Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯੇ
Khuddakanikāye
ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ
Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā
(ਪਠਮੋ ਭਾਗੋ)
(Paṭhamo bhāgo)
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ
Ganthārambhakathā
ਯੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਤਿਗਸਬ੍ਬਸੋਭਾ-
Yo sabbalokātigasabbasobhā-
ਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤੋ।
Yuttehi sabbehi guṇehi yutto;
ਦੋਸੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਸવਾਸਨੇਹਿ,
Dosehi sabbehi savāsanehi,
ਮੁਤ੍ਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਰਮਞ੍ਚ ਦਾਤਾ॥
Mutto vimuttiṃ paramañca dātā.
ਨਿਚ੍ਚਂ ਦਯਾਚਨ੍ਦਨਸੀਤਚਿਤ੍ਤੋ,
Niccaṃ dayācandanasītacitto,
ਪਞ੍ਞਾਰવਿਜ੍ਜੋਤਿਤਸਬ੍ਬਨੇਯ੍ਯੋ।
Paññāravijjotitasabbaneyyo;
ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਭੂਤੇਸੁ ਤਮਗ੍ਗਭੂਤਂ,
Sabbesu bhūtesu tamaggabhūtaṃ,
ਭੂਤਤ੍ਥਨਾਥਂ ਸਿਰਸਾ ਨਮਿਤ੍વਾ॥
Bhūtatthanāthaṃ sirasā namitvā.
ਯੋ ਸਬ੍ਬਭੂਤੇਸੁ ਮੁਨੀવ ਅਗ੍ਗੋ, ਅਨਨ੍ਤਸਙ੍ਖੇਸੁ ਜਿਨਤ੍ਤਜੇਸੁ।
Yo sabbabhūtesu munīva aggo, anantasaṅkhesu jinattajesu;
ਅਹੂ ਦਯਾਞਾਣਗੁਣੇਹਿ ਸਤ੍ਥੁਲੀਲਾਨੁਕਾਰੀ ਜਨਤਾਹਿਤੇਸੁ॥
Ahū dayāñāṇaguṇehi satthulīlānukārī janatāhitesu.
ਤਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਮੁਨਿਰਾਜਪੁਤ੍ਤਂ, ਥੇਰਂ ਥਿਰਾਨੇਕਗੁਣਾਭਿਰਾਮਂ।
Taṃ sāriputtaṃ munirājaputtaṃ, theraṃ thirānekaguṇābhirāmaṃ;
ਪਞ੍ਞਾਪਭਾવੁਗ੍ਗਤਚਾਰੁਕਿਤ੍ਤਿਂ, ਸੁਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਅਥੋ ਨਮਿਤ੍વਾ॥
Paññāpabhāvuggatacārukittiṃ, susantavuttiñca atho namitvā.
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਾਨੁਪવਤ੍ਤਕੇਨ , ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਸਾવਕੇਨ।
Saddhammacakkānupavattakena , saddhammasenāpatisāvakena;
ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਤਥਾਗਤੇਨ, ਭੂਤਤ੍ਥવੇਦਿਤ੍ਤਮੁਪਾਗਤੇਨ॥
Suttesu vuttesu tathāgatena, bhūtatthavedittamupāgatena.
ਯੋ ਭਾਸਿਤੋ ਭਾਸਿਤਕੋવਿਦੇਨ, ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਦੀਪੁਜ੍ਜਲਨਾਯਕੇਨ।
Yo bhāsito bhāsitakovidena, dhammappadīpujjalanāyakena;
ਪਾਠੋ વਿਸਿਟ੍ਠੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ, ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਤਨ੍ਨਾਮવਿਸੇਸਿਤੋ ਚ॥
Pāṭho visiṭṭho paṭisambhidānaṃ, maggoti tannāmavisesito ca.
વਿਚਿਤ੍ਤਨਾਨਤ੍ਤਨਯੋਪਗੂਲ਼੍ਹੋ, ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞੇਹਿ ਸਦਾવਗਾਲ਼੍ਹੋ।
Vicittanānattanayopagūḷho, gambhīrapaññehi sadāvagāḷho;
ਅਤ੍ਤਤ੍ਥਲੋਕਤ੍ਥਪਰਾਯਣੇਹਿ, ਸਂਸੇવਨੀਯੋ ਸੁਜਨੇਹਿ ਨਿਚ੍ਚਂ॥
Attatthalokatthaparāyaṇehi, saṃsevanīyo sujanehi niccaṃ.
ਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਾવਹਨਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ, ਯੋਗੀਹਿਨੇਕੇਹਿ ਨਿਸੇવਿਤਸ੍ਸ।
Ñāṇappabhedāvahanassa tassa, yogīhinekehi nisevitassa;
ਅਤ੍ਥਂ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਨੁવਣ੍ਣਯਨ੍ਤੋ, ਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਯੁਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਅਨੁਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ॥
Atthaṃ apubbaṃ anuvaṇṇayanto, suttañca yuttiñca anukkamanto.
ਅવੋਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਸਮਯਾ ਸਕਾ ਚ, ਅਨਾਮਸਨ੍ਤੋ ਸਮਯਂ ਪਰਞ੍ਚ।
Avokkamanto samayā sakā ca, anāmasanto samayaṃ parañca;
ਪੁਬ੍ਬੋਪਦੇਸਟ੍ਠਕਥਾਨਯਞ੍ਚ, ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਉਪਸਂਹਰਨ੍ਤੋ॥
Pubbopadesaṭṭhakathānayañca, yathānurūpaṃ upasaṃharanto.
વਕ੍ਖਾਮਹਂ ਅਟ੍ਠਕਥਂ ਜਨਸ੍ਸ, ਹਿਤਾਯ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਚਿਰਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥਂ।
Vakkhāmahaṃ aṭṭhakathaṃ janassa, hitāya saddhammaciraṭṭhitatthaṃ;
ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪਕਾਸਿਨਿਂ ਤਂ, ਸੁਣਾਥ ਧਾਰੇਥ ਚ ਸਾਧੁ ਸਨ੍ਤੋਤਿ॥
Sakkacca saddhammapakāsiniṃ taṃ, suṇātha dhāretha ca sādhu santoti.
ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਤਨ੍ਨਾਮવਿਸੇਸਿਤੋ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਤਾ ਤਾવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਚਤਸ੍ਸੋ ਹਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ – ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ। ਤਾਸਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ ਮਗ੍ਗੋ ਅਧਿਗਮੂਪਾਯੋਤਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੋ, ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਟਿਲਾਭਹੇਤੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਥਮਯਂ ਤਾਸਂ ਮਗ੍ਗੋ ਹੋਤੀਤਿ ਚੇ? ਪਭੇਦਤੋ ਦੇਸਿਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਾવਹਤ੍ਤਾ। ਨਾਨਾਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾਨਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਾਨਾਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾ ਦੇਸਨਾ ਸੋਤੂਨਂ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਞ੍ਚ ਸਞ੍ਜਨੇਤਿ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਆਯਤਿਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਾਯ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚ – ‘‘ਪਭੇਦਤੋ ਹਿ ਦੇਸਨਾ ਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਾવਹਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਪਦਭਾਜਨੀਯ)। ਅਯਞ੍ਚ ਨਾਨਾਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾ ਦੇਸਨਾ, ਤੇਨਸ੍ਸਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ ਮਗ੍ਗਤ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿ।
Tattha paṭisambhidānaṃ maggoti tannāmavisesito cāti vuttattā paṭisambhidāmaggassa paṭisambhidāmaggatā tāva vattabbā. Catasso hi paṭisambhidā – atthapaṭisambhidā, dhammapaṭisambhidā, niruttipaṭisambhidā, paṭibhānapaṭisambhidāti. Tāsaṃ paṭisambhidānaṃ maggo adhigamūpāyoti paṭisambhidāmaggo, paṭisambhidāpaṭilābhahetūti vuttaṃ hoti. Kathamayaṃ tāsaṃ maggo hotīti ce? Pabhedato desitāya desanāya paṭisambhidāñāṇāvahattā. Nānābhedabhinnānañhi dhammānaṃ nānābhedabhinnā desanā sotūnaṃ ariyapuggalānaṃ paṭisambhidāñāṇappabhedañca sañjaneti, puthujjanānaṃ āyatiṃ paṭisambhidāñāṇappabhedāya ca paccayo hoti. Vuttañca – ‘‘pabhedato hi desanā ghanavinibbhogapaṭisambhidāñāṇāvahā hotī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1.kāmāvacarakusalapadabhājanīya). Ayañca nānābhedabhinnā desanā, tenassā paṭisambhidānaṃ maggattasiddhi.
ਤਤ੍ਥ ਚਤਸ੍ਸੋਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ ਪਭੇਦਾ। ‘‘ਅਤ੍ਥੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਧਮ੍ਮੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਤਤ੍ਰ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ਞਾਣਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਞਾਣੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੧੮) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਪਭੇਦਾ, ਞਾਣਸ੍ਸੇવ ਪਭੇਦਾ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਞਾਣਪ੍ਪਭੇਦਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਥੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਧਮ੍ਮੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਪਟਿਭਾਨਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਪਟਿਭਾਨੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
Tattha catassoti gaṇanaparicchedo. Paṭisambhidāti pabhedā. ‘‘Atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dhamme ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā’’ti (vibha. 718) vuttattā na aññassa kassaci pabhedā, ñāṇasseva pabhedā. Tasmā ‘‘catasso paṭisambhidā’’ti cattāro ñāṇappabhedāti attho. Atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā. Dhammappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā.
ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਹੇਤੁਫਲਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਹੇਤੁਅਨੁਸਾਰੇਨ ਅਰੀਯਤਿ ਅਧਿਗਮੀਯਤਿ ਪਾਪੁਣੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਭੇਦਤੋ ਪਨ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਪਚ੍ਚਯਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਭਾਸਿਤਤ੍ਥੋ, વਿਪਾਕੋ, ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
Tattha atthoti saṅkhepato hetuphalaṃ. Tañhi yasmā hetuanusārena arīyati adhigamīyati pāpuṇīyati, tasmā atthoti vuccati. Pabhedato pana yaṃkiñci paccayasamuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā atthoti veditabbā. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.
ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਸੋ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਤਂ વਿਦਹਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਚੇવ ਪਾਪੇਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਭੇਦਤੋ ਪਨ ਯੋ ਕੋਚਿ ਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ ਹੇਤੁ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ, ਭਾਸਿਤਂ, ਕੁਸਲਂ, ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਅਯਮੇવ ਹਿ ਅਤ੍ਥੋ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ (વਿਭ॰ ੭੧੯-੭੨੫) –
Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā taṃ taṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ, kusalaṃ, akusalanti ime pañca dhammā dhammoti veditabbā. Taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Ayameva hi attho abhidhamme (vibha. 719-725) –
‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਹੇਤੁਫਲੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
‘‘Dukkhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dukkhasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, dukkhanirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā. Hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.
‘‘ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਜਾਤਾ ਭੂਤਾ ਸਞ੍ਜਾਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ, ਇਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਯਮ੍ਹਾ ਧਮ੍ਮਾ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਜਾਤਾ ਭੂਤਾ ਸਞ੍ਜਾਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ, ਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
‘‘Ye dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, imesu dhammesu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, yamhā dhammā te dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, tesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
‘‘ਜਰਾਮਰਣੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਜਰਾਮਰਣਸਮੁਦਯੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਜਰਾਮਰਣਨਿਰੋਧੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਜਰਾਮਰਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
‘‘Jarāmaraṇe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
‘‘ਜਾਤਿਯਾ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਭવੇ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਉਪਾਦਾਨੇ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਤਣ੍ਹਾਯ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… વੇਦਨਾਯ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਫਸ੍ਸੇ ਞਾਣਂ….ਪੇ॰… ਸਲ਼ਾਯਤਨੇ ਞਾਣਂ….ਪੇ॰… ਨਾਮਰੂਪੇ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਸਮੁਦਯੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
‘‘Jātiyā ñāṇaṃ…pe… bhave ñāṇaṃ…pe… upādāne ñāṇaṃ…pe… taṇhāya ñāṇaṃ…pe… vedanāya ñāṇaṃ…pe… phasse ñāṇaṃ….pe… saḷāyatane ñāṇaṃ….pe… nāmarūpe ñāṇaṃ…pe… viññāṇe ñāṇaṃ…pe… saṅkhāresu ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, saṅkhārasamudaye ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, saṅkhāranirodhe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਾਤਿ – ਸੁਤ੍ਤਂ ਗੇਯ੍ਯਂ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਂ ਗਾਥਂ ਉਦਾਨਂ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਂ ਜਾਤਕਂ ਅਬ੍ਭੁਤਧਮ੍ਮਂ વੇਦਲ੍ਲਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ’ਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ jānāti – suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthaṃ udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ. Ayaṃ vuccati dhammapaṭisambhidā. So tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti. Ayaṃ vuccati atthapaṭisambhidā.
‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ? ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ ਯਂ ਯਂ વਾ ਪਨਾਰਬ੍ਭ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਫਸ੍ਸੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ ਹੋਤਿ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ। ਇਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਤੇਸਂ વਿਪਾਕੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋ।
‘‘Katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā yaṃ yaṃ vā panārabbha tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti. Ime dhammā kusalā. Imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’tiādinā nayena vibhajitvā vibhajitvā dassito.
ਤਤ੍ਰ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਯਾ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ ਅਬ੍ਯਭਿਚਾਰਿવੋਹਾਰੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਲਾਪੇ ਭਾਸਨੇ ਉਦੀਰਣੇ ਤਂ ਲਪਿਤਂ ਭਾਸਿਤਂ ਉਦੀਰਿਤਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ‘‘ਅਯਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਨ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਤਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਸਞ੍ਞਿਤਾਯ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯਾ ਮਾਗਧਿਕਾਯ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਮੂਲਭਾਸਾਯ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਏવਮਯਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਨਾਮ ਜਾਤਾ, ਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਰਮ੍ਮਣਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਨ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹਿ ‘‘ਫਸ੍ਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਅਯਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਫਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਫਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ વਾ વੁਤ੍ਤੇ ਪਨ ‘‘ਅਯਂ ਨ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਞ੍ਞਂ ਪਨੇਸ ਨਾਮਾਖ੍ਯਾਤਉਪਸਗ੍ਗਨਿਪਾਤਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਦ੍ਦਂ ਜਾਨਾਤਿ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ? ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਨ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਤਮ੍ਪਿ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਨਯਿਦਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਭਾਸਂ ਨਾਮ ਸਤ੍ਤਾ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਦਂ ਕਥਿਤਂ – ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਹਿ ਦਹਰਕਾਲੇ ਕੁਮਾਰਕੇ ਮਞ੍ਚੇ વਾ ਪੀਠੇ વਾ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਤਂ ਕਥਯਮਾਨਾ ਤਾਨਿ ਤਾਨਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਦਾਰਕਾ ਤੇਸਂ ਤਂ ਤਂ ਭਾਸਂ વવਤ੍ਥਾਪੇਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਮਿਨਾ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ ਕਾਲੇ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਭਾਸਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਮਾਤਾ ਦਮਿਲ਼ੀ, ਪਿਤਾ ਅਨ੍ਧਕੋ। ਤੇਸਂ ਜਾਤਦਾਰਕੋ ਸਚੇ ਮਾਤੁ ਕਥਂ ਪਠਮਂ ਸੁਣਾਤਿ , ਦਮਿਲ਼ਭਾਸਂ ਭਾਸਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਚੇ ਪਿਤੁ ਕਥਂ ਪਠਮਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਅਨ੍ਧਕਭਾਸਂ ਭਾਸਿਸ੍ਸਤਿ। ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਨ ਕਥਂ ਅਸੁਣਨ੍ਤੋ ਮਾਗਧਿਕਭਾਸਂ ਭਾਸਿਸ੍ਸਤਿ।
Tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe ca dhamme ca yā sabhāvanirutti abyabhicārivohāro, tassa abhilāpe bhāsane udīraṇe taṃ lapitaṃ bhāsitaṃ udīritaṃ sabhāvaniruttisaddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti evaṃ tassā dhammaniruttisaññitāya sabhāvaniruttiyā māgadhikāya sabbasattānaṃ mūlabhāsāya pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Evamayaṃ niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā nāma jātā, na paññattiārammaṇā. Kasmā? Yasmā saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Paṭisambhidāppatto hi ‘‘phasso’’ti vutte ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā’’ti vā ‘‘phassa’’nti vā vutte pana ‘‘ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Vedanādīsupi eseva nayo. Aññaṃ panesa nāmākhyātaupasagganipātabyañjanasaddaṃ jānāti na jānātīti? Yadaggena saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti, tadaggena tampi jānissati. Taṃ pana nayidaṃ paṭisambhidākiccanti paṭikkhipitvā ‘‘bhāsaṃ nāma sattā uggaṇhantī’’ti vatvā idaṃ kathitaṃ – mātāpitaro hi daharakāle kumārake mañce vā pīṭhe vā nipajjāpetvā taṃ taṃ kathayamānā tāni tāni kiccāni karonti, dārakā tesaṃ taṃ taṃ bhāsaṃ vavatthāpenti ‘‘iminā idaṃ vuttaṃ, iminā idaṃ vutta’’nti. Gacchante gacchante kāle sabbampi bhāsaṃ jānanti. Mātā damiḷī, pitā andhako. Tesaṃ jātadārako sace mātu kathaṃ paṭhamaṃ suṇāti , damiḷabhāsaṃ bhāsissati. Sace pitu kathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, andhakabhāsaṃ bhāsissati. Ubhinnampi pana kathaṃ asuṇanto māgadhikabhāsaṃ bhāsissati.
ਯੋਪਿ ਅਗਾਮਕੇ ਮਹਾਅਰਞ੍ਞੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞੋ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ વਚਨਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੋ ਮਾਗਧਿਕਭਾਸਮੇવ ਭਾਸਿਸ੍ਸਤਿ। ਨਿਰਯੇ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਦੇવਲੋਕੇਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਮਾਗਧਿਕਭਾਸਾવ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਸੇਸਾ ਓਟ੍ਟਕਿਰਾਤਅਨ੍ਧਕਯੋਨਕਦਮਿਲ਼ਭਾਸਾਦਿਕਾ ਭਾਸਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅਯਮੇવੇਕਾ ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਬ੍ਰਹ੍ਮવੋਹਾਰਅਰਿਯવੋਹਾਰਸਙ੍ਖਾਤਾ ਮਾਗਧਿਕਭਾਸਾ ਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਪਿ ਤੇਪਿਟਕਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਤਨ੍ਤਿਂ ਆਰੋਪੇਨ੍ਤੋ ਮਾਗਧਿਕਭਾਸਾਯ ਏવ ਆਰੋਪੇਸਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਏવਞ੍ਹਿ ਅਤ੍ਥਂ ਆਹਰਿਤੁਂ ਸੁਖਂ ਹੋਤਿ। ਮਾਗਧਿਕਭਾਸਾਯ ਹਿ ਤਨ੍ਤਿਂ ਆਰੁਲ਼੍ਹਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਸ੍ਸ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਤਪਥਾਗਮਨਮੇવ ਪਪਞ੍ਚੋ । ਸੋਤੇ ਪਨ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਿਤਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਨਯਸਤੇਨ ਨਯਸਹਸ੍ਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਅਞ੍ਞਾਯ ਪਨ ਭਾਸਾਯ ਤਨ੍ਤਿਂ ਆਰੁਲ਼੍ਹਕਂ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਉਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਨੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।
Yopi agāmake mahāaraññe nibbatto, tattha añño kathento nāma natthi, sopi attano dhammatāya vacanaṃ samuṭṭhāpento māgadhikabhāsameva bhāsissati. Niraye tiracchānayoniyaṃ pettivisaye manussaloke devaloketi sabbattha māgadhikabhāsāva ussannā. Tattha sesā oṭṭakirātaandhakayonakadamiḷabhāsādikā bhāsā parivattanti. Ayamevekā yathābhuccabrahmavohāraariyavohārasaṅkhātā māgadhikabhāsā na parivattati. Sammāsambuddhopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ tantiṃ āropento māgadhikabhāsāya eva āropesi. Kasmā? Evañhi atthaṃ āharituṃ sukhaṃ hoti. Māgadhikabhāsāya hi tantiṃ āruḷhassa buddhavacanassa paṭisambhidāppattānaṃ sotapathāgamanameva papañco . Sote pana saṅghaṭṭitamatteyeva nayasatena nayasahassena attho upaṭṭhāti. Aññāya pana bhāsāya tantiṃ āruḷhakaṃ pothetvā pothetvā uggahetabbaṃ hoti. Bahumpi uggahetvā pana puthujjanassa paṭisambhidāppatti nāma natthi, ariyasāvako no paṭisambhidāppatto nāma natthi.
ਞਾਣੇਸੁ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਞਾਣਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਞਾਣੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ વਾ ਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਞਾਣੇਸੁ ਗੋਚਰਕਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਗਤਂ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
Ñāṇesu ñāṇanti sabbatthakañāṇamārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ ñāṇe pabhedagataṃ ñāṇaṃ, yathāvuttesu vā tesu tīsu ñāṇesu gocarakiccādivasena vitthāragataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā.
ਇਮਾ ਪਨ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਦ੍વੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਭੇਦਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਤਮੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਭੇਦਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ? ਸੇਕ੍ਖਭੂਮਿਯਞ੍ਚ ਅਸੇਕ੍ਖਭੂਮਿਯਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਯਨਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸਾਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਂ ਅਸੀਤਿਯਾਪਿ ਮਹਾਥੇਰਾਨਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਅਸੇਕ੍ਖਭੂਮਿਯਂ ਪਭੇਦਂ ਗਤਾ, ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਹਪਤਿਨੋ, ਧਮ੍ਮਿਕਸ੍ਸ ਉਪਾਸਕਸ੍ਸ, ਉਪਾਲਿਸ੍ਸ ਗਹਪਤਿਨੋ, ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾਯ ਉਪਾਸਿਕਾਯਾਤਿਏવਮਾਦੀਨਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਸੇਕ੍ਖਭੂਮਿਯਂ ਪਭੇਦਂ ਗਤਾਤਿ ਇਮਾਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਭੂਮੀਸੁ ਪਭੇਦਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Imā pana catasso paṭisambhidā dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti, pañcahi kāraṇehi visadā hontīti veditabbā. Katamesu dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti? Sekkhabhūmiyañca asekkhabhūmiyañca. Tattha sāriputtattherassa mahāmoggallānattherassa mahākassapattherassa mahākaccāyanattherassa mahākoṭṭhitattherassāti evamādīnaṃ asītiyāpi mahātherānaṃ paṭisambhidā asekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatā, ānandattherassa, cittassa gahapatino, dhammikassa upāsakassa, upālissa gahapatino, khujjuttarāya upāsikāyātievamādīnaṃ paṭisambhidā sekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatāti imāsu dvīsu bhūmīsu pabhedaṃ gacchanti.
ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ? ਅਧਿਗਮੇਨ, ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਾ, ਸવਨੇਨ, ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਯ, ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੇਨ। ਤਤ੍ਥ ਅਧਿਗਮੋ ਨਾਮ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਅਰਹਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸવਨਂ ਨਾਮ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ। ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਅਟ੍ਠਿਂ ਕਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਨਾਮ ਪਾਲ਼ਿਅਟ੍ਠਕਥਾਦੀਸੁ ਗਣ੍ਠਿਪਦਅਤ੍ਥਪਦવਿਨਿਚ੍ਛਯਕਥਾ। ਉਗ੍ਗਹਿਤਪਾਲ਼ਿਆਦੀਸੁ ਹਿ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾਸਨੇ ਯੋਗਾવਚਰਤਾ ਗਤਪਚ੍ਚਾਗਤਿਕਭਾવੇਨ ਯਾવ ਅਨੁਲੋਮਗੋਤ੍ਰਭੁਸਮੀਪਂ ਪਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਨੁਯੋਗੋ। ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾવਚਰਸ੍ਸ ਹਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਇਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ વਿਸਦਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ।
Katamehi pañcahi kāraṇehi visadā honti? Adhigamena, pariyattiyā, savanena, paripucchāya, pubbayogena. Tattha adhigamo nāma arahattappatti. Arahattañhi pattassa paṭisambhidā visadā honti. Pariyatti nāma buddhavacanaṃ. Tañhi uggaṇhantassa paṭisambhidā visadā honti. Savanaṃ nāma saddhammassavanaṃ. Sakkaccaṃ aṭṭhiṃ katvā dhammaṃ suṇantassa hi paṭisambhidā visadā honti. Paripucchā nāma pāḷiaṭṭhakathādīsu gaṇṭhipadaatthapadavinicchayakathā. Uggahitapāḷiādīsu hi atthaṃ paripucchantassa paṭisambhidā visadā honti. Pubbayogo nāma pubbabuddhānaṃ sāsane yogāvacaratā gatapaccāgatikabhāvena yāva anulomagotrabhusamīpaṃ pattavipassanānuyogo. Pubbayogāvacarassa hi paṭisambhidā visadā honti. Imehi pañcahi kāraṇehi visadā hontīti.
ਏਤੇਸੁ ਪਨ ਕਾਰਣੇਸੁ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ਸવਨਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਪਭੇਦਸ੍ਸੇવ ਬਲવਕਾਰਣਾਨਿ। ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ ਅਧਿਗਮਸ੍ਸ ਬਲવਪਚ੍ਚਯੋ, ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ? ਹੋਤਿ, ਨ ਪਨ ਤਥਾ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸવਨਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਹੋਨ੍ਤੁ વਾ ਮਾ વਾ, ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੇਨ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚੇવ ਏਤਰਹਿ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਸਮ੍ਮਸਨਂ વਿਨਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਇਮੇ ਪਨ ਦ੍વੇਪਿ ਏਕਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤ੍વਾ વਿਸਦਾ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਅਪਰੇ ਆਹੁ –
Etesu pana kāraṇesu pariyatti savanaṃ paripucchāti imāni tīṇi pabhedasseva balavakāraṇāni. Pubbayogo adhigamassa balavapaccayo, pabhedassa hoti na hotīti? Hoti, na pana tathā. Pariyattisavanaparipucchā hi pubbe hontu vā mā vā, pubbayogena pana pubbe ceva etarahi ca saṅkhārasammasanaṃ vinā paṭisambhidā nāma natthi. Ime pana dvepi ekato hutvā paṭisambhidā upatthambhetvā visadā karontīti. Apare āhu –
‘‘ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਂ, ਦੇਸਭਾਸਾ ਚ ਆਗਮੋ।
‘‘Pubbayogo bāhusaccaṃ, desabhāsā ca āgamo;
ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਅਧਿਗਮੋ, ਗਰੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਤਥਾ।
Paripucchā adhigamo, garusannissayo tathā;
ਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚੇવਾਤਿ, ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ॥
Mittasampatti cevāti, paṭisambhidapaccayā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗੋ વੁਤ੍ਤਨਯੋવ। ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਸਤ੍ਥੇਸੁ ਚ ਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨੇਸੁ ਚ ਕੁਸਲਤਾ। ਦੇਸਭਾਸਾ ਨਾਮ ਏਕਸਤવੋਹਾਰਕੁਸਲਤਾ, વਿਸੇਸੇਨ ਪਨ ਮਾਗਧਿਕੇ ਕੋਸਲ੍ਲਂ। ਆਗਮੋ ਨਾਮ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਓਪਮ੍ਮવਗ੍ਗਮਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਸ੍ਸ ਪਰਿਯਾਪੁਣਨਂ। ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾ ਨਾਮ ਏਕਗਾਥਾਯਪਿ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯਪੁਚ੍ਛਨਂ। ਅਧਿਗਮੋ ਨਾਮ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਤਾ વਾ ਸਕਦਾਗਾਮਿਤਾ વਾ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾ વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ વਾ। ਗਰੁਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਨਾਮ ਸੁਤਪਟਿਭਾਨਬਹੁਲਾਨਂ ਗਰੂਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾਸੋ। ਮਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਤਥਾਰੂਪਾਨਂਯੇવ ਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋਤਿ।
Tattha pubbayogo vuttanayova. Bāhusaccaṃ nāma tesu tesu satthesu ca sippāyatanesu ca kusalatā. Desabhāsā nāma ekasatavohārakusalatā, visesena pana māgadhike kosallaṃ. Āgamo nāma antamaso opammavaggamattassapi buddhavacanassa pariyāpuṇanaṃ. Paripucchā nāma ekagāthāyapi atthavinicchayapucchanaṃ. Adhigamo nāma sotāpannatā vā sakadāgāmitā vā anāgāmitā vā arahattaṃ vā. Garusannissayo nāma sutapaṭibhānabahulānaṃ garūnaṃ santike vāso. Mittasampatti nāma tathārūpānaṃyeva mittānaṃ paṭilābhoti.
ਤਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਚ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਞ੍ਚੇવ ਅਧਿਗਮਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਸਾવਕਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਏਤਾਨਿ ਕਾਰਣਾਨਿ। ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਨੁਯੋਗੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਪਨ ਸੇਕ੍ਖਫਲવਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਾ, ਅਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਅਸੇਕ੍ਖਫਲવਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਾ ਚ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ। ਤਥਾਗਤਾਨਞ੍ਹਿ ਦਸ ਬਲਾਨਿ વਿਯ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਰਿਯਫਲੇਹੇવ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ। ਇਮਾਸਂ ਚਤਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਂ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੋ, ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗੋ ਏવ ਪਕਰਣਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪ੍ਪਕਰਣਂ, ਪਕਾਰੇਨ ਕਰੀਯਨ੍ਤੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੇ ਏਤ੍ਥ ਨਾਨਾਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾ ਅਤ੍ਥਾ ਇਤਿ ਪਕਰਣਂ।
Tattha buddhā ca paccekabuddhā ca pubbayogañceva adhigamañca nissāya paṭisambhidā pāpuṇanti, sāvakā sabbānipi etāni kāraṇāni. Paṭisambhidāppattiyā ca pāṭiyekko kammaṭṭhānabhāvanānuyogo nāma natthi, sekkhānaṃ pana sekkhaphalavimokkhantikā, asekkhānaṃ asekkhaphalavimokkhantikā ca paṭisambhidāppatti hoti. Tathāgatānañhi dasa balāni viya ariyānaṃ ariyaphaleheva paṭisambhidā ijjhantīti. Imāsaṃ catassannaṃ paṭisambhidānaṃ maggoti paṭisambhidāmaggo, paṭisambhidāmaggo eva pakaraṇaṃ paṭisambhidāmaggappakaraṇaṃ, pakārena karīyante vuccante ettha nānābhedabhinnā gambhīrā atthā iti pakaraṇaṃ.
ਤਦੇਤਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪ੍ਪਕਰਣਂ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਸੁਞ੍ਞਤਾਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਫਲવਿਸੇਸਸਾਧਨਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਟਿਪਕ੍ਖਪਟਿਸੇਧਨਂ ਯੋਗਾવਚਰਾਨਂ ਞਾਣવਰਰਤਨਾਕਰਭੂਤਂ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਕਥਾવਿਲਾਸવਿਸੇਸਹੇਤੁਭੂਤਂ ਸਂਸਾਰਭੀਰੁਕਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਤਦੁਪਾਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਜਨਨਤ੍ਥਂ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਨਾਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਾਨਞ੍ਚ ਅਨੇਕੇਸਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣੇਨ ਸੁਜਨਹਦਯਪਰਿਤੋਸਜਨਨਤ੍ਥਂ ਤਥਾਗਤੇਨ ਅਰਹਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਮਹਾਪਦੀਪਾવਭਾਸੇਨ ਸਕਲਜਨવਿਤ੍ਥਤਮਹਾਕਰੁਣਾਸਿਨੇਹਸਿਨਿਦ੍ਧਹਦਯੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਜਨਹਦਯਗਤਕਿਲੇਸਨ੍ਧਕਾਰવਿਧਮਨਤ੍ਥਮੁਜ੍ਜਲਿਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਮਹਾਪਦੀਪਸ੍ਸ ਤਦਧਿਪ੍ਪਾਯવਿਕਾਸਨਸਿਨੇਹਪਰਿਸੇਕੇਨ ਪਞ੍ਚવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਮવਿਰਤਮੁਜ੍ਜਲਨਮਿਚ੍ਛਤਾ ਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਕੇਨ ਸਤ੍ਥੁਕਪ੍ਪੇਨ ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰੇਨ ਭਾਸਿਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ ਯਥਾਸੁਤਮੇવ ਸਙ੍ਗੀਤਿਂ ਆਰੋਪਿਤਂ।
Tadetaṃ paṭisambhidāmaggappakaraṇaṃ atthasampannaṃ byañjanasampannaṃ gambhīraṃ gambhīratthaṃ lokuttarappakāsanaṃ suññatāpaṭisaññuttaṃ paṭipattiphalavisesasādhanaṃ paṭipattipaṭipakkhapaṭisedhanaṃ yogāvacarānaṃ ñāṇavararatanākarabhūtaṃ dhammakathikānaṃ dhammakathāvilāsavisesahetubhūtaṃ saṃsārabhīrukānaṃ dukkhanissaraṇaṃ tadupāyadassanena assāsajananatthaṃ tappaṭipakkhanāsanatthañca gambhīratthānañca anekesaṃ suttantapadānaṃ atthavivaraṇena sujanahadayaparitosajananatthaṃ tathāgatena arahatā sammāsambuddhena sabbattha appaṭihatasabbaññutaññāṇamahāpadīpāvabhāsena sakalajanavitthatamahākaruṇāsinehasiniddhahadayena veneyyajanahadayagatakilesandhakāravidhamanatthamujjalitassa saddhammamahāpadīpassa tadadhippāyavikāsanasinehaparisekena pañcavassasahassamaviratamujjalanamicchatā lokānukampakena satthukappena dhammarājassa dhammasenāpatinā āyasmatā sāriputtattherena bhāsitaṃ sutvā āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle yathāsutameva saṅgītiṃ āropitaṃ.
ਤਦੇਤਂ વਿਨਯਪਿਟਕਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕਨ੍ਤਿ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ। ਦੀਘਨਿਕਾਯੋ ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯੋ ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯੋ ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯੋਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਮਹਾਨਿਕਾਯੇਸੁ ਖੁਦ੍ਦਕਮਹਾਨਿਕਾਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ। ਸੁਤ੍ਤਂ ਗੇਯ੍ਯਂ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਂ ਗਾਥਾ ਉਦਾਨਂ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਂ ਜਾਤਕਂ ਅਬ੍ਭੁਤਧਮ੍ਮਂ વੇਦਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਨવਸੁ ਸਤ੍ਥੁ ਸਾਸਨਙ੍ਗੇਸੁ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਗੇਯ੍ਯવੇਯ੍ਯਾਕਰਣਙ੍ਗਦ੍વਯਸਙ੍ਗਹਿਤਂ।
Tadetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tīsu piṭakesu suttantapiṭakapariyāpannaṃ. Dīghanikāyo majjhimanikāyo saṃyuttanikāyo aṅguttaranikāyo khuddakanikāyoti pañcasu mahānikāyesu khuddakamahānikāyapariyāpannaṃ. Suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallanti navasu satthu sāsanaṅgesu yathāsambhavaṃ geyyaveyyākaraṇaṅgadvayasaṅgahitaṃ.
‘‘ਦ੍વਾਸੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਤੋ ਗਣ੍ਹਿਂ, ਦ੍વੇ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਭਿਕ੍ਖੁਤੋ।
‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;
ਚਤੁਰਾਸੀਤਿ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਯੇ ਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪવਤ੍ਤਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਥੇਰਗਾ॰ ੧੦੨੭) –
Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027) –
ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਤ੍ਥੇਰੇਨ ਪਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਏਤਦਗ੍ਗਂ ਆਰੋਪਿਤੇਨ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਾਨਂ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਤੋ ਗਹਿਤੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਅਨੇਕਸਤਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਿਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਯੋ વਗ੍ਗਾ – ਮਹਾવਗ੍ਗੋ, ਮਜ੍ਝਿਮવਗ੍ਗੋ, ਚੂਲ਼વਗ੍ਗੋਤਿ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ વਗ੍ਗਸ੍ਮਿਂ ਦਸਦਸਕਂ ਕਤ੍વਾ ਞਾਣਕਥਾਦਿਕਾ ਮਾਤਿਕਾਕਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਸਮਤਿਂਸ ਕਥਾ। ਏવਮਨੇਕਧਾ વવਤ੍ਥਾਪਿਤਸ੍ਸ ਇਮਸ੍ਸ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਅਪੁਬ੍ਬਪਦਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ। ਇਮਞ੍ਹਿ ਪਕਰਣਂ ਪਾਠਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਉਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੇਨ ਚ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੇਨ ਚ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ, ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇਨਾਪਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਞ੍ਚ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸਹੇਤੁ? ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਸ ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਲੋਕਹਿਤਾਯ ਲੋਕੇ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਤ੍ਥਂ।
Dhammabhaṇḍāgārikattherena pana pañcasu ṭhānesu etadaggaṃ āropitena paṭiññātānaṃ caturāsītiyā dhammakkhandhasahassānaṃ bhikkhuto gahitesu dvīsu dhammakkhandhasahassesu anekasatadhammakkhandhasaṅgahitaṃ. Tassa tayo vaggā – mahāvaggo, majjhimavaggo, cūḷavaggoti. Ekekasmiṃ vaggasmiṃ dasadasakaṃ katvā ñāṇakathādikā mātikākathāpariyosānā samatiṃsa kathā. Evamanekadhā vavatthāpitassa imassa paṭisambhidāmaggappakaraṇassa anupubbaṃ apubbapadatthavaṇṇanaṃ karissāma. Imañhi pakaraṇaṃ pāṭhato atthato uddisantena ca niddisantena ca sakkaccaṃ uddisitabbaṃ niddisitabbañca, uggaṇhantenāpi sakkaccaṃ uggahetabbaṃ dhāretabbañca. Taṃ kissahetu? Gambhīrattā imassa pakaraṇassa lokahitāya loke ciraṭṭhitatthaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਸਮਤਿਂਸਾਯ ਕਥਾਸੁ ਞਾਣਕਥਾ ਕਸ੍ਮਾ ਆਦਿਤੋ ਕਥਿਤਾਤਿ ਚੇ? ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਮਲવਿਸੋਧਕਤ੍ਤੇਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਦਿਭੂਤਤ੍ਤਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਭਗવਤਾ –
Tattha samatiṃsāya kathāsu ñāṇakathā kasmā ādito kathitāti ce? Ñāṇassa paṭipattimalavisodhakattena paṭipattiyā ādibhūtattā. Vuttañhi bhagavatā –
‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਤ੍વਂ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਆਦਿਮੇવ વਿਸੋਧੇਹਿ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਕੋ ਚਾਦਿ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਸੀਲਞ੍ਚ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ ਉਜੁਕਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੬੯)?
‘‘Tasmātiha tvaṃ bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalānaṃ dhammānaṃ. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ, sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.369)?
ਉਜੁਕਾ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਞਾਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਞਾਣਕਥਾ ਆਦਿਤੋ ਕਥਿਤਾ।
Ujukā diṭṭhīti hi sammādiṭṭhisaṅkhātaṃ ñāṇaṃ vuttaṃ. Tasmāpi ñāṇakathā ādito kathitā.
ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –
Aparampi vuttaṃ –
‘‘ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਹੋਤਿ। ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਹੋਤਿ? ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ‘ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਂ ‘ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਂ ‘ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮ੍ਮਾવਾਚਂ ‘ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਂ ‘ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ‘ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ‘ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਂ ‘ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਂ ‘ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਂ ‘ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾવਾਯਾਮਂ ‘ਮਿਚ੍ਛਾવਾਯਾਮੋ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਂ ‘ਸਮ੍ਮਾਸਤੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਸਤਿਂ ‘ਮਿਚ੍ਛਾਸਤੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਂ ‘ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਸਮਾਧਿਂ ‘ਮਿਚ੍ਛਾਸਮਾਧੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੩੬ ਆਦਯੋ)।
‘‘Tatra, bhikkhave, sammādiṭṭhi pubbaṅgamā hoti. Kathañca, bhikkhave, sammādiṭṭhi pubbaṅgamā hoti? Sammādiṭṭhiṃ ‘sammādiṭṭhī’ti pajānāti, micchādiṭṭhiṃ ‘micchādiṭṭhī’ti pajānāti. Sāssa hoti sammādiṭṭhi. Sammāsaṅkappaṃ ‘sammāsaṅkappo’ti pajānāti, micchāsaṅkappaṃ ‘micchāsaṅkappo’ti pajānāti. Sammāvācaṃ ‘sammāvācā’ti pajānāti, micchāvācaṃ ‘micchāvācā’ti pajānāti. Sammākammantaṃ ‘sammākammanto’ti pajānāti, micchākammantaṃ ‘micchākammanto’ti pajānāti. Sammāājīvaṃ ‘sammāājīvo’ti pajānāti, micchāājīvaṃ ‘micchāājīvo’ti pajānāti. Sammāvāyāmaṃ ‘sammāvāyāmo’ti pajānāti, micchāvāyāmaṃ ‘micchāvāyāmo’ti pajānāti. Sammāsatiṃ ‘sammāsatī’ti pajānāti, micchāsatiṃ ‘micchāsatī’ti pajānāti. Sammāsamādhiṃ ‘sammāsamādhī’ti pajānāti, micchāsamādhiṃ ‘micchāsamādhī’ti pajānāti. Sāssa hoti sammādiṭṭhī’’ti (ma. ni. 3.136 ādayo).
ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਭੂਤਾਯ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਿਦ੍ਧਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠੀਨਮ੍ਪਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਭਾવਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਞਾਣਂ ਤਾવ ਸੋਧੇਤੁਂ ਞਾਣਕਥਾ ਆਦਿਤੋ ਕਥਿਤਾ।
Pubbaṅgamabhūtāya hi sammādiṭṭhiyā siddhāya micchādiṭṭhīnampi micchādiṭṭhibhāvaṃ jānissatīti sammādiṭṭhisaṅkhātaṃ ñāṇaṃ tāva sodhetuṃ ñāṇakathā ādito kathitā.
‘‘ਅਪਿਚੁਦਾਯਿ , ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੋ, ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਅਪਰਨ੍ਤੋ, ਧਮ੍ਮਂ ਤੇ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ – ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਤਿ ਇਦਂ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸੁਪ੍ਪਾਦਾ ਇਦਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਸਤਿ ਇਦਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਇਦਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੭੧) ਚ –
‘‘Apicudāyi , tiṭṭhatu pubbanto, tiṭṭhatu aparanto, dhammaṃ te desessāmi – imasmiṃ sati idaṃ hoti, imassuppādā idaṃ uppajjati, imasmiṃ asati idaṃ na hoti, imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti (ma. ni. 2.271) ca –
ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਠਪੇਤ੍વਾ ਞਾਣਸ੍ਸੇવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਞਾਣਕਥਾ ਆਦਿਤੋ ਕਥਿਤਾ।
Pubbantāparantadiṭṭhiyo ṭhapetvā ñāṇasseva vuttattā ñāṇakathā ādito kathitā.
‘‘ਅਲਂ, ਸੁਭਦ੍ਦ, ਤਿਟ੍ਠਤੇਤਂ ‘ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਸਕਾਯ ਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਿਂਸੁ, ਸਬ੍ਬੇવ ਨ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਿਂਸੁ, ਉਦਾਹੁ ਏਕਚ੍ਚੇ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਿਂਸੁ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਨ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਿਂਸੂ’ਤਿ। ਧਮ੍ਮਂ ਤੇ, ਸੁਭਦ੍ਦ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਸੁਣਾਹਿ ਸਾਧੁਕਂ ਮਨਸਿਕਰੋਹਿ, ਭਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੧੩) ਚ –
‘‘Alaṃ, subhadda, tiṭṭhatetaṃ ‘sabbe te sakāya paṭiññāya abbhaññiṃsu, sabbeva na abbhaññiṃsu, udāhu ekacce abbhaññiṃsu, ekacce na abbhaññiṃsū’ti. Dhammaṃ te, subhadda, desessāmi, taṃ suṇāhi sādhukaṃ manasikarohi, bhāsissāmī’’ti (dī. ni. 2.213) ca –
ਪੁਥੁਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪਰਪ੍ਪવਾਦਾਨਂ વਾਦੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਦੇਸਿਤਤ੍ਤਾ, ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੇ ਚ ਮਗ੍ਗੇ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਞਾਣਕਥਾ ਆਦਿਤੋ ਕਥਿਤਾ।
Puthusamaṇabrāhmaṇaparappavādānaṃ vāde ṭhapetvā ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa desitattā, aṭṭhaṅgike ca magge sammādiṭṭhisaṅkhātassa ñāṇassa padhānattā ñāṇakathā ādito kathitā.
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗਾਨਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਸਂਸੇવੋ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ, ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੪੬; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧੧) ਚ –
‘‘Cattārimāni, bhikkhave, sotāpattiyaṅgāni sappurisasaṃsevo, saddhammassavanaṃ, yoniso manasikāro, dhammānudhammapaṭipattī’’ti (saṃ. ni. 5.1046; dī. ni. 3.311) ca –
‘‘ਸਦ੍ਧਾਜਾਤੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ, ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤਿ, ਪਯਿਰੁਪਾਸਨ੍ਤੋ ਸੋਤਂ ਓਦਹਤਿ, ਓਹਿਤਸੋਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਸੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਧਾਰੇਤਿ, ਧਾਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿਜ੍ਝਾਨਂ ਖਮਨ੍ਤਿ, ਧਮ੍ਮਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਯਾ ਛਨ੍ਦੋ ਜਾਯਤਿ, ਛਨ੍ਦਜਾਤੋ ਉਸ੍ਸਹਤਿ, ਉਸ੍ਸਹਿਤ੍વਾ ਤੁਲੇਤਿ, ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਪਦਹਤਿ, ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ ਕਾਯੇਨ ਚੇવ ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੩, ੪੩੨) ਚ –
‘‘Saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsati, payirupāsanto sotaṃ odahati, ohitasoto dhammaṃ suṇāti, sutvā dhammaṃ dhāreti, dhātānaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ upaparikkhati, atthaṃ upaparikkhato dhammā nijjhānaṃ khamanti, dhammanijjhānakkhantiyā chando jāyati, chandajāto ussahati, ussahitvā tuleti, tulayitvā padahati, pahitatto kāyena ceva paramatthasaccaṃ sacchikaroti, paññāya ca naṃ paṭivijjha passatī’’ti (ma. ni. 2.183, 432) ca –
‘‘ਇਧ ਤਥਾਗਤੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ…ਪੇ॰… ਸੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਆਦੀਨਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੯੦) ਚ –
‘‘Idha tathāgato loke uppajjati…pe… so dhammaṃ deseti ādikalyāṇa’’nti ādīni (dī. ni. 1.190) ca –
ਅਨੇਕਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਦਾਨਿ ਅਨੁਲੋਮੇਨ੍ਤੇਨ ਸੁਤਮਯੇ ਞਾਣਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨ ਞਾਣਕਥਾ ਆਦਿਤੋ ਕਥਿਤਾ।
Anekāni suttantapadāni anulomentena sutamaye ñāṇaṃ ādiṃ katvā yathākkamena ñāṇakathā ādito kathitā.
ਸਾ ਪਨਾਯਂ ਞਾਣਕਥਾ ਉਦ੍ਦੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਦ੍વਿਧਾ ਠਿਤਾ। ਉਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਸੋਤਾવਧਾਨੇ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਤਮਯੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਤੇਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣਾਨਿ ਮਾਤਿਕਾવਸੇਨ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਕਥਂ ਸੋਤਾવਧਾਨੇ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਤਮਯੇ ਞਾਣਂ। ‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ ਸੋਤਾવਧਾਨਂ, ਤਂਪਜਾਨਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਤਮਯੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਤਾਨਿਯੇવ ਤੇਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨੀਤਿ।
Sā panāyaṃ ñāṇakathā uddesaniddesavasena dvidhā ṭhitā. Uddese ‘‘sotāvadhāne paññā sutamaye ñāṇa’’ntiādinā nayena tesattati ñāṇāni mātikāvasena uddiṭṭhāni. Niddese ‘‘kathaṃ sotāvadhāne paññā sutamaye ñāṇaṃ. ‘Ime dhammā abhiññeyyā’ti sotāvadhānaṃ, taṃpajānanā paññā sutamaye ñāṇa’’ntiādinā nayena tāniyeva tesattati ñāṇāni vitthāravasena niddiṭṭhānīti.
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Ganthārambhakathā niṭṭhitā.