| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-अभिनव-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
गन्थारम्भकथावण्णना
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
सब्बकुसलधम्मप्पमुखस्स विपुलोळारगुणविसेसावहस्स परमगम्भीरस्स पातिमोक्खस्स अत्थसंवण्णनं कत्तुकामोयमाचरियो पठमं ताव ‘‘बुद्धं धम्म’’न्तिआदिना रतनत्तयप्पणामकरणेन अत्तनो चित्तसन्तानं पुनाति। विसुद्धचित्तसन्ताननिस्सया हि पञ्ञा तिक्खविसदभावप्पत्तिया यथाधिप्पेतसंवण्णनाय परियोसानगमनसमत्था होतीति । अपिच रतनत्तयप्पणामेन विधुतसब्बकिब्बिसे चित्तसन्ताने भवन्तरूपचितानिपि अन्तरायिककम्मानि पच्चयवेकल्लतो यथाधिप्पेताय अत्थसंवण्णनाय नालमन्तरायकरणायातिपि आचरियस्स रतनत्तयवन्दना।
Sabbakusaladhammappamukhassa vipuloḷāraguṇavisesāvahassa paramagambhīrassa pātimokkhassa atthasaṃvaṇṇanaṃ kattukāmoyamācariyo paṭhamaṃ tāva ‘‘buddhaṃ dhamma’’ntiādinā ratanattayappaṇāmakaraṇena attano cittasantānaṃ punāti. Visuddhacittasantānanissayā hi paññā tikkhavisadabhāvappattiyā yathādhippetasaṃvaṇṇanāya pariyosānagamanasamatthā hotīti . Apica ratanattayappaṇāmena vidhutasabbakibbise cittasantāne bhavantarūpacitānipi antarāyikakammāni paccayavekallato yathādhippetāya atthasaṃvaṇṇanāya nālamantarāyakaraṇāyātipi ācariyassa ratanattayavandanā.
तत्थ बुद्धसद्दस्स ताव ‘‘बुज्झिता सच्चानीति बुद्धो, बोधेता पजायाति बुद्धो’’तिआदिना (महानि॰ १९२; चूळनि॰ पारायनत्थुतिगाथानिद्देस ९७; पटि॰ म॰ १.१६२) निद्देसनयेन अत्थो वेदितब्बो। अथ वा सवासनाय अञ्ञाणनिद्दाय अच्चन्तविगमतो, बुद्धिया वा विकसितभावतो बुद्धवाति बुद्धो जागरणविकसनत्थवसेन। अथ वा कस्सचिपि ञेय्यधम्मस्स अनवबुद्धस्स अभावेन, ञेय्यविसेसस्स च कम्मभावेन अग्गहणतो कम्मवचनिच्छाय अभावेन अवगमनत्थवसेनेव कत्तुनिद्देसो लब्भतीति बुद्धवाति बुद्धो यथा ‘‘दिक्खितो न ददाती’’ति। अत्थतो पन पारमितापरिभावितेन सयम्भुञाणेन सहवासनाय विगतविद्धस्तनिरवसेसुपक्किलेसो महाकरुणासब्बञ्ञुतञ्ञाणादिअपरिमेय्यगुणगणाधारोव खन्धसन्तानो बुद्धो। यथाह –
Tattha buddhasaddassa tāva ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162) niddesanayena attho veditabbo. Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho jāgaraṇavikasanatthavasena. Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena, ñeyyavisesassa ca kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho yathā ‘‘dikkhito na dadātī’’ti. Atthato pana pāramitāparibhāvitena sayambhuñāṇena sahavāsanāya vigataviddhastaniravasesupakkileso mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimeyyaguṇagaṇādhārova khandhasantāno buddho. Yathāha –
‘‘बुद्धोति यो सो भगवा सयम्भू अनाचरियको पुब्बे अननुस्सुतेसु धम्मेसु सामं सच्चानि अभिसम्बुज्झि, तत्थ च सब्बञ्ञुतं पत्तो, बलेसु च वसीभाव’’न्ति (महानि॰ १९२; चूळनि॰ पारायनत्थुतिगाथानिद्देस ९७; पटि॰ म॰ १.१६१),
‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto, balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161),
तं बुद्धं।
Taṃ buddhaṃ.
धारेतीति धम्मो। अयञ्हि यथानुसिट्ठं पटिपज्जमाने अपायदुक्खे, संसारदुक्खे च अपतमाने धारेतीति, तन्निब्बत्तककिलेसविद्धंसनञ्चेत्थ धारणं। एवञ्च कत्वा अरियमग्गो, तस्स तदत्थसिद्धिहेतुताय निब्बानञ्चाति उभयमेव निप्परियायतो धारेति। अरियफलञ्च पन तंसमुच्छिन्नकिलेसपटिप्पस्सम्भनेन तदनुकूलताय, परियत्तिधम्मो च तदधिगमहेतुतायाति उभयम्पि परियायतो धारेतीति वेदितब्बं, तं धम्मं। च-सद्दो समुच्चयत्थो। तेन यथावुत्तं बुद्धं, इमञ्च धम्मं वन्दित्वाति बुद्धरतनेन सह वन्दनकिरियाय धम्मरतनं समुच्चिनोति।
Dhāretīti dhammo. Ayañhi yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyadukkhe, saṃsāradukkhe ca apatamāne dhāretīti, tannibbattakakilesaviddhaṃsanañcettha dhāraṇaṃ. Evañca katvā ariyamaggo, tassa tadatthasiddhihetutāya nibbānañcāti ubhayameva nippariyāyato dhāreti. Ariyaphalañca pana taṃsamucchinnakilesapaṭippassambhanena tadanukūlatāya, pariyattidhammo ca tadadhigamahetutāyāti ubhayampi pariyāyato dhāretīti veditabbaṃ, taṃ dhammaṃ. Ca-saddo samuccayattho. Tena yathāvuttaṃ buddhaṃ, imañca dhammaṃ vanditvāti buddharatanena saha vandanakiriyāya dhammaratanaṃ samuccinoti.
न केवलं इदं द्वयमेवाति आह ‘‘सङ्घञ्चा’’ति। अरियेन दिट्ठिसीलसामञ्ञेन संहतो घटितोति सङ्घो, अट्ठअरियपुग्गलसमूहो। तेहि तेहि वा मग्गफलेहि किलेसदरथानं समुच्छेदपटिप्पस्सम्भनवसेन सम्मदेव घातितत्ता सङ्घो, पोथुज्जनिकसङ्घस्सापि पुब्बभागप्पटिपदाय ठितत्ता पुरिमचेतनाय विय दाने एत्थेव सङ्गहो दट्ठब्बो। सोपि हि किञ्चापि अरियेन दिट्ठिसीलसामञ्ञेन असंहतो, निय्यानिकपक्खियेन पन पोथुज्जनिकेन संहतत्ता दक्खिणेय्यपणिपातारहो सङ्घोयेवाति, तं सङ्घं। च-सद्दस्सत्थो एत्थापि वुत्तनयेनेव वेदितब्बो।
Na kevalaṃ idaṃ dvayamevāti āha ‘‘saṅghañcā’’ti. Ariyena diṭṭhisīlasāmaññena saṃhato ghaṭitoti saṅgho, aṭṭhaariyapuggalasamūho. Tehi tehi vā maggaphalehi kilesadarathānaṃ samucchedapaṭippassambhanavasena sammadeva ghātitattā saṅgho, pothujjanikasaṅghassāpi pubbabhāgappaṭipadāya ṭhitattā purimacetanāya viya dāne ettheva saṅgaho daṭṭhabbo. Sopi hi kiñcāpi ariyena diṭṭhisīlasāmaññena asaṃhato, niyyānikapakkhiyena pana pothujjanikena saṃhatattā dakkhiṇeyyapaṇipātāraho saṅghoyevāti, taṃ saṅghaṃ. Ca-saddassattho etthāpi vuttanayeneva veditabbo.
किंविसिट्ठं बुद्धं, धम्मं, सङ्घञ्चाति आह ‘‘वन्दनामानपूजासक्कारभाजन’’न्ति। इदञ्च विसेसनं पच्चेकं योजेतब्बं ‘‘वन्दनामानपूजासक्कारभाजनं। बुद्धं…पे॰… वन्दनामानपूजासक्कारभाजनं सङ्घञ्चा’’ति। तत्थ सदेवकेन लोकेन अरहतादीहि गुणेहि सेट्ठभावेन करियमानो पणामो वन्दना, सम्मानो मानो, गन्धपुप्फादीहि उपहारो पूजा, अभिसङ्खतपच्चयदानं सक्कारो, वन्दना च मानो च पूजा च सक्कारो च वन्दनामानपूजासक्कारा, तेसं महप्फलभावकरणेन भाजनत्ता आधारत्ता वन्दनामानपूजासक्कारभाजनं। इमिना रतनत्तयस्स अरहतादीहि गुणेहि असमभावं दस्सेति। तन्दस्सनम्पि तक्कतस्स निपच्चकारस्स ससन्तानपवनादिवसेन यथाधिप्पेताय अत्थसंवण्णनाय निप्फादनसमत्थभावदीपनत्थन्ति वेदितब्बं।
Kiṃvisiṭṭhaṃ buddhaṃ, dhammaṃ, saṅghañcāti āha ‘‘vandanāmānapūjāsakkārabhājana’’nti. Idañca visesanaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ ‘‘vandanāmānapūjāsakkārabhājanaṃ. Buddhaṃ…pe… vandanāmānapūjāsakkārabhājanaṃ saṅghañcā’’ti. Tattha sadevakena lokena arahatādīhi guṇehi seṭṭhabhāvena kariyamāno paṇāmo vandanā, sammāno māno, gandhapupphādīhi upahāro pūjā, abhisaṅkhatapaccayadānaṃ sakkāro, vandanā ca māno ca pūjā ca sakkāro ca vandanāmānapūjāsakkārā, tesaṃ mahapphalabhāvakaraṇena bhājanattā ādhārattā vandanāmānapūjāsakkārabhājanaṃ. Iminā ratanattayassa arahatādīhi guṇehi asamabhāvaṃ dasseti. Tandassanampi takkatassa nipaccakārassa sasantānapavanādivasena yathādhippetāya atthasaṃvaṇṇanāya nipphādanasamatthabhāvadīpanatthanti veditabbaṃ.
विप्पसन्नेन चेतसा वन्दित्वाति अरहतादिअनेकप्पकारगुणविसेसानुस्सरणवसेन विविधेन, विसेसेन वा पसन्नेन मनसा सद्धिं कायवाचाहि करणभूताहि अभिवन्दियाति अत्थो, तीहि द्वारेहि नमस्सित्वाति वुत्तं होति। तिविधा चायं वन्दना कायवचीमनोवन्दनानं वसेन। तत्थ बुद्धादिगुणारम्मणा कामावचरकुसलकिरियानं अञ्ञतरचेतना कायवचीविञ्ञत्तियो समुट्ठापेत्वा कायवचीद्वारवसेन उप्पन्ना कायवचीवन्दनाति वुच्चति, उभयविञ्ञत्तियो पन असमुट्ठापेत्वा मनोद्वारवसेन उप्पन्ना मनोवन्दनाति। इमस्स पदस्स ‘‘वण्णनं वण्णयिस्सामी’’ति इमिना सम्बन्धो।
Vippasannena cetasā vanditvāti arahatādianekappakāraguṇavisesānussaraṇavasena vividhena, visesena vā pasannena manasā saddhiṃ kāyavācāhi karaṇabhūtāhi abhivandiyāti attho, tīhi dvārehi namassitvāti vuttaṃ hoti. Tividhā cāyaṃ vandanā kāyavacīmanovandanānaṃ vasena. Tattha buddhādiguṇārammaṇā kāmāvacarakusalakiriyānaṃ aññataracetanā kāyavacīviññattiyo samuṭṭhāpetvā kāyavacīdvāravasena uppannā kāyavacīvandanāti vuccati, ubhayaviññattiyo pana asamuṭṭhāpetvā manodvāravasena uppannā manovandanāti. Imassa padassa ‘‘vaṇṇanaṃ vaṇṇayissāmī’’ti iminā sambandho.
एवं रतनत्तयस्स पणामं दस्सेत्वा इदानि अत्तनो निस्सयभूतानं अट्ठकथाचरियानञ्च पणामं दस्सेन्तो ‘‘थेरवंसप्पदीपान’’न्तिआदिमाह। तत्थ कतञ्जली पुब्बाचरियसीहानं नमो कत्वाति सम्बन्धो। कतो अञ्जलि करपुटो एतेनाति कतञ्जली। छन्दानुरक्खणत्थञ्हेत्थ दीघो , कतञ्जली हुत्वाति वुत्तं होति। पुब्बाचरिया पोराणट्ठकथाकारा तम्बपण्णिया महाथेरा, ते एव परिस्सयसहनतो, पटिपक्खभूतकिलेसहननतो, परवादिमिगेहि अपधंसनीयतो च सीहसदिसत्ता सीहाति पुब्बाचरियसीहा, तेसं पुब्बाचरियसीहानं। कीदिसा ते पुब्बाचरियसीहा, येसं तया नमो करीयतीति आह ‘‘थेरवंसप्पदीपान’’न्तिआदि। तत्थ थेरवंसप्पदीपानन्ति थिरेहि सीलक्खन्धादीहि समन्नागताति थेरा, महाकस्सपादयो, तेसं वंसो अन्वयोति थेरवंसो। एतेन भिन्नलद्धिकानं सत्तरसभेदानं महासङ्घिकादीनं वंसं पटिक्खिपति, थेरवंसपरियापन्ना हुत्वा पन आगमाधिगमसम्पन्नत्ता पञ्ञापज्जोतेन तस्स थेरवंसस्स दीपनतो थेरवंसप्पदीपा, पुब्बाचरियसीहा, तेसं थेरवंसप्पदीपानं। असंहीरत्ता थिरानं। विनयक्कमेति आरम्भानुरूपवचनमेतं, ते पन सुत्ताभिधम्मेसुपि थिरा एव।
Evaṃ ratanattayassa paṇāmaṃ dassetvā idāni attano nissayabhūtānaṃ aṭṭhakathācariyānañca paṇāmaṃ dassento ‘‘theravaṃsappadīpāna’’ntiādimāha. Tattha katañjalī pubbācariyasīhānaṃ namo katvāti sambandho. Kato añjali karapuṭo etenāti katañjalī. Chandānurakkhaṇatthañhettha dīgho , katañjalī hutvāti vuttaṃ hoti. Pubbācariyā porāṇaṭṭhakathākārā tambapaṇṇiyā mahātherā, te eva parissayasahanato, paṭipakkhabhūtakilesahananato, paravādimigehi apadhaṃsanīyato ca sīhasadisattā sīhāti pubbācariyasīhā, tesaṃ pubbācariyasīhānaṃ. Kīdisā te pubbācariyasīhā, yesaṃ tayā namo karīyatīti āha ‘‘theravaṃsappadīpāna’’ntiādi. Tattha theravaṃsappadīpānanti thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatāti therā, mahākassapādayo, tesaṃ vaṃso anvayoti theravaṃso. Etena bhinnaladdhikānaṃ sattarasabhedānaṃ mahāsaṅghikādīnaṃ vaṃsaṃ paṭikkhipati, theravaṃsapariyāpannā hutvā pana āgamādhigamasampannattā paññāpajjotena tassa theravaṃsassa dīpanato theravaṃsappadīpā, pubbācariyasīhā, tesaṃ theravaṃsappadīpānaṃ. Asaṃhīrattā thirānaṃ. Vinayakkameti ārambhānurūpavacanametaṃ, te pana suttābhidhammesupi thirā eva.
एवं अट्ठकथाचरियानम्पि पणामं दस्सेत्वा इदानि संवण्णेतब्बधम्मविसेसस्स अभिधानानिसंसं, देसकसम्पत्तियो च दस्सेन्तो ‘‘पामोक्ख’’न्तिआदिमाह। तत्थ महेसिना यं पातिमोक्खं पकासितन्ति सम्बन्धो। तत्थ महेसिनाति महन्ते सीलादिके पञ्च धम्मक्खन्धे एसी गवेसीति महेसि। महन्तेहि एसितोति वा पुथुज्जनसेखासेखइसीहि विसिट्ठत्ता महन्तो इसीति वा महेसि, सम्मासम्बुद्धो, तेन महेसिना। पातिमोक्खन्ति सत्तापत्तिक्खन्धसंवरभूतं सिक्खापदसीलं, तद्दीपनतो उभतोविभङ्गसुत्तसङ्खातं गन्थपातिमोक्खमेव वा। किम्भूतन्ति आह ‘‘पामोक्ख’’न्तिआदि। पमुखे साधूति पमोक्खं, पमोक्खमेव पामोक्खं, वज्जपटिपक्खत्ता अनवज्जानं समाधिपञ्ञासङ्खातानं परित्तमहग्गतलोकुत्तरानं कुसलानं धम्मानं आदि पतिट्ठाभूतन्ति अत्थो। ‘‘सीले पतिट्ठाय नरो सपञ्ञो, चित्तं पञ्ञञ्च भावय’’न्ति (सं॰ नि॰ १.२३, १९२; पेटको॰ २२; मि॰ प॰ २.१.९) हि वुत्तं। मुखमिवाति मुखं, द्वारं। यथा हि सत्तानं खज्जभोज्जलेय्यपेय्यवसेन चतुब्बिधोपि आहारो मुखेन पविसित्वा अङ्गपच्चङ्गानि फरति, एवं योगिनोपि चातुभूमककुसलं सीलमुखेन पविसित्वा अत्थसिद्धिं सम्पादेति। तेन वुत्तं ‘‘मुखमिवाति मुख’’न्ति। अथ वा मुखं द्वारं मोक्खप्पवेसाय निब्बानसच्छिकिरियायाति अत्थो। वुत्तञ्हि –
Evaṃ aṭṭhakathācariyānampi paṇāmaṃ dassetvā idāni saṃvaṇṇetabbadhammavisesassa abhidhānānisaṃsaṃ, desakasampattiyo ca dassento ‘‘pāmokkha’’ntiādimāha. Tattha mahesinā yaṃ pātimokkhaṃ pakāsitanti sambandho. Tattha mahesināti mahante sīlādike pañca dhammakkhandhe esī gavesīti mahesi. Mahantehi esitoti vā puthujjanasekhāsekhaisīhi visiṭṭhattā mahanto isīti vā mahesi, sammāsambuddho, tena mahesinā. Pātimokkhanti sattāpattikkhandhasaṃvarabhūtaṃ sikkhāpadasīlaṃ, taddīpanato ubhatovibhaṅgasuttasaṅkhātaṃ ganthapātimokkhameva vā. Kimbhūtanti āha ‘‘pāmokkha’’ntiādi. Pamukhe sādhūti pamokkhaṃ, pamokkhameva pāmokkhaṃ, vajjapaṭipakkhattā anavajjānaṃ samādhipaññāsaṅkhātānaṃ parittamahaggatalokuttarānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ādi patiṭṭhābhūtanti attho. ‘‘Sīle patiṭṭhāya naro sapañño, cittaṃ paññañca bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23, 192; peṭako. 22; mi. pa. 2.1.9) hi vuttaṃ. Mukhamivāti mukhaṃ, dvāraṃ. Yathā hi sattānaṃ khajjabhojjaleyyapeyyavasena catubbidhopi āhāro mukhena pavisitvā aṅgapaccaṅgāni pharati, evaṃ yoginopi cātubhūmakakusalaṃ sīlamukhena pavisitvā atthasiddhiṃ sampādeti. Tena vuttaṃ ‘‘mukhamivāti mukha’’nti. Atha vā mukhaṃ dvāraṃ mokkhappavesāya nibbānasacchikiriyāyāti attho. Vuttañhi –
‘‘अविप्पटिसारत्थानि खो, आनन्द, कुसलानि सीलानी’’ति (अ॰ नि॰ ११.१)।
‘‘Avippaṭisāratthāni kho, ānanda, kusalāni sīlānī’’ti (a. ni. 11.1).
तथा –
Tathā –
‘‘अविप्पटिसारो पामोज्जत्थाय, पामोज्जं पीतत्थाय, पीति पस्सद्धत्थाय, पस्सद्धि सुखत्थाय, सुखं समाधत्थाय, समाधि यथाभूतञाणदस्सनत्थाय, यथाभूतञाणदस्सनं निब्बिदत्थाय, निब्बिदा विरागत्थाय, विरागो विमुत्तत्थाय, विमुत्ति विमुत्तिञाणदस्सनत्थाय, विमुत्तिञाणदस्सनं अनुपादापरिनिब्बानत्थाया’’ति (परि॰ ३६६) च।
‘‘Avippaṭisāro pāmojjatthāya, pāmojjaṃ pītatthāya, pīti passaddhatthāya, passaddhi sukhatthāya, sukhaṃ samādhatthāya, samādhi yathābhūtañāṇadassanatthāya, yathābhūtañāṇadassanaṃ nibbidatthāya, nibbidā virāgatthāya, virāgo vimuttatthāya, vimutti vimuttiñāṇadassanatthāya, vimuttiñāṇadassanaṃ anupādāparinibbānatthāyā’’ti (pari. 366) ca.
एवं संवण्णेतब्बधम्मस्स अभिधानादिं दस्सेत्वा इदानि संवण्णनाय निमित्तं दस्सेतुं ‘‘सूरतेना’’तिआदिना चतुत्थगाथमाह। तत्थ सूरतेनाति सोभने रतोति सूरतो उ-कारस्स दीघं कत्वा, तेन सूरतेन, सोभने कायिकवाचसिककम्मे रतेनाति अत्थो, विनीतेनाति वुत्तं होति। निवातेनाति नीचवुत्तिना। सुचिसल्लेखवुत्तिनाति सुचिभूता किलेससल्लिखनसमत्था वुत्ति पटिपत्ति एतस्साति सुचिसल्लेखवुत्ति, तेन सुचिसल्लेखवुत्तिना, परिसुद्धाय अप्पिच्छवुत्तिया समन्नागतेनाति अत्थो। विनयाचारयुत्तेनाति वारित्तचारित्तसीलसम्पन्नेन। अथ वा विनयोति चेत्थ पातिमोक्खसंवरादिभेदो संवरविनयो। आचारोति आचारगोचरनिद्देसे आगतसमणसारुप्पाचारो । सोणत्थेरेनाति एत्थ सोणोति तस्स नामं। थिरेहि सीलक्खन्धादीहि समन्नागतत्ता थेरो। याचितोति अभियाचितो। थेरो हि पातिमोक्खस्स गम्भीरताय दुरवगाहतं, आचरियस्स च तंसंवण्णनाय सामत्थियं ञत्वा ‘‘पातिमोक्खस्स तया अत्थसंवण्णना कातब्बा। एवञ्हि सासनस्स सुचिरट्ठितिकता होती’’ति सानिसंसगारवेन याचनं अकासि। तदस्स याचनं अत्तनो संवण्णनाय निदानभूतं दस्सेन्तो ‘‘याचितो’’ति आह।
Evaṃ saṃvaṇṇetabbadhammassa abhidhānādiṃ dassetvā idāni saṃvaṇṇanāya nimittaṃ dassetuṃ ‘‘sūratenā’’tiādinā catutthagāthamāha. Tattha sūratenāti sobhane ratoti sūrato u-kārassa dīghaṃ katvā, tena sūratena, sobhane kāyikavācasikakamme ratenāti attho, vinītenāti vuttaṃ hoti. Nivātenāti nīcavuttinā. Sucisallekhavuttināti sucibhūtā kilesasallikhanasamatthā vutti paṭipatti etassāti sucisallekhavutti, tena sucisallekhavuttinā, parisuddhāya appicchavuttiyā samannāgatenāti attho. Vinayācārayuttenāti vārittacārittasīlasampannena. Atha vā vinayoti cettha pātimokkhasaṃvarādibhedo saṃvaravinayo. Ācāroti ācāragocaraniddese āgatasamaṇasāruppācāro . Soṇattherenāti ettha soṇoti tassa nāmaṃ. Thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā thero. Yācitoti abhiyācito. Thero hi pātimokkhassa gambhīratāya duravagāhataṃ, ācariyassa ca taṃsaṃvaṇṇanāya sāmatthiyaṃ ñatvā ‘‘pātimokkhassa tayā atthasaṃvaṇṇanā kātabbā. Evañhi sāsanassa suciraṭṭhitikatā hotī’’ti sānisaṃsagāravena yācanaṃ akāsi. Tadassa yācanaṃ attano saṃvaṇṇanāya nidānabhūtaṃ dassento ‘‘yācito’’ti āha.
एत्थ च ‘‘सूरतेना’’ति इमिनास्स सोरच्चं वुच्चति। ‘‘निवातेना’’ति इमिना नीचमनता निवातवुत्तिता, याय निवातवुत्तिताय समन्नागतो पुग्गलो निहतमानो, निहतदप्पो, पादपुञ्छनचोळकसमो, भिन्नविसाणूसभसमो, उद्धटदाठसप्पसमो च हुत्वा सण्हो सखिलो सुखसम्भासो होति। ‘‘सुचिसल्लेखवुत्तिना’’ति इमिना इन्द्रियसंवरपच्चयसन्निस्सितआजीवपारिसुद्धिसीलं। ‘‘विनयाचारयुत्तेना’’ति इमिना पातिमोक्खसंवरसीलं वुत्तन्ति वेदितब्बं। एवमनेकगुणेहि तस्स अभित्थवनं यथावुत्तगुणसमन्नागतस्स सब्रह्मचारिनो अज्झेसनं न सक्का पटिबाहितुन्ति परमगम्भीरस्सापि पातिमोक्खस्स अत्थसंवण्णनायं पवत्ताति दस्सनत्थं। किञ्च – तादिसस्स अज्झेसनं निस्साय करियमाना अत्थसंवण्णना तस्स अज्झेसनाधिपच्चेन, ममञ्च उस्साहसम्पत्तिया न चिरेन परियोसानं गच्छतीति कतन्ति वेदितब्बं।
Ettha ca ‘‘sūratenā’’ti imināssa soraccaṃ vuccati. ‘‘Nivātenā’’ti iminā nīcamanatā nivātavuttitā, yāya nivātavuttitāya samannāgato puggalo nihatamāno, nihatadappo, pādapuñchanacoḷakasamo, bhinnavisāṇūsabhasamo, uddhaṭadāṭhasappasamo ca hutvā saṇho sakhilo sukhasambhāso hoti. ‘‘Sucisallekhavuttinā’’ti iminā indriyasaṃvarapaccayasannissitaājīvapārisuddhisīlaṃ. ‘‘Vinayācārayuttenā’’ti iminā pātimokkhasaṃvarasīlaṃ vuttanti veditabbaṃ. Evamanekaguṇehi tassa abhitthavanaṃ yathāvuttaguṇasamannāgatassa sabrahmacārino ajjhesanaṃ na sakkā paṭibāhitunti paramagambhīrassāpi pātimokkhassa atthasaṃvaṇṇanāyaṃ pavattāti dassanatthaṃ. Kiñca – tādisassa ajjhesanaṃ nissāya kariyamānā atthasaṃvaṇṇanā tassa ajjhesanādhipaccena, mamañca ussāhasampattiyā na cirena pariyosānaṃ gacchatīti katanti veditabbaṃ.
एवं संवण्णनाय निमित्तं दस्सेत्वा इदानि तस्सवने सोतुजनस्सादरं जनेतुं तप्पयोजनकरणप्पकारनिस्सयाभिधानादिं दस्सेन्तो ‘‘तत्था’’तिआदिगाथाद्वयमाह। तत्थ तत्थाति ‘‘यं महेसिना पातिमोक्खं पकासित’’न्ति वुत्तं, तस्मिं पातिमोक्खे। सञ्जातकङ्खानन्ति पदपदत्थविनिच्छयवसेन सञ्जातकङ्खानं, समुप्पन्नसंसयानन्ति अत्थो। कङ्खावितरणत्थायाति यथावुत्तसंसयस्स अतिक्कमनत्थाय। तस्साति पातिमोक्खस्स। वण्णीयति अत्थो कथीयति एतायाति वण्णना, अट्ठकथा, तं वण्णनं। इमस्स च ‘‘वण्णयिस्सामी’’ति इमिना सम्बन्धो। किंभूतन्ति आह ‘‘परिपुण्णविनिच्छय’’न्तिआदि। परिपुण्णविनिच्छयन्ति खन्धकपरिवारपदभाजनादिवसेन असाधारणविनिच्छयस्स च निदानादिवसेन सत्तरसप्पभेदस्स च सब्बसिक्खापदसाधारणविनिच्छयस्स पकासनतो सम्पुण्णविनिच्छयं।
Evaṃ saṃvaṇṇanāya nimittaṃ dassetvā idāni tassavane sotujanassādaraṃ janetuṃ tappayojanakaraṇappakāranissayābhidhānādiṃ dassento ‘‘tatthā’’tiādigāthādvayamāha. Tattha tatthāti ‘‘yaṃ mahesinā pātimokkhaṃ pakāsita’’nti vuttaṃ, tasmiṃ pātimokkhe. Sañjātakaṅkhānanti padapadatthavinicchayavasena sañjātakaṅkhānaṃ, samuppannasaṃsayānanti attho. Kaṅkhāvitaraṇatthāyāti yathāvuttasaṃsayassa atikkamanatthāya. Tassāti pātimokkhassa. Vaṇṇīyati attho kathīyati etāyāti vaṇṇanā, aṭṭhakathā, taṃ vaṇṇanaṃ. Imassa ca ‘‘vaṇṇayissāmī’’ti iminā sambandho. Kiṃbhūtanti āha ‘‘paripuṇṇavinicchaya’’ntiādi. Paripuṇṇavinicchayanti khandhakaparivārapadabhājanādivasena asādhāraṇavinicchayassa ca nidānādivasena sattarasappabhedassa ca sabbasikkhāpadasādhāraṇavinicchayassa pakāsanato sampuṇṇavinicchayaṃ.
महाविहारवासीनन्ति महामेघवनुय्यानभूमिभागे पतिट्ठितो विहारो महाविहारो, यो सत्थुनो महाबोधिना विभूसितो, तत्थ वसन्ति सीलेनाति महाविहारवासिनो, तेसं महाविहारवासीनं । वाचनामग्गनिस्सितन्ति कथामग्गनिस्सितं, अट्ठकथानिस्सितन्ति अत्थो, महाविहारवासीनं सीहळट्ठकथानयं इध निस्सायाति वुत्तं होति। वण्णयिस्सामीति पवत्तयिस्सामि। नामेनाति अत्तनो गुणनामेन। कङ्खावितरन्ति एतायाति कङ्खावितरणी, तं कङ्खावितरणिं। सुभन्ति अत्थब्यञ्जनसम्पन्नत्ता सुन्दरं, सद्दलक्खणसुभतो, विनिच्छयसुभतो, विञ्ञेय्यसुभतो च सुभं परिसुद्धं। एत्थ च ‘‘कङ्खावितरणत्थाया’’ति इमिना पयोजनं दस्सेति, पुरिपुण्णविनिच्छय’’न्ति इमिना संवण्णनाप्पकारं, ‘‘महाविहारवासीनं वाचनामग्गनिस्सित’’न्ति इमिना संवण्णनाय निस्सयविसुद्धिं निकायन्तरलद्धिसङ्करदोसविवज्जनतो, ‘‘वण्णयिस्सामी’’ति इमिना अत्तनो अज्झासयं दस्सेतीति दट्ठब्बं। ‘‘वत्तयिस्सामी’’तिपि पाठो।
Mahāvihāravāsīnanti mahāmeghavanuyyānabhūmibhāge patiṭṭhito vihāro mahāvihāro, yo satthuno mahābodhinā vibhūsito, tattha vasanti sīlenāti mahāvihāravāsino, tesaṃ mahāvihāravāsīnaṃ . Vācanāmagganissitanti kathāmagganissitaṃ, aṭṭhakathānissitanti attho, mahāvihāravāsīnaṃ sīhaḷaṭṭhakathānayaṃ idha nissāyāti vuttaṃ hoti. Vaṇṇayissāmīti pavattayissāmi. Nāmenāti attano guṇanāmena. Kaṅkhāvitaranti etāyāti kaṅkhāvitaraṇī, taṃ kaṅkhāvitaraṇiṃ. Subhanti atthabyañjanasampannattā sundaraṃ, saddalakkhaṇasubhato, vinicchayasubhato, viññeyyasubhato ca subhaṃ parisuddhaṃ. Ettha ca ‘‘kaṅkhāvitaraṇatthāyā’’ti iminā payojanaṃ dasseti, puripuṇṇavinicchaya’’nti iminā saṃvaṇṇanāppakāraṃ, ‘‘mahāvihāravāsīnaṃ vācanāmagganissita’’nti iminā saṃvaṇṇanāya nissayavisuddhiṃ nikāyantaraladdhisaṅkaradosavivajjanato, ‘‘vaṇṇayissāmī’’ti iminā attano ajjhāsayaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Vattayissāmī’’tipi pāṭho.
गन्थारम्भकथावण्णना निट्ठिता।
Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
