| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / อิติวุตฺตก-อฎฺฐกถา • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ขุทฺทกนิกาเย
Khuddakanikāye
อิติวุตฺตก-อฎฺฐกถา
Itivuttaka-aṭṭhakathā
คนฺถารมฺภกถา
Ganthārambhakathā
มหาการุณิกํ นาถํ, เญยฺยสาครปารคุํ;
Mahākāruṇikaṃ nāthaṃ, ñeyyasāgarapāraguṃ;
วเนฺท นิปุณคมฺภีร-วิจิตฺรนยเทสนํฯ
Vande nipuṇagambhīra-vicitranayadesanaṃ.
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนา, เยน นิยฺยนฺติ โลกโต;
Vijjācaraṇasampannā, yena niyyanti lokato;
วเนฺท ตมุตฺตมํ ธมฺมํ, สมฺมาสมฺพุทฺธปูชิตํฯ
Vande tamuttamaṃ dhammaṃ, sammāsambuddhapūjitaṃ.
สีลาทิคุณสมฺปโนฺน, ฐิโต มคฺคผเลสุ โย;
Sīlādiguṇasampanno, ṭhito maggaphalesu yo;
วเนฺท อริยสงฺฆํ ตํ, ปุญฺญเกฺขตฺตํ อนุตฺตรํฯ
Vande ariyasaṅghaṃ taṃ, puññakkhettaṃ anuttaraṃ.
วนฺทนาชนิตํ ปุญฺญํ, อิติ ยํ รตนตฺตเย;
Vandanājanitaṃ puññaṃ, iti yaṃ ratanattaye;
หตนฺตราโย สพฺพตฺถ, หุตฺวาหํ ตสฺส เตชสาฯ
Hatantarāyo sabbattha, hutvāhaṃ tassa tejasā.
เอกกาทิปฺปเภเทน , เทสิตานิ มเหสินา;
Ekakādippabhedena , desitāni mahesinā;
โลภาทีนํ ปหานานิ, ทีปนานิ วิเสสโตฯ
Lobhādīnaṃ pahānāni, dīpanāni visesato.
สุตฺตานิ เอกโต กตฺวา, อิติวุตฺตปทกฺขรํ;
Suttāni ekato katvā, itivuttapadakkharaṃ;
ธมฺมสงฺคาหกา เถรา, สงฺคายิํสุ มเหสโยฯ
Dhammasaṅgāhakā therā, saṅgāyiṃsu mahesayo.
อิติวุตฺตกมิเจฺจว, นาเมน วสิโน ปุเร;
Itivuttakamicceva, nāmena vasino pure;
ยํ ขุทฺทกนิกายสฺมิํ, คมฺภีรตฺถปทกฺกมํฯ
Yaṃ khuddakanikāyasmiṃ, gambhīratthapadakkamaṃ.
ตสฺส คมฺภีรญาเณหิ, โอคาเหตพฺพภาวโต;
Tassa gambhīrañāṇehi, ogāhetabbabhāvato;
กิญฺจาปิ ทุกฺกรา กาตุํ, อตฺถสํวณฺณนา มยาฯ
Kiñcāpi dukkarā kātuṃ, atthasaṃvaṇṇanā mayā.
สหสํวณฺณนํ ยสฺมา, ธรเต สตฺถุ สาสนํ;
Sahasaṃvaṇṇanaṃ yasmā, dharate satthu sāsanaṃ;
ปุพฺพาจริยสีหานํ, ติฎฺฐเตว วินิจฺฉโยฯ
Pubbācariyasīhānaṃ, tiṭṭhateva vinicchayo.
ตสฺมา ตํ อวลมฺพิตฺวา, โอคาเหตฺวาน ปญฺจปิ;
Tasmā taṃ avalambitvā, ogāhetvāna pañcapi;
นิกาเย อุปนิสฺสาย, โปราณฎฺฐกถานยํฯ
Nikāye upanissāya, porāṇaṭṭhakathānayaṃ.
นิสฺสิตํ วาจนามคฺคํ, สุวิสุทฺธํ อนากุลํ;
Nissitaṃ vācanāmaggaṃ, suvisuddhaṃ anākulaṃ;
มหาวิหารวาสีนํ, นิปุณตฺถวินิจฺฉยํฯ
Mahāvihāravāsīnaṃ, nipuṇatthavinicchayaṃ.
ปุนปฺปุนาคตํ อตฺถํ, วชฺชยิตฺวาน สาธุกํ;
Punappunāgataṃ atthaṃ, vajjayitvāna sādhukaṃ;
ยถาพลํ กริสฺสามิ, อิติวุตฺตกวณฺณนํฯ
Yathābalaṃ karissāmi, itivuttakavaṇṇanaṃ.
อิติ อากงฺขมานสฺส, สทฺธมฺมสฺส จิรฎฺฐิติํ;
Iti ākaṅkhamānassa, saddhammassa ciraṭṭhitiṃ;
วิภชนฺตสฺส ตสฺสตฺถํ, นิสามยถ สาธโวติฯ
Vibhajantassa tassatthaṃ, nisāmayatha sādhavoti.
ตตฺถ อิติวุตฺตกํ นาม เอกกนิปาโต, ทุกนิปาโต, ติกนิปาโต, จตุกฺกนิปาโตติ จตุนิปาตสงฺคหํฯ ตมฺปิ วินยปิฎกํ, สุตฺตนฺตปิฎกํ, อภิธมฺมปิฎกนฺติ ตีสุ ปิฎเกสุ สุตฺตนฺตปิฎกปริยาปนฺนํ; ทีฆนิกาโย มชฺฌิมนิกาโย, สํยุตฺตนิกาโย, องฺคุตฺตรนิกาโย, ขุทฺทกนิกาโยติ ปญฺจสุ นิกาเยสุ ขุทฺทกนิกายปริยาปนฺนํ; สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถา, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลนฺติ นวสุ สาสนเงฺคสุ อิติวุตฺตกงฺคภูตํฯ
Tattha itivuttakaṃ nāma ekakanipāto, dukanipāto, tikanipāto, catukkanipātoti catunipātasaṅgahaṃ. Tampi vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ; dīghanikāyo majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcasu nikāyesu khuddakanikāyapariyāpannaṃ; suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navasu sāsanaṅgesu itivuttakaṅgabhūtaṃ.
‘‘ทฺวาสีติ พุทฺธโต คณฺหิํ, เทฺวสหสฺสานิ ภิกฺขุโต;
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dvesahassāni bhikkhuto;
จตุราสีติ สหสฺสานิ, เย เม ธมฺมา ปวตฺติโน’’ติฯ (เถรคา. ๑๐๒๗) –
Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027) –
เอวํ ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ปฎิญฺญาเตสุ จตุราสีติยา ธมฺมกฺขนฺธสหเสฺสสุ กติปยธมฺมกฺขนฺธสงฺคหํฯ สุตฺตโต เอกกนิปาเต ตาว สตฺตวีสติ สุตฺตานิ, ทุกนิปาเต ทฺวาวีสติ, ติกนิปาเต ปญฺญาส, จตุกฺกนิปาเต เตรสาติ ทฺวาทสาธิกสุตฺตสตสงฺคหํฯ ตสฺส นิปาเตสุ เอกกนิปาโต อาทิ, วเคฺคสุ ปาฎิโภควโคฺค, สุเตฺตสุ โลภสุตฺตํฯ ตสฺสาปิ ‘‘วุตฺตเญฺหตํ ภควตา’’ติอาทิกํ อายสฺมตา อานเนฺทน ปฐมมหาสงฺคีติกาเล วุตฺตํ นิทานมาทิฯ สา ปนายํ ปฐมมหาสงฺคีติ วินยปิฎเก ตนฺติมารุฬฺหา เอวฯ โย ปเนตฺถ นิทานโกสลฺลตฺถํ วตฺตโพฺพ กถามโคฺค , โสปิ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกาย-อฎฺฐกถาย วิตฺถารโต วุโตฺตเยวาติ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตโพฺพฯ
Evaṃ dhammabhaṇḍāgārikena paṭiññātesu caturāsītiyā dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasaṅgahaṃ. Suttato ekakanipāte tāva sattavīsati suttāni, dukanipāte dvāvīsati, tikanipāte paññāsa, catukkanipāte terasāti dvādasādhikasuttasatasaṅgahaṃ. Tassa nipātesu ekakanipāto ādi, vaggesu pāṭibhogavaggo, suttesu lobhasuttaṃ. Tassāpi ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi. Sā panāyaṃ paṭhamamahāsaṅgīti vinayapiṭake tantimāruḷhā eva. Yo panettha nidānakosallatthaṃ vattabbo kathāmaggo , sopi sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāya-aṭṭhakathāya vitthārato vuttoyevāti tattha vuttanayeneva veditabbo.
