| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-पुराण-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
गन्थारम्भकथावण्णना
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
विप्पसन्नेनाति विविधप्पसन्नेन। कथं? ‘‘इतिपि सो…पे॰… बुद्धो भगवा, स्वाक्खातो…पे॰… विञ्ञूहि, सुप्पटिपन्नो…पे॰… लोकस्सा’’ति (अ॰ नि॰ ५.१०) एवमादिना। ‘‘चेतसा’’ति वुत्तत्ता तीसु वन्दनासु चेतोवन्दना अधिप्पेता। तन्निन्नतादिवसेन कायादीहि पणामकरणं वन्दना, गुणवसेन मनसापि तथाव करणं मानं, पच्चयप्पटिपत्तियादीहि पूजाकरणं पूजा, पच्चयादीनं अभिसङ्खरणं सक्कच्च करणं सक्कारो, तेसं। भाजनन्ति आधारो, अधिकरणं वा।
Vippasannenāti vividhappasannena. Kathaṃ? ‘‘Itipi so…pe… buddho bhagavā, svākkhāto…pe… viññūhi, suppaṭipanno…pe… lokassā’’ti (a. ni. 5.10) evamādinā. ‘‘Cetasā’’ti vuttattā tīsu vandanāsu cetovandanā adhippetā. Tanninnatādivasena kāyādīhi paṇāmakaraṇaṃ vandanā, guṇavasena manasāpi tathāva karaṇaṃ mānaṃ, paccayappaṭipattiyādīhi pūjākaraṇaṃ pūjā, paccayādīnaṃ abhisaṅkharaṇaṃ sakkacca karaṇaṃ sakkāro, tesaṃ. Bhājananti ādhāro, adhikaraṇaṃ vā.
थेरा महाकस्सपादयो, तेसं वंसोति थेरवंसो, आगमाधिगमसम्पदाय तस्स वंसस्स पदीपभूताति थेरवंसप्पदीपा, तेसं थेरवंसप्पदीपानं। असंहीरत्ता थिरानं। विनयक्कमेति विनयपिटके, आरम्भानुरूपवचनमेतं। सुत्ताभिधम्मेसुपि ते थिरा एव। ‘‘बुद्धं धम्मञ्च सङ्घञ्च पुब्बाचरियसीहानञ्चा’’ति अवत्वा कस्मा विसुं वुत्तन्ति चे? पयोजनविसेसदस्सनत्थं। वत्थुत्तयस्स हि पणामकरणस्स अन्तरायनिवारणं पयोजनं अत्तनो निस्सयभूतानं आचरियानं पणामकरणस्स उपकारञ्ञुतादस्सनं। तेन बुद्धञ्च धम्मञ्च सङ्घञ्च वन्दित्वा, च-सद्देन पुब्बाचरियसीहानञ्च नमो कत्वाति योजना। अथ वा ‘‘वन्दित्वा’’ति चेतोवन्दनं दस्सेत्वा ततो ‘‘नमो कत्वा’’ति वाचावन्दना, ‘‘कतञ्जली’’ति कायवन्दनापि दस्सिताति योजेतब्बं।
Therā mahākassapādayo, tesaṃ vaṃsoti theravaṃso, āgamādhigamasampadāya tassa vaṃsassa padīpabhūtāti theravaṃsappadīpā, tesaṃ theravaṃsappadīpānaṃ. Asaṃhīrattā thirānaṃ. Vinayakkameti vinayapiṭake, ārambhānurūpavacanametaṃ. Suttābhidhammesupi te thirā eva. ‘‘Buddhaṃ dhammañca saṅghañca pubbācariyasīhānañcā’’ti avatvā kasmā visuṃ vuttanti ce? Payojanavisesadassanatthaṃ. Vatthuttayassa hi paṇāmakaraṇassa antarāyanivāraṇaṃ payojanaṃ attano nissayabhūtānaṃ ācariyānaṃ paṇāmakaraṇassa upakāraññutādassanaṃ. Tena buddhañca dhammañca saṅghañca vanditvā, ca-saddena pubbācariyasīhānañca namo katvāti yojanā. Atha vā ‘‘vanditvā’’ti cetovandanaṃ dassetvā tato ‘‘namo katvā’’ti vācāvandanā, ‘‘katañjalī’’ti kāyavandanāpi dassitāti yojetabbaṃ.
इदानि अभिधानप्पयोजनं दस्सेतुं ‘‘पामोक्ख’’न्तिआदिमाह। तत्थ पामोक्खन्ति पधानं। सीलञ्हि सब्बेसं कुसलधम्मानं पधानं आदिभावतो। यथा च सत्तानं खज्जभोज्जलेय्यपेय्यवसेन चतुब्बिधोपि आहारो मुखेन पविसित्वा अङ्गमङ्गानि फरति, एवं योगिनोपि चातुभूमकं कुसलं सीलमुखेन पविसित्वा अत्थसिद्धिं सम्पादेति। तेन वुत्तं ‘‘मुख’’न्तिआदि। अथ वा मुखन्ति उपायो, तेन मोक्खप्पवेसाय निब्बानसच्छिकिरियाय मुखं उपायोति अत्थो। महेसिना यं पातिमोक्खं पकासितन्ति सम्बन्धो। महन्ते सीलादिक्खन्धे एसि गवेसीति महेसि।
Idāni abhidhānappayojanaṃ dassetuṃ ‘‘pāmokkha’’ntiādimāha. Tattha pāmokkhanti padhānaṃ. Sīlañhi sabbesaṃ kusaladhammānaṃ padhānaṃ ādibhāvato. Yathā ca sattānaṃ khajjabhojjaleyyapeyyavasena catubbidhopi āhāro mukhena pavisitvā aṅgamaṅgāni pharati, evaṃ yoginopi cātubhūmakaṃ kusalaṃ sīlamukhena pavisitvā atthasiddhiṃ sampādeti. Tena vuttaṃ ‘‘mukha’’ntiādi. Atha vā mukhanti upāyo, tena mokkhappavesāya nibbānasacchikiriyāya mukhaṃ upāyoti attho. Mahesinā yaṃ pātimokkhaṃ pakāsitanti sambandho. Mahante sīlādikkhandhe esi gavesīti mahesi.
सूरतेन निवातेनाति ‘‘तत्थ कतमं सोरच्चं? यो कायिको अवीतिक्कमो’’तिआदिना (ध॰ स॰ १३४९) सूरतेन, नीचवुत्तिना मानुद्धच्चवसेन अत्तानं अनुक्खिपनभावेन निवातेन। विनयाचारयुत्तेन चारित्तवारित्तेहि युत्तेन। ‘‘सोणत्थेरेन याचितो’’ति अवत्वा ‘‘सूरतेना’’तिआदि कस्मा वुत्तं, किं दुस्सीलेन वा दुट्ठेन वा अलज्जिना वा याचितेन वण्णना कातुं न वट्टतीति चे? न न वट्टति। थेरस्स वचनं पटिक्खिपितुं न सक्का, एवरूपगुणो थेरोव, याचनवसेन कत्तब्बो आदरेनाति दस्सेतुं वुत्तं।
Sūratena nivātenāti ‘‘tattha katamaṃ soraccaṃ? Yo kāyiko avītikkamo’’tiādinā (dha. sa. 1349) sūratena, nīcavuttinā mānuddhaccavasena attānaṃ anukkhipanabhāvena nivātena. Vinayācārayuttena cārittavārittehi yuttena. ‘‘Soṇattherena yācito’’ti avatvā ‘‘sūratenā’’tiādi kasmā vuttaṃ, kiṃ dussīlena vā duṭṭhena vā alajjinā vā yācitena vaṇṇanā kātuṃ na vaṭṭatīti ce? Na na vaṭṭati. Therassa vacanaṃ paṭikkhipituṃ na sakkā, evarūpaguṇo therova, yācanavasena kattabbo ādarenāti dassetuṃ vuttaṃ.
नामेनाति अत्तनो गुणनामेन। सद्दलक्खणसुभतो, विनिच्छयसुभतो, विञ्ञेय्यसुभतो च सुभं।
Nāmenāti attano guṇanāmena. Saddalakkhaṇasubhato, vinicchayasubhato, viññeyyasubhato ca subhaṃ.
गन्थारम्भकथावण्णना निट्ठिता।
Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
