| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
गन्थारम्भकथावण्णना
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
(क) एत्थाह – कतमा खुद्दसिक्खा, कथं सिक्खितब्बा, कस्मा सिक्खितब्बा, के सिक्खन्ति, के सिक्खितसिक्खाति? वुच्चते – अधिसीलअधिचित्तअधिपञ्ञावसेन तिस्सो सिक्खा, गन्थवसेनेत्थ सङ्खिपित्वा वुत्तत्ता तद्दीपनो गन्थो ‘‘खुद्दसिक्खा’’ति वुच्चति, अथ वा ‘‘खुद्दं अनेलकं मधुपटल’’न्तिआदीनि विय सिक्खाकामानं मधुरताय खुद्दा च ता सिक्खा चाति खुद्दसिक्खा, अथ वा ‘‘खुद्दपुत्तम्हि समण पोस म’’न्तिआदीसु विय बहुविधत्तापि खुद्दा च ता सिक्खितब्बतो सिक्खा चाति खुद्दसिक्खा। अधिसीलसिक्खा पनेत्थ चारित्तवारित्तवसेन दुविधम्पि सीलं यथानुसिट्ठं पटिपज्जमानेन तप्पटिपक्खे किलेसे तदङ्गप्पहानवसेन पजहन्तेन सिक्खितब्बा, अधिचित्तसिक्खा पन यथावुत्तेसु आरम्मणेसु अभियोगकरणवसेन झानप्पटिपक्खानं नीवरणगणानं विक्खम्भनप्पहानं कुरुमानेन सिक्खितब्बा, अधिपञ्ञासिक्खा पन यथानुरूपं समुच्छेदवसेन सानुसये किलेसे समुच्छिन्दन्तेन सिक्खितब्बा।
(Ka) etthāha – katamā khuddasikkhā, kathaṃ sikkhitabbā, kasmā sikkhitabbā, ke sikkhanti, ke sikkhitasikkhāti? Vuccate – adhisīlaadhicittaadhipaññāvasena tisso sikkhā, ganthavasenettha saṅkhipitvā vuttattā taddīpano gantho ‘‘khuddasikkhā’’ti vuccati, atha vā ‘‘khuddaṃ anelakaṃ madhupaṭala’’ntiādīni viya sikkhākāmānaṃ madhuratāya khuddā ca tā sikkhā cāti khuddasikkhā, atha vā ‘‘khuddaputtamhi samaṇa posa ma’’ntiādīsu viya bahuvidhattāpi khuddā ca tā sikkhitabbato sikkhā cāti khuddasikkhā. Adhisīlasikkhā panettha cārittavārittavasena duvidhampi sīlaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānena tappaṭipakkhe kilese tadaṅgappahānavasena pajahantena sikkhitabbā, adhicittasikkhā pana yathāvuttesu ārammaṇesu abhiyogakaraṇavasena jhānappaṭipakkhānaṃ nīvaraṇagaṇānaṃ vikkhambhanappahānaṃ kurumānena sikkhitabbā, adhipaññāsikkhā pana yathānurūpaṃ samucchedavasena sānusaye kilese samucchindantena sikkhitabbā.
कस्मा सिक्खितब्बाति एत्थ –
Kasmā sikkhitabbāti ettha –
जातिआदीहि दुक्खेहि, अनेकेहि उपद्दुतं।
Jātiādīhi dukkhehi, anekehi upaddutaṃ;
खन्धलोकं जहित्वान, पत्तुं खेमं पुरं सिवं॥
Khandhalokaṃ jahitvāna, pattuṃ khemaṃ puraṃ sivaṃ.
कल्याणपुथुज्जनेन सह सत्त सेक्खा सिक्खन्ति। अरहन्तो सिक्खितसिक्खा।
Kalyāṇaputhujjanena saha satta sekkhā sikkhanti. Arahanto sikkhitasikkhā.
ये वीतमोहा मुनिपुङ्गवस्स।
Ye vītamohā munipuṅgavassa;
सिस्सेसु अग्गा मुनिना पसत्था।
Sissesu aggā muninā pasatthā;
ते तीसु सिक्खासु समत्तसिक्खा।
Te tīsu sikkhāsu samattasikkhā;
ततो परे केन समत्तसिक्खाति॥
Tato pare kena samattasikkhāti.
आदितोति एत्थ आदिम्हियेवाति अत्थो, आदितो पट्ठायाति वा। उपसम्पन्नेन च उपसम्पन्नाय च सिक्खितब्बं उपसम्पन्नसिक्खितब्बं। सह मातिकाय समातिकं। पुब्बे वुत्तप्पकारं खुद्दसिक्खं पवक्खामि आदरेन, पकारेन वा वक्खामि रतनत्तयं वन्दित्वाति अत्थो। अपिच थेरो आदितोति वचनेन सद्धापब्बजितानं कुलपुत्तानं आलसियदोसेन अप्पटिपज्जन्तानं अञ्ञाणदोसेन अञ्ञथा पटिपज्जन्तानं संवेगं जनेति। कथं? अतिदुल्लभं खणसमवायं पटिलभित्वा तङ्खणं न कुसीतेन वा निरत्थककथापसुतेन वा वीतिनामेतब्बं, किं कातब्बं? आदितो पट्ठाय निरन्तरमेव तीसु सिक्खासु आदरो जनेतब्बोति। एत्थाह – किं तं रतनत्तयं नाम, यं वन्दित्वा थेरो खुद्दसिक्खं पवक्खतीति? वुच्चते – बुद्धरतनं धम्मरतनं सङ्घरतनन्ति इमानि तीणि रतनानि। तानि हि रतिजननट्ठेन ‘‘रतनानी’’ति वुच्चन्ति। अपिच –
Āditoti ettha ādimhiyevāti attho, ādito paṭṭhāyāti vā. Upasampannena ca upasampannāya ca sikkhitabbaṃ upasampannasikkhitabbaṃ. Saha mātikāya samātikaṃ. Pubbe vuttappakāraṃ khuddasikkhaṃ pavakkhāmi ādarena, pakārena vā vakkhāmi ratanattayaṃ vanditvāti attho. Apica thero āditoti vacanena saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ ālasiyadosena appaṭipajjantānaṃ aññāṇadosena aññathā paṭipajjantānaṃ saṃvegaṃ janeti. Kathaṃ? Atidullabhaṃ khaṇasamavāyaṃ paṭilabhitvā taṅkhaṇaṃ na kusītena vā niratthakakathāpasutena vā vītināmetabbaṃ, kiṃ kātabbaṃ? Ādito paṭṭhāya nirantarameva tīsu sikkhāsu ādaro janetabboti. Etthāha – kiṃ taṃ ratanattayaṃ nāma, yaṃ vanditvā thero khuddasikkhaṃ pavakkhatīti? Vuccate – buddharatanaṃ dhammaratanaṃ saṅgharatananti imāni tīṇi ratanāni. Tāni hi ratijananaṭṭhena ‘‘ratanānī’’ti vuccanti. Apica –
‘‘चित्तीकतं महग्घञ्च, अतुलं दुल्लभदस्सनं।
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
अनोमसत्तपरिभोगं, रतनं तेन वुच्चती’’ति॥ (दी॰ नी॰ अट्ठ॰ २.३३; सं॰ नि॰ अट्ठ॰ ३.५.२२३; खु॰ पा॰ अट्ठ॰ ६.३; सु॰ नि॰ अट्ठ॰ १.२२६; महानि॰ अट्ठ॰ ५०; उदा॰ अट्ठ॰ ४५) –
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. nī. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 6.3; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50; udā. aṭṭha. 45) –
इमिस्सा गाथाय वसेन रतनत्थो वेदितब्बो।
Imissā gāthāya vasena ratanattho veditabbo.
