Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിനയാലങ്കാര-ടീകാ • Vinayālaṅkāra-ṭīkā |
നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
വിനയപിടകേ
Vinayapiṭake
വിനയാലങ്കാര-ടീകാ (പഠമോ ഭാഗോ)
Vinayālaṅkāra-ṭīkā (paṭhamo bhāgo)
ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ
Ganthārambhakathā
മുത്തഹാരാദിനയഗാഥാ
Muttahārādinayagāthā
യോ ലോകേ ലോകലോകോ വരതരപരദോ രാജരാജഗ്ഗജഞ്ഞോ;
Yo loke lokaloko varataraparado rājarājaggajañño;
ആകാസാകാരകാരോ പരമരതിരതോ ദേവദേവന്തവജ്ജോ.
Ākāsākārakāro paramaratirato devadevantavajjo.
സംസാരാസാരസാരോ സുനരനമനതോ മാരഹാരന്തരട്ഠോ;
Saṃsārāsārasāro sunaranamanato mārahārantaraṭṭho;
ലോകാലങ്കാരകാരോ അതിസതിഗതിമാ ധീരവീരത്തരമ്മോ.
Lokālaṅkārakāro atisatigatimā dhīravīrattarammo.
സീഹനിവത്തനനയഗാഥാ
Sīhanivattananayagāthā
സംസാരചക്കവിദ്ധംസം, സമ്ബുദ്ധം തം സുമാനസം;
Saṃsāracakkaviddhaṃsaṃ, sambuddhaṃ taṃ sumānasaṃ;
സംനമാമി സുഗുണേസം, സംദേസിതസുദുദ്ദസം.
Saṃnamāmi suguṇesaṃ, saṃdesitasududdasaṃ.
അനോതത്തോദകാവത്തനയഗാഥാ
Anotattodakāvattanayagāthā
യേന വിദ്ധംസിതാ പാപാ, യേന നിബ്ബാപിതാ ദരാ;
Yena viddhaṃsitā pāpā, yena nibbāpitā darā;
യേന ലോകാ നിസ്സരിസും, യേന ചാഹം നമാമി തം.
Yena lokā nissarisuṃ, yena cāhaṃ namāmi taṃ.
ചതുദീപചക്കവത്തനനയഗാഥാ
Catudīpacakkavattananayagāthā
സങ്ഘം സസങ്ഘം നമാമി, വന്തന്തവരധമ്മജം;
Saṅghaṃ sasaṅghaṃ namāmi, vantantavaradhammajaṃ;
മഗ്ഗഗ്ഗമനഫലട്ഠം, സുസംസം സുഭമാനസം.
Maggaggamanaphalaṭṭhaṃ, susaṃsaṃ subhamānasaṃ.
അബ്യപേതചതുപാദആദിയമകഗാഥാ
Abyapetacatupādaādiyamakagāthā
വിനയം വിനയം സാരം, സങ്ഗഹം സങ്ഗഹം കരം;
Vinayaṃ vinayaṃ sāraṃ, saṅgahaṃ saṅgahaṃ karaṃ;
ചരിയം ചരിയം വന്ദേ, പരമം പരമം സുതം.
Cariyaṃ cariyaṃ vande, paramaṃ paramaṃ sutaṃ.
ബ്യപേതചതുപാദആദിഅന്തയമകഗാഥാ
Byapetacatupādaādiantayamakagāthā
പകാരേ ബഹുപകാരേ, സാഗരേ ഗുണസാഗരേ;
Pakāre bahupakāre, sāgare guṇasāgare;
ഗരവോ മമ ഗരവോ, വന്ദാമി അഭിവന്ദാമി.
Garavo mama garavo, vandāmi abhivandāmi.
വത്ഥുത്തയേ ഗന്ഥകാരേ, ഗരൂസു സാദരം മയാ;
Vatthuttaye ganthakāre, garūsu sādaraṃ mayā;
കതേന നമക്കാരേന, ഹിത്വാ സബ്ബേ ഉപദ്ദവേ.
Katena namakkārena, hitvā sabbe upaddave.
സിക്ഖാകാമേഹി ധീരേഹി, ജിനസാസനകാരിഭി;
Sikkhākāmehi dhīrehi, jinasāsanakāribhi;
ഭിക്ഖൂഹി വിനയഞ്ഞൂഹി, സാദരം അഭിയാചിതോ.
Bhikkhūhi vinayaññūhi, sādaraṃ abhiyācito.
വണ്ണയിസ്സാമി വിനയ-സങ്ഗഹം പീതിവഡ്ഢനം;
Vaṇṇayissāmi vinaya-saṅgahaṃ pītivaḍḍhanaṃ;
ഭിക്ഖൂനം വേനയികാനം, യഥാസത്തിബലം അഹം.
Bhikkhūnaṃ venayikānaṃ, yathāsattibalaṃ ahaṃ.
പോരാണേഹി കതാ ടീകാ, കിഞ്ചാപി അത്ഥി സാ പന;
Porāṇehi katā ṭīkā, kiñcāpi atthi sā pana;
അതിസങ്ഖേപഭാവേന, ന സാധേതി യഥിച്ഛിതം.
Atisaṅkhepabhāvena, na sādheti yathicchitaṃ.
തസ്മാ ഹി നാനാസത്ഥേഹി, സാരമാദായ സാധുകം;
Tasmā hi nānāsatthehi, sāramādāya sādhukaṃ;
നാതിസങ്ഖേപവിത്ഥാരം, കരിസ്സം അത്ഥവണ്ണനം.
Nātisaṅkhepavitthāraṃ, karissaṃ atthavaṇṇanaṃ.
വിനയാലങ്കാരം നാമ, പേസലാനം പമോദനം;
Vinayālaṅkāraṃ nāma, pesalānaṃ pamodanaṃ;
ഇമം പകരണം സബ്ബേ, സമ്മാ ധാരേന്തു സാധവോതി.
Imaṃ pakaraṇaṃ sabbe, sammā dhārentu sādhavoti.
ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
വിവിധവിസേസനയസമന്നാഗതം കായവാചാവിനയനകരണസമത്ഥം ലജ്ജിപേസലഭിക്ഖൂനം സംസയവിനോദനകാരകം യോഗാവചരപുഗ്ഗലാനം സീലവിസുദ്ധിസമ്പാപകം ജിനസാസനവുഡ്ഢിഹേതുഭൂതം പകരണമിദമാരഭിതുകാമോ അയമാചരിയാസഭോ പഠമം താവ രതനത്തയപണാമപണാമാരഹഭാവഅഭിധേയ്യകരണഹേതു കരണപ്പകാരപകരണാഭിധാനനിമിത്തപയോജനാനി ദസ്സേതും ‘‘വത്ഥുത്തയം നമസ്സിത്വാ’’തിആദിമാഹ. ഏത്ഥ ഹി വത്ഥുത്തയം നമസ്സിത്വാതി ഇമിനാ രതനത്തയപണാമോ വുത്തോ പണാമേതബ്ബപണാമഅത്ഥദസ്സനതോ. സരണം സബ്ബപാണിനന്തി ഇമിനാ പണാമാരഹഭാവോ പണാമഹേതുദസ്സനതോ. പാളിമുത്തവിനിച്ഛയന്തി അഭിധേയ്യോ ഇമസ്സ പകരണസ്സ അത്ഥഭാവതോ. വിപ്പകിണ്ണമനേകത്ഥാതി കരണഹേതു തേനേവകാരണേന പകരണസ്സ കതത്താ. സമാഹരിത്വാ ഏകത്ഥ, ദസ്സയിസ്സമനാകുലന്തി കരണപ്പകാരോ തേനാകാരേന പകരണസ്സ കരണതോ. പകരണാഭിധാനം പന സമാഹരിതസദ്ദസ്സ സാമത്ഥിയതോ ദസ്സിതം സമാഹരിത്വാ ദസ്സനേനേവ ഇമസ്സ പകരണസ്സ വിനയസങ്ഗഹഇതി നാമസ്സ ലഭനതോ.
Vividhavisesanayasamannāgataṃ kāyavācāvinayanakaraṇasamatthaṃ lajjipesalabhikkhūnaṃ saṃsayavinodanakārakaṃ yogāvacarapuggalānaṃ sīlavisuddhisampāpakaṃ jinasāsanavuḍḍhihetubhūtaṃ pakaraṇamidamārabhitukāmo ayamācariyāsabho paṭhamaṃ tāva ratanattayapaṇāmapaṇāmārahabhāvaabhidheyyakaraṇahetu karaṇappakārapakaraṇābhidhānanimittapayojanāni dassetuṃ ‘‘vatthuttayaṃ namassitvā’’tiādimāha. Ettha hi vatthuttayaṃ namassitvāti iminā ratanattayapaṇāmo vutto paṇāmetabbapaṇāmaatthadassanato. Saraṇaṃ sabbapāṇinanti iminā paṇāmārahabhāvo paṇāmahetudassanato. Pāḷimuttavinicchayanti abhidheyyo imassa pakaraṇassa atthabhāvato. Vippakiṇṇamanekatthāti karaṇahetu tenevakāraṇena pakaraṇassa katattā. Samāharitvā ekattha, dassayissamanākulanti karaṇappakāro tenākārena pakaraṇassa karaṇato. Pakaraṇābhidhānaṃ pana samāharitasaddassa sāmatthiyato dassitaṃ samāharitvā dassaneneva imassa pakaraṇassa vinayasaṅgahaiti nāmassa labhanato.
നിമിത്തം പന അജ്ഝത്തികബാഹിരവസേന ദുവിധം. തത്ഥ അജ്ഝത്തികം നാമ കരുണാ, തം ദസ്സനകിരിയായ സാമത്ഥിയതോ ദസ്സിതം തസ്മിം അസതി ദസ്സനകിരിയായ അഭാവതോ. ബാഹിരം നാമ സോതുജനസമൂഹോ, തം യോഗാവചരഭിക്ഖൂനന്തി തസ്സ കരുണാരമ്മണഭാവതോ. പയോജനം പന ദുവിധം പണാമപയോജനപകരണപയോജനവസേന. തത്ഥ പണാമപയോജനം നാമ അന്തരായവിസോസനപസാദജനനാദികം, തം സരണം സബ്ബപാണിനന്തി ഇമസ്സ സാമത്ഥിയതോ ദസ്സിതം ഹേതുമ്ഹി സതി ഫലസ്സ അവിനാഭാവതോ. വുത്തഞ്ഹി അഭിധമ്മടീകാചരിയേന ‘‘ഗുണവിസേസവാ ഹി പണാമാരഹോ ഹോതി, പണാമാരഹേ ച കതോ പണാമോ വുത്തപ്പയോജനസിദ്ധികരോവ ഹോതീ’’തി (ധ॰ സ॰ മൂലടീ॰ ൧). പകരണപയോജനമ്പി ദുവിധം മുഖ്യാനുസങ്ഗികവസേന. തേസു മുഖ്യപയോജനം നാമ ബ്യഞ്ജനാനുരൂപം അത്ഥസ്സ പടിവിജ്ഝനം പകാസനഞ്ച അത്ഥാനുരൂപം ബ്യഞ്ജനസ്സ ഉദ്ദിസനം ഉദ്ദേസാപനഞ്ച, തം വിനയേ പാടവത്ഥായാതി ഇമിനാ വുത്തം. അനുസങ്ഗികപയോജനം നാമ സീലാദിഅനുപാദാപരിനിബ്ബാനന്തോ അത്ഥോ, തം സമാഹരിത്വാ ഏകത്ഥ ദസ്സയിസ്സന്തി ഇമസ്സ സാമത്ഥിയേന ദസ്സിതം ഏകത്ഥ സമാഹരിത്വാ ദസ്സനേ സതി തദുഗ്ഗഹപരിപുച്ഛാദിനാ കതപയോഗസ്സ അനന്തരായേന തദത്ഥസിജ്ഝനതോതി.
Nimittaṃ pana ajjhattikabāhiravasena duvidhaṃ. Tattha ajjhattikaṃ nāma karuṇā, taṃ dassanakiriyāya sāmatthiyato dassitaṃ tasmiṃ asati dassanakiriyāya abhāvato. Bāhiraṃ nāma sotujanasamūho, taṃ yogāvacarabhikkhūnanti tassa karuṇārammaṇabhāvato. Payojanaṃ pana duvidhaṃ paṇāmapayojanapakaraṇapayojanavasena. Tattha paṇāmapayojanaṃ nāma antarāyavisosanapasādajananādikaṃ, taṃ saraṇaṃ sabbapāṇinanti imassa sāmatthiyato dassitaṃ hetumhi sati phalassa avinābhāvato. Vuttañhi abhidhammaṭīkācariyena ‘‘guṇavisesavā hi paṇāmāraho hoti, paṇāmārahe ca kato paṇāmo vuttappayojanasiddhikarova hotī’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 1). Pakaraṇapayojanampi duvidhaṃ mukhyānusaṅgikavasena. Tesu mukhyapayojanaṃ nāma byañjanānurūpaṃ atthassa paṭivijjhanaṃ pakāsanañca atthānurūpaṃ byañjanassa uddisanaṃ uddesāpanañca, taṃ vinaye pāṭavatthāyāti iminā vuttaṃ. Anusaṅgikapayojanaṃ nāma sīlādianupādāparinibbānanto attho, taṃ samāharitvā ekattha dassayissanti imassa sāmatthiyena dassitaṃ ekattha samāharitvā dassane sati taduggahaparipucchādinā katapayogassa anantarāyena tadatthasijjhanatoti.
കിമത്ഥം പനേത്ഥ രതനത്തയപണാമാദയോ ആചരിയേന കതാ, നനു അധിപ്പേതഗന്ഥാരമ്ഭോവ കാതബ്ബോതി? വുച്ചതേ – ഏത്ഥ രതനത്തയപണാമകരണം തബ്ബിഹതന്തരായോ ഹുത്വാ അനായാസേന ഗന്ഥപരിസമാപനത്ഥം. പണാമാരഹഭാവവചനം അത്തനോ യുത്തപത്തകാരിതാദസ്സനത്ഥം, തം വിഞ്ഞൂനം തോസാപനത്ഥം, തം പകരണസ്സ ഉഗ്ഗഹണത്ഥം, തം സബ്ബസമ്പത്തിനിപ്ഫാദനത്ഥം. അഭിധേയ്യകഥനം വിദിതാഭിധേയ്യസ്സ ഗന്ഥസ്സ വിഞ്ഞൂനം ഉഗ്ഗഹധാരണാദിവസേന പടിപജ്ജനത്ഥം. കരണഹേതുകഥനം അകാരണേ കതസ്സ വായാമസ്സ നിപ്ഫലഭാവതോ തപ്പടിക്ഖേപനത്ഥം. കരണപ്പകാരകഥനം വിദിതപ്പകാരസ്സ ഗന്ഥസ്സ സോതൂനം ഉഗ്ഗഹണാദീസു രുചിജനനത്ഥം. അഭിധാനദസ്സനം വോഹാരസുഖത്ഥം. നിമിത്തകഥനം ആസന്നകാരണദസ്സനത്ഥം. പയോജനദസ്സനം ദുവിധപയോജനകാമീനം സോതൂനം സമുസ്സാഹജനനത്ഥന്തി.
Kimatthaṃ panettha ratanattayapaṇāmādayo ācariyena katā, nanu adhippetaganthārambhova kātabboti? Vuccate – ettha ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ tabbihatantarāyo hutvā anāyāsena ganthaparisamāpanatthaṃ. Paṇāmārahabhāvavacanaṃ attano yuttapattakāritādassanatthaṃ, taṃ viññūnaṃ tosāpanatthaṃ, taṃ pakaraṇassa uggahaṇatthaṃ, taṃ sabbasampattinipphādanatthaṃ. Abhidheyyakathanaṃ viditābhidheyyassa ganthassa viññūnaṃ uggahadhāraṇādivasena paṭipajjanatthaṃ. Karaṇahetukathanaṃ akāraṇe katassa vāyāmassa nipphalabhāvato tappaṭikkhepanatthaṃ. Karaṇappakārakathanaṃ viditappakārassa ganthassa sotūnaṃ uggahaṇādīsu rucijananatthaṃ. Abhidhānadassanaṃ vohārasukhatthaṃ. Nimittakathanaṃ āsannakāraṇadassanatthaṃ. Payojanadassanaṃ duvidhapayojanakāmīnaṃ sotūnaṃ samussāhajananatthanti.
രതനത്തയപണാമപയോജനം പന ബഹൂഹി പകാരേഹി വിത്ഥാരയന്തി ആചരിയാ, തം തത്ഥ തത്ഥ വുത്തനയേനേവ ഗഹേതബ്ബം. ഇധ പന ഗന്ഥഗരുഭാവമോചനത്ഥം അട്ഠകഥാചരിയേഹി അധിപ്പേതപയോജനമേവ കഥയിമ്ഹ. വുത്തഞ്ഹി അട്ഠകഥാചരിയേന –
Ratanattayapaṇāmapayojanaṃ pana bahūhi pakārehi vitthārayanti ācariyā, taṃ tattha tattha vuttanayeneva gahetabbaṃ. Idha pana ganthagarubhāvamocanatthaṃ aṭṭhakathācariyehi adhippetapayojanameva kathayimha. Vuttañhi aṭṭhakathācariyena –
‘‘നിപച്ചകാരസ്സേതസ്സ ;
‘‘Nipaccakārassetassa ;
കതസ്സ രതനത്തയേ;
Katassa ratanattaye;
ആനുഭാവേന സോസേത്വാ;
Ānubhāvena sosetvā;
അന്തരായേ അസേസതോ’’തി. (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ ൭);
Antarāye asesato’’ti. (dha. sa. aṭṭha. ganthārambhakathā 7);
അയമേത്ഥ സമുദായത്ഥോ, അയം പന അവയവത്ഥോ – അഹം സബ്ബപാണീനം സരണം സരണീഭൂതം വത്ഥുത്തയം നമസ്സാമി, നമസ്സിത്വാ യോഗാവചരഭിക്ഖൂനം വിനയേ പാടവത്ഥായ അനേകത്ഥവിപ്പകിണ്ണം പാളിമുത്തവിനിച്ഛയം ഏകത്ഥ സമാഹരിത്വാ അനാകുലം കത്വാ ദസ്സയിസ്സം ദസ്സയിസ്സാമീതി യോജനാ.
Ayamettha samudāyattho, ayaṃ pana avayavattho – ahaṃ sabbapāṇīnaṃ saraṇaṃ saraṇībhūtaṃ vatthuttayaṃ namassāmi, namassitvā yogāvacarabhikkhūnaṃ vinaye pāṭavatthāya anekatthavippakiṇṇaṃ pāḷimuttavinicchayaṃ ekattha samāharitvā anākulaṃ katvā dassayissaṃ dassayissāmīti yojanā.
തത്ഥ വസന്തി ഏത്ഥാതി വത്ഥു. കിം തം? ബുദ്ധാദിരതനം. തഞ്ഹി യസ്മാ സരണഗതാ സപ്പുരിസാ സരണഗമനസമങ്ഗിനോ ഹുത്വാ ബുദ്ധാദിരതനം ആരമ്മണം കത്വാ തസ്മിം ആരമ്മണേ വസന്തി ആവസന്തി നിവസന്തി, തസ്മാ ‘‘വത്ഥൂ’’തി വുച്ചതി. ആരമ്മണഞ്ഹി ആധാരോ, ആരമ്മണികം ആധേയ്യോതി. ഇതോ പരാനിപി വത്ഥുസദ്ദസ്സ വചനത്ഥാദീനി ആചരിയേഹി വുത്താനി, താനിപി തത്ഥ തത്ഥ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബാനി. ഇധ പന ഗന്ഥവിത്ഥാരപരിഹരണത്ഥം ഏത്തകമേവ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബന്തി. തിണ്ണം സമൂഹോതി തയം, തയോ അംസാ അവയവാ അസ്സാതി വാ തയം. കിം തം? സമുദായോ. വത്ഥൂനം തയന്തി വത്ഥുത്തയം. കിം തം? ബുദ്ധാദിരതനത്തയം. നമസ്സാമീതി നമസ്സിത്വാ, അനമിന്തി നമസ്സിത്വാ. ബുദ്ധാദിരതനഞ്ഹി ആരമ്മണം കത്വാ ചിത്തസ്സ ഉപ്പജ്ജനകാലേ ത്വാ-പച്ചയോ പച്ചുപ്പന്നകാലികോ ഹോതി, തസ്മാ പഠമോ വിഗ്ഗഹോ കതോ, പാളിമുത്തവിനിച്ഛയം ഏകത്ഥ ദസ്സനകാലേ അതീതകാലികോ, തസ്മാ ദുതിയോ വിഗ്ഗഹോ. തേനേവ ച കാരണേന അത്ഥയോജനായപി പച്ചുപ്പന്നകാലഅതീതകാലവസേന യോജനാ കതാ.
Tattha vasanti etthāti vatthu. Kiṃ taṃ? Buddhādiratanaṃ. Tañhi yasmā saraṇagatā sappurisā saraṇagamanasamaṅgino hutvā buddhādiratanaṃ ārammaṇaṃ katvā tasmiṃ ārammaṇe vasanti āvasanti nivasanti, tasmā ‘‘vatthū’’ti vuccati. Ārammaṇañhi ādhāro, ārammaṇikaṃ ādheyyoti. Ito parānipi vatthusaddassa vacanatthādīni ācariyehi vuttāni, tānipi tattha tattha vuttanayeneva veditabbāni. Idha pana ganthavitthārapariharaṇatthaṃ ettakameva vuttanti veditabbanti. Tiṇṇaṃ samūhoti tayaṃ, tayo aṃsā avayavā assāti vā tayaṃ. Kiṃ taṃ? Samudāyo. Vatthūnaṃ tayanti vatthuttayaṃ. Kiṃ taṃ? Buddhādiratanattayaṃ. Namassāmīti namassitvā, anaminti namassitvā. Buddhādiratanañhi ārammaṇaṃ katvā cittassa uppajjanakāle tvā-paccayo paccuppannakāliko hoti, tasmā paṭhamo viggaho kato, pāḷimuttavinicchayaṃ ekattha dassanakāle atītakāliko, tasmā dutiyo viggaho. Teneva ca kāraṇena atthayojanāyapi paccuppannakālaatītakālavasena yojanā katā.
സരതി ഹിംസതീതി സരണം. കിം തം? ബുദ്ധാദിരതനത്തയം. തഞ്ഹി സരണഗതാനം സപ്പുരിസാനം ഭയം സന്താസം ദുക്ഖം ദുഗ്ഗതിവിനിപാതം സംകിലേസം സരതി ഹിംസതി വിനാസേതി, തസ്മാ ‘‘സരണ’’ന്തി വുച്ചതി. വുത്തഞ്ഹി ഭഗവതാ –
Sarati hiṃsatīti saraṇaṃ. Kiṃ taṃ? Buddhādiratanattayaṃ. Tañhi saraṇagatānaṃ sappurisānaṃ bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggativinipātaṃ saṃkilesaṃ sarati hiṃsati vināseti, tasmā ‘‘saraṇa’’nti vuccati. Vuttañhi bhagavatā –
‘‘യസ്മിം, മഹാനാമ, സമയേ അരിയസാവകോ തഥാഗതം അനുസ്സരതി, നേവസ്സ തസ്മിം സമയേ രാഗപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതീ’’തിആദി (അ॰ നി॰ ൬.൧൦; ൧൧.൧൧),
‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hotī’’tiādi (a. ni. 6.10; 11.11),
‘‘ഏവം ബുദ്ധം സരന്താനം;
‘‘Evaṃ buddhaṃ sarantānaṃ;
ധമ്മം സങ്ഘഞ്ച ഭിക്ഖവോ;
Dhammaṃ saṅghañca bhikkhavo;
ഭയം വാ ഛമ്ഭിതത്തം വാ;
Bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā;
ലോമഹംസോ ന ഹേസ്സതീ’’തി ച. (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൯);
Lomahaṃso na hessatī’’ti ca. (saṃ. ni. 1.249);
യസ്മാ പന ‘‘സരണ’’ന്തി ഇദം പദം ‘‘നാഥ’’ന്തി പദസ്സ വേവചനഭൂതം കിതസുദ്ധനാമപദം ഹോതി, ന കിതമത്തപദം, തസ്മാ ധാത്വത്ഥോ അന്തോനീതോ. ‘‘സര ഹിംസായ’’ന്തി ഹി വുത്തം ഹിംസത്ഥം ഗഹേത്വാ സബ്ബപാണീനം സരണം ഹിംസകം വത്ഥുത്തയം നമസ്സിത്വാ വിഞ്ഞായമാനേ അനിട്ഠപ്പസങ്ഗതോ സബ്ബപാണീനം സരണം സരണീഭൂതം നാഥഭൂതം വത്ഥുത്തയം നമസ്സിത്വാതി വിഞ്ഞായമാനേയേവ യുജ്ജതി, തേനേവ ച കാരണേന അത്ഥയോജനായമ്പി തഥാ യോജനാ കതാ. സബ്ബ-സദ്ദോ നിരവസേസത്ഥവാചകം സബ്ബനാമപദം. സഹ അവേന യോ വത്തതീതി സബ്ബോതി കതേ പന സകല-സദ്ദോ വിയ സമുദായവാചകം സമാസനാമപദം ഹോതി. പാണോ ഏതേസം അത്ഥീതി പാണിനോ, പാണോതി ചേത്ഥ ജീവിതിന്ദ്രിയം അധിപ്പേതം. സബ്ബേ പാണിനോ സബ്ബപാണിനോ, തേസം സബ്ബപാണീനം. ഏത്താവതാ വത്ഥുത്തയസ്സ സബ്ബലോകസരണഭാവം, തതോയേവ ച നമസ്സനാരഹഭാവം, നമസ്സനാരഹേ ച കതായനമസ്സനകിരിയായ യഥാധിപ്പേതത്ഥസിദ്ധികരഭാവം, അത്തനോ കിരിയായ ച ഖേത്തങ്ഗതഭാവം ദസ്സേതി.
Yasmā pana ‘‘saraṇa’’nti idaṃ padaṃ ‘‘nātha’’nti padassa vevacanabhūtaṃ kitasuddhanāmapadaṃ hoti, na kitamattapadaṃ, tasmā dhātvattho antonīto. ‘‘Sara hiṃsāya’’nti hi vuttaṃ hiṃsatthaṃ gahetvā sabbapāṇīnaṃ saraṇaṃ hiṃsakaṃ vatthuttayaṃ namassitvā viññāyamāne aniṭṭhappasaṅgato sabbapāṇīnaṃ saraṇaṃ saraṇībhūtaṃ nāthabhūtaṃ vatthuttayaṃ namassitvāti viññāyamāneyeva yujjati, teneva ca kāraṇena atthayojanāyampi tathā yojanā katā. Sabba-saddo niravasesatthavācakaṃ sabbanāmapadaṃ. Saha avena yo vattatīti sabboti kate pana sakala-saddo viya samudāyavācakaṃ samāsanāmapadaṃ hoti. Pāṇo etesaṃ atthīti pāṇino, pāṇoti cettha jīvitindriyaṃ adhippetaṃ. Sabbe pāṇino sabbapāṇino, tesaṃ sabbapāṇīnaṃ. Ettāvatā vatthuttayassa sabbalokasaraṇabhāvaṃ, tatoyeva ca namassanārahabhāvaṃ, namassanārahe ca katāyanamassanakiriyāya yathādhippetatthasiddhikarabhāvaṃ, attano kiriyāya ca khettaṅgatabhāvaṃ dasseti.
ഏവം സഹേതുകം രതനത്തയപണാമം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി പകരണാരമ്ഭസ്സ സനിമിത്തം മുഖ്യപയോജനം ദസ്സേതുമാഹ ‘‘വിനയേ പാടവത്ഥായ, യോഗാവചരഭിക്ഖൂന’’ന്തി. ഏത്ഥ ച വിനയേ പാടവത്ഥായാതി മുഖ്യപയോജനദസ്സനം, തംദസ്സനേന ച അനുസങ്ഗികപയോജനമ്പി വിഭാവിതമേവ ഹോതി കാരണേ സിദ്ധേ കാരിയസ്സ സിജ്ഝനതോ. യോഗാവചരഭിക്ഖൂനന്തി ബാഹിരനിമിത്തദസ്സനം, തസ്മിം ദസ്സിതേ അജ്ഝത്തികനിമിത്തമ്പി ദീപിതമേവ ഹോതി ആരമ്മണേ ഞാതേ ആരമ്മണികസ്സ ഞാതബ്ബതോ. തത്ഥ വിവിധാ നയാ ഏത്ഥാതി വിനയോ, ദുവിധപാതിമോക്ഖദുവിധവിഭങ്ഗപഞ്ചവിധപാതിമോക്ഖുദ്ദേസപഞ്ചആപത്തിക്ഖന്ധസത്തആപത്തിക്ഖന്ധാദയോ വിവിധാ അനേകപ്പകാരാ നയാ ഏത്ഥ സന്തീതി അത്ഥോ. അഥ വാ വിസേസാ നയാ ഏത്ഥാതി വിനയോ, ദള്ഹീകമ്മസിഥിലകരണപയോജനാ അനുപഞ്ഞത്തിനയാദയോ വിസേസാ നയാ ഏത്ഥ സന്തീതി അത്ഥോ. അഥ വാ വിനേതീതി വിനയോ. കായോ വിനേതി കായവാചായോ, ഇതി കായവാചാനം വിനയനതോ വിനയോ. വുത്തഞ്ഹി അട്ഠകഥായം –
Evaṃ sahetukaṃ ratanattayapaṇāmaṃ dassetvā idāni pakaraṇārambhassa sanimittaṃ mukhyapayojanaṃ dassetumāha ‘‘vinayepāṭavatthāya, yogāvacarabhikkhūna’’nti. Ettha ca vinaye pāṭavatthāyāti mukhyapayojanadassanaṃ, taṃdassanena ca anusaṅgikapayojanampi vibhāvitameva hoti kāraṇe siddhe kāriyassa sijjhanato. Yogāvacarabhikkhūnanti bāhiranimittadassanaṃ, tasmiṃ dassite ajjhattikanimittampi dīpitameva hoti ārammaṇe ñāte ārammaṇikassa ñātabbato. Tattha vividhā nayā etthāti vinayo, duvidhapātimokkhaduvidhavibhaṅgapañcavidhapātimokkhuddesapañcaāpattikkhandhasattaāpattikkhandhādayo vividhā anekappakārā nayā ettha santīti attho. Atha vā visesā nayā etthāti vinayo, daḷhīkammasithilakaraṇapayojanā anupaññattinayādayo visesā nayā ettha santīti attho. Atha vā vinetīti vinayo. Kāyo vineti kāyavācāyo, iti kāyavācānaṃ vinayanato vinayo. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘വിവിധവിസേസനയത്താ ;
‘‘Vividhavisesanayattā ;
വിനയനതോ ചേവ കായവാചാനം;
Vinayanato ceva kāyavācānaṃ;
വിനയത്ഥവിദൂഹി അയം;
Vinayatthavidūhi ayaṃ;
വിനയോ ‘വിനയോ’തി അക്ഖാതോ’’തി. (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.പഠമമഹാസങ്ഗീതികഥാ; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ; ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.പഠമമഹാസങ്ഗീതികഥാ);
Vinayo ‘vinayo’ti akkhāto’’ti. (pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā);
കോ സോ? വിനയപിടകം. തസ്മിം വിനയേ. പടതി വിയത്തഭാവം ഗച്ഛതീതി പടു. കോ സോ? പണ്ഡിതോ. പടുനോ ഭാവോ പാടവം. കിം തം? ഞാണം. അസതി കാരണാനുരൂപം ഭവതീതി അത്ഥോ. കോ സോ? പയോജനം. പാടവമേവ അത്ഥോ പാടവത്ഥോ, തസ്സ പാടവത്ഥായ, വിനയപിടകേ കോസല്ലഞാണപയോജനായാതി വുത്തം ഹോതി. യുഞ്ജനം യോഗോ, കമ്മട്ഠാനമനസികാരോ. അവചരന്തീതി അവചരാ, യോഗേ അവചരാ യോഗാവചരാ, കമ്മട്ഠാനികാ ഭിക്ഖൂ. സംസാരേ ഭയം ഇക്ഖന്തീതി ഭിക്ഖൂ, യോഗാവചരാ ച തേ ഭിക്ഖൂ ചാതി യോഗാവചരഭിക്ഖൂ, തേസം യോഗാവചരഭിക്ഖൂനം. ഏതേന വിനയേ പടുഭാവോ നാമ ഭിക്ഖൂനംയേവ അത്ഥോ ഹോതി, ന ഗഹട്ഠതാപസപരിബ്ബാജകാദീനം. ഭിക്ഖൂസു ച കമ്മട്ഠാനേ നിയുത്താനം ലജ്ജിപേസലഭിക്ഖൂനംയേവ, ന വിസ്സട്ഠകമ്മട്ഠാനാനം അലജ്ജിഭിക്ഖൂനന്തി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി.
Ko so? Vinayapiṭakaṃ. Tasmiṃ vinaye. Paṭati viyattabhāvaṃ gacchatīti paṭu. Ko so? Paṇḍito. Paṭuno bhāvo pāṭavaṃ. Kiṃ taṃ? Ñāṇaṃ. Asati kāraṇānurūpaṃ bhavatīti attho. Ko so? Payojanaṃ. Pāṭavameva attho pāṭavattho, tassa pāṭavatthāya, vinayapiṭake kosallañāṇapayojanāyāti vuttaṃ hoti. Yuñjanaṃ yogo, kammaṭṭhānamanasikāro. Avacarantīti avacarā, yoge avacarā yogāvacarā, kammaṭṭhānikā bhikkhū. Saṃsāre bhayaṃ ikkhantīti bhikkhū, yogāvacarā ca te bhikkhū cāti yogāvacarabhikkhū, tesaṃ yogāvacarabhikkhūnaṃ. Etena vinaye paṭubhāvo nāma bhikkhūnaṃyeva attho hoti, na gahaṭṭhatāpasaparibbājakādīnaṃ. Bhikkhūsu ca kammaṭṭhāne niyuttānaṃ lajjipesalabhikkhūnaṃyeva, na vissaṭṭhakammaṭṭhānānaṃ alajjibhikkhūnanti imamatthaṃ dasseti.
ഏവം പകരണാരമ്ഭസ്സ സനിമിത്തം പയോജനം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി സഹേതുകം അഭിധേയ്യം ദസ്സേതും ‘‘വിപ്പകിണ്ണമനേകത്ഥ, പാളിമുത്തവിനിച്ഛയ’’ന്തി ആഹ. തത്ഥ വിപ്പകിണ്ണം അനേകത്ഥാതി ഇമിനാ പകരണാരമ്ഭസ്സ ഹേതും ദസ്സേതി ഹേതുമന്തവിസേസനത്താ, ഇമസ്സ അനേകത്ഥവിപ്പകിണ്ണത്തായേവ ആചരിയസ്സ ആരമ്ഭോ ഹോതി, ന അവിപ്പകിണ്ണേ സതി. വക്ഖതി ഹി ‘‘സമാഹരിത്വാ ഏകത്ഥ ദസ്സയിസ്സ’’ന്തി (വി॰ സങ്ഗ॰ അട്ഠ॰ ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ). പാളിമുത്തവിനിച്ഛയന്തി ഇമിനാ പകരണാഭിധേയ്യം. തത്ഥ കിരതി വിക്ഖിപതീതി കിണ്ണോ, പകാരേന കിണ്ണോ പകിണ്ണോ, വിവിധേന പകിണ്ണോ വിപ്പകിണ്ണോ. കോ സോ? പാളിമുത്തവിനിച്ഛയോ, തം വിപ്പകിണ്ണം.
Evaṃ pakaraṇārambhassa sanimittaṃ payojanaṃ dassetvā idāni sahetukaṃ abhidheyyaṃ dassetuṃ ‘‘vippakiṇṇamanekattha, pāḷimuttavinicchaya’’nti āha. Tattha vippakiṇṇaṃ anekatthāti iminā pakaraṇārambhassa hetuṃ dasseti hetumantavisesanattā, imassa anekatthavippakiṇṇattāyeva ācariyassa ārambho hoti, na avippakiṇṇe sati. Vakkhati hi ‘‘samāharitvā ekattha dassayissa’’nti (vi. saṅga. aṭṭha. ganthārambhakathā). Pāḷimuttavinicchayanti iminā pakaraṇābhidheyyaṃ. Tattha kirati vikkhipatīti kiṇṇo, pakārena kiṇṇo pakiṇṇo, vividhena pakiṇṇo vippakiṇṇo. Ko so? Pāḷimuttavinicchayo, taṃ vippakiṇṇaṃ.
അനേകത്ഥാതി ഏത്ഥ സങ്ഖ്യാവാചകോ സബ്ബനാമികോ ഏക-സദ്ദോ, ന ഏകോ അനേകേ. ബഹ്വത്ഥവാചകോ അനേകസദ്ദോ. ഏകന്തഏകവചനന്തോപി ഏക-സദ്ദോ ന-ഇതിനിപാതേന യുത്തത്താ ബഹുവചനന്തോ ജാതോതി. തത്ഥ അനേകത്ഥ ബഹൂസൂതി അത്ഥോ, പാരാജികകണ്ഡട്ഠകഥാദീസു അനേകേസു പകരണേസൂതി വുത്തം ഹോതി. പോരാണടീകായം പന അനേകത്ഥാതി അനേകേസു സിക്ഖാപദപദേസേസൂതി അത്ഥോ ദസ്സിതോ, ഏവഞ്ച സതി ഉപരി ‘‘സമാഹരിത്വാ ഏകത്ഥാ’’തി വക്ഖമാനത്താ ‘‘അനേകത്ഥവിപ്പകിണ്ണം ഏകത്ഥ സമാഹരിത്വാ’’തി ഇമേസം പദാനം സഹയോഗീഭൂതത്താ അനേകേസു സിക്ഖാപദപദേസേസു വിപ്പകിണ്ണം ഏകസ്മിം സിക്ഖാപദപദേസേ സമാഹരിത്വാതി അത്ഥോ ഭവേയ്യ, സോ ച അത്ഥോ അയുത്തോ. കസ്മാ? അനേകേസു പകരണേസു വിപ്പകിണ്ണം ഏകസ്മിം പകരണേ സമാഹരിത്വാതി അത്ഥോ അമ്ഹേഹി വുത്തോ. അഥ പന ‘‘ഏകത്ഥാ’’തി ഇമസ്സ ‘‘ഏകതോ’’തി അത്ഥം വികപ്പേത്വാ അനേകേസു സിക്ഖാപദപദേസേസു വിപ്പകിണ്ണം ഏകതോ സമാഹരിത്വാതി അത്ഥം ഗണ്ഹേയ്യ, സോ അത്ഥോ യുത്തോ ഭവേയ്യ.
Anekatthāti ettha saṅkhyāvācako sabbanāmiko eka-saddo, na eko aneke. Bahvatthavācako anekasaddo. Ekantaekavacanantopi eka-saddo na-itinipātena yuttattā bahuvacananto jātoti. Tattha anekattha bahūsūti attho, pārājikakaṇḍaṭṭhakathādīsu anekesu pakaraṇesūti vuttaṃ hoti. Porāṇaṭīkāyaṃ pana anekatthāti anekesu sikkhāpadapadesesūti attho dassito, evañca sati upari ‘‘samāharitvā ekatthā’’ti vakkhamānattā ‘‘anekatthavippakiṇṇaṃ ekattha samāharitvā’’ti imesaṃ padānaṃ sahayogībhūtattā anekesu sikkhāpadapadesesu vippakiṇṇaṃ ekasmiṃ sikkhāpadapadese samāharitvāti attho bhaveyya, so ca attho ayutto. Kasmā? Anekesu pakaraṇesu vippakiṇṇaṃ ekasmiṃ pakaraṇe samāharitvāti attho amhehi vutto. Atha pana ‘‘ekatthā’’ti imassa ‘‘ekato’’ti atthaṃ vikappetvā anekesu sikkhāpadapadesesu vippakiṇṇaṃ ekato samāharitvāti atthaṃ gaṇheyya, so attho yutto bhaveyya.
പകട്ഠാനം ആളീതി പാളി, ഉത്തമാനം വചനാനം അനുക്കമോതി അത്ഥോ. അഥ വാ അത്തത്ഥപരത്ഥാദിഭേദം അത്ഥം പാലേതി രക്ഖതീതി പാളി, ലളാനമവിസേസോ. കാ സാ? വിനയതന്തി. മുച്ചതീതി മുത്തോ, പാളിതോ മുത്തോ പാളിമുത്തോ. ഛിന്ദിയതേ അനേനാതി ഛയോ, നീഹരിത്വാ ഛയോ നിച്ഛയോ, വിസേസേന നിച്ഛയോ വിനിച്ഛയോ, ഖിലമദ്ദനാകാരേന പവത്തോ സദ്ദനയോ അത്ഥനയോ ച. പാളിമുത്തോ ച സോ വിനിച്ഛയോ ചാതി പാളിമുത്തവിനിച്ഛയോ, തം പാളിമുത്തവിനിച്ഛയം. ഇദഞ്ച ‘‘ആനഗരാ ഖദിരവന’’ന്തിആദീസു വിയ യേഭുയ്യനയവസേന വുത്തം കത്ഥചി പാളിവിനിച്ഛയസ്സപി ദിസ്സനതോ. പോരാണടീകായം പന പാളിവിനിച്ഛയോ ച പാളിമുത്തവിനിച്ഛയോ ച പാളിമുത്തവിനിച്ഛയോതി ഏവം ഏകദേസസരൂപേകസേസവസേന വാ ഏതം വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബന്തി ദുതിയനയോപി വുത്തോ, ഏവഞ്ച സതി പാളിവിനിച്ഛയപാളിമുത്തവിനിച്ഛയേഹി അഞ്ഞസ്സ വിനിച്ഛയസ്സ അഭാവാ കിമേതേന ഗന്ഥഗരുകരേന പാളിമുത്തഗ്ഗഹണേന. വിസേസനഞ്ഹി സമ്ഭവബ്യഭിചാരേ ച സതി സാത്ഥകം സിയാതി പഠമനയോവ ആരാധനീയോ ഹോതി.
Pakaṭṭhānaṃ āḷīti pāḷi, uttamānaṃ vacanānaṃ anukkamoti attho. Atha vā attatthaparatthādibhedaṃ atthaṃ pāleti rakkhatīti pāḷi, laḷānamaviseso. Kā sā? Vinayatanti. Muccatīti mutto, pāḷito mutto pāḷimutto. Chindiyate anenāti chayo, nīharitvā chayo nicchayo, visesena nicchayo vinicchayo, khilamaddanākārena pavatto saddanayo atthanayo ca. Pāḷimutto ca so vinicchayo cāti pāḷimuttavinicchayo, taṃ pāḷimuttavinicchayaṃ. Idañca ‘‘ānagarā khadiravana’’ntiādīsu viya yebhuyyanayavasena vuttaṃ katthaci pāḷivinicchayassapi dissanato. Porāṇaṭīkāyaṃ pana pāḷivinicchayo ca pāḷimuttavinicchayo ca pāḷimuttavinicchayoti evaṃ ekadesasarūpekasesavasena vā etaṃ vuttanti daṭṭhabbanti dutiyanayopi vutto, evañca sati pāḷivinicchayapāḷimuttavinicchayehi aññassa vinicchayassa abhāvā kimetena ganthagarukarena pāḷimuttaggahaṇena. Visesanañhi sambhavabyabhicāre ca sati sātthakaṃ siyāti paṭhamanayova ārādhanīyo hoti.
ഏവം സഹേതുകം അഭിധേയ്യം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി കരണപ്പകാരം ദസ്സേതി ‘‘സമാഹരിത്വാ’’തിആദിനാ. ദുവിധോ ഹേത്ഥ കരണപ്പകാരോ ഏകത്ഥസമാഹരണഅനാകുലകരണവസേന. സോ ദുവിധോപി തേന പകാരേന പകരണസ്സ കതത്താ ‘‘കരണപ്പകാരോ’’തി വുച്ചതി. തത്ഥ സമാഹരിസ്സാമീതി സമാഹരിത്വാ, സം-സദ്ദോ സങ്ഖേപത്ഥോ, തസ്മാ സങ്ഖിപിയ ആഹരിസ്സാമീതി അത്ഥോ. അനാഗതകാലികവസേന പച്ചമാനേന ‘‘ദസ്സയിസ്സ’’ന്തി പദേന സമാനകാലത്താ അനാഗതകാലികോ ഇധ ത്വാ-പച്ചയോ വുത്തോ. ഏകത്ഥാതി ഏകസ്മിം ഇധ വിനയസങ്ഗഹപ്പകരണേ. ഏകത്ഥാതി വാ ഏകതോ. ദസ്സയിസ്സന്തി ദസ്സയിസ്സാമി, ഞാപയിസ്സാമീതി അത്ഥോ. ആകുലതി ബ്യാകുലതീതി ആകുലോ, ന ആകുലോ അനാകുലോ, പുബ്ബാപരബ്യാകിണ്ണവിരഹിതോ പാളിമുത്തവിനിച്ഛയോ. അനാകുലന്തി പന ഭാവനപുംസകം, തസ്മാ കരധാതുമയേന കത്വാസദ്ദേന യോജേത്വാ ദസ്സനകിരിയായ സമ്ബന്ധിതബ്ബം.
Evaṃ sahetukaṃ abhidheyyaṃ dassetvā idāni karaṇappakāraṃ dasseti ‘‘samāharitvā’’tiādinā. Duvidho hettha karaṇappakāro ekatthasamāharaṇaanākulakaraṇavasena. So duvidhopi tena pakārena pakaraṇassa katattā ‘‘karaṇappakāro’’ti vuccati. Tattha samāharissāmīti samāharitvā, saṃ-saddo saṅkhepattho, tasmā saṅkhipiya āharissāmīti attho. Anāgatakālikavasena paccamānena ‘‘dassayissa’’nti padena samānakālattā anāgatakāliko idha tvā-paccayo vutto. Ekatthāti ekasmiṃ idha vinayasaṅgahappakaraṇe. Ekatthāti vā ekato. Dassayissanti dassayissāmi, ñāpayissāmīti attho. Ākulati byākulatīti ākulo, na ākulo anākulo, pubbāparabyākiṇṇavirahito pāḷimuttavinicchayo. Anākulanti pana bhāvanapuṃsakaṃ, tasmā karadhātumayena katvāsaddena yojetvā dassanakiriyāya sambandhitabbaṃ.
ഏവം രതനത്തയപണാമാദികം പുബ്ബകരണം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി യേ പാളിമുത്തവിനിച്ഛയേ ദസ്സേതുകാമോ, തേസം അനുക്കമകരണത്ഥം മാതികം ഠപേന്തോ ‘‘തത്രായം മാതികാ’’തിആദിമാഹ. മാതികായ ഹി അസതി ദസ്സിതവിനിച്ഛയാ വികിരന്തി വിധംസേന്തി യഥാ തം സുത്തേന അസങ്ഗഹിതാനി പുപ്ഫാനി. സന്തിയാ പന മാതികായ ദസ്സിതവിനിച്ഛയാ ന വികിരന്തി ന വിധംസേന്തി യഥാ തം സുത്തേന സങ്ഗഹിതാനി പുപ്ഫാനി. തം തം അത്ഥം ജാനിതുകാമേഹി മാതികാനുസാരേന ഗന്ത്വാ ഇച്ഛിതിച്ഛിതവിനിച്ഛയം പത്വാ സോ സോ അത്ഥോ ജാനിതബ്ബോ ഹോതി, തസ്മാ സുഖഗ്ഗഹണത്ഥം മാതികാ ഠപിതാ. തത്ഥ തത്രാതി തസ്മിം പാളിമുത്തവിനിച്ഛയേ. അയന്തി അയം മയാ വക്ഖമാനാ. മാതാ വിയാതി മാതികാ. യഥാ ഹി പുത്താ മാതിതോ പഭവന്തി, ഏവം നിദ്ദേസപദാനി ഉദ്ദേസതോ പഭവന്തി, തസ്മാ ഉദ്ദേസോ മാതികാ വിയാതി ‘‘മാതികാ’’തി വുച്ചതി.
Evaṃ ratanattayapaṇāmādikaṃ pubbakaraṇaṃ dassetvā idāni ye pāḷimuttavinicchaye dassetukāmo, tesaṃ anukkamakaraṇatthaṃ mātikaṃ ṭhapento ‘‘tatrāyaṃ mātikā’’tiādimāha. Mātikāya hi asati dassitavinicchayā vikiranti vidhaṃsenti yathā taṃ suttena asaṅgahitāni pupphāni. Santiyā pana mātikāya dassitavinicchayā na vikiranti na vidhaṃsenti yathā taṃ suttena saṅgahitāni pupphāni. Taṃ taṃ atthaṃ jānitukāmehi mātikānusārena gantvā icchiticchitavinicchayaṃ patvā so so attho jānitabbo hoti, tasmā sukhaggahaṇatthaṃ mātikā ṭhapitā. Tattha tatrāti tasmiṃ pāḷimuttavinicchaye. Ayanti ayaṃ mayā vakkhamānā. Mātā viyāti mātikā. Yathā hi puttā mātito pabhavanti, evaṃ niddesapadāni uddesato pabhavanti, tasmā uddeso mātikā viyāti ‘‘mātikā’’ti vuccati.
ദിവാസേയ്യാതിആദീസു ദിവാസേയ്യാ ദിവാസേയ്യവിനിച്ഛയകഥാ. പരിക്ഖാരോ പരിക്ഖാരവിനിച്ഛയകഥാ…പേ॰… പകിണ്ണകം പകിണ്ണകവിനിച്ഛയകഥാതി യോജനാ. തേനേവ വക്ഖതി ‘‘ദിവാസയനവിനിച്ഛയകഥാ സമത്താ’’തിആദി. ഇതി-സദ്ദോ ഇദമത്ഥോ വാ നിദസ്സനത്ഥോ വാ പരിസമാപനത്ഥോ വാ. തേസു ഇദമത്ഥേ കാ സാ? ദിവാസേയ്യാ…പേ॰… പകിണ്ണകം ഇതി അയന്തി. നിദസ്സനത്ഥേ കഥം സാ? ദിവാസേയ്യാ…പേ॰… പകിണ്ണകം ഇതി ദട്ഠബ്ബാതി. പരിസമാപനത്ഥേ സാ കിത്തകേന പരിസമത്താ? ദിവാസേയ്യാ…പേ॰… പകിണ്ണകം ഇതി ഏത്തകേന പരിസമത്താതി അത്ഥോ. ഇമേസം പന ദിവാസേയ്യാദിപദാനം വാക്യവിഗ്ഗഹം കത്വാ അത്ഥേ ഇധ വുച്ചമാനേ അതിപപഞ്ചോ ഭവിസ്സതി, സോതൂനഞ്ച ദുസ്സല്ലക്ഖണീയോ, തസ്മാ തസ്സ തസ്സ നിദ്ദേസസ്സ ആദിമ്ഹിയേവ യഥാനുരൂപം വക്ഖാമ.
Divāseyyātiādīsu divāseyyā divāseyyavinicchayakathā. Parikkhāro parikkhāravinicchayakathā…pe… pakiṇṇakaṃ pakiṇṇakavinicchayakathāti yojanā. Teneva vakkhati ‘‘divāsayanavinicchayakathā samattā’’tiādi. Iti-saddo idamattho vā nidassanattho vā parisamāpanattho vā. Tesu idamatthe kā sā? Divāseyyā…pe… pakiṇṇakaṃ iti ayanti. Nidassanatthe kathaṃ sā? Divāseyyā…pe… pakiṇṇakaṃ iti daṭṭhabbāti. Parisamāpanatthe sā kittakena parisamattā? Divāseyyā…pe… pakiṇṇakaṃ iti ettakena parisamattāti attho. Imesaṃ pana divāseyyādipadānaṃ vākyaviggahaṃ katvā atthe idha vuccamāne atipapañco bhavissati, sotūnañca dussallakkhaṇīyo, tasmā tassa tassa niddesassa ādimhiyeva yathānurūpaṃ vakkhāma.
ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.