Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    దీఘనికాయే

    Dīghanikāye

    సీలక్ఖన్ధవగ్గట్ఠకథా

    Sīlakkhandhavaggaṭṭhakathā

    గన్థారమ్భకథా

    Ganthārambhakathā

    కరుణాసీతలహదయం , పఞ్ఞాపజ్జోతవిహతమోహతమం;

    Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    సనరామరలోకగరుం, వన్దే సుగతం గతివిముత్తం.

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    బుద్ధోపి బుద్ధభావం, భావేత్వా చేవ సచ్ఛికత్వా చ;

    Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    యం ఉపగతో గతమలం, వన్దే తమనుత్తరం ధమ్మం.

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    సుగతస్స ఓరసానం, పుత్తానం మారసేనమథనానం;

    Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    అట్ఠన్నమ్పి సమూహం, సిరసా వన్దే అరియసఙ్ఘం.

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ఇతి మే పసన్నమతినో, రతనత్తయవన్దనామయం పుఞ్ఞం;

    Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    యం సువిహతన్తరాయో, హుత్వా తస్సానుభావేన.

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    దీఘస్స దీఘసుత్తఙ్కితస్స, నిపుణస్స ఆగమవరస్స;

    Dīghassa dīghasuttaṅkitassa, nipuṇassa āgamavarassa;

    బుద్ధానుబుద్ధసంవణ్ణితస్స, సద్ధావహగుణస్స.

    Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa, saddhāvahaguṇassa.

    అత్థప్పకాసనత్థం, అట్ఠకథా ఆదితో వసిసతేహి;

    Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    పఞ్చహి యా సఙ్గీతా, అనుసఙ్గీతా చ పచ్ఛాపి.

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    సీహళదీపం పన ఆభతాథ, వసినా మహామహిన్దేన;

    Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha, vasinā mahāmahindena;

    ఠపితా సీహళభాసాయ, దీపవాసీనమత్థాయ.

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    అపనేత్వాన తతోహం, సీహళభాసం మనోరమం భాసం;

    Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    తన్తినయానుచ్ఛవికం, ఆరోపేన్తో విగతదోసం.

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    సమయం అవిలోమేన్తో, థేరానం థేరవంసపదీపానం;

    Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsapadīpānaṃ;

    సునిపుణవినిచ్ఛయానం, మహావిహారే నివాసీనం.

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    హిత్వా పునప్పునాగతమత్థం, అత్థం పకాసయిస్సామి;

    Hitvā punappunāgatamatthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    సుజనస్స చ తుట్ఠత్థం, చిరట్ఠితత్థఞ్చ ధమ్మస్స.

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    సీలకథా ధుతధమ్మా, కమ్మట్ఠానాని చేవ సబ్బాని;

    Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    చరియావిధానసహితో, ఝానసమాపత్తివిత్థారో.

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    సబ్బా చ అభిఞ్ఞాయో, పఞ్ఞాసఙ్కలననిచ్ఛయో చేవ;

    Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ఖన్ధధాతాయతనిన్ద్రియాని, అరియాని చేవ చత్తారి.

    Khandhadhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    సచ్చాని పచ్చయాకారదేసనా, సుపరిసుద్ధనిపుణనయా;

    Saccāni paccayākāradesanā, suparisuddhanipuṇanayā;

    అవిముత్తతన్తిమగ్గా, విపస్సనా భావనా చేవ.

    Avimuttatantimaggā, vipassanā bhāvanā ceva.

    ఇతి పన సబ్బం యస్మా, విసుద్ధిమగ్గే మయా సుపరిసుద్ధం;

    Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    వుత్తం తస్మా భియ్యో, న తం ఇధ విచారయిస్సామి.

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘మజ్ఝే విసుద్ధిమగ్గో, ఏస చతున్నమ్పి ఆగమానఞ్హి;

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ఠత్వా పకాసయిస్సతి, తత్థ యథా భాసితం అత్థం’’.

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathā bhāsitaṃ atthaṃ’’.

    ఇచ్చేవ కతో తస్మా, తమ్పి గహేత్వాన సద్ధిమేతాయ;

    Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    అట్ఠకథాయ విజానథ, దీఘాగమనిస్సితం అత్థన్తి.

    Aṭṭhakathāya vijānatha, dīghāgamanissitaṃ atthanti.

    నిదానకథా

    Nidānakathā

    తత్థ దీఘాగమో నామ సీలక్ఖన్ధవగ్గో, మహావగ్గో, పాథికవగ్గోతి వగ్గతో తివగ్గో హోతి; సుత్తతో చతుత్తింససుత్తసఙ్గహో. తస్స వగ్గేసు సీలక్ఖన్ధవగ్గో ఆది, సుత్తేసు బ్రహ్మజాలం. బ్రహ్మజాలస్సాపి ‘‘ఏవం మే సుత’’న్తిఆదికం ఆయస్మతా ఆనన్దేన పఠమమహాసఙ్గీతికాలే వుత్తం నిదానమాది.

    Tattha dīghāgamo nāma sīlakkhandhavaggo, mahāvaggo, pāthikavaggoti vaggato tivaggo hoti; suttato catuttiṃsasuttasaṅgaho. Tassa vaggesu sīlakkhandhavaggo ādi, suttesu brahmajālaṃ. Brahmajālassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi.

    పఠమమహాసఙ్గీతికథా

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā

    పఠమమహాసఙ్గీతి నామ చేసా కిఞ్చాపి వినయపిటకే తన్తిమారూళ్హా, నిదానకోసల్లత్థం పన ఇధాపి ఏవం వేదితబ్బా. ధమ్మచక్కప్పవత్తనఞ్హి ఆదిం కత్వా యావ సుభద్దపరిబ్బాజకవినయనా కతబుద్ధకిచ్చే, కుసినారాయం ఉపవత్తనే మల్లానం సాలవనే యమకసాలానమన్తరే విసాఖపుణ్ణమదివసే పచ్చూససమయే అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బుతే భగవతి లోకనాథే, భగవతో ధాతుభాజనదివసే సన్నిపతితానం సత్తన్నం భిక్ఖుసతసహస్సానం సఙ్ఘత్థేరో ఆయస్మా మహాకస్సపో సత్తాహపరినిబ్బుతే భగవతి సుభద్దేన వుడ్ఢపబ్బజితేన – ‘‘అలం, ఆవుసో, మా సోచిత్థ, మా పరిదేవిత్థ, సుముత్తా మయం తేన మహాసమణేన, ఉపద్దుతా చ హోమ – ‘ఇదం వో కప్పతి, ఇదం వో న కప్పతీ’తి, ఇదాని పన మయం యం ఇచ్ఛిస్సామ, తం కరిస్సామ, యం న ఇచ్ఛిస్సామ న తం కరిస్సామా’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭) వుత్తవచనమనుస్సరన్తో, ఈదిసస్స చ సఙ్ఘసన్నిపాతస్స పున దుల్లభభావం మఞ్ఞమానో, ‘‘ఠానం ఖో పనేతం విజ్జతి, యం పాపభిక్ఖూ ‘అతీతసత్థుకం పావచన’న్తి మఞ్ఞమానా పక్ఖం లభిత్వా నచిరస్సేవ సద్ధమ్మం అన్తరధాపేయ్యుం, యావ చ ధమ్మవినయో తిట్ఠతి, తావ అనతీతసత్థుకమేవ పావచనం హోతి. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –

    Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi vinayapiṭake tantimārūḷhā, nidānakosallatthaṃ pana idhāpi evaṃ veditabbā. Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā katabuddhakicce, kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe, bhagavato dhātubhājanadivase sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati subhaddena vuḍḍhapabbajitena – ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena, upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti, idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma, taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437) vuttavacanamanussaranto, īdisassa ca saṅghasannipātassa puna dullabhabhāvaṃ maññamāno, ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ pāpabhikkhū ‘atītasatthukaṃ pāvacana’nti maññamānā pakkhaṃ labhitvā nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ, yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati, tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘యో వో, ఆనన్ద, మయా ధమ్మో చ వినయో చ దేసితో పఞ్ఞత్తో, సో వో మమచ్చయేన సత్థా’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౧౬).

    ‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’ti (dī. ni. 2.216).

    ‘యంనూనాహం ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యం, యథయిదం సాసనం అద్ధనియం అస్స చిరట్ఠితికం’.

    ‘Yaṃnūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ, yathayidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ’.

    యఞ్చాహం భగవతా –

    Yañcāhaṃ bhagavatā –

    ‘ధారేస్ససి పన మే త్వం, కస్సప, సాణాని పంసుకూలాని నిబ్బసనానీ’తి (సం॰ ని॰ ౨.౧౫౪) వత్వా చీవరే సాధారణపరిభోగేన.

    ‘Dhāressasi pana me tvaṃ, kassapa, sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānī’ti (saṃ. ni. 2.154) vatvā cīvare sādhāraṇaparibhogena.

    ‘అహం, భిక్ఖవే, యావదేవ ఆకఙ్ఖామి వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరామి; కస్సపోపి, భిక్ఖవే, యావదేవ, ఆకఙ్ఖతి వివిచ్చేవ కామేహి వివిచ్చ అకుసలేహి ధమ్మేహి సవితక్కం సవిచారం వివేకజం పీతిసుఖం పఠమం ఝానం ఉపసమ్పజ్జ విహరతీ’తి (సం॰ ని॰ ౨.౧౫౨).

    ‘Ahaṃ, bhikkhave, yāvadeva ākaṅkhāmi vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi; kassapopi, bhikkhave, yāvadeva, ākaṅkhati vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’ti (saṃ. ni. 2.152).

    ఏవమాదినా నయేన నవానుపుబ్బవిహారఛళభిఞ్ఞాప్పభేదే ఉత్తరిమనుస్సధమ్మే అత్తనా సమసమట్ఠపనేన చ అనుగ్గహితో, తథా ఆకాసే పాణిం చాలేత్వా అలగ్గచిత్తతాయ చేవ చన్దోపమపటిపదాయ చ పసంసితో, తస్స కిమఞ్ఞం ఆణణ్యం భవిస్సతి. నను మం భగవా రాజా వియ సకకవచఇస్సరియానుప్పదానేన అత్తనో కులవంసప్పతిట్ఠాపకం పుత్తం ‘సద్ధమ్మవంసప్పతిట్ఠాపకో మే అయం భవిస్సతీ’తి, మన్త్వా ఇమినా అసాధారణేన అనుగ్గహేన అనుగ్గహేసి, ఇమాయ చ ఉళారాయ పసంసాయ పసంసీతి చిన్తయన్తో ధమ్మవినయసఙ్గాయనత్థం భిక్ఖూనం ఉస్సాహం జనేసి. యథాహ –

    Evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito, tathā ākāse pāṇiṃ cāletvā alaggacittatāya ceva candopamapaṭipadāya ca pasaṃsito, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati. Nanu maṃ bhagavā rājā viya sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ ‘saddhammavaṃsappatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatī’ti, mantvā iminā asādhāraṇena anuggahena anuggahesi, imāya ca uḷārāya pasaṃsāya pasaṃsīti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesi. Yathāha –

    ‘‘అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘ఏకమిదాహం, ఆవుసో, సమయం పావాయ కుసినారం అద్ధానమగ్గప్పటిపన్నో మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం పఞ్చమత్తేహి భిక్ఖుసతేహీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭) సబ్బం సుభద్దకణ్డం విత్థారతో వేదితబ్బం. అత్థం పనస్స మహాపరినిబ్బానావసానే ఆగతట్ఠానేయేవ కథయిస్సామ.

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ‘ekamidāhaṃ, āvuso, samayaṃ pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti (cūḷava. 437) sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbaṃ. Atthaṃ panassa mahāparinibbānāvasāne āgataṭṭhāneyeva kathayissāma.

    తతో పరం ఆహ –

    Tato paraṃ āha –

    ‘‘హన్ద మయం, ఆవుసో, ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయామ, పురే అధమ్మో దిప్పతి, ధమ్మో పటిబాహియ్యతి; పురే అవినయో దిప్పతి, వినయో పటిబాహియ్యతి; పురే అధమ్మవాదినో బలవన్తో హోన్తి, ధమ్మవాదినో దుబ్బలా హోన్తి, పురే అవినయవాదినో బలవన్తో హోన్తి, వినయవాదినో దుబ్బలా హోన్తీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭).

    ‘‘Handa mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyāma, pure adhammo dippati, dhammo paṭibāhiyyati; pure avinayo dippati, vinayo paṭibāhiyyati; pure adhammavādino balavanto honti, dhammavādino dubbalā honti, pure avinayavādino balavanto honti, vinayavādino dubbalā hontī’’ti (cūḷava. 437).

    భిక్ఖూ ఆహంసు – ‘‘తేన హి, భన్తే, థేరో భిక్ఖూ ఉచ్చినతూ’’తి. థేరో పన సకలనవఙ్గసత్థుసాసనపరియత్తిధరే పుథుజ్జనసోతాపన్నసకదాగామిఅనాగామి సుక్ఖవిపస్సక ఖీణాసవభిక్ఖూ అనేకసతే, అనేకసహస్సే చ వజ్జేత్వా తిపిటకసబ్బపరియత్తిప్పభేదధరే పటిసమ్భిదాప్పత్తే మహానుభావే యేభుయ్యేన భగవతో ఏతదగ్గం ఆరోపితే తేవిజ్జాదిభేదే ఖీణాసవభిక్ఖూయేవ ఏకూనపఞ్చసతే పరిగ్గహేసి. యే సన్ధాయ ఇదం వుత్తం – ‘‘అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఏకేనూనాని పఞ్చ అరహన్తసతాని ఉచ్చినీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭).

    Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘tena hi, bhante, thero bhikkhū uccinatū’’ti. Thero pana sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmi sukkhavipassaka khīṇāsavabhikkhū anekasate, anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare paṭisambhidāppatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavato etadaggaṃ āropite tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo ekenūnāni pañca arahantasatāni uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    కిస్స పన థేరో ఏకేనూనమకాసీతి? ఆయస్మతో ఆనన్దత్థేరస్స ఓకాసకరణత్థం. తేనహాయస్మతా సహాపి, వినాపి, న సక్కా ధమ్మసఙ్గీతిం కాతుం. సో హాయస్మా సేక్ఖో సకరణీయో, తస్మా సహాపి న సక్కా. యస్మా పనస్స కిఞ్చి దసబలదేసితం సుత్తగేయ్యాదికం అప్పచ్చక్ఖం నామ నత్థి. యథాహ –

    Kissa pana thero ekenūnamakāsīti? Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tenahāyasmatā sahāpi, vināpi, na sakkā dhammasaṅgītiṃ kātuṃ. So hāyasmā sekkho sakaraṇīyo, tasmā sahāpi na sakkā. Yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ appaccakkhaṃ nāma natthi. Yathāha –

    ‘‘ద్వాసీతి బుద్ధతో గణ్హిం, ద్వే సహస్సాని భిక్ఖుతో;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    చతురాసీతి సహస్సాని, యే మే ధమ్మా పవత్తినో’’తి. (థేరగా॰ ౧౦౨౭);

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027);

    తస్మా వినాపి న సక్కా.

    Tasmā vināpi na sakkā.

    యది ఏవం సేక్ఖోపి సమానో ధమ్మసఙ్గీతియా బహుకారత్తా థేరేన ఉచ్చినితబ్బో అస్స, అథ కస్మా న ఉచ్చినితోతి? పరూపవాదవివజ్జనతో. థేరో హి ఆయస్మన్తే ఆనన్దే అతివియ విస్సత్థో అహోసి, తథా హి నం సిరస్మిం పలితేసు జాతేసుపి ‘న వాయం కుమారకో మత్తమఞ్ఞాసీ’తి, (సం॰ ని॰ ౨.౧౫౪) కుమారకవాదేన ఓవదతి. సక్యకులప్పసుతో చాయస్మా తథాగతస్స భాతా చూళపితుపుత్తో. తత్థ కేచి భిక్ఖూ ఛన్దాగమనం వియ మఞ్ఞమానా – ‘‘బహూ అసేక్ఖపటిసమ్భిదాప్పత్తే భిక్ఖూ ఠపేత్వా ఆనన్దం సేక్ఖపటిసమ్భిదాప్పత్తం థేరో ఉచ్చినీ’’తి ఉపవదేయ్యుం. తం పరూపవాదం పరివజ్జేన్తో, ‘ఆనన్దం వినా ధమ్మసఙ్గీతిం న సక్కా కాతుం, భిక్ఖూనంయేవ నం అనుమతియా గహేస్సామీ’తి న ఉచ్చిని.

    Yadi evaṃ sekkhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa, atha kasmā na uccinitoti? Parūpavādavivajjanato. Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi, tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’ti, (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati. Sakyakulappasuto cāyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapituputto. Tattha keci bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā – ‘‘bahū asekkhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ. Taṃ parūpavādaṃ parivajjento, ‘ānandaṃ vinā dhammasaṅgītiṃ na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva naṃ anumatiyā gahessāmī’ti na uccini.

    అథ సయమేవ భిక్ఖూ ఆనన్దస్సత్థాయ థేరం యాచింసు. యథాహ –

    Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu. Yathāha –

    ‘‘భిక్ఖూ ఆయస్మన్తం మహాకస్సపం ఏతదవోచుం – ‘అయం, భన్తే, ఆయస్మా ఆనన్దో కిఞ్చాపి సేక్ఖో అభబ్బో ఛన్దా దోసా మోహా భయా అగతిం గన్తుం, బహు చానేన భగవతో సన్తికే ధమ్మో చ వినయో చ పరియత్తో, తేన హి, భన్తే, థేరో ఆయస్మన్తమ్పి ఆనన్దం ఉచ్చినతూ’తి. అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఆయస్మన్తమ్పి ఆనన్దం ఉచ్చినీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭).

    ‘‘Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā ānando kiñcāpi sekkho abhabbo chandā dosā mohā bhayā agatiṃ gantuṃ, bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tena hi, bhante, thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantampi ānandaṃ uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    ఏవం భిక్ఖూనం అనుమతియా ఉచ్చినితేన తేనాయస్మతా సద్ధిం పఞ్చథేరసతాని అహేసుం.

    Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañcatherasatāni ahesuṃ.

    అథ ఖో థేరానం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘కత్థ ను ఖో మయం ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యామా’’తి? అథ ఖో థేరానం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – ‘‘రాజగహం ఖో మహాగోచరం పహూతసేనాసనం, యంనూన మయం రాజగహే వస్సం వసన్తా ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యామ, న అఞ్ఞే భిక్ఖూ రాజగహే వస్సం ఉపగచ్ఛేయ్యు’’న్తి (చూళవ॰ ౪౩౭).

    Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘kattha nu kho mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti? Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahūtasenāsanaṃ, yaṃnūna mayaṃ rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, na aññe bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyu’’nti (cūḷava. 437).

    కస్మా పన నేసం ఏతదహోసి? ‘‘ఇదం పన అమ్హాకం థావరకమ్మం, కోచి విసభాగపుగ్గలో సఙ్ఘమజ్ఝం పవిసిత్వా ఉక్కోటేయ్యా’’తి. అథాయస్మా మహాకస్సపో ఞత్తిదుతియేన కమ్మేన సావేసి –

    Kasmā pana nesaṃ etadahosi? ‘‘Idaṃ pana amhākaṃ thāvarakammaṃ, koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā ukkoṭeyyā’’ti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena sāvesi –

    ‘‘సుణాతు మే, ఆవుసో సఙ్ఘో, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం సఙ్ఘో ఇమాని పఞ్చ భిక్ఖుసతాని సమ్మన్నేయ్య రాజగహే వస్సం వసన్తాని ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయితుం, న అఞ్ఞేహి భిక్ఖూహి రాజగహే వస్సం వసితబ్బ’’న్తి. ఏసా ఞత్తి.

    ‘‘Suṇātu me, āvuso saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ saṅgho imāni pañca bhikkhusatāni sammanneyya rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabba’’nti. Esā ñatti.

    ‘‘సుణాతు మే, ఆవుసో సఙ్ఘో, సఙ్ఘో ఇమాని పఞ్చభిక్ఖుసతాని సమ్మన్న’’తి ‘రాజగహే వస్సం వసన్తాని ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయితుం, న అఞ్ఞేహి భిక్ఖూహి రాజగహే వస్సం వసితబ్బన్తి. యస్సాయస్మతో ఖమతి ఇమేసం పఞ్చన్నం భిక్ఖుసతానం సమ్ముతి’ రాజగహే వస్సం వసన్తానం ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయితుం, న అఞ్ఞేహి భిక్ఖూహి రాజగహే వస్సం వసితబ్బన్తి, సో తుణ్హస్స; యస్స నక్ఖమతి, సో భాసేయ్య.

    ‘‘Suṇātu me, āvuso saṅgho, saṅgho imāni pañcabhikkhusatāni sammanna’’ti ‘rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti. Yassāyasmato khamati imesaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ sammuti’ rājagahe vassaṃ vasantānaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti, so tuṇhassa; yassa nakkhamati, so bhāseyya.

    ‘‘సమ్మతాని సఙ్ఘేన ఇమాని పఞ్చభిక్ఖుసతాని రాజగహే వస్సం వసన్తాని ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయితుం, న అఞ్ఞేహి భిక్ఖూహి రాజగహే వస్సం వసితబ్బన్తి, ఖమతి సఙ్ఘస్స, తస్మా తుణ్హీ, ఏవమేతం ధారయామీ’’తి (చూళవ॰ ౪౩౮).

    ‘‘Sammatāni saṅghena imāni pañcabhikkhusatāni rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (cūḷava. 438).

    అయం పన కమ్మవాచా తథాగతస్స పరినిబ్బానతో ఏకవీసతిమే దివసే కతా. భగవా హి విసాఖపుణ్ణమాయం పచ్చూససమయే పరినిబ్బుతో, అథస్స సత్తాహం సువణ్ణవణ్ణం సరీరం గన్ధమాలాదీహి పూజయింసు. ఏవం సత్తాహం సాధుకీళనదివసా నామ అహేసుం. తతో సత్తాహం చితకాయ అగ్గినా ఝాయి, సత్తాహం సత్తిపఞ్జరం కత్వా సన్ధాగారసాలాయం ధాతుపూజం కరింసూతి, ఏకవీసతి దివసా గతా. జేట్ఠమూలసుక్కపక్ఖపఞ్చమియంయేవ ధాతుయో భాజయింసు. ఏతస్మిం ధాతుభాజనదివసే సన్నిపతితస్స మహాభిక్ఖుసఙ్ఘస్స సుభద్దేన వుడ్ఢపబ్బజితేన కతం అనాచారం ఆరోచేత్వా వుత్తనయేనేవ చ భిక్ఖూ ఉచ్చినిత్వా అయం కమ్మవాచా కతా.

    Ayaṃ pana kammavācā tathāgatassa parinibbānato ekavīsatime divase katā. Bhagavā hi visākhapuṇṇamāyaṃ paccūsasamaye parinibbuto, athassa sattāhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ gandhamālādīhi pūjayiṃsu. Evaṃ sattāhaṃ sādhukīḷanadivasā nāma ahesuṃ. Tato sattāhaṃ citakāya agginā jhāyi, sattāhaṃ sattipañjaraṃ katvā sandhāgārasālāyaṃ dhātupūjaṃ kariṃsūti, ekavīsati divasā gatā. Jeṭṭhamūlasukkapakkhapañcamiyaṃyeva dhātuyo bhājayiṃsu. Etasmiṃ dhātubhājanadivase sannipatitassa mahābhikkhusaṅghassa subhaddena vuḍḍhapabbajitena kataṃ anācāraṃ ārocetvā vuttanayeneva ca bhikkhū uccinitvā ayaṃ kammavācā katā.

    ఇమఞ్చ పన కమ్మవాచం కత్వా థేరో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘ఆవుసో, ఇదాని తుమ్హాకం చత్తాలీస దివసా ఓకాసో కతో, తతో పరం ‘అయం నామ నో పలిబోధో అత్థీ’తి, వత్తుం న లబ్భా, తస్మా ఏత్థన్తరే యస్స రోగపలిబోధో వా ఆచరియుపజ్ఝాయపలిబోధో వా మాతాపితుపలిబోధో వా అత్థి, పత్తం వా పన పచితబ్బం, చీవరం వా కాతబ్బం, సో తం పలిబోధం ఛిన్దిత్వా తం కరణీయం కరోతూ’’తి.

    Imañca pana kammavācaṃ katvā thero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, idāni tumhākaṃ cattālīsa divasā okāso kato, tato paraṃ ‘ayaṃ nāma no palibodho atthī’ti, vattuṃ na labbhā, tasmā etthantare yassa rogapalibodho vā ācariyupajjhāyapalibodho vā mātāpitupalibodho vā atthi, pattaṃ vā pana pacitabbaṃ, cīvaraṃ vā kātabbaṃ, so taṃ palibodhaṃ chinditvā taṃ karaṇīyaṃ karotū’’ti.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా థేరో అత్తనో పఞ్చసతాయ పరిసాయ పరివుతో రాజగహం గతో. అఞ్ఞేపి మహాథేరా అత్తనో అత్తనో పరివారే గహేత్వా సోకసల్లసమప్పితం మహాజనం అస్సాసేతుకామా తం తం దిసం పక్కన్తా. పుణ్ణత్థేరో పన సత్తసతభిక్ఖుపరివారో ‘తథాగతస్స పరినిబ్బానట్ఠానం ఆగతాగతం మహాజనం అస్సాసేస్సామీ’తి కుసినారాయంయేవ అట్ఠాసి.

    Evañca pana vatvā thero attano pañcasatāya parisāya parivuto rājagahaṃ gato. Aññepi mahātherā attano attano parivāre gahetvā sokasallasamappitaṃ mahājanaṃ assāsetukāmā taṃ taṃ disaṃ pakkantā. Puṇṇatthero pana sattasatabhikkhuparivāro ‘tathāgatassa parinibbānaṭṭhānaṃ āgatāgataṃ mahājanaṃ assāsessāmī’ti kusinārāyaṃyeva aṭṭhāsi.

    ఆయస్మా ఆనన్దో యథా పుబ్బే అపరినిబ్బుతస్స, ఏవం పరినిబ్బుతస్సాపి భగవతో సయమేవ పత్తచీవరమాదాయ పఞ్చహి భిక్ఖుసతేహి సద్ధిం యేన సావత్థి తేన చారికం పక్కామి. గచ్ఛతో గచ్ఛతో పనస్స పరివారా భిక్ఖూ గణనపథం వీతివత్తా. తేనాయస్మతా గతగతట్ఠానే మహాపరిదేవో అహోసి . అనుపుబ్బేన పన సావత్థిమనుప్పత్తే థేరే సావత్థివాసినో మనుస్సా ‘‘థేరో కిర ఆగతో’’తి సుత్వా గన్ధమాలాదిహత్థా పచ్చుగ్గన్త్వా – ‘‘భన్తే, ఆనన్ద, పుబ్బే భగవతా సద్ధిం ఆగచ్ఛథ, అజ్జ కుహిం భగవన్తం ఠపేత్వా ఆగతత్థా’’తిఆదీని వదమానా పరోదింసు. బుద్ధస్స భగవతో పరినిబ్బానదివసే వియ మహాపరిదేవో అహోసి.

    Āyasmā ānando yathā pubbe aparinibbutassa, evaṃ parinibbutassāpi bhagavato sayameva pattacīvaramādāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi. Gacchato gacchato panassa parivārā bhikkhū gaṇanapathaṃ vītivattā. Tenāyasmatā gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi . Anupubbena pana sāvatthimanuppatte there sāvatthivāsino manussā ‘‘thero kira āgato’’ti sutvā gandhamālādihatthā paccuggantvā – ‘‘bhante, ānanda, pubbe bhagavatā saddhiṃ āgacchatha, ajja kuhiṃ bhagavantaṃ ṭhapetvā āgatatthā’’tiādīni vadamānā parodiṃsu. Buddhassa bhagavato parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi.

    తత్ర సుదం ఆయస్మా ఆనన్దో అనిచ్చతాదిపటిసంయుత్తాయ ధమ్మియాకథాయ తం మహాజనం సఞ్ఞాపేత్వా జేతవనం పవిసిత్వా దసబలేన వసితగన్ధకుటిం వన్దిత్వా ద్వారం వివరిత్వా మఞ్చపీఠం నీహరిత్వా పప్ఫోటేత్వా గన్ధకుటిం సమ్మజ్జిత్వా మిలాతమాలాకచవరం ఛడ్డేత్వా మఞ్చపీఠం అతిహరిత్వా పున యథాఠానే ఠపేత్వా భగవతో ఠితకాలే కరణీయం వత్తం సబ్బమకాసి. కురుమానో చ న్హానకోట్ఠకసమ్మజ్జనఉదకుపట్ఠాపనాదికాలేసు గన్ధకుటిం వన్దిత్వా – ‘‘నను భగవా, అయం తుమ్హాకం న్హానకాలో, అయం ధమ్మదేసనాకాలో, అయం భిక్ఖూనం ఓవాదదానకాలో, అయం సీహసేయ్యకప్పనకాలో, అయం ముఖధోవనకాలో’’తిఆదినా నయేన పరిదేవమానోవ అకాసి, యథా తం భగవతో గుణగణామతరసఞ్ఞుతాయ పతిట్ఠితపేమో చేవ అఖీణాసవో చ అనేకేసు చ జాతిసతసహస్సేసు అఞ్ఞమఞ్ఞస్సూపకారసఞ్జనితచిత్తమద్దవో. తమేనం అఞ్ఞతరా దేవతా – ‘‘భన్తే, ఆనన్ద, తుమ్హే ఏవం పరిదేవమానా కథం అఞ్ఞే అస్సాసేస్సథా’’తి సంవేజేసి. సో తస్సా వచనేన సంవిగ్గహదయో సన్థమ్భిత్వా తథాగతస్స పరినిబ్బానతో పభుతి ఠాననిసజ్జబహులత్తా ఉస్సన్నధాతుకం కాయం సమస్సాసేతుం దుతియదివసే ఖీరవిరేచనం పివిత్వా విహారేయేవ నిసీది. యం సన్ధాయ సుభేన మాణవేన పహితం మాణవకం ఏతదవోచ –

    Tatra sudaṃ āyasmā ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyākathāya taṃ mahājanaṃ saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiṃ vanditvā dvāraṃ vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Kurumāno ca nhānakoṭṭhakasammajjanaudakupaṭṭhāpanādikālesu gandhakuṭiṃ vanditvā – ‘‘nanu bhagavā, ayaṃ tumhākaṃ nhānakālo, ayaṃ dhammadesanākālo, ayaṃ bhikkhūnaṃ ovādadānakālo, ayaṃ sīhaseyyakappanakālo, ayaṃ mukhadhovanakālo’’tiādinā nayena paridevamānova akāsi, yathā taṃ bhagavato guṇagaṇāmatarasaññutāya patiṭṭhitapemo ceva akhīṇāsavo ca anekesu ca jātisatasahassesu aññamaññassūpakārasañjanitacittamaddavo. Tamenaṃ aññatarā devatā – ‘‘bhante, ānanda, tumhe evaṃ paridevamānā kathaṃ aññe assāsessathā’’ti saṃvejesi. So tassā vacanena saṃviggahadayo santhambhitvā tathāgatassa parinibbānato pabhuti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva nisīdi. Yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca –

    ‘‘అకాలో, ఖో మాణవక, అత్థి మే అజ్జ భేసజ్జమత్తా పీతా, అప్పేవ నామ స్వేపి ఉపసఙ్కమేయ్యామా’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౪౪౭).

    ‘‘Akālo, kho māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, appeva nāma svepi upasaṅkameyyāmā’’ti (dī. ni. 1.447).

    దుతియదివసే చేతకత్థేరేన పచ్ఛాసమణేన గన్త్వా సుభేన మాణవేన పుట్ఠో ఇమస్మిం దీఘనికాయే సుభసుత్తం నామ దసమం సుత్తం అభాసి.

    Dutiyadivase cetakattherena pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho imasmiṃ dīghanikāye subhasuttaṃ nāma dasamaṃ suttaṃ abhāsi.

    అథ ఆనన్దత్థేరో జేతవనమహావిహారే ఖణ్డఫుల్లప్పటిసఙ్ఖరణం కారాపేత్వా ఉపకట్ఠాయ వస్సూపనాయికాయ భిక్ఖుసఙ్ఘం ఓహాయ రాజగహం గతో తథా అఞ్ఞేపి ధమ్మసఙ్గాహకా భిక్ఖూతి. ఏవఞ్హి గతే, తే సన్ధాయ చ ఇదం వుత్తం – ‘‘అథ ఖో థేరా భిక్ఖూ రాజగహం అగమంసు, ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయితు’’న్తి (చూళవ॰ ౪౩౮). తే ఆసళ్హీపుణ్ణమాయం ఉపోసథం కత్వా పాటిపదదివసే సన్నిపతిత్వా వస్సం ఉపగచ్ఛింసు.

    Atha ānandatthero jetavanamahāvihāre khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya bhikkhusaṅghaṃ ohāya rājagahaṃ gato tathā aññepi dhammasaṅgāhakā bhikkhūti. Evañhi gate, te sandhāya ca idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho therā bhikkhū rājagahaṃ agamaṃsu, dhammañca vinayañca saṅgāyitu’’nti (cūḷava. 438). Te āsaḷhīpuṇṇamāyaṃ uposathaṃ katvā pāṭipadadivase sannipatitvā vassaṃ upagacchiṃsu.

    తేన ఖో పన సమయేన రాజగహం పరివారేత్వా అట్ఠారస మహావిహారా హోన్తి, తే సబ్బేపి ఛడ్డితపతితఉక్లాపా అహేసుం. భగవతో హి పరినిబ్బానే సబ్బేపి భిక్ఖూ అత్తనో అత్తనో పత్తచీవరమాదాయ విహారే చ పరివేణే చ ఛడ్డేత్వా అగమంసు. తత్థ కతికవత్తం కురుమానా థేరా భగవతో వచనపూజనత్థం తిత్థియవాదపరిమోచనత్థఞ్చ – ‘పఠమం మాసం ఖణ్డఫుల్లప్పటిసఙ్ఖరణం కరోమా’తి చిన్తేసుం. తిత్థియా హి ఏవం వదేయ్యుం – ‘‘సమణస్స గోతమస్స సావకా సత్థరి ఠితేయేవ విహారే పటిజగ్గింసు, పరినిబ్బుతే ఛడ్డేసుం, కులానం మహాధనపరిచ్చాగో వినస్సతీ’’తి. తేసఞ్చ వాదపరిమోచనత్థం చిన్తేసున్తి వుత్తం హోతి. ఏవం చిన్తయిత్వా చ పన కతికవత్తం కరింసు. యం సన్ధాయ వుత్తం –

    Tena kho pana samayena rājagahaṃ parivāretvā aṭṭhārasa mahāvihārā honti, te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi parinibbāne sabbepi bhikkhū attano attano pattacīvaramādāya vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha katikavattaṃ kurumānā therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca – ‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’ti cintesuṃ. Titthiyā hi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesuṃ, kulānaṃ mahādhanapariccāgo vinassatī’’ti. Tesañca vādaparimocanatthaṃ cintesunti vuttaṃ hoti. Evaṃ cintayitvā ca pana katikavattaṃ kariṃsu. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘అథ ఖో థేరానం భిక్ఖూనం ఏతదహోసి – భగవతా, ఖో ఆవుసో, ఖణ్డఫుల్లప్పటిసఙ్ఖరణం వణ్ణితం, హన్ద మయం, ఆవుసో, పఠమం మాసం ఖణ్డఫుల్లప్పటిసఙ్ఖరణం కరోమ, మజ్ఝిమం మాసం సన్నిపతిత్వా ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయిస్సామా’’తి (చూళవ॰ ౪౩౮).

    ‘‘Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – bhagavatā, kho āvuso, khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ, handa mayaṃ, āvuso, paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karoma, majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti (cūḷava. 438).

    తే దుతియదివసే గన్త్వా రాజద్వారే అట్ఠంసు. రాజా ఆగన్త్వా వన్దిత్వా – ‘‘కిం భన్తే, ఆగతత్థా’’తి అత్తనా కత్తబ్బకిచ్చం పుచ్ఛి. థేరా అట్ఠారస మహావిహారపటిసఙ్ఖరణత్థాయ హత్థకమ్మం పటివేదేసుం. రాజా హత్థకమ్మకారకే మనుస్సే అదాసి. థేరా పఠమం మాసం సబ్బవిహారే పటిసఙ్ఖరాపేత్వా రఞ్ఞో ఆరోచేసుం – ‘‘నిట్ఠితం, మహారాజ, విహారపటిసఙ్ఖరణం, ఇదాని ధమ్మవినయసఙ్గహం కరోమా’’తి. ‘‘సాధు భన్తే విసట్ఠా కరోథ, మయ్హం ఆణాచక్కం , తుమ్హాకఞ్చ ధమ్మచక్కం హోతు, ఆణాపేథ, భన్తే, కిం కరోమీ’’తి. ‘‘సఙ్గహం కరోన్తానం భిక్ఖూనం సన్నిసజ్జట్ఠానం మహారాజా’’తి. ‘‘కత్థ కరోమి, భన్తే’’తి? ‘‘వేభారపబ్బతపస్సే సత్తపణ్ణి గుహాద్వారే కాతుం యుత్తం మహారాజా’’తి. ‘‘సాధు, భన్తే’’తి ఖో రాజా అజాతసత్తు విస్సకమ్మునా నిమ్మితసదిసం సువిభత్తభిత్తిథమ్భసోపానం, నానావిధమాలాకమ్మలతాకమ్మవిచిత్తం, అభిభవన్తమివ రాజభవనవిభూతిం, అవహసన్తమివ దేవవిమానసిరిం, సిరియా నికేతనమివ ఏకనిపాతతిత్థమివ చ దేవమనుస్సనయనవిహంగానం, లోకరామణేయ్యకమివ సమ్పిణ్డితం దట్ఠబ్బసారమణ్డం మణ్డపం కారాపేత్వా వివిధకుసుమదామోలమ్బకవినిగ్గలన్తచారువితానం నానారతనవిచిత్తమణికోట్టిమతలమివ చ, నం నానాపుప్ఫూపహారవిచిత్తసుపరినిట్ఠితభూమికమ్మం బ్రహ్మవిమానసదిసం అలఙ్కరిత్వా, తస్మిం మహామణ్డపే పఞ్చసతానం భిక్ఖూనం అనగ్ఘాని పఞ్చ కప్పియపచ్చత్థరణసతాని పఞ్ఞపేత్వా, దక్ఖిణభాగం నిస్సాయ ఉత్తరాభిముఖం థేరాసనం, మణ్డపమజ్ఝే పురత్థాభిముఖం బుద్ధస్స భగవతో ఆసనారహం ధమ్మాసనం పఞ్ఞపేత్వా, దన్తఖచితం బీజనిఞ్చేత్థ ఠపేత్వా, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఆరోచాపేసి – ‘‘నిట్ఠితం, భన్తే, మమ కిచ్చ’’న్తి.

    Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu. Rājā āgantvā vanditvā – ‘‘kiṃ bhante, āgatatthā’’ti attanā kattabbakiccaṃ pucchi. Therā aṭṭhārasa mahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. Rājā hatthakammakārake manusse adāsi. Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ, idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti. ‘‘Sādhu bhante visaṭṭhā karotha, mayhaṃ āṇācakkaṃ , tumhākañca dhammacakkaṃ hotu, āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti. ‘‘Saṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ mahārājā’’ti. ‘‘Kattha karomi, bhante’’ti? ‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇi guhādvāre kātuṃ yuttaṃ mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti kho rājā ajātasattu vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittithambhasopānaṃ, nānāvidhamālākammalatākammavicittaṃ, abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ, avahasantamiva devavimānasiriṃ, siriyā niketanamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṃgānaṃ, lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāmolambakaviniggalantacāruvitānaṃ nānāratanavicittamaṇikoṭṭimatalamiva ca, naṃ nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā, tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañca kappiyapaccattharaṇasatāni paññapetvā, dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ, maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññapetvā, dantakhacitaṃ bījaniñcettha ṭhapetvā, bhikkhusaṅghassa ārocāpesi – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, mama kicca’’nti.

    తస్మిఞ్చ పన దివసే ఏకచ్చే భిక్ఖూ ఆయస్మన్తం ఆనన్దం సన్ధాయ ఏవమాహంసు – ‘‘ఇమస్మిం భిక్ఖుసఙ్ఘే ఏకో భిక్ఖు విస్సగన్ధం వాయన్తో విచరతీ’’తి. థేరో తం సుత్వా ఇమస్మిం భిక్ఖుసఙ్ఘే అఞ్ఞో విస్సగన్ధం వాయన్తో విచరణకభిక్ఖు నామ నత్థి. అద్ధా ఏతే మం సన్ధాయ వదన్తీతి సంవేగం ఆపజ్జి. ఏకచ్చే నం ఆహంసుయేవ – ‘‘స్వే ఆవుసో, ఆనన్ద, సన్నిపాతో, త్వఞ్చ సేక్ఖో సకరణీయో, తేన తే న యుత్తం సన్నిపాతం గన్తుం, అప్పమత్తో హోహీ’’తి.

    Tasmiñca pana divase ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ sandhāya evamāhaṃsu – ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyanto vicaratī’’ti. Thero taṃ sutvā imasmiṃ bhikkhusaṅghe añño vissagandhaṃ vāyanto vicaraṇakabhikkhu nāma natthi. Addhā ete maṃ sandhāya vadantīti saṃvegaṃ āpajji. Ekacce naṃ āhaṃsuyeva – ‘‘sve āvuso, ānanda, sannipāto, tvañca sekkho sakaraṇīyo, tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ, appamatto hohī’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో – ‘స్వే సన్నిపాతో, న ఖో మేతం పతిరూపం య్వాహం సేక్ఖో సమానో సన్నిపాతం గచ్ఛేయ్య’న్తి, బహుదేవ రత్తిం కాయగతాయ సతియా వీతినామేత్వా రత్తియా పచ్చూససమయే చఙ్కమా ఓరోహిత్వా విహారం పవిసిత్వా ‘‘నిపజ్జిస్సామీ’’తి కాయం ఆవజ్జేసి, ద్వే పాదా భూమితో ముత్తా, అపత్తఞ్చ సీసం బిమ్బోహనం, ఏతస్మిం అన్తరే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చి. అయఞ్హి ఆయస్మా చఙ్కమేన బహి వీతినామేత్వా విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తో చిన్తేసి – ‘‘నను మం భగవా ఏతదవోచ – ‘కతపుఞ్ఞోసి త్వం, ఆనన్ద, పధానమనుయుఞ్జ, ఖిప్పం హోహిసి అనాసవో’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౦౭). బుద్ధానఞ్చ కథాదోసో నామ నత్థి, మమ పన అచ్చారద్ధం వీరియం, తేన మే చిత్తం ఉద్ధచ్చాయ సంవత్తతి. హన్దాహం వీరియసమతం యోజేమీ’’తి, చఙ్కమా ఓరోహిత్వా పాదధోవనట్ఠానే ఠత్వా పాదే ధోవిత్వా విహారం పవిసిత్వా మఞ్చకే నిసీదిత్వా, ‘‘థోకం విస్సమిస్సామీ’’తి కాయం మఞ్చకే అపనామేసి. ద్వే పాదా భూమితో ముత్తా, సీసం బిమ్బోహనమప్పత్తం, ఏతస్మిం అన్తరే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముత్తం, చతుఇరియాపథవిరహితం థేరస్స అరహత్తం. తేన ‘‘ఇమస్మిం సాసనే అనిపన్నో అనిసిన్నో అట్ఠితో అచఙ్కమన్తో కో భిక్ఖు అరహత్తం పత్తో’’తి వుత్తే ‘‘ఆనన్దత్థేరో’’తి వత్తుం వట్టతి.

    Atha kho āyasmā ānando – ‘sve sannipāto, na kho metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ gaccheyya’nti, bahudeva rattiṃ kāyagatāya satiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamaye caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi, dve pādā bhūmito muttā, apattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207). Buddhānañca kathādoso nāma natthi, mama pana accāraddhaṃ vīriyaṃ, tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati. Handāhaṃ vīriyasamataṃ yojemī’’ti, caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā, ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake apanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā, sīsaṃ bimbohanamappattaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ. Tena ‘‘imasmiṃ sāsane anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.

    అథ థేరా భిక్ఖూ దుతియదివసే పఞ్చమియం కాళపక్ఖస్స కతభత్తకిచ్చా పత్తచీవరం పటిసామేత్వా ధమ్మసభాయం సన్నిపతింసు. అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో అరహా సమానో సన్నిపాతం అగమాసి. కథం అగమాసి? ‘‘ఇదానిమ్హి సన్నిపాతమజ్ఝం పవిసనారహో’’తి హట్ఠతుట్ఠచిత్తో ఏకంసం చీవరం కత్వా బన్ధనా ముత్తతాలపక్కం వియ, పణ్డుకమ్బలే నిక్ఖిత్తజాతిమణి వియ, విగతవలాహకే నభే సముగ్గతపుణ్ణచన్దో వియ, బాలాతపసమ్ఫస్సవికసితరేణుపిఞ్జరగబ్భం పదుమం వియ చ, పరిసుద్ధేన పరియోదాతేన సప్పభేన సస్సిరీకేన చ ముఖవరేన అత్తనో అరహత్తప్పత్తిం ఆరోచయమానో వియ అగమాసి. అథ నం దిస్వా ఆయస్మతో మహాకస్సపస్స ఏతదహోసి – ‘‘సోభతి వత భో అరహత్తప్పత్తో ఆనన్దో, సచే సత్థా ధరేయ్య, అద్ధా అజ్జానన్దస్స సాధుకారం దదేయ్య, హన్ద , దానిస్సాహం సత్థారా దాతబ్బం సాధుకారం దదామీ’’తి, తిక్ఖత్తుం సాధుకారమదాసి.

    Atha therā bhikkhū dutiyadivase pañcamiyaṃ kāḷapakkhassa katabhattakiccā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatiṃsu. Atha kho āyasmā ānando arahā samāno sannipātaṃ agamāsi. Kathaṃ agamāsi? ‘‘Idānimhi sannipātamajjhaṃ pavisanāraho’’ti haṭṭhatuṭṭhacitto ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā bandhanā muttatālapakkaṃ viya, paṇḍukambale nikkhittajātimaṇi viya, vigatavalāhake nabhe samuggatapuṇṇacando viya, bālātapasamphassavikasitareṇupiñjaragabbhaṃ padumaṃ viya ca, parisuddhena pariyodātena sappabhena sassirīkena ca mukhavarena attano arahattappattiṃ ārocayamāno viya agamāsi. Atha naṃ disvā āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘‘sobhati vata bho arahattappatto ānando, sace satthā dhareyya, addhā ajjānandassa sādhukāraṃ dadeyya, handa , dānissāhaṃ satthārā dātabbaṃ sādhukāraṃ dadāmī’’ti, tikkhattuṃ sādhukāramadāsi.

    మజ్ఝిమభాణకా పన వదన్తి – ‘‘ఆనన్దత్థేరో అత్తనో అరహత్తప్పత్తిం ఞాపేతుకామో భిక్ఖూహి సద్ధిం నాగతో, భిక్ఖూ యథావుడ్ఢం అత్తనో అత్తనో పత్తాసనే నిసీదన్తా ఆనన్దత్థేరస్స ఆసనం ఠపేత్వా నిసిన్నా. తత్థ కేచి ఏవమాహంసు – ‘ఏతం ఆసనం కస్సా’తి? ‘ఆనన్దస్సా’తి. ‘ఆనన్దో పన కుహిం గతో’తి? తస్మిం సమయే థేరో చిన్తేసి – ‘ఇదాని మయ్హం గమనకాలో’తి. తతో అత్తనో ఆనుభావం దస్సేన్తో పథవియం నిముజ్జిత్వా అత్తనో ఆసనేయేవ అత్తానం దస్సేసీ’’తి, ఆకాసేన గన్త్వా నిసీదీతిపి ఏకే. యథా వా తథా వా హోతు. సబ్బథాపి తం దిస్వా ఆయస్మతో మహాకస్సపస్స సాధుకారదానం యుత్తమేవ.

    Majjhimabhāṇakā pana vadanti – ‘‘ānandatthero attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ nāgato, bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha keci evamāhaṃsu – ‘etaṃ āsanaṃ kassā’ti? ‘Ānandassā’ti. ‘Ānando pana kuhiṃ gato’ti? Tasmiṃ samaye thero cintesi – ‘idāni mayhaṃ gamanakālo’ti. Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesī’’ti, ākāsena gantvā nisīdītipi eke. Yathā vā tathā vā hotu. Sabbathāpi taṃ disvā āyasmato mahākassapassa sādhukāradānaṃ yuttameva.

    ఏవం ఆగతే పన తస్మిం ఆయస్మన్తే మహాకస్సపత్థేరో భిక్ఖూ ఆమన్తేసి – ‘‘ఆవుసో, కిం పఠమం సఙ్గాయామ, ధమ్మం వా వినయం వా’’తి? భిక్ఖూ ఆహంసు – ‘‘భన్తే, మహాకస్సప, వినయో నామ బుద్ధసాసనస్స ఆయు. వినయే ఠితే సాసనం ఠితం నామ హోతి. తస్మా పఠమం వినయం సఙ్గాయామా’’తి. ‘‘కం ధురం కత్వా’’తి? ‘‘ఆయస్మన్తం ఉపాలి’’న్తి. ‘‘కిం ఆనన్దో నప్పహోతీ’’తి? ‘‘నో నప్పహోతి’’. అపి చ ఖో పన సమ్మాసమ్బుద్ధో ధరమానోయేవ వినయపరియత్తిం నిస్సాయ ఆయస్మన్తం ఉపాలిం ఏతదగ్గే ఠపేసి – ‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం వినయధరానం యదిదం ఉపాలీ’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౨౨౮). ‘తస్మా ఉపాలిత్థేరం పుచ్ఛిత్వా వినయం సఙ్గాయామా’తి.

    Evaṃ āgate pana tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma, dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti? Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante, mahākassapa, vinayo nāma buddhasāsanassa āyu. Vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ nāma hoti. Tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti. ‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā’’ti? ‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti. ‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti? ‘‘No nappahoti’’. Api ca kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’’ti (a. ni. 1.228). ‘Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmā’ti.

    తతో థేరో వినయం పుచ్ఛనత్థాయ అత్తనావ అత్తానం సమ్మన్ని. ఉపాలిత్థేరోపి విస్సజ్జనత్థాయ సమ్మన్ని. తత్రాయం పాళి – అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో సఙ్ఘం ఞాపేసి –

    Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni. Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni. Tatrāyaṃ pāḷi – atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘సుణాతు మే, ఆవుసో, సఙ్ఘో, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం,

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    అహం ఉపాలిం వినయం పుచ్ఛేయ్య’’న్తి.

    Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyya’’nti.

    ఆయస్మాపి ఉపాలి సఙ్ఘం ఞాపేసి –

    Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం,

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    అహం ఆయస్మతా మహాకస్సపేన వినయం పుట్ఠో విస్సజ్జేయ్య’’న్తి. (చూళవ॰ ౪౩౯);

    Ahaṃ āyasmatā mahākassapena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti. (cūḷava. 439);

    ఏవం అత్తానం సమ్మన్నిత్వా ఆయస్మా ఉపాలి ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం చీవరం కత్వా థేరే భిక్ఖూ వన్దిత్వా ధమ్మాసనే నిసీది దన్తఖచితం బీజనిం గహేత్వా, తతో మహాకస్సపత్థేరో థేరాసనే నిసీదిత్వా ఆయస్మన్తం ఉపాలిం వినయం పుచ్ఛి. ‘‘పఠమం ఆవుసో, ఉపాలి, పారాజికం కత్థ పఞ్ఞత్త’’న్తి? ‘‘వేసాలియం, భన్తే’’తి. ‘‘కం ఆరబ్భా’’తి? ‘‘సుదిన్నం కలన్దపుత్తం ఆరబ్భా’’తి. ‘‘కిస్మిం వత్థుస్మి’’న్తి? ‘‘మేథునధమ్మే’’తి.

    Evaṃ attānaṃ sammannitvā āyasmā upāli uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā, tato mahākassapatthero therāsane nisīditvā āyasmantaṃ upāliṃ vinayaṃ pucchi. ‘‘Paṭhamaṃ āvuso, upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti? ‘‘Vesāliyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhā’’ti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Methunadhamme’’ti.

    ‘‘అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఆయస్మన్తం ఉపాలిం పఠమస్స పారాజికస్స వత్థుమ్పి పుచ్ఛి, నిదానమ్పి పుచ్ఛి, పుగ్గలమ్పి పుచ్ఛి, పఞ్ఞత్తిమ్పి పుచ్ఛి, అనుపఞ్ఞత్తిమ్పి పుచ్ఛి, ఆపత్తిమ్పి పుచ్ఛి, అనాపత్తిమ్పి పుచ్ఛి’’ (చూళవ॰ ౪౩౯). పుట్ఠో పుట్ఠో ఆయస్మా ఉపాలి విస్సజ్జేసి.

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, paññattimpi pucchi, anupaññattimpi pucchi, āpattimpi pucchi, anāpattimpi pucchi’’ (cūḷava. 439). Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesi.

    కిం పనేత్థ పఠమపారాజికే కిఞ్చి అపనేతబ్బం వా పక్ఖిపితబ్బం వా అత్థి నత్థీతి? అపనేతబ్బం నత్థి. బుద్ధస్స హి భగవతో భాసితే అపనేతబ్బం నామ నత్థి. న హి తథాగతా ఏకబ్యఞ్జనమ్పి నిరత్థకం వదన్తి. సావకానం పన దేవతానం వా భాసితే అపనేతబ్బమ్పి హోతి, తం ధమ్మసఙ్గాహకత్థేరా అపనయింసు. పక్ఖిపితబ్బం పన సబ్బత్థాపి అత్థి, తస్మా యం యత్థ పక్ఖిపితుం యుత్తం, తం పక్ఖిపింసుయేవ. కిం పన తన్తి? ‘తేన సమయేనా’తి వా, ‘తేన ఖో పన సమయేనా’తి వా, ‘అథ ఖోతి వా’, ‘ఏవం వుత్తేతి’ వా, ‘ఏతదవోచా’తి వా, ఏవమాదికం సమ్బన్ధవచనమత్తం. ఏవం పక్ఖిపితబ్బయుత్తం పక్ఖిపిత్వా పన – ‘‘ఇదం పఠమపారాజిక’’న్తి ఠపేసుం. పఠమపారాజికే సఙ్గహమారూళ్హే పఞ్చ అరహన్తసతాని సఙ్గహం ఆరోపితనయేనేవ గణసజ్ఝాయమకంసు – ‘‘తేన సమయేన బుద్ధో భగవా వేరఞ్జాయం విహరతీ’’తి. తేసం సజ్ఝాయారద్ధకాలేయేవ సాధుకారం దదమానా వియ మహాపథవీ ఉదకపరియన్తం కత్వా అకమ్పిత్థ.

    Kiṃ panettha paṭhamapārājike kiñci apanetabbaṃ vā pakkhipitabbaṃ vā atthi natthīti? Apanetabbaṃ natthi. Buddhassa hi bhagavato bhāsite apanetabbaṃ nāma natthi. Na hi tathāgatā ekabyañjanampi niratthakaṃ vadanti. Sāvakānaṃ pana devatānaṃ vā bhāsite apanetabbampi hoti, taṃ dhammasaṅgāhakattherā apanayiṃsu. Pakkhipitabbaṃ pana sabbatthāpi atthi, tasmā yaṃ yattha pakkhipituṃ yuttaṃ, taṃ pakkhipiṃsuyeva. Kiṃ pana tanti? ‘Tena samayenā’ti vā, ‘tena kho pana samayenā’ti vā, ‘atha khoti vā’, ‘evaṃ vutteti’ vā, ‘etadavocā’ti vā, evamādikaṃ sambandhavacanamattaṃ. Evaṃ pakkhipitabbayuttaṃ pakkhipitvā pana – ‘‘idaṃ paṭhamapārājika’’nti ṭhapesuṃ. Paṭhamapārājike saṅgahamārūḷhe pañca arahantasatāni saṅgahaṃ āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu – ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti. Tesaṃ sajjhāyāraddhakāleyeva sādhukāraṃ dadamānā viya mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā akampittha.

    ఏతేనేవ నయేన సేసాని తీణి పారాజికాని సఙ్గహం ఆరోపేత్వా ‘‘ఇదం పారాజికకణ్డ’’న్తి ఠపేసుం. తేరస సఙ్ఘాదిసేసాని ‘‘తేరసక’’న్తి ఠపేసుం. ద్వే సిక్ఖాపదాని ‘‘అనియతానీ’’తి ఠపేసుం. తింస సిక్ఖాపదాని ‘‘నిస్సగ్గియాని పాచిత్తియానీ’’తి ఠపేసుం . ద్వేనవుతి సిక్ఖాపదాని ‘‘పాచిత్తియానీ’’తి ఠపేసుం. చత్తారి సిక్ఖాపదాని ‘‘పాటిదేసనీయానీ’’తి ఠపేసుం. పఞ్చసత్తతి సిక్ఖాపదాని ‘‘సేఖియానీ’’తి ఠపేసుం. సత్త ధమ్మే ‘‘అధికరణసమథా’’తి ఠపేసుం. ఏవం సత్తవీసాధికాని ద్వే సిక్ఖాపదసతాని ‘‘మహావిభఙ్గో’’తి కిత్తేత్వా ఠపేసుం. మహావిభఙ్గావసానేపి పురిమనయేనేవ మహాపథవీ అకమ్పిత్థ.

    Eteneva nayena sesāni tīṇi pārājikāni saṅgahaṃ āropetvā ‘‘idaṃ pārājikakaṇḍa’’nti ṭhapesuṃ. Terasa saṅghādisesāni ‘‘terasaka’’nti ṭhapesuṃ. Dve sikkhāpadāni ‘‘aniyatānī’’ti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyāni pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ . Dvenavuti sikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Cattāri sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ sattavīsādhikāni dve sikkhāpadasatāni ‘‘mahāvibhaṅgo’’ti kittetvā ṭhapesuṃ. Mahāvibhaṅgāvasānepi purimanayeneva mahāpathavī akampittha.

    తతో భిక్ఖునీవిభఙ్గే అట్ఠ సిక్ఖాపదాని ‘‘పారాజికకణ్డం నామ ఇద’’న్తి ఠపేసుం. సత్తరస సిక్ఖాపదాని ‘‘సత్తరసక’’న్తి ఠపేసుం. తింస సిక్ఖాపదాని ‘‘నిస్సగ్గియాని పాచిత్తియానీ’’తి ఠపేసుం. ఛసట్ఠిసతసిక్ఖాపదాని ‘‘పాచిత్తియానీ’’తి ఠపేసుం. అట్ఠ సిక్ఖాపదాని ‘‘పాటిదేసనీయానీ’’తి ఠపేసుం. పఞ్చసత్తతి సిక్ఖాపదాని ‘‘సేఖియానీ’’తి ఠపేసుం. సత్త ధమ్మే ‘‘అధికరణసమథా’’తి ఠపేసుం. ఏవం తీణి సిక్ఖాపదసతాని చత్తారి చ సిక్ఖాపదాని ‘‘భిక్ఖునీవిభఙ్గో’’తి కిత్తేత్వా – ‘‘అయం ఉభతో విభఙ్గో నామ చతుసట్ఠిభాణవారో’’తి ఠపేసుం. ఉభతోవిభఙ్గావసానేపి వుత్తనయేనేవ మహాపథవికమ్పో అహోసి.

    Tato bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti ṭhapesuṃ. Sattarasa sikkhāpadāni ‘‘sattarasaka’’nti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyāni pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Chasaṭṭhisatasikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ tīṇi sikkhāpadasatāni cattāri ca sikkhāpadāni ‘‘bhikkhunīvibhaṅgo’’ti kittetvā – ‘‘ayaṃ ubhato vibhaṅgo nāma catusaṭṭhibhāṇavāro’’ti ṭhapesuṃ. Ubhatovibhaṅgāvasānepi vuttanayeneva mahāpathavikampo ahosi.

    ఏతేనేవుపాయేన అసీతిభాణవారపరిమాణం ఖన్ధకం, పఞ్చవీసతిభాణవారపరిమాణం పరివారఞ్చ సఙ్గహం ఆరోపేత్వా ‘‘ఇదం వినయపిటకం నామా’’తి ఠపేసుం . వినయపిటకావసానేపి వుత్తనయేనేవ మహాపథవికమ్పో అహోసి. తం ఆయస్మన్తం ఉపాలిం పటిచ్ఛాపేసుం – ‘‘ఆవుసో, ఇమం తుయ్హం నిస్సితకే వాచేహీ’’తి. వినయపిటకసఙ్గహావసానే ఉపాలిత్థేరో దన్తఖచితం బీజనిం నిక్ఖిపిత్వా ధమ్మాసనా ఓరోహిత్వా థేరే భిక్ఖూ వన్దిత్వా అత్తనో పత్తాసనే నిసీది.

    Etenevupāyena asītibhāṇavāraparimāṇaṃ khandhakaṃ, pañcavīsatibhāṇavāraparimāṇaṃ parivārañca saṅgahaṃ āropetvā ‘‘idaṃ vinayapiṭakaṃ nāmā’’ti ṭhapesuṃ . Vinayapiṭakāvasānepi vuttanayeneva mahāpathavikampo ahosi. Taṃ āyasmantaṃ upāliṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘āvuso, imaṃ tuyhaṃ nissitake vācehī’’ti. Vinayapiṭakasaṅgahāvasāne upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā there bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.

    వినయం సఙ్గాయిత్వా ధమ్మం సఙ్గాయితుకామో ఆయస్మా మహాకస్సపో భిక్ఖూ పుచ్ఛి – ‘‘ధమ్మం సఙ్గాయన్తే హి కం పుగ్గలం ధురం కత్వా ధమ్మో సఙ్గాయితబ్బో’’తి? భిక్ఖూ – ‘‘ఆనన్దత్థేరం ధురం కత్వా’’తి ఆహంసు.

    Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘dhammaṃ saṅgāyante hi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo saṅgāyitabbo’’ti? Bhikkhū – ‘‘ānandattheraṃ dhuraṃ katvā’’ti āhaṃsu.

    అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో సఙ్ఘం ఞాపేసి –

    Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘సుణాతు మే, ఆవుసో, సఙ్ఘో, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం,

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    అహం ఆనన్దం ధమ్మం పుచ్ఛేయ్య’’న్తి;

    Ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti;

    అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో సఙ్ఘం ఞాపేసి –

    Atha kho āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘సుణాతు మే, భన్తే, సఙ్ఘో, యది సఙ్ఘస్స పత్తకల్లం,

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    అహం ఆయస్మతా మహాకస్సపేన ధమ్మం పుట్ఠో విస్సజ్జేయ్య’’న్తి;

    Ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti;

    అథ ఖో ఆయస్మా ఆనన్దో ఉట్ఠాయాసనా ఏకంసం చీవరం కత్వా థేరే భిక్ఖూ వన్దిత్వా ధమ్మాసనే నిసీది దన్తఖచితం బీజనిం గహేత్వా. అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో భిక్ఖూ పుచ్ఛి – ‘‘కతరం, ఆవుసో, పిటకం పఠమం సఙ్గాయామా’’తి? ‘‘సుత్తన్తపిటకం, భన్తే’’తి. ‘‘సుత్తన్తపిటకే చతస్సో సఙ్గీతియో, తాసు పఠమం కతరం సఙ్గీతి’’న్తి? ‘‘దీఘసఙ్గీతిం, భన్తే’’తి. ‘‘దీఘసఙ్గీతియం చతుతింస సుత్తాని, తయో వగ్గా, తేసు పఠమం కతరం వగ్గ’’న్తి? ‘‘సీలక్ఖన్ధవగ్గం, భన్తే’’తి. ‘‘సీలక్ఖన్ధవగ్గే తేరస సుత్తన్తా, తేసు పఠమం కతరం సుత్త’’న్తి? ‘‘బ్రహ్మజాలసుత్తం నామ భన్తే, తివిధసీలాలఙ్కతం, నానావిధమిచ్ఛాజీవకుహ లపనాదివిద్ధంసనం, ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిజాలవినివేఠనం, దససహస్సిలోకధాతుకమ్పనం, తం పఠమం సఙ్గాయామా’’తి.

    Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘kataraṃ, āvuso, piṭakaṃ paṭhamaṃ saṅgāyāmā’’ti? ‘‘Suttantapiṭakaṃ, bhante’’ti. ‘‘Suttantapiṭake catasso saṅgītiyo, tāsu paṭhamaṃ kataraṃ saṅgīti’’nti? ‘‘Dīghasaṅgītiṃ, bhante’’ti. ‘‘Dīghasaṅgītiyaṃ catutiṃsa suttāni, tayo vaggā, tesu paṭhamaṃ kataraṃ vagga’’nti? ‘‘Sīlakkhandhavaggaṃ, bhante’’ti. ‘‘Sīlakkhandhavagge terasa suttantā, tesu paṭhamaṃ kataraṃ sutta’’nti? ‘‘Brahmajālasuttaṃ nāma bhante, tividhasīlālaṅkataṃ, nānāvidhamicchājīvakuha lapanādividdhaṃsanaṃ, dvāsaṭṭhidiṭṭhijālaviniveṭhanaṃ, dasasahassilokadhātukampanaṃ, taṃ paṭhamaṃ saṅgāyāmā’’ti.

    అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం ఏతదవోచ, ‘‘బ్రహ్మజాలం, ఆవుసో ఆనన్ద, కత్థ భాసిత’’న్తి? ‘‘అన్తరా చ, భన్తే, రాజగహం అన్తరా చ నాళన్దం రాజాగారకే అమ్బలట్ఠికాయ’’న్తి. ‘‘కం ఆరబ్భా’’తి ? ‘‘సుప్పియఞ్చ పరిబ్బాజకం, బ్రహ్మదత్తఞ్చ మాణవ’’న్తి. ‘‘కిస్మిం వత్థుస్మి’’న్తి? ‘‘వణ్ణావణ్ణే’’తి. అథ ఖో ఆయస్మా మహాకస్సపో ఆయస్మన్తం ఆనన్దం బ్రహ్మజాలస్స నిదానమ్పి పుచ్ఛి, పుగ్గలమ్పి పుచ్ఛి, వత్థుమ్పి పుచ్ఛి (చూళవ॰ ౪౪౦). ఆయస్మా ఆనన్దో విస్సజ్జేసి. విస్సజ్జనావసానే పఞ్చ అరహన్తసతాని గణసజ్ఝాయమకంసు. వుత్తనయేనేవ చ పథవికమ్పో అహోసి.

    Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca, ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti ? ‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ, brahmadattañca māṇava’’nti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Vaṇṇāvaṇṇe’’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi (cūḷava. 440). Āyasmā ānando vissajjesi. Vissajjanāvasāne pañca arahantasatāni gaṇasajjhāyamakaṃsu. Vuttanayeneva ca pathavikampo ahosi.

    ఏవం బ్రహ్మజాలం సఙ్గాయిత్వా తతో పరం ‘‘సామఞ్ఞఫలం, పనావుసో ఆనన్ద, కత్థ భాసిత’’న్తిఆదినా నయేన పుచ్ఛావిస్సజ్జనానుక్కమేన సద్ధిం బ్రహ్మజాలేన సబ్బేపి తేరస సుత్తన్తే సఙ్గాయిత్వా – ‘‘అయం సీలక్ఖన్ధవగ్గో నామా’’తి కిత్తేత్వా ఠపేసుం.

    Evaṃ brahmajālaṃ saṅgāyitvā tato paraṃ ‘‘sāmaññaphalaṃ, panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’ntiādinā nayena pucchāvissajjanānukkamena saddhiṃ brahmajālena sabbepi terasa suttante saṅgāyitvā – ‘‘ayaṃ sīlakkhandhavaggo nāmā’’ti kittetvā ṭhapesuṃ.

    తదనన్తరం మహావగ్గం, తదనన్తరం పాథికవగ్గన్తి, ఏవం తివగ్గసఙ్గహం చతుతింససుత్తపటిమణ్డితం చతుసట్ఠిభాణవారపరిమాణం తన్తిం సఙ్గాయిత్వా ‘‘అయం దీఘనికాయో నామా’’తి వత్వా ఆయస్మన్తం ఆనన్దం పటిచ్ఛాపేసుం – ‘‘ఆవుసో, ఇమం తుయ్హం నిస్సితకే వాచేహీ’’తి.

    Tadanantaraṃ mahāvaggaṃ, tadanantaraṃ pāthikavagganti, evaṃ tivaggasaṅgahaṃ catutiṃsasuttapaṭimaṇḍitaṃ catusaṭṭhibhāṇavāraparimāṇaṃ tantiṃ saṅgāyitvā ‘‘ayaṃ dīghanikāyo nāmā’’ti vatvā āyasmantaṃ ānandaṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘āvuso, imaṃ tuyhaṃ nissitake vācehī’’ti.

    తతో అనన్తరం అసీతిభాణవారపరిమాణం మజ్ఝిమనికాయం సఙ్గాయిత్వా ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరస్స నిస్సితకే పటిచ్ఛాపేసుం – ‘‘ఇమం తుమ్హే పరిహరథా’’తి.

    Tato anantaraṃ asītibhāṇavāraparimāṇaṃ majjhimanikāyaṃ saṅgāyitvā dhammasenāpatisāriputtattherassa nissitake paṭicchāpesuṃ – ‘‘imaṃ tumhe pariharathā’’ti.

    తతో అనన్తరం సతభాణవారపరిమాణం సంయుత్తనికాయం సఙ్గాయిత్వా మహాకస్సపత్థేరం పటిచ్ఛాపేసుం – ‘‘భన్తే, ఇమం తుమ్హాకం నిస్సితకే వాచేథా’’తి.

    Tato anantaraṃ satabhāṇavāraparimāṇaṃ saṃyuttanikāyaṃ saṅgāyitvā mahākassapattheraṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘bhante, imaṃ tumhākaṃ nissitake vācethā’’ti.

    తతో అనన్తరం వీసతిభాణవారసతపరిమాణం అఙ్గుత్తరనికాయం సఙ్గాయిత్వా అనురుద్ధత్థేరం పటిచ్ఛాపేసుం – ‘‘ఇమం తుమ్హాకం నిస్సితకే వాచేథా’’తి.

    Tato anantaraṃ vīsatibhāṇavārasataparimāṇaṃ aṅguttaranikāyaṃ saṅgāyitvā anuruddhattheraṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘imaṃ tumhākaṃ nissitake vācethā’’ti.

    తతో అనన్తరం ధమ్మసఙ్గహవిభఙ్గధాతుకథాపుగ్గలపఞ్ఞత్తికథావత్థుయమకపట్ఠానం అభిధమ్మోతి వుచ్చతి. ఏవం సంవణ్ణితం సుఖుమఞాణగోచరం తన్తిం సఙ్గాయిత్వా – ‘‘ఇదం అభిధమ్మపిటకం నామా’’తి వత్వా పఞ్చ అరహన్తసతాని సజ్ఝాయమకంసు. వుత్తనయేనేవ పథవికమ్పో అహోసీతి.

    Tato anantaraṃ dhammasaṅgahavibhaṅgadhātukathāpuggalapaññattikathāvatthuyamakapaṭṭhānaṃ abhidhammoti vuccati. Evaṃ saṃvaṇṇitaṃ sukhumañāṇagocaraṃ tantiṃ saṅgāyitvā – ‘‘idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāmā’’ti vatvā pañca arahantasatāni sajjhāyamakaṃsu. Vuttanayeneva pathavikampo ahosīti.

    తతో పరం జాతకం, నిద్దేసో, పటిసమ్భిదామగ్గో, అపదానం, సుత్తనిపాతో, ఖుద్దకపాఠో, ధమ్మపదం, ఉదానం, ఇతివుత్తకం, విమానవత్థు, పేతవత్థు, థేరగాథా , థేరీగాథాతి ఇమం తన్తిం సఙ్గాయిత్వా ‘‘ఖుద్దకగన్థో నామాయ’’న్తి చ వత్వా ‘‘అభిధమ్మపిటకస్మింయేవ సఙ్గహం ఆరోపయింసూ’’తి దీఘభాణకా వదన్తి. మజ్ఝిమభాణకా పన ‘‘చరియాపిటకబుద్ధవంసేహి సద్ధిం సబ్బమ్పేతం ఖుద్దకగన్థం నామ సుత్తన్తపిటకే పరియాపన్న’’న్తి వదన్తి.

    Tato paraṃ jātakaṃ, niddeso, paṭisambhidāmaggo, apadānaṃ, suttanipāto, khuddakapāṭho, dhammapadaṃ, udānaṃ, itivuttakaṃ, vimānavatthu, petavatthu, theragāthā , therīgāthāti imaṃ tantiṃ saṅgāyitvā ‘‘khuddakagantho nāmāya’’nti ca vatvā ‘‘abhidhammapiṭakasmiṃyeva saṅgahaṃ āropayiṃsū’’ti dīghabhāṇakā vadanti. Majjhimabhāṇakā pana ‘‘cariyāpiṭakabuddhavaṃsehi saddhiṃ sabbampetaṃ khuddakaganthaṃ nāma suttantapiṭake pariyāpanna’’nti vadanti.

    ఏవమేతం సబ్బమ్పి బుద్ధవచనం రసవసేన ఏకవిధం, ధమ్మవినయవసేన దువిధం, పఠమమజ్ఝిమపచ్ఛిమవసేన తివిధం. తథా పిటకవసేన. నికాయవసేన పఞ్చవిధం, అఙ్గవసేన నవవిధం, ధమ్మక్ఖన్ధవసేన చతురాసీతిసహస్సవిధన్తి వేదితబ్బం.

    Evametaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ. Tathā piṭakavasena. Nikāyavasena pañcavidhaṃ, aṅgavasena navavidhaṃ, dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.

    కథం రసవసేన ఏకవిధం? యఞ్హి భగవతా అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అభిసమ్బుజ్ఝిత్వా యావ అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయతి, ఏత్థన్తరే పఞ్చచత్తాలీసవస్సాని దేవమనుస్సనాగయక్ఖాదయో అనుసాసన్తేన వా పచ్చవేక్ఖన్తేన వా వుత్తం, సబ్బం తం ఏకరసం విముత్తిరసమేవ హోతి. ఏవం రసవసేన ఏకవిధం.

    Kathaṃ rasavasena ekavidhaṃ? Yañhi bhagavatā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, etthantare pañcacattālīsavassāni devamanussanāgayakkhādayo anusāsantena vā paccavekkhantena vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ ekarasaṃ vimuttirasameva hoti. Evaṃ rasavasena ekavidhaṃ.

    కథం ధమ్మవినయవసేన దువిధం? సబ్బమేవ చేతం ధమ్మో చేవ వినయో చాతి సఙ్ఖ్యం గచ్ఛతి. తత్థ వినయపిటకం వినయో, అవసేసం బుద్ధవచనం ధమ్మో. తేనేవాహ ‘‘యన్నూన మయం ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ సఙ్గాయేయ్యామా’’తి (చూళవ॰ ౪౩౭). ‘‘అహం ఉపాలిం వినయం పుచ్ఛేయ్యం, ఆనన్దం ధమ్మం పుచ్ఛేయ్య’’న్తి చ. ఏవం ధమ్మవినయవసేన దువిధం.

    Kathaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dhammo ceva vinayo cāti saṅkhyaṃ gacchati. Tattha vinayapiṭakaṃ vinayo, avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammo. Tenevāha ‘‘yannūna mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti (cūḷava. 437). ‘‘Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyyaṃ, ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti ca. Evaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ.

    కథం పఠమమజ్ఝిమపచ్ఛిమవసేన తివిధం? సబ్బమేవ హిదం పఠమబుద్ధవచనం, మజ్ఝిమబుద్ధవచనం, పచ్ఛిమబుద్ధవచనన్తి తిప్పభేదం హోతి. తత్థ –

    Kathaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ? Sabbameva hidaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, majjhimabuddhavacanaṃ, pacchimabuddhavacananti tippabhedaṃ hoti. Tattha –

    ‘‘అనేకజాతిసంసారం, సన్ధావిస్సం అనిబ్బిసం;

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    గహకారం గవేసన్తో, దుక్ఖా జాతి పునప్పునం.

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    గహకారక దిట్ఠోసి, పున గేహం న కాహసి;

    Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    సబ్బా తే ఫాసుకా భగ్గా, గహకూటం విసఙ్ఖతం;

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    విసఙ్ఖారగతం చిత్తం, తణ్హానం ఖయమజ్ఝగా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౫౩-౫౪);

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-54);

    ఇదం పఠమబుద్ధవచనం. కేచి ‘‘యదా హవే పాతుభవన్తి ధమ్మా’’తి (మహావ॰ ౧) ఖన్ధకే ఉదానగాథం వదన్తి. ఏసా పన పాటిపదదివసే సబ్బఞ్ఞుభావప్పత్తస్స సోమనస్సమయఞాణేన పచ్చయాకారం పచ్చవేక్ఖన్తస్స ఉప్పన్నా ఉదానగాథాతి వేదితబ్బా.

    Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ. Keci ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā’’ti (mahāva. 1) khandhake udānagāthaṃ vadanti. Esā pana pāṭipadadivase sabbaññubhāvappattassa somanassamayañāṇena paccayākāraṃ paccavekkhantassa uppannā udānagāthāti veditabbā.

    యం పన పరినిబ్బానకాలే అభాసి – ‘‘హన్ద దాని, భిక్ఖవే, ఆమన్తయామి వో, వయధమ్మా సఙ్ఖారా, అప్పమాదేన సమ్పాదేథా’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౨౧౮) ఇదం పచ్ఛిమబుద్ధవచనం. ఉభిన్నమన్తరే యం వుత్తం, ఏతం మజ్ఝిమబుద్ధవచనం నామ. ఏవం పఠమమజ్ఝిమపచ్ఛిమబుద్ధవచనవసేన తివిధం.

    Yaṃ pana parinibbānakāle abhāsi – ‘‘handa dāni, bhikkhave, āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ. Ubhinnamantare yaṃ vuttaṃ, etaṃ majjhimabuddhavacanaṃ nāma. Evaṃ paṭhamamajjhimapacchimabuddhavacanavasena tividhaṃ.

    కథం పిటకవసేన తివిధం? సబ్బమ్పి చేతం వినయపిటకం సుత్తన్తపిటకం అభిధమ్మపిటకన్తి తిప్పభేదమేవ హోతి. తత్థ పఠమసఙ్గీతియం సఙ్గీతఞ్చ అసఙ్గీతఞ్చ సబ్బమ్పి సమోధానేత్వా ఉభయాని పాతిమోక్ఖాని, ద్వే విభఙ్గా, ద్వావీసతి ఖన్ధకా, సోళసపరివారాతి – ఇదం వినయపిటకం నామ. బ్రహ్మజాలాదిచతుత్తింససుత్తసఙ్గహో దీఘనికాయో, మూలపరియాయసుత్తాదిదియడ్ఢసతద్వేసుత్తసఙ్గహో మజ్ఝిమనికాయో, ఓఘతరణసుత్తాదిసత్తసుత్తసహస్ససత్తసతద్వాసట్ఠిసుత్తసఙ్గహో సంయుత్తనికాయో, చిత్తపరియాదానసుత్తాదినవసుత్తసహస్సపఞ్చసతసత్తపఞ్ఞాససుత్తసఙ్గహో అఙ్గుత్తరనికాయో, ఖుద్దకపాఠ-ధమ్మపద-ఉదాన-ఇతివుత్తక-సుత్తనిపాత-విమానవత్థు-పేతవత్థు-థేరగాథా-థేరీగాథా-జాతక-నిద్దేస-పటిసమ్భిదామగ్గ-అపదాన-బుద్ధవంస-చరియాపిటకవసేన పన్నరసప్పభేదో ఖుద్దకనికాయోతి ఇదం సుత్తన్తపిటకం నామ. ధమ్మసఙ్గహో, విభఙ్గో, ధాతుకథా, పుగ్గలపఞ్ఞత్తి, కథావత్థు, యమకం, పట్ఠానన్తి – ఇదం అభిధమ్మపిటకం నామ. తత్థ –

    Kathaṃ piṭakavasena tividhaṃ? Sabbampi cetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha paṭhamasaṅgītiyaṃ saṅgītañca asaṅgītañca sabbampi samodhānetvā ubhayāni pātimokkhāni, dve vibhaṅgā, dvāvīsati khandhakā, soḷasaparivārāti – idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma. Brahmajālādicatuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo, mūlapariyāyasuttādidiyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo, oghataraṇasuttādisattasuttasahassasattasatadvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo, cittapariyādānasuttādinavasuttasahassapañcasatasattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo, khuddakapāṭha-dhammapada-udāna-itivuttaka-suttanipāta-vimānavatthu-petavatthu-theragāthā-therīgāthā-jātaka-niddesa-paṭisambhidāmagga-apadāna-buddhavaṃsa-cariyāpiṭakavasena pannarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma. Dhammasaṅgaho, vibhaṅgo, dhātukathā, puggalapaññatti, kathāvatthu, yamakaṃ, paṭṭhānanti – idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha –

    ‘‘వివిధవిసేసనయత్తా, వినయనతో చేవ కాయవాచానం;

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    వినయత్థవిదూహి అయం, వినయో వినయోతి అక్ఖాతో’’.

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’.

    వివిధా హి ఏత్థ పఞ్చవిధపాతిమోక్ఖుద్దేసపారాజికాది సత్త ఆపత్తిక్ఖన్ధమాతికా విభఙ్గాదిప్పభేదా నయా. విసేసభూతా చ దళ్హీకమ్మసిథిలకరణప్పయోజనా అనుపఞ్ఞత్తినయా. కాయికవాచసికఅజ్ఝాచారనిసేధనతో చేస కాయం వాచఞ్చ వినేతి, తస్మా వివిధనయత్తా విసేసనయత్తా కాయవాచానం వినయనతో చేవ వినయోతి అక్ఖాతో. తేనేతమేతస్స వచనత్థకోసల్లత్థం వుత్తం –

    Vividhā hi ettha pañcavidhapātimokkhuddesapārājikādi satta āpattikkhandhamātikā vibhaṅgādippabhedā nayā. Visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā. Kāyikavācasikaajjhācāranisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti, tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānaṃ vinayanato ceva vinayoti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘వివిధవిసేసనయత్తా, వినయనతో చేవ కాయవాచానం;

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    వినయత్థవిదూహి అయం, వినయో వినయోతి అక్ఖాతో’’తి.

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’ti.

    ఇతరం పన –

    Itaraṃ pana –

    ‘‘అత్థానం సూచనతో సువుత్తతో, సవనతోథ సూదనతో;

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato suvuttato, savanatotha sūdanato;

    సుత్తాణా సుత్తసభాగతో చ, సుత్తన్తి అక్ఖాతం.

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhātaṃ.

    తఞ్హి అత్తత్థపరత్థాదిభేదే అత్థే సూచేతి. సువుత్తా చేత్థ అత్థా, వేనేయ్యజ్ఝాసయానులోమేన వుత్తత్తా. సవతి చేతం అత్థే సస్సమివ ఫలం, పసవతీతి వుత్తం హోతి. సూదతి చేతం ధేను వియ ఖీరం, పగ్ఘరాపేతీతి వుత్తం హోతి. సుట్ఠు చ నే తాయతి, రక్ఖతీతి వుత్తం హోతి. సుత్తసభాగఞ్చేతం, యథా హి తచ్ఛకానం సుత్తం పమాణం హోతి, ఏవమేతమ్పి విఞ్ఞూనం. యథా చ సుత్తేన సఙ్గహితాని పుప్ఫాని న వికిరీయన్తి, న విద్ధంసీయన్తి, ఏవమేవ తేన సఙ్గహితా అత్థా. తేనేతమేతస్స వచనత్థకోసల్లత్థం వుత్తం –

    Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti. Suvuttā cettha atthā, veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ, pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ dhenu viya khīraṃ, paggharāpetīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati, rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti, evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikirīyanti, na viddhaṃsīyanti, evameva tena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘అత్థానం సూచనతో, సువుత్తతో సవనతోథ సూదనతో;

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    సుత్తాణా సుత్తసభాగతో చ, సుత్తన్తి అక్ఖాత’’న్తి.

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhāta’’nti.

    ఇతరో పన –

    Itaro pana –

    ‘‘యం ఏత్థ వుడ్ఢిమన్తో, సలక్ఖణా పూజితా పరిచ్ఛిన్నా;

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    వుత్తాధికా చ ధమ్మా, అభిధమ్మో తేన అక్ఖాతో’’.

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’.

    అయఞ్హి అభిసద్దో వుడ్ఢిలక్ఖణపూజితపరిచ్ఛిన్నాధికేసు దిస్సతి. తథా హేస ‘‘బాళ్హా మే దుక్ఖా వేదనా అభిక్కమన్తి, నో పటిక్కమన్తీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౩౮౯) వుడ్ఢియం ఆగతో. ‘‘యా తా రత్తియో అభిఞ్ఞాతా అభిలక్ఖితా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౪౯) సలక్ఖణే. ‘‘రాజాభిరాజా మనుజిన్దో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౩౯౯) పూజితే. ‘‘పటిబలో వినేతుం అభిధమ్మే అభివినయే’’తిఆదీసు (మహావ॰ ౮౫) పరిచ్ఛిన్నే. అఞ్ఞమఞ్ఞసఙ్కరవిరహితే ధమ్మే చ వినయే చాతి వుత్తం హోతి. ‘‘అభిక్కన్తేన వణ్ణేనా’’తిఆదీసు (వి॰ వ॰ ౮౧౯) అధికే.

    Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati. Tathā hesa ‘‘bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.389) vuḍḍhiyaṃ āgato. ‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) salakkhaṇe. ‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399) pūjite. ‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 819) adhike.

    ఏత్థ చ ‘‘రూపూపపత్తియా మగ్గం భావేతి’’ (ధ॰ స॰ ౨౫౧), ‘‘మేత్తాసహగతేన చేతసా ఏకం దిసం ఫరిత్వా విహరతీ’’తిఆదినా (విభ॰ ౬౪౨) నయేన వుడ్ఢిమన్తోపి ధమ్మా వుత్తా. ‘‘రూపారమ్మణం వా సద్దారమ్మణం వా’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౧) నయేన ఆరమ్మణాదీహి లక్ఖణీయత్తా సలక్ఖణాపి. ‘‘సేక్ఖా ధమ్మా, అసేక్ఖా ధమ్మా, లోకుత్తరా ధమ్మా’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ తికమాతికా ౧౧, దుకమాతికా ౧౨) నయేన పూజితాపి, పూజారహాతి అధిప్పాయో. ‘‘ఫస్సో హోతి, వేదనా హోతీ’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౧) నయేన సభావపరిచ్ఛిన్నత్తా పరిచ్ఛిన్నాపి. ‘‘మహగ్గతా ధమ్మా, అప్పమాణా ధమ్మా (ధ॰ స॰ తికమాతికా ౧౧), అనుత్తరా ధమ్మా’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ దుకమాతికా ౧౧) నయేన అధికాపి ధమ్మా వుత్తా. తేనేతమేతస్స వచనత్థకోసల్లత్థం వుత్తం –

    Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti’’ (dha. sa. 251), ‘‘mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (vibha. 642) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. ‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. ‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā (dha. sa. tikamātikā 11, dukamātikā 12) nayena pūjitāpi, pūjārahāti adhippāyo. ‘‘Phasso hoti, vedanā hotī’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. ‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā (dha. sa. tikamātikā 11), anuttarā dhammā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 11) nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘యం ఏత్థ వుడ్ఢిమన్తో, సలక్ఖణా పూజితా పరిచ్ఛిన్నా;

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    వుత్తాధికా చ ధమ్మా, అభిధమ్మో తేన అక్ఖాతో’’తి.

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’ti.

    యం పనేత్థ అవిసిట్ఠం, తం –

    Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ –

    ‘‘పిటకం పిటకత్థవిదూ, పరియత్తిబ్భాజనత్థతో ఆహు;

    ‘‘Piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu;

    తేన సమోధానేత్వా, తయోపి వినయాదయో ఞేయ్యా’’.

    Tena samodhānetvā, tayopi vinayādayo ñeyyā’’.

    పరియత్తిపి హి ‘‘మా పిటకసమ్పదానేనా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౩.౬౬) పిటకన్తి వుచ్చతి. ‘‘అథ పురిసో ఆగచ్ఛేయ్య కుదాలపిటకమాదాయా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౩.౭౦) యం కిఞ్చి భాజనమ్పి. తస్మా ‘పిటకం పిటకత్థవిదూ పరియత్తిభాజనత్థతో ఆహు.

    Pariyattipi hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) piṭakanti vuccati. ‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakamādāyā’’tiādīsu (a. ni. 3.70) yaṃ kiñci bhājanampi. Tasmā ‘piṭakaṃ piṭakatthavidū pariyattibhājanatthato āhu.

    ఇదాని ‘తేన సమోధానేత్వా తయోపి వినయాదయో ఞేయ్యా’తి, తేన ఏవం దువిధత్థేన పిటకసద్దేన సహ సమాసం కత్వా వినయో చ సో పిటకఞ్చ పరియత్తిభావతో, తస్స తస్స అత్థస్స భాజనతో చాతి వినయపిటకం, యథావుత్తేనేవ నయేన సుత్తన్తఞ్చ తం పిటకఞ్చాతి సుత్తన్తపిటకం, అభిధమ్మో చ సో పిటకఞ్చాతి అభిధమ్మపిటకన్తి. ఏవమేతే తయోపి వినయాదయో ఞేయ్యా.

    Idāni ‘tena samodhānetvātayopi vinayādayo ñeyyā’ti, tena evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato, tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ, yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ, abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti. Evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.

    ఏవం ఞత్వా చ పునపి తేసుయేవ పిటకేసు నానప్పకారకోసల్లత్థం –

    Evaṃ ñatvā ca punapi tesuyeva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ –

    ‘‘దేసనాసాసనకథాభేదం తేసు యథారహం;

    ‘‘Desanāsāsanakathābhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    సిక్ఖాప్పహానగమ్భీరభావఞ్చ పరిదీపయే.

    Sikkhāppahānagambhīrabhāvañca paridīpaye.

    పరియత్తిభేదం సమ్పత్తిం, విపత్తిఞ్చాపి యం యహిం;

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    పాపుణాతి యథా భిక్ఖు, తమ్పి సబ్బం విభావయే’’.

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’.

    తత్రాయం పరిదీపనా విభావనా చ. ఏతాని హి తీణి పిటకాని యథాక్కమం ఆణావోహారపరమత్థదేసనా, యథాపరాధయథానులోమయథాధమ్మసాసనాని, సంవరాసంవరదిట్ఠివినివేఠననామరూపపరిచ్ఛేదకథాతి చ వుచ్చన్తి. ఏత్థ హి వినయపిటకం ఆణారహేన భగవతా ఆణాబాహుల్లతో దేసితత్తా ఆణాదేసనా, సుత్తన్తపిటకం వోహారకుసలేన భగవతా వోహారబాహుల్లతో దేసితత్తా వోహారదేసనా, అభిధమ్మపిటకం పరమత్థకుసలేన భగవతా పరమత్థబాహుల్లతో దేసితత్తా పరమత్థదేసనాతి వుచ్చతి.

    Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca. Etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇāvohāraparamatthadesanā, yathāparādhayathānulomayathādhammasāsanāni, saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhananāmarūpaparicchedakathāti ca vuccanti. Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā, suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā, abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati.

    తథా పఠమం – ‘యే తే పచురాపరాధా సత్తా, తే యథాపరాధం ఏత్థ సాసితా’తి యథాపరాధసాసనం, దుతియం – ‘అనేకజ్ఝాసయానుసయచరియాధిముత్తికా సత్తా యథానులోమం ఏత్థ సాసితా’తి యథానులోమసాసనం, తతియం – ‘ధమ్మపుఞ్జమత్తే ‘‘అహం మమా’’తి సఞ్ఞినో సత్తా యథాధమ్మం ఏత్థ సాసితా’తి యథాధమ్మసాసనన్తి వుచ్చతి.

    Tathā paṭhamaṃ – ‘ye te pacurāparādhā sattā, te yathāparādhaṃ ettha sāsitā’ti yathāparādhasāsanaṃ, dutiyaṃ – ‘anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitā’ti yathānulomasāsanaṃ, tatiyaṃ – ‘dhammapuñjamatte ‘‘ahaṃ mamā’’ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitā’ti yathādhammasāsananti vuccati.

    తథా పఠమం – అజ్ఝాచారపటిపక్ఖభూతో సంవరాసంవరో ఏత్థ కథితోతి సంవరాసంవరకథా. సంవరాసంవరోతి ఖుద్దకో చేవ మహన్తో చ సంవరో, కమ్మాకమ్మం వియ, ఫలాఫలం వియ చ, దుతియం – ‘‘ద్వాసట్ఠిదిట్ఠిపటిపక్ఖభూతా దిట్ఠివినివేఠనా ఏత్థ కథితా’’తి దిట్ఠివినివేఠనకథా, తతియం – ‘‘రాగాదిపటిపక్ఖభూతో నామరూపపరిచ్ఛేదో ఏత్థ కథితో’’తి నామరూపపరిచ్ఛేదకథాతి వుచ్చతి.

    Tathā paṭhamaṃ – ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā. Saṃvarāsaṃvaroti khuddako ceva mahanto ca saṃvaro, kammākammaṃ viya, phalāphalaṃ viya ca, dutiyaṃ – ‘‘dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitā’’ti diṭṭhiviniveṭhanakathā, tatiyaṃ – ‘‘rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathito’’ti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.

    తీసుపి చేతేసు తిస్సో సిక్ఖా, తీణి పహానాని, చతుబ్బిధో చ గమ్భీరభావో వేదితబ్బో. తథా హి వినయపిటకే విసేసేన అధిసీలసిక్ఖా వుత్తా, సుత్తన్తపిటకే అధిచిత్తసిక్ఖా, అభిధమ్మపిటకే అధిపఞ్ఞాసిక్ఖా.

    Tīsupi cetesu tisso sikkhā, tīṇi pahānāni, catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo. Tathā hi vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā.

    వినయపిటకే చ వీతిక్కమప్పహానం , కిలేసానం వీతిక్కమపటిపక్ఖత్తా సీలస్స. సుత్తన్తపిటకే పరియుట్ఠానప్పహానం, పరియుట్ఠానపటిపక్ఖత్తా సమాధిస్స. అభిధమ్మపిటకే అనుసయప్పహానం, అనుసయపటిపక్ఖత్తా పఞ్ఞాయ. పఠమే చ తదఙ్గప్పహానం, ఇతరేసు విక్ఖమ్భనసముచ్ఛేదప్పహానాని. పఠమే చ దుచ్చరితసంకిలేసప్పహానం, ఇతరేసు తణ్హాదిట్ఠిసంకిలేసప్పహానం.

    Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ, kilesānaṃ vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa. Suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ, pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa. Abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ, anusayapaṭipakkhattā paññāya. Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṃkilesappahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṃkilesappahānaṃ.

    ఏకమేకస్మిఞ్చేత్థ చతుబ్బిధోపి ధమ్మత్థదేసనా పటివేధగమ్భీరభావో వేదితబ్బో. తత్థ ధమ్మోతి తన్తి. అత్థోతి తస్సాయేవ అత్థో. దేసనాతి తస్సా మనసా వవత్థాపితాయ తన్తియా దేసనా. పటివేధోతి తన్తియా తన్తిఅత్థస్స చ యథాభూతావబోధో. తీసుపి చేతేసు ఏతే ధమ్మత్థదేసనాపటివేధా. యస్మా ససాదీహి వియ మహాసముద్దో మన్దబుద్ధీహి దుక్ఖోగాళ్హా అలబ్భనేయ్యపతిట్ఠా చ, తస్మా గమ్భీరా. ఏవం ఏకమేకస్మిం ఏత్థ చతుబ్బిధోపి గమ్భీరభావో వేదితబ్బో.

    Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanā paṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha dhammoti tanti. Atthoti tassāyeva attho. Desanāti tassā manasā vavatthāpitāya tantiyā desanā. Paṭivedhoti tantiyā tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā. Yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāḷhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    అపరో నయో, ధమ్మోతి హేతు. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘హేతుమ్హి ఞాణం ధమ్మపటిసమ్భిదా’’తి. అత్థోతి హేతుఫలం, వుత్తఞ్హేతం – ‘‘హేతుఫలే ఞాణం అత్థపటిసమ్భిదా’’తి (విభ॰ ౭౨౦). దేసనాతి పఞ్ఞత్తి, యథా ధమ్మం ధమ్మాభిలాపోతి అధిప్పాయో. అనులోమపటిలోమసఙ్ఖేపవిత్థారాదివసేన వా కథనం. పటివేధోతి అభిసమయో, సో చ లోకియలోకుత్తరో విసయతో అసమ్మోహతో చ, అత్థానురూపం ధమ్మేసు, ధమ్మానురూపం అత్థేసు, పఞ్ఞత్తిపథానురూపం పఞ్ఞత్తీసు అవబోధో. తేసం తేసం వా తత్థ తత్థ వుత్తధమ్మానం పటివిజ్ఝితబ్బో సలక్ఖణసఙ్ఖాతో అవిపరీతసభావో.

    Aparo nayo, dhammoti hetu. Vuttañhetaṃ – ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti. Atthoti hetuphalaṃ, vuttañhetaṃ – ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720). Desanāti paññatti, yathā dhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Anulomapaṭilomasaṅkhepavitthārādivasena vā kathanaṃ. Paṭivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca, atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattipathānurūpaṃ paññattīsu avabodho. Tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo.

    ఇదాని యస్మా ఏతేసు పిటకేసు యం యం ధమ్మజాతం వా అత్థజాతం వా, యా చాయం యథా యథా ఞాపేతబ్బో అత్థో సోతూనం ఞాణస్స అభిముఖో హోతి, తథా తథా తదత్థజోతికా దేసనా, యో చేత్థ అవిపరీతావబోధసఙ్ఖాతో పటివేధో, తేసం తేసం వా ధమ్మానం పటివిజ్ఝితబ్బో సలక్ఖణసఙ్ఖాతో అవిపరీతసభావో. సబ్బమ్పేతం అనుపచితకుసలసమ్భారేహి దుప్పఞ్ఞేహి ససాదీహి వియ మహాసముద్దో దుక్ఖోగాళ్హం అలబ్భనేయ్యపతిట్ఠఞ్చ, తస్మా గమ్భీరం. ఏవమ్పి ఏకమేకస్మిం ఏత్థ చతుబ్బిధోపి గమ్భీరభావో వేదితబ్బో.

    Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā, yā cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti, tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho, tesaṃ tesaṃ vā dhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo. Sabbampetaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    ఏత్తావతా చ –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘దేసనాసాసనకథా, భేదం తేసు యథారహం;

    ‘‘Desanāsāsanakathā, bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    సిక్ఖాప్పహానగమ్భీర, భావఞ్చ పరిదీపయే’’తి –

    Sikkhāppahānagambhīra, bhāvañca paridīpaye’’ti –

    అయం గాథా వుత్తత్థావ హోతి.

    Ayaṃ gāthā vuttatthāva hoti.

    ‘‘పరియత్తిభేదం సమ్పత్తిం, విపత్తిఞ్చాపి యం యహిం;

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    పాపుణాతి యథా భిక్ఖు, తమ్పి సబ్బం విభావయే’’తి –

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti –

    ఏత్థ పన తీసు పిటకేసు తివిధో పరియత్తిభేదో దట్ఠబ్బో. తిస్సో హి పరియత్తియో – అలగద్దూపమా, నిస్సరణత్థా, భణ్డాగారికపరియత్తీతి.

    Ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo – alagaddūpamā, nissaraṇatthā, bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    తత్థ యా దుగ్గహితా, ఉపారమ్భాదిహేతు పరియాపుటా, అయం అలగద్దూపమా. యం సన్ధాయ వుత్తం ‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే, పురిసో అలగద్దత్థికో అలగద్దగవేసీ అలగద్దపరియేసనం చరమానో, సో పస్సేయ్య మహన్తం అలగద్దం, తమేనం భోగే వా నఙ్గుట్ఠే వా గణ్హేయ్య, తస్స సో అలగద్దో పటిపరివత్తిత్వా హత్థే వా బాహాయం వా అఞ్ఞతరస్మిం వా అఙ్గపచ్చఙ్గే డంసేయ్య, సో తతో నిదానం మరణం వా నిగచ్ఛేయ్య, మరణమత్తం వా దుక్ఖం. తం కిస్స హేతు? దుగ్గహితత్తా, భిక్ఖవే, అలగద్దస్స. ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, ఇధేకచ్చే మోఘపురిసా ధమ్మం పరియాపుణన్తి, సుత్తం…పే॰… వేదల్లం, తే తం ధమ్మం పరియాపుణిత్వా తేసం ధమ్మానం పఞ్ఞాయ అత్థం న ఉపపరిక్ఖన్తి, తేసం తే ధమ్మా పఞ్ఞాయ అత్థం అనుపపరిక్ఖతం న నిజ్ఝానం ఖమన్తి, తే ఉపారమ్భానిసంసా చేవ ధమ్మం పరియాపుణన్తి, ఇతివాదప్పమోక్ఖానిసంసా చ, యస్స చత్థాయ ధమ్మం పరియాపుణన్తి, తఞ్చస్స అత్థం నానుభోన్తి, తేసం తే ధమ్మా దుగ్గహితా దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తన్తి. తం కిస్స హేతు? దుగ్గహితత్తా, భిక్ఖవే, ధమ్మాన’’న్తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౩౮).

    Tattha yā duggahitā, upārambhādihetu pariyāpuṭā, ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ, tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya, tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāyaṃ vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya, so tato nidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa. Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti, suttaṃ…pe… vedallaṃ, te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti, tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti, te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti, itivādappamokkhānisaṃsā ca, yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti, tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).

    యా పన సుగ్గహితా సీలక్ఖన్ధాదిపారిపూరింయేవ ఆకఙ్ఖమానేన పరియాపుటా, న ఉపారమ్భాదిహేతు, అయం నిస్సరణత్థా. యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘తేసం తే ధమ్మా సుగ్గహితా దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయ సంవత్తన్తి. తం కిస్స హేతు? సుగ్గహితత్తా, భిక్ఖవే, ధమ్మాన’’న్తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౩౯).

    Yā pana suggahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāpuṭā, na upārambhādihetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tesaṃ te dhammā suggahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Suggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.239).

    యం పన పరిఞ్ఞాతక్ఖన్ధో పహీనకిలేసో భావితమగ్గో పటివిద్ధాకుప్పో సచ్ఛికతనిరోధో ఖీణాసవో కేవలం పవేణీపాలనత్థాయ వంసానురక్ఖణత్థాయ పరియాపుణాతి, అయం భణ్డాగారికపరియత్తీతి.

    Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇīpālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    వినయే పన సుప్పటిపన్నో భిక్ఖు సీలసమ్పదం నిస్సాయ తిస్సో విజ్జా పాపుణాతి, తాసంయేవ చ తత్థ పభేదవచనతో. సుత్తే సుప్పటిపన్నో సమాధిసమ్పదం నిస్సాయ ఛ అభిఞ్ఞా పాపుణాతి, తాసంయేవ చ తత్థ పభేదవచనతో. అభిధమ్మే సుప్పటిపన్నో పఞ్ఞాసమ్పదం నిస్సాయ చతస్సో పటిసమ్భిదా పాపుణాతి, తాసఞ్చ తత్థేవ పభేదవచనతో, ఏవమేతేసు సుప్పటిపన్నో యథాక్కమేన ఇమం విజ్జాత్తయఛళభిఞ్ఞాచతుప్పటిసమ్భిదాభేదం సమ్పత్తిం పాపుణాతి.

    Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampadaṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya cha abhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti, tāsañca tattheva pabhedavacanato, evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatuppaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.

    వినయే పన దుప్పటిపన్నో అనుఞ్ఞాతసుఖసమ్ఫస్సఅత్థరణపావురణాదిఫస్ససామఞ్ఞతో పటిక్ఖిత్తేసు ఉపాదిన్నకఫస్సాదీసు అనవజ్జసఞ్ఞీ హోతి. వుత్తమ్పి హేతం – ‘‘తథాహం భగవతా ధమ్మం దేసితం ఆజానామి, యథా యే మే అన్తరాయికా ధమ్మా అన్తరాయికా వుత్తా భగవతా, తే పటిసేవతో నాలం అన్తరాయాయా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౩౪). తతో దుస్సీలభావం పాపుణాతి. సుత్తే దుప్పటిపన్నో – ‘‘చత్తారో మే, భిక్ఖవే, పుగ్గలా సన్తో సంవిజ్జమానా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౫) అధిప్పాయం అజానన్తో దుగ్గహితం గణ్హాతి, యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘అత్తనా దుగ్గహితేన అమ్హే చేవ అబ్భాచిక్ఖతి, అత్తానఞ్చ ఖణతి, బహుఞ్చ అపుఞ్ఞం పసవతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౩౬). తతో మిచ్ఛాదిట్ఠితం పాపుణాతి. అభిధమ్మే దుప్పటిపన్నో ధమ్మచిన్తం అతిధావన్తో అచిన్తేయ్యానిపి చిన్తేతి. తతో చిత్తక్ఖేపం పాపుణాతి, వుత్తఞ్హేతం – ‘‘చత్తారిమాని, భిక్ఖవే, అచిన్తేయ్యాని, న చిన్తేతబ్బాని, యాని చిన్తేన్తో ఉమ్మాదస్స విఘాతస్స భాగీ అస్సా’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౭౭). ఏవమేతేసు దుప్పటిపన్నో యథాక్కమేన ఇమం దుస్సీలభావ మిచ్ఛాదిట్ఠితా చిత్తక్ఖేపభేదం విపత్తిం పాపుణాతీ’’తి.

    Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnakaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā ye me antarāyikā dhammā antarāyikā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (ma. ni. 1.234). Tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno – ‘‘cattāro me, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khaṇati, bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (ma. ni. 1.236). Tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti. Tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti, vuttañhetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni, na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāva micchādiṭṭhitā cittakkhepabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātī’’ti.

    ఏత్తావతా చ –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘పరియత్తిభేదం సమ్పత్తిం, విపత్తిఞ్చాపి యం యహిం;

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    పాపుణాతి యథా భిక్ఖు, తమ్పి సబ్బం విభావయే’’తి –

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti –

    అయమ్పి గాథా వుత్తత్థావ హోతి. ఏవం నానప్పకారతో పిటకాని ఞత్వా తేసం వసేనేతం బుద్ధవచనం తివిధన్తి ఞాతబ్బం.

    Ayampi gāthā vuttatthāva hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasenetaṃ buddhavacanaṃ tividhanti ñātabbaṃ.

    కథం నికాయవసేన పఞ్చవిధం? సబ్బమేవ చేతం దీఘనికాయో, మజ్ఝిమనికాయో, సంయుత్తనికాయో, అఙ్గుత్తరనికాయో, ఖుద్దకనికాయోతి పఞ్చప్పభేదం హోతి. తత్థ కతమో దీఘనికాయో? తివగ్గసఙ్గహాని బ్రహ్మజాలాదీని చతుత్తింస సుత్తాని.

    Kathaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? Tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.

    ‘‘చతుత్తింసేవ సుత్తన్తా, తివగ్గో యస్స సఙ్గహో;

    ‘‘Catuttiṃseva suttantā, tivaggo yassa saṅgaho;

    ఏస దీఘనికాయోతి, పఠమో అనులోమికో’’తి.

    Esa dīghanikāyoti, paṭhamo anulomiko’’ti.

    కస్మా పనేస దీఘనికాయోతి వుచ్చతి? దీఘప్పమాణానం సుత్తానం సమూహతో నివాసతో చ. సమూహనివాసా హి నికాయోతి వుచ్చన్తి. ‘‘నాహం, భిక్ఖవే, అఞ్ఞం ఏకనికాయమ్పి సమనుపస్సామి ఏవం చిత్తం, యథయిదం, భిక్ఖవే , తిరచ్ఛానగతా పాణా’’ (సం॰ ని॰ ౨.౧౦౦). పోణికనికాయో చిక్ఖల్లికనికాయోతి ఏవమాదీని చేత్థ సాధకాని సాసనతో లోకతో చ. ఏవం సేసానమ్పి నికాయభావే వచనత్థో వేదితబ్బో.

    Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato nivāsato ca. Samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave , tiracchānagatā pāṇā’’ (saṃ. ni. 2.100). Poṇikanikāyo cikkhallikanikāyoti evamādīni cettha sādhakāni sāsanato lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo.

    కతమో మజ్ఝిమనికాయో? మజ్ఝిమప్పమాణాని పఞ్చదసవగ్గసఙ్గహాని మూలపరియాయసుత్తాదీని దియడ్ఢసతం ద్వే చ సుత్తాని.

    Katamo majjhimanikāyo? Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.

    ‘‘దియడ్ఢసతసుత్తన్తా, ద్వే చ సుత్తాని యత్థ సో;

    ‘‘Diyaḍḍhasatasuttantā, dve ca suttāni yattha so;

    నికాయో మజ్ఝిమో పఞ్చ, దసవగ్గపరిగ్గహో’’తి.

    Nikāyo majjhimo pañca, dasavaggapariggaho’’ti.

    కతమో సంయుత్తనికాయో? దేవతాసంయుత్తాదివసేన కథితాని ఓఘతరణాదీని సత్త సుత్తసహస్సాని సత్త చ సుత్తసతాని ద్వాసట్ఠి చ సుత్తాని.

    Katamo saṃyuttanikāyo? Devatāsaṃyuttādivasena kathitāni oghataraṇādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni.

    ‘‘సత్తసుత్తసహస్సాని , సత్తసుత్తసతాని చ;

    ‘‘Sattasuttasahassāni , sattasuttasatāni ca;

    ద్వాసట్ఠి చేవ సుత్తన్తా, ఏసో సంయుత్తసఙ్గహో’’తి.

    Dvāsaṭṭhi ceva suttantā, eso saṃyuttasaṅgaho’’ti.

    కతమో అఙ్గుత్తరనికాయో? ఏకేకఅఙ్గాతిరేకవసేన కథితాని చిత్తపరియాదానాదీని నవ సుత్తసహస్సాని పఞ్చ సుత్తసతాని సత్తపఞ్ఞాసఞ్చ సుత్తాని.

    Katamo aṅguttaranikāyo? Ekekaaṅgātirekavasena kathitāni cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni.

    ‘‘నవ సుత్తసహస్సాని, పఞ్చ సుత్తసతాని చ;

    ‘‘Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    సత్తపఞ్ఞాస సుత్తాని, సఙ్ఖ్యా అఙ్గుత్తరే అయ’’న్తి.

    Sattapaññāsa suttāni, saṅkhyā aṅguttare aya’’nti.

    కతమో ఖుద్దకనికాయో? సకలం వినయపిటకం, అభిధమ్మపిటకం, ఖుద్దకపాఠాదయో చ పుబ్బే దస్సితా పఞ్చదసప్పభేదా, ఠపేత్వా చత్తారో నికాయే అవసేసం బుద్ధవచనం.

    Katamo khuddakanikāyo? Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakaṃ, khuddakapāṭhādayo ca pubbe dassitā pañcadasappabhedā, ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacanaṃ.

    ‘‘ఠపేత్వా చతురోపేతే, నికాయే దీఘఆదికే;

    ‘‘Ṭhapetvā caturopete, nikāye dīghaādike;

    తదఞ్ఞం బుద్ధవచనం, నికాయో ఖుద్దకో మతో’’తి.

    Tadaññaṃ buddhavacanaṃ, nikāyo khuddako mato’’ti.

    ఏవం నికాయవసేన పఞ్చవిధం.

    Evaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ.

    కథం అఙ్గవసేన నవవిధం? సబ్బమేవ హిదం సుత్తం, గేయ్యం, వేయ్యాకరణం, గాథా, ఉదానం, ఇతివుత్తకం, జాతకం, అబ్భుతధమ్మం, వేదల్లన్తి నవప్పభేదం హోతి. తత్థ ఉభతోవిభఙ్గనిద్దేసఖన్ధకపరివారా, సుత్తనిపాతే మఙ్గలసుత్తరతనసుత్తనాలకసుత్తతువట్టకసుత్తాని చ అఞ్ఞమ్పి చ సుత్తనామకం తథాగతవచనం సుత్తన్తి వేదితబ్బం. సబ్బమ్పి సగాథకం సుత్తం గేయ్యన్తి వేదితబ్బం. విసేసేన సంయుత్తకే సకలోపి సగాథవగ్గో, సకలమ్పి అభిధమ్మపిటకం, నిగ్గాథకం సుత్తం, యఞ్చ అఞ్ఞమ్పి అట్ఠహి అఙ్గేహి అసఙ్గహితం బుద్ధవచనం, తం వేయ్యాకరణన్తి వేదితబ్బం. ధమ్మపదం, థేరగాథా, థేరీగాథా, సుత్తనిపాతే నోసుత్తనామికా సుద్ధికగాథా చ గాథాతి వేదితబ్బా. సోమనస్సఞ్ఞాణమయికగాథా పటిసంయుత్తా ద్వేఅసీతి సుత్తన్తా ఉదానన్తి వేదితబ్బం. ‘‘వుత్తఞ్హేతం భగవతా’’తిఆదినయప్పవత్తా దసుత్తరసతసుత్తన్తా ఇతివుత్తకన్తి వేదితబ్బం. అపణ్ణకజాతకాదీని పఞ్ఞాసాధికాని పఞ్చజాతకసతాని ‘జాతక’న్తి వేదితబ్బం. ‘‘చత్తారోమే, భిక్ఖవే, అచ్ఛరియా అబ్భుతా ధమ్మా ఆనన్దే’’తిఆదినయప్పవత్తా (దీ॰ ని॰ ౨.౨౦౯) సబ్బేపి అచ్ఛరియబ్భుతధమ్మపటిసంయుత్తసుత్తన్తా అబ్భుతధమ్మన్తి వేదితబ్బం. చూళవేదల్ల-మహావేదల్ల-సమ్మాదిట్ఠి-సక్కపఞ్హ-సఙ్ఖారభాజనియ-మహాపుణ్ణమసుత్తాదయో సబ్బేపి వేదఞ్చ తుట్ఠిఞ్చ లద్ధా లద్ధా పుచ్ఛితసుత్తన్తా వేదల్లన్తి వేదితబ్బం. ఏవం అఙ్గవసేన నవవిధం.

    Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ? Sabbameva hidaṃ suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā, suttanipāte maṅgalasuttaratanasuttanālakasuttatuvaṭṭakasuttāni ca aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttake sakalopi sagāthavaggo, sakalampi abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ, taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ, theragāthā, therīgāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassaññāṇamayikagāthā paṭisaṃyuttā dveasīti suttantā udānanti veditabbaṃ. ‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañcajātakasatāni ‘jātaka’nti veditabbaṃ. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’tiādinayappavattā (dī. ni. 2.209) sabbepi acchariyabbhutadhammapaṭisaṃyuttasuttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ. Cūḷavedalla-mahāvedalla-sammādiṭṭhi-sakkapañha-saṅkhārabhājaniya-mahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ. Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.

    కథం ధమ్మక్ఖన్ధవసేన చతురాసీతిసహస్సవిధం? సబ్బమేవ చేతం బుద్ధవచనం –

    Kathaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ buddhavacanaṃ –

    ‘‘ద్వాసీతి బుద్ధతో గణ్హిం, ద్వే సహస్సాని భిక్ఖుతో;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    చతురాసీతి సహస్సాని, యే మే ధమ్మా పవత్తినో’’తి.

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti.

    ఏవం పరిదీపితధమ్మక్ఖన్ధవసేన చతురాసీతిసహస్సప్పభేదం హోతి. తత్థ ఏకానుసన్ధికం సుత్తం ఏకో ధమ్మక్ఖన్ధో. యం అనేకానుసన్ధికం, తత్థ అనుసన్ధివసేన ధమ్మక్ఖన్ధగణనా. గాథాబన్ధేసు పఞ్హాపుచ్ఛనం ఏకో ధమ్మక్ఖన్ధో, విస్సజ్జనం ఏకో. అభిధమ్మే ఏకమేకం తికదుకభాజనం, ఏకమేకఞ్చ చిత్తవారభాజనం, ఏకమేకో ధమ్మక్ఖన్ధో. వినయే అత్థి వత్థు, అత్థి మాతికా, అత్థి పదభాజనీయం, అత్థి అన్తరాపత్తి, అత్థి ఆపత్తి, అత్థి అనాపత్తి, అత్థి తికచ్ఛేదో. తత్థ ఏకమేకో కోట్ఠాసో ఏకమేకో ధమ్మక్ఖన్ధోతి వేదితబ్బో. ఏవం ధమ్మక్ఖన్ధవసేన చతురాసీతిసహస్సవిధం.

    Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ, tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ tikadukabhājanaṃ, ekamekañca cittavārabhājanaṃ, ekameko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi antarāpatti, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi tikacchedo. Tattha ekameko koṭṭhāso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.

    ఏవమేతం అభేదతో రసవసేన ఏకవిధం, భేదతో ధమ్మవినయాదివసేన దువిధాదిభేదం బుద్ధవచనం సఙ్గాయన్తేన మహాకస్సపప్పముఖేన వసీగణేన ‘‘అయం ధమ్మో, అయం వినయో, ఇదం పఠమబుద్ధవచనం, ఇదం మజ్ఝిమబుద్ధవచనం, ఇదం పచ్ఛిమబుద్ధవచనం, ఇదం వినయపిటకం, ఇదం సుత్తన్తపిటకం, ఇదం అభిధమ్మపిటకం, అయం దీఘనికాయో…పే॰… అయం ఖుద్దకనికాయో, ఇమాని సుత్తాదీని నవఙ్గాని, ఇమాని చతురాసీతి ధమ్మక్ఖన్ధసహస్సానీ’’తి, ఇమం పభేదం వవత్థపేత్వావ సఙ్గీతం. న కేవలఞ్చ ఇమమేవ, అఞ్ఞమ్పి ఉద్దానసఙ్గహ-వగ్గసఙ్గహ-పేయ్యాలసఙ్గహ-ఏకకనిపాత-దుకనిపాతాదినిపాతసఙ్గహ-సంయుత్తసఙ్గహ-పణ్ణాససఙ్గహాది-అనేకవిధం తీసు పిటకేసు సన్దిస్సమానం సఙ్గహప్పభేదం వవత్థపేత్వా ఏవ సత్తహి మాసేహి సఙ్గీతం.

    Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ, bhedato dhammavinayādivasena duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo, idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ, idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ, ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo, imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassānī’’ti, imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca imameva, aññampi uddānasaṅgaha-vaggasaṅgaha-peyyālasaṅgaha-ekakanipāta-dukanipātādinipātasaṅgaha-saṃyuttasaṅgaha-paṇṇāsasaṅgahādi-anekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvā eva sattahi māsehi saṅgītaṃ.

    సఙ్గీతిపరియోసానే చస్స – ‘‘ఇదం మహాకస్సపత్థేరేన దసబలస్స సాసనం పఞ్చవస్ససహస్సపరిమాణకాలం పవత్తనసమత్థం కత’’న్తి సఞ్జాతప్పమోదా సాధుకారం వియ దదమానా అయం మహాపథవీ ఉదకపరియన్తం కత్వా అనేకప్పకారం కమ్పి సఙ్కమ్పి సమ్పకమ్పి సమ్పవేధి, అనేకాని చ అచ్ఛరియాని పాతురహేసున్తి, అయం పఠమమహాసఙ్గీతి నామ. యా లోకే –

    Saṅgītipariyosāne cassa – ‘‘idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇakālaṃ pavattanasamatthaṃ kata’’nti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesunti, ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāma. Yā loke –

    ‘‘సతేహి పఞ్చహి కతా, తేన పఞ్చసతాతి చ;

    ‘‘Satehi pañcahi katā, tena pañcasatāti ca;

    థేరేహేవ కతత్తా చ, థేరికాతి పవుచ్చతీ’’తి.

    Thereheva katattā ca, therikāti pavuccatī’’ti.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact