Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ခုဒ္ဒကပာဌ-အဋ္ဌကထာ • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā |
။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ခုဒ္ဒကနိကာယေ
Khuddakanikāye
ခုဒ္ဒကပာဌ-အဋ္ဌကထာ
Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā
ဂန္ထာရမ္ဘကထာ
Ganthārambhakathā
ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ။
Buddhaṃsaraṇaṃ gacchāmi;
ဓမ္မံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ။
Dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi;
သင္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီတိ။
Saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmīti.
အယံ သရဏဂမနနိဒ္ဒေသော ခုဒ္ဒကာနံ အာဒိ။
Ayaṃ saraṇagamananiddeso khuddakānaṃ ādi.
ဣမသ္သ ဒာနိ အတ္ထံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာယ ဝိဝရိတုံ ဝိဘဇိတုံ ဥတ္တာနီကာတုံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ –
Imassa dāni atthaṃ paramatthajotikāya khuddakaṭṭhakathāya vivarituṃ vibhajituṃ uttānīkātuṃ idaṃ vuccati –
ဥတ္တမံ ဝန္ဒနေယ္ယာနံ၊ ဝန္ဒိတ္ဝာ ရတနတ္တယံ။
Uttamaṃ vandaneyyānaṃ, vanditvā ratanattayaṃ;
ခုဒ္ဒကာနံ ကရိသ္သာမိ၊ ကေသဉ္စိ အတ္ထဝဏ္ဏနံ။
Khuddakānaṃ karissāmi, kesañci atthavaṇṇanaṃ.
ခုဒ္ဒကာနံ ဂမ္ဘီရတ္တာ၊ ကိဉ္စာပိ အတိဒုက္ကရာ။
Khuddakānaṃ gambhīrattā, kiñcāpi atidukkarā;
ဝဏ္ဏနာ မာဒိသေနေသာ၊ အဗောဓန္တေန သာသနံ။
Vaṇṇanā mādisenesā, abodhantena sāsanaṃ.
အဇ္ဇာပိ တု အဗ္ဗောစ္ဆိန္နော၊ ပုဗ္ဗာစရိယနိစ္ဆယော။
Ajjāpi tu abbocchinno, pubbācariyanicchayo;
တထေဝ စ ဌိတံ ယသ္မာ၊ နဝင္ဂံ သတ္ထုသာသနံ။
Tatheva ca ṭhitaṃ yasmā, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ.
တသ္မာဟံ ကာတုမိစ္ဆာမိ၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ဣမံ။
Tasmāhaṃ kātumicchāmi, atthasaṃvaṇṇanaṃ imaṃ;
သာသနဉ္စေဝ နိသ္သာယ၊ ပောရာဏဉ္စ ဝိနိစ္ဆယံ။
Sāsanañceva nissāya, porāṇañca vinicchayaṃ.
သဒ္ဓမ္မဗဟုမာနေန၊ နာတ္တုက္ကံသနကမ္ယတာ။
Saddhammabahumānena, nāttukkaṃsanakamyatā;
နာညေသံ ဝမ္ဘနတ္ထာယ၊ တံ သုဏာထ သမာဟိတာတိ။
Nāññesaṃ vambhanatthāya, taṃ suṇātha samāhitāti.
ခုဒ္ဒကဝဝတ္ထာနံ
Khuddakavavatthānaṃ
တတ္ထ ‘‘ခုဒ္ဒကာနံ ကရိသ္သာမိ, ကေသဉ္စိ အတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ခုဒ္ဒကာနိ တာဝ ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ပစ္ဆာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိသ္သာမိ။ ခုဒ္ဒကာနိ နာမ ခုဒ္ဒကနိကာယသ္သ ဧကဒေသော, ခုဒ္ဒကနိကာယော နာမ ပဉ္စန္နံ နိကာယာနံ ဧကဒေသော။ ပဉ္စ နိကာယာ နာမ –
Tattha ‘‘khuddakānaṃ karissāmi, kesañci atthavaṇṇana’’nti vuttattā khuddakāni tāva vavatthapetvā pacchā atthavaṇṇanaṃ karissāmi. Khuddakāni nāma khuddakanikāyassa ekadeso, khuddakanikāyo nāma pañcannaṃ nikāyānaṃ ekadeso. Pañca nikāyā nāma –
ဒီဃမဇ္ဈိမသံယုတ္တ၊ အင္ဂုတ္တရိကခုဒ္ဒကာ။
Dīghamajjhimasaṃyutta, aṅguttarikakhuddakā;
နိကာယာ ပဉ္စ ဂမ္ဘီရာ၊ ဓမ္မတော အတ္ထတော စိမေ။
Nikāyā pañca gambhīrā, dhammato atthato cime.
တတ္ထ ဗ္ရဟ္မဇာလသုတ္တာဒီနိ စတုတ္တိံသ သုတ္တာနိ ဒီဃနိကာယော။ မူလပရိယာယသုတ္တာဒီနိ ဒိယဍ္ဎသတံ ဒ္ဝေ စ သုတ္တာနိ မဇ္ဈိမနိကာယော။ ဩဃတရဏသုတ္တာဒီနိ သတ္တ သုတ္တသဟသ္သာနိ သတ္တ စ သုတ္တသတာနိ ဒ္ဝာသဋ္ဌိ စ သုတ္တာနိ သံယုတ္တနိကာယော။ စိတ္တပရိယာဒာနသုတ္တာဒီနိ နဝ သုတ္တသဟသ္သာနိ ပဉ္စ စ သုတ္တသတာနိ သတ္တပညာသဉ္စ သုတ္တာနိ အင္ဂုတ္တရနိကာယော။ ခုဒ္ဒကပာဌော, ဓမ္မပဒံ, ဥဒာနံ, ဣတိဝုတ္တကံ, သုတ္တနိပာတော, ဝိမာနဝတ္ထု, ပေတဝတ္ထု, ထေရဂာထာ, ထေရီဂာထာ, ဇာတကံ, နိဒ္ဒေသော, ပဋိသမ္ဘိဒာ , အပဒာနံ, ဗုဒ္ဓဝံသော, စရိယာပိဋကံ, ဝိနယာဘိဓမ္မပိဋကာနိ, ဌပေတ္ဝာ ဝာ စတ္တာရော နိကာယေ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ခုဒ္ဒကနိကာယော။
Tattha brahmajālasuttādīni catuttiṃsa suttāni dīghanikāyo. Mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni majjhimanikāyo. Oghataraṇasuttādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni saṃyuttanikāyo. Cittapariyādānasuttādīni nava suttasahassāni pañca ca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni aṅguttaranikāyo. Khuddakapāṭho, dhammapadaṃ, udānaṃ, itivuttakaṃ, suttanipāto, vimānavatthu, petavatthu, theragāthā, therīgāthā, jātakaṃ, niddeso, paṭisambhidā , apadānaṃ, buddhavaṃso, cariyāpiṭakaṃ, vinayābhidhammapiṭakāni, ṭhapetvā vā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacanaṃ khuddakanikāyo.
ကသ္မာ ပနေသ ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ဝုစ္စတိ? ဗဟူနံ ခုဒ္ဒကာနံ ဓမ္မက္ခန္ဓာနံ သမူဟတော နိဝာသတော စ။ သမူဟနိဝာသာ ဟိ ‘‘နိကာယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပသ္သာမိ ဧဝံ စိတ္တံ, ယထယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, တိရစ္ဆာနဂတာ ပာဏာ (သံ. နိ. ၃.၁၀၀)။ ပောဏိကနိကာယော, စိက္ခလ္လိကနိကာယော’’တိ ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သာဓကာနိ သာသနတော လောကတော စ။ အယမသ္သ ခုဒ္ဒကနိကာယသ္သ ဧကဒေသော။ ဣမာနိ သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နာနိ အတ္ထတော ဝိဝရိတုံ ဝိဘဇိတုံ ဥတ္တာနီကာတုဉ္စ အဓိပ္ပေတာနိ ခုဒ္ဒကာနိ, တေသမ္ပိ ခုဒ္ဒကာနံ သရဏသိက္ခာပဒဒ္ဝတ္တိံသာကာရကုမာရပဉ္ဟမင္ဂလသုတ္တ- ရတနသုတ္တတိရောကုဋ္ဋနိဓိကဏ္ဍမေတ္တသုတ္တာနံ ဝသေန နဝပ္ပဘေဒော ခုဒ္ဒကပာဌော အာဒိ အာစရိယပရမ္ပရာယ ဝာစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတဝသေန န ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝသေန။ ဘဂဝတာ ဟိ ဝုတ္တဝသေန –
Kasmā panesa khuddakanikāyoti vuccati? Bahūnaṃ khuddakānaṃ dhammakkhandhānaṃ samūhato nivāsato ca. Samūhanivāsā hi ‘‘nikāyo’’ti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā (saṃ. ni. 3.100). Poṇikanikāyo, cikkhallikanikāyo’’ti evamādīni cettha sādhakāni sāsanato lokato ca. Ayamassa khuddakanikāyassa ekadeso. Imāni suttantapiṭakapariyāpannāni atthato vivarituṃ vibhajituṃ uttānīkātuñca adhippetāni khuddakāni, tesampi khuddakānaṃ saraṇasikkhāpadadvattiṃsākārakumārapañhamaṅgalasutta- ratanasuttatirokuṭṭanidhikaṇḍamettasuttānaṃ vasena navappabhedo khuddakapāṭho ādi ācariyaparamparāya vācanāmaggaṃ āropitavasena na bhagavatā vuttavasena. Bhagavatā hi vuttavasena –
‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ၊ သန္ဓာဝိသ္သံ အနိဗ္ဗိသံ။
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;
ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော၊ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။
Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.
‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ။
‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;
သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂာ၊ ဂဟကူဋံ ဝိသင္ခတံ။
Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;
ဝိသင္ခာရဂတံ စိတ္တံ၊ တဏ္ဟာနံ ခယမဇ္ဈဂာ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၁၅၃-၁၅၄) –
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154) –
ဣဒံ ဂာထာဒ္ဝယံ သဗ္ဗသ္သာပိ ဗုဒ္ဓဝစနသ္သ အာဒိ။ တဉ္စ မနသာဝ ဝုတ္တဝသေန, န ဝစီဘေဒံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တဝသေန။ ဝစီဘေဒံ ပန ကတ္ဝာ ဝုတ္တဝသေန –
Idaṃ gāthādvayaṃ sabbassāpi buddhavacanassa ādi. Tañca manasāva vuttavasena, na vacībhedaṃ katvā vuttavasena. Vacībhedaṃ pana katvā vuttavasena –
‘‘ယဒာ ဟဝေ ပာတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ၊
‘‘Yadā have pātubhavanti dhammā,
အာတာပိနော ဈာယတော ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ။
Ātāpino jhāyato brāhmaṇassa;
အထသ္သ ကင္ခာ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာ၊
Athassa kaṅkhā vapayanti sabbā,
ယတော ပဇာနာတိ သဟေတုဓမ္မ’’န္တိ။ (ဥဒာ. ၁; မဟာဝ. ၁) –
Yato pajānāti sahetudhamma’’nti. (udā. 1; mahāva. 1) –
အယံ ဂာထာ အာဒိ။ တသ္မာ ယ္ဝာယံ နဝပ္ပဘေဒော ခုဒ္ဒကပာဌော ဣမေသံ ခုဒ္ဒကာနံ အာဒိ, တသ္သ အာဒိတော ပဘုတိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ အာရဘိသ္သာမိ။
Ayaṃ gāthā ādi. Tasmā yvāyaṃ navappabhedo khuddakapāṭho imesaṃ khuddakānaṃ ādi, tassa ādito pabhuti atthasaṃvaṇṇanaṃ ārabhissāmi.
နိဒာနသောဓနံ
Nidānasodhanaṃ
တသ္သ စာယမာဒိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ, ဓမ္မံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ, သင္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ တသ္သာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ မာတိကာ –
Tassa cāyamādi ‘‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’ti. Tassāyaṃ atthavaṇṇanāya mātikā –
‘‘ကေန ကတ္ထ ကဒာ ကသ္မာ၊ ဘာသိတံ သရဏတ္တယံ။
‘‘Kena kattha kadā kasmā, bhāsitaṃ saraṇattayaṃ;
ကသ္မာ စိဓာဒိတော ဝုတ္တ၊ မဝုတ္တမပိ အာဒိတော။
Kasmā cidhādito vutta, mavuttamapi ādito.
‘‘နိဒာနသောဓနံ ကတ္ဝာ၊ ဧဝမေတ္ထ တတော ပရံ။
‘‘Nidānasodhanaṃ katvā, evamettha tato paraṃ;
ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနံ၊ ဂမကဉ္စ ဝိဘာဝယေ။
Buddhaṃ saraṇagamanaṃ, gamakañca vibhāvaye.
‘‘ဘေဒာဘေဒံ ဖလဉ္စာပိ၊ ဂမနီယဉ္စ ဒီပယေ။
‘‘Bhedābhedaṃ phalañcāpi, gamanīyañca dīpaye;
ဓမ္မံ သရဏမိစ္စာဒိ၊ ဒ္ဝယေပေသ နယော မတော။
Dhammaṃ saraṇamiccādi, dvayepesa nayo mato.
‘‘အနုပုဗ္ဗဝဝတ္ထာနေ၊ ကာရဏဉ္စ ဝိနိဒ္ဒိသေ။
‘‘Anupubbavavatthāne, kāraṇañca viniddise;
သရဏတ္တယမေတဉ္စ၊ ဥပမာဟိ ပကာသယေ’’တိ။
Saraṇattayametañca, upamāhi pakāsaye’’ti.
တတ္ထ ပဌမဂာထာယ တာဝ ဣဒံ သရဏတ္တယံ ကေန ဘာသိတံ, ကတ္ထ ဘာသိတံ, ကဒာ ဘာသိတံ, ကသ္မာ ဘာသိတံ အဝုတ္တမပိစာဒိတော တထာဂတေန ကသ္မာ ဣဓာဒိတော ဝုတ္တန္တိ ပဉ္စ ပဉ္ဟာ။
Tattha paṭhamagāthāya tāva idaṃ saraṇattayaṃ kena bhāsitaṃ, kattha bhāsitaṃ, kadā bhāsitaṃ, kasmā bhāsitaṃ avuttamapicādito tathāgatena kasmā idhādito vuttanti pañca pañhā.
တေသံ ဝိသ္သဇ္ဇနာ ကေန ဘာသိတန္တိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, န သာဝကေဟိ, န ဣသီဟိ, န ဒေဝတာဟိ။ ကတ္ထာတိ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒာယေ။ ကဒာတိ အာယသ္မန္တေ ယသေ သဒ္ဓိံ သဟာယကေဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တေ ဧကသဋ္ဌိယာ အရဟန္တေသု ဗဟုဇနဟိတာယ လောကေ ဓမ္မဒေသနံ ကရောန္တေသု။ ကသ္မာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထဉ္စ ဥပသမ္ပဒတ္ထဉ္စ။ ယထာဟ –
Tesaṃ vissajjanā kena bhāsitanti bhagavatā bhāsitaṃ, na sāvakehi, na isīhi, na devatāhi. Katthāti bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye. Kadāti āyasmante yase saddhiṃ sahāyakehi arahattaṃ patte ekasaṭṭhiyā arahantesu bahujanahitāya loke dhammadesanaṃ karontesu. Kasmāti pabbajjatthañca upasampadatthañca. Yathāha –
‘‘ဧဝဉ္စ ပန, ဘိက္ခဝေ, ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော။ ပဌမံ ကေသမသ္သုံ ဩဟာရေတ္ဝာ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒာပေတ္ဝာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင္ဂံ ကာရာပေတ္ဝာ ဘိက္ခူနံ ပာဒေ ဝန္ဒာပေတ္ဝာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒာပေတ္ဝာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏ္ဟာပေတ္ဝာ ‘ဧဝံ ဝဒေဟီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ, ဓမ္မံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ, သင္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’’တိ (မဟာဝ. ၃၄)။
‘‘Evañca pana, bhikkhave, pabbājetabbo upasampādetabbo. Paṭhamaṃ kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādāpetvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ kārāpetvā bhikkhūnaṃ pāde vandāpetvā ukkuṭikaṃ nisīdāpetvā añjaliṃ paggaṇhāpetvā ‘evaṃ vadehī’ti vattabbo ‘buddhaṃ saraṇaṃ gacchāmi, dhammaṃ saraṇaṃ gacchāmi, saṅghaṃ saraṇaṃ gacchāmī’’’ti (mahāva. 34).
ကသ္မာ စိဓာဒိတော ဝုတ္တန္တိ ဣဒဉ္စ နဝင္ဂံ သတ္ထုသာသနံ တီဟိ ပိဋကေဟိ သင္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ဝာစနာမဂ္ဂံ အာရောပေန္တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ ယသ္မာ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဒေဝမနုသ္သာ ဥပာသကဘာဝေန ဝာ ပဗ္ဗဇိတဘာဝေန ဝာ သာသနံ ဩတရန္တိ, တသ္မာ သာသနောတာရသ္သ မဂ္ဂဘူတတ္တာ ဣဓ ခုဒ္ဒကပာဌေ အာဒိတော ဝုတ္တန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။
Kasmācidhādito vuttanti idañca navaṅgaṃ satthusāsanaṃ tīhi piṭakehi saṅgaṇhitvā vācanāmaggaṃ āropentehi pubbācariyehi yasmā iminā maggena devamanussā upāsakabhāvena vā pabbajitabhāvena vā sāsanaṃ otaranti, tasmā sāsanotārassa maggabhūtattā idha khuddakapāṭhe ādito vuttanti ñātabbaṃ.
ကတံ နိဒာနသောဓနံ။
Kataṃ nidānasodhanaṃ.