Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ദീഘ നികായ (അട്ഠകഥാ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

    നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ദീഘനികായേ

    Dīghanikāye

    സീലക്ഖന്ധവഗ്ഗട്ഠകഥാ

    Sīlakkhandhavaggaṭṭhakathā

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ

    Ganthārambhakathā

    കരുണാസീതലഹദയം , പഞ്ഞാപജ്ജോതവിഹതമോഹതമം;

    Karuṇāsītalahadayaṃ , paññāpajjotavihatamohatamaṃ;

    സനരാമരലോകഗരും, വന്ദേ സുഗതം ഗതിവിമുത്തം.

    Sanarāmaralokagaruṃ, vande sugataṃ gativimuttaṃ.

    ബുദ്ധോപി ബുദ്ധഭാവം, ഭാവേത്വാ ചേവ സച്ഛികത്വാ ച;

    Buddhopi buddhabhāvaṃ, bhāvetvā ceva sacchikatvā ca;

    യം ഉപഗതോ ഗതമലം, വന്ദേ തമനുത്തരം ധമ്മം.

    Yaṃ upagato gatamalaṃ, vande tamanuttaraṃ dhammaṃ.

    സുഗതസ്സ ഓരസാനം, പുത്താനം മാരസേനമഥനാനം;

    Sugatassa orasānaṃ, puttānaṃ mārasenamathanānaṃ;

    അട്ഠന്നമ്പി സമൂഹം, സിരസാ വന്ദേ അരിയസങ്ഘം.

    Aṭṭhannampi samūhaṃ, sirasā vande ariyasaṅghaṃ.

    ഇതി മേ പസന്നമതിനോ, രതനത്തയവന്ദനാമയം പുഞ്ഞം;

    Iti me pasannamatino, ratanattayavandanāmayaṃ puññaṃ;

    യം സുവിഹതന്തരായോ, ഹുത്വാ തസ്സാനുഭാവേന.

    Yaṃ suvihatantarāyo, hutvā tassānubhāvena.

    ദീഘസ്സ ദീഘസുത്തങ്കിതസ്സ, നിപുണസ്സ ആഗമവരസ്സ;

    Dīghassa dīghasuttaṅkitassa, nipuṇassa āgamavarassa;

    ബുദ്ധാനുബുദ്ധസംവണ്ണിതസ്സ, സദ്ധാവഹഗുണസ്സ.

    Buddhānubuddhasaṃvaṇṇitassa, saddhāvahaguṇassa.

    അത്ഥപ്പകാസനത്ഥം, അട്ഠകഥാ ആദിതോ വസിസതേഹി;

    Atthappakāsanatthaṃ, aṭṭhakathā ādito vasisatehi;

    പഞ്ചഹി യാ സങ്ഗീതാ, അനുസങ്ഗീതാ ച പച്ഛാപി.

    Pañcahi yā saṅgītā, anusaṅgītā ca pacchāpi.

    സീഹളദീപം പന ആഭതാഥ, വസിനാ മഹാമഹിന്ദേന;

    Sīhaḷadīpaṃ pana ābhatātha, vasinā mahāmahindena;

    ഠപിതാ സീഹളഭാസായ, ദീപവാസീനമത്ഥായ.

    Ṭhapitā sīhaḷabhāsāya, dīpavāsīnamatthāya.

    അപനേത്വാന തതോഹം, സീഹളഭാസം മനോരമം ഭാസം;

    Apanetvāna tatohaṃ, sīhaḷabhāsaṃ manoramaṃ bhāsaṃ;

    തന്തിനയാനുച്ഛവികം, ആരോപേന്തോ വിഗതദോസം.

    Tantinayānucchavikaṃ, āropento vigatadosaṃ.

    സമയം അവിലോമേന്തോ, ഥേരാനം ഥേരവംസപദീപാനം;

    Samayaṃ avilomento, therānaṃ theravaṃsapadīpānaṃ;

    സുനിപുണവിനിച്ഛയാനം, മഹാവിഹാരേ നിവാസീനം.

    Sunipuṇavinicchayānaṃ, mahāvihāre nivāsīnaṃ.

    ഹിത്വാ പുനപ്പുനാഗതമത്ഥം, അത്ഥം പകാസയിസ്സാമി;

    Hitvā punappunāgatamatthaṃ, atthaṃ pakāsayissāmi;

    സുജനസ്സ ച തുട്ഠത്ഥം, ചിരട്ഠിതത്ഥഞ്ച ധമ്മസ്സ.

    Sujanassa ca tuṭṭhatthaṃ, ciraṭṭhitatthañca dhammassa.

    സീലകഥാ ധുതധമ്മാ, കമ്മട്ഠാനാനി ചേവ സബ്ബാനി;

    Sīlakathā dhutadhammā, kammaṭṭhānāni ceva sabbāni;

    ചരിയാവിധാനസഹിതോ, ഝാനസമാപത്തിവിത്ഥാരോ.

    Cariyāvidhānasahito, jhānasamāpattivitthāro.

    സബ്ബാ ച അഭിഞ്ഞായോ, പഞ്ഞാസങ്കലനനിച്ഛയോ ചേവ;

    Sabbā ca abhiññāyo, paññāsaṅkalananicchayo ceva;

    ഖന്ധധാതായതനിന്ദ്രിയാനി, അരിയാനി ചേവ ചത്താരി.

    Khandhadhātāyatanindriyāni, ariyāni ceva cattāri.

    സച്ചാനി പച്ചയാകാരദേസനാ, സുപരിസുദ്ധനിപുണനയാ;

    Saccāni paccayākāradesanā, suparisuddhanipuṇanayā;

    അവിമുത്തതന്തിമഗ്ഗാ, വിപസ്സനാ ഭാവനാ ചേവ.

    Avimuttatantimaggā, vipassanā bhāvanā ceva.

    ഇതി പന സബ്ബം യസ്മാ, വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ മയാ സുപരിസുദ്ധം;

    Iti pana sabbaṃ yasmā, visuddhimagge mayā suparisuddhaṃ;

    വുത്തം തസ്മാ ഭിയ്യോ, ന തം ഇധ വിചാരയിസ്സാമി.

    Vuttaṃ tasmā bhiyyo, na taṃ idha vicārayissāmi.

    ‘‘മജ്ഝേ വിസുദ്ധിമഗ്ഗോ, ഏസ ചതുന്നമ്പി ആഗമാനഞ്ഹി;

    ‘‘Majjhe visuddhimaggo, esa catunnampi āgamānañhi;

    ഠത്വാ പകാസയിസ്സതി, തത്ഥ യഥാ ഭാസിതം അത്ഥം’’.

    Ṭhatvā pakāsayissati, tattha yathā bhāsitaṃ atthaṃ’’.

    ഇച്ചേവ കതോ തസ്മാ, തമ്പി ഗഹേത്വാന സദ്ധിമേതായ;

    Icceva kato tasmā, tampi gahetvāna saddhimetāya;

    അട്ഠകഥായ വിജാനഥ, ദീഘാഗമനിസ്സിതം അത്ഥന്തി.

    Aṭṭhakathāya vijānatha, dīghāgamanissitaṃ atthanti.

    നിദാനകഥാ

    Nidānakathā

    തത്ഥ ദീഘാഗമോ നാമ സീലക്ഖന്ധവഗ്ഗോ, മഹാവഗ്ഗോ, പാഥികവഗ്ഗോതി വഗ്ഗതോ തിവഗ്ഗോ ഹോതി; സുത്തതോ ചതുത്തിംസസുത്തസങ്ഗഹോ. തസ്സ വഗ്ഗേസു സീലക്ഖന്ധവഗ്ഗോ ആദി, സുത്തേസു ബ്രഹ്മജാലം. ബ്രഹ്മജാലസ്സാപി ‘‘ഏവം മേ സുത’’ന്തിആദികം ആയസ്മതാ ആനന്ദേന പഠമമഹാസങ്ഗീതികാലേ വുത്തം നിദാനമാദി.

    Tattha dīghāgamo nāma sīlakkhandhavaggo, mahāvaggo, pāthikavaggoti vaggato tivaggo hoti; suttato catuttiṃsasuttasaṅgaho. Tassa vaggesu sīlakkhandhavaggo ādi, suttesu brahmajālaṃ. Brahmajālassāpi ‘‘evaṃ me suta’’ntiādikaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttaṃ nidānamādi.

    പഠമമഹാസങ്ഗീതികഥാ

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā

    പഠമമഹാസങ്ഗീതി നാമ ചേസാ കിഞ്ചാപി വിനയപിടകേ തന്തിമാരൂള്ഹാ, നിദാനകോസല്ലത്ഥം പന ഇധാപി ഏവം വേദിതബ്ബാ. ധമ്മചക്കപ്പവത്തനഞ്ഹി ആദിം കത്വാ യാവ സുഭദ്ദപരിബ്ബാജകവിനയനാ കതബുദ്ധകിച്ചേ, കുസിനാരായം ഉപവത്തനേ മല്ലാനം സാലവനേ യമകസാലാനമന്തരേ വിസാഖപുണ്ണമദിവസേ പച്ചൂസസമയേ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബുതേ ഭഗവതി ലോകനാഥേ, ഭഗവതോ ധാതുഭാജനദിവസേ സന്നിപതിതാനം സത്തന്നം ഭിക്ഖുസതസഹസ്സാനം സങ്ഘത്ഥേരോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ സത്താഹപരിനിബ്ബുതേ ഭഗവതി സുഭദ്ദേന വുഡ്ഢപബ്ബജിതേന – ‘‘അലം, ആവുസോ, മാ സോചിത്ഥ, മാ പരിദേവിത്ഥ, സുമുത്താ മയം തേന മഹാസമണേന, ഉപദ്ദുതാ ച ഹോമ – ‘ഇദം വോ കപ്പതി, ഇദം വോ ന കപ്പതീ’തി, ഇദാനി പന മയം യം ഇച്ഛിസ്സാമ, തം കരിസ്സാമ, യം ന ഇച്ഛിസ്സാമ ന തം കരിസ്സാമാ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭) വുത്തവചനമനുസ്സരന്തോ, ഈദിസസ്സ ച സങ്ഘസന്നിപാതസ്സ പുന ദുല്ലഭഭാവം മഞ്ഞമാനോ, ‘‘ഠാനം ഖോ പനേതം വിജ്ജതി, യം പാപഭിക്ഖൂ ‘അതീതസത്ഥുകം പാവചന’ന്തി മഞ്ഞമാനാ പക്ഖം ലഭിത്വാ നചിരസ്സേവ സദ്ധമ്മം അന്തരധാപേയ്യും, യാവ ച ധമ്മവിനയോ തിട്ഠതി, താവ അനതീതസത്ഥുകമേവ പാവചനം ഹോതി. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ –

    Paṭhamamahāsaṅgīti nāma cesā kiñcāpi vinayapiṭake tantimārūḷhā, nidānakosallatthaṃ pana idhāpi evaṃ veditabbā. Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā katabuddhakicce, kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute bhagavati lokanāthe, bhagavato dhātubhājanadivase sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati subhaddena vuḍḍhapabbajitena – ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena, upaddutā ca homa – ‘idaṃ vo kappati, idaṃ vo na kappatī’ti, idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma, taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437) vuttavacanamanussaranto, īdisassa ca saṅghasannipātassa puna dullabhabhāvaṃ maññamāno, ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yaṃ pāpabhikkhū ‘atītasatthukaṃ pāvacana’nti maññamānā pakkhaṃ labhitvā nacirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ, yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati, tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘യോ വോ, ആനന്ദ, മയാ ധമ്മോ ച വിനയോ ച ദേസിതോ പഞ്ഞത്തോ, സോ വോ മമച്ചയേന സത്ഥാ’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൧൬).

    ‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’ti (dī. ni. 2.216).

    ‘യംനൂനാഹം ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യം, യഥയിദം സാസനം അദ്ധനിയം അസ്സ ചിരട്ഠിതികം’.

    ‘Yaṃnūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ, yathayidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ’.

    യഞ്ചാഹം ഭഗവതാ –

    Yañcāhaṃ bhagavatā –

    ‘ധാരേസ്സസി പന മേ ത്വം, കസ്സപ, സാണാനി പംസുകൂലാനി നിബ്ബസനാനീ’തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൪) വത്വാ ചീവരേ സാധാരണപരിഭോഗേന.

    ‘Dhāressasi pana me tvaṃ, kassapa, sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānī’ti (saṃ. ni. 2.154) vatvā cīvare sādhāraṇaparibhogena.

    ‘അഹം, ഭിക്ഖവേ, യാവദേവ ആകങ്ഖാമി വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരാമി; കസ്സപോപി, ഭിക്ഖവേ, യാവദേവ, ആകങ്ഖതി വിവിച്ചേവ കാമേഹി വിവിച്ച അകുസലേഹി ധമ്മേഹി സവിതക്കം സവിചാരം വിവേകജം പീതിസുഖം പഠമം ഝാനം ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതീ’തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൨).

    ‘Ahaṃ, bhikkhave, yāvadeva ākaṅkhāmi vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi; kassapopi, bhikkhave, yāvadeva, ākaṅkhati vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’ti (saṃ. ni. 2.152).

    ഏവമാദിനാ നയേന നവാനുപുബ്ബവിഹാരഛളഭിഞ്ഞാപ്പഭേദേ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മേ അത്തനാ സമസമട്ഠപനേന ച അനുഗ്ഗഹിതോ, തഥാ ആകാസേ പാണിം ചാലേത്വാ അലഗ്ഗചിത്തതായ ചേവ ചന്ദോപമപടിപദായ ച പസംസിതോ, തസ്സ കിമഞ്ഞം ആണണ്യം ഭവിസ്സതി. നനു മം ഭഗവാ രാജാ വിയ സകകവചഇസ്സരിയാനുപ്പദാനേന അത്തനോ കുലവംസപ്പതിട്ഠാപകം പുത്തം ‘സദ്ധമ്മവംസപ്പതിട്ഠാപകോ മേ അയം ഭവിസ്സതീ’തി, മന്ത്വാ ഇമിനാ അസാധാരണേന അനുഗ്ഗഹേന അനുഗ്ഗഹേസി, ഇമായ ച ഉളാരായ പസംസായ പസംസീതി ചിന്തയന്തോ ധമ്മവിനയസങ്ഗായനത്ഥം ഭിക്ഖൂനം ഉസ്സാഹം ജനേസി. യഥാഹ –

    Evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito, tathā ākāse pāṇiṃ cāletvā alaggacittatāya ceva candopamapaṭipadāya ca pasaṃsito, tassa kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati. Nanu maṃ bhagavā rājā viya sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ ‘saddhammavaṃsappatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatī’ti, mantvā iminā asādhāraṇena anuggahena anuggahesi, imāya ca uḷārāya pasaṃsāya pasaṃsīti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesi. Yathāha –

    ‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘ഏകമിദാഹം, ആവുസോ, സമയം പാവായ കുസിനാരം അദ്ധാനമഗ്ഗപ്പടിപന്നോ മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം പഞ്ചമത്തേഹി ഭിക്ഖുസതേഹീ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭) സബ്ബം സുഭദ്ദകണ്ഡം വിത്ഥാരതോ വേദിതബ്ബം. അത്ഥം പനസ്സ മഹാപരിനിബ്ബാനാവസാനേ ആഗതട്ഠാനേയേവ കഥയിസ്സാമ.

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ‘ekamidāhaṃ, āvuso, samayaṃ pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti (cūḷava. 437) sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthārato veditabbaṃ. Atthaṃ panassa mahāparinibbānāvasāne āgataṭṭhāneyeva kathayissāma.

    തതോ പരം ആഹ –

    Tato paraṃ āha –

    ‘‘ഹന്ദ മയം, ആവുസോ, ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായാമ, പുരേ അധമ്മോ ദിപ്പതി, ധമ്മോ പടിബാഹിയ്യതി; പുരേ അവിനയോ ദിപ്പതി, വിനയോ പടിബാഹിയ്യതി; പുരേ അധമ്മവാദിനോ ബലവന്തോ ഹോന്തി, ധമ്മവാദിനോ ദുബ്ബലാ ഹോന്തി, പുരേ അവിനയവാദിനോ ബലവന്തോ ഹോന്തി, വിനയവാദിനോ ദുബ്ബലാ ഹോന്തീ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭).

    ‘‘Handa mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyāma, pure adhammo dippati, dhammo paṭibāhiyyati; pure avinayo dippati, vinayo paṭibāhiyyati; pure adhammavādino balavanto honti, dhammavādino dubbalā honti, pure avinayavādino balavanto honti, vinayavādino dubbalā hontī’’ti (cūḷava. 437).

    ഭിക്ഖൂ ആഹംസു – ‘‘തേന ഹി, ഭന്തേ, ഥേരോ ഭിക്ഖൂ ഉച്ചിനതൂ’’തി. ഥേരോ പന സകലനവങ്ഗസത്ഥുസാസനപരിയത്തിധരേ പുഥുജ്ജനസോതാപന്നസകദാഗാമിഅനാഗാമി സുക്ഖവിപസ്സക ഖീണാസവഭിക്ഖൂ അനേകസതേ, അനേകസഹസ്സേ ച വജ്ജേത്വാ തിപിടകസബ്ബപരിയത്തിപ്പഭേദധരേ പടിസമ്ഭിദാപ്പത്തേ മഹാനുഭാവേ യേഭുയ്യേന ഭഗവതോ ഏതദഗ്ഗം ആരോപിതേ തേവിജ്ജാദിഭേദേ ഖീണാസവഭിക്ഖൂയേവ ഏകൂനപഞ്ചസതേ പരിഗ്ഗഹേസി. യേ സന്ധായ ഇദം വുത്തം – ‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഏകേനൂനാനി പഞ്ച അരഹന്തസതാനി ഉച്ചിനീ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭).

    Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘tena hi, bhante, thero bhikkhū uccinatū’’ti. Thero pana sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmi sukkhavipassaka khīṇāsavabhikkhū anekasate, anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare paṭisambhidāppatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavato etadaggaṃ āropite tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye sandhāya idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo ekenūnāni pañca arahantasatāni uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    കിസ്സ പന ഥേരോ ഏകേനൂനമകാസീതി? ആയസ്മതോ ആനന്ദത്ഥേരസ്സ ഓകാസകരണത്ഥം. തേനഹായസ്മതാ സഹാപി, വിനാപി, ന സക്കാ ധമ്മസങ്ഗീതിം കാതും. സോ ഹായസ്മാ സേക്ഖോ സകരണീയോ, തസ്മാ സഹാപി ന സക്കാ. യസ്മാ പനസ്സ കിഞ്ചി ദസബലദേസിതം സുത്തഗേയ്യാദികം അപ്പച്ചക്ഖം നാമ നത്ഥി. യഥാഹ –

    Kissa pana thero ekenūnamakāsīti? Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tenahāyasmatā sahāpi, vināpi, na sakkā dhammasaṅgītiṃ kātuṃ. So hāyasmā sekkho sakaraṇīyo, tasmā sahāpi na sakkā. Yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ appaccakkhaṃ nāma natthi. Yathāha –

    ‘‘ദ്വാസീതി ബുദ്ധതോ ഗണ്ഹിം, ദ്വേ സഹസ്സാനി ഭിക്ഖുതോ;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    ചതുരാസീതി സഹസ്സാനി, യേ മേ ധമ്മാ പവത്തിനോ’’തി. (ഥേരഗാ॰ ൧൦൨൭);

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti. (theragā. 1027);

    തസ്മാ വിനാപി ന സക്കാ.

    Tasmā vināpi na sakkā.

    യദി ഏവം സേക്ഖോപി സമാനോ ധമ്മസങ്ഗീതിയാ ബഹുകാരത്താ ഥേരേന ഉച്ചിനിതബ്ബോ അസ്സ, അഥ കസ്മാ ന ഉച്ചിനിതോതി? പരൂപവാദവിവജ്ജനതോ. ഥേരോ ഹി ആയസ്മന്തേ ആനന്ദേ അതിവിയ വിസ്സത്ഥോ അഹോസി, തഥാ ഹി നം സിരസ്മിം പലിതേസു ജാതേസുപി ‘ന വായം കുമാരകോ മത്തമഞ്ഞാസീ’തി, (സം॰ നി॰ ൨.൧൫൪) കുമാരകവാദേന ഓവദതി. സക്യകുലപ്പസുതോ ചായസ്മാ തഥാഗതസ്സ ഭാതാ ചൂളപിതുപുത്തോ. തത്ഥ കേചി ഭിക്ഖൂ ഛന്ദാഗമനം വിയ മഞ്ഞമാനാ – ‘‘ബഹൂ അസേക്ഖപടിസമ്ഭിദാപ്പത്തേ ഭിക്ഖൂ ഠപേത്വാ ആനന്ദം സേക്ഖപടിസമ്ഭിദാപ്പത്തം ഥേരോ ഉച്ചിനീ’’തി ഉപവദേയ്യും. തം പരൂപവാദം പരിവജ്ജേന്തോ, ‘ആനന്ദം വിനാ ധമ്മസങ്ഗീതിം ന സക്കാ കാതും, ഭിക്ഖൂനംയേവ നം അനുമതിയാ ഗഹേസ്സാമീ’തി ന ഉച്ചിനി.

    Yadi evaṃ sekkhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahukārattā therena uccinitabbo assa, atha kasmā na uccinitoti? Parūpavādavivajjanato. Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi, tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’ti, (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati. Sakyakulappasuto cāyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapituputto. Tattha keci bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā – ‘‘bahū asekkhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekkhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ. Taṃ parūpavādaṃ parivajjento, ‘ānandaṃ vinā dhammasaṅgītiṃ na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva naṃ anumatiyā gahessāmī’ti na uccini.

    അഥ സയമേവ ഭിക്ഖൂ ആനന്ദസ്സത്ഥായ ഥേരം യാചിംസു. യഥാഹ –

    Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu. Yathāha –

    ‘‘ഭിക്ഖൂ ആയസ്മന്തം മഹാകസ്സപം ഏതദവോചും – ‘അയം, ഭന്തേ, ആയസ്മാ ആനന്ദോ കിഞ്ചാപി സേക്ഖോ അഭബ്ബോ ഛന്ദാ ദോസാ മോഹാ ഭയാ അഗതിം ഗന്തും, ബഹു ചാനേന ഭഗവതോ സന്തികേ ധമ്മോ ച വിനയോ ച പരിയത്തോ, തേന ഹി, ഭന്തേ, ഥേരോ ആയസ്മന്തമ്പി ആനന്ദം ഉച്ചിനതൂ’തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആയസ്മന്തമ്പി ആനന്ദം ഉച്ചിനീ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭).

    ‘‘Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā ānando kiñcāpi sekkho abhabbo chandā dosā mohā bhayā agatiṃ gantuṃ, bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tena hi, bhante, thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantampi ānandaṃ uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    ഏവം ഭിക്ഖൂനം അനുമതിയാ ഉച്ചിനിതേന തേനായസ്മതാ സദ്ധിം പഞ്ചഥേരസതാനി അഹേസും.

    Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañcatherasatāni ahesuṃ.

    അഥ ഖോ ഥേരാനം ഭിക്ഖൂനം ഏതദഹോസി – ‘‘കത്ഥ നു ഖോ മയം ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യാമാ’’തി? അഥ ഖോ ഥേരാനം ഭിക്ഖൂനം ഏതദഹോസി – ‘‘രാജഗഹം ഖോ മഹാഗോചരം പഹൂതസേനാസനം, യംനൂന മയം രാജഗഹേ വസ്സം വസന്താ ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യാമ, ന അഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ രാജഗഹേ വസ്സം ഉപഗച്ഛേയ്യു’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭).

    Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘kattha nu kho mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti? Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahūtasenāsanaṃ, yaṃnūna mayaṃ rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, na aññe bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyu’’nti (cūḷava. 437).

    കസ്മാ പന നേസം ഏതദഹോസി? ‘‘ഇദം പന അമ്ഹാകം ഥാവരകമ്മം, കോചി വിസഭാഗപുഗ്ഗലോ സങ്ഘമജ്ഝം പവിസിത്വാ ഉക്കോടേയ്യാ’’തി. അഥായസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഞത്തിദുതിയേന കമ്മേന സാവേസി –

    Kasmā pana nesaṃ etadahosi? ‘‘Idaṃ pana amhākaṃ thāvarakammaṃ, koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā ukkoṭeyyā’’ti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena sāvesi –

    ‘‘സുണാതു മേ, ആവുസോ സങ്ഘോ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം സങ്ഘോ ഇമാനി പഞ്ച ഭിക്ഖുസതാനി സമ്മന്നേയ്യ രാജഗഹേ വസ്സം വസന്താനി ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായിതും, ന അഞ്ഞേഹി ഭിക്ഖൂഹി രാജഗഹേ വസ്സം വസിതബ്ബ’’ന്തി. ഏസാ ഞത്തി.

    ‘‘Suṇātu me, āvuso saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ saṅgho imāni pañca bhikkhusatāni sammanneyya rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabba’’nti. Esā ñatti.

    ‘‘സുണാതു മേ, ആവുസോ സങ്ഘോ, സങ്ഘോ ഇമാനി പഞ്ചഭിക്ഖുസതാനി സമ്മന്ന’’തി ‘രാജഗഹേ വസ്സം വസന്താനി ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായിതും, ന അഞ്ഞേഹി ഭിക്ഖൂഹി രാജഗഹേ വസ്സം വസിതബ്ബന്തി. യസ്സായസ്മതോ ഖമതി ഇമേസം പഞ്ചന്നം ഭിക്ഖുസതാനം സമ്മുതി’ രാജഗഹേ വസ്സം വസന്താനം ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായിതും, ന അഞ്ഞേഹി ഭിക്ഖൂഹി രാജഗഹേ വസ്സം വസിതബ്ബന്തി, സോ തുണ്ഹസ്സ; യസ്സ നക്ഖമതി, സോ ഭാസേയ്യ.

    ‘‘Suṇātu me, āvuso saṅgho, saṅgho imāni pañcabhikkhusatāni sammanna’’ti ‘rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti. Yassāyasmato khamati imesaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ sammuti’ rājagahe vassaṃ vasantānaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti, so tuṇhassa; yassa nakkhamati, so bhāseyya.

    ‘‘സമ്മതാനി സങ്ഘേന ഇമാനി പഞ്ചഭിക്ഖുസതാനി രാജഗഹേ വസ്സം വസന്താനി ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായിതും, ന അഞ്ഞേഹി ഭിക്ഖൂഹി രാജഗഹേ വസ്സം വസിതബ്ബന്തി, ഖമതി സങ്ഘസ്സ, തസ്മാ തുണ്ഹീ, ഏവമേതം ധാരയാമീ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൮).

    ‘‘Sammatāni saṅghena imāni pañcabhikkhusatāni rājagahe vassaṃ vasantāni dhammañca vinayañca saṅgāyituṃ, na aññehi bhikkhūhi rājagahe vassaṃ vasitabbanti, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti (cūḷava. 438).

    അയം പന കമ്മവാചാ തഥാഗതസ്സ പരിനിബ്ബാനതോ ഏകവീസതിമേ ദിവസേ കതാ. ഭഗവാ ഹി വിസാഖപുണ്ണമായം പച്ചൂസസമയേ പരിനിബ്ബുതോ, അഥസ്സ സത്താഹം സുവണ്ണവണ്ണം സരീരം ഗന്ധമാലാദീഹി പൂജയിംസു. ഏവം സത്താഹം സാധുകീളനദിവസാ നാമ അഹേസും. തതോ സത്താഹം ചിതകായ അഗ്ഗിനാ ഝായി, സത്താഹം സത്തിപഞ്ജരം കത്വാ സന്ധാഗാരസാലായം ധാതുപൂജം കരിംസൂതി, ഏകവീസതി ദിവസാ ഗതാ. ജേട്ഠമൂലസുക്കപക്ഖപഞ്ചമിയംയേവ ധാതുയോ ഭാജയിംസു. ഏതസ്മിം ധാതുഭാജനദിവസേ സന്നിപതിതസ്സ മഹാഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ സുഭദ്ദേന വുഡ്ഢപബ്ബജിതേന കതം അനാചാരം ആരോചേത്വാ വുത്തനയേനേവ ച ഭിക്ഖൂ ഉച്ചിനിത്വാ അയം കമ്മവാചാ കതാ.

    Ayaṃ pana kammavācā tathāgatassa parinibbānato ekavīsatime divase katā. Bhagavā hi visākhapuṇṇamāyaṃ paccūsasamaye parinibbuto, athassa sattāhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ gandhamālādīhi pūjayiṃsu. Evaṃ sattāhaṃ sādhukīḷanadivasā nāma ahesuṃ. Tato sattāhaṃ citakāya agginā jhāyi, sattāhaṃ sattipañjaraṃ katvā sandhāgārasālāyaṃ dhātupūjaṃ kariṃsūti, ekavīsati divasā gatā. Jeṭṭhamūlasukkapakkhapañcamiyaṃyeva dhātuyo bhājayiṃsu. Etasmiṃ dhātubhājanadivase sannipatitassa mahābhikkhusaṅghassa subhaddena vuḍḍhapabbajitena kataṃ anācāraṃ ārocetvā vuttanayeneva ca bhikkhū uccinitvā ayaṃ kammavācā katā.

    ഇമഞ്ച പന കമ്മവാചം കത്വാ ഥേരോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആവുസോ, ഇദാനി തുമ്ഹാകം ചത്താലീസ ദിവസാ ഓകാസോ കതോ, തതോ പരം ‘അയം നാമ നോ പലിബോധോ അത്ഥീ’തി, വത്തും ന ലബ്ഭാ, തസ്മാ ഏത്ഥന്തരേ യസ്സ രോഗപലിബോധോ വാ ആചരിയുപജ്ഝായപലിബോധോ വാ മാതാപിതുപലിബോധോ വാ അത്ഥി, പത്തം വാ പന പചിതബ്ബം, ചീവരം വാ കാതബ്ബം, സോ തം പലിബോധം ഛിന്ദിത്വാ തം കരണീയം കരോതൂ’’തി.

    Imañca pana kammavācaṃ katvā thero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, idāni tumhākaṃ cattālīsa divasā okāso kato, tato paraṃ ‘ayaṃ nāma no palibodho atthī’ti, vattuṃ na labbhā, tasmā etthantare yassa rogapalibodho vā ācariyupajjhāyapalibodho vā mātāpitupalibodho vā atthi, pattaṃ vā pana pacitabbaṃ, cīvaraṃ vā kātabbaṃ, so taṃ palibodhaṃ chinditvā taṃ karaṇīyaṃ karotū’’ti.

    ഏവഞ്ച പന വത്വാ ഥേരോ അത്തനോ പഞ്ചസതായ പരിസായ പരിവുതോ രാജഗഹം ഗതോ. അഞ്ഞേപി മഹാഥേരാ അത്തനോ അത്തനോ പരിവാരേ ഗഹേത്വാ സോകസല്ലസമപ്പിതം മഹാജനം അസ്സാസേതുകാമാ തം തം ദിസം പക്കന്താ. പുണ്ണത്ഥേരോ പന സത്തസതഭിക്ഖുപരിവാരോ ‘തഥാഗതസ്സ പരിനിബ്ബാനട്ഠാനം ആഗതാഗതം മഹാജനം അസ്സാസേസ്സാമീ’തി കുസിനാരായംയേവ അട്ഠാസി.

    Evañca pana vatvā thero attano pañcasatāya parisāya parivuto rājagahaṃ gato. Aññepi mahātherā attano attano parivāre gahetvā sokasallasamappitaṃ mahājanaṃ assāsetukāmā taṃ taṃ disaṃ pakkantā. Puṇṇatthero pana sattasatabhikkhuparivāro ‘tathāgatassa parinibbānaṭṭhānaṃ āgatāgataṃ mahājanaṃ assāsessāmī’ti kusinārāyaṃyeva aṭṭhāsi.

    ആയസ്മാ ആനന്ദോ യഥാ പുബ്ബേ അപരിനിബ്ബുതസ്സ, ഏവം പരിനിബ്ബുതസ്സാപി ഭഗവതോ സയമേവ പത്തചീവരമാദായ പഞ്ചഹി ഭിക്ഖുസതേഹി സദ്ധിം യേന സാവത്ഥി തേന ചാരികം പക്കാമി. ഗച്ഛതോ ഗച്ഛതോ പനസ്സ പരിവാരാ ഭിക്ഖൂ ഗണനപഥം വീതിവത്താ. തേനായസ്മതാ ഗതഗതട്ഠാനേ മഹാപരിദേവോ അഹോസി . അനുപുബ്ബേന പന സാവത്ഥിമനുപ്പത്തേ ഥേരേ സാവത്ഥിവാസിനോ മനുസ്സാ ‘‘ഥേരോ കിര ആഗതോ’’തി സുത്വാ ഗന്ധമാലാദിഹത്ഥാ പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ – ‘‘ഭന്തേ, ആനന്ദ, പുബ്ബേ ഭഗവതാ സദ്ധിം ആഗച്ഛഥ, അജ്ജ കുഹിം ഭഗവന്തം ഠപേത്വാ ആഗതത്ഥാ’’തിആദീനി വദമാനാ പരോദിംസു. ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ പരിനിബ്ബാനദിവസേ വിയ മഹാപരിദേവോ അഹോസി.

    Āyasmā ānando yathā pubbe aparinibbutassa, evaṃ parinibbutassāpi bhagavato sayameva pattacīvaramādāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ yena sāvatthi tena cārikaṃ pakkāmi. Gacchato gacchato panassa parivārā bhikkhū gaṇanapathaṃ vītivattā. Tenāyasmatā gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi . Anupubbena pana sāvatthimanuppatte there sāvatthivāsino manussā ‘‘thero kira āgato’’ti sutvā gandhamālādihatthā paccuggantvā – ‘‘bhante, ānanda, pubbe bhagavatā saddhiṃ āgacchatha, ajja kuhiṃ bhagavantaṃ ṭhapetvā āgatatthā’’tiādīni vadamānā parodiṃsu. Buddhassa bhagavato parinibbānadivase viya mahāparidevo ahosi.

    തത്ര സുദം ആയസ്മാ ആനന്ദോ അനിച്ചതാദിപടിസംയുത്തായ ധമ്മിയാകഥായ തം മഹാജനം സഞ്ഞാപേത്വാ ജേതവനം പവിസിത്വാ ദസബലേന വസിതഗന്ധകുടിം വന്ദിത്വാ ദ്വാരം വിവരിത്വാ മഞ്ചപീഠം നീഹരിത്വാ പപ്ഫോടേത്വാ ഗന്ധകുടിം സമ്മജ്ജിത്വാ മിലാതമാലാകചവരം ഛഡ്ഡേത്വാ മഞ്ചപീഠം അതിഹരിത്വാ പുന യഥാഠാനേ ഠപേത്വാ ഭഗവതോ ഠിതകാലേ കരണീയം വത്തം സബ്ബമകാസി. കുരുമാനോ ച ന്ഹാനകോട്ഠകസമ്മജ്ജനഉദകുപട്ഠാപനാദികാലേസു ഗന്ധകുടിം വന്ദിത്വാ – ‘‘നനു ഭഗവാ, അയം തുമ്ഹാകം ന്ഹാനകാലോ, അയം ധമ്മദേസനാകാലോ, അയം ഭിക്ഖൂനം ഓവാദദാനകാലോ, അയം സീഹസേയ്യകപ്പനകാലോ, അയം മുഖധോവനകാലോ’’തിആദിനാ നയേന പരിദേവമാനോവ അകാസി, യഥാ തം ഭഗവതോ ഗുണഗണാമതരസഞ്ഞുതായ പതിട്ഠിതപേമോ ചേവ അഖീണാസവോ ച അനേകേസു ച ജാതിസതസഹസ്സേസു അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സൂപകാരസഞ്ജനിതചിത്തമദ്ദവോ. തമേനം അഞ്ഞതരാ ദേവതാ – ‘‘ഭന്തേ, ആനന്ദ, തുമ്ഹേ ഏവം പരിദേവമാനാ കഥം അഞ്ഞേ അസ്സാസേസ്സഥാ’’തി സംവേജേസി. സോ തസ്സാ വചനേന സംവിഗ്ഗഹദയോ സന്ഥമ്ഭിത്വാ തഥാഗതസ്സ പരിനിബ്ബാനതോ പഭുതി ഠാനനിസജ്ജബഹുലത്താ ഉസ്സന്നധാതുകം കായം സമസ്സാസേതും ദുതിയദിവസേ ഖീരവിരേചനം പിവിത്വാ വിഹാരേയേവ നിസീദി. യം സന്ധായ സുഭേന മാണവേന പഹിതം മാണവകം ഏതദവോച –

    Tatra sudaṃ āyasmā ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyākathāya taṃ mahājanaṃ saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiṃ vanditvā dvāraṃ vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Kurumāno ca nhānakoṭṭhakasammajjanaudakupaṭṭhāpanādikālesu gandhakuṭiṃ vanditvā – ‘‘nanu bhagavā, ayaṃ tumhākaṃ nhānakālo, ayaṃ dhammadesanākālo, ayaṃ bhikkhūnaṃ ovādadānakālo, ayaṃ sīhaseyyakappanakālo, ayaṃ mukhadhovanakālo’’tiādinā nayena paridevamānova akāsi, yathā taṃ bhagavato guṇagaṇāmatarasaññutāya patiṭṭhitapemo ceva akhīṇāsavo ca anekesu ca jātisatasahassesu aññamaññassūpakārasañjanitacittamaddavo. Tamenaṃ aññatarā devatā – ‘‘bhante, ānanda, tumhe evaṃ paridevamānā kathaṃ aññe assāsessathā’’ti saṃvejesi. So tassā vacanena saṃviggahadayo santhambhitvā tathāgatassa parinibbānato pabhuti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva nisīdi. Yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca –

    ‘‘അകാലോ, ഖോ മാണവക, അത്ഥി മേ അജ്ജ ഭേസജ്ജമത്താ പീതാ, അപ്പേവ നാമ സ്വേപി ഉപസങ്കമേയ്യാമാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൪൪൭).

    ‘‘Akālo, kho māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, appeva nāma svepi upasaṅkameyyāmā’’ti (dī. ni. 1.447).

    ദുതിയദിവസേ ചേതകത്ഥേരേന പച്ഛാസമണേന ഗന്ത്വാ സുഭേന മാണവേന പുട്ഠോ ഇമസ്മിം ദീഘനികായേ സുഭസുത്തം നാമ ദസമം സുത്തം അഭാസി.

    Dutiyadivase cetakattherena pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho imasmiṃ dīghanikāye subhasuttaṃ nāma dasamaṃ suttaṃ abhāsi.

    അഥ ആനന്ദത്ഥേരോ ജേതവനമഹാവിഹാരേ ഖണ്ഡഫുല്ലപ്പടിസങ്ഖരണം കാരാപേത്വാ ഉപകട്ഠായ വസ്സൂപനായികായ ഭിക്ഖുസങ്ഘം ഓഹായ രാജഗഹം ഗതോ തഥാ അഞ്ഞേപി ധമ്മസങ്ഗാഹകാ ഭിക്ഖൂതി. ഏവഞ്ഹി ഗതേ, തേ സന്ധായ ച ഇദം വുത്തം – ‘‘അഥ ഖോ ഥേരാ ഭിക്ഖൂ രാജഗഹം അഗമംസു, ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായിതു’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൪൩൮). തേ ആസള്ഹീപുണ്ണമായം ഉപോസഥം കത്വാ പാടിപദദിവസേ സന്നിപതിത്വാ വസ്സം ഉപഗച്ഛിംസു.

    Atha ānandatthero jetavanamahāvihāre khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya bhikkhusaṅghaṃ ohāya rājagahaṃ gato tathā aññepi dhammasaṅgāhakā bhikkhūti. Evañhi gate, te sandhāya ca idaṃ vuttaṃ – ‘‘atha kho therā bhikkhū rājagahaṃ agamaṃsu, dhammañca vinayañca saṅgāyitu’’nti (cūḷava. 438). Te āsaḷhīpuṇṇamāyaṃ uposathaṃ katvā pāṭipadadivase sannipatitvā vassaṃ upagacchiṃsu.

    തേന ഖോ പന സമയേന രാജഗഹം പരിവാരേത്വാ അട്ഠാരസ മഹാവിഹാരാ ഹോന്തി, തേ സബ്ബേപി ഛഡ്ഡിതപതിതഉക്ലാപാ അഹേസും. ഭഗവതോ ഹി പരിനിബ്ബാനേ സബ്ബേപി ഭിക്ഖൂ അത്തനോ അത്തനോ പത്തചീവരമാദായ വിഹാരേ ച പരിവേണേ ച ഛഡ്ഡേത്വാ അഗമംസു. തത്ഥ കതികവത്തം കുരുമാനാ ഥേരാ ഭഗവതോ വചനപൂജനത്ഥം തിത്ഥിയവാദപരിമോചനത്ഥഞ്ച – ‘പഠമം മാസം ഖണ്ഡഫുല്ലപ്പടിസങ്ഖരണം കരോമാ’തി ചിന്തേസും. തിത്ഥിയാ ഹി ഏവം വദേയ്യും – ‘‘സമണസ്സ ഗോതമസ്സ സാവകാ സത്ഥരി ഠിതേയേവ വിഹാരേ പടിജഗ്ഗിംസു, പരിനിബ്ബുതേ ഛഡ്ഡേസും, കുലാനം മഹാധനപരിച്ചാഗോ വിനസ്സതീ’’തി. തേസഞ്ച വാദപരിമോചനത്ഥം ചിന്തേസുന്തി വുത്തം ഹോതി. ഏവം ചിന്തയിത്വാ ച പന കതികവത്തം കരിംസു. യം സന്ധായ വുത്തം –

    Tena kho pana samayena rājagahaṃ parivāretvā aṭṭhārasa mahāvihārā honti, te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi parinibbāne sabbepi bhikkhū attano attano pattacīvaramādāya vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha katikavattaṃ kurumānā therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca – ‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’ti cintesuṃ. Titthiyā hi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesuṃ, kulānaṃ mahādhanapariccāgo vinassatī’’ti. Tesañca vādaparimocanatthaṃ cintesunti vuttaṃ hoti. Evaṃ cintayitvā ca pana katikavattaṃ kariṃsu. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘അഥ ഖോ ഥേരാനം ഭിക്ഖൂനം ഏതദഹോസി – ഭഗവതാ, ഖോ ആവുസോ, ഖണ്ഡഫുല്ലപ്പടിസങ്ഖരണം വണ്ണിതം, ഹന്ദ മയം, ആവുസോ, പഠമം മാസം ഖണ്ഡഫുല്ലപ്പടിസങ്ഖരണം കരോമ, മജ്ഝിമം മാസം സന്നിപതിത്വാ ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായിസ്സാമാ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൮).

    ‘‘Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – bhagavatā, kho āvuso, khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ, handa mayaṃ, āvuso, paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karoma, majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti (cūḷava. 438).

    തേ ദുതിയദിവസേ ഗന്ത്വാ രാജദ്വാരേ അട്ഠംസു. രാജാ ആഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ – ‘‘കിം ഭന്തേ, ആഗതത്ഥാ’’തി അത്തനാ കത്തബ്ബകിച്ചം പുച്ഛി. ഥേരാ അട്ഠാരസ മഹാവിഹാരപടിസങ്ഖരണത്ഥായ ഹത്ഥകമ്മം പടിവേദേസും. രാജാ ഹത്ഥകമ്മകാരകേ മനുസ്സേ അദാസി. ഥേരാ പഠമം മാസം സബ്ബവിഹാരേ പടിസങ്ഖരാപേത്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേസും – ‘‘നിട്ഠിതം, മഹാരാജ, വിഹാരപടിസങ്ഖരണം, ഇദാനി ധമ്മവിനയസങ്ഗഹം കരോമാ’’തി. ‘‘സാധു ഭന്തേ വിസട്ഠാ കരോഥ, മയ്ഹം ആണാചക്കം , തുമ്ഹാകഞ്ച ധമ്മചക്കം ഹോതു, ആണാപേഥ, ഭന്തേ, കിം കരോമീ’’തി. ‘‘സങ്ഗഹം കരോന്താനം ഭിക്ഖൂനം സന്നിസജ്ജട്ഠാനം മഹാരാജാ’’തി. ‘‘കത്ഥ കരോമി, ഭന്തേ’’തി? ‘‘വേഭാരപബ്ബതപസ്സേ സത്തപണ്ണി ഗുഹാദ്വാരേ കാതും യുത്തം മഹാരാജാ’’തി. ‘‘സാധു, ഭന്തേ’’തി ഖോ രാജാ അജാതസത്തു വിസ്സകമ്മുനാ നിമ്മിതസദിസം സുവിഭത്തഭിത്തിഥമ്ഭസോപാനം, നാനാവിധമാലാകമ്മലതാകമ്മവിചിത്തം, അഭിഭവന്തമിവ രാജഭവനവിഭൂതിം, അവഹസന്തമിവ ദേവവിമാനസിരിം, സിരിയാ നികേതനമിവ ഏകനിപാതതിത്ഥമിവ ച ദേവമനുസ്സനയനവിഹംഗാനം, ലോകരാമണേയ്യകമിവ സമ്പിണ്ഡിതം ദട്ഠബ്ബസാരമണ്ഡം മണ്ഡപം കാരാപേത്വാ വിവിധകുസുമദാമോലമ്ബകവിനിഗ്ഗലന്തചാരുവിതാനം നാനാരതനവിചിത്തമണികോട്ടിമതലമിവ ച, നം നാനാപുപ്ഫൂപഹാരവിചിത്തസുപരിനിട്ഠിതഭൂമികമ്മം ബ്രഹ്മവിമാനസദിസം അലങ്കരിത്വാ, തസ്മിം മഹാമണ്ഡപേ പഞ്ചസതാനം ഭിക്ഖൂനം അനഗ്ഘാനി പഞ്ച കപ്പിയപച്ചത്ഥരണസതാനി പഞ്ഞപേത്വാ, ദക്ഖിണഭാഗം നിസ്സായ ഉത്തരാഭിമുഖം ഥേരാസനം, മണ്ഡപമജ്ഝേ പുരത്ഥാഭിമുഖം ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ആസനാരഹം ധമ്മാസനം പഞ്ഞപേത്വാ, ദന്തഖചിതം ബീജനിഞ്ചേത്ഥ ഠപേത്വാ, ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ ആരോചാപേസി – ‘‘നിട്ഠിതം, ഭന്തേ, മമ കിച്ച’’ന്തി.

    Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu. Rājā āgantvā vanditvā – ‘‘kiṃ bhante, āgatatthā’’ti attanā kattabbakiccaṃ pucchi. Therā aṭṭhārasa mahāvihārapaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. Rājā hatthakammakārake manusse adāsi. Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpetvā rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārapaṭisaṅkharaṇaṃ, idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti. ‘‘Sādhu bhante visaṭṭhā karotha, mayhaṃ āṇācakkaṃ , tumhākañca dhammacakkaṃ hotu, āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti. ‘‘Saṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ mahārājā’’ti. ‘‘Kattha karomi, bhante’’ti? ‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇi guhādvāre kātuṃ yuttaṃ mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti kho rājā ajātasattu vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittithambhasopānaṃ, nānāvidhamālākammalatākammavicittaṃ, abhibhavantamiva rājabhavanavibhūtiṃ, avahasantamiva devavimānasiriṃ, siriyā niketanamiva ekanipātatitthamiva ca devamanussanayanavihaṃgānaṃ, lokarāmaṇeyyakamiva sampiṇḍitaṃ daṭṭhabbasāramaṇḍaṃ maṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāmolambakaviniggalantacāruvitānaṃ nānāratanavicittamaṇikoṭṭimatalamiva ca, naṃ nānāpupphūpahāravicittasupariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā, tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañca kappiyapaccattharaṇasatāni paññapetvā, dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ, maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññapetvā, dantakhacitaṃ bījaniñcettha ṭhapetvā, bhikkhusaṅghassa ārocāpesi – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, mama kicca’’nti.

    തസ്മിഞ്ച പന ദിവസേ ഏകച്ചേ ഭിക്ഖൂ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം സന്ധായ ഏവമാഹംസു – ‘‘ഇമസ്മിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേ ഏകോ ഭിക്ഖു വിസ്സഗന്ധം വായന്തോ വിചരതീ’’തി. ഥേരോ തം സുത്വാ ഇമസ്മിം ഭിക്ഖുസങ്ഘേ അഞ്ഞോ വിസ്സഗന്ധം വായന്തോ വിചരണകഭിക്ഖു നാമ നത്ഥി. അദ്ധാ ഏതേ മം സന്ധായ വദന്തീതി സംവേഗം ആപജ്ജി. ഏകച്ചേ നം ആഹംസുയേവ – ‘‘സ്വേ ആവുസോ, ആനന്ദ, സന്നിപാതോ, ത്വഞ്ച സേക്ഖോ സകരണീയോ, തേന തേ ന യുത്തം സന്നിപാതം ഗന്തും, അപ്പമത്തോ ഹോഹീ’’തി.

    Tasmiñca pana divase ekacce bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ sandhāya evamāhaṃsu – ‘‘imasmiṃ bhikkhusaṅghe eko bhikkhu vissagandhaṃ vāyanto vicaratī’’ti. Thero taṃ sutvā imasmiṃ bhikkhusaṅghe añño vissagandhaṃ vāyanto vicaraṇakabhikkhu nāma natthi. Addhā ete maṃ sandhāya vadantīti saṃvegaṃ āpajji. Ekacce naṃ āhaṃsuyeva – ‘‘sve āvuso, ānanda, sannipāto, tvañca sekkho sakaraṇīyo, tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ, appamatto hohī’’ti.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ – ‘സ്വേ സന്നിപാതോ, ന ഖോ മേതം പതിരൂപം യ്വാഹം സേക്ഖോ സമാനോ സന്നിപാതം ഗച്ഛേയ്യ’ന്തി, ബഹുദേവ രത്തിം കായഗതായ സതിയാ വീതിനാമേത്വാ രത്തിയാ പച്ചൂസസമയേ ചങ്കമാ ഓരോഹിത്വാ വിഹാരം പവിസിത്വാ ‘‘നിപജ്ജിസ്സാമീ’’തി കായം ആവജ്ജേസി, ദ്വേ പാദാ ഭൂമിതോ മുത്താ, അപത്തഞ്ച സീസം ബിമ്ബോഹനം, ഏതസ്മിം അന്തരേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുച്ചി. അയഞ്ഹി ആയസ്മാ ചങ്കമേന ബഹി വീതിനാമേത്വാ വിസേസം നിബ്ബത്തേതും അസക്കോന്തോ ചിന്തേസി – ‘‘നനു മം ഭഗവാ ഏതദവോച – ‘കതപുഞ്ഞോസി ത്വം, ആനന്ദ, പധാനമനുയുഞ്ജ, ഖിപ്പം ഹോഹിസി അനാസവോ’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൦൭). ബുദ്ധാനഞ്ച കഥാദോസോ നാമ നത്ഥി, മമ പന അച്ചാരദ്ധം വീരിയം, തേന മേ ചിത്തം ഉദ്ധച്ചായ സംവത്തതി. ഹന്ദാഹം വീരിയസമതം യോജേമീ’’തി, ചങ്കമാ ഓരോഹിത്വാ പാദധോവനട്ഠാനേ ഠത്വാ പാദേ ധോവിത്വാ വിഹാരം പവിസിത്വാ മഞ്ചകേ നിസീദിത്വാ, ‘‘ഥോകം വിസ്സമിസ്സാമീ’’തി കായം മഞ്ചകേ അപനാമേസി. ദ്വേ പാദാ ഭൂമിതോ മുത്താ, സീസം ബിമ്ബോഹനമപ്പത്തം, ഏതസ്മിം അന്തരേ അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുത്തം, ചതുഇരിയാപഥവിരഹിതം ഥേരസ്സ അരഹത്തം. തേന ‘‘ഇമസ്മിം സാസനേ അനിപന്നോ അനിസിന്നോ അട്ഠിതോ അചങ്കമന്തോ കോ ഭിക്ഖു അരഹത്തം പത്തോ’’തി വുത്തേ ‘‘ആനന്ദത്ഥേരോ’’തി വത്തും വട്ടതി.

    Atha kho āyasmā ānando – ‘sve sannipāto, na kho metaṃ patirūpaṃ yvāhaṃ sekkho samāno sannipātaṃ gaccheyya’nti, bahudeva rattiṃ kāyagatāya satiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamaye caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi, dve pādā bhūmito muttā, apattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi – ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207). Buddhānañca kathādoso nāma natthi, mama pana accāraddhaṃ vīriyaṃ, tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati. Handāhaṃ vīriyasamataṃ yojemī’’ti, caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā, ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake apanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā, sīsaṃ bimbohanamappattaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimuttaṃ, catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ. Tena ‘‘imasmiṃ sāsane anipanno anisinno aṭṭhito acaṅkamanto ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.

    അഥ ഥേരാ ഭിക്ഖൂ ദുതിയദിവസേ പഞ്ചമിയം കാളപക്ഖസ്സ കതഭത്തകിച്ചാ പത്തചീവരം പടിസാമേത്വാ ധമ്മസഭായം സന്നിപതിംസു. അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ അരഹാ സമാനോ സന്നിപാതം അഗമാസി. കഥം അഗമാസി? ‘‘ഇദാനിമ്ഹി സന്നിപാതമജ്ഝം പവിസനാരഹോ’’തി ഹട്ഠതുട്ഠചിത്തോ ഏകംസം ചീവരം കത്വാ ബന്ധനാ മുത്തതാലപക്കം വിയ, പണ്ഡുകമ്ബലേ നിക്ഖിത്തജാതിമണി വിയ, വിഗതവലാഹകേ നഭേ സമുഗ്ഗതപുണ്ണചന്ദോ വിയ, ബാലാതപസമ്ഫസ്സവികസിതരേണുപിഞ്ജരഗബ്ഭം പദുമം വിയ ച, പരിസുദ്ധേന പരിയോദാതേന സപ്പഭേന സസ്സിരീകേന ച മുഖവരേന അത്തനോ അരഹത്തപ്പത്തിം ആരോചയമാനോ വിയ അഗമാസി. അഥ നം ദിസ്വാ ആയസ്മതോ മഹാകസ്സപസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘സോഭതി വത ഭോ അരഹത്തപ്പത്തോ ആനന്ദോ, സചേ സത്ഥാ ധരേയ്യ, അദ്ധാ അജ്ജാനന്ദസ്സ സാധുകാരം ദദേയ്യ, ഹന്ദ , ദാനിസ്സാഹം സത്ഥാരാ ദാതബ്ബം സാധുകാരം ദദാമീ’’തി, തിക്ഖത്തും സാധുകാരമദാസി.

    Atha therā bhikkhū dutiyadivase pañcamiyaṃ kāḷapakkhassa katabhattakiccā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatiṃsu. Atha kho āyasmā ānando arahā samāno sannipātaṃ agamāsi. Kathaṃ agamāsi? ‘‘Idānimhi sannipātamajjhaṃ pavisanāraho’’ti haṭṭhatuṭṭhacitto ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā bandhanā muttatālapakkaṃ viya, paṇḍukambale nikkhittajātimaṇi viya, vigatavalāhake nabhe samuggatapuṇṇacando viya, bālātapasamphassavikasitareṇupiñjaragabbhaṃ padumaṃ viya ca, parisuddhena pariyodātena sappabhena sassirīkena ca mukhavarena attano arahattappattiṃ ārocayamāno viya agamāsi. Atha naṃ disvā āyasmato mahākassapassa etadahosi – ‘‘sobhati vata bho arahattappatto ānando, sace satthā dhareyya, addhā ajjānandassa sādhukāraṃ dadeyya, handa , dānissāhaṃ satthārā dātabbaṃ sādhukāraṃ dadāmī’’ti, tikkhattuṃ sādhukāramadāsi.

    മജ്ഝിമഭാണകാ പന വദന്തി – ‘‘ആനന്ദത്ഥേരോ അത്തനോ അരഹത്തപ്പത്തിം ഞാപേതുകാമോ ഭിക്ഖൂഹി സദ്ധിം നാഗതോ, ഭിക്ഖൂ യഥാവുഡ്ഢം അത്തനോ അത്തനോ പത്താസനേ നിസീദന്താ ആനന്ദത്ഥേരസ്സ ആസനം ഠപേത്വാ നിസിന്നാ. തത്ഥ കേചി ഏവമാഹംസു – ‘ഏതം ആസനം കസ്സാ’തി? ‘ആനന്ദസ്സാ’തി. ‘ആനന്ദോ പന കുഹിം ഗതോ’തി? തസ്മിം സമയേ ഥേരോ ചിന്തേസി – ‘ഇദാനി മയ്ഹം ഗമനകാലോ’തി. തതോ അത്തനോ ആനുഭാവം ദസ്സേന്തോ പഥവിയം നിമുജ്ജിത്വാ അത്തനോ ആസനേയേവ അത്താനം ദസ്സേസീ’’തി, ആകാസേന ഗന്ത്വാ നിസീദീതിപി ഏകേ. യഥാ വാ തഥാ വാ ഹോതു. സബ്ബഥാപി തം ദിസ്വാ ആയസ്മതോ മഹാകസ്സപസ്സ സാധുകാരദാനം യുത്തമേവ.

    Majjhimabhāṇakā pana vadanti – ‘‘ānandatthero attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ nāgato, bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha keci evamāhaṃsu – ‘etaṃ āsanaṃ kassā’ti? ‘Ānandassā’ti. ‘Ānando pana kuhiṃ gato’ti? Tasmiṃ samaye thero cintesi – ‘idāni mayhaṃ gamanakālo’ti. Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesī’’ti, ākāsena gantvā nisīdītipi eke. Yathā vā tathā vā hotu. Sabbathāpi taṃ disvā āyasmato mahākassapassa sādhukāradānaṃ yuttameva.

    ഏവം ആഗതേ പന തസ്മിം ആയസ്മന്തേ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേസി – ‘‘ആവുസോ, കിം പഠമം സങ്ഗായാമ, ധമ്മം വാ വിനയം വാ’’തി? ഭിക്ഖൂ ആഹംസു – ‘‘ഭന്തേ, മഹാകസ്സപ, വിനയോ നാമ ബുദ്ധസാസനസ്സ ആയു. വിനയേ ഠിതേ സാസനം ഠിതം നാമ ഹോതി. തസ്മാ പഠമം വിനയം സങ്ഗായാമാ’’തി. ‘‘കം ധുരം കത്വാ’’തി? ‘‘ആയസ്മന്തം ഉപാലി’’ന്തി. ‘‘കിം ആനന്ദോ നപ്പഹോതീ’’തി? ‘‘നോ നപ്പഹോതി’’. അപി ച ഖോ പന സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ധരമാനോയേവ വിനയപരിയത്തിം നിസ്സായ ആയസ്മന്തം ഉപാലിം ഏതദഗ്ഗേ ഠപേസി – ‘‘ഏതദഗ്ഗം, ഭിക്ഖവേ, മമ സാവകാനം ഭിക്ഖൂനം വിനയധരാനം യദിദം ഉപാലീ’’തി (അ॰ നി॰ ൧.൨൨൮). ‘തസ്മാ ഉപാലിത്ഥേരം പുച്ഛിത്വാ വിനയം സങ്ഗായാമാ’തി.

    Evaṃ āgate pana tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi – ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma, dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti? Bhikkhū āhaṃsu – ‘‘bhante, mahākassapa, vinayo nāma buddhasāsanassa āyu. Vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ nāma hoti. Tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti. ‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā’’ti? ‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti. ‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti? ‘‘No nappahoti’’. Api ca kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’’ti (a. ni. 1.228). ‘Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmā’ti.

    തതോ ഥേരോ വിനയം പുച്ഛനത്ഥായ അത്തനാവ അത്താനം സമ്മന്നി. ഉപാലിത്ഥേരോപി വിസ്സജ്ജനത്ഥായ സമ്മന്നി. തത്രായം പാളി – അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ സങ്ഘം ഞാപേസി –

    Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni. Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni. Tatrāyaṃ pāḷi – atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘സുണാതു മേ, ആവുസോ, സങ്ഘോ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം,

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    അഹം ഉപാലിം വിനയം പുച്ഛേയ്യ’’ന്തി.

    Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyya’’nti.

    ആയസ്മാപി ഉപാലി സങ്ഘം ഞാപേസി –

    Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം,

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    അഹം ആയസ്മതാ മഹാകസ്സപേന വിനയം പുട്ഠോ വിസ്സജ്ജേയ്യ’’ന്തി. (ചൂളവ॰ ൪൩൯);

    Ahaṃ āyasmatā mahākassapena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti. (cūḷava. 439);

    ഏവം അത്താനം സമ്മന്നിത്വാ ആയസ്മാ ഉപാലി ഉട്ഠായാസനാ ഏകംസം ചീവരം കത്വാ ഥേരേ ഭിക്ഖൂ വന്ദിത്വാ ധമ്മാസനേ നിസീദി ദന്തഖചിതം ബീജനിം ഗഹേത്വാ, തതോ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ ഥേരാസനേ നിസീദിത്വാ ആയസ്മന്തം ഉപാലിം വിനയം പുച്ഛി. ‘‘പഠമം ആവുസോ, ഉപാലി, പാരാജികം കത്ഥ പഞ്ഞത്ത’’ന്തി? ‘‘വേസാലിയം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘കം ആരബ്ഭാ’’തി? ‘‘സുദിന്നം കലന്ദപുത്തം ആരബ്ഭാ’’തി. ‘‘കിസ്മിം വത്ഥുസ്മി’’ന്തി? ‘‘മേഥുനധമ്മേ’’തി.

    Evaṃ attānaṃ sammannitvā āyasmā upāli uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā, tato mahākassapatthero therāsane nisīditvā āyasmantaṃ upāliṃ vinayaṃ pucchi. ‘‘Paṭhamaṃ āvuso, upāli, pārājikaṃ kattha paññatta’’nti? ‘‘Vesāliyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti? ‘‘Sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbhā’’ti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Methunadhamme’’ti.

    ‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആയസ്മന്തം ഉപാലിം പഠമസ്സ പാരാജികസ്സ വത്ഥുമ്പി പുച്ഛി, നിദാനമ്പി പുച്ഛി, പുഗ്ഗലമ്പി പുച്ഛി, പഞ്ഞത്തിമ്പി പുച്ഛി, അനുപഞ്ഞത്തിമ്പി പുച്ഛി, ആപത്തിമ്പി പുച്ഛി, അനാപത്തിമ്പി പുച്ഛി’’ (ചൂളവ॰ ൪൩൯). പുട്ഠോ പുട്ഠോ ആയസ്മാ ഉപാലി വിസ്സജ്ജേസി.

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ upāliṃ paṭhamassa pārājikassa vatthumpi pucchi, nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, paññattimpi pucchi, anupaññattimpi pucchi, āpattimpi pucchi, anāpattimpi pucchi’’ (cūḷava. 439). Puṭṭho puṭṭho āyasmā upāli vissajjesi.

    കിം പനേത്ഥ പഠമപാരാജികേ കിഞ്ചി അപനേതബ്ബം വാ പക്ഖിപിതബ്ബം വാ അത്ഥി നത്ഥീതി? അപനേതബ്ബം നത്ഥി. ബുദ്ധസ്സ ഹി ഭഗവതോ ഭാസിതേ അപനേതബ്ബം നാമ നത്ഥി. ന ഹി തഥാഗതാ ഏകബ്യഞ്ജനമ്പി നിരത്ഥകം വദന്തി. സാവകാനം പന ദേവതാനം വാ ഭാസിതേ അപനേതബ്ബമ്പി ഹോതി, തം ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരാ അപനയിംസു. പക്ഖിപിതബ്ബം പന സബ്ബത്ഥാപി അത്ഥി, തസ്മാ യം യത്ഥ പക്ഖിപിതും യുത്തം, തം പക്ഖിപിംസുയേവ. കിം പന തന്തി? ‘തേന സമയേനാ’തി വാ, ‘തേന ഖോ പന സമയേനാ’തി വാ, ‘അഥ ഖോതി വാ’, ‘ഏവം വുത്തേതി’ വാ, ‘ഏതദവോചാ’തി വാ, ഏവമാദികം സമ്ബന്ധവചനമത്തം. ഏവം പക്ഖിപിതബ്ബയുത്തം പക്ഖിപിത്വാ പന – ‘‘ഇദം പഠമപാരാജിക’’ന്തി ഠപേസും. പഠമപാരാജികേ സങ്ഗഹമാരൂള്ഹേ പഞ്ച അരഹന്തസതാനി സങ്ഗഹം ആരോപിതനയേനേവ ഗണസജ്ഝായമകംസു – ‘‘തേന സമയേന ബുദ്ധോ ഭഗവാ വേരഞ്ജായം വിഹരതീ’’തി. തേസം സജ്ഝായാരദ്ധകാലേയേവ സാധുകാരം ദദമാനാ വിയ മഹാപഥവീ ഉദകപരിയന്തം കത്വാ അകമ്പിത്ഥ.

    Kiṃ panettha paṭhamapārājike kiñci apanetabbaṃ vā pakkhipitabbaṃ vā atthi natthīti? Apanetabbaṃ natthi. Buddhassa hi bhagavato bhāsite apanetabbaṃ nāma natthi. Na hi tathāgatā ekabyañjanampi niratthakaṃ vadanti. Sāvakānaṃ pana devatānaṃ vā bhāsite apanetabbampi hoti, taṃ dhammasaṅgāhakattherā apanayiṃsu. Pakkhipitabbaṃ pana sabbatthāpi atthi, tasmā yaṃ yattha pakkhipituṃ yuttaṃ, taṃ pakkhipiṃsuyeva. Kiṃ pana tanti? ‘Tena samayenā’ti vā, ‘tena kho pana samayenā’ti vā, ‘atha khoti vā’, ‘evaṃ vutteti’ vā, ‘etadavocā’ti vā, evamādikaṃ sambandhavacanamattaṃ. Evaṃ pakkhipitabbayuttaṃ pakkhipitvā pana – ‘‘idaṃ paṭhamapārājika’’nti ṭhapesuṃ. Paṭhamapārājike saṅgahamārūḷhe pañca arahantasatāni saṅgahaṃ āropitanayeneva gaṇasajjhāyamakaṃsu – ‘‘tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatī’’ti. Tesaṃ sajjhāyāraddhakāleyeva sādhukāraṃ dadamānā viya mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā akampittha.

    ഏതേനേവ നയേന സേസാനി തീണി പാരാജികാനി സങ്ഗഹം ആരോപേത്വാ ‘‘ഇദം പാരാജികകണ്ഡ’’ന്തി ഠപേസും. തേരസ സങ്ഘാദിസേസാനി ‘‘തേരസക’’ന്തി ഠപേസും. ദ്വേ സിക്ഖാപദാനി ‘‘അനിയതാനീ’’തി ഠപേസും. തിംസ സിക്ഖാപദാനി ‘‘നിസ്സഗ്ഗിയാനി പാചിത്തിയാനീ’’തി ഠപേസും . ദ്വേനവുതി സിക്ഖാപദാനി ‘‘പാചിത്തിയാനീ’’തി ഠപേസും. ചത്താരി സിക്ഖാപദാനി ‘‘പാടിദേസനീയാനീ’’തി ഠപേസും. പഞ്ചസത്തതി സിക്ഖാപദാനി ‘‘സേഖിയാനീ’’തി ഠപേസും. സത്ത ധമ്മേ ‘‘അധികരണസമഥാ’’തി ഠപേസും. ഏവം സത്തവീസാധികാനി ദ്വേ സിക്ഖാപദസതാനി ‘‘മഹാവിഭങ്ഗോ’’തി കിത്തേത്വാ ഠപേസും. മഹാവിഭങ്ഗാവസാനേപി പുരിമനയേനേവ മഹാപഥവീ അകമ്പിത്ഥ.

    Eteneva nayena sesāni tīṇi pārājikāni saṅgahaṃ āropetvā ‘‘idaṃ pārājikakaṇḍa’’nti ṭhapesuṃ. Terasa saṅghādisesāni ‘‘terasaka’’nti ṭhapesuṃ. Dve sikkhāpadāni ‘‘aniyatānī’’ti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyāni pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ . Dvenavuti sikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Cattāri sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ sattavīsādhikāni dve sikkhāpadasatāni ‘‘mahāvibhaṅgo’’ti kittetvā ṭhapesuṃ. Mahāvibhaṅgāvasānepi purimanayeneva mahāpathavī akampittha.

    തതോ ഭിക്ഖുനീവിഭങ്ഗേ അട്ഠ സിക്ഖാപദാനി ‘‘പാരാജികകണ്ഡം നാമ ഇദ’’ന്തി ഠപേസും. സത്തരസ സിക്ഖാപദാനി ‘‘സത്തരസക’’ന്തി ഠപേസും. തിംസ സിക്ഖാപദാനി ‘‘നിസ്സഗ്ഗിയാനി പാചിത്തിയാനീ’’തി ഠപേസും. ഛസട്ഠിസതസിക്ഖാപദാനി ‘‘പാചിത്തിയാനീ’’തി ഠപേസും. അട്ഠ സിക്ഖാപദാനി ‘‘പാടിദേസനീയാനീ’’തി ഠപേസും. പഞ്ചസത്തതി സിക്ഖാപദാനി ‘‘സേഖിയാനീ’’തി ഠപേസും. സത്ത ധമ്മേ ‘‘അധികരണസമഥാ’’തി ഠപേസും. ഏവം തീണി സിക്ഖാപദസതാനി ചത്താരി ച സിക്ഖാപദാനി ‘‘ഭിക്ഖുനീവിഭങ്ഗോ’’തി കിത്തേത്വാ – ‘‘അയം ഉഭതോ വിഭങ്ഗോ നാമ ചതുസട്ഠിഭാണവാരോ’’തി ഠപേസും. ഉഭതോവിഭങ്ഗാവസാനേപി വുത്തനയേനേവ മഹാപഥവികമ്പോ അഹോസി.

    Tato bhikkhunīvibhaṅge aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pārājikakaṇḍaṃ nāma ida’’nti ṭhapesuṃ. Sattarasa sikkhāpadāni ‘‘sattarasaka’’nti ṭhapesuṃ. Tiṃsa sikkhāpadāni ‘‘nissaggiyāni pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Chasaṭṭhisatasikkhāpadāni ‘‘pācittiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Aṭṭha sikkhāpadāni ‘‘pāṭidesanīyānī’’ti ṭhapesuṃ. Pañcasattati sikkhāpadāni ‘‘sekhiyānī’’ti ṭhapesuṃ. Satta dhamme ‘‘adhikaraṇasamathā’’ti ṭhapesuṃ. Evaṃ tīṇi sikkhāpadasatāni cattāri ca sikkhāpadāni ‘‘bhikkhunīvibhaṅgo’’ti kittetvā – ‘‘ayaṃ ubhato vibhaṅgo nāma catusaṭṭhibhāṇavāro’’ti ṭhapesuṃ. Ubhatovibhaṅgāvasānepi vuttanayeneva mahāpathavikampo ahosi.

    ഏതേനേവുപായേന അസീതിഭാണവാരപരിമാണം ഖന്ധകം, പഞ്ചവീസതിഭാണവാരപരിമാണം പരിവാരഞ്ച സങ്ഗഹം ആരോപേത്വാ ‘‘ഇദം വിനയപിടകം നാമാ’’തി ഠപേസും . വിനയപിടകാവസാനേപി വുത്തനയേനേവ മഹാപഥവികമ്പോ അഹോസി. തം ആയസ്മന്തം ഉപാലിം പടിച്ഛാപേസും – ‘‘ആവുസോ, ഇമം തുയ്ഹം നിസ്സിതകേ വാചേഹീ’’തി. വിനയപിടകസങ്ഗഹാവസാനേ ഉപാലിത്ഥേരോ ദന്തഖചിതം ബീജനിം നിക്ഖിപിത്വാ ധമ്മാസനാ ഓരോഹിത്വാ ഥേരേ ഭിക്ഖൂ വന്ദിത്വാ അത്തനോ പത്താസനേ നിസീദി.

    Etenevupāyena asītibhāṇavāraparimāṇaṃ khandhakaṃ, pañcavīsatibhāṇavāraparimāṇaṃ parivārañca saṅgahaṃ āropetvā ‘‘idaṃ vinayapiṭakaṃ nāmā’’ti ṭhapesuṃ . Vinayapiṭakāvasānepi vuttanayeneva mahāpathavikampo ahosi. Taṃ āyasmantaṃ upāliṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘āvuso, imaṃ tuyhaṃ nissitake vācehī’’ti. Vinayapiṭakasaṅgahāvasāne upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā there bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.

    വിനയം സങ്ഗായിത്വാ ധമ്മം സങ്ഗായിതുകാമോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഭിക്ഖൂ പുച്ഛി – ‘‘ധമ്മം സങ്ഗായന്തേ ഹി കം പുഗ്ഗലം ധുരം കത്വാ ധമ്മോ സങ്ഗായിതബ്ബോ’’തി? ഭിക്ഖൂ – ‘‘ആനന്ദത്ഥേരം ധുരം കത്വാ’’തി ആഹംസു.

    Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘dhammaṃ saṅgāyante hi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo saṅgāyitabbo’’ti? Bhikkhū – ‘‘ānandattheraṃ dhuraṃ katvā’’ti āhaṃsu.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ സങ്ഘം ഞാപേസി –

    Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘സുണാതു മേ, ആവുസോ, സങ്ഘോ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം,

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    അഹം ആനന്ദം ധമ്മം പുച്ഛേയ്യ’’ന്തി;

    Ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti;

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ സങ്ഘം ഞാപേസി –

    Atha kho āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘സുണാതു മേ, ഭന്തേ, സങ്ഘോ, യദി സങ്ഘസ്സ പത്തകല്ലം,

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ,

    അഹം ആയസ്മതാ മഹാകസ്സപേന ധമ്മം പുട്ഠോ വിസ്സജ്ജേയ്യ’’ന്തി;

    Ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti;

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഉട്ഠായാസനാ ഏകംസം ചീവരം കത്വാ ഥേരേ ഭിക്ഖൂ വന്ദിത്വാ ധമ്മാസനേ നിസീദി ദന്തഖചിതം ബീജനിം ഗഹേത്വാ. അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ഭിക്ഖൂ പുച്ഛി – ‘‘കതരം, ആവുസോ, പിടകം പഠമം സങ്ഗായാമാ’’തി? ‘‘സുത്തന്തപിടകം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘സുത്തന്തപിടകേ ചതസ്സോ സങ്ഗീതിയോ, താസു പഠമം കതരം സങ്ഗീതി’’ന്തി? ‘‘ദീഘസങ്ഗീതിം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘ദീഘസങ്ഗീതിയം ചതുതിംസ സുത്താനി, തയോ വഗ്ഗാ, തേസു പഠമം കതരം വഗ്ഗ’’ന്തി? ‘‘സീലക്ഖന്ധവഗ്ഗം, ഭന്തേ’’തി. ‘‘സീലക്ഖന്ധവഗ്ഗേ തേരസ സുത്തന്താ, തേസു പഠമം കതരം സുത്ത’’ന്തി? ‘‘ബ്രഹ്മജാലസുത്തം നാമ ഭന്തേ, തിവിധസീലാലങ്കതം, നാനാവിധമിച്ഛാജീവകുഹ ലപനാദിവിദ്ധംസനം, ദ്വാസട്ഠിദിട്ഠിജാലവിനിവേഠനം, ദസസഹസ്സിലോകധാതുകമ്പനം, തം പഠമം സങ്ഗായാമാ’’തി.

    Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū pucchi – ‘‘kataraṃ, āvuso, piṭakaṃ paṭhamaṃ saṅgāyāmā’’ti? ‘‘Suttantapiṭakaṃ, bhante’’ti. ‘‘Suttantapiṭake catasso saṅgītiyo, tāsu paṭhamaṃ kataraṃ saṅgīti’’nti? ‘‘Dīghasaṅgītiṃ, bhante’’ti. ‘‘Dīghasaṅgītiyaṃ catutiṃsa suttāni, tayo vaggā, tesu paṭhamaṃ kataraṃ vagga’’nti? ‘‘Sīlakkhandhavaggaṃ, bhante’’ti. ‘‘Sīlakkhandhavagge terasa suttantā, tesu paṭhamaṃ kataraṃ sutta’’nti? ‘‘Brahmajālasuttaṃ nāma bhante, tividhasīlālaṅkataṃ, nānāvidhamicchājīvakuha lapanādividdhaṃsanaṃ, dvāsaṭṭhidiṭṭhijālaviniveṭhanaṃ, dasasahassilokadhātukampanaṃ, taṃ paṭhamaṃ saṅgāyāmā’’ti.

    അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ഏതദവോച, ‘‘ബ്രഹ്മജാലം, ആവുസോ ആനന്ദ, കത്ഥ ഭാസിത’’ന്തി? ‘‘അന്തരാ ച, ഭന്തേ, രാജഗഹം അന്തരാ ച നാളന്ദം രാജാഗാരകേ അമ്ബലട്ഠികായ’’ന്തി. ‘‘കം ആരബ്ഭാ’’തി ? ‘‘സുപ്പിയഞ്ച പരിബ്ബാജകം, ബ്രഹ്മദത്തഞ്ച മാണവ’’ന്തി. ‘‘കിസ്മിം വത്ഥുസ്മി’’ന്തി? ‘‘വണ്ണാവണ്ണേ’’തി. അഥ ഖോ ആയസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം ബ്രഹ്മജാലസ്സ നിദാനമ്പി പുച്ഛി, പുഗ്ഗലമ്പി പുച്ഛി, വത്ഥുമ്പി പുച്ഛി (ചൂളവ॰ ൪൪൦). ആയസ്മാ ആനന്ദോ വിസ്സജ്ജേസി. വിസ്സജ്ജനാവസാനേ പഞ്ച അരഹന്തസതാനി ഗണസജ്ഝായമകംസു. വുത്തനയേനേവ ച പഥവികമ്പോ അഹോസി.

    Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ etadavoca, ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti ? ‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ, brahmadattañca māṇava’’nti. ‘‘Kismiṃ vatthusmi’’nti? ‘‘Vaṇṇāvaṇṇe’’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi (cūḷava. 440). Āyasmā ānando vissajjesi. Vissajjanāvasāne pañca arahantasatāni gaṇasajjhāyamakaṃsu. Vuttanayeneva ca pathavikampo ahosi.

    ഏവം ബ്രഹ്മജാലം സങ്ഗായിത്വാ തതോ പരം ‘‘സാമഞ്ഞഫലം, പനാവുസോ ആനന്ദ, കത്ഥ ഭാസിത’’ന്തിആദിനാ നയേന പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനുക്കമേന സദ്ധിം ബ്രഹ്മജാലേന സബ്ബേപി തേരസ സുത്തന്തേ സങ്ഗായിത്വാ – ‘‘അയം സീലക്ഖന്ധവഗ്ഗോ നാമാ’’തി കിത്തേത്വാ ഠപേസും.

    Evaṃ brahmajālaṃ saṅgāyitvā tato paraṃ ‘‘sāmaññaphalaṃ, panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’ntiādinā nayena pucchāvissajjanānukkamena saddhiṃ brahmajālena sabbepi terasa suttante saṅgāyitvā – ‘‘ayaṃ sīlakkhandhavaggo nāmā’’ti kittetvā ṭhapesuṃ.

    തദനന്തരം മഹാവഗ്ഗം, തദനന്തരം പാഥികവഗ്ഗന്തി, ഏവം തിവഗ്ഗസങ്ഗഹം ചതുതിംസസുത്തപടിമണ്ഡിതം ചതുസട്ഠിഭാണവാരപരിമാണം തന്തിം സങ്ഗായിത്വാ ‘‘അയം ദീഘനികായോ നാമാ’’തി വത്വാ ആയസ്മന്തം ആനന്ദം പടിച്ഛാപേസും – ‘‘ആവുസോ, ഇമം തുയ്ഹം നിസ്സിതകേ വാചേഹീ’’തി.

    Tadanantaraṃ mahāvaggaṃ, tadanantaraṃ pāthikavagganti, evaṃ tivaggasaṅgahaṃ catutiṃsasuttapaṭimaṇḍitaṃ catusaṭṭhibhāṇavāraparimāṇaṃ tantiṃ saṅgāyitvā ‘‘ayaṃ dīghanikāyo nāmā’’ti vatvā āyasmantaṃ ānandaṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘āvuso, imaṃ tuyhaṃ nissitake vācehī’’ti.

    തതോ അനന്തരം അസീതിഭാണവാരപരിമാണം മജ്ഝിമനികായം സങ്ഗായിത്വാ ധമ്മസേനാപതിസാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ നിസ്സിതകേ പടിച്ഛാപേസും – ‘‘ഇമം തുമ്ഹേ പരിഹരഥാ’’തി.

    Tato anantaraṃ asītibhāṇavāraparimāṇaṃ majjhimanikāyaṃ saṅgāyitvā dhammasenāpatisāriputtattherassa nissitake paṭicchāpesuṃ – ‘‘imaṃ tumhe pariharathā’’ti.

    തതോ അനന്തരം സതഭാണവാരപരിമാണം സംയുത്തനികായം സങ്ഗായിത്വാ മഹാകസ്സപത്ഥേരം പടിച്ഛാപേസും – ‘‘ഭന്തേ, ഇമം തുമ്ഹാകം നിസ്സിതകേ വാചേഥാ’’തി.

    Tato anantaraṃ satabhāṇavāraparimāṇaṃ saṃyuttanikāyaṃ saṅgāyitvā mahākassapattheraṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘bhante, imaṃ tumhākaṃ nissitake vācethā’’ti.

    തതോ അനന്തരം വീസതിഭാണവാരസതപരിമാണം അങ്ഗുത്തരനികായം സങ്ഗായിത്വാ അനുരുദ്ധത്ഥേരം പടിച്ഛാപേസും – ‘‘ഇമം തുമ്ഹാകം നിസ്സിതകേ വാചേഥാ’’തി.

    Tato anantaraṃ vīsatibhāṇavārasataparimāṇaṃ aṅguttaranikāyaṃ saṅgāyitvā anuruddhattheraṃ paṭicchāpesuṃ – ‘‘imaṃ tumhākaṃ nissitake vācethā’’ti.

    തതോ അനന്തരം ധമ്മസങ്ഗഹവിഭങ്ഗധാതുകഥാപുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തികഥാവത്ഥുയമകപട്ഠാനം അഭിധമ്മോതി വുച്ചതി. ഏവം സംവണ്ണിതം സുഖുമഞാണഗോചരം തന്തിം സങ്ഗായിത്വാ – ‘‘ഇദം അഭിധമ്മപിടകം നാമാ’’തി വത്വാ പഞ്ച അരഹന്തസതാനി സജ്ഝായമകംസു. വുത്തനയേനേവ പഥവികമ്പോ അഹോസീതി.

    Tato anantaraṃ dhammasaṅgahavibhaṅgadhātukathāpuggalapaññattikathāvatthuyamakapaṭṭhānaṃ abhidhammoti vuccati. Evaṃ saṃvaṇṇitaṃ sukhumañāṇagocaraṃ tantiṃ saṅgāyitvā – ‘‘idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāmā’’ti vatvā pañca arahantasatāni sajjhāyamakaṃsu. Vuttanayeneva pathavikampo ahosīti.

    തതോ പരം ജാതകം, നിദ്ദേസോ, പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗോ, അപദാനം, സുത്തനിപാതോ, ഖുദ്ദകപാഠോ, ധമ്മപദം, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, വിമാനവത്ഥു, പേതവത്ഥു, ഥേരഗാഥാ , ഥേരീഗാഥാതി ഇമം തന്തിം സങ്ഗായിത്വാ ‘‘ഖുദ്ദകഗന്ഥോ നാമായ’’ന്തി ച വത്വാ ‘‘അഭിധമ്മപിടകസ്മിംയേവ സങ്ഗഹം ആരോപയിംസൂ’’തി ദീഘഭാണകാ വദന്തി. മജ്ഝിമഭാണകാ പന ‘‘ചരിയാപിടകബുദ്ധവംസേഹി സദ്ധിം സബ്ബമ്പേതം ഖുദ്ദകഗന്ഥം നാമ സുത്തന്തപിടകേ പരിയാപന്ന’’ന്തി വദന്തി.

    Tato paraṃ jātakaṃ, niddeso, paṭisambhidāmaggo, apadānaṃ, suttanipāto, khuddakapāṭho, dhammapadaṃ, udānaṃ, itivuttakaṃ, vimānavatthu, petavatthu, theragāthā , therīgāthāti imaṃ tantiṃ saṅgāyitvā ‘‘khuddakagantho nāmāya’’nti ca vatvā ‘‘abhidhammapiṭakasmiṃyeva saṅgahaṃ āropayiṃsū’’ti dīghabhāṇakā vadanti. Majjhimabhāṇakā pana ‘‘cariyāpiṭakabuddhavaṃsehi saddhiṃ sabbampetaṃ khuddakaganthaṃ nāma suttantapiṭake pariyāpanna’’nti vadanti.

    ഏവമേതം സബ്ബമ്പി ബുദ്ധവചനം രസവസേന ഏകവിധം, ധമ്മവിനയവസേന ദുവിധം, പഠമമജ്ഝിമപച്ഛിമവസേന തിവിധം. തഥാ പിടകവസേന. നികായവസേന പഞ്ചവിധം, അങ്ഗവസേന നവവിധം, ധമ്മക്ഖന്ധവസേന ചതുരാസീതിസഹസ്സവിധന്തി വേദിതബ്ബം.

    Evametaṃ sabbampi buddhavacanaṃ rasavasena ekavidhaṃ, dhammavinayavasena duvidhaṃ, paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ. Tathā piṭakavasena. Nikāyavasena pañcavidhaṃ, aṅgavasena navavidhaṃ, dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhanti veditabbaṃ.

    കഥം രസവസേന ഏകവിധം? യഞ്ഹി ഭഗവതാ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝിത്വാ യാവ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബായതി, ഏത്ഥന്തരേ പഞ്ചചത്താലീസവസ്സാനി ദേവമനുസ്സനാഗയക്ഖാദയോ അനുസാസന്തേന വാ പച്ചവേക്ഖന്തേന വാ വുത്തം, സബ്ബം തം ഏകരസം വിമുത്തിരസമേവ ഹോതി. ഏവം രസവസേന ഏകവിധം.

    Kathaṃ rasavasena ekavidhaṃ? Yañhi bhagavatā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhitvā yāva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, etthantare pañcacattālīsavassāni devamanussanāgayakkhādayo anusāsantena vā paccavekkhantena vā vuttaṃ, sabbaṃ taṃ ekarasaṃ vimuttirasameva hoti. Evaṃ rasavasena ekavidhaṃ.

    കഥം ധമ്മവിനയവസേന ദുവിധം? സബ്ബമേവ ചേതം ധമ്മോ ചേവ വിനയോ ചാതി സങ്ഖ്യം ഗച്ഛതി. തത്ഥ വിനയപിടകം വിനയോ, അവസേസം ബുദ്ധവചനം ധമ്മോ. തേനേവാഹ ‘‘യന്നൂന മയം ധമ്മഞ്ച വിനയഞ്ച സങ്ഗായേയ്യാമാ’’തി (ചൂളവ॰ ൪൩൭). ‘‘അഹം ഉപാലിം വിനയം പുച്ഛേയ്യം, ആനന്ദം ധമ്മം പുച്ഛേയ്യ’’ന്തി ച. ഏവം ധമ്മവിനയവസേന ദുവിധം.

    Kathaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dhammo ceva vinayo cāti saṅkhyaṃ gacchati. Tattha vinayapiṭakaṃ vinayo, avasesaṃ buddhavacanaṃ dhammo. Tenevāha ‘‘yannūna mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti (cūḷava. 437). ‘‘Ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyyaṃ, ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti ca. Evaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ.

    കഥം പഠമമജ്ഝിമപച്ഛിമവസേന തിവിധം? സബ്ബമേവ ഹിദം പഠമബുദ്ധവചനം, മജ്ഝിമബുദ്ധവചനം, പച്ഛിമബുദ്ധവചനന്തി തിപ്പഭേദം ഹോതി. തത്ഥ –

    Kathaṃ paṭhamamajjhimapacchimavasena tividhaṃ? Sabbameva hidaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, majjhimabuddhavacanaṃ, pacchimabuddhavacananti tippabhedaṃ hoti. Tattha –

    ‘‘അനേകജാതിസംസാരം, സന്ധാവിസ്സം അനിബ്ബിസം;

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    ഗഹകാരം ഗവേസന്തോ, ദുക്ഖാ ജാതി പുനപ്പുനം.

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    ഗഹകാരക ദിട്ഠോസി, പുന ഗേഹം ന കാഹസി;

    Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    സബ്ബാ തേ ഫാസുകാ ഭഗ്ഗാ, ഗഹകൂടം വിസങ്ഖതം;

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    വിസങ്ഖാരഗതം ചിത്തം, തണ്ഹാനം ഖയമജ്ഝഗാ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൫൩-൫൪);

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-54);

    ഇദം പഠമബുദ്ധവചനം. കേചി ‘‘യദാ ഹവേ പാതുഭവന്തി ധമ്മാ’’തി (മഹാവ॰ ൧) ഖന്ധകേ ഉദാനഗാഥം വദന്തി. ഏസാ പന പാടിപദദിവസേ സബ്ബഞ്ഞുഭാവപ്പത്തസ്സ സോമനസ്സമയഞാണേന പച്ചയാകാരം പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ ഉപ്പന്നാ ഉദാനഗാഥാതി വേദിതബ്ബാ.

    Idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ. Keci ‘‘yadā have pātubhavanti dhammā’’ti (mahāva. 1) khandhake udānagāthaṃ vadanti. Esā pana pāṭipadadivase sabbaññubhāvappattassa somanassamayañāṇena paccayākāraṃ paccavekkhantassa uppannā udānagāthāti veditabbā.

    യം പന പരിനിബ്ബാനകാലേ അഭാസി – ‘‘ഹന്ദ ദാനി, ഭിക്ഖവേ, ആമന്തയാമി വോ, വയധമ്മാ സങ്ഖാരാ, അപ്പമാദേന സമ്പാദേഥാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൧൮) ഇദം പച്ഛിമബുദ്ധവചനം. ഉഭിന്നമന്തരേ യം വുത്തം, ഏതം മജ്ഝിമബുദ്ധവചനം നാമ. ഏവം പഠമമജ്ഝിമപച്ഛിമബുദ്ധവചനവസേന തിവിധം.

    Yaṃ pana parinibbānakāle abhāsi – ‘‘handa dāni, bhikkhave, āmantayāmi vo, vayadhammā saṅkhārā, appamādena sampādethā’’ti (dī. ni. 2.218) idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ. Ubhinnamantare yaṃ vuttaṃ, etaṃ majjhimabuddhavacanaṃ nāma. Evaṃ paṭhamamajjhimapacchimabuddhavacanavasena tividhaṃ.

    കഥം പിടകവസേന തിവിധം? സബ്ബമ്പി ചേതം വിനയപിടകം സുത്തന്തപിടകം അഭിധമ്മപിടകന്തി തിപ്പഭേദമേവ ഹോതി. തത്ഥ പഠമസങ്ഗീതിയം സങ്ഗീതഞ്ച അസങ്ഗീതഞ്ച സബ്ബമ്പി സമോധാനേത്വാ ഉഭയാനി പാതിമോക്ഖാനി, ദ്വേ വിഭങ്ഗാ, ദ്വാവീസതി ഖന്ധകാ, സോളസപരിവാരാതി – ഇദം വിനയപിടകം നാമ. ബ്രഹ്മജാലാദിചതുത്തിംസസുത്തസങ്ഗഹോ ദീഘനികായോ, മൂലപരിയായസുത്താദിദിയഡ്ഢസതദ്വേസുത്തസങ്ഗഹോ മജ്ഝിമനികായോ, ഓഘതരണസുത്താദിസത്തസുത്തസഹസ്സസത്തസതദ്വാസട്ഠിസുത്തസങ്ഗഹോ സംയുത്തനികായോ, ചിത്തപരിയാദാനസുത്താദിനവസുത്തസഹസ്സപഞ്ചസതസത്തപഞ്ഞാസസുത്തസങ്ഗഹോ അങ്ഗുത്തരനികായോ, ഖുദ്ദകപാഠ-ധമ്മപദ-ഉദാന-ഇതിവുത്തക-സുത്തനിപാത-വിമാനവത്ഥു-പേതവത്ഥു-ഥേരഗാഥാ-ഥേരീഗാഥാ-ജാതക-നിദ്ദേസ-പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗ-അപദാന-ബുദ്ധവംസ-ചരിയാപിടകവസേന പന്നരസപ്പഭേദോ ഖുദ്ദകനികായോതി ഇദം സുത്തന്തപിടകം നാമ. ധമ്മസങ്ഗഹോ, വിഭങ്ഗോ, ധാതുകഥാ, പുഗ്ഗലപഞ്ഞത്തി, കഥാവത്ഥു, യമകം, പട്ഠാനന്തി – ഇദം അഭിധമ്മപിടകം നാമ. തത്ഥ –

    Kathaṃ piṭakavasena tividhaṃ? Sabbampi cetaṃ vinayapiṭakaṃ suttantapiṭakaṃ abhidhammapiṭakanti tippabhedameva hoti. Tattha paṭhamasaṅgītiyaṃ saṅgītañca asaṅgītañca sabbampi samodhānetvā ubhayāni pātimokkhāni, dve vibhaṅgā, dvāvīsati khandhakā, soḷasaparivārāti – idaṃ vinayapiṭakaṃ nāma. Brahmajālādicatuttiṃsasuttasaṅgaho dīghanikāyo, mūlapariyāyasuttādidiyaḍḍhasatadvesuttasaṅgaho majjhimanikāyo, oghataraṇasuttādisattasuttasahassasattasatadvāsaṭṭhisuttasaṅgaho saṃyuttanikāyo, cittapariyādānasuttādinavasuttasahassapañcasatasattapaññāsasuttasaṅgaho aṅguttaranikāyo, khuddakapāṭha-dhammapada-udāna-itivuttaka-suttanipāta-vimānavatthu-petavatthu-theragāthā-therīgāthā-jātaka-niddesa-paṭisambhidāmagga-apadāna-buddhavaṃsa-cariyāpiṭakavasena pannarasappabhedo khuddakanikāyoti idaṃ suttantapiṭakaṃ nāma. Dhammasaṅgaho, vibhaṅgo, dhātukathā, puggalapaññatti, kathāvatthu, yamakaṃ, paṭṭhānanti – idaṃ abhidhammapiṭakaṃ nāma. Tattha –

    ‘‘വിവിധവിസേസനയത്താ, വിനയനതോ ചേവ കായവാചാനം;

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    വിനയത്ഥവിദൂഹി അയം, വിനയോ വിനയോതി അക്ഖാതോ’’.

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’.

    വിവിധാ ഹി ഏത്ഥ പഞ്ചവിധപാതിമോക്ഖുദ്ദേസപാരാജികാദി സത്ത ആപത്തിക്ഖന്ധമാതികാ വിഭങ്ഗാദിപ്പഭേദാ നയാ. വിസേസഭൂതാ ച ദള്ഹീകമ്മസിഥിലകരണപ്പയോജനാ അനുപഞ്ഞത്തിനയാ. കായികവാചസികഅജ്ഝാചാരനിസേധനതോ ചേസ കായം വാചഞ്ച വിനേതി, തസ്മാ വിവിധനയത്താ വിസേസനയത്താ കായവാചാനം വിനയനതോ ചേവ വിനയോതി അക്ഖാതോ. തേനേതമേതസ്സ വചനത്ഥകോസല്ലത്ഥം വുത്തം –

    Vividhā hi ettha pañcavidhapātimokkhuddesapārājikādi satta āpattikkhandhamātikā vibhaṅgādippabhedā nayā. Visesabhūtā ca daḷhīkammasithilakaraṇappayojanā anupaññattinayā. Kāyikavācasikaajjhācāranisedhanato cesa kāyaṃ vācañca vineti, tasmā vividhanayattā visesanayattā kāyavācānaṃ vinayanato ceva vinayoti akkhāto. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘വിവിധവിസേസനയത്താ, വിനയനതോ ചേവ കായവാചാനം;

    ‘‘Vividhavisesanayattā, vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    വിനയത്ഥവിദൂഹി അയം, വിനയോ വിനയോതി അക്ഖാതോ’’തി.

    Vinayatthavidūhi ayaṃ, vinayo vinayoti akkhāto’’ti.

    ഇതരം പന –

    Itaraṃ pana –

    ‘‘അത്ഥാനം സൂചനതോ സുവുത്തതോ, സവനതോഥ സൂദനതോ;

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato suvuttato, savanatotha sūdanato;

    സുത്താണാ സുത്തസഭാഗതോ ച, സുത്തന്തി അക്ഖാതം.

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhātaṃ.

    തഞ്ഹി അത്തത്ഥപരത്ഥാദിഭേദേ അത്ഥേ സൂചേതി. സുവുത്താ ചേത്ഥ അത്ഥാ, വേനേയ്യജ്ഝാസയാനുലോമേന വുത്തത്താ. സവതി ചേതം അത്ഥേ സസ്സമിവ ഫലം, പസവതീതി വുത്തം ഹോതി. സൂദതി ചേതം ധേനു വിയ ഖീരം, പഗ്ഘരാപേതീതി വുത്തം ഹോതി. സുട്ഠു ച നേ തായതി, രക്ഖതീതി വുത്തം ഹോതി. സുത്തസഭാഗഞ്ചേതം, യഥാ ഹി തച്ഛകാനം സുത്തം പമാണം ഹോതി, ഏവമേതമ്പി വിഞ്ഞൂനം. യഥാ ച സുത്തേന സങ്ഗഹിതാനി പുപ്ഫാനി ന വികിരീയന്തി, ന വിദ്ധംസീയന്തി, ഏവമേവ തേന സങ്ഗഹിതാ അത്ഥാ. തേനേതമേതസ്സ വചനത്ഥകോസല്ലത്ഥം വുത്തം –

    Tañhi attatthaparatthādibhede atthe sūceti. Suvuttā cettha atthā, veneyyajjhāsayānulomena vuttattā. Savati cetaṃ atthe sassamiva phalaṃ, pasavatīti vuttaṃ hoti. Sūdati cetaṃ dhenu viya khīraṃ, paggharāpetīti vuttaṃ hoti. Suṭṭhu ca ne tāyati, rakkhatīti vuttaṃ hoti. Suttasabhāgañcetaṃ, yathā hi tacchakānaṃ suttaṃ pamāṇaṃ hoti, evametampi viññūnaṃ. Yathā ca suttena saṅgahitāni pupphāni na vikirīyanti, na viddhaṃsīyanti, evameva tena saṅgahitā atthā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘അത്ഥാനം സൂചനതോ, സുവുത്തതോ സവനതോഥ സൂദനതോ;

    ‘‘Atthānaṃ sūcanato, suvuttato savanatotha sūdanato;

    സുത്താണാ സുത്തസഭാഗതോ ച, സുത്തന്തി അക്ഖാത’’ന്തി.

    Suttāṇā suttasabhāgato ca, suttanti akkhāta’’nti.

    ഇതരോ പന –

    Itaro pana –

    ‘‘യം ഏത്ഥ വുഡ്ഢിമന്തോ, സലക്ഖണാ പൂജിതാ പരിച്ഛിന്നാ;

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    വുത്താധികാ ച ധമ്മാ, അഭിധമ്മോ തേന അക്ഖാതോ’’.

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’.

    അയഞ്ഹി അഭിസദ്ദോ വുഡ്ഢിലക്ഖണപൂജിതപരിച്ഛിന്നാധികേസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹേസ ‘‘ബാള്ഹാ മേ ദുക്ഖാ വേദനാ അഭിക്കമന്തി, നോ പടിക്കമന്തീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൩൮൯) വുഡ്ഢിയം ആഗതോ. ‘‘യാ താ രത്തിയോ അഭിഞ്ഞാതാ അഭിലക്ഖിതാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൪൯) സലക്ഖണേ. ‘‘രാജാഭിരാജാ മനുജിന്ദോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൨.൩൯൯) പൂജിതേ. ‘‘പടിബലോ വിനേതും അഭിധമ്മേ അഭിവിനയേ’’തിആദീസു (മഹാവ॰ ൮൫) പരിച്ഛിന്നേ. അഞ്ഞമഞ്ഞസങ്കരവിരഹിതേ ധമ്മേ ച വിനയേ ചാതി വുത്തം ഹോതി. ‘‘അഭിക്കന്തേന വണ്ണേനാ’’തിആദീസു (വി॰ വ॰ ൮൧൯) അധികേ.

    Ayañhi abhisaddo vuḍḍhilakkhaṇapūjitaparicchinnādhikesu dissati. Tathā hesa ‘‘bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamantī’’tiādīsu (ma. ni. 3.389) vuḍḍhiyaṃ āgato. ‘‘Yā tā rattiyo abhiññātā abhilakkhitā’’tiādīsu (ma. ni. 1.49) salakkhaṇe. ‘‘Rājābhirājā manujindo’’tiādīsu (ma. ni. 2.399) pūjite. ‘‘Paṭibalo vinetuṃ abhidhamme abhivinaye’’tiādīsu (mahāva. 85) paricchinne. Aññamaññasaṅkaravirahite dhamme ca vinaye cāti vuttaṃ hoti. ‘‘Abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīsu (vi. va. 819) adhike.

    ഏത്ഥ ച ‘‘രൂപൂപപത്തിയാ മഗ്ഗം ഭാവേതി’’ (ധ॰ സ॰ ൨൫൧), ‘‘മേത്താസഹഗതേന ചേതസാ ഏകം ദിസം ഫരിത്വാ വിഹരതീ’’തിആദിനാ (വിഭ॰ ൬൪൨) നയേന വുഡ്ഢിമന്തോപി ധമ്മാ വുത്താ. ‘‘രൂപാരമ്മണം വാ സദ്ദാരമ്മണം വാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧) നയേന ആരമ്മണാദീഹി ലക്ഖണീയത്താ സലക്ഖണാപി. ‘‘സേക്ഖാ ധമ്മാ, അസേക്ഖാ ധമ്മാ, ലോകുത്തരാ ധമ്മാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ തികമാതികാ ൧൧, ദുകമാതികാ ൧൨) നയേന പൂജിതാപി, പൂജാരഹാതി അധിപ്പായോ. ‘‘ഫസ്സോ ഹോതി, വേദനാ ഹോതീ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ൧) നയേന സഭാവപരിച്ഛിന്നത്താ പരിച്ഛിന്നാപി. ‘‘മഹഗ്ഗതാ ധമ്മാ, അപ്പമാണാ ധമ്മാ (ധ॰ സ॰ തികമാതികാ ൧൧), അനുത്തരാ ധമ്മാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ദുകമാതികാ ൧൧) നയേന അധികാപി ധമ്മാ വുത്താ. തേനേതമേതസ്സ വചനത്ഥകോസല്ലത്ഥം വുത്തം –

    Ettha ca ‘‘rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti’’ (dha. sa. 251), ‘‘mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’tiādinā (vibha. 642) nayena vuḍḍhimantopi dhammā vuttā. ‘‘Rūpārammaṇaṃ vā saddārammaṇaṃ vā’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena ārammaṇādīhi lakkhaṇīyattā salakkhaṇāpi. ‘‘Sekkhā dhammā, asekkhā dhammā, lokuttarā dhammā’’tiādinā (dha. sa. tikamātikā 11, dukamātikā 12) nayena pūjitāpi, pūjārahāti adhippāyo. ‘‘Phasso hoti, vedanā hotī’’tiādinā (dha. sa. 1) nayena sabhāvaparicchinnattā paricchinnāpi. ‘‘Mahaggatā dhammā, appamāṇā dhammā (dha. sa. tikamātikā 11), anuttarā dhammā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 11) nayena adhikāpi dhammā vuttā. Tenetametassa vacanatthakosallatthaṃ vuttaṃ –

    ‘‘യം ഏത്ഥ വുഡ്ഢിമന്തോ, സലക്ഖണാ പൂജിതാ പരിച്ഛിന്നാ;

    ‘‘Yaṃ ettha vuḍḍhimanto, salakkhaṇā pūjitā paricchinnā;

    വുത്താധികാ ച ധമ്മാ, അഭിധമ്മോ തേന അക്ഖാതോ’’തി.

    Vuttādhikā ca dhammā, abhidhammo tena akkhāto’’ti.

    യം പനേത്ഥ അവിസിട്ഠം, തം –

    Yaṃ panettha avisiṭṭhaṃ, taṃ –

    ‘‘പിടകം പിടകത്ഥവിദൂ, പരിയത്തിബ്ഭാജനത്ഥതോ ആഹു;

    ‘‘Piṭakaṃ piṭakatthavidū, pariyattibbhājanatthato āhu;

    തേന സമോധാനേത്വാ, തയോപി വിനയാദയോ ഞേയ്യാ’’.

    Tena samodhānetvā, tayopi vinayādayo ñeyyā’’.

    പരിയത്തിപി ഹി ‘‘മാ പിടകസമ്പദാനേനാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൬൬) പിടകന്തി വുച്ചതി. ‘‘അഥ പുരിസോ ആഗച്ഛേയ്യ കുദാലപിടകമാദായാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൭൦) യം കിഞ്ചി ഭാജനമ്പി. തസ്മാ ‘പിടകം പിടകത്ഥവിദൂ പരിയത്തിഭാജനത്ഥതോ ആഹു.

    Pariyattipi hi ‘‘mā piṭakasampadānenā’’tiādīsu (a. ni. 3.66) piṭakanti vuccati. ‘‘Atha puriso āgaccheyya kudālapiṭakamādāyā’’tiādīsu (a. ni. 3.70) yaṃ kiñci bhājanampi. Tasmā ‘piṭakaṃ piṭakatthavidū pariyattibhājanatthato āhu.

    ഇദാനി ‘തേന സമോധാനേത്വാ തയോപി വിനയാദയോ ഞേയ്യാ’തി, തേന ഏവം ദുവിധത്ഥേന പിടകസദ്ദേന സഹ സമാസം കത്വാ വിനയോ ച സോ പിടകഞ്ച പരിയത്തിഭാവതോ, തസ്സ തസ്സ അത്ഥസ്സ ഭാജനതോ ചാതി വിനയപിടകം, യഥാവുത്തേനേവ നയേന സുത്തന്തഞ്ച തം പിടകഞ്ചാതി സുത്തന്തപിടകം, അഭിധമ്മോ ച സോ പിടകഞ്ചാതി അഭിധമ്മപിടകന്തി. ഏവമേതേ തയോപി വിനയാദയോ ഞേയ്യാ.

    Idāni ‘tena samodhānetvātayopi vinayādayo ñeyyā’ti, tena evaṃ duvidhatthena piṭakasaddena saha samāsaṃ katvā vinayo ca so piṭakañca pariyattibhāvato, tassa tassa atthassa bhājanato cāti vinayapiṭakaṃ, yathāvutteneva nayena suttantañca taṃ piṭakañcāti suttantapiṭakaṃ, abhidhammo ca so piṭakañcāti abhidhammapiṭakanti. Evamete tayopi vinayādayo ñeyyā.

    ഏവം ഞത്വാ ച പുനപി തേസുയേവ പിടകേസു നാനപ്പകാരകോസല്ലത്ഥം –

    Evaṃ ñatvā ca punapi tesuyeva piṭakesu nānappakārakosallatthaṃ –

    ‘‘ദേസനാസാസനകഥാഭേദം തേസു യഥാരഹം;

    ‘‘Desanāsāsanakathābhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    സിക്ഖാപ്പഹാനഗമ്ഭീരഭാവഞ്ച പരിദീപയേ.

    Sikkhāppahānagambhīrabhāvañca paridīpaye.

    പരിയത്തിഭേദം സമ്പത്തിം, വിപത്തിഞ്ചാപി യം യഹിം;

    Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    പാപുണാതി യഥാ ഭിക്ഖു, തമ്പി സബ്ബം വിഭാവയേ’’.

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’.

    തത്രായം പരിദീപനാ വിഭാവനാ ച. ഏതാനി ഹി തീണി പിടകാനി യഥാക്കമം ആണാവോഹാരപരമത്ഥദേസനാ, യഥാപരാധയഥാനുലോമയഥാധമ്മസാസനാനി, സംവരാസംവരദിട്ഠിവിനിവേഠനനാമരൂപപരിച്ഛേദകഥാതി ച വുച്ചന്തി. ഏത്ഥ ഹി വിനയപിടകം ആണാരഹേന ഭഗവതാ ആണാബാഹുല്ലതോ ദേസിതത്താ ആണാദേസനാ, സുത്തന്തപിടകം വോഹാരകുസലേന ഭഗവതാ വോഹാരബാഹുല്ലതോ ദേസിതത്താ വോഹാരദേസനാ, അഭിധമ്മപിടകം പരമത്ഥകുസലേന ഭഗവതാ പരമത്ഥബാഹുല്ലതോ ദേസിതത്താ പരമത്ഥദേസനാതി വുച്ചതി.

    Tatrāyaṃ paridīpanā vibhāvanā ca. Etāni hi tīṇi piṭakāni yathākkamaṃ āṇāvohāraparamatthadesanā, yathāparādhayathānulomayathādhammasāsanāni, saṃvarāsaṃvaradiṭṭhiviniveṭhananāmarūpaparicchedakathāti ca vuccanti. Ettha hi vinayapiṭakaṃ āṇārahena bhagavatā āṇābāhullato desitattā āṇādesanā, suttantapiṭakaṃ vohārakusalena bhagavatā vohārabāhullato desitattā vohāradesanā, abhidhammapiṭakaṃ paramatthakusalena bhagavatā paramatthabāhullato desitattā paramatthadesanāti vuccati.

    തഥാ പഠമം – ‘യേ തേ പചുരാപരാധാ സത്താ, തേ യഥാപരാധം ഏത്ഥ സാസിതാ’തി യഥാപരാധസാസനം, ദുതിയം – ‘അനേകജ്ഝാസയാനുസയചരിയാധിമുത്തികാ സത്താ യഥാനുലോമം ഏത്ഥ സാസിതാ’തി യഥാനുലോമസാസനം, തതിയം – ‘ധമ്മപുഞ്ജമത്തേ ‘‘അഹം മമാ’’തി സഞ്ഞിനോ സത്താ യഥാധമ്മം ഏത്ഥ സാസിതാ’തി യഥാധമ്മസാസനന്തി വുച്ചതി.

    Tathā paṭhamaṃ – ‘ye te pacurāparādhā sattā, te yathāparādhaṃ ettha sāsitā’ti yathāparādhasāsanaṃ, dutiyaṃ – ‘anekajjhāsayānusayacariyādhimuttikā sattā yathānulomaṃ ettha sāsitā’ti yathānulomasāsanaṃ, tatiyaṃ – ‘dhammapuñjamatte ‘‘ahaṃ mamā’’ti saññino sattā yathādhammaṃ ettha sāsitā’ti yathādhammasāsananti vuccati.

    തഥാ പഠമം – അജ്ഝാചാരപടിപക്ഖഭൂതോ സംവരാസംവരോ ഏത്ഥ കഥിതോതി സംവരാസംവരകഥാ. സംവരാസംവരോതി ഖുദ്ദകോ ചേവ മഹന്തോ ച സംവരോ, കമ്മാകമ്മം വിയ, ഫലാഫലം വിയ ച, ദുതിയം – ‘‘ദ്വാസട്ഠിദിട്ഠിപടിപക്ഖഭൂതാ ദിട്ഠിവിനിവേഠനാ ഏത്ഥ കഥിതാ’’തി ദിട്ഠിവിനിവേഠനകഥാ, തതിയം – ‘‘രാഗാദിപടിപക്ഖഭൂതോ നാമരൂപപരിച്ഛേദോ ഏത്ഥ കഥിതോ’’തി നാമരൂപപരിച്ഛേദകഥാതി വുച്ചതി.

    Tathā paṭhamaṃ – ajjhācārapaṭipakkhabhūto saṃvarāsaṃvaro ettha kathitoti saṃvarāsaṃvarakathā. Saṃvarāsaṃvaroti khuddako ceva mahanto ca saṃvaro, kammākammaṃ viya, phalāphalaṃ viya ca, dutiyaṃ – ‘‘dvāsaṭṭhidiṭṭhipaṭipakkhabhūtā diṭṭhiviniveṭhanā ettha kathitā’’ti diṭṭhiviniveṭhanakathā, tatiyaṃ – ‘‘rāgādipaṭipakkhabhūto nāmarūpaparicchedo ettha kathito’’ti nāmarūpaparicchedakathāti vuccati.

    തീസുപി ചേതേസു തിസ്സോ സിക്ഖാ, തീണി പഹാനാനി, ചതുബ്ബിധോ ച ഗമ്ഭീരഭാവോ വേദിതബ്ബോ. തഥാ ഹി വിനയപിടകേ വിസേസേന അധിസീലസിക്ഖാ വുത്താ, സുത്തന്തപിടകേ അധിചിത്തസിക്ഖാ, അഭിധമ്മപിടകേ അധിപഞ്ഞാസിക്ഖാ.

    Tīsupi cetesu tisso sikkhā, tīṇi pahānāni, catubbidho ca gambhīrabhāvo veditabbo. Tathā hi vinayapiṭake visesena adhisīlasikkhā vuttā, suttantapiṭake adhicittasikkhā, abhidhammapiṭake adhipaññāsikkhā.

    വിനയപിടകേ ച വീതിക്കമപ്പഹാനം , കിലേസാനം വീതിക്കമപടിപക്ഖത്താ സീലസ്സ. സുത്തന്തപിടകേ പരിയുട്ഠാനപ്പഹാനം, പരിയുട്ഠാനപടിപക്ഖത്താ സമാധിസ്സ. അഭിധമ്മപിടകേ അനുസയപ്പഹാനം, അനുസയപടിപക്ഖത്താ പഞ്ഞായ. പഠമേ ച തദങ്ഗപ്പഹാനം, ഇതരേസു വിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദപ്പഹാനാനി. പഠമേ ച ദുച്ചരിതസംകിലേസപ്പഹാനം, ഇതരേസു തണ്ഹാദിട്ഠിസംകിലേസപ്പഹാനം.

    Vinayapiṭake ca vītikkamappahānaṃ, kilesānaṃ vītikkamapaṭipakkhattā sīlassa. Suttantapiṭake pariyuṭṭhānappahānaṃ, pariyuṭṭhānapaṭipakkhattā samādhissa. Abhidhammapiṭake anusayappahānaṃ, anusayapaṭipakkhattā paññāya. Paṭhame ca tadaṅgappahānaṃ, itaresu vikkhambhanasamucchedappahānāni. Paṭhame ca duccaritasaṃkilesappahānaṃ, itaresu taṇhādiṭṭhisaṃkilesappahānaṃ.

    ഏകമേകസ്മിഞ്ചേത്ഥ ചതുബ്ബിധോപി ധമ്മത്ഥദേസനാ പടിവേധഗമ്ഭീരഭാവോ വേദിതബ്ബോ. തത്ഥ ധമ്മോതി തന്തി. അത്ഥോതി തസ്സായേവ അത്ഥോ. ദേസനാതി തസ്സാ മനസാ വവത്ഥാപിതായ തന്തിയാ ദേസനാ. പടിവേധോതി തന്തിയാ തന്തിഅത്ഥസ്സ ച യഥാഭൂതാവബോധോ. തീസുപി ചേതേസു ഏതേ ധമ്മത്ഥദേസനാപടിവേധാ. യസ്മാ സസാദീഹി വിയ മഹാസമുദ്ദോ മന്ദബുദ്ധീഹി ദുക്ഖോഗാള്ഹാ അലബ്ഭനേയ്യപതിട്ഠാ ച, തസ്മാ ഗമ്ഭീരാ. ഏവം ഏകമേകസ്മിം ഏത്ഥ ചതുബ്ബിധോപി ഗമ്ഭീരഭാവോ വേദിതബ്ബോ.

    Ekamekasmiñcettha catubbidhopi dhammatthadesanā paṭivedhagambhīrabhāvo veditabbo. Tattha dhammoti tanti. Atthoti tassāyeva attho. Desanāti tassā manasā vavatthāpitāya tantiyā desanā. Paṭivedhoti tantiyā tantiatthassa ca yathābhūtāvabodho. Tīsupi cetesu ete dhammatthadesanāpaṭivedhā. Yasmā sasādīhi viya mahāsamuddo mandabuddhīhi dukkhogāḷhā alabbhaneyyapatiṭṭhā ca, tasmā gambhīrā. Evaṃ ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    അപരോ നയോ, ധമ്മോതി ഹേതു. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘ഹേതുമ്ഹി ഞാണം ധമ്മപടിസമ്ഭിദാ’’തി. അത്ഥോതി ഹേതുഫലം, വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘ഹേതുഫലേ ഞാണം അത്ഥപടിസമ്ഭിദാ’’തി (വിഭ॰ ൭൨൦). ദേസനാതി പഞ്ഞത്തി, യഥാ ധമ്മം ധമ്മാഭിലാപോതി അധിപ്പായോ. അനുലോമപടിലോമസങ്ഖേപവിത്ഥാരാദിവസേന വാ കഥനം. പടിവേധോതി അഭിസമയോ, സോ ച ലോകിയലോകുത്തരോ വിസയതോ അസമ്മോഹതോ ച, അത്ഥാനുരൂപം ധമ്മേസു, ധമ്മാനുരൂപം അത്ഥേസു, പഞ്ഞത്തിപഥാനുരൂപം പഞ്ഞത്തീസു അവബോധോ. തേസം തേസം വാ തത്ഥ തത്ഥ വുത്തധമ്മാനം പടിവിജ്ഝിതബ്ബോ സലക്ഖണസങ്ഖാതോ അവിപരീതസഭാവോ.

    Aparo nayo, dhammoti hetu. Vuttañhetaṃ – ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti. Atthoti hetuphalaṃ, vuttañhetaṃ – ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720). Desanāti paññatti, yathā dhammaṃ dhammābhilāpoti adhippāyo. Anulomapaṭilomasaṅkhepavitthārādivasena vā kathanaṃ. Paṭivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca, atthānurūpaṃ dhammesu, dhammānurūpaṃ atthesu, paññattipathānurūpaṃ paññattīsu avabodho. Tesaṃ tesaṃ vā tattha tattha vuttadhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo.

    ഇദാനി യസ്മാ ഏതേസു പിടകേസു യം യം ധമ്മജാതം വാ അത്ഥജാതം വാ, യാ ചായം യഥാ യഥാ ഞാപേതബ്ബോ അത്ഥോ സോതൂനം ഞാണസ്സ അഭിമുഖോ ഹോതി, തഥാ തഥാ തദത്ഥജോതികാ ദേസനാ, യോ ചേത്ഥ അവിപരീതാവബോധസങ്ഖാതോ പടിവേധോ, തേസം തേസം വാ ധമ്മാനം പടിവിജ്ഝിതബ്ബോ സലക്ഖണസങ്ഖാതോ അവിപരീതസഭാവോ. സബ്ബമ്പേതം അനുപചിതകുസലസമ്ഭാരേഹി ദുപ്പഞ്ഞേഹി സസാദീഹി വിയ മഹാസമുദ്ദോ ദുക്ഖോഗാള്ഹം അലബ്ഭനേയ്യപതിട്ഠഞ്ച, തസ്മാ ഗമ്ഭീരം. ഏവമ്പി ഏകമേകസ്മിം ഏത്ഥ ചതുബ്ബിധോപി ഗമ്ഭീരഭാവോ വേദിതബ്ബോ.

    Idāni yasmā etesu piṭakesu yaṃ yaṃ dhammajātaṃ vā atthajātaṃ vā, yā cāyaṃ yathā yathā ñāpetabbo attho sotūnaṃ ñāṇassa abhimukho hoti, tathā tathā tadatthajotikā desanā, yo cettha aviparītāvabodhasaṅkhāto paṭivedho, tesaṃ tesaṃ vā dhammānaṃ paṭivijjhitabbo salakkhaṇasaṅkhāto aviparītasabhāvo. Sabbampetaṃ anupacitakusalasambhārehi duppaññehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhaṃ alabbhaneyyapatiṭṭhañca, tasmā gambhīraṃ. Evampi ekamekasmiṃ ettha catubbidhopi gambhīrabhāvo veditabbo.

    ഏത്താവതാ ച –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘ദേസനാസാസനകഥാ, ഭേദം തേസു യഥാരഹം;

    ‘‘Desanāsāsanakathā, bhedaṃ tesu yathārahaṃ;

    സിക്ഖാപ്പഹാനഗമ്ഭീര, ഭാവഞ്ച പരിദീപയേ’’തി –

    Sikkhāppahānagambhīra, bhāvañca paridīpaye’’ti –

    അയം ഗാഥാ വുത്തത്ഥാവ ഹോതി.

    Ayaṃ gāthā vuttatthāva hoti.

    ‘‘പരിയത്തിഭേദം സമ്പത്തിം, വിപത്തിഞ്ചാപി യം യഹിം;

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    പാപുണാതി യഥാ ഭിക്ഖു, തമ്പി സബ്ബം വിഭാവയേ’’തി –

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti –

    ഏത്ഥ പന തീസു പിടകേസു തിവിധോ പരിയത്തിഭേദോ ദട്ഠബ്ബോ. തിസ്സോ ഹി പരിയത്തിയോ – അലഗദ്ദൂപമാ, നിസ്സരണത്ഥാ, ഭണ്ഡാഗാരികപരിയത്തീതി.

    Ettha pana tīsu piṭakesu tividho pariyattibhedo daṭṭhabbo. Tisso hi pariyattiyo – alagaddūpamā, nissaraṇatthā, bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    തത്ഥ യാ ദുഗ്ഗഹിതാ, ഉപാരമ്ഭാദിഹേതു പരിയാപുടാ, അയം അലഗദ്ദൂപമാ. യം സന്ധായ വുത്തം ‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ അലഗദ്ദത്ഥികോ അലഗദ്ദഗവേസീ അലഗദ്ദപരിയേസനം ചരമാനോ, സോ പസ്സേയ്യ മഹന്തം അലഗദ്ദം, തമേനം ഭോഗേ വാ നങ്ഗുട്ഠേ വാ ഗണ്ഹേയ്യ, തസ്സ സോ അലഗദ്ദോ പടിപരിവത്തിത്വാ ഹത്ഥേ വാ ബാഹായം വാ അഞ്ഞതരസ്മിം വാ അങ്ഗപച്ചങ്ഗേ ഡംസേയ്യ, സോ തതോ നിദാനം മരണം വാ നിഗച്ഛേയ്യ, മരണമത്തം വാ ദുക്ഖം. തം കിസ്സ ഹേതു? ദുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, അലഗദ്ദസ്സ. ഏവമേവ ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഇധേകച്ചേ മോഘപുരിസാ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി, സുത്തം…പേ॰… വേദല്ലം, തേ തം ധമ്മം പരിയാപുണിത്വാ തേസം ധമ്മാനം പഞ്ഞായ അത്ഥം ന ഉപപരിക്ഖന്തി, തേസം തേ ധമ്മാ പഞ്ഞായ അത്ഥം അനുപപരിക്ഖതം ന നിജ്ഝാനം ഖമന്തി, തേ ഉപാരമ്ഭാനിസംസാ ചേവ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി, ഇതിവാദപ്പമോക്ഖാനിസംസാ ച, യസ്സ ചത്ഥായ ധമ്മം പരിയാപുണന്തി, തഞ്ചസ്സ അത്ഥം നാനുഭോന്തി, തേസം തേ ധമ്മാ ദുഗ്ഗഹിതാ ദീഘരത്തം അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? ദുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാന’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൮).

    Tattha yā duggahitā, upārambhādihetu pariyāpuṭā, ayaṃ alagaddūpamā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesī alagaddapariyesanaṃ caramāno, so passeyya mahantaṃ alagaddaṃ, tamenaṃ bhoge vā naṅguṭṭhe vā gaṇheyya, tassa so alagaddo paṭiparivattitvā hatthe vā bāhāyaṃ vā aññatarasmiṃ vā aṅgapaccaṅge ḍaṃseyya, so tato nidānaṃ maraṇaṃ vā nigaccheyya, maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, alagaddassa. Evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisā dhammaṃ pariyāpuṇanti, suttaṃ…pe… vedallaṃ, te taṃ dhammaṃ pariyāpuṇitvā tesaṃ dhammānaṃ paññāya atthaṃ na upaparikkhanti, tesaṃ te dhammā paññāya atthaṃ anupaparikkhataṃ na nijjhānaṃ khamanti, te upārambhānisaṃsā ceva dhammaṃ pariyāpuṇanti, itivādappamokkhānisaṃsā ca, yassa catthāya dhammaṃ pariyāpuṇanti, tañcassa atthaṃ nānubhonti, tesaṃ te dhammā duggahitā dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Duggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.238).

    യാ പന സുഗ്ഗഹിതാ സീലക്ഖന്ധാദിപാരിപൂരിംയേവ ആകങ്ഖമാനേന പരിയാപുടാ, ന ഉപാരമ്ഭാദിഹേതു, അയം നിസ്സരണത്ഥാ. യം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘തേസം തേ ധമ്മാ സുഗ്ഗഹിതാ ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായ സംവത്തന്തി. തം കിസ്സ ഹേതു? സുഗ്ഗഹിതത്താ, ഭിക്ഖവേ, ധമ്മാന’’ന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൯).

    Yā pana suggahitā sīlakkhandhādipāripūriṃyeva ākaṅkhamānena pariyāpuṭā, na upārambhādihetu, ayaṃ nissaraṇatthā. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tesaṃ te dhammā suggahitā dīgharattaṃ hitāya sukhāya saṃvattanti. Taṃ kissa hetu? Suggahitattā, bhikkhave, dhammāna’’nti (ma. ni. 1.239).

    യം പന പരിഞ്ഞാതക്ഖന്ധോ പഹീനകിലേസോ ഭാവിതമഗ്ഗോ പടിവിദ്ധാകുപ്പോ സച്ഛികതനിരോധോ ഖീണാസവോ കേവലം പവേണീപാലനത്ഥായ വംസാനുരക്ഖണത്ഥായ പരിയാപുണാതി, അയം ഭണ്ഡാഗാരികപരിയത്തീതി.

    Yaṃ pana pariññātakkhandho pahīnakileso bhāvitamaggo paṭividdhākuppo sacchikatanirodho khīṇāsavo kevalaṃ paveṇīpālanatthāya vaṃsānurakkhaṇatthāya pariyāpuṇāti, ayaṃ bhaṇḍāgārikapariyattīti.

    വിനയേ പന സുപ്പടിപന്നോ ഭിക്ഖു സീലസമ്പദം നിസ്സായ തിസ്സോ വിജ്ജാ പാപുണാതി, താസംയേവ ച തത്ഥ പഭേദവചനതോ. സുത്തേ സുപ്പടിപന്നോ സമാധിസമ്പദം നിസ്സായ ഛ അഭിഞ്ഞാ പാപുണാതി, താസംയേവ ച തത്ഥ പഭേദവചനതോ. അഭിധമ്മേ സുപ്പടിപന്നോ പഞ്ഞാസമ്പദം നിസ്സായ ചതസ്സോ പടിസമ്ഭിദാ പാപുണാതി, താസഞ്ച തത്ഥേവ പഭേദവചനതോ, ഏവമേതേസു സുപ്പടിപന്നോ യഥാക്കമേന ഇമം വിജ്ജാത്തയഛളഭിഞ്ഞാചതുപ്പടിസമ്ഭിദാഭേദം സമ്പത്തിം പാപുണാതി.

    Vinaye pana suppaṭipanno bhikkhu sīlasampadaṃ nissāya tisso vijjā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte suppaṭipanno samādhisampadaṃ nissāya cha abhiññā pāpuṇāti, tāsaṃyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme suppaṭipanno paññāsampadaṃ nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇāti, tāsañca tattheva pabhedavacanato, evametesu suppaṭipanno yathākkamena imaṃ vijjāttayachaḷabhiññācatuppaṭisambhidābhedaṃ sampattiṃ pāpuṇāti.

    വിനയേ പന ദുപ്പടിപന്നോ അനുഞ്ഞാതസുഖസമ്ഫസ്സഅത്ഥരണപാവുരണാദിഫസ്സസാമഞ്ഞതോ പടിക്ഖിത്തേസു ഉപാദിന്നകഫസ്സാദീസു അനവജ്ജസഞ്ഞീ ഹോതി. വുത്തമ്പി ഹേതം – ‘‘തഥാഹം ഭഗവതാ ധമ്മം ദേസിതം ആജാനാമി, യഥാ യേ മേ അന്തരായികാ ധമ്മാ അന്തരായികാ വുത്താ ഭഗവതാ, തേ പടിസേവതോ നാലം അന്തരായായാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൪). തതോ ദുസ്സീലഭാവം പാപുണാതി. സുത്തേ ദുപ്പടിപന്നോ – ‘‘ചത്താരോ മേ, ഭിക്ഖവേ, പുഗ്ഗലാ സന്തോ സംവിജ്ജമാനാ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൫) അധിപ്പായം അജാനന്തോ ദുഗ്ഗഹിതം ഗണ്ഹാതി, യം സന്ധായ വുത്തം – ‘‘അത്തനാ ദുഗ്ഗഹിതേന അമ്ഹേ ചേവ അബ്ഭാചിക്ഖതി, അത്താനഞ്ച ഖണതി, ബഹുഞ്ച അപുഞ്ഞം പസവതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൩൬). തതോ മിച്ഛാദിട്ഠിതം പാപുണാതി. അഭിധമ്മേ ദുപ്പടിപന്നോ ധമ്മചിന്തം അതിധാവന്തോ അചിന്തേയ്യാനിപി ചിന്തേതി. തതോ ചിത്തക്ഖേപം പാപുണാതി, വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘ചത്താരിമാനി, ഭിക്ഖവേ, അചിന്തേയ്യാനി, ന ചിന്തേതബ്ബാനി, യാനി ചിന്തേന്തോ ഉമ്മാദസ്സ വിഘാതസ്സ ഭാഗീ അസ്സാ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൭൭). ഏവമേതേസു ദുപ്പടിപന്നോ യഥാക്കമേന ഇമം ദുസ്സീലഭാവ മിച്ഛാദിട്ഠിതാ ചിത്തക്ഖേപഭേദം വിപത്തിം പാപുണാതീ’’തി.

    Vinaye pana duppaṭipanno anuññātasukhasamphassaattharaṇapāvuraṇādiphassasāmaññato paṭikkhittesu upādinnakaphassādīsu anavajjasaññī hoti. Vuttampi hetaṃ – ‘‘tathāhaṃ bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmi, yathā ye me antarāyikā dhammā antarāyikā vuttā bhagavatā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’’ti (ma. ni. 1.234). Tato dussīlabhāvaṃ pāpuṇāti. Sutte duppaṭipanno – ‘‘cattāro me, bhikkhave, puggalā santo saṃvijjamānā’’tiādīsu (a. ni. 4.5) adhippāyaṃ ajānanto duggahitaṃ gaṇhāti, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘attanā duggahitena amhe ceva abbhācikkhati, attānañca khaṇati, bahuñca apuññaṃ pasavatī’’ti (ma. ni. 1.236). Tato micchādiṭṭhitaṃ pāpuṇāti. Abhidhamme duppaṭipanno dhammacintaṃ atidhāvanto acinteyyānipi cinteti. Tato cittakkhepaṃ pāpuṇāti, vuttañhetaṃ – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, acinteyyāni, na cintetabbāni, yāni cintento ummādassa vighātassa bhāgī assā’’ti (a. ni. 4.77). Evametesu duppaṭipanno yathākkamena imaṃ dussīlabhāva micchādiṭṭhitā cittakkhepabhedaṃ vipattiṃ pāpuṇātī’’ti.

    ഏത്താവതാ ച –

    Ettāvatā ca –

    ‘‘പരിയത്തിഭേദം സമ്പത്തിം, വിപത്തിഞ്ചാപി യം യഹിം;

    ‘‘Pariyattibhedaṃ sampattiṃ, vipattiñcāpi yaṃ yahiṃ;

    പാപുണാതി യഥാ ഭിക്ഖു, തമ്പി സബ്ബം വിഭാവയേ’’തി –

    Pāpuṇāti yathā bhikkhu, tampi sabbaṃ vibhāvaye’’ti –

    അയമ്പി ഗാഥാ വുത്തത്ഥാവ ഹോതി. ഏവം നാനപ്പകാരതോ പിടകാനി ഞത്വാ തേസം വസേനേതം ബുദ്ധവചനം തിവിധന്തി ഞാതബ്ബം.

    Ayampi gāthā vuttatthāva hoti. Evaṃ nānappakārato piṭakāni ñatvā tesaṃ vasenetaṃ buddhavacanaṃ tividhanti ñātabbaṃ.

    കഥം നികായവസേന പഞ്ചവിധം? സബ്ബമേവ ചേതം ദീഘനികായോ, മജ്ഝിമനികായോ, സംയുത്തനികായോ, അങ്ഗുത്തരനികായോ, ഖുദ്ദകനികായോതി പഞ്ചപ്പഭേദം ഹോതി. തത്ഥ കതമോ ദീഘനികായോ? തിവഗ്ഗസങ്ഗഹാനി ബ്രഹ്മജാലാദീനി ചതുത്തിംസ സുത്താനി.

    Kathaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ dīghanikāyo, majjhimanikāyo, saṃyuttanikāyo, aṅguttaranikāyo, khuddakanikāyoti pañcappabhedaṃ hoti. Tattha katamo dīghanikāyo? Tivaggasaṅgahāni brahmajālādīni catuttiṃsa suttāni.

    ‘‘ചതുത്തിംസേവ സുത്തന്താ, തിവഗ്ഗോ യസ്സ സങ്ഗഹോ;

    ‘‘Catuttiṃseva suttantā, tivaggo yassa saṅgaho;

    ഏസ ദീഘനികായോതി, പഠമോ അനുലോമികോ’’തി.

    Esa dīghanikāyoti, paṭhamo anulomiko’’ti.

    കസ്മാ പനേസ ദീഘനികായോതി വുച്ചതി? ദീഘപ്പമാണാനം സുത്താനം സമൂഹതോ നിവാസതോ ച. സമൂഹനിവാസാ ഹി നികായോതി വുച്ചന്തി. ‘‘നാഹം, ഭിക്ഖവേ, അഞ്ഞം ഏകനികായമ്പി സമനുപസ്സാമി ഏവം ചിത്തം, യഥയിദം, ഭിക്ഖവേ , തിരച്ഛാനഗതാ പാണാ’’ (സം॰ നി॰ ൨.൧൦൦). പോണികനികായോ ചിക്ഖല്ലികനികായോതി ഏവമാദീനി ചേത്ഥ സാധകാനി സാസനതോ ലോകതോ ച. ഏവം സേസാനമ്പി നികായഭാവേ വചനത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Kasmā panesa dīghanikāyoti vuccati? Dīghappamāṇānaṃ suttānaṃ samūhato nivāsato ca. Samūhanivāsā hi nikāyoti vuccanti. ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekanikāyampi samanupassāmi evaṃ cittaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave , tiracchānagatā pāṇā’’ (saṃ. ni. 2.100). Poṇikanikāyo cikkhallikanikāyoti evamādīni cettha sādhakāni sāsanato lokato ca. Evaṃ sesānampi nikāyabhāve vacanattho veditabbo.

    കതമോ മജ്ഝിമനികായോ? മജ്ഝിമപ്പമാണാനി പഞ്ചദസവഗ്ഗസങ്ഗഹാനി മൂലപരിയായസുത്താദീനി ദിയഡ്ഢസതം ദ്വേ ച സുത്താനി.

    Katamo majjhimanikāyo? Majjhimappamāṇāni pañcadasavaggasaṅgahāni mūlapariyāyasuttādīni diyaḍḍhasataṃ dve ca suttāni.

    ‘‘ദിയഡ്ഢസതസുത്തന്താ, ദ്വേ ച സുത്താനി യത്ഥ സോ;

    ‘‘Diyaḍḍhasatasuttantā, dve ca suttāni yattha so;

    നികായോ മജ്ഝിമോ പഞ്ച, ദസവഗ്ഗപരിഗ്ഗഹോ’’തി.

    Nikāyo majjhimo pañca, dasavaggapariggaho’’ti.

    കതമോ സംയുത്തനികായോ? ദേവതാസംയുത്താദിവസേന കഥിതാനി ഓഘതരണാദീനി സത്ത സുത്തസഹസ്സാനി സത്ത ച സുത്തസതാനി ദ്വാസട്ഠി ച സുത്താനി.

    Katamo saṃyuttanikāyo? Devatāsaṃyuttādivasena kathitāni oghataraṇādīni satta suttasahassāni satta ca suttasatāni dvāsaṭṭhi ca suttāni.

    ‘‘സത്തസുത്തസഹസ്സാനി , സത്തസുത്തസതാനി ച;

    ‘‘Sattasuttasahassāni , sattasuttasatāni ca;

    ദ്വാസട്ഠി ചേവ സുത്തന്താ, ഏസോ സംയുത്തസങ്ഗഹോ’’തി.

    Dvāsaṭṭhi ceva suttantā, eso saṃyuttasaṅgaho’’ti.

    കതമോ അങ്ഗുത്തരനികായോ? ഏകേകഅങ്ഗാതിരേകവസേന കഥിതാനി ചിത്തപരിയാദാനാദീനി നവ സുത്തസഹസ്സാനി പഞ്ച സുത്തസതാനി സത്തപഞ്ഞാസഞ്ച സുത്താനി.

    Katamo aṅguttaranikāyo? Ekekaaṅgātirekavasena kathitāni cittapariyādānādīni nava suttasahassāni pañca suttasatāni sattapaññāsañca suttāni.

    ‘‘നവ സുത്തസഹസ്സാനി, പഞ്ച സുത്തസതാനി ച;

    ‘‘Nava suttasahassāni, pañca suttasatāni ca;

    സത്തപഞ്ഞാസ സുത്താനി, സങ്ഖ്യാ അങ്ഗുത്തരേ അയ’’ന്തി.

    Sattapaññāsa suttāni, saṅkhyā aṅguttare aya’’nti.

    കതമോ ഖുദ്ദകനികായോ? സകലം വിനയപിടകം, അഭിധമ്മപിടകം, ഖുദ്ദകപാഠാദയോ ച പുബ്ബേ ദസ്സിതാ പഞ്ചദസപ്പഭേദാ, ഠപേത്വാ ചത്താരോ നികായേ അവസേസം ബുദ്ധവചനം.

    Katamo khuddakanikāyo? Sakalaṃ vinayapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakaṃ, khuddakapāṭhādayo ca pubbe dassitā pañcadasappabhedā, ṭhapetvā cattāro nikāye avasesaṃ buddhavacanaṃ.

    ‘‘ഠപേത്വാ ചതുരോപേതേ, നികായേ ദീഘആദികേ;

    ‘‘Ṭhapetvā caturopete, nikāye dīghaādike;

    തദഞ്ഞം ബുദ്ധവചനം, നികായോ ഖുദ്ദകോ മതോ’’തി.

    Tadaññaṃ buddhavacanaṃ, nikāyo khuddako mato’’ti.

    ഏവം നികായവസേന പഞ്ചവിധം.

    Evaṃ nikāyavasena pañcavidhaṃ.

    കഥം അങ്ഗവസേന നവവിധം? സബ്ബമേവ ഹിദം സുത്തം, ഗേയ്യം, വേയ്യാകരണം, ഗാഥാ, ഉദാനം, ഇതിവുത്തകം, ജാതകം, അബ്ഭുതധമ്മം, വേദല്ലന്തി നവപ്പഭേദം ഹോതി. തത്ഥ ഉഭതോവിഭങ്ഗനിദ്ദേസഖന്ധകപരിവാരാ, സുത്തനിപാതേ മങ്ഗലസുത്തരതനസുത്തനാലകസുത്തതുവട്ടകസുത്താനി ച അഞ്ഞമ്പി ച സുത്തനാമകം തഥാഗതവചനം സുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. സബ്ബമ്പി സഗാഥകം സുത്തം ഗേയ്യന്തി വേദിതബ്ബം. വിസേസേന സംയുത്തകേ സകലോപി സഗാഥവഗ്ഗോ, സകലമ്പി അഭിധമ്മപിടകം, നിഗ്ഗാഥകം സുത്തം, യഞ്ച അഞ്ഞമ്പി അട്ഠഹി അങ്ഗേഹി അസങ്ഗഹിതം ബുദ്ധവചനം, തം വേയ്യാകരണന്തി വേദിതബ്ബം. ധമ്മപദം, ഥേരഗാഥാ, ഥേരീഗാഥാ, സുത്തനിപാതേ നോസുത്തനാമികാ സുദ്ധികഗാഥാ ച ഗാഥാതി വേദിതബ്ബാ. സോമനസ്സഞ്ഞാണമയികഗാഥാ പടിസംയുത്താ ദ്വേഅസീതി സുത്തന്താ ഉദാനന്തി വേദിതബ്ബം. ‘‘വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ’’തിആദിനയപ്പവത്താ ദസുത്തരസതസുത്തന്താ ഇതിവുത്തകന്തി വേദിതബ്ബം. അപണ്ണകജാതകാദീനി പഞ്ഞാസാധികാനി പഞ്ചജാതകസതാനി ‘ജാതക’ന്തി വേദിതബ്ബം. ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, അച്ഛരിയാ അബ്ഭുതാ ധമ്മാ ആനന്ദേ’’തിആദിനയപ്പവത്താ (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൦൯) സബ്ബേപി അച്ഛരിയബ്ഭുതധമ്മപടിസംയുത്തസുത്തന്താ അബ്ഭുതധമ്മന്തി വേദിതബ്ബം. ചൂളവേദല്ല-മഹാവേദല്ല-സമ്മാദിട്ഠി-സക്കപഞ്ഹ-സങ്ഖാരഭാജനിയ-മഹാപുണ്ണമസുത്താദയോ സബ്ബേപി വേദഞ്ച തുട്ഠിഞ്ച ലദ്ധാ ലദ്ധാ പുച്ഛിതസുത്തന്താ വേദല്ലന്തി വേദിതബ്ബം. ഏവം അങ്ഗവസേന നവവിധം.

    Kathaṃ aṅgavasena navavidhaṃ? Sabbameva hidaṃ suttaṃ, geyyaṃ, veyyākaraṇaṃ, gāthā, udānaṃ, itivuttakaṃ, jātakaṃ, abbhutadhammaṃ, vedallanti navappabhedaṃ hoti. Tattha ubhatovibhaṅganiddesakhandhakaparivārā, suttanipāte maṅgalasuttaratanasuttanālakasuttatuvaṭṭakasuttāni ca aññampi ca suttanāmakaṃ tathāgatavacanaṃ suttanti veditabbaṃ. Sabbampi sagāthakaṃ suttaṃ geyyanti veditabbaṃ. Visesena saṃyuttake sakalopi sagāthavaggo, sakalampi abhidhammapiṭakaṃ, niggāthakaṃ suttaṃ, yañca aññampi aṭṭhahi aṅgehi asaṅgahitaṃ buddhavacanaṃ, taṃ veyyākaraṇanti veditabbaṃ. Dhammapadaṃ, theragāthā, therīgāthā, suttanipāte nosuttanāmikā suddhikagāthā ca gāthāti veditabbā. Somanassaññāṇamayikagāthā paṭisaṃyuttā dveasīti suttantā udānanti veditabbaṃ. ‘‘Vuttañhetaṃ bhagavatā’’tiādinayappavattā dasuttarasatasuttantā itivuttakanti veditabbaṃ. Apaṇṇakajātakādīni paññāsādhikāni pañcajātakasatāni ‘jātaka’nti veditabbaṃ. ‘‘Cattārome, bhikkhave, acchariyā abbhutā dhammā ānande’’tiādinayappavattā (dī. ni. 2.209) sabbepi acchariyabbhutadhammapaṭisaṃyuttasuttantā abbhutadhammanti veditabbaṃ. Cūḷavedalla-mahāvedalla-sammādiṭṭhi-sakkapañha-saṅkhārabhājaniya-mahāpuṇṇamasuttādayo sabbepi vedañca tuṭṭhiñca laddhā laddhā pucchitasuttantā vedallanti veditabbaṃ. Evaṃ aṅgavasena navavidhaṃ.

    കഥം ധമ്മക്ഖന്ധവസേന ചതുരാസീതിസഹസ്സവിധം? സബ്ബമേവ ചേതം ബുദ്ധവചനം –

    Kathaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ? Sabbameva cetaṃ buddhavacanaṃ –

    ‘‘ദ്വാസീതി ബുദ്ധതോ ഗണ്ഹിം, ദ്വേ സഹസ്സാനി ഭിക്ഖുതോ;

    ‘‘Dvāsīti buddhato gaṇhiṃ, dve sahassāni bhikkhuto;

    ചതുരാസീതി സഹസ്സാനി, യേ മേ ധമ്മാ പവത്തിനോ’’തി.

    Caturāsīti sahassāni, ye me dhammā pavattino’’ti.

    ഏവം പരിദീപിതധമ്മക്ഖന്ധവസേന ചതുരാസീതിസഹസ്സപ്പഭേദം ഹോതി. തത്ഥ ഏകാനുസന്ധികം സുത്തം ഏകോ ധമ്മക്ഖന്ധോ. യം അനേകാനുസന്ധികം, തത്ഥ അനുസന്ധിവസേന ധമ്മക്ഖന്ധഗണനാ. ഗാഥാബന്ധേസു പഞ്ഹാപുച്ഛനം ഏകോ ധമ്മക്ഖന്ധോ, വിസ്സജ്ജനം ഏകോ. അഭിധമ്മേ ഏകമേകം തികദുകഭാജനം, ഏകമേകഞ്ച ചിത്തവാരഭാജനം, ഏകമേകോ ധമ്മക്ഖന്ധോ. വിനയേ അത്ഥി വത്ഥു, അത്ഥി മാതികാ, അത്ഥി പദഭാജനീയം, അത്ഥി അന്തരാപത്തി, അത്ഥി ആപത്തി, അത്ഥി അനാപത്തി, അത്ഥി തികച്ഛേദോ. തത്ഥ ഏകമേകോ കോട്ഠാസോ ഏകമേകോ ധമ്മക്ഖന്ധോതി വേദിതബ്ബോ. ഏവം ധമ്മക്ഖന്ധവസേന ചതുരാസീതിസഹസ്സവിധം.

    Evaṃ paridīpitadhammakkhandhavasena caturāsītisahassappabhedaṃ hoti. Tattha ekānusandhikaṃ suttaṃ eko dhammakkhandho. Yaṃ anekānusandhikaṃ, tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaṇanā. Gāthābandhesu pañhāpucchanaṃ eko dhammakkhandho, vissajjanaṃ eko. Abhidhamme ekamekaṃ tikadukabhājanaṃ, ekamekañca cittavārabhājanaṃ, ekameko dhammakkhandho. Vinaye atthi vatthu, atthi mātikā, atthi padabhājanīyaṃ, atthi antarāpatti, atthi āpatti, atthi anāpatti, atthi tikacchedo. Tattha ekameko koṭṭhāso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo. Evaṃ dhammakkhandhavasena caturāsītisahassavidhaṃ.

    ഏവമേതം അഭേദതോ രസവസേന ഏകവിധം, ഭേദതോ ധമ്മവിനയാദിവസേന ദുവിധാദിഭേദം ബുദ്ധവചനം സങ്ഗായന്തേന മഹാകസ്സപപ്പമുഖേന വസീഗണേന ‘‘അയം ധമ്മോ, അയം വിനയോ, ഇദം പഠമബുദ്ധവചനം, ഇദം മജ്ഝിമബുദ്ധവചനം, ഇദം പച്ഛിമബുദ്ധവചനം, ഇദം വിനയപിടകം, ഇദം സുത്തന്തപിടകം, ഇദം അഭിധമ്മപിടകം, അയം ദീഘനികായോ…പേ॰… അയം ഖുദ്ദകനികായോ, ഇമാനി സുത്താദീനി നവങ്ഗാനി, ഇമാനി ചതുരാസീതി ധമ്മക്ഖന്ധസഹസ്സാനീ’’തി, ഇമം പഭേദം വവത്ഥപേത്വാവ സങ്ഗീതം. ന കേവലഞ്ച ഇമമേവ, അഞ്ഞമ്പി ഉദ്ദാനസങ്ഗഹ-വഗ്ഗസങ്ഗഹ-പേയ്യാലസങ്ഗഹ-ഏകകനിപാത-ദുകനിപാതാദിനിപാതസങ്ഗഹ-സംയുത്തസങ്ഗഹ-പണ്ണാസസങ്ഗഹാദി-അനേകവിധം തീസു പിടകേസു സന്ദിസ്സമാനം സങ്ഗഹപ്പഭേദം വവത്ഥപേത്വാ ഏവ സത്തഹി മാസേഹി സങ്ഗീതം.

    Evametaṃ abhedato rasavasena ekavidhaṃ, bhedato dhammavinayādivasena duvidhādibhedaṃ buddhavacanaṃ saṅgāyantena mahākassapappamukhena vasīgaṇena ‘‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo, idaṃ paṭhamabuddhavacanaṃ, idaṃ majjhimabuddhavacanaṃ, idaṃ pacchimabuddhavacanaṃ, idaṃ vinayapiṭakaṃ, idaṃ suttantapiṭakaṃ, idaṃ abhidhammapiṭakaṃ, ayaṃ dīghanikāyo…pe… ayaṃ khuddakanikāyo, imāni suttādīni navaṅgāni, imāni caturāsīti dhammakkhandhasahassānī’’ti, imaṃ pabhedaṃ vavatthapetvāva saṅgītaṃ. Na kevalañca imameva, aññampi uddānasaṅgaha-vaggasaṅgaha-peyyālasaṅgaha-ekakanipāta-dukanipātādinipātasaṅgaha-saṃyuttasaṅgaha-paṇṇāsasaṅgahādi-anekavidhaṃ tīsu piṭakesu sandissamānaṃ saṅgahappabhedaṃ vavatthapetvā eva sattahi māsehi saṅgītaṃ.

    സങ്ഗീതിപരിയോസാനേ ചസ്സ – ‘‘ഇദം മഹാകസ്സപത്ഥേരേന ദസബലസ്സ സാസനം പഞ്ചവസ്സസഹസ്സപരിമാണകാലം പവത്തനസമത്ഥം കത’’ന്തി സഞ്ജാതപ്പമോദാ സാധുകാരം വിയ ദദമാനാ അയം മഹാപഥവീ ഉദകപരിയന്തം കത്വാ അനേകപ്പകാരം കമ്പി സങ്കമ്പി സമ്പകമ്പി സമ്പവേധി, അനേകാനി ച അച്ഛരിയാനി പാതുരഹേസുന്തി, അയം പഠമമഹാസങ്ഗീതി നാമ. യാ ലോകേ –

    Saṅgītipariyosāne cassa – ‘‘idaṃ mahākassapattherena dasabalassa sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇakālaṃ pavattanasamatthaṃ kata’’nti sañjātappamodā sādhukāraṃ viya dadamānā ayaṃ mahāpathavī udakapariyantaṃ katvā anekappakāraṃ kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, anekāni ca acchariyāni pāturahesunti, ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti nāma. Yā loke –

    ‘‘സതേഹി പഞ്ചഹി കതാ, തേന പഞ്ചസതാതി ച;

    ‘‘Satehi pañcahi katā, tena pañcasatāti ca;

    ഥേരേഹേവ കതത്താ ച, ഥേരികാതി പവുച്ചതീ’’തി.

    Thereheva katattā ca, therikāti pavuccatī’’ti.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact