Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဒီဃ နိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    ။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ဒီဃနိကာယေ

    Dīghanikāye

    သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂဋ္ဌကထာ

    Sīlakkhandhavaggaṭṭhakathā

    ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

    Ganthārambhakathā

    ကရုဏာသီတလဟဒယံ ၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။

    Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    သနရာမရလောကဂရုံ၊ ဝန္ဒေ သုဂတံ ဂတိဝိမုတ္တံ။

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    ဗုဒ္ဓောပိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ၊ ဘာဝေတ္ဝာ စေဝ သစ္ဆိကတ္ဝာ စ။

    Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    ယံ ဥပဂတော ဂတမလံ၊ ဝန္ဒေ တမနုတ္တရံ ဓမ္မံ။

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    သုဂတသ္သ ဩရသာနံ၊ ပုတ္တာနံ မာရသေနမထနာနံ။

    Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟံ၊ သိရသာ ဝန္ဒေ အရိယသင္ဃံ။

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော၊ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ ပုညံ။

    Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    ယံ သုဝိဟတန္တရာယော၊ ဟုတ္ဝာ တသ္သာနုဘာဝေန။

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    ဒီဃသ္သ ဒီဃသုတ္တင္ကိတသ္သ၊ နိပုဏသ္သ အာဂမဝရသ္သ။

    Dīghassa dīghasuttaṅkitassa, nipuṇassa āgamavarassa;

    ဗုဒ္ဓာနုဗုဒ္ဓသံဝဏ္ဏိတသ္သ၊ သဒ္ဓာဝဟဂုဏသ္သ။

    Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa, saddhāvahaguṇassa.

    အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ၊ အဋ္ဌကထာ အာဒိတော ဝသိသတေဟိ။

    Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    ပဉ္စဟိ ယာ သင္ဂီတာ၊ အနုသင္ဂီတာ စ ပစ္ဆာပိ။

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    သီဟဠဒီပံ ပန အာဘတာထ၊ ဝသိနာ မဟာမဟိန္ဒေန။

    Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha, vasinā mahāmahindena;

    ဌပိတာ သီဟဠဘာသာယ၊ ဒီပဝာသီနမတ္ထာယ။

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    အပနေတ္ဝာန တတောဟံ၊ သီဟဠဘာသံ မနောရမံ ဘာသံ။

    Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    တန္တိနယာနုစ္ဆဝိကံ၊ အာရောပေန္တော ဝိဂတဒောသံ။

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    သမယံ အဝိလောမေန္တော၊ ထေရာနံ ထေရဝံသပဒီပာနံ။

    Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsapadīpānaṃ;

    သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာနံ၊ မဟာဝိဟာရေ နိဝာသီနံ။

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    ဟိတ္ဝာ ပုနပ္ပုနာဂတမတ္ထံ၊ အတ္ထံ ပကာသယိသ္သာမိ။

    Hitvā punappunāgatamatthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    သုဇနသ္သ စ တုဋ္ဌတ္ထံ၊ စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မသ္သ။

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    သီလကထာ ဓုတဓမ္မာ၊ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ စေဝ သဗ္ဗာနိ။

    Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    စရိယာဝိဓာနသဟိတော၊ ဈာနသမာပတ္တိဝိတ္ထာရော။

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    သဗ္ဗာ စ အဘိညာယော၊ ပညာသင္ကလနနိစ္ဆယော စေဝ။

    Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ခန္ဓဓာတာယတနိန္ဒ္ရိယာနိ၊ အရိယာနိ စေဝ စတ္တာရိ။

    Khandhadhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    သစ္စာနိ ပစ္စယာကာရဒေသနာ၊ သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ။

    Saccāni paccayākāradesanā, suparisuddhanipuṇanayā;

    အဝိမုတ္တတန္တိမဂ္ဂာ၊ ဝိပသ္သနာ ဘာဝနာ စေဝ။

    Avimuttatantimaggā, vipassanā bhāvanā ceva.

    ဣတိ ပန သဗ္ဗံ ယသ္မာ၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ မယာ သုပရိသုဒ္ဓံ။

    Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    ဝုတ္တံ တသ္မာ ဘိယ္ယော၊ န တံ ဣဓ ဝိစာရယိသ္သာမိ။

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂော၊ ဧသ စတုန္နမ္ပိ အာဂမာနဉ္ဟိ။

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ဌတ္ဝာ ပကာသယိသ္သတိ၊ တတ္ထ ယထာ ဘာသိတံ အတ္ထံ’’။

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathā bhāsitaṃ atthaṃ’’.

    ဣစ္စေဝ ကတော တသ္မာ၊ တမ္ပိ ဂဟေတ္ဝာန သဒ္ဓိမေတာယ။

    Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    အဋ္ဌကထာယ ဝိဇာနထ၊ ဒီဃာဂမနိသ္သိတံ အတ္ထန္တိ။

    Aṭṭhakathāya vijānatha, dīghāgamanissitaṃ atthanti.

    နိဒာနကထာ

    Nidānakathā

    တတ္ထ ဒီဃာဂမော နာမ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂော, မဟာဝဂ္ဂော, ပာထိကဝဂ္ဂောတိ ဝဂ္ဂတော တိဝဂ္ဂော ဟောတိ; သုတ္တတော စတုတ္တိံသသုတ္တသင္ဂဟော။ တသ္သ ဝဂ္ဂေသု သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂော အာဒိ, သုတ္တေသု ဗ္ရဟ္မဇာလံ။ ဗ္ရဟ္မဇာလသ္သာပိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒာနမာဒိ။

    Tattha dīghāgamo nāma sīlakkhandhavaggo, mahāvaggo, pāthikavaggoti vaggato tivaggo hoti; suttato catuttiṃsasuttasaṅgaho. Tassa vaggesu sīlakkhandhavaggo ādi, suttesu brahmajālaṃ. Brahmajālassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi.

    ပဌမမဟာသင္ဂီတိကထာ

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā

    ပဌမမဟာသင္ဂီတိ နာမ စေသာ ကိဉ္စာပိ ဝိနယပိဋကေ တန္တိမာရူဠ္ဟာ, နိဒာနကောသလ္လတ္ထံ ပန ဣဓာပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉ္ဟိ အာဒိံ ကတ္ဝာ ယာဝ သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝိနယနာ ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ, ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ ဝိသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပစ္စူသသမယေ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ လောကနာထေ, ဘဂဝတော ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ သန္နိပတိတာနံ သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟသ္သာနံ သင္ဃတ္ထေရော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော သတ္တာဟပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတိ သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန – ‘‘အလံ, အာဝုသော, မာ သောစိတ္ထ, မာ ပရိဒေဝိတ္ထ, သုမုတ္တာ မယံ တေန မဟာသမဏေန, ဥပဒ္ဒုတာ စ ဟောမ – ‘ဣဒံ ဝော ကပ္ပတိ, ဣဒံ ဝော န ကပ္ပတီ’တိ, ဣဒာနိ ပန မယံ ယံ ဣစ္ဆိသ္သာမ, တံ ကရိသ္သာမ, ယံ န ဣစ္ဆိသ္သာမ န တံ ကရိသ္သာမာ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇) ဝုတ္တဝစနမနုသ္သရန္တော, ဤဒိသသ္သ စ သင္ဃသန္နိပာတသ္သ ပုန ဒုလ္လဘဘာဝံ မညမာနော, ‘‘ဌာနံ ခော ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ, ယံ ပာပဘိက္ခူ ‘အတီတသတ္ထုကံ ပာဝစန’န္တိ မညမာနာ ပက္ခံ လဘိတ္ဝာ နစိရသ္သေဝ သဒ္ဓမ္မံ အန္တရဓာပေယ္ယုံ, ယာဝ စ ဓမ္မဝိနယော တိဋ္ဌတိ, တာဝ အနတီတသတ္ထုကမေဝ ပာဝစနံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –

    Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi vinayapiṭake tantimārūḷhā, nidānakosallatthaṃ pana idhāpi evaṃ veditabbā. Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā katabuddhakicce, kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe, bhagavato dhātubhājanadivase sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati subhaddena vuḍḍhapabbajitena – ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena, upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti, idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma, taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437) vuttavacanamanussaranto, īdisassa ca saṅghasannipātassa puna dullabhabhāvaṃ maññamāno, ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ pāpabhikkhū ‘atītasatthukaṃ pāvacana’nti maññamānā pakkhaṃ labhitvā nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ, yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati, tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘ယော ဝော, အာနန္ဒ, မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော, သော ဝော မမစ္စယေန သတ္ထာ’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၆)။

    ‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’ti (dī. ni. 2.216).

    ‘ယံနူနာဟံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယံ, ယထယိဒံ သာသနံ အဒ္ဓနိယံ အသ္သ စိရဋ္ဌိတိကံ’။

    ‘Yaṃnūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ, yathayidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ’.

    ယဉ္စာဟံ ဘဂဝတာ –

    Yañcāhaṃ bhagavatā –

    ‘ဓာရေသ္သသိ ပန မေ တ္ဝံ, ကသ္သပ, သာဏာနိ ပံသုကူလာနိ နိဗ္ဗသနာနီ’တိ (သံ. နိ. ၂.၁၅၄) ဝတ္ဝာ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေန။

    ‘Dhāressasi pana me tvaṃ, kassapa, sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānī’ti (saṃ. ni. 2.154) vatvā cīvare sādhāraṇaparibhogena.

    ‘အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဒေဝ အာကင္ခာမိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရာမိ; ကသ္သပောပိ, ဘိက္ခဝေ, ယာဝဒေဝ, အာကင္ခတိ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’တိ (သံ. နိ. ၂.၁၅၂)။

    ‘Ahaṃ, bhikkhave, yāvadeva ākaṅkhāmi vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi; kassapopi, bhikkhave, yāvadeva, ākaṅkhati vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’ti (saṃ. ni. 2.152).

    ဧဝမာဒိနာ နယေန နဝာနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မေ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေန စ အနုဂ္ဂဟိတော, တထာ အာကာသေ ပာဏိံ စာလေတ္ဝာ အလဂ္ဂစိတ္တတာယ စေဝ စန္ဒောပမပဋိပဒာယ စ ပသံသိတော, တသ္သ ကိမညံ အာဏဏ္ယံ ဘဝိသ္သတိ။ နနု မံ ဘဂဝာ ရာဇာ ဝိယ သကကဝစဣသ္သရိယာနုပ္ပဒာနေန အတ္တနော ကုလဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကံ ပုတ္တံ ‘သဒ္ဓမ္မဝံသပ္ပတိဋ္ဌာပကော မေ အယံ ဘဝိသ္သတီ’တိ, မန္တ္ဝာ ဣမိနာ အသာဓာရဏေန အနုဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဟေသိ, ဣမာယ စ ဥဠာရာယ ပသံသာယ ပသံသီတိ စိန္တယန္တော ဓမ္မဝိနယသင္ဂာယနတ္ထံ ဘိက္ခူနံ ဥသ္သာဟံ ဇနေသိ။ ယထာဟ –

    Evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito, tathā ākāse pāṇiṃ cāletvā alaggacittatāya ceva candopamapaṭipadāya ca pasaṃsito, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati. Nanu maṃ bhagavā rājā viya sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ ‘saddhammavaṃsappatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatī’ti, mantvā iminā asādhāraṇena anuggahena anuggahesi, imāya ca uḷārāya pasaṃsāya pasaṃsīti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesi. Yathāha –

    ‘‘အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘ဧကမိဒာဟံ, အာဝုသော, သမယံ ပာဝာယ ကုသိနာရံ အဒ္ဓာနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော မဟတာ ဘိက္ခုသင္ဃေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇) သဗ္ဗံ သုဘဒ္ဒကဏ္ဍံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထံ ပနသ္သ မဟာပရိနိဗ္ဗာနာဝသာနေ အာဂတဋ္ဌာနေယေဝ ကထယိသ္သာမ။

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ‘ekamidāhaṃ, āvuso, samayaṃ pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti (cūḷava. 437) sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbaṃ. Atthaṃ panassa mahāparinibbānāvasāne āgataṭṭhāneyeva kathayissāma.

    တတော ပရံ အာဟ –

    Tato paraṃ āha –

    ‘‘ဟန္ဒ မယံ, အာဝုသော, ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယာမ, ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတိ, ဓမ္မော ပဋိဗာဟိယ္ယတိ; ပုရေ အဝိနယော ဒိပ္ပတိ, ဝိနယော ပဋိဗာဟိယ္ယတိ; ပုရေ အဓမ္မဝာဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဓမ္မဝာဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တိ, ပုရေ အဝိနယဝာဒိနော ဗလဝန္တော ဟောန္တိ, ဝိနယဝာဒိနော ဒုဗ္ဗလာ ဟောန္တီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇)။

    ‘‘Handa mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyāma, pure adhammo dippati, dhammo paṭibāhiyyati; pure avinayo dippati, vinayo paṭibāhiyyati; pure adhammavādino balavanto honti, dhammavādino dubbalā honti, pure avinayavādino balavanto honti, vinayavādino dubbalā hontī’’ti (cūḷava. 437).

    ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘တေန ဟိ, ဘန္တေ, ထေရော ဘိက္ခူ ဥစ္စိနတူ’’တိ။ ထေရော ပန သကလနဝင္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရေ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒာဂာမိအနာဂာမိ သုက္ခဝိပသ္သက ခီဏာသဝဘိက္ခူ အနေကသတေ, အနေကသဟသ္သေ စ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တေ မဟာနုဘာဝေ ယေဘုယ္ယေန ဘဂဝတော ဧတဒဂ္ဂံ အာရောပိတေ တေဝိဇ္ဇာဒိဘေဒေ ခီဏာသဝဘိက္ခူယေဝ ဧကူနပဉ္စသတေ ပရိဂ္ဂဟေသိ။ ယေ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဧကေနူနာနိ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ ဥစ္စိနီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇)။

    Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘tena hi, bhante, thero bhikkhū uccinatū’’ti. Thero pana sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmi sukkhavipassaka khīṇāsavabhikkhū anekasate, anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare paṭisambhidāppatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavato etadaggaṃ āropite tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo ekenūnāni pañca arahantasatāni uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    ကိသ္သ ပန ထေရော ဧကေနူနမကာသီတိ? အာယသ္မတော အာနန္ဒတ္ထေရသ္သ ဩကာသကရဏတ္ထံ။ တေနဟာယသ္မတာ သဟာပိ, ဝိနာပိ, န သက္ကာ ဓမ္မသင္ဂီတိံ ကာတုံ။ သော ဟာယသ္မာ သေက္ခော သကရဏီယော, တသ္မာ သဟာပိ န သက္ကာ။ ယသ္မာ ပနသ္သ ကိဉ္စိ ဒသဗလဒေသိတံ သုတ္တဂေယ္ယာဒိကံ အပ္ပစ္စက္ခံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာဟ –

    Kissa pana thero ekenūnamakāsīti? Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tenahāyasmatā sahāpi, vināpi, na sakkā dhammasaṅgītiṃ kātuṃ. So hāyasmā sekkho sakaraṇīyo, tasmā sahāpi na sakkā. Yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ appaccakkhaṃ nāma natthi. Yathāha –

    ‘‘ဒ္ဝာသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏ္ဟိံ၊ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတော။

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    စတုရာသီတိ သဟသ္သာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂာ. ၁၀၂၇)။

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027);

    တသ္မာ ဝိနာပိ န သက္ကာ။

    Tasmā vināpi na sakkā.

    ယဒိ ဧဝံ သေက္ခောပိ သမာနော ဓမ္မသင္ဂီတိယာ ဗဟုကာရတ္တာ ထေရေန ဥစ္စိနိတဗ္ဗော အသ္သ, အထ ကသ္မာ န ဥစ္စိနိတောတိ? ပရူပဝာဒဝိဝဇ္ဇနတော။ ထေရော ဟိ အာယသ္မန္တေ အာနန္ဒေ အတိဝိယ ဝိသ္သတ္ထော အဟောသိ, တထာ ဟိ နံ သိရသ္မိံ ပလိတေသု ဇာတေသုပိ ‘န ဝာယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’တိ, (သံ. နိ. ၂.၁၅၄) ကုမာရကဝာဒေန ဩဝဒတိ။ သက္ယကုလပ္ပသုတော စာယသ္မာ တထာဂတသ္သ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော။ တတ္ထ ကေစိ ဘိက္ခူ ဆန္ဒာဂမနံ ဝိယ မညမာနာ – ‘‘ဗဟူ အသေက္ခပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တေ ဘိက္ခူ ဌပေတ္ဝာ အာနန္ဒံ သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တံ ထေရော ဥစ္စိနီ’’တိ ဥပဝဒေယ္ယုံ။ တံ ပရူပဝာဒံ ပရိဝဇ္ဇေန္တော, ‘အာနန္ဒံ ဝိနာ ဓမ္မသင္ဂီတိံ န သက္ကာ ကာတုံ, ဘိက္ခူနံယေဝ နံ အနုမတိယာ ဂဟေသ္သာမီ’တိ န ဥစ္စိနိ။

    Yadi evaṃ sekkhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa, atha kasmā na uccinitoti? Parūpavādavivajjanato. Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi, tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’ti, (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati. Sakyakulappasuto cāyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapituputto. Tattha keci bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā – ‘‘bahū asekkhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ. Taṃ parūpavādaṃ parivajjento, ‘ānandaṃ vinā dhammasaṅgītiṃ na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva naṃ anumatiyā gahessāmī’ti na uccini.

    အထ သယမေဝ ဘိက္ခူ အာနန္ဒသ္သတ္ထာယ ထေရံ ယာစိံသု။ ယထာဟ –

    Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu. Yathāha –

    ‘‘ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ မဟာကသ္သပံ ဧတဒဝောစုံ – ‘အယံ, ဘန္တေ, အာယသ္မာ အာနန္ဒော ကိဉ္စာပိ သေက္ခော အဘဗ္ဗော ဆန္ဒာ ဒောသာ မောဟာ ဘယာ အဂတိံ ဂန္တုံ, ဗဟု စာနေန ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ပရိယတ္တော, တေန ဟိ, ဘန္တေ, ထေရော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနတူ’တိ။ အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော အာယသ္မန္တမ္ပိ အာနန္ဒံ ဥစ္စိနီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇)။

    ‘‘Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā ānando kiñcāpi sekkho abhabbo chandā dosā mohā bhayā agatiṃ gantuṃ, bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tena hi, bhante, thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantampi ānandaṃ uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    ဧဝံ ဘိက္ခူနံ အနုမတိယာ ဥစ္စိနိတေန တေနာယသ္မတာ သဒ္ဓိံ ပဉ္စထေရသတာနိ အဟေသုံ။

    Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañcatherasatāni ahesuṃ.

    အထ ခော ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကတ္ထ နု ခော မယံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယာမာ’’တိ? အထ ခော ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ရာဇဂဟံ ခော မဟာဂောစရံ ပဟူတသေနာသနံ, ယံနူန မယံ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသန္တာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယာမ, န အညေ ဘိက္ခူ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဥပဂစ္ဆေယ္ယု’’န္တိ (စူဠဝ. ၄၃၇)။

    Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘kattha nu kho mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti? Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahūtasenāsanaṃ, yaṃnūna mayaṃ rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, na aññe bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyu’’nti (cūḷava. 437).

    ကသ္မာ ပန နေသံ ဧတဒဟောသိ? ‘‘ဣဒံ ပန အမ္ဟာကံ ထာဝရကမ္မံ, ကောစိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော သင္ဃမဇ္ဈံ ပဝိသိတ္ဝာ ဥက္ကောဋေယ္ယာ’’တိ။ အထာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သာဝေသိ –

    Kasmā pana nesaṃ etadahosi? ‘‘Idaṃ pana amhākaṃ thāvarakammaṃ, koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā ukkoṭeyyā’’ti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena sāvesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ, အာဝုသော သင္ဃော, ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ သင္ဃော ဣမာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ သမ္မန္နေယ္ယ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသန္တာနိ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယိတုံ, န အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧသာ ဉတ္တိ။

    ‘‘Suṇātu me, āvuso saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ saṅgho imāni pañca bhikkhusatāni sammanneyya rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabba’’nti. Esā ñatti.

    ‘‘သုဏာတု မေ, အာဝုသော သင္ဃော, သင္ဃော ဣမာနိ ပဉ္စဘိက္ခုသတာနိ သမ္မန္န’’တိ ‘ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသန္တာနိ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယိတုံ, န အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသိတဗ္ဗန္တိ။ ယသ္သာယသ္မတော ခမတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ သမ္မုတိ’ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသန္တာနံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယိတုံ, န အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသိတဗ္ဗန္တိ, သော တုဏ္ဟသ္သ; ယသ္သ နက္ခမတိ, သော ဘာသေယ္ယ။

    ‘‘Suṇātu me, āvuso saṅgho, saṅgho imāni pañcabhikkhusatāni sammanna’’ti ‘rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti. Yassāyasmato khamati imesaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ sammuti’ rājagahe vassaṃ vasantānaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti, so tuṇhassa; yassa nakkhamati, so bhāseyya.

    ‘‘သမ္မတာနိ သင္ဃေန ဣမာနိ ပဉ္စဘိက္ခုသတာနိ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသန္တာနိ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယိတုံ, န အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ ရာဇဂဟေ ဝသ္သံ ဝသိတဗ္ဗန္တိ, ခမတိ သင္ဃသ္သ, တသ္မာ တုဏ္ဟီ, ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၈)။

    ‘‘Sammatāni saṅghena imāni pañcabhikkhusatāni rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (cūḷava. 438).

    အယံ ပန ကမ္မဝာစာ တထာဂတသ္သ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဧကဝီသတိမေ ဒိဝသေ ကတာ။ ဘဂဝာ ဟိ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပစ္စူသသမယေ ပရိနိဗ္ဗုတော, အထသ္သ သတ္တာဟံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယိံသု။ ဧဝံ သတ္တာဟံ သာဓုကီဠနဒိဝသာ နာမ အဟေသုံ။ တတော သတ္တာဟံ စိတကာယ အဂ္ဂိနာ ဈာယိ, သတ္တာဟံ သတ္တိပဉ္ဇရံ ကတ္ဝာ သန္ဓာဂာရသာလာယံ ဓာတုပူဇံ ကရိံသူတိ, ဧကဝီသတိ ဒိဝသာ ဂတာ။ ဇေဋ္ဌမူလသုက္ကပက္ခပဉ္စမိယံယေဝ ဓာတုယော ဘာဇယိံသု။ ဧတသ္မိံ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ သန္နိပတိတသ္သ မဟာဘိက္ခုသင္ဃသ္သ သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ကတံ အနာစာရံ အာရောစေတ္ဝာ ဝုတ္တနယေနေဝ စ ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတ္ဝာ အယံ ကမ္မဝာစာ ကတာ။

    Ayaṃ pana kammavācā tathāgatassa parinibbānato ekavīsatime divase katā. Bhagavā hi visākhapuṇṇamāyaṃ paccūsasamaye parinibbuto, athassa sattāhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ gandhamālādīhi pūjayiṃsu. Evaṃ sattāhaṃ sādhukīḷanadivasā nāma ahesuṃ. Tato sattāhaṃ citakāya agginā jhāyi, sattāhaṃ sattipañjaraṃ katvā sandhāgārasālāyaṃ dhātupūjaṃ kariṃsūti, ekavīsati divasā gatā. Jeṭṭhamūlasukkapakkhapañcamiyaṃyeva dhātuyo bhājayiṃsu. Etasmiṃ dhātubhājanadivase sannipatitassa mahābhikkhusaṅghassa subhaddena vuḍḍhapabbajitena kataṃ anācāraṃ ārocetvā vuttanayeneva ca bhikkhū uccinitvā ayaṃ kammavācā katā.

    ဣမဉ္စ ပန ကမ္မဝာစံ ကတ္ဝာ ထေရော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘အာဝုသော, ဣဒာနိ တုမ္ဟာကံ စတ္တာလီသ ဒိဝသာ ဩကာသော ကတော, တတော ပရံ ‘အယံ နာမ နော ပလိဗောဓော အတ္ထီ’တိ, ဝတ္တုံ န လဗ္ဘာ, တသ္မာ ဧတ္ထန္တရေ ယသ္သ ရောဂပလိဗောဓော ဝာ အာစရိယုပဇ္ဈာယပလိဗောဓော ဝာ မာတာပိတုပလိဗောဓော ဝာ အတ္ထိ, ပတ္တံ ဝာ ပန ပစိတဗ္ဗံ, စီဝရံ ဝာ ကာတဗ္ဗံ, သော တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ တံ ကရဏီယံ ကရောတူ’’တိ။

    Imañca pana kammavācaṃ katvā thero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, idāni tumhākaṃ cattālīsa divasā okāso kato, tato paraṃ ‘ayaṃ nāma no palibodho atthī’ti, vattuṃ na labbhā, tasmā etthantare yassa rogapalibodho vā ācariyupajjhāyapalibodho vā mātāpitupalibodho vā atthi, pattaṃ vā pana pacitabbaṃ, cīvaraṃ vā kātabbaṃ, so taṃ palibodhaṃ chinditvā taṃ karaṇīyaṃ karotū’’ti.

    ဧဝဉ္စ ပန ဝတ္ဝာ ထေရော အတ္တနော ပဉ္စသတာယ ပရိသာယ ပရိဝုတော ရာဇဂဟံ ဂတော။ အညေပိ မဟာထေရာ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝာရေ ဂဟေတ္ဝာ သောကသလ္လသမပ္ပိတံ မဟာဇနံ အသ္သာသေတုကာမာ တံ တံ ဒိသံ ပက္ကန္တာ။ ပုဏ္ဏတ္ထေရော ပန သတ္တသတဘိက္ခုပရိဝာရော ‘တထာဂတသ္သ ပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနံ အာဂတာဂတံ မဟာဇနံ အသ္သာသေသ္သာမီ’တိ ကုသိနာရာယံယေဝ အဋ္ဌာသိ။

    Evañca pana vatvā thero attano pañcasatāya parisāya parivuto rājagahaṃ gato. Aññepi mahātherā attano attano parivāre gahetvā sokasallasamappitaṃ mahājanaṃ assāsetukāmā taṃ taṃ disaṃ pakkantā. Puṇṇatthero pana sattasatabhikkhuparivāro ‘tathāgatassa parinibbānaṭṭhānaṃ āgatāgataṃ mahājanaṃ assāsessāmī’ti kusinārāyaṃyeva aṭṭhāsi.

    အာယသ္မာ အာနန္ဒော ယထာ ပုဗ္ဗေ အပရိနိဗ္ဗုတသ္သ, ဧဝံ ပရိနိဗ္ဗုတသ္သာပိ ဘဂဝတော သယမေဝ ပတ္တစီဝရမာဒာယ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ယေန သာဝတ္ထိ တေန စာရိကံ ပက္ကာမိ။ ဂစ္ဆတော ဂစ္ဆတော ပနသ္သ ပရိဝာရာ ဘိက္ခူ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာ။ တေနာယသ္မတာ ဂတဂတဋ္ဌာနေ မဟာပရိဒေဝော အဟောသိ ။ အနုပုဗ္ဗေန ပန သာဝတ္ထိမနုပ္ပတ္တေ ထေရေ သာဝတ္ထိဝာသိနော မနုသ္သာ ‘‘ထေရော ကိရ အာဂတော’’တိ သုတ္ဝာ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ပစ္စုဂ္ဂန္တ္ဝာ – ‘‘ဘန္တေ, အာနန္ဒ, ပုဗ္ဗေ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆထ, အဇ္ဇ ကုဟိံ ဘဂဝန္တံ ဌပေတ္ဝာ အာဂတတ္ထာ’’တိအာဒီနိ ဝဒမာနာ ပရောဒိံသု။ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ ဝိယ မဟာပရိဒေဝော အဟောသိ။

    Āyasmā ānando yathā pubbe aparinibbutassa, evaṃ parinibbutassāpi bhagavato sayameva pattacīvaramādāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi. Gacchato gacchato panassa parivārā bhikkhū gaṇanapathaṃ vītivattā. Tenāyasmatā gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi . Anupubbena pana sāvatthimanuppatte there sāvatthivāsino manussā ‘‘thero kira āgato’’ti sutvā gandhamālādihatthā paccuggantvā – ‘‘bhante, ānanda, pubbe bhagavatā saddhiṃ āgacchatha, ajja kuhiṃ bhagavantaṃ ṭhapetvā āgatatthā’’tiādīni vadamānā parodiṃsu. Buddhassa bhagavato parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi.

    တတ္ရ သုဒံ အာယသ္မာ အာနန္ဒော အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာကထာယ တံ မဟာဇနံ သညာပေတ္ဝာ ဇေတဝနံ ပဝိသိတ္ဝာ ဒသဗလေန ဝသိတဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဒ္ဝာရံ ဝိဝရိတ္ဝာ မဉ္စပီဌံ နီဟရိတ္ဝာ ပပ္ဖောဋေတ္ဝာ ဂန္ဓကုဋိံ သမ္မဇ္ဇိတ္ဝာ မိလာတမာလာကစဝရံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ မဉ္စပီဌံ အတိဟရိတ္ဝာ ပုန ယထာဌာနေ ဌပေတ္ဝာ ဘဂဝတော ဌိတကာလေ ကရဏီယံ ဝတ္တံ သဗ္ဗမကာသိ။ ကုရုမာနော စ န္ဟာနကောဋ္ဌကသမ္မဇ္ဇနဥဒကုပဋ္ဌာပနာဒိကာလေသု ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတ္ဝာ – ‘‘နနု ဘဂဝာ, အယံ တုမ္ဟာကံ န္ဟာနကာလော, အယံ ဓမ္မဒေသနာကာလော, အယံ ဘိက္ခူနံ ဩဝာဒဒာနကာလော, အယံ သီဟသေယ္ယကပ္ပနကာလော, အယံ မုခဓောဝနကာလော’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိဒေဝမာနောဝ အကာသိ, ယထာ တံ ဘဂဝတော ဂုဏဂဏာမတရသညုတာယ ပတိဋ္ဌိတပေမော စေဝ အခီဏာသဝော စ အနေကေသု စ ဇာတိသတသဟသ္သေသု အညမညသ္သူပကာရသဉ္ဇနိတစိတ္တမဒ္ဒဝော။ တမေနံ အညတရာ ဒေဝတာ – ‘‘ဘန္တေ, အာနန္ဒ, တုမ္ဟေ ဧဝံ ပရိဒေဝမာနာ ကထံ အညေ အသ္သာသေသ္သထာ’’တိ သံဝေဇေသိ။ သော တသ္သာ ဝစနေန သံဝိဂ္ဂဟဒယော သန္ထမ္ဘိတ္ဝာ တထာဂတသ္သ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဘုတိ ဌာနနိသဇ္ဇဗဟုလတ္တာ ဥသ္သန္နဓာတုကံ ကာယံ သမသ္သာသေတုံ ဒုတိယဒိဝသေ ခီရဝိရေစနံ ပိဝိတ္ဝာ ဝိဟာရေယေဝ နိသီဒိ။ ယံ သန္ဓာယ သုဘေန မာဏဝေန ပဟိတံ မာဏဝကံ ဧတဒဝောစ –

    Tatra sudaṃ āyasmā ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyākathāya taṃ mahājanaṃ saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiṃ vanditvā dvāraṃ vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Kurumāno ca nhānakoṭṭhakasammajjanaudakupaṭṭhāpanādikālesu gandhakuṭiṃ vanditvā – ‘‘nanu bhagavā, ayaṃ tumhākaṃ nhānakālo, ayaṃ dhammadesanākālo, ayaṃ bhikkhūnaṃ ovādadānakālo, ayaṃ sīhaseyyakappanakālo, ayaṃ mukhadhovanakālo’’tiādinā nayena paridevamānova akāsi, yathā taṃ bhagavato guṇagaṇāmatarasaññutāya patiṭṭhitapemo ceva akhīṇāsavo ca anekesu ca jātisatasahassesu aññamaññassūpakārasañjanitacittamaddavo. Tamenaṃ aññatarā devatā – ‘‘bhante, ānanda, tumhe evaṃ paridevamānā kathaṃ aññe assāsessathā’’ti saṃvejesi. So tassā vacanena saṃviggahadayo santhambhitvā tathāgatassa parinibbānato pabhuti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva nisīdi. Yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca –

    ‘‘အကာလော, ခော မာဏဝက, အတ္ထိ မေ အဇ္ဇ ဘေသဇ္ဇမတ္တာ ပီတာ, အပ္ပေဝ နာမ သ္ဝေပိ ဥပသင္ကမေယ္ယာမာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၄၄၇)။

    ‘‘Akālo, kho māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, appeva nāma svepi upasaṅkameyyāmā’’ti (dī. ni. 1.447).

    ဒုတိယဒိဝသေ စေတကတ္ထေရေန ပစ္ဆာသမဏေန ဂန္တ္ဝာ သုဘေန မာဏဝေန ပုဋ္ဌော ဣမသ္မိံ ဒီဃနိကာယေ သုဘသုတ္တံ နာမ ဒသမံ သုတ္တံ အဘာသိ။

    Dutiyadivase cetakattherena pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho imasmiṃ dīghanikāye subhasuttaṃ nāma dasamaṃ suttaṃ abhāsi.

    အထ အာနန္ဒတ္ထေရော ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ကာရာပေတ္ဝာ ဥပကဋ္ဌာယ ဝသ္သူပနာယိကာယ ဘိက္ခုသင္ဃံ ဩဟာယ ရာဇဂဟံ ဂတော တထာ အညေပိ ဓမ္မသင္ဂာဟကာ ဘိက္ခူတိ။ ဧဝဉ္ဟိ ဂတေ, တေ သန္ဓာယ စ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော ထေရာ ဘိက္ခူ ရာဇဂဟံ အဂမံသု, ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယိတု’’န္တိ (စူဠဝ. ၄၃၈)။ တေ အာသဠ္ဟီပုဏ္ဏမာယံ ဥပောသထံ ကတ္ဝာ ပာဋိပဒဒိဝသေ သန္နိပတိတ္ဝာ ဝသ္သံ ဥပဂစ္ဆိံသု။

    Atha ānandatthero jetavanamahāvihāre khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya bhikkhusaṅghaṃ ohāya rājagahaṃ gato tathā aññepi dhammasaṅgāhakā bhikkhūti. Evañhi gate, te sandhāya ca idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho therā bhikkhū rājagahaṃ agamaṃsu, dhammañca vinayañca saṅgāyitu’’nti (cūḷava. 438). Te āsaḷhīpuṇṇamāyaṃ uposathaṃ katvā pāṭipadadivase sannipatitvā vassaṃ upagacchiṃsu.

    တေန ခော ပန သမယေန ရာဇဂဟံ ပရိဝာရေတ္ဝာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိဟာရာ ဟောန္တိ, တေ သဗ္ဗေပိ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပာ အဟေသုံ။ ဘဂဝတော ဟိ ပရိနိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗေပိ ဘိက္ခူ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒာယ ဝိဟာရေ စ ပရိဝေဏေ စ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ အဂမံသု။ တတ္ထ ကတိကဝတ္တံ ကုရုမာနာ ထေရာ ဘဂဝတော ဝစနပူဇနတ္ထံ တိတ္ထိယဝာဒပရိမောစနတ္ထဉ္စ – ‘ပဌမံ မာသံ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ကရောမာ’တိ စိန္တေသုံ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဧဝံ ဝဒေယ္ယုံ – ‘‘သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ သာဝကာ သတ္ထရိ ဌိတေယေဝ ဝိဟာရေ ပဋိဇဂ္ဂိံသု, ပရိနိဗ္ဗုတေ ဆဍ္ဍေသုံ, ကုလာနံ မဟာဓနပရိစ္စာဂော ဝိနသ္သတီ’’တိ။ တေသဉ္စ ဝာဒပရိမောစနတ္ထံ စိန္တေသုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ စိန္တယိတ္ဝာ စ ပန ကတိကဝတ္တံ ကရိံသု။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

    Tena kho pana samayena rājagahaṃ parivāretvā aṭṭhārasa mahāvihārā honti, te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi parinibbāne sabbepi bhikkhū attano attano pattacīvaramādāya vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha katikavattaṃ kurumānā therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca – ‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’ti cintesuṃ. Titthiyā hi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesuṃ, kulānaṃ mahādhanapariccāgo vinassatī’’ti. Tesañca vādaparimocanatthaṃ cintesunti vuttaṃ hoti. Evaṃ cintayitvā ca pana katikavattaṃ kariṃsu. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘အထ ခော ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ဘဂဝတာ, ခော အာဝုသော, ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ဝဏ္ဏိတံ, ဟန္ဒ မယံ, အာဝုသော, ပဌမံ မာသံ ခဏ္ဍဖုလ္လပ္ပဋိသင္ခရဏံ ကရောမ, မဇ္ဈိမံ မာသံ သန္နိပတိတ္ဝာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယိသ္သာမာ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၈)။

    ‘‘Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – bhagavatā, kho āvuso, khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ, handa mayaṃ, āvuso, paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karoma, majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti (cūḷava. 438).

    တေ ဒုတိယဒိဝသေ ဂန္တ္ဝာ ရာဇဒ္ဝာရေ အဋ္ဌံသု။ ရာဇာ အာဂန္တ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ – ‘‘ကိံ ဘန္တေ, အာဂတတ္ထာ’’တိ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ပုစ္ဆိ။ ထေရာ အဋ္ဌာရသ မဟာဝိဟာရပဋိသင္ခရဏတ္ထာယ ဟတ္ထကမ္မံ ပဋိဝေဒေသုံ။ ရာဇာ ဟတ္ထကမ္မကာရကေ မနုသ္သေ အဒာသိ။ ထေရာ ပဌမံ မာသံ သဗ္ဗဝိဟာရေ ပဋိသင္ခရာပေတ္ဝာ ရညော အာရောစေသုံ – ‘‘နိဋ္ဌိတံ, မဟာရာဇ, ဝိဟာရပဋိသင္ခရဏံ, ဣဒာနိ ဓမ္မဝိနယသင္ဂဟံ ကရောမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု ဘန္တေ ဝိသဋ္ဌာ ကရောထ, မယ္ဟံ အာဏာစက္ကံ , တုမ္ဟာကဉ္စ ဓမ္မစက္ကံ ဟောတု, အာဏာပေထ, ဘန္တေ, ကိံ ကရောမီ’’တိ။ ‘‘သင္ဂဟံ ကရောန္တာနံ ဘိက္ခူနံ သန္နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ကရောမိ, ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဝေဘာရပဗ္ဗတပသ္သေ သတ္တပဏ္ဏိ ဂုဟာဒ္ဝာရေ ကာတုံ ယုတ္တံ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ’’တိ ခော ရာဇာ အဇာတသတ္တု ဝိသ္သကမ္မုနာ နိမ္မိတသဒိသံ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိထမ္ဘသောပာနံ, နာနာဝိဓမာလာကမ္မလတာကမ္မဝိစိတ္တံ, အဘိဘဝန္တမိဝ ရာဇဘဝနဝိဘူတိံ, အဝဟသန္တမိဝ ဒေဝဝိမာနသိရိံ, သိရိယာ နိကေတနမိဝ ဧကနိပာတတိတ္ထမိဝ စ ဒေဝမနုသ္သနယနဝိဟံဂာနံ, လောကရာမဏေယ္ယကမိဝ သမ္ပိဏ္ဍိတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍံ မဏ္ဍပံ ကာရာပေတ္ဝာ ဝိဝိဓကုသုမဒာမောလမ္ဗကဝိနိဂ္ဂလန္တစာရုဝိတာနံ နာနာရတနဝိစိတ္တမဏိကောဋ္ဋိမတလမိဝ စ, နံ နာနာပုပ္ဖူပဟာရဝိစိတ္တသုပရိနိဋ္ဌိတဘူမိကမ္မံ ဗ္ရဟ္မဝိမာနသဒိသံ အလင္ကရိတ္ဝာ, တသ္မိံ မဟာမဏ္ဍပေ ပဉ္စသတာနံ ဘိက္ခူနံ အနဂ္ဃာနိ ပဉ္စ ကပ္ပိယပစ္စတ္ထရဏသတာနိ ပညပေတ္ဝာ, ဒက္ခိဏဘာဂံ နိသ္သာယ ဥတ္တရာဘိမုခံ ထေရာသနံ, မဏ္ဍပမဇ္ဈေ ပုရတ္ထာဘိမုခံ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အာသနာရဟံ ဓမ္မာသနံ ပညပေတ္ဝာ, ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိဉ္စေတ္ထ ဌပေတ္ဝာ, ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ အာရောစာပေသိ – ‘‘နိဋ္ဌိတံ, ဘန္တေ, မမ ကိစ္စ’’န္တိ။

    Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu. Rājā āgantvā vanditvā – ‘‘kiṃ bhante, āgatatthā’’ti attanā kattabbakiccaṃ pucchi. Therā aṭṭhārasa mahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. Rājā hatthakammakārake manusse adāsi. Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ, idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti. ‘‘Sādhu bhante visaṭṭhā karotha, mayhaṃ āṇācakkaṃ , tumhākañca dhammacakkaṃ hotu, āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti. ‘‘Saṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ mahārājā’’ti. ‘‘Kattha karomi, bhante’’ti? ‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇi guhādvāre kātuṃ yuttaṃ mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti kho rājā ajātasattu vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittithambhasopānaṃ, nānāvidhamālākammalatākammavicittaṃ, abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ, avahasantamiva devavimānasiriṃ, siriyā niketanamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṃgānaṃ, lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāmolambakaviniggalantacāruvitānaṃ nānāratanavicittamaṇikoṭṭimatalamiva ca, naṃ nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā, tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañca kappiyapaccattharaṇasatāni paññapetvā, dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ, maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññapetvā, dantakhacitaṃ bījaniñcettha ṭhapetvā, bhikkhusaṅghassa ārocāpesi – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, mama kicca’’nti.

    တသ္မိဉ္စ ပန ဒိဝသေ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုသင္ဃေ ဧကော ဘိက္ခု ဝိသ္သဂန္ဓံ ဝာယန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ ထေရော တံ သုတ္ဝာ ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုသင္ဃေ အညော ဝိသ္သဂန္ဓံ ဝာယန္တော ဝိစရဏကဘိက္ခု နာမ နတ္ထိ။ အဒ္ဓာ ဧတေ မံ သန္ဓာယ ဝဒန္တီတိ သံဝေဂံ အာပဇ္ဇိ။ ဧကစ္စေ နံ အာဟံသုယေဝ – ‘‘သ္ဝေ အာဝုသော, အာနန္ဒ, သန္နိပာတော, တ္ဝဉ္စ သေက္ခော သကရဏီယော, တေန တေ န ယုတ္တံ သန္နိပာတံ ဂန္တုံ, အပ္ပမတ္တော ဟောဟီ’’တိ။

    Tasmiñca pana divase ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ sandhāya evamāhaṃsu – ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyanto vicaratī’’ti. Thero taṃ sutvā imasmiṃ bhikkhusaṅghe añño vissagandhaṃ vāyanto vicaraṇakabhikkhu nāma natthi. Addhā ete maṃ sandhāya vadantīti saṃvegaṃ āpajji. Ekacce naṃ āhaṃsuyeva – ‘‘sve āvuso, ānanda, sannipāto, tvañca sekkho sakaraṇīyo, tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ, appamatto hohī’’ti.

    အထ ခော အာယသ္မာ အာနန္ဒော – ‘သ္ဝေ သန္နိပာတော, န ခော မေတံ ပတိရူပံ ယ္ဝာဟံ သေက္ခော သမာနော သန္နိပာတံ ဂစ္ဆေယ္ယ’န္တိ, ဗဟုဒေဝ ရတ္တိံ ကာယဂတာယ သတိယာ ဝီတိနာမေတ္ဝာ ရတ္တိယာ ပစ္စူသသမယေ စင္ကမာ ဩရောဟိတ္ဝာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတ္ဝာ ‘‘နိပဇ္ဇိသ္သာမီ’’တိ ကာယံ အာဝဇ္ဇေသိ, ဒ္ဝေ ပာဒာ ဘူမိတော မုတ္တာ, အပတ္တဉ္စ သီသံ ဗိမ္ဗောဟနံ, ဧတသ္မိံ အန္တရေ အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ။ အယဉ္ဟိ အာယသ္မာ စင္ကမေန ဗဟိ ဝီတိနာမေတ္ဝာ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော စိန္တေသိ – ‘‘နနု မံ ဘဂဝာ ဧတဒဝောစ – ‘ကတပုညောသိ တ္ဝံ, အာနန္ဒ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇ, ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝော’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၀၇)။ ဗုဒ္ဓာနဉ္စ ကထာဒောသော နာမ နတ္ထိ, မမ ပန အစ္စာရဒ္ဓံ ဝီရိယံ, တေန မေ စိတ္တံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တတိ။ ဟန္ဒာဟံ ဝီရိယသမတံ ယောဇေမီ’’တိ, စင္ကမာ ဩရောဟိတ္ဝာ ပာဒဓောဝနဋ္ဌာနေ ဌတ္ဝာ ပာဒေ ဓောဝိတ္ဝာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတ္ဝာ မဉ္စကေ နိသီဒိတ္ဝာ, ‘‘ထောကံ ဝိသ္သမိသ္သာမီ’’တိ ကာယံ မဉ္စကေ အပနာမေသိ။ ဒ္ဝေ ပာဒာ ဘူမိတော မုတ္တာ, သီသံ ဗိမ္ဗောဟနမပ္ပတ္တံ, ဧတသ္မိံ အန္တရေ အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ, စတုဣရိယာပထဝိရဟိတံ ထေရသ္သ အရဟတ္တံ။ တေန ‘‘ဣမသ္မိံ သာသနေ အနိပန္နော အနိသိန္နော အဋ္ဌိတော အစင္ကမန္တော ကော ဘိက္ခု အရဟတ္တံ ပတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

    Atha kho āyasmā ānando – ‘sve sannipāto, na kho metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ gaccheyya’nti, bahudeva rattiṃ kāyagatāya satiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamaye caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi, dve pādā bhūmito muttā, apattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207). Buddhānañca kathādoso nāma natthi, mama pana accāraddhaṃ vīriyaṃ, tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati. Handāhaṃ vīriyasamataṃ yojemī’’ti, caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā, ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake apanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā, sīsaṃ bimbohanamappattaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ. Tena ‘‘imasmiṃ sāsane anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.

    အထ ထေရာ ဘိက္ခူ ဒုတိယဒိဝသေ ပဉ္စမိယံ ကာဠပက္ခသ္သ ကတဘတ္တကိစ္စာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတ္ဝာ ဓမ္မသဘာယံ သန္နိပတိံသု။ အထ ခော အာယသ္မာ အာနန္ဒော အရဟာ သမာနော သန္နိပာတံ အဂမာသိ။ ကထံ အဂမာသိ? ‘‘ဣဒာနိမ္ဟိ သန္နိပာတမဇ္ဈံ ပဝိသနာရဟော’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌစိတ္တော ဧကံသံ စီဝရံ ကတ္ဝာ ဗန္ဓနာ မုတ္တတာလပက္ကံ ဝိယ, ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ နိက္ခိတ္တဇာတိမဏိ ဝိယ, ဝိဂတဝလာဟကေ နဘေ သမုဂ္ဂတပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ, ဗာလာတပသမ္ဖသ္သဝိကသိတရေဏုပိဉ္ဇရဂဗ္ဘံ ပဒုမံ ဝိယ စ, ပရိသုဒ္ဓေန ပရိယောဒာတေန သပ္ပဘေန သသ္သိရီကေန စ မုခဝရေန အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ အာရောစယမာနော ဝိယ အဂမာသိ။ အထ နံ ဒိသ္ဝာ အာယသ္မတော မဟာကသ္သပသ္သ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သောဘတိ ဝတ ဘော အရဟတ္တပ္ပတ္တော အာနန္ဒော, သစေ သတ္ထာ ဓရေယ္ယ, အဒ္ဓာ အဇ္ဇာနန္ဒသ္သ သာဓုကာရံ ဒဒေယ္ယ, ဟန္ဒ , ဒာနိသ္သာဟံ သတ္ထာရာ ဒာတဗ္ဗံ သာဓုကာရံ ဒဒာမီ’’တိ, တိက္ခတ္တုံ သာဓုကာရမဒာသိ။

    Atha therā bhikkhū dutiyadivase pañcamiyaṃ kāḷapakkhassa katabhattakiccā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatiṃsu. Atha kho āyasmā ānando arahā samāno sannipātaṃ agamāsi. Kathaṃ agamāsi? ‘‘Idānimhi sannipātamajjhaṃ pavisanāraho’’ti haṭṭhatuṭṭhacitto ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā bandhanā muttatālapakkaṃ viya, paṇḍukambale nikkhittajātimaṇi viya, vigatavalāhake nabhe samuggatapuṇṇacando viya, bālātapasamphassavikasitareṇupiñjaragabbhaṃ padumaṃ viya ca, parisuddhena pariyodātena sappabhena sassirīkena ca mukhavarena attano arahattappattiṃ ārocayamāno viya agamāsi. Atha naṃ disvā āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘‘sobhati vata bho arahattappatto ānando, sace satthā dhareyya, addhā ajjānandassa sādhukāraṃ dadeyya, handa , dānissāhaṃ satthārā dātabbaṃ sādhukāraṃ dadāmī’’ti, tikkhattuṃ sādhukāramadāsi.

    မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ဝဒန္တိ – ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရော အတ္တနော အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ဉာပေတုကာမော ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ နာဂတော, ဘိက္ခူ ယထာဝုဍ္ဎံ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒန္တာ အာနန္ဒတ္ထေရသ္သ အာသနံ ဌပေတ္ဝာ နိသိန္နာ။ တတ္ထ ကေစိ ဧဝမာဟံသု – ‘ဧတံ အာသနံ ကသ္သာ’တိ? ‘အာနန္ဒသ္သာ’တိ။ ‘အာနန္ဒော ပန ကုဟိံ ဂတော’တိ? တသ္မိံ သမယေ ထေရော စိန္တေသိ – ‘ဣဒာနိ မယ္ဟံ ဂမနကာလော’တိ။ တတော အတ္တနော အာနုဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတ္ဝာ အတ္တနော အာသနေယေဝ အတ္တာနံ ဒသ္သေသီ’’တိ, အာကာသေန ဂန္တ္ဝာ နိသီဒီတိပိ ဧကေ။ ယထာ ဝာ တထာ ဝာ ဟောတု။ သဗ္ဗထာပိ တံ ဒိသ္ဝာ အာယသ္မတော မဟာကသ္သပသ္သ သာဓုကာရဒာနံ ယုတ္တမေဝ။

    Majjhimabhāṇakā pana vadanti – ‘‘ānandatthero attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ nāgato, bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha keci evamāhaṃsu – ‘etaṃ āsanaṃ kassā’ti? ‘Ānandassā’ti. ‘Ānando pana kuhiṃ gato’ti? Tasmiṃ samaye thero cintesi – ‘idāni mayhaṃ gamanakālo’ti. Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesī’’ti, ākāsena gantvā nisīdītipi eke. Yathā vā tathā vā hotu. Sabbathāpi taṃ disvā āyasmato mahākassapassa sādhukāradānaṃ yuttameva.

    ဧဝံ အာဂတေ ပန တသ္မိံ အာယသ္မန္တေ မဟာကသ္သပတ္ထေရော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘အာဝုသော, ကိံ ပဌမံ သင္ဂာယာမ, ဓမ္မံ ဝာ ဝိနယံ ဝာ’’တိ? ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, မဟာကသ္သပ, ဝိနယော နာမ ဗုဒ္ဓသာသနသ္သ အာယု။ ဝိနယေ ဌိတေ သာသနံ ဌိတံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ပဌမံ ဝိနယံ သင္ဂာယာမာ’’တိ။ ‘‘ကံ ဓုရံ ကတ္ဝာ’’တိ? ‘‘အာယသ္မန္တံ ဥပာလိ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ အာနန္ဒော နပ္ပဟောတီ’’တိ? ‘‘နော နပ္ပဟောတိ’’။ အပိ စ ခော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဓရမာနောယေဝ ဝိနယပရိယတ္တိံ နိသ္သာယ အာယသ္မန္တံ ဥပာလိံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနံ ယဒိဒံ ဥပာလီ’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၂၈)။ ‘တသ္မာ ဥပာလိတ္ထေရံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဝိနယံ သင္ဂာယာမာ’တိ။

    Evaṃ āgate pana tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma, dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti? Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante, mahākassapa, vinayo nāma buddhasāsanassa āyu. Vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ nāma hoti. Tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti. ‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā’’ti? ‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti. ‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti? ‘‘No nappahoti’’. Api ca kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’’ti (a. ni. 1.228). ‘Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmā’ti.

    တတော ထေရော ဝိနယံ ပုစ္ဆနတ္ထာယ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ သမ္မန္နိ။ ဥပာလိတ္ထေရောပိ ဝိသ္သဇ္ဇနတ္ထာယ သမ္မန္နိ။ တတ္ရာယံ ပာဠိ – အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော သင္ဃံ ဉာပေသိ –

    Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni. Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni. Tatrāyaṃ pāḷi – atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ၊ အာဝုသော၊ သင္ဃော၊ ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ၊

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    အဟံ ဥပာလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယ္ယ’’န္တိ။

    Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyya’’nti.

    အာယသ္မာပိ ဥပာလိ သင္ဃံ ဉာပေသိ –

    Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင္ဃော၊ ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ၊

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    အဟံ အာယသ္မတာ မဟာကသ္သပေန ဝိနယံ ပုဋ္ဌော ဝိသ္သဇ္ဇေယ္ယ’’န္တိ။ (စူဠဝ. ၄၃၉)။

    Ahaṃ āyasmatā mahākassapena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti. (cūḷava. 439);

    ဧဝံ အတ္တာနံ သမ္မန္နိတ္ဝာ အာယသ္မာ ဥပာလိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတ္ဝာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိ ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတ္ဝာ, တတော မဟာကသ္သပတ္ထေရော ထေရာသနေ နိသီဒိတ္ဝာ အာယသ္မန္တံ ဥပာလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော, ဥပာလိ, ပာရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ? ‘‘ဝေသာလိယံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ? ‘‘သုဒိန္နံ ကလန္ဒပုတ္တံ အာရဗ္ဘာ’’တိ။ ‘‘ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ? ‘‘မေထုနဓမ္မေ’’တိ။

    Evaṃ attānaṃ sammannitvā āyasmā upāli uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā, tato mahākassapatthero therāsane nisīditvā āyasmantaṃ upāliṃ vinayaṃ pucchi. ‘‘Paṭhamaṃ āvuso, upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti? ‘‘Vesāliyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhā’’ti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Methunadhamme’’ti.

    ‘‘အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော အာယသ္မန္တံ ဥပာလိံ ပဌမသ္သ ပာရာဇိကသ္သ ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ, နိဒာနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပညတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အနုပညတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အာပတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ, အနာပတ္တိမ္ပိ ပုစ္ဆိ’’ (စူဠဝ. ၄၃၉)။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ ဥပာလိ ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, paññattimpi pucchi, anupaññattimpi pucchi, āpattimpi pucchi, anāpattimpi pucchi’’ (cūḷava. 439). Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesi.

    ကိံ ပနေတ္ထ ပဌမပာရာဇိကေ ကိဉ္စိ အပနေတဗ္ဗံ ဝာ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ ဝာ အတ္ထိ နတ္ထီတိ? အပနေတဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ဗုဒ္ဓသ္သ ဟိ ဘဂဝတော ဘာသိတေ အပနေတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ။ န ဟိ တထာဂတာ ဧကဗ္ယဉ္ဇနမ္ပိ နိရတ္ထကံ ဝဒန္တိ။ သာဝကာနံ ပန ဒေဝတာနံ ဝာ ဘာသိတေ အပနေတဗ္ဗမ္ပိ ဟောတိ, တံ ဓမ္မသင္ဂာဟကတ္ထေရာ အပနယိံသု။ ပက္ခိပိတဗ္ဗံ ပန သဗ္ဗတ္ထာပိ အတ္ထိ, တသ္မာ ယံ ယတ္ထ ပက္ခိပိတုံ ယုတ္တံ, တံ ပက္ခိပိံသုယေဝ။ ကိံ ပန တန္တိ? ‘တေန သမယေနာ’တိ ဝာ, ‘တေန ခော ပန သမယေနာ’တိ ဝာ, ‘အထ ခောတိ ဝာ’, ‘ဧဝံ ဝုတ္တေတိ’ ဝာ, ‘ဧတဒဝောစာ’တိ ဝာ, ဧဝမာဒိကံ သမ္ဗန္ဓဝစနမတ္တံ။ ဧဝံ ပက္ခိပိတဗ္ဗယုတ္တံ ပက္ခိပိတ္ဝာ ပန – ‘‘ဣဒံ ပဌမပာရာဇိက’’န္တိ ဌပေသုံ။ ပဌမပာရာဇိကေ သင္ဂဟမာရူဠ္ဟေ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ သင္ဂဟံ အာရောပိတနယေနေဝ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသု – ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ။ တေသံ သဇ္ဈာယာရဒ္ဓကာလေယေဝ သာဓုကာရံ ဒဒမာနာ ဝိယ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတ္ဝာ အကမ္ပိတ္ထ။

    Kiṃ panettha paṭhamapārājike kiñci apanetabbaṃ vā pakkhipitabbaṃ vā atthi natthīti? Apanetabbaṃ natthi. Buddhassa hi bhagavato bhāsite apanetabbaṃ nāma natthi. Na hi tathāgatā ekabyañjanampi niratthakaṃ vadanti. Sāvakānaṃ pana devatānaṃ vā bhāsite apanetabbampi hoti, taṃ dhammasaṅgāhakattherā apanayiṃsu. Pakkhipitabbaṃ pana sabbatthāpi atthi, tasmā yaṃ yattha pakkhipituṃ yuttaṃ, taṃ pakkhipiṃsuyeva. Kiṃ pana tanti? ‘Tena samayenā’ti vā, ‘tena kho pana samayenā’ti vā, ‘atha khoti vā’, ‘evaṃ vutteti’ vā, ‘etadavocā’ti vā, evamādikaṃ sambandhavacanamattaṃ. Evaṃ pakkhipitabbayuttaṃ pakkhipitvā pana – ‘‘idaṃ paṭhamapārājika’’nti ṭhapesuṃ. Paṭhamapārājike saṅgahamārūḷhe pañca arahantasatāni saṅgahaṃ āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu – ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti. Tesaṃ sajjhāyāraddhakāleyeva sādhukāraṃ dadamānā viya mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā akampittha.

    ဧတေနေဝ နယေန သေသာနိ တီဏိ ပာရာဇိကာနိ သင္ဂဟံ အာရောပေတ္ဝာ ‘‘ဣဒံ ပာရာဇိကကဏ္ဍ’’န္တိ ဌပေသုံ။ တေရသ သင္ဃာဒိသေသာနိ ‘‘တေရသက’’န္တိ ဌပေသုံ။ ဒ္ဝေ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘အနိယတာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ တိံသ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘နိသ္သဂ္ဂိယာနိ ပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ ။ ဒ္ဝေနဝုတိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ စတ္တာရိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာဋိဒေသနီယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ပဉ္စသတ္တတိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘သေခိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ သတ္တ ဓမ္မေ ‘‘အဓိကရဏသမထာ’’တိ ဌပေသုံ။ ဧဝံ သတ္တဝီသာဓိကာနိ ဒ္ဝေ သိက္ခာပဒသတာနိ ‘‘မဟာဝိဘင္ဂော’’တိ ကိတ္တေတ္ဝာ ဌပေသုံ။ မဟာဝိဘင္ဂာဝသာနေပိ ပုရိမနယေနေဝ မဟာပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ။

    Eteneva nayena sesāni tīṇi pārājikāni saṅgahaṃ āropetvā ‘‘idaṃ pārājikakaṇḍa’’nti ṭhapesuṃ. Terasa saṅghādisesāni ‘‘terasaka’’nti ṭhapesuṃ. Dve sikkhāpadāni ‘‘aniyatānī’’ti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyāni pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ . Dvenavuti sikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Cattāri sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ sattavīsādhikāni dve sikkhāpadasatāni ‘‘mahāvibhaṅgo’’ti kittetvā ṭhapesuṃ. Mahāvibhaṅgāvasānepi purimanayeneva mahāpathavī akampittha.

    တတော ဘိက္ခုနီဝိဘင္ဂေ အဋ္ဌ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာရာဇိကကဏ္ဍံ နာမ ဣဒ’’န္တိ ဌပေသုံ။ သတ္တရသ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘သတ္တရသက’’န္တိ ဌပေသုံ။ တိံသ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘နိသ္သဂ္ဂိယာနိ ပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ဆသဋ္ဌိသတသိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာစိတ္တိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ အဋ္ဌ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ပာဋိဒေသနီယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ ပဉ္စသတ္တတိ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘သေခိယာနီ’’တိ ဌပေသုံ။ သတ္တ ဓမ္မေ ‘‘အဓိကရဏသမထာ’’တိ ဌပေသုံ။ ဧဝံ တီဏိ သိက္ခာပဒသတာနိ စတ္တာရိ စ သိက္ခာပဒာနိ ‘‘ဘိက္ခုနီဝိဘင္ဂော’’တိ ကိတ္တေတ္ဝာ – ‘‘အယံ ဥဘတော ဝိဘင္ဂော နာမ စတုသဋ္ဌိဘာဏဝာရော’’တိ ဌပေသုံ။ ဥဘတောဝိဘင္ဂာဝသာနေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ မဟာပထဝိကမ္ပော အဟောသိ။

    Tato bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti ṭhapesuṃ. Sattarasa sikkhāpadāni ‘‘sattarasaka’’nti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyāni pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Chasaṭṭhisatasikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ tīṇi sikkhāpadasatāni cattāri ca sikkhāpadāni ‘‘bhikkhunīvibhaṅgo’’ti kittetvā – ‘‘ayaṃ ubhato vibhaṅgo nāma catusaṭṭhibhāṇavāro’’ti ṭhapesuṃ. Ubhatovibhaṅgāvasānepi vuttanayeneva mahāpathavikampo ahosi.

    ဧတေနေဝုပာယေန အသီတိဘာဏဝာရပရိမာဏံ ခန္ဓကံ, ပဉ္စဝီသတိဘာဏဝာရပရိမာဏံ ပရိဝာရဉ္စ သင္ဂဟံ အာရောပေတ္ဝာ ‘‘ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ နာမာ’’တိ ဌပေသုံ ။ ဝိနယပိဋကာဝသာနေပိ ဝုတ္တနယေနေဝ မဟာပထဝိကမ္ပော အဟောသိ။ တံ အာယသ္မန္တံ ဥပာလိံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, ဣမံ တုယ္ဟံ နိသ္သိတကေ ဝာစေဟီ’’တိ။ ဝိနယပိဋကသင္ဂဟာဝသာနေ ဥပာလိတ္ထေရော ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ နိက္ခိပိတ္ဝာ ဓမ္မာသနာ ဩရောဟိတ္ဝာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတ္ဝာ အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိ။

    Etenevupāyena asītibhāṇavāraparimāṇaṃ khandhakaṃ, pañcavīsatibhāṇavāraparimāṇaṃ parivārañca saṅgahaṃ āropetvā ‘‘idaṃ vinayapiṭakaṃ nāmā’’ti ṭhapesuṃ . Vinayapiṭakāvasānepi vuttanayeneva mahāpathavikampo ahosi. Taṃ āyasmantaṃ upāliṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘āvuso, imaṃ tuyhaṃ nissitake vācehī’’ti. Vinayapiṭakasaṅgahāvasāne upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā there bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.

    ဝိနယံ သင္ဂာယိတ္ဝာ ဓမ္မံ သင္ဂာယိတုကာမော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဓမ္မံ သင္ဂာယန္တေ ဟိ ကံ ပုဂ္ဂလံ ဓုရံ ကတ္ဝာ ဓမ္မော သင္ဂာယိတဗ္ဗော’’တိ? ဘိက္ခူ – ‘‘အာနန္ဒတ္ထေရံ ဓုရံ ကတ္ဝာ’’တိ အာဟံသု။

    Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘dhammaṃ saṅgāyante hi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo saṅgāyitabbo’’ti? Bhikkhū – ‘‘ānandattheraṃ dhuraṃ katvā’’ti āhaṃsu.

    အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော သင္ဃံ ဉာပေသိ –

    Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ၊ အာဝုသော၊ သင္ဃော၊ ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ၊

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    အဟံ အာနန္ဒံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆေယ္ယ’’န္တိ။

    Ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti;

    အထ ခော အာယသ္မာ အာနန္ဒော သင္ဃံ ဉာပေသိ –

    Atha kho āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင္ဃော၊ ယဒိ သင္ဃသ္သ ပတ္တကလ္လံ၊

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    အဟံ အာယသ္မတာ မဟာကသ္သပေန ဓမ္မံ ပုဋ္ဌော ဝိသ္သဇ္ဇေယ္ယ’’န္တိ။

    Ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti;

    အထ ခော အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတ္ဝာ ထေရေ ဘိက္ခူ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိ ဒန္တခစိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတ္ဝာ။ အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော ဘိက္ခူ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကတရံ, အာဝုသော, ပိဋကံ ပဌမံ သင္ဂာယာမာ’’တိ? ‘‘သုတ္တန္တပိဋကံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သုတ္တန္တပိဋကေ စတသ္သော သင္ဂီတိယော, တာသု ပဌမံ ကတရံ သင္ဂီတိ’’န္တိ? ‘‘ဒီဃသင္ဂီတိံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဒီဃသင္ဂီတိယံ စတုတိံသ သုတ္တာနိ, တယော ဝဂ္ဂာ, တေသု ပဌမံ ကတရံ ဝဂ္ဂ’’န္တိ? ‘‘သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂံ, ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေ တေရသ သုတ္တန္တာ, တေသု ပဌမံ ကတရံ သုတ္တ’’န္တိ? ‘‘ဗ္ရဟ္မဇာလသုတ္တံ နာမ ဘန္တေ, တိဝိဓသီလာလင္ကတံ, နာနာဝိဓမိစ္ဆာဇီဝကုဟ လပနာဒိဝိဒ္ဓံသနံ, ဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ, ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုကမ္ပနံ, တံ ပဌမံ သင္ဂာယာမာ’’တိ။

    Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘kataraṃ, āvuso, piṭakaṃ paṭhamaṃ saṅgāyāmā’’ti? ‘‘Suttantapiṭakaṃ, bhante’’ti. ‘‘Suttantapiṭake catasso saṅgītiyo, tāsu paṭhamaṃ kataraṃ saṅgīti’’nti? ‘‘Dīghasaṅgītiṃ, bhante’’ti. ‘‘Dīghasaṅgītiyaṃ catutiṃsa suttāni, tayo vaggā, tesu paṭhamaṃ kataraṃ vagga’’nti? ‘‘Sīlakkhandhavaggaṃ, bhante’’ti. ‘‘Sīlakkhandhavagge terasa suttantā, tesu paṭhamaṃ kataraṃ sutta’’nti? ‘‘Brahmajālasuttaṃ nāma bhante, tividhasīlālaṅkataṃ, nānāvidhamicchājīvakuha lapanādividdhaṃsanaṃ, dvāsaṭṭhidiṭṭhijālaviniveṭhanaṃ, dasasahassilokadhātukampanaṃ, taṃ paṭhamaṃ saṅgāyāmā’’ti.

    အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ဧတဒဝောစ, ‘‘ဗ္ရဟ္မဇာလံ, အာဝုသော အာနန္ဒ, ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိ? ‘‘အန္တရာ စ, ဘန္တေ, ရာဇဂဟံ အန္တရာ စ နာဠန္ဒံ ရာဇာဂာရကေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ’’န္တိ။ ‘‘ကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ ? ‘‘သုပ္ပိယဉ္စ ပရိဗ္ဗာဇကံ, ဗ္ရဟ္မဒတ္တဉ္စ မာဏဝ’’န္တိ။ ‘‘ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ? ‘‘ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေ’’တိ။ အထ ခော အာယသ္မာ မဟာကသ္သပော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ဗ္ရဟ္မဇာလသ္သ နိဒာနမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ, ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ (စူဠဝ. ၄၄၀)။ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဝိသ္သဇ္ဇေသိ။ ဝိသ္သဇ္ဇနာဝသာနေ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ ဂဏသဇ္ဈာယမကံသု။ ဝုတ္တနယေနေဝ စ ပထဝိကမ္ပော အဟောသိ။

    Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca, ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti ? ‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ, brahmadattañca māṇava’’nti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Vaṇṇāvaṇṇe’’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi (cūḷava. 440). Āyasmā ānando vissajjesi. Vissajjanāvasāne pañca arahantasatāni gaṇasajjhāyamakaṃsu. Vuttanayeneva ca pathavikampo ahosi.

    ဧဝံ ဗ္ရဟ္မဇာလံ သင္ဂာယိတ္ဝာ တတော ပရံ ‘‘သာမညဖလံ, ပနာဝုသော အာနန္ဒ, ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပုစ္ဆာဝိသ္သဇ္ဇနာနုက္ကမေန သဒ္ဓိံ ဗ္ရဟ္မဇာလေန သဗ္ဗေပိ တေရသ သုတ္တန္တေ သင္ဂာယိတ္ဝာ – ‘‘အယံ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂော နာမာ’’တိ ကိတ္တေတ္ဝာ ဌပေသုံ။

    Evaṃ brahmajālaṃ saṅgāyitvā tato paraṃ ‘‘sāmaññaphalaṃ, panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’ntiādinā nayena pucchāvissajjanānukkamena saddhiṃ brahmajālena sabbepi terasa suttante saṅgāyitvā – ‘‘ayaṃ sīlakkhandhavaggo nāmā’’ti kittetvā ṭhapesuṃ.

    တဒနန္တရံ မဟာဝဂ္ဂံ, တဒနန္တရံ ပာထိကဝဂ္ဂန္တိ, ဧဝံ တိဝဂ္ဂသင္ဂဟံ စတုတိံသသုတ္တပဋိမဏ္ဍိတံ စတုသဋ္ဌိဘာဏဝာရပရိမာဏံ တန္တိံ သင္ဂာယိတ္ဝာ ‘‘အယံ ဒီဃနိကာယော နာမာ’’တိ ဝတ္ဝာ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ – ‘‘အာဝုသော, ဣမံ တုယ္ဟံ နိသ္သိတကေ ဝာစေဟီ’’တိ။

    Tadanantaraṃ mahāvaggaṃ, tadanantaraṃ pāthikavagganti, evaṃ tivaggasaṅgahaṃ catutiṃsasuttapaṭimaṇḍitaṃ catusaṭṭhibhāṇavāraparimāṇaṃ tantiṃ saṅgāyitvā ‘‘ayaṃ dīghanikāyo nāmā’’ti vatvā āyasmantaṃ ānandaṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘āvuso, imaṃ tuyhaṃ nissitake vācehī’’ti.

    တတော အနန္တရံ အသီတိဘာဏဝာရပရိမာဏံ မဇ္ဈိမနိကာယံ သင္ဂာယိတ္ဝာ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရသ္သ နိသ္သိတကေ ပဋိစ္ဆာပေသုံ – ‘‘ဣမံ တုမ္ဟေ ပရိဟရထာ’’တိ။

    Tato anantaraṃ asītibhāṇavāraparimāṇaṃ majjhimanikāyaṃ saṅgāyitvā dhammasenāpatisāriputtattherassa nissitake paṭicchāpesuṃ – ‘‘imaṃ tumhe pariharathā’’ti.

    တတော အနန္တရံ သတဘာဏဝာရပရိမာဏံ သံယုတ္တနိကာယံ သင္ဂာယိတ္ဝာ မဟာကသ္သပတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ – ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ တုမ္ဟာကံ နိသ္သိတကေ ဝာစေထာ’’တိ။

    Tato anantaraṃ satabhāṇavāraparimāṇaṃ saṃyuttanikāyaṃ saṅgāyitvā mahākassapattheraṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘bhante, imaṃ tumhākaṃ nissitake vācethā’’ti.

    တတော အနန္တရံ ဝီသတိဘာဏဝာရသတပရိမာဏံ အင္ဂုတ္တရနိကာယံ သင္ဂာယိတ္ဝာ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသုံ – ‘‘ဣမံ တုမ္ဟာကံ နိသ္သိတကေ ဝာစေထာ’’တိ။

    Tato anantaraṃ vīsatibhāṇavārasataparimāṇaṃ aṅguttaranikāyaṃ saṅgāyitvā anuruddhattheraṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘imaṃ tumhākaṃ nissitake vācethā’’ti.

    တတော အနန္တရံ ဓမ္မသင္ဂဟဝိဘင္ဂဓာတုကထာပုဂ္ဂလပညတ္တိကထာဝတ္ထုယမကပဋ္ဌာနံ အဘိဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ သံဝဏ္ဏိတံ သုခုမဉာဏဂောစရံ တန္တိံ သင္ဂာယိတ္ဝာ – ‘‘ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမာ’’တိ ဝတ္ဝာ ပဉ္စ အရဟန္တသတာနိ သဇ္ဈာယမကံသု။ ဝုတ္တနယေနေဝ ပထဝိကမ္ပော အဟောသီတိ။

    Tato anantaraṃ dhammasaṅgahavibhaṅgadhātukathāpuggalapaññattikathāvatthuyamakapaṭṭhānaṃ abhidhammoti vuccati. Evaṃ saṃvaṇṇitaṃ sukhumañāṇagocaraṃ tantiṃ saṅgāyitvā – ‘‘idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāmā’’ti vatvā pañca arahantasatāni sajjhāyamakaṃsu. Vuttanayeneva pathavikampo ahosīti.

    တတော ပရံ ဇာတကံ, နိဒ္ဒေသော, ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂော, အပဒာနံ, သုတ္တနိပာတော, ခုဒ္ဒကပာဌော, ဓမ္မပဒံ, ဥဒာနံ, ဣတိဝုတ္တကံ, ဝိမာနဝတ္ထု, ပေတဝတ္ထု, ထေရဂာထာ , ထေရီဂာထာတိ ဣမံ တန္တိံ သင္ဂာယိတ္ဝာ ‘‘ခုဒ္ဒကဂန္ထော နာမာယ’’န္တိ စ ဝတ္ဝာ ‘‘အဘိဓမ္မပိဋကသ္မိံယေဝ သင္ဂဟံ အာရောပယိံသူ’’တိ ဒီဃဘာဏကာ ဝဒန္တိ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ‘‘စရိယာပိဋကဗုဒ္ဓဝံသေဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗမ္ပေတံ ခုဒ္ဒကဂန္ထံ နာမ သုတ္တန္တပိဋကေ ပရိယာပန္န’’န္တိ ဝဒန္တိ။

    Tato paraṃ jātakaṃ, niddeso, paṭisambhidāmaggo, apadānaṃ, suttanipāto, khuddakapāṭho, dhammapadaṃ, udānaṃ, itivuttakaṃ, vimānavatthu, petavatthu, theragāthā , therīgāthāti imaṃ tantiṃ saṅgāyitvā ‘‘khuddakagantho nāmāya’’nti ca vatvā ‘‘abhidhammapiṭakasmiṃyeva saṅgahaṃ āropayiṃsū’’ti dīghabhāṇakā vadanti. Majjhimabhāṇakā pana ‘‘cariyāpiṭakabuddhavaṃsehi saddhiṃ sabbampetaṃ khuddakaganthaṃ nāma suttantapiṭake pariyāpanna’’nti vadanti.

    ဧဝမေတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ, ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ, ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝသေန တိဝိဓံ။ တထာ ပိဋကဝသေန။ နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ, အင္ဂဝသေန နဝဝိဓံ, ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟသ္သဝိဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Evametaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ. Tathā piṭakavasena. Nikāyavasena pañcavidhaṃ, aṅgavasena navavidhaṃ, dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.

    ကထံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ? ယဉ္ဟိ ဘဂဝတာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတ္ဝာ ယာဝ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝသ္သာနိ ဒေဝမနုသ္သနာဂယက္ခာဒယော အနုသာသန္တေန ဝာ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဝာ ဝုတ္တံ, သဗ္ဗံ တံ ဧကရသံ ဝိမုတ္တိရသမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ ရသဝသေန ဧကဝိဓံ။

    Kathaṃ rasavasena ekavidhaṃ? Yañhi bhagavatā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, etthantare pañcacattālīsavassāni devamanussanāgayakkhādayo anusāsantena vā paccavekkhantena vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ ekarasaṃ vimuttirasameva hoti. Evaṃ rasavasena ekavidhaṃ.

    ကထံ ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဓမ္မော စေဝ ဝိနယော စာတိ သင္ခ္ယံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဝိနယပိဋကံ ဝိနယော, အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မော။ တေနေဝာဟ ‘‘ယန္နူန မယံ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ သင္ဂာယေယ္ယာမာ’’တိ (စူဠဝ. ၄၃၇)။ ‘‘အဟံ ဥပာလိံ ဝိနယံ ပုစ္ဆေယ္ယံ, အာနန္ဒံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆေယ္ယ’’န္တိ စ။ ဧဝံ ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ။

    Kathaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dhammo ceva vinayo cāti saṅkhyaṃ gacchati. Tattha vinayapiṭakaṃ vinayo, avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammo. Tenevāha ‘‘yannūna mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti (cūḷava. 437). ‘‘Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyyaṃ, ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti ca. Evaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ.

    ကထံ ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝသေန တိဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ, မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနန္တိ တိပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ –

    Kathaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ? Sabbameva hidaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, majjhimabuddhavacanaṃ, pacchimabuddhavacananti tippabhedaṃ hoti. Tattha –

    ‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ၊ သန္ဓာဝိသ္သံ အနိဗ္ဗိသံ။

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော၊ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ။

    Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂာ၊ ဂဟကူဋံ ဝိသင္ခတံ။

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    ဝိသင္ခာရဂတံ စိတ္တံ၊ တဏ္ဟာနံ ခယမဇ္ဈဂာ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၁၅၃-၅၄)။

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-54);

    ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ။ ကေစိ ‘‘ယဒာ ဟဝေ ပာတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိ (မဟာဝ. ၁) ခန္ဓကေ ဥဒာနဂာထံ ဝဒန္တိ။ ဧသာ ပန ပာဋိပဒဒိဝသေ သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တသ္သ သောမနသ္သမယဉာဏေန ပစ္စယာကာရံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ ဥပ္ပန္နာ ဥဒာနဂာထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ. Keci ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā’’ti (mahāva. 1) khandhake udānagāthaṃ vadanti. Esā pana pāṭipadadivase sabbaññubhāvappattassa somanassamayañāṇena paccayākāraṃ paccavekkhantassa uppannā udānagāthāti veditabbā.

    ယံ ပန ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ အဘာသိ – ‘‘ဟန္ဒ ဒာနိ, ဘိက္ခဝေ, အာမန္တယာမိ ဝော, ဝယဓမ္မာ သင္ခာရာ, အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၁၈) ဣဒံ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနံ။ ဥဘိန္နမန္တရေ ယံ ဝုတ္တံ, ဧတံ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ နာမ။ ဧဝံ ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနဝသေန တိဝိဓံ။

    Yaṃ pana parinibbānakāle abhāsi – ‘‘handa dāni, bhikkhave, āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ. Ubhinnamantare yaṃ vuttaṃ, etaṃ majjhimabuddhavacanaṃ nāma. Evaṃ paṭhamamajjhimapacchimabuddhavacanavasena tividhaṃ.

    ကထံ ပိဋကဝသေန တိဝိဓံ? သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ဝိနယပိဋကံ သုတ္တန္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တိပ္ပဘေဒမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ပဌမသင္ဂီတိယံ သင္ဂီတဉ္စ အသင္ဂီတဉ္စ သဗ္ဗမ္ပိ သမောဓာနေတ္ဝာ ဥဘယာနိ ပာတိမောက္ခာနိ, ဒ္ဝေ ဝိဘင္ဂာ, ဒ္ဝာဝီသတိ ခန္ဓကာ, သောဠသပရိဝာရာတိ – ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ နာမ။ ဗ္ရဟ္မဇာလာဒိစတုတ္တိံသသုတ္တသင္ဂဟော ဒီဃနိကာယော, မူလပရိယာယသုတ္တာဒိဒိယဍ္ဎသတဒ္ဝေသုတ္တသင္ဂဟော မဇ္ဈိမနိကာယော, ဩဃတရဏသုတ္တာဒိသတ္တသုတ္တသဟသ္သသတ္တသတဒ္ဝာသဋ္ဌိသုတ္တသင္ဂဟော သံယုတ္တနိကာယော, စိတ္တပရိယာဒာနသုတ္တာဒိနဝသုတ္တသဟသ္သပဉ္စသတသတ္တပညာသသုတ္တသင္ဂဟော အင္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကပာဌ-ဓမ္မပဒ-ဥဒာန-ဣတိဝုတ္တက-သုတ္တနိပာတ-ဝိမာနဝတ္ထု-ပေတဝတ္ထု-ထေရဂာထာ-ထေရီဂာထာ-ဇာတက-နိဒ္ဒေသ-ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အပဒာန-ဗုဒ္ဓဝံသ-စရိယာပိဋကဝသေန ပန္နရသပ္ပဘေဒော ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ဣဒံ သုတ္တန္တပိဋကံ နာမ။ ဓမ္မသင္ဂဟော, ဝိဘင္ဂော, ဓာတုကထာ, ပုဂ္ဂလပညတ္တိ, ကထာဝတ္ထု, ယမကံ, ပဋ္ဌာနန္တိ – ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ နာမ။ တတ္ထ –

    Kathaṃ piṭakavasena tividhaṃ? Sabbampi cetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha paṭhamasaṅgītiyaṃ saṅgītañca asaṅgītañca sabbampi samodhānetvā ubhayāni pātimokkhāni, dve vibhaṅgā, dvāvīsati khandhakā, soḷasaparivārāti – idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma. Brahmajālādicatuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo, mūlapariyāyasuttādidiyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo, oghataraṇasuttādisattasuttasahassasattasatadvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo, cittapariyādānasuttādinavasuttasahassapañcasatasattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo, khuddakapāṭha-dhammapada-udāna-itivuttaka-suttanipāta-vimānavatthu-petavatthu-theragāthā-therīgāthā-jātaka-niddesa-paṭisambhidāmagga-apadāna-buddhavaṃsa-cariyāpiṭakavasena pannarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma. Dhammasaṅgaho, vibhaṅgo, dhātukathā, puggalapaññatti, kathāvatthu, yamakaṃ, paṭṭhānanti – idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha –

    ‘‘ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ၊ ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝာစာနံ။

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ၊ ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော’’။

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’.

    ဝိဝိဓာ ဟိ ဧတ္ထ ပဉ္စဝိဓပာတိမောက္ခုဒ္ဒေသပာရာဇိကာဒိ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓမာတိကာ ဝိဘင္ဂာဒိပ္ပဘေဒာ နယာ။ ဝိသေသဘူတာ စ ဒဠ္ဟီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာ အနုပညတ္တိနယာ။ ကာယိကဝာစသိကအဇ္ဈာစာရနိသေဓနတော စေသ ကာယံ ဝာစဉ္စ ဝိနေတိ, တသ္မာ ဝိဝိဓနယတ္တာ ဝိသေသနယတ္တာ ကာယဝာစာနံ ဝိနယနတော စေဝ ဝိနယောတိ အက္ခာတော။ တေနေတမေတသ္သ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –

    Vividhā hi ettha pañcavidhapātimokkhuddesapārājikādi satta āpattikkhandhamātikā vibhaṅgādippabhedā nayā. Visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā. Kāyikavācasikaajjhācāranisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti, tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānaṃ vinayanato ceva vinayoti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာ၊ ဝိနယနတော စေဝ ကာယဝာစာနံ။

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    ဝိနယတ္ထဝိဒူဟိ အယံ၊ ဝိနယော ဝိနယောတိ အက္ခာတော’’တိ။

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’ti.

    ဣတရံ ပန –

    Itaraṃ pana –

    ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော သုဝုတ္တတော၊ သဝနတောထ သူဒနတော။

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato suvuttato, savanatotha sūdanato;

    သုတ္တာဏာ သုတ္တသဘာဂတော စ၊ သုတ္တန္တိ အက္ခာတံ။

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhātaṃ.

    တဉ္ဟိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေ အတ္ထေ သူစေတိ။ သုဝုတ္တာ စေတ္ထ အတ္ထာ, ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဝုတ္တတ္တာ။ သဝတိ စေတံ အတ္ထေ သသ္သမိဝ ဖလံ, ပသဝတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သူဒတိ စေတံ ဓေနု ဝိယ ခီရံ, ပဂ္ဃရာပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဋ္ဌု စ နေ တာယတိ, ရက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုတ္တသဘာဂဉ္စေတံ, ယထာ ဟိ တစ္ဆကာနံ သုတ္တံ ပမာဏံ ဟောတိ, ဧဝမေတမ္ပိ ဝိညူနံ။ ယထာ စ သုတ္တေန သင္ဂဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ န ဝိကိရီယန္တိ, န ဝိဒ္ဓံသီယန္တိ, ဧဝမေဝ တေန သင္ဂဟိတာ အတ္ထာ။ တေနေတမေတသ္သ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –

    Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti. Suvuttā cettha atthā, veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ, pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ dhenu viya khīraṃ, paggharāpetīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati, rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti, evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikirīyanti, na viddhaṃsīyanti, evameva tena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော၊ သုဝုတ္တတော သဝနတောထ သူဒနတော။

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    သုတ္တာဏာ သုတ္တသဘာဂတော စ၊ သုတ္တန္တိ အက္ခာတ’’န္တိ။

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhāta’’nti.

    ဣတရော ပန –

    Itaro pana –

    ‘‘ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော၊ သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ။

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ၊ အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော’’။

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’.

    အယဉ္ဟိ အဘိသဒ္ဒော ဝုဍ္ဎိလက္ခဏပူဇိတပရိစ္ဆိန္နာဓိကေသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဗာဠ္ဟာ မေ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အဘိက္ကမန္တိ, နော ပဋိက္ကမန္တီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၃၈၉) ဝုဍ္ဎိယံ အာဂတော။ ‘‘ယာ တာ ရတ္တိယော အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၄၉) သလက္ခဏေ။ ‘‘ရာဇာဘိရာဇာ မနုဇိန္ဒော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၃၉၉) ပူဇိတေ။ ‘‘ပဋိဗလော ဝိနေတုံ အဘိဓမ္မေ အဘိဝိနယေ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ. ၈၅) ပရိစ္ဆိန္နေ။ အညမညသင္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ စ ဝိနယေ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေနာ’’တိအာဒီသု (ဝိ. ဝ. ၈၁၉) အဓိကေ။

    Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati. Tathā hesa ‘‘bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.389) vuḍḍhiyaṃ āgato. ‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) salakkhaṇe. ‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399) pūjite. ‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 819) adhike.

    ဧတ္ထ စ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ’’ (ဓ. သ. ၂၅၁), ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတ္ဝာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၆၄၂) နယေန ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ‘‘ရူပာရမ္မဏံ ဝာ သဒ္ဒာရမ္မဏံ ဝာ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၁) နယေန အာရမ္မဏာဒီဟိ လက္ခဏီယတ္တာ သလက္ခဏာပိ။ ‘‘သေက္ခာ ဓမ္မာ, အသေက္ခာ ဓမ္မာ, လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. တိကမာတိကာ ၁၁, ဒုကမာတိကာ ၁၂) နယေန ပူဇိတာပိ, ပူဇာရဟာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဖသ္သော ဟောတိ, ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၁) နယေန သဘာဝပရိစ္ဆိန္နတ္တာ ပရိစ္ဆိန္နာပိ။ ‘‘မဟဂ္ဂတာ ဓမ္မာ, အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ (ဓ. သ. တိကမာတိကာ ၁၁), အနုတ္တရာ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ဒုကမာတိကာ ၁၁) နယေန အဓိကာပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ တေနေတမေတသ္သ ဝစနတ္ထကောသလ္လတ္ထံ ဝုတ္တံ –

    Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti’’ (dha. sa. 251), ‘‘mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (vibha. 642) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. ‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. ‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā (dha. sa. tikamātikā 11, dukamātikā 12) nayena pūjitāpi, pūjārahāti adhippāyo. ‘‘Phasso hoti, vedanā hotī’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. ‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā (dha. sa. tikamātikā 11), anuttarā dhammā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 11) nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘ယံ ဧတ္ထ ဝုဍ္ဎိမန္တော၊ သလက္ခဏာ ပူဇိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ။

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    ဝုတ္တာဓိကာ စ ဓမ္မာ၊ အဘိဓမ္မော တေန အက္ခာတော’’တိ။

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’ti.

    ယံ ပနေတ္ထ အဝိသိဋ္ဌံ, တံ –

    Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ –

    ‘‘ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ၊ ပရိယတ္တိဗ္ဘာဇနတ္ထတော အာဟု။

    ‘‘Piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu;

    တေန သမောဓာနေတ္ဝာ၊ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယ္ယာ’’။

    Tena samodhānetvā, tayopi vinayādayo ñeyyā’’.

    ပရိယတ္တိပိ ဟိ ‘‘မာ ပိဋကသမ္ပဒာနေနာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၃.၆၆) ပိဋကန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယ္ယ ကုဒာလပိဋကမာဒာယာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၃.၇၀) ယံ ကိဉ္စိ ဘာဇနမ္ပိ။ တသ္မာ ‘ပိဋကံ ပိဋကတ္ထဝိဒူ ပရိယတ္တိဘာဇနတ္ထတော အာဟု။

    Pariyattipi hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) piṭakanti vuccati. ‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakamādāyā’’tiādīsu (a. ni. 3.70) yaṃ kiñci bhājanampi. Tasmā ‘piṭakaṃ piṭakatthavidū pariyattibhājanatthato āhu.

    ဣဒာနိ ‘တေန သမောဓာနေတ္ဝာ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယ္ယာ’တိ, တေန ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေန ပိဋကသဒ္ဒေန သဟ သမာသံ ကတ္ဝာ ဝိနယော စ သော ပိဋကဉ္စ ပရိယတ္တိဘာဝတော, တသ္သ တသ္သ အတ္ထသ္သ ဘာဇနတော စာတိ ဝိနယပိဋကံ, ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန သုတ္တန္တဉ္စ တံ ပိဋကဉ္စာတိ သုတ္တန္တပိဋကံ, အဘိဓမ္မော စ သော ပိဋကဉ္စာတိ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ။ ဧဝမေတေ တယောပိ ဝိနယာဒယော ဉေယ္ယာ။

    Idāni ‘tena samodhānetvātayopi vinayādayo ñeyyā’ti, tena evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato, tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ, yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ, abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti. Evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.

    ဧဝံ ဉတ္ဝာ စ ပုနပိ တေသုယေဝ ပိဋကေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ –

    Evaṃ ñatvā ca punapi tesuyeva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ –

    ‘‘ဒေသနာသာသနကထာဘေဒံ တေသု ယထာရဟံ။

    ‘‘Desanāsāsanakathābhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    သိက္ခာပ္ပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝဉ္စ ပရိဒီပယေ။

    Sikkhāppahānagambhīrabhāvañca paridīpaye.

    ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ၊ ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယံ ယဟိံ။

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    ပာပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု၊ တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ’’။

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’.

    တတ္ရာယံ ပရိဒီပနာ ဝိဘာဝနာ စ။ ဧတာနိ ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ယထာက္ကမံ အာဏာဝောဟာရပရမတ္ထဒေသနာ, ယထာပရာဓယထာနုလောမယထာဓမ္မသာသနာနိ, သံဝရာသံဝရဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနနာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝိနယပိဋကံ အာဏာရဟေန ဘဂဝတာ အာဏာဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ အာဏာဒေသနာ, သုတ္တန္တပိဋကံ ဝောဟာရကုသလေန ဘဂဝတာ ဝောဟာရဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ ဝောဟာရဒေသနာ, အဘိဓမ္မပိဋကံ ပရမတ္ထကုသလေန ဘဂဝတာ ပရမတ္ထဗာဟုလ္လတော ဒေသိတတ္တာ ပရမတ္ထဒေသနာတိ ဝုစ္စတိ။

    Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca. Etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇāvohāraparamatthadesanā, yathāparādhayathānulomayathādhammasāsanāni, saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhananāmarūpaparicchedakathāti ca vuccanti. Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā, suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā, abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati.

    တထာ ပဌမံ – ‘ယေ တေ ပစုရာပရာဓာ သတ္တာ, တေ ယထာပရာဓံ ဧတ္ထ သာသိတာ’တိ ယထာပရာဓသာသနံ, ဒုတိယံ – ‘အနေကဇ္ဈာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ယထာနုလောမံ ဧတ္ထ သာသိတာ’တိ ယထာနုလောမသာသနံ, တတိယံ – ‘ဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ သညိနော သတ္တာ ယထာဓမ္မံ ဧတ္ထ သာသိတာ’တိ ယထာဓမ္မသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။

    Tathā paṭhamaṃ – ‘ye te pacurāparādhā sattā, te yathāparādhaṃ ettha sāsitā’ti yathāparādhasāsanaṃ, dutiyaṃ – ‘anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitā’ti yathānulomasāsanaṃ, tatiyaṃ – ‘dhammapuñjamatte ‘‘ahaṃ mamā’’ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitā’ti yathādhammasāsananti vuccati.

    တထာ ပဌမံ – အဇ္ဈာစာရပဋိပက္ခဘူတော သံဝရာသံဝရော ဧတ္ထ ကထိတောတိ သံဝရာသံဝရကထာ။ သံဝရာသံဝရောတိ ခုဒ္ဒကော စေဝ မဟန္တော စ သံဝရော, ကမ္မာကမ္မံ ဝိယ, ဖလာဖလံ ဝိယ စ, ဒုတိယံ – ‘‘ဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခဘူတာ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာ ဧတ္ထ ကထိတာ’’တိ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာ, တတိယံ – ‘‘ရာဂာဒိပဋိပက္ခဘူတော နာမရူပပရိစ္ဆေဒော ဧတ္ထ ကထိတော’’တိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒကထာတိ ဝုစ္စတိ။

    Tathā paṭhamaṃ – ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā. Saṃvarāsaṃvaroti khuddako ceva mahanto ca saṃvaro, kammākammaṃ viya, phalāphalaṃ viya ca, dutiyaṃ – ‘‘dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitā’’ti diṭṭhiviniveṭhanakathā, tatiyaṃ – ‘‘rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathito’’ti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.

    တီသုပိ စေတေသု တိသ္သော သိက္ခာ, တီဏိ ပဟာနာနိ, စတုဗ္ဗိဓော စ ဂမ္ဘီရဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝိနယပိဋကေ ဝိသေသေန အဓိသီလသိက္ခာ ဝုတ္တာ, သုတ္တန္တပိဋကေ အဓိစိတ္တသိက္ခာ, အဘိဓမ္မပိဋကေ အဓိပညာသိက္ခာ။

    Tīsupi cetesu tisso sikkhā, tīṇi pahānāni, catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo. Tathā hi vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā.

    ဝိနယပိဋကေ စ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ , ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခတ္တာ သီလသ္သ။ သုတ္တန္တပိဋကေ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ, ပရိယုဋ္ဌာနပဋိပက္ခတ္တာ သမာဓိသ္သ။ အဘိဓမ္မပိဋကေ အနုသယပ္ပဟာနံ, အနုသယပဋိပက္ခတ္တာ ပညာယ။ ပဌမေ စ တဒင္ဂပ္ပဟာနံ, ဣတရေသု ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနာနိ။ ပဌမေ စ ဒုစ္စရိတသံကိလေသပ္ပဟာနံ, ဣတရေသု တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိသံကိလေသပ္ပဟာနံ။

    Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ, kilesānaṃ vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa. Suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ, pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa. Abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ, anusayapaṭipakkhattā paññāya. Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṃkilesappahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṃkilesappahānaṃ.

    ဧကမေကသ္မိဉ္စေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဓမ္မတ္ထဒေသနာ ပဋိဝေဓဂမ္ဘီရဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ တန္တိ။ အတ္ထောတိ တသ္သာယေဝ အတ္ထော။ ဒေသနာတိ တသ္သာ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ။ ပဋိဝေဓောတိ တန္တိယာ တန္တိအတ္ထသ္သ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ တီသုပိ စေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ။ ယသ္မာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒော မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂာဠ္ဟာ အလဗ္ဘနေယ္ယပတိဋ္ဌာ စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ ဧဝံ ဧကမေကသ္မိံ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဂမ္ဘီရဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanā paṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha dhammoti tanti. Atthoti tassāyeva attho. Desanāti tassā manasā vavatthāpitāya tantiyā desanā. Paṭivedhoti tantiyā tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā. Yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāḷhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    အပရော နယော, ဓမ္မောတိ ဟေတု။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘ဟေတုမ္ဟိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ။ အတ္ထောတိ ဟေတုဖလံ, ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ (ဝိဘ. ၇၂၀)။ ဒေသနာတိ ပညတ္တိ, ယထာ ဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုလောမပဋိလောမသင္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဝသေန ဝာ ကထနံ။ ပဋိဝေဓောတိ အဘိသမယော, သော စ လောကိယလောကုတ္တရော ဝိသယတော အသမ္မောဟတော စ, အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသု, ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသု, ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသု အဝဗောဓော။ တေသံ တေသံ ဝာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သလက္ခဏသင္ခာတော အဝိပရီတသဘာဝော။

    Aparo nayo, dhammoti hetu. Vuttañhetaṃ – ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti. Atthoti hetuphalaṃ, vuttañhetaṃ – ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720). Desanāti paññatti, yathā dhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Anulomapaṭilomasaṅkhepavitthārādivasena vā kathanaṃ. Paṭivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca, atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattipathānurūpaṃ paññattīsu avabodho. Tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo.

    ဣဒာနိ ယသ္မာ ဧတေသု ပိဋကေသု ယံ ယံ ဓမ္မဇာတံ ဝာ အတ္ထဇာတံ ဝာ, ယာ စာယံ ယထာ ယထာ ဉာပေတဗ္ဗော အတ္ထော သောတူနံ ဉာဏသ္သ အဘိမုခော ဟောတိ, တထာ တထာ တဒတ္ထဇောတိကာ ဒေသနာ, ယော စေတ္ထ အဝိပရီတာဝဗောဓသင္ခာတော ပဋိဝေဓော, တေသံ တေသံ ဝာ ဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော သလက္ခဏသင္ခာတော အဝိပရီတသဘာဝော။ သဗ္ဗမ္ပေတံ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ ဒုပ္ပညေဟိ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒော ဒုက္ခောဂာဠ္ဟံ အလဗ္ဘနေယ္ယပတိဋ္ဌဉ္စ, တသ္မာ ဂမ္ဘီရံ။ ဧဝမ္ပိ ဧကမေကသ္မိံ ဧတ္ထ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဂမ္ဘီရဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā, yā cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti, tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho, tesaṃ tesaṃ vā dhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo. Sabbampetaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    ဧတ္တာဝတာ စ –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘ဒေသနာသာသနကထာ၊ ဘေဒံ တေသု ယထာရဟံ။

    ‘‘Desanāsāsanakathā, bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    သိက္ခာပ္ပဟာနဂမ္ဘီရ၊ ဘာဝဉ္စ ပရိဒီပယေ’’တိ –

    Sikkhāppahānagambhīra, bhāvañca paridīpaye’’ti –

    အယံ ဂာထာ ဝုတ္တတ္ထာဝ ဟောတိ။

    Ayaṃ gāthā vuttatthāva hoti.

    ‘‘ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ၊ ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယံ ယဟိံ။

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    ပာပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု၊ တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ’’တိ –

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti –

    ဧတ္ထ ပန တီသု ပိဋကေသု တိဝိဓော ပရိယတ္တိဘေဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိသ္သော ဟိ ပရိယတ္တိယော – အလဂဒ္ဒူပမာ, နိသ္သရဏတ္ထာ, ဘဏ္ဍာဂာရိကပရိယတ္တီတိ။

    Ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo – alagaddūpamā, nissaraṇatthā, bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    တတ္ထ ယာ ဒုဂ္ဂဟိတာ, ဥပာရမ္ဘာဒိဟေတု ပရိယာပုဋာ, အယံ အလဂဒ္ဒူပမာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသော အလဂဒ္ဒတ္ထိကော အလဂဒ္ဒဂဝေသီ အလဂဒ္ဒပရိယေသနံ စရမာနော, သော ပသ္သေယ္ယ မဟန္တံ အလဂဒ္ဒံ, တမေနံ ဘောဂေ ဝာ နင္ဂုဋ္ဌေ ဝာ ဂဏ္ဟေယ္ယ, တသ္သ သော အလဂဒ္ဒော ပဋိပရိဝတ္တိတ္ဝာ ဟတ္ထေ ဝာ ဗာဟာယံ ဝာ အညတရသ္မိံ ဝာ အင္ဂပစ္စင္ဂေ ဍံသေယ္ယ, သော တတော နိဒာနံ မရဏံ ဝာ နိဂစ္ဆေယ္ယ, မရဏမတ္တံ ဝာ ဒုက္ခံ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, အလဂဒ္ဒသ္သ။ ဧဝမေဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ဣဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ, သုတ္တံ။ပေ.။ ဝေဒလ္လံ, တေ တံ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတ္ဝာ တေသံ ဓမ္မာနံ ပညာယ အတ္ထံ န ဥပပရိက္ခန္တိ, တေသံ တေ ဓမ္မာ ပညာယ အတ္ထံ အနုပပရိက္ခတံ န နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ, တေ ဥပာရမ္ဘာနိသံသာ စေဝ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ, ဣတိဝာဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ စ, ယသ္သ စတ္ထာယ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ, တဉ္စသ္သ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ, တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၂၃၈)။

    Tattha yā duggahitā, upārambhādihetu pariyāpuṭā, ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ, tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya, tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāyaṃ vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya, so tato nidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa. Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti, suttaṃ…pe… vedallaṃ, te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti, tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti, te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti, itivādappamokkhānisaṃsā ca, yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti, tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).

    ယာ ပန သုဂ္ဂဟိတာ သီလက္ခန္ဓာဒိပာရိပူရိံယေဝ အာကင္ခမာနေန ပရိယာပုဋာ, န ဥပာရမ္ဘာဒိဟေတု, အယံ နိသ္သရဏတ္ထာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တေသံ တေ ဓမ္မာ သုဂ္ဂဟိတာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခာယ သံဝတ္တန္တိ။ တံ ကိသ္သ ဟေတု? သုဂ္ဂဟိတတ္တာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာန’’န္တိ (မ. နိ. ၁.၂၃၉)။

    Yā pana suggahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāpuṭā, na upārambhādihetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tesaṃ te dhammā suggahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Suggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.239).

    ယံ ပန ပရိညာတက္ခန္ဓော ပဟီနကိလေသော ဘာဝိတမဂ္ဂော ပဋိဝိဒ္ဓာကုပ္ပော သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝော ကေဝလံ ပဝေဏီပာလနတ္ထာယ ဝံသာနုရက္ခဏတ္ထာယ ပရိယာပုဏာတိ, အယံ ဘဏ္ဍာဂာရိကပရိယတ္တီတိ။

    Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇīpālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    ဝိနယေ ပန သုပ္ပဋိပန္နော ဘိက္ခု သီလသမ္ပဒံ နိသ္သာယ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ ပာပုဏာတိ, တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတော။ သုတ္တေ သုပ္ပဋိပန္နော သမာဓိသမ္ပဒံ နိသ္သာယ ဆ အဘိညာ ပာပုဏာတိ, တာသံယေဝ စ တတ္ထ ပဘေဒဝစနတော။ အဘိဓမ္မေ သုပ္ပဋိပန္နော ပညာသမ္ပဒံ နိသ္သာယ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ ပာပုဏာတိ, တာသဉ္စ တတ္ထေဝ ပဘေဒဝစနတော, ဧဝမေတေသု သုပ္ပဋိပန္နော ယထာက္ကမေန ဣမံ ဝိဇ္ဇာတ္တယဆဠဘိညာစတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒာဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ ပာပုဏာတိ။

    Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampadaṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya cha abhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti, tāsañca tattheva pabhedavacanato, evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatuppaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.

    ဝိနယေ ပန ဒုပ္ပဋိပန္နော အနုညာတသုခသမ္ဖသ္သအတ္ထရဏပာဝုရဏာဒိဖသ္သသာမညတော ပဋိက္ခိတ္တေသု ဥပာဒိန္နကဖသ္သာဒီသု အနဝဇ္ဇသညီ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ – ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ, ယထာ ယေ မေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ အန္တရာယိကာ ဝုတ္တာ ဘဂဝတာ, တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၃၄)။ တတော ဒုသ္သီလဘာဝံ ပာပုဏာတိ။ သုတ္တေ ဒုပ္ပဋိပန္နော – ‘‘စတ္တာရော မေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၅) အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏ္ဟာတိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန အမ္ဟေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတိ, အတ္တာနဉ္စ ခဏတိ, ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝတီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၃၆)။ တတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတံ ပာပုဏာတိ။ အဘိဓမ္မေ ဒုပ္ပဋိပန္နော ဓမ္မစိန္တံ အတိဓာဝန္တော အစိန္တေယ္ယာနိပိ စိန္တေတိ။ တတော စိတ္တက္ခေပံ ပာပုဏာတိ, ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အစိန္တေယ္ယာနိ, န စိန္တေတဗ္ဗာနိ, ယာနိ စိန္တေန္တော ဥမ္မာဒသ္သ ဝိဃာတသ္သ ဘာဂီ အသ္သာ’’တိ (အ. နိ. ၄.၇၇)။ ဧဝမေတေသု ဒုပ္ပဋိပန္နော ယထာက္ကမေန ဣမံ ဒုသ္သီလဘာဝ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတာ စိတ္တက္ခေပဘေဒံ ဝိပတ္တိံ ပာပုဏာတီ’’တိ။

    Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnakaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā ye me antarāyikā dhammā antarāyikā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (ma. ni. 1.234). Tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno – ‘‘cattāro me, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khaṇati, bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (ma. ni. 1.236). Tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti. Tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti, vuttañhetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni, na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāva micchādiṭṭhitā cittakkhepabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātī’’ti.

    ဧတ္တာဝတာ စ –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘ပရိယတ္တိဘေဒံ သမ္ပတ္တိံ၊ ဝိပတ္တိဉ္စာပိ ယံ ယဟိံ။

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    ပာပုဏာတိ ယထာ ဘိက္ခု၊ တမ္ပိ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝယေ’’တိ –

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti –

    အယမ္ပိ ဂာထာ ဝုတ္တတ္ထာဝ ဟောတိ။ ဧဝံ နာနပ္ပကာရတော ပိဋကာနိ ဉတ္ဝာ တေသံ ဝသေနေတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တိဝိဓန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။

    Ayampi gāthā vuttatthāva hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasenetaṃ buddhavacanaṃ tividhanti ñātabbaṃ.

    ကထံ နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဒီဃနိကာယော, မဇ္ဈိမနိကာယော, သံယုတ္တနိကာယော, အင္ဂုတ္တရနိကာယော, ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကတမော ဒီဃနိကာယော? တိဝဂ္ဂသင္ဂဟာနိ ဗ္ရဟ္မဇာလာဒီနိ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ။

    Kathaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? Tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.

    ‘‘စတုတ္တိံသေဝ သုတ္တန္တာ၊ တိဝဂ္ဂော ယသ္သ သင္ဂဟော။

    ‘‘Catuttiṃseva suttantā, tivaggo yassa saṅgaho;

    ဧသ ဒီဃနိကာယောတိ၊ ပဌမော အနုလောမိကော’’တိ။

    Esa dīghanikāyoti, paṭhamo anulomiko’’ti.

    ကသ္မာ ပနေသ ဒီဃနိကာယောတိ ဝုစ္စတိ? ဒီဃပ္ပမာဏာနံ သုတ္တာနံ သမူဟတော နိဝာသတော စ။ သမူဟနိဝာသာ ဟိ နိကာယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပသ္သာမိ ဧဝံ စိတ္တံ, ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ , တိရစ္ဆာနဂတာ ပာဏာ’’ (သံ. နိ. ၂.၁၀၀)။ ပောဏိကနိကာယော စိက္ခလ္လိကနိကာယောတိ ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သာဓကာနိ သာသနတော လောကတော စ။ ဧဝံ သေသာနမ္ပိ နိကာယဘာဝေ ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato nivāsato ca. Samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave , tiracchānagatā pāṇā’’ (saṃ. ni. 2.100). Poṇikanikāyo cikkhallikanikāyoti evamādīni cettha sādhakāni sāsanato lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo.

    ကတမော မဇ္ဈိမနိကာယော? မဇ္ဈိမပ္ပမာဏာနိ ပဉ္စဒသဝဂ္ဂသင္ဂဟာနိ မူလပရိယာယသုတ္တာဒီနိ ဒိယဍ္ဎသတံ ဒ္ဝေ စ သုတ္တာနိ။

    Katamo majjhimanikāyo? Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.

    ‘‘ဒိယဍ္ဎသတသုတ္တန္တာ၊ ဒ္ဝေ စ သုတ္တာနိ ယတ္ထ သော။

    ‘‘Diyaḍḍhasatasuttantā, dve ca suttāni yattha so;

    နိကာယော မဇ္ဈိမော ပဉ္စ၊ ဒသဝဂ္ဂပရိဂ္ဂဟော’’တိ။

    Nikāyo majjhimo pañca, dasavaggapariggaho’’ti.

    ကတမော သံယုတ္တနိကာယော? ဒေဝတာသံယုတ္တာဒိဝသေန ကထိတာနိ ဩဃတရဏာဒီနိ သတ္တ သုတ္တသဟသ္သာနိ သတ္တ စ သုတ္တသတာနိ ဒ္ဝာသဋ္ဌိ စ သုတ္တာနိ။

    Katamo saṃyuttanikāyo? Devatāsaṃyuttādivasena kathitāni oghataraṇādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni.

    ‘‘သတ္တသုတ္တသဟသ္သာနိ ၊ သတ္တသုတ္တသတာနိ စ။

    ‘‘Sattasuttasahassāni , sattasuttasatāni ca;

    ဒ္ဝာသဋ္ဌိ စေဝ သုတ္တန္တာ၊ ဧသော သံယုတ္တသင္ဂဟော’’တိ။

    Dvāsaṭṭhi ceva suttantā, eso saṃyuttasaṅgaho’’ti.

    ကတမော အင္ဂုတ္တရနိကာယော? ဧကေကအင္ဂာတိရေကဝသေန ကထိတာနိ စိတ္တပရိယာဒာနာဒီနိ နဝ သုတ္တသဟသ္သာနိ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ သတ္တပညာသဉ္စ သုတ္တာနိ။

    Katamo aṅguttaranikāyo? Ekekaaṅgātirekavasena kathitāni cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni.

    ‘‘နဝ သုတ္တသဟသ္သာနိ၊ ပဉ္စ သုတ္တသတာနိ စ။

    ‘‘Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    သတ္တပညာသ သုတ္တာနိ၊ သင္ခ္ယာ အင္ဂုတ္တရေ အယ’’န္တိ။

    Sattapaññāsa suttāni, saṅkhyā aṅguttare aya’’nti.

    ကတမော ခုဒ္ဒကနိကာယော? သကလံ ဝိနယပိဋကံ, အဘိဓမ္မပိဋကံ, ခုဒ္ဒကပာဌာဒယော စ ပုဗ္ဗေ ဒသ္သိတာ ပဉ္စဒသပ္ပဘေဒာ, ဌပေတ္ဝာ စတ္တာရော နိကာယေ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။

    Katamo khuddakanikāyo? Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakaṃ, khuddakapāṭhādayo ca pubbe dassitā pañcadasappabhedā, ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacanaṃ.

    ‘‘ဌပေတ္ဝာ စတုရောပေတေ၊ နိကာယေ ဒီဃအာဒိကေ။

    ‘‘Ṭhapetvā caturopete, nikāye dīghaādike;

    တဒညံ ဗုဒ္ဓဝစနံ၊ နိကာယော ခုဒ္ဒကော မတော’’တိ။

    Tadaññaṃ buddhavacanaṃ, nikāyo khuddako mato’’ti.

    ဧဝံ နိကာယဝသေန ပဉ္စဝိဓံ။

    Evaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ.

    ကထံ အင္ဂဝသေန နဝဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ ဟိဒံ သုတ္တံ, ဂေယ္ယံ, ဝေယ္ယာကရဏံ, ဂာထာ, ဥဒာနံ, ဣတိဝုတ္တကံ, ဇာတကံ, အဗ္ဘုတဓမ္မံ, ဝေဒလ္လန္တိ နဝပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥဘတောဝိဘင္ဂနိဒ္ဒေသခန္ဓကပရိဝာရာ, သုတ္တနိပာတေ မင္ဂလသုတ္တရတနသုတ္တနာလကသုတ္တတုဝဋ္ဋကသုတ္တာနိ စ အညမ္ပိ စ သုတ္တနာမကံ တထာဂတဝစနံ သုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ သဂာထကံ သုတ္တံ ဂေယ္ယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသေန သံယုတ္တကေ သကလောပိ သဂာထဝဂ္ဂော, သကလမ္ပိ အဘိဓမ္မပိဋကံ, နိဂ္ဂာထကံ သုတ္တံ, ယဉ္စ အညမ္ပိ အဋ္ဌဟိ အင္ဂေဟိ အသင္ဂဟိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ, တံ ဝေယ္ယာကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မပဒံ, ထေရဂာထာ, ထေရီဂာထာ, သုတ္တနိပာတေ နောသုတ္တနာမိကာ သုဒ္ဓိကဂာထာ စ ဂာထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သောမနသ္သညာဏမယိကဂာထာ ပဋိသံယုတ္တာ ဒ္ဝေအသီတိ သုတ္တန္တာ ဥဒာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ ဣတိဝုတ္တကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပဏ္ဏကဇာတကာဒီနိ ပညာသာဓိကာနိ ပဉ္စဇာတကသတာနိ ‘ဇာတက’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတာ ဓမ္မာ အာနန္ဒေ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (ဒီ. နိ. ၂.၂၀၉) သဗ္ဗေပိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တသုတ္တန္တာ အဗ္ဘုတဓမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စူဠဝေဒလ္လ-မဟာဝေဒလ္လ-သမ္မာဒိဋ္ဌိ-သက္ကပဉ္ဟ-သင္ခာရဘာဇနိယ-မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တာဒယော သဗ္ဗေပိ ဝေဒဉ္စ တုဋ္ဌိဉ္စ လဒ္ဓာ လဒ္ဓာ ပုစ္ဆိတသုတ္တန္တာ ဝေဒလ္လန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အင္ဂဝသေန နဝဝိဓံ။

    Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ? Sabbameva hidaṃ suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā, suttanipāte maṅgalasuttaratanasuttanālakasuttatuvaṭṭakasuttāni ca aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttake sakalopi sagāthavaggo, sakalampi abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ, taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ, theragāthā, therīgāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassaññāṇamayikagāthā paṭisaṃyuttā dveasīti suttantā udānanti veditabbaṃ. ‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañcajātakasatāni ‘jātaka’nti veditabbaṃ. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’tiādinayappavattā (dī. ni. 2.209) sabbepi acchariyabbhutadhammapaṭisaṃyuttasuttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ. Cūḷavedalla-mahāvedalla-sammādiṭṭhi-sakkapañha-saṅkhārabhājaniya-mahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ. Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.

    ကထံ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟသ္သဝိဓံ? သဗ္ဗမေဝ စေတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ –

    Kathaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ buddhavacanaṃ –

    ‘‘ဒ္ဝာသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏ္ဟိံ၊ ဒ္ဝေ သဟသ္သာနိ ဘိက္ခုတော။

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    စတုရာသီတိ သဟသ္သာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti.

    ဧဝံ ပရိဒီပိတဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟသ္သပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ယံ အနေကာနုသန္ဓိကံ, တတ္ထ အနုသန္ဓိဝသေန ဓမ္မက္ခန္ဓဂဏနာ။ ဂာထာဗန္ဓေသု ပဉ္ဟာပုစ္ဆနံ ဧကော ဓမ္မက္ခန္ဓော, ဝိသ္သဇ္ဇနံ ဧကော။ အဘိဓမ္မေ ဧကမေကံ တိကဒုကဘာဇနံ, ဧကမေကဉ္စ စိတ္တဝာရဘာဇနံ, ဧကမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓော။ ဝိနယေ အတ္ထိ ဝတ္ထု, အတ္ထိ မာတိကာ, အတ္ထိ ပဒဘာဇနီယံ, အတ္ထိ အန္တရာပတ္တိ, အတ္ထိ အာပတ္တိ, အတ္ထိ အနာပတ္တိ, အတ္ထိ တိကစ္ဆေဒော။ တတ္ထ ဧကမေကော ကောဋ္ဌာသော ဧကမေကော ဓမ္မက္ခန္ဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဓမ္မက္ခန္ဓဝသေန စတုရာသီတိသဟသ္သဝိဓံ။

    Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ, tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ tikadukabhājanaṃ, ekamekañca cittavārabhājanaṃ, ekameko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi antarāpatti, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi tikacchedo. Tattha ekameko koṭṭhāso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.

    ဧဝမေတံ အဘေဒတော ရသဝသေန ဧကဝိဓံ, ဘေဒတော ဓမ္မဝိနယာဒိဝသေန ဒုဝိဓာဒိဘေဒံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သင္ဂာယန္တေန မဟာကသ္သပပ္ပမုခေန ဝသီဂဏေန ‘‘အယံ ဓမ္မော, အယံ ဝိနယော, ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနံ, ဣဒံ ဝိနယပိဋကံ, ဣဒံ သုတ္တန္တပိဋကံ, ဣဒံ အဘိဓမ္မပိဋကံ, အယံ ဒီဃနိကာယော။ပေ.။ အယံ ခုဒ္ဒကနိကာယော, ဣမာနိ သုတ္တာဒီနိ နဝင္ဂာနိ, ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟသ္သာနီ’’တိ, ဣမံ ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာဝ သင္ဂီတံ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမမေဝ, အညမ္ပိ ဥဒ္ဒာနသင္ဂဟ-ဝဂ္ဂသင္ဂဟ-ပေယ္ယာလသင္ဂဟ-ဧကကနိပာတ-ဒုကနိပာတာဒိနိပာတသင္ဂဟ-သံယုတ္တသင္ဂဟ-ပဏ္ဏာသသင္ဂဟာဒိ-အနေကဝိဓံ တီသု ပိဋကေသု သန္ဒိသ္သမာနံ သင္ဂဟပ္ပဘေဒံ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ဧဝ သတ္တဟိ မာသေဟိ သင္ဂီတံ။

    Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ, bhedato dhammavinayādivasena duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo, idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ, idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ, ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo, imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassānī’’ti, imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca imameva, aññampi uddānasaṅgaha-vaggasaṅgaha-peyyālasaṅgaha-ekakanipāta-dukanipātādinipātasaṅgaha-saṃyuttasaṅgaha-paṇṇāsasaṅgahādi-anekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvā eva sattahi māsehi saṅgītaṃ.

    သင္ဂီတိပရိယောသာနေ စသ္သ – ‘‘ဣဒံ မဟာကသ္သပတ္ထေရေန ဒသဗလသ္သ သာသနံ ပဉ္စဝသ္သသဟသ္သပရိမာဏကာလံ ပဝတ္တနသမတ္ထံ ကတ’’န္တိ သဉ္ဇာတပ္ပမောဒာ သာဓုကာရံ ဝိယ ဒဒမာနာ အယံ မဟာပထဝီ ဥဒကပရိယန္တံ ကတ္ဝာ အနေကပ္ပကာရံ ကမ္ပိ သင္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ, အနေကာနိ စ အစ္ဆရိယာနိ ပာတုရဟေသုန္တိ, အယံ ပဌမမဟာသင္ဂီတိ နာမ။ ယာ လောကေ –

    Saṅgītipariyosāne cassa – ‘‘idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇakālaṃ pavattanasamatthaṃ kata’’nti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesunti, ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāma. Yā loke –

    ‘‘သတေဟိ ပဉ္စဟိ ကတာ၊ တေန ပဉ္စသတာတိ စ။

    ‘‘Satehi pañcahi katā, tena pañcasatāti ca;

    ထေရေဟေဝ ကတတ္တာ စ၊ ထေရိကာတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။

    Thereheva katattā ca, therikāti pavuccatī’’ti.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact