Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఖుద్దకపాఠ-అట్ఠకథా • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ఖుద్దకనికాయే
Khuddakanikāye
ఖుద్దకపాఠ-అట్ఠకథా
Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā
గన్థారమ్భకథా
Ganthārambhakathā
బుద్ధం సరణం గచ్ఛామి;
Buddhaṃsaraṇaṃ gacchāmi;
ధమ్మం సరణం గచ్ఛామి;
Dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi;
సఙ్ఘం సరణం గచ్ఛామీతి.
Saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmīti.
అయం సరణగమననిద్దేసో ఖుద్దకానం ఆది.
Ayaṃ saraṇagamananiddeso khuddakānaṃ ādi.
ఇమస్స దాని అత్థం పరమత్థజోతికాయ ఖుద్దకట్ఠకథాయ వివరితుం విభజితుం ఉత్తానీకాతుం ఇదం వుచ్చతి –
Imassa dāni atthaṃ paramatthajotikāya khuddakaṭṭhakathāya vivarituṃ vibhajituṃ uttānīkātuṃ idaṃ vuccati –
ఉత్తమం వన్దనేయ్యానం, వన్దిత్వా రతనత్తయం;
Uttamaṃ vandaneyyānaṃ, vanditvā ratanattayaṃ;
ఖుద్దకానం కరిస్సామి, కేసఞ్చి అత్థవణ్ణనం.
Khuddakānaṃ karissāmi, kesañci atthavaṇṇanaṃ.
ఖుద్దకానం గమ్భీరత్తా, కిఞ్చాపి అతిదుక్కరా;
Khuddakānaṃ gambhīrattā, kiñcāpi atidukkarā;
వణ్ణనా మాదిసేనేసా, అబోధన్తేన సాసనం.
Vaṇṇanā mādisenesā, abodhantena sāsanaṃ.
అజ్జాపి తు అబ్బోచ్ఛిన్నో, పుబ్బాచరియనిచ్ఛయో;
Ajjāpi tu abbocchinno, pubbācariyanicchayo;
తథేవ చ ఠితం యస్మా, నవఙ్గం సత్థుసాసనం.
Tatheva ca ṭhitaṃ yasmā, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ.
తస్మాహం కాతుమిచ్ఛామి, అత్థసంవణ్ణనం ఇమం;
Tasmāhaṃ kātumicchāmi, atthasaṃvaṇṇanaṃ imaṃ;
సాసనఞ్చేవ నిస్సాయ, పోరాణఞ్చ వినిచ్ఛయం.
Sāsanañceva nissāya, porāṇañca vinicchayaṃ.
సద్ధమ్మబహుమానేన, నాత్తుక్కంసనకమ్యతా;
Saddhammabahumānena, nāttukkaṃsanakamyatā;
నాఞ్ఞేసం వమ్భనత్థాయ, తం సుణాథ సమాహితాతి.
Nāññesaṃ vambhanatthāya, taṃ suṇātha samāhitāti.
ఖుద్దకవవత్థానం
Khuddakavavatthānaṃ
తత్థ ‘‘ఖుద్దకానం కరిస్సామి, కేసఞ్చి అత్థవణ్ణన’’న్తి వుత్తత్తా ఖుద్దకాని తావ వవత్థపేత్వా పచ్ఛా అత్థవణ్ణనం కరిస్సామి. ఖుద్దకాని నామ ఖుద్దకనికాయస్స ఏకదేసో, ఖుద్దకనికాయో నామ పఞ్చన్నం నికాయానం ఏకదేసో. పఞ్చ నికాయా నామ –
Tattha ‘‘khuddakānaṃ karissāmi, kesañci atthavaṇṇana’’nti vuttattā khuddakāni tāva vavatthapetvā pacchā atthavaṇṇanaṃ karissāmi. Khuddakāni nāma khuddakanikāyassa ekadeso, khuddakanikāyo nāma pañcannaṃ nikāyānaṃ ekadeso. Pañca nikāyā nāma –
దీఘమజ్ఝిమసంయుత్త, అఙ్గుత్తరికఖుద్దకా;
Dīghamajjhimasaṃyutta, aṅguttarikakhuddakā;
నికాయా పఞ్చ గమ్భీరా, ధమ్మతో అత్థతో చిమే.
Nikāyā pañca gambhīrā, dhammato atthato cime.
తత్థ బ్రహ్మజాలసుత్తాదీని చతుత్తింస సుత్తాని దీఘనికాయో. మూలపరియాయసుత్తాదీని దియడ్ఢసతం ద్వే చ సుత్తాని మజ్ఝిమనికాయో. ఓఘతరణసుత్తాదీని సత్త సుత్తసహస్సాని సత్త చ సుత్తసతాని ద్వాసట్ఠి చ సుత్తాని సంయుత్తనికాయో. చిత్తపరియాదానసుత్తాదీని నవ సుత్తసహస్సాని పఞ్చ చ సుత్తసతాని సత్తపఞ్ఞాసఞ్చ సుత్తాని అఙ్గుత్తరనికాయో. ఖుద్దకపాఠో, ధమ్మపదం, ఉదానం, ఇతివుత్తకం, సుత్తనిపాతో, విమానవత్థు, పేతవత్థు, థేరగాథా, థేరీగాథా, జాతకం, నిద్దేసో, పటిసమ్భిదా , అపదానం, బుద్ధవంసో, చరియాపిటకం, వినయాభిధమ్మపిటకాని, ఠపేత్వా వా చత్తారో నికాయే అవసేసం బుద్ధవచనం ఖుద్దకనికాయో.
Tattha brahmajālasuttādīni catuttiṃsa suttāni dīghanikāyo. Mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni majjhimanikāyo. Oghataraṇasuttādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni saṃyuttanikāyo. Cittapariyādānasuttādīni nava suttasahassāni pañca ca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni aṅguttaranikāyo. Khuddakapāṭho, dhammapadaṃ, udānaṃ, itivuttakaṃ, suttanipāto, vimānavatthu, petavatthu, theragāthā, therīgāthā, jātakaṃ, niddeso, paṭisambhidā , apadānaṃ, buddhavaṃso, cariyāpiṭakaṃ, vinayābhidhammapiṭakāni, ṭhapetvā vā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacanaṃ khuddakanikāyo.
కస్మా పనేస ఖుద్దకనికాయోతి వుచ్చతి? బహూనం ఖుద్దకానం ధమ్మక్ఖన్ధానం సమూహతో నివాసతో చ. సమూహనివాసా హి ‘‘నికాయో’’తి వుచ్చన్తి. ‘‘నాహం, భిక్ఖవే, అఞ్ఞం ఏకనికాయమ్పి సమనుపస్సామి ఏవం చిత్తం, యథయిదం, భిక్ఖవే, తిరచ్ఛానగతా పాణా (సం॰ ని॰ ౩.౧౦౦). పోణికనికాయో, చిక్ఖల్లికనికాయో’’తి ఏవమాదీని చేత్థ సాధకాని సాసనతో లోకతో చ. అయమస్స ఖుద్దకనికాయస్స ఏకదేసో. ఇమాని సుత్తన్తపిటకపరియాపన్నాని అత్థతో వివరితుం విభజితుం ఉత్తానీకాతుఞ్చ అధిప్పేతాని ఖుద్దకాని, తేసమ్పి ఖుద్దకానం సరణసిక్ఖాపదద్వత్తింసాకారకుమారపఞ్హమఙ్గలసుత్త- రతనసుత్తతిరోకుట్టనిధికణ్డమేత్తసుత్తానం వసేన నవప్పభేదో ఖుద్దకపాఠో ఆది ఆచరియపరమ్పరాయ వాచనామగ్గం ఆరోపితవసేన న భగవతా వుత్తవసేన. భగవతా హి వుత్తవసేన –
Kasmā panesa khuddakanikāyoti vuccati? Bahūnaṃ khuddakānaṃ dhammakkhandhānaṃ samūhato nivāsato ca. Samūhanivāsā hi ‘‘nikāyo’’ti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā (saṃ. ni. 3.100). Poṇikanikāyo, cikkhallikanikāyo’’ti evamādīni cettha sādhakāni sāsanato lokato ca. Ayamassa khuddakanikāyassa ekadeso. Imāni suttantapiṭakapariyāpannāni atthato vivarituṃ vibhajituṃ uttānīkātuñca adhippetāni khuddakāni, tesampi khuddakānaṃ saraṇasikkhāpadadvattiṃsākārakumārapañhamaṅgalasutta- ratanasuttatirokuṭṭanidhikaṇḍamettasuttānaṃ vasena navappabhedo khuddakapāṭho ādi ācariyaparamparāya vācanāmaggaṃ āropitavasena na bhagavatā vuttavasena. Bhagavatā hi vuttavasena –
‘‘అనేకజాతిసంసారం, సన్ధావిస్సం అనిబ్బిసం;
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;
గహకారం గవేసన్తో, దుక్ఖా జాతి పునప్పునం.
Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.
‘‘గహకారక దిట్ఠోసి, పున గేహం న కాహసి;
‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;
సబ్బా తే ఫాసుకా భగ్గా, గహకూటం విసఙ్ఖతం;
Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;
విసఙ్ఖారగతం చిత్తం, తణ్హానం ఖయమజ్ఝగా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౫౩-౧౫౪) –
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154) –
ఇదం గాథాద్వయం సబ్బస్సాపి బుద్ధవచనస్స ఆది. తఞ్చ మనసావ వుత్తవసేన, న వచీభేదం కత్వా వుత్తవసేన. వచీభేదం పన కత్వా వుత్తవసేన –
Idaṃ gāthādvayaṃ sabbassāpi buddhavacanassa ādi. Tañca manasāva vuttavasena, na vacībhedaṃ katvā vuttavasena. Vacībhedaṃ pana katvā vuttavasena –
‘‘యదా హవే పాతుభవన్తి ధమ్మా,
‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā,
ఆతాపినో ఝాయతో బ్రాహ్మణస్స;
Ātāpino jhāyato brāhmaṇassa;
అథస్స కఙ్ఖా వపయన్తి సబ్బా,
Athassa kaṅkhā vapayanti sabbā,
యతో పజానాతి సహేతుధమ్మ’’న్తి. (ఉదా॰ ౧; మహావ॰ ౧) –
Yato pajānāti sahetudhamma’’nti. (udā. 1; mahāva. 1) –
అయం గాథా ఆది. తస్మా య్వాయం నవప్పభేదో ఖుద్దకపాఠో ఇమేసం ఖుద్దకానం ఆది, తస్స ఆదితో పభుతి అత్థసంవణ్ణనం ఆరభిస్సామి.
Ayaṃ gāthā ādi. Tasmā yvāyaṃ navappabhedo khuddakapāṭho imesaṃ khuddakānaṃ ādi, tassa ādito pabhuti atthasaṃvaṇṇanaṃ ārabhissāmi.
నిదానసోధనం
Nidānasodhanaṃ
తస్స చాయమాది ‘‘బుద్ధం సరణం గచ్ఛామి, ధమ్మం సరణం గచ్ఛామి, సఙ్ఘం సరణం గచ్ఛామీ’’తి. తస్సాయం అత్థవణ్ణనాయ మాతికా –
Tassa cāyamādi ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti. Tassāyaṃ atthavaṇṇanāya mātikā –
‘‘కేన కత్థ కదా కస్మా, భాసితం సరణత్తయం;
‘‘Kena kattha kadā kasmā, bhāsitaṃ saraṇattayaṃ;
కస్మా చిధాదితో వుత్త, మవుత్తమపి ఆదితో.
Kasmā cidhādito vutta, mavuttamapi ādito.
‘‘నిదానసోధనం కత్వా, ఏవమేత్థ తతో పరం;
‘‘Nidānasodhanaṃ katvā, evamettha tato paraṃ;
బుద్ధం సరణగమనం, గమకఞ్చ విభావయే.
Buddhaṃ saraṇagamanaṃ, gamakañca vibhāvaye.
‘‘భేదాభేదం ఫలఞ్చాపి, గమనీయఞ్చ దీపయే;
‘‘Bhedābhedaṃ phalañcāpi, gamanīyañca dīpaye;
ధమ్మం సరణమిచ్చాది, ద్వయేపేస నయో మతో.
Dhammaṃ saraṇamiccādi, dvayepesa nayo mato.
‘‘అనుపుబ్బవవత్థానే, కారణఞ్చ వినిద్దిసే;
‘‘Anupubbavavatthāne, kāraṇañca viniddise;
సరణత్తయమేతఞ్చ, ఉపమాహి పకాసయే’’తి.
Saraṇattayametañca, upamāhi pakāsaye’’ti.
తత్థ పఠమగాథాయ తావ ఇదం సరణత్తయం కేన భాసితం, కత్థ భాసితం, కదా భాసితం, కస్మా భాసితం అవుత్తమపిచాదితో తథాగతేన కస్మా ఇధాదితో వుత్తన్తి పఞ్చ పఞ్హా.
Tattha paṭhamagāthāya tāva idaṃ saraṇattayaṃ kena bhāsitaṃ, kattha bhāsitaṃ, kadā bhāsitaṃ, kasmā bhāsitaṃ avuttamapicādito tathāgatena kasmā idhādito vuttanti pañca pañhā.
తేసం విస్సజ్జనా కేన భాసితన్తి భగవతా భాసితం, న సావకేహి, న ఇసీహి, న దేవతాహి. కత్థాతి బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే. కదాతి ఆయస్మన్తే యసే సద్ధిం సహాయకేహి అరహత్తం పత్తే ఏకసట్ఠియా అరహన్తేసు బహుజనహితాయ లోకే ధమ్మదేసనం కరోన్తేసు. కస్మాతి పబ్బజ్జత్థఞ్చ ఉపసమ్పదత్థఞ్చ. యథాహ –
Tesaṃ vissajjanā kena bhāsitanti bhagavatā bhāsitaṃ, na sāvakehi, na isīhi, na devatāhi. Katthāti bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye. Kadāti āyasmante yase saddhiṃ sahāyakehi arahattaṃ patte ekasaṭṭhiyā arahantesu bahujanahitāya loke dhammadesanaṃ karontesu. Kasmāti pabbajjatthañca upasampadatthañca. Yathāha –
‘‘ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, పబ్బాజేతబ్బో ఉపసమ్పాదేతబ్బో. పఠమం కేసమస్సుం ఓహారేత్వా కాసాయాని వత్థాని అచ్ఛాదాపేత్వా ఏకంసం ఉత్తరాసఙ్గం కారాపేత్వా భిక్ఖూనం పాదే వన్దాపేత్వా ఉక్కుటికం నిసీదాపేత్వా అఞ్జలిం పగ్గణ్హాపేత్వా ‘ఏవం వదేహీ’తి వత్తబ్బో ‘బుద్ధం సరణం గచ్ఛామి, ధమ్మం సరణం గచ్ఛామి, సఙ్ఘం సరణం గచ్ఛామీ’’’తి (మహావ॰ ౩౪).
‘‘Evañca pana, bhikkhave, pabbājetabbo upasampādetabbo. Paṭhamaṃ kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādāpetvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ kārāpetvā bhikkhūnaṃ pāde vandāpetvā ukkuṭikaṃ nisīdāpetvā añjaliṃ paggaṇhāpetvā ‘evaṃ vadehī’ti vattabbo ‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’’ti (mahāva. 34).
కస్మా చిధాదితో వుత్తన్తి ఇదఞ్చ నవఙ్గం సత్థుసాసనం తీహి పిటకేహి సఙ్గణ్హిత్వా వాచనామగ్గం ఆరోపేన్తేహి పుబ్బాచరియేహి యస్మా ఇమినా మగ్గేన దేవమనుస్సా ఉపాసకభావేన వా పబ్బజితభావేన వా సాసనం ఓతరన్తి, తస్మా సాసనోతారస్స మగ్గభూతత్తా ఇధ ఖుద్దకపాఠే ఆదితో వుత్తన్తి ఞాతబ్బం.
Kasmācidhādito vuttanti idañca navaṅgaṃ satthusāsanaṃ tīhi piṭakehi saṅgaṇhitvā vācanāmaggaṃ āropentehi pubbācariyehi yasmā iminā maggena devamanussā upāsakabhāvena vā pabbajitabhāvena vā sāsanaṃ otaranti, tasmā sāsanotārassa maggabhūtattā idha khuddakapāṭhe ādito vuttanti ñātabbaṃ.
కతం నిదానసోధనం.
Kataṃ nidānasodhanaṃ.