| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
खुद्दकनिकाये
Khuddakanikāye
थेरगाथा-अट्ठकथा
Theragāthā-aṭṭhakathā
(पठमो भागो)
(Paṭhamo bhāgo)
गन्थारम्भकथा
Ganthārambhakathā
महाकारुणिकं नाथं, ञेय्यसागरपारगुं।
Mahākāruṇikaṃ nāthaṃ, ñeyyasāgarapāraguṃ;
वन्दे निपुणगम्भीर-विचित्रनयदेसनं॥
Vande nipuṇagambhīra-vicitranayadesanaṃ.
विज्जाचरणसम्पन्ना, येन निय्यन्ति लोकतो।
Vijjācaraṇasampannā, yena niyyanti lokato;
वन्दे तमुत्तमं धम्मं, सम्मासम्बुद्धपूजितं॥
Vande tamuttamaṃ dhammaṃ, sammāsambuddhapūjitaṃ.
सीलादिगुणसम्पन्नो, ठितो मग्गफलेसु यो।
Sīlādiguṇasampanno, ṭhito maggaphalesu yo;
वन्दे अरियसङ्घं तं, पुञ्ञक्खेत्तं अनुत्तरं॥
Vande ariyasaṅghaṃ taṃ, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
वन्दनाजनितं पुञ्ञं, इति यं रतनत्तये।
Vandanājanitaṃ puññaṃ, iti yaṃ ratanattaye;
हतन्तरायो सब्बत्थ, हुत्वाहं तस्स तेजसा॥
Hatantarāyo sabbattha, hutvāhaṃ tassa tejasā.
या ता सुभूतिआदीहि, कतकिच्चेहि तादिहि।
Yā tā subhūtiādīhi, katakiccehi tādihi;
थेरेहि भासिता गाथा, थेरीहि च निरामिसा॥
Therehi bhāsitā gāthā, therīhi ca nirāmisā.
उदाननादविधिना, गम्भीरा निपुणा सुभा।
Udānanādavidhinā, gambhīrā nipuṇā subhā;
सुञ्ञतापटिसंयुत्ता, अरियधम्मप्पकासिका॥
Suññatāpaṭisaṃyuttā, ariyadhammappakāsikā.
थेरगाथाति नामेन, थेरीगाथाति तादिनो।
Theragāthāti nāmena, therīgāthāti tādino;
या खुद्दकनिकायम्हि, सङ्गायिंसु महेसयो॥
Yā khuddakanikāyamhi, saṅgāyiṃsu mahesayo.
तासं गम्भीरञाणेहि, ओगाहेतब्बभावतो।
Tāsaṃ gambhīrañāṇehi, ogāhetabbabhāvato;
किञ्चापि दुक्करा कातुं, अत्थसंवण्णना मया॥
Kiñcāpi dukkarā kātuṃ, atthasaṃvaṇṇanā mayā.
सहसंवण्णनं यस्मा, धरते सत्थु सासनं।
Sahasaṃvaṇṇanaṃ yasmā, dharate satthu sāsanaṃ;
पुब्बाचरियसीहानं, तिट्ठतेव विनिच्छयो॥
Pubbācariyasīhānaṃ, tiṭṭhateva vinicchayo.
तस्मा तं अवलम्बित्वा, ओगाहेत्वान पञ्चपि।
Tasmā taṃ avalambitvā, ogāhetvāna pañcapi;
निकाये उपनिस्साय, पोराणट्ठकथानयं॥
Nikāye upanissāya, porāṇaṭṭhakathānayaṃ.
सुविसुद्धं असंकिण्णं, निपुणत्थविनिच्छयं।
Suvisuddhaṃ asaṃkiṇṇaṃ, nipuṇatthavinicchayaṃ;
महाविहारवासीनं, समयं अविलोमयं॥
Mahāvihāravāsīnaṃ, samayaṃ avilomayaṃ.
यासं अत्थो दुविञ्ञेय्यो, अनुपुब्बिकथं विना।
Yāsaṃ attho duviññeyyo, anupubbikathaṃ vinā;
तासं तञ्च विभावेन्तो, दीपयन्तो विनिच्छयं॥
Tāsaṃ tañca vibhāvento, dīpayanto vinicchayaṃ.
यथाबलं करिस्सामि, अत्थसंवण्णनं सुभं।
Yathābalaṃ karissāmi, atthasaṃvaṇṇanaṃ subhaṃ;
सक्कच्चं थेरगाथानं, थेरीगाथानमेव च॥
Sakkaccaṃ theragāthānaṃ, therīgāthānameva ca.
इति आकङ्खमानस्स, सद्धम्मस्स चिरट्ठितिं।
Iti ākaṅkhamānassa, saddhammassa ciraṭṭhitiṃ;
तदत्थं विभजन्तस्स, निसामयथ साधवोति॥
Tadatthaṃ vibhajantassa, nisāmayatha sādhavoti.
का पनेता थेरगाथा थेरीगाथा च, कथञ्च पवत्ताति, कामञ्चायमत्थो गाथासु वुत्तोयेव पाकटकरणत्थं पन पुनपि वुच्चते – तत्थ थेरगाथा ताव सुभूतित्थेरादीहि भासिता। या हि ते अत्तना यथाधिगतं मग्गफलसुखं पच्चवेक्खित्वा काचि उदानवसेन, काचि अत्तनो समापत्तिविहारपच्चवेक्खणवसेन, काचि पुच्छावसेन, काचि परिनिब्बानसमये सासनस्स निय्यानिकभावविभावनवसेन अभासिंसु, ता सब्बा सङ्गीतिकाले एकज्झं कत्वा ‘‘थेरगाथा’’इच्चेव धम्मसङ्गाहकेहि सङ्गीता। थेरीगाथा पन थेरियो उद्दिस्स देसिता।
Kā panetā theragāthā therīgāthā ca, kathañca pavattāti, kāmañcāyamattho gāthāsu vuttoyeva pākaṭakaraṇatthaṃ pana punapi vuccate – tattha theragāthā tāva subhūtittherādīhi bhāsitā. Yā hi te attanā yathādhigataṃ maggaphalasukhaṃ paccavekkhitvā kāci udānavasena, kāci attano samāpattivihārapaccavekkhaṇavasena, kāci pucchāvasena, kāci parinibbānasamaye sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanavasena abhāsiṃsu, tā sabbā saṅgītikāle ekajjhaṃ katvā ‘‘theragāthā’’icceva dhammasaṅgāhakehi saṅgītā. Therīgāthā pana theriyo uddissa desitā.
ता पन विनयपिटकं, सुत्तन्तपिटकं अभिधम्मपिटकन्ति तीसु पिटकेसु सुत्तन्तपिटकपरियापन्ना। दीघनिकायो, मज्झिमनिकायो, संयुत्तनिकायो, अङ्गुत्तरनिकायो, खुद्दकनिकायोति पञ्चसु निकायेसु खुद्दकनिकायपरियापन्ना, सुत्तं, गेय्यं, वेय्याकरणं, गाथा, उदानं, इतिवुत्तकं , जातकं, अब्भुतधम्मं, वेदल्लन्ति नवसु सासनङ्गेसु गाथङ्गसङ्गहं गता।
Tā pana vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannā. Dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannā, suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ , jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navasu sāsanaṅgesu gāthaṅgasaṅgahaṃ gatā.
‘‘द्वासीति बुद्धतो गण्हिं, द्वेसहस्सानि भिक्खुतो।
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dvesahassāni bhikkhuto;
चतुरासीतिसहस्सानि, ये मे धम्मा पवत्तिनो’’ति॥
Caturāsītisahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti.
एवं धम्मभण्डागारिकेन पटिञ्ञातेसु चतुरासीतिया धम्मक्खन्धसहस्सेसु कतिपयधम्मक्खन्धसङ्गहं गता।
Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ gatā.
तत्थ थेरगाथा ताव निपाततो एकनिपातो एकुत्तरवसेन याव चुद्दसनिपाताति चुद्दसनिपातो सोळसनिपातो वीसतिनिपातो तिंसनिपातो चत्तालीसनिपातो पञ्ञासनिपातो सट्ठिनिपातो सत्ततिनिपातोति एकवीसतिनिपातसङ्गहा। निपातनं निक्खिपनन्ति निपातो। एको एकेको गाथानं निपातो निक्खेपो एत्थाति एकनिपातो। इमिना नयेन सेसेसुपि अत्थो वेदितब्बो।
Tattha theragāthā tāva nipātato ekanipāto ekuttaravasena yāva cuddasanipātāti cuddasanipāto soḷasanipāto vīsatinipāto tiṃsanipāto cattālīsanipāto paññāsanipāto saṭṭhinipāto sattatinipātoti ekavīsatinipātasaṅgahā. Nipātanaṃ nikkhipananti nipāto. Eko ekeko gāthānaṃ nipāto nikkhepo etthāti ekanipāto. Iminā nayena sesesupi attho veditabbo.
तत्थ एकनिपाते द्वादस वग्गा। एकेकस्मिं वग्गे दस दस कत्वा वीसुत्तरसतं थेरा, तत्तिका एव गाथा। वुत्तञ्हि –
Tattha ekanipāte dvādasa vaggā. Ekekasmiṃ vagge dasa dasa katvā vīsuttarasataṃ therā, tattikā eva gāthā. Vuttañhi –
‘‘वीसुत्तरसतं थेरा, कतकिच्चा अनासवा।
‘‘Vīsuttarasataṃ therā, katakiccā anāsavā;
एककम्हि निपातम्हि, सुसङ्गीता महेसिभी’’ति॥
Ekakamhi nipātamhi, susaṅgītā mahesibhī’’ti.
दुकनिपाते एकूनपञ्ञास थेरा, अट्ठनवुति गाथा; तिकनिपाते सोळस थेरा, अट्ठचत्तालीस गाथा; चतुक्कनिपाते तेरस थेरा, द्वेपञ्ञास गाथा; पञ्चकनिपाते द्वादस थेरा, सट्ठि गाथा; छक्कनिपाते चुद्दस थेरा, चतुरासीति गाथा; सत्तकनिपाते पञ्च थेरा, पञ्चतिंस गाथा; अट्ठकनिपाते तयो थेरा, चतुवीसति गाथा; नवकनिपाते एको थेरो, नव गाथा; दसनिपाते सत्त थेरा, सत्तति गाथा; एकादसनिपाते एको थेरो, एकादस गाथा; द्वादसनिपाते द्वे थेरा, चतुवीसति गाथा; तेरसनिपाते एको थेरो, तेरस गाथा; चुद्दसनिपाते द्वे थेरा, अट्ठवीसति गाथा; पन्नरसनिपातो नत्थि, सोळसनिपाते द्वे थेरा, द्वत्तिंस गाथा; वीसतिनिपाते दस थेरा, पञ्चचत्तालीसाधिकानि द्वे गाथासतानि; तिंसनिपाते तयो थेरा, सतं पञ्च च गाथा; चत्तालीसनिपाते एको थेरो, द्वेचत्तालीस गाथा; पञ्ञासनिपाते एको थेरो, पञ्चपञ्ञास गाथा; सट्ठिनिपाते एको थेरो, अट्ठसट्ठि गाथा; सत्ततिनिपाते एको थेरो, एकसत्तति गाथा। सम्पिण्डेत्वा पन द्वेसतानि चतुसट्ठि च थेरा, सहस्सं तीणि सतानि सट्ठि च गाथाति। वुत्तम्पि चेतं –
Dukanipāte ekūnapaññāsa therā, aṭṭhanavuti gāthā; tikanipāte soḷasa therā, aṭṭhacattālīsa gāthā; catukkanipāte terasa therā, dvepaññāsa gāthā; pañcakanipāte dvādasa therā, saṭṭhi gāthā; chakkanipāte cuddasa therā, caturāsīti gāthā; sattakanipāte pañca therā, pañcatiṃsa gāthā; aṭṭhakanipāte tayo therā, catuvīsati gāthā; navakanipāte eko thero, nava gāthā; dasanipāte satta therā, sattati gāthā; ekādasanipāte eko thero, ekādasa gāthā; dvādasanipāte dve therā, catuvīsati gāthā; terasanipāte eko thero, terasa gāthā; cuddasanipāte dve therā, aṭṭhavīsati gāthā; pannarasanipāto natthi, soḷasanipāte dve therā, dvattiṃsa gāthā; vīsatinipāte dasa therā, pañcacattālīsādhikāni dve gāthāsatāni; tiṃsanipāte tayo therā, sataṃ pañca ca gāthā; cattālīsanipāte eko thero, dvecattālīsa gāthā; paññāsanipāte eko thero, pañcapaññāsa gāthā; saṭṭhinipāte eko thero, aṭṭhasaṭṭhi gāthā; sattatinipāte eko thero, ekasattati gāthā. Sampiṇḍetvā pana dvesatāni catusaṭṭhi ca therā, sahassaṃ tīṇi satāni saṭṭhi ca gāthāti. Vuttampi cetaṃ –
‘‘सहस्सं होन्ति ता गाथा, तीणि सट्ठि सतानि च।
‘‘Sahassaṃ honti tā gāthā, tīṇi saṭṭhi satāni ca;
थेरा च द्वे सता सट्ठि, चत्तारो च पकासिता’’ति॥
Therā ca dve satā saṭṭhi, cattāro ca pakāsitā’’ti.
थेरीगाथा पन एकनिपातो एकुत्तरवसेन याव नवनिपाताति नवनिपातो एकादसनिपातो, द्वादसनिपातो, सोळसनिपातो, वीसतिनिपातो, तिंसनिपातो, चत्तालीसनिपातो, महानिपातोति सोळसनिपातसङ्गहा। तत्थ एकनिपाते अट्ठारस थेरियो, अट्ठारसेव गाथा; दुकनिपाते दस थेरियो, वीसति गाथा; तिकनिपाते अट्ठ थेरियो, चतुवीसति गाथा; चतुक्कनिपाते एका थेरी, चतस्सो गाथा; पञ्चकनिपाते द्वादस थेरियो सट्ठि गाथा; छक्कनिपाते अट्ठ थेरियो अट्ठचत्तालीस गाथा; सत्तनिपाते तिस्सो थेरियो, एकवीसति गाथा; अट्ठ निपाततो पट्ठाय याव सोळसनिपाता एकेका थेरियो तंतंनिपातपरिमाणा गाथा; वीसतिनिपाते पञ्च थेरियो, अट्ठारससतगाथा; तिंसनिपाते एका थेरी, चतुत्तिंस गाथा; चत्तालीसनिपाते एका थेरी, अट्ठचत्तालीस गाथा; महानिपातेपि एका थेरी, पञ्चसत्तति गाथा। एवमेत्थ निपातानं गाथावग्गानं गाथानञ्च परिमाणं वेदितब्बं।
Therīgāthā pana ekanipāto ekuttaravasena yāva navanipātāti navanipāto ekādasanipāto, dvādasanipāto, soḷasanipāto, vīsatinipāto, tiṃsanipāto, cattālīsanipāto, mahānipātoti soḷasanipātasaṅgahā. Tattha ekanipāte aṭṭhārasa theriyo, aṭṭhāraseva gāthā; dukanipāte dasa theriyo, vīsati gāthā; tikanipāte aṭṭha theriyo, catuvīsati gāthā; catukkanipāte ekā therī, catasso gāthā; pañcakanipāte dvādasa theriyo saṭṭhi gāthā; chakkanipāte aṭṭha theriyo aṭṭhacattālīsa gāthā; sattanipāte tisso theriyo, ekavīsati gāthā; aṭṭha nipātato paṭṭhāya yāva soḷasanipātā ekekā theriyo taṃtaṃnipātaparimāṇā gāthā; vīsatinipāte pañca theriyo, aṭṭhārasasatagāthā; tiṃsanipāte ekā therī, catuttiṃsa gāthā; cattālīsanipāte ekā therī, aṭṭhacattālīsa gāthā; mahānipātepi ekā therī, pañcasattati gāthā. Evamettha nipātānaṃ gāthāvaggānaṃ gāthānañca parimāṇaṃ veditabbaṃ.
