Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఖుద్దసిక్ఖా-మూలసిక్ఖా • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
గన్థారమ్భకథావణ్ణనా
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
(క) ఏత్థాహ – కిమత్థమాదితోవాయం గాథా నిక్ఖిత్తా, నను యథాధిప్పేతమేవ పకరణమారభనీయన్తి? వుచ్చతే – సప్పయోజనత్తా . సప్పయోజనఞ్హి తందస్సనం తాయ రతనత్తయప్పణామాభిధేయ్యకరణప్పకారప్పయోజనాభిధానసన్దస్సనతో. తాని చ పన సప్పయోజనాని అనన్తరాయేన గన్థపరిసమాపనాదిప్పయోజనానమభినిప్ఫాదనతో. తథా హి సోతూనమత్తనో చ యథాధిప్పేతత్థనిప్ఫాదనం రతనత్తయప్పణామకరణప్పయోజనం. విదితాభిధేయ్యస్స గన్థస్స విఞ్ఞూనమాదరణీయతా అభిధేయ్యకథనప్పయోజనం. సోతుజనసముస్సాహజననం కరణప్పకారప్పయోజనకథనప్పయోజనం. వోహారసుఖతా పన అభిధానకథనప్పయోజనం.
(Ka) etthāha – kimatthamāditovāyaṃ gāthā nikkhittā, nanu yathādhippetameva pakaraṇamārabhanīyanti? Vuccate – sappayojanattā . Sappayojanañhi taṃdassanaṃ tāya ratanattayappaṇāmābhidheyyakaraṇappakārappayojanābhidhānasandassanato. Tāni ca pana sappayojanāni anantarāyena ganthaparisamāpanādippayojanānamabhinipphādanato. Tathā hi sotūnamattano ca yathādhippetatthanipphādanaṃ ratanattayappaṇāmakaraṇappayojanaṃ. Viditābhidheyyassa ganthassa viññūnamādaraṇīyatā abhidheyyakathanappayojanaṃ. Sotujanasamussāhajananaṃ karaṇappakārappayojanakathanappayojanaṃ. Vohārasukhatā pana abhidhānakathanappayojanaṃ.
తత్థ వన్దిత్వా రతనత్తయన్తి ఇమినా రతనత్తయప్పణామో దస్సితో, ఖుద్దసిక్ఖన్తి ఇమినా ఖుద్దభూతానం సిక్ఖానం ఇధ పటిపాదేతబ్బతాదీపనేన అభిధేయ్యం, అభిధేయ్యో చ నామేస సముదితేన సత్థేన వచనీయత్థోతి. అభిధానఞ్చ పన ఇమినావ దస్సితం తేన అత్థానుగతసమఞ్ఞాపరిదీపనతో. సమాతికన్తి ఇమినా కరణప్పకారో, ఖుద్దసిక్ఖన్తి ఇమినా చ, తేన ఖుద్దభూతానం సిక్ఖానం ఇధ దస్సేతబ్బభావప్పకాసనతో. ఆదితో ఉపసమ్పన్న సిక్ఖితబ్బన్తి ఇమినా పయోజనపయోజనం పన ఇమినావ సామత్థియతో దస్సితమేవ, తాసం సిక్ఖితబ్బప్పకాసనేన హి సిక్ఖనే సతి తమ్మూలికాయ దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికత్థనిప్ఫత్తియా సంసిజ్ఝనతో. పకరణప్పయోజనానం సాధనసాధియలక్ఖణో సమ్బన్ధో తన్నిస్సయదస్సనేనేవ దస్సితోయేవాతి అయమేత్థ సముదాయత్థో.
Tattha vanditvā ratanattayanti iminā ratanattayappaṇāmo dassito, khuddasikkhanti iminā khuddabhūtānaṃ sikkhānaṃ idha paṭipādetabbatādīpanena abhidheyyaṃ, abhidheyyo ca nāmesa samuditena satthena vacanīyatthoti. Abhidhānañca pana imināva dassitaṃ tena atthānugatasamaññāparidīpanato. Samātikanti iminā karaṇappakāro, khuddasikkhanti iminā ca, tena khuddabhūtānaṃ sikkhānaṃ idha dassetabbabhāvappakāsanato. Ādito upasampanna sikkhitabbanti iminā payojanapayojanaṃ pana imināva sāmatthiyato dassitameva, tāsaṃ sikkhitabbappakāsanena hi sikkhane sati tammūlikāya diṭṭhadhammikasamparāyikatthanipphattiyā saṃsijjhanato. Pakaraṇappayojanānaṃ sādhanasādhiyalakkhaṇo sambandho tannissayadassaneneva dassitoyevāti ayamettha samudāyattho.
అయం పనేత్థావయవత్థో – రతనత్తయం వన్దిత్వా ఖుద్దసిక్ఖం పవక్ఖామీతి సమ్బన్ధో. రతిజననట్ఠేన రతనాని, బుద్ధధమ్మసఙ్ఘానమేతం అధివచనం. అథ వా చిత్తీకతాదినా కారణేన రతనాని, బుద్ధాదయోవ రతనాని. తథా చ వుత్తం –
Ayaṃ panetthāvayavattho – ratanattayaṃ vanditvā khuddasikkhaṃ pavakkhāmīti sambandho. Ratijananaṭṭhena ratanāni, buddhadhammasaṅghānametaṃ adhivacanaṃ. Atha vā cittīkatādinā kāraṇena ratanāni, buddhādayova ratanāni. Tathā ca vuttaṃ –
‘‘చిత్తీకతం మహగ్ఘఞ్చ, అతులం దుల్లభదస్సనం;
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
అనోమసత్తపరిభోగం, రతనం తేన వుచ్చతీ’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౩; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౫.౨౨౩; ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ ౩; సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౨౬; ఉదా॰ అట్ఠ॰ ౪౫; మహాని॰ అట్ఠ॰ ౫౦);
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 3; su. ni. aṭṭha. 1.226; udā. aṭṭha. 45; mahāni. aṭṭha. 50);
తయో అవయవా అస్సాతి తయం, సముదాయాపేక్ఖం ఏకవచనం, అవయవవినిముత్తస్స పన సముదాయస్స అభావతో తీణి ఏవ రతనాని వుచ్చన్తి. రతనానం తయం రతనత్తయం. వన్దిత్వాతి తీహి ద్వారేహి నమస్సిత్వా. ‘‘తిస్సో ఇమా, భిక్ఖవే, వన్దనా కాయేన వన్దతి, వచసా వన్దతి, మనసా వన్దతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౧౫౫) హి వుత్తం. తత్థ విఞ్ఞత్తిం అనుప్పాదేత్వా కేవలం రతనత్తయగుణానుస్సరణవసేన మనోద్వారే బహులప్పవత్తా కుసలచేతనా మనోద్వారవన్దనా. తం తం విఞ్ఞత్తిం ఉప్పాదేత్వా పన పవత్తా కాయవచీద్వారవన్దనా. సిక్ఖితబ్బాతి సిక్ఖా, అధిసీలఅధిచిత్తఅధిపఞ్ఞావసేన తిస్సో సిక్ఖా. సిక్ఖనఞ్చేత్థ యథాక్కమం సీలాదిధమ్మానం సంవరణవసేన, ఏకారమ్మణే చిత్తచేతసికానం సమాధానవసేన, ఆరమ్మణజాననలక్ఖణప్పటివేధమగ్గపాతుభావపాపనవసేన చ ఆసేవనం దట్ఠబ్బం. అఞ్ఞత్థ బహువిధా సిక్ఖా, ఇధ తు సఙ్ఖేపనయత్తా అప్పకాదిఅనేకత్థసమ్భవేపి ఖుద్ద-సద్దస్స అప్పకత్థోవేత్థ యుత్తతరోతి ఖుద్దా అప్పకా సిక్ఖాతి ఖుద్దసిక్ఖా. ఇధ పన ఖుద్దసిక్ఖాప్పకాసకో గన్థో తబ్బోహారూపచారతో ఇత్థిలిఙ్గవసేన ‘‘ఖుద్దసిక్ఖా’’తి వుచ్చతి యథా ‘‘వరుణానగర’’న్తి. తం ఖుద్దసిక్ఖం. పవక్ఖామీతి కథేస్సామి.
Tayo avayavā assāti tayaṃ, samudāyāpekkhaṃ ekavacanaṃ, avayavavinimuttassa pana samudāyassa abhāvato tīṇi eva ratanāni vuccanti. Ratanānaṃ tayaṃ ratanattayaṃ. Vanditvāti tīhi dvārehi namassitvā. ‘‘Tisso imā, bhikkhave, vandanā kāyena vandati, vacasā vandati, manasā vandatī’’ti (a. ni. 3.155) hi vuttaṃ. Tattha viññattiṃ anuppādetvā kevalaṃ ratanattayaguṇānussaraṇavasena manodvāre bahulappavattā kusalacetanā manodvāravandanā. Taṃ taṃ viññattiṃ uppādetvā pana pavattā kāyavacīdvāravandanā. Sikkhitabbāti sikkhā, adhisīlaadhicittaadhipaññāvasena tisso sikkhā. Sikkhanañcettha yathākkamaṃ sīlādidhammānaṃ saṃvaraṇavasena, ekārammaṇe cittacetasikānaṃ samādhānavasena, ārammaṇajānanalakkhaṇappaṭivedhamaggapātubhāvapāpanavasena ca āsevanaṃ daṭṭhabbaṃ. Aññattha bahuvidhā sikkhā, idha tu saṅkhepanayattā appakādianekatthasambhavepi khudda-saddassa appakatthovettha yuttataroti khuddā appakā sikkhāti khuddasikkhā. Idha pana khuddasikkhāppakāsako gantho tabbohārūpacārato itthiliṅgavasena ‘‘khuddasikkhā’’ti vuccati yathā ‘‘varuṇānagara’’nti. Taṃ khuddasikkhaṃ. Pavakkhāmīti kathessāmi.
కీదిసన్తి ఆహ ‘‘ఆదితో ఉపసమ్పన్నసిక్ఖితబ్బ’’న్తిఆది. ఆది-సద్దోయమత్థి అవయవవచనో యథా ‘‘సబ్బాదీని సబ్బనామానీ’’తి. అత్థి అపాదానవచనో యథా ‘‘పబ్బతాదీని ఖేత్తానీ’’తి. తత్థావయవవాచీ కమ్మసాధనో ‘‘ఆదియతీత్యాదీ’’తి. ఇతరో అపాదానసాధనో ‘‘ఆదియతి ఏతస్మాత్యాదీ’’తి . తత్థ యో అవయవవచనో, తస్సేదం గహణం, తస్మా ఉపసమ్పన్నక్ఖణమ్పి అన్తో కత్వా ఆదిభూతా ఉపసమ్పన్నక్ఖణతోయేవ పట్ఠాయాతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. ఏవ-సద్దో పనేత్థ సబ్బవాక్యానం అవధారణఫలత్తా లబ్భతి. తో-పచ్చయో అవధిమ్హియేవ , న ఆధారే. తత్థ హి తోపచ్చయే ఆధారే వత్తమానే ఆదిమ్హియేవ మజ్ఝఅన్తానం అవయవభూతే ఉపసమ్పన్నక్ఖణేయేవాతి అత్థో భవేయ్య, తథా సతి అవధారణనిచ్ఛయో నియమోతి అత్థన్తరత్తా ఆదిక్ఖణనియమేన మజ్ఝాదయో నివత్తియేయ్యుం. అపాదానవచనస్సాపి గహణే అవధిభూతో ఉపసమ్పన్నక్ఖణో నివత్తియేయ్య ‘‘పబ్బతాదీని ఖేత్తానీ’’తి ఏత్థ ఆదిభూతపబ్బతపరిచ్చాగేన ఖేత్తగ్గహణం వియాతి దట్ఠబ్బం. టీకాయం పన ఆధారత్థోపి వుత్తో, సో యథావుత్తదోసం నాతిగచ్ఛతి. సబ్బత్థ ‘‘టీకాయ’’న్తి చ వుత్తే ఏత్థేవ పురాణటీకాయన్తి గహేతబ్బం. ఆదితోతి ఇమినా ఇదం దీపేతి – అతిదుల్లభం ఖణసమవాయం లభిత్వా ఆలసియదోసేన అప్పటిపజ్జన్తేహి చ అఞ్ఞాణదోసేన అఞ్ఞథా పటిపజ్జన్తేహి చ అహుత్వా ఆదితో పట్ఠాయ నిరన్తరమేవ తీసు సిక్ఖాసు సమ్మాపటిపజ్జనవసేన ఆదరో జనేతబ్బోతి.
Kīdisanti āha ‘‘ādito upasampannasikkhitabba’’ntiādi. Ādi-saddoyamatthi avayavavacano yathā ‘‘sabbādīni sabbanāmānī’’ti. Atthi apādānavacano yathā ‘‘pabbatādīni khettānī’’ti. Tatthāvayavavācī kammasādhano ‘‘ādiyatītyādī’’ti. Itaro apādānasādhano ‘‘ādiyati etasmātyādī’’ti . Tattha yo avayavavacano, tassedaṃ gahaṇaṃ, tasmā upasampannakkhaṇampi anto katvā ādibhūtā upasampannakkhaṇatoyeva paṭṭhāyāti evamettha attho daṭṭhabbo. Eva-saddo panettha sabbavākyānaṃ avadhāraṇaphalattā labbhati. To-paccayo avadhimhiyeva , na ādhāre. Tattha hi topaccaye ādhāre vattamāne ādimhiyeva majjhaantānaṃ avayavabhūte upasampannakkhaṇeyevāti attho bhaveyya, tathā sati avadhāraṇanicchayo niyamoti atthantarattā ādikkhaṇaniyamena majjhādayo nivattiyeyyuṃ. Apādānavacanassāpi gahaṇe avadhibhūto upasampannakkhaṇo nivattiyeyya ‘‘pabbatādīni khettānī’’ti ettha ādibhūtapabbatapariccāgena khettaggahaṇaṃ viyāti daṭṭhabbaṃ. Ṭīkāyaṃ pana ādhāratthopi vutto, so yathāvuttadosaṃ nātigacchati. Sabbattha ‘‘ṭīkāya’’nti ca vutte ettheva purāṇaṭīkāyanti gahetabbaṃ. Āditoti iminā idaṃ dīpeti – atidullabhaṃ khaṇasamavāyaṃ labhitvā ālasiyadosena appaṭipajjantehi ca aññāṇadosena aññathā paṭipajjantehi ca ahutvā ādito paṭṭhāya nirantarameva tīsu sikkhāsu sammāpaṭipajjanavasena ādaro janetabboti.
ఉపసమ్పన్నేన ఉపసమ్పన్నాయ చ సిక్ఖితబ్బం ఆసేవితబ్బన్తి ఉపసమ్పన్నసిక్ఖితబ్బం, ఏకసేసనయేన ఉపసమ్పన్నతాసామఞ్ఞేన వా ఉపసమ్పన్నాయపి ఏత్థేవావిరోధోతి ఉపసమ్పన్నేన సిక్ఖితబ్బన్తి సమాసో. నను అధిసీలాదయోవ సిక్ఖితబ్బా, ఏవం సతి కథం పకరణం సిక్ఖితబ్బత్తేన వుత్తన్తి? నాయం దోసో, సిక్ఖాయ సిక్ఖితబ్బత్తే సతి తద్దీపకగన్థస్సాపి ఆసేవితబ్బతా ఆపజ్జతీతి. సుఖగ్గహణత్థం వత్తబ్బవినిచ్ఛయం సకలమ్పి సఙ్గహేత్వా మాతికాయ ఠపనతో సహ మాతికాయాతి సమాతికం. తగ్గుణసంవిఞ్ఞాణోయం బహుబ్బీహి తస్స ఖుద్దసిక్ఖాసఙ్ఖాతస్స అఞ్ఞపదత్థస్స యో గుణో మాతికాసఙ్ఖాతం విసేసనం, తస్స ఇధ విఞ్ఞాయమానత్తా. సుఖేనేవ హి గహణం సియా మాతికానుసారేన తం తం వినిచ్ఛయం ఓలోకేన్తానం సంసయాపగమతో.
Upasampannena upasampannāya ca sikkhitabbaṃ āsevitabbanti upasampannasikkhitabbaṃ, ekasesanayena upasampannatāsāmaññena vā upasampannāyapi etthevāvirodhoti upasampannena sikkhitabbanti samāso. Nanu adhisīlādayova sikkhitabbā, evaṃ sati kathaṃ pakaraṇaṃ sikkhitabbattena vuttanti? Nāyaṃ doso, sikkhāya sikkhitabbatte sati taddīpakaganthassāpi āsevitabbatā āpajjatīti. Sukhaggahaṇatthaṃ vattabbavinicchayaṃ sakalampi saṅgahetvā mātikāya ṭhapanato saha mātikāyāti samātikaṃ. Tagguṇasaṃviññāṇoyaṃ bahubbīhi tassa khuddasikkhāsaṅkhātassa aññapadatthassa yo guṇo mātikāsaṅkhātaṃ visesanaṃ, tassa idha viññāyamānattā. Sukheneva hi gahaṇaṃ siyā mātikānusārena taṃ taṃ vinicchayaṃ olokentānaṃ saṃsayāpagamato.