो विसेसतो॥
Tattha tattha nidānāni, vibhāvento visesato.
सुविसुद्धं असंकिण्णं, निपुणत्थविनिच्छयं।
Suvisuddhaṃ asaṃkiṇṇaṃ, nipuṇatthavinicchayaṃ;
महाविहारवासीनं, समयं अविलोमयं॥
Mahāvihāravāsīnaṃ, samayaṃ avilomayaṃ.
यथाबलं करिस्सामि, अत्थसंवण्णनं सुभं।
Yathābalaṃ karissāmi, atthasaṃvaṇṇanaṃ subhaṃ;
सक्कच्चं भासतो तं मे, निसामयथ साधवोति॥
Sakkaccaṃ bhāsato taṃ me, nisāmayatha sādhavoti.
तत्थ पेतवत्थूति सेट्ठिपुत्तादिकस्स तस्स तस्स सत्तस्स पेतभावहेतुभूतं कम्मं, तस्स पन पकासनवसेन पवत्तो ‘‘खेत्तूपमा अरहन्तो’’तिआदिका परियत्तिधम्मो इध ‘‘पेतवत्थू’’ति अधिप्पेतो।
Tattha petavatthūti seṭṭhiputtādikassa tassa tassa sattassa petabhāvahetubhūtaṃ kammaṃ, tassa pana pakāsanavasena pavatto ‘‘khettūpamā arahanto’’tiādikā pariyattidhammo idha ‘‘petavatthū’’ti adhippeto.
तयिदं पेतवत्थु केन भासितं, कत्थ भासितं, कदा भासितं, कस्मा च भासितन्ति? वुच्चते – इदञ्हि पेतवत्थु दुविधेन पवत्तं अट्ठुप्पत्तिवसेन, पुच्छाविस्सज्जनवसेन च। तत्थ यं अट्ठुप्पत्तिवसेन पवत्तं, तं भगवता भासितं, इतरं नारदत्थेरादीहि पुच्छितं तेहि तेहि पेतेहि भासितं। सत्था पन यस्मा नारदत्थेरादीहि तस्मिं तस्मिं पुच्छाविस्सज्जने आरोचिते तं तं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि, तस्मा सब्बम्पेतं पेतवत्थु सत्थारा भासितमेव नाम जातं। पवत्तितवरधम्मचक्के हि सत्थरि तत्थ तत्थ राजगहादीसु विहरन्ते येभुय्येन ताय ताय अट्ठुप्पत्तिया पुच्छाविस्सज्जनवसेन सत्तानं कम्मफलपच्चक्खकरणाय तं तं पेतवत्थु देसनारुळ्हन्ति अयं तावेत्थ ‘‘केन भासित’’न्तिआदीनं पदानं साधारणतो विस्सज्जना। असाधारणतो पन तस्स तस्स वत्थुस्स अत्थवण्णनायमेव आगमिस्सति।
Tayidaṃ petavatthu kena bhāsitaṃ, kattha bhāsitaṃ, kadā bhāsitaṃ, kasmā ca bhāsitanti? Vuccate – idañhi petavatthu duvidhena pavattaṃ aṭṭhuppattivasena, pucchāvissajjanavasena ca. Tattha yaṃ aṭṭhuppattivasena pavattaṃ, taṃ bhagavatā bhāsitaṃ, itaraṃ nāradattherādīhi pucchitaṃ tehi tehi petehi bhāsitaṃ. Satthā pana yasmā nāradattherādīhi tasmiṃ tasmiṃ pucchāvissajjane ārocite taṃ taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi, tasmā sabbampetaṃ petavatthu satthārā bhāsitameva nāma jātaṃ. Pavattitavaradhammacakke hi satthari tattha tattha rājagahādīsu viharante yebhuyyena tāya tāya aṭṭhuppattiyā pucchāvissajjanavasena sattānaṃ kammaphalapaccakkhakaraṇāya taṃ taṃ petavatthu desanāruḷhanti ayaṃ tāvettha ‘‘kena bhāsita’’ntiādīnaṃ padānaṃ sādhāraṇato vissajjanā. Asādhāraṇato pana tassa tassa vatthussa atthavaṇṇanāyameva āgamissati.
तं पनेतं पेतवत्थु विनयपिटकं सुत्तन्तपिटकं अभिधम्मपिटकन्ति तीसु पिटकेसु सुत्तन्तपिटकपरियापन्नं, दीघनिकायो मज्झिमनिकायो संयुत्तनिकायो अङ्गुत्तरनिकायो खुद्दकनिकायोति पञ्चसु निकायेसु खुद्दकनिकायपरियापन्नं, सुत्तं गेय्यं वेय्याकरणं गाथा उदानं इतिवुत्तकं जातकं अब्भुतधम्मं वेदल्लन्ति नवसु सासनङ्गेसु गाथासङ्गहं।
Taṃ panetaṃ petavatthu vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ, dīghanikāyo majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ, suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthāsaṅgahaṃ.
‘‘द्वासीति बुद्धतो गण्हिं, द्वे सहस्सानि भिक्खुतो।
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;
चतुरासीति सहस्सानि, ये मे धम्मा पवत्तिनो’’ति॥ (थेरगा॰ १०२७) –
Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027) –
एवं धम्मभण्डागारिकेन पटिञ्ञातेसु चतुरासीतिया धम्मक्खन्धसहस्सेसु कतिपयधम्मक्खन्धसङ्गहं, भाणवारतो चतुभाणवारमत्तं, वग्गतो – उरगवग्गो उब्बरिवग्गो चूळवग्गो महावग्गोति चतुवग्गसङ्गहं। तेसु पठमवग्गे द्वादस वत्थूनि, दुतियवग्गे तेरस वत्थूनि, ततियवग्गे दस वत्थूनि, चतुत्थवग्गे सोळस वत्थूनीति वत्थुतो एकपञ्ञासवत्थुपटिमण्डितं। तस्स वग्गेसु उरगवग्गो आदि, वत्थूसु खेत्तूपमपेतवत्थु आदि, तस्सापि ‘‘खेत्तूपमा अरहन्तो’’ति अयं गाथा आदि।
Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ, bhāṇavārato catubhāṇavāramattaṃ, vaggato – uragavaggo ubbarivaggo cūḷavaggo mahāvaggoti catuvaggasaṅgahaṃ. Tesu paṭhamavagge dvādasa vatthūni, dutiyavagge terasa vatthūni, tatiyavagge dasa vatthūni, catutthavagge soḷasa vatthūnīti vatthuto ekapaññāsavatthupaṭimaṇḍitaṃ. Tassa vaggesu uragavaggo ādi, vatthūsu khettūpamapetavatthu ādi, tassāpi ‘‘khettūpamā arahanto’’ti ayaṃ gāthā ādi.
