Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / నేత్తిప్పకరణ-టీకా • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ఖుద్దకనికాయే
Khuddakanikāye
నేత్తిప్పకరణ-టీకా
Nettippakaraṇa-ṭīkā
గన్థారమ్భకథావణ్ణనా
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
సంవణ్ణనారమ్భే (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; మ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧ గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; సం॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.౧ గన్థారమ్భకథావణ్ణనా) రతనత్తయవన్దనా సంవణ్ణేతబ్బస్స ధమ్మస్స పభవనిస్సయవిసుద్ధిపటివేదనత్థం, తం పన ధమ్మసంవణ్ణనాసు విఞ్ఞూనం బహుమానుప్పాదనత్థం, తం సమ్మదేవ తేసం ఉగ్గహణధారణాదిక్కమలద్ధబ్బాయ సమ్మాపటిపత్తియా సబ్బహితసుఖనిప్ఫాదనత్థం. అథ వా మఙ్గలభావతో, సబ్బకిరియాసు పుబ్బకిచ్చభావతో, పణ్డితేహి సమ్మాచరితభావతో, ఆయతిం పరేసం దిట్ఠానుగతిఆపజ్జనతో చ సంవణ్ణనాయం రతనత్తయపణామకిరియా. అథ వా రతనత్తయపణామకరణం పూజనీయపూజాపుఞ్ఞవిసేసనిబ్బత్తనత్థం, తం అత్తనో యథాలద్ధసమ్పత్తినిమిత్తస్స కమ్మస్స బలానుప్పదానత్థం, అన్తరా చ తస్స అసఙ్కోచనత్థం, తదుభయం అనన్తరాయేన అట్ఠకథాయ పరిసమాపనత్థం. ఇదమేవ చ పయోజనం ఆచరియేన ఇధాధిప్పేతం. తథా హి వక్ఖతి ‘‘వన్దనాజనితం…పే॰… తస్స తేజసా’’తి. వత్థుత్తయపూజా హి నిరతిసయపుఞ్ఞక్ఖేత్తసమ్బుద్ధియా అపరిమేయ్యప్పభావో పుఞ్ఞాతిసయోతి బహువిధన్తరాయేపి లోకసన్నివాసే అన్తరాయనిబన్ధనసకలసంకిలేసవిద్ధంసనాయ పహోతి, భయాదిఉపద్దవఞ్చ నివారేతి. యథాహ –
Saṃvaṇṇanārambhe (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1 ganthārambhakathāvaṇṇanā; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1 ganthārambhakathāvaṇṇanā) ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato, sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi sammācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā. Atha vā ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ pūjanīyapūjāpuññavisesanibbattanatthaṃ, taṃ attano yathāladdhasampattinimittassa kammassa balānuppadānatthaṃ, antarā ca tassa asaṅkocanatthaṃ, tadubhayaṃ anantarāyena aṭṭhakathāya parisamāpanatthaṃ. Idameva ca payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘vandanājanitaṃ…pe… tassa tejasā’’ti. Vatthuttayapūjā hi niratisayapuññakkhettasambuddhiyā aparimeyyappabhāvo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Yathāha –
‘‘పూజారహే పూజయతో, బుద్ధే యది వ సావకే’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౯౫; అప॰ థేర ౧.౧౦.౧) చ,
‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadi va sāvake’’ti. (dha. pa. 195; apa. thera 1.10.1) ca,
తథా –
Tathā –
‘‘యే, భిక్ఖవే, బుద్ధే పసన్నా, అగ్గే తే పసన్నా, అగ్గే ఖో పన పసన్నానం అగ్గో విపాకో హోతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ఇతివు॰ ౯౦) చ,
‘‘Ye, bhikkhave, buddhe pasannā, agge te pasannā, agge kho pana pasannānaṃ aggo vipāko hotī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) ca,
తథా –
Tathā –
‘‘‘బుద్ధో’తి కిత్తయన్తస్స, కాయే భవతి యా పీతి;
‘‘‘Buddho’ti kittayantassa, kāye bhavati yā pīti;
వరమేవ హి సా పీతి, కసిణేనపి జమ్బుదీపస్స;
Varameva hi sā pīti, kasiṇenapi jambudīpassa;
‘‘‘ధమ్మో’తి…పే॰… ‘సఙ్ఘో’తి…పే॰… దీపస్సా’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౬; ఇతివు॰ అట్ఠ ౯౦; దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; మ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧; అ॰ ని॰ టీ॰ ౨.౪.౩౪) చ,
‘‘‘Dhammo’ti…pe… ‘saṅgho’ti…pe… dīpassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.6; itivu. aṭṭha 90; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; a. ni. ṭī. 2.4.34) ca,
తథా –
Tathā –
‘‘యస్మిం, మహానామ, సమయే అరియసావకో తథాగతం అనుస్సరతి, నేవస్స తస్మిం సమయే రాగపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతి, న దోస…పే॰… న మోహపరియుట్ఠితం చిత్తం హోతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౬.౧౦; ౧౧.౧౧) చ,
‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosa…pe… na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hotī’’ti (a. ni. 6.10; 11.11) ca,
తథా –
Tathā –
‘‘అరఞ్ఞే రుక్ఖమూలే వా…పే॰…;
‘‘Araññe rukkhamūle vā…pe…;
భయం వా ఛమ్భితత్తం వా, లోమహంసో న హేస్సతీ’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౪౯) చ;
Bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā, lomahaṃso na hessatī’’ti. (saṃ. ni. 1.249) ca;
తత్థ యస్స రతనత్తయస్స వన్దనం కత్తుకామో, తస్స గుణాతిసయయోగసన్దస్సనత్థం ‘‘మహాకారుణిక’’న్తిఆదినా గాథాత్తయమాహ. గుణాతిసయయోగేన హి వన్దనారహభావో, వన్దనారహే చ కతా వన్దనా యథాధిప్పేతప్పయోజనం సాధేతీతి. తత్థ యస్సా సంవణ్ణనం కత్తుకామో, సా నేత్తి విసేసతో యథానులోమసాసనసన్నిస్సయా, తస్స చ విచిత్తాకారప్పవత్తివిభావినీ. తథా హి సుత్తన్తదేసనా న వినయదేసనా వియ కరుణాప్పధానా, నాపి అభిధమ్మదేసనా వియ పఞ్ఞాప్పధానా, అథ ఖో కరుణాపఞ్ఞాప్పధానాతి తదుభయప్పధానదేసనావిసేసవిభావనం తావ సమ్మాసమ్బుద్ధస్స థోమనం కాతుం తమ్మూలకత్తా సేసరతనానం ‘‘మహాకారుణికం నాథ’’న్తిఆది వుత్తం.
Tattha yassa ratanattayassa vandanaṃ kattukāmo, tassa guṇātisayayogasandassanatthaṃ ‘‘mahākāruṇika’’ntiādinā gāthāttayamāha. Guṇātisayayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetappayojanaṃ sādhetīti. Tattha yassā saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā netti visesato yathānulomasāsanasannissayā, tassa ca vicittākārappavattivibhāvinī. Tathā hi suttantadesanā na vinayadesanā viya karuṇāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, atha kho karuṇāpaññāppadhānāti tadubhayappadhānadesanāvisesavibhāvanaṃ tāva sammāsambuddhassa thomanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘mahākāruṇikaṃ nātha’’ntiādi vuttaṃ.
తత్థ కిరతీతి (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; మ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧; సం॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.౧; అ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.౧) కరుణా, పరదుక్ఖం విక్ఖిపతి అపనేతీతి అత్థో. అథ వా కిణాతీతి కరుణా, పరదుక్ఖే సతి కారుణికం హింసతి విబాధతీతి అత్థో . కమ్పనం కరోతీతి వా కరుణా, పరదుక్ఖే సతి సాధూనం హదయఖేదం కరోతీతి అత్థో. కమితి వా సుఖం, తం రున్ధతీతి కరుణా. ఏసా హి పరదుక్ఖాపనయనకామతాలక్ఖణా, అత్తసుఖనిరపేక్ఖతాయ కారుణికానం సుఖం రున్ధతి విబన్ధతీతి అత్థో. కిరియతి దుక్ఖితేసు పసారియతీతి వా కరుణా, కరుణాయ నియుత్తోతి కారుణికో యథా ‘‘దోవారికో’’తి (అ॰ ని॰ ౭.౬౭). యథా హి ద్వారట్ఠానతో అఞ్ఞత్థ వత్తమానోపి ద్వారపటిబద్ధజీవికో పురిసో ద్వారానతివత్తవుత్తితాయ ద్వారే నియుత్తోతి ‘‘దోవారికో’’తి వుచ్చతి, ఏవం భగవా మేత్తాదివసేన కరుణావిహారతో అఞ్ఞత్థ వత్తమానోపి కరుణానతివత్తవుత్తితాయ కరుణాయ నియుత్తోతి ‘‘కారుణికో’’తి వుచ్చతి. మహాభినీహారతో పట్ఠాయ హి యావ మహాపరినిబ్బానా లోకహితత్థమేవ లోకనాథా తిట్ఠన్తీతి. మహన్తో కారుణికోతి మహాకారుణికో. సతిపి భగవతో తదఞ్ఞగుణానమ్పి వసేన మహన్తభావే కారుణికసద్దసన్నిధానేన వుత్తత్తా కరుణావసేనేవేత్థ మహన్తభావో వేదితబ్బో యథా ‘‘మహావేయ్యాకరణో’’తి. ఏవఞ్చ కత్వా ‘‘మహాకారుణికో’’తి ఇమినా పదేన పుగ్గలాధిట్ఠానేన సత్థు మహాకరుణా వుత్తా హోతి.
Tattha kiratīti (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1; a. ni. ṭī. 1.1.1) karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādhatīti attho . Kampanaṃ karotīti vā karuṇā, paradukkhe sati sādhūnaṃ hadayakhedaṃ karotīti attho. Kamiti vā sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā, attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibandhatīti attho. Kiriyati dukkhitesu pasāriyatīti vā karuṇā, karuṇāya niyuttoti kāruṇiko yathā ‘‘dovāriko’’ti (a. ni. 7.67). Yathā hi dvāraṭṭhānato aññattha vattamānopi dvārapaṭibaddhajīviko puriso dvārānativattavuttitāya dvāre niyuttoti ‘‘dovāriko’’ti vuccati, evaṃ bhagavā mettādivasena karuṇāvihārato aññattha vattamānopi karuṇānativattavuttitāya karuṇāya niyuttoti ‘‘kāruṇiko’’ti vuccati. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi yāva mahāparinibbānā lokahitatthameva lokanāthā tiṭṭhantīti. Mahanto kāruṇikoti mahākāruṇiko. Satipi bhagavato tadaññaguṇānampi vasena mahantabhāve kāruṇikasaddasannidhānena vuttattā karuṇāvasenevettha mahantabhāvo veditabbo yathā ‘‘mahāveyyākaraṇo’’ti. Evañca katvā ‘‘mahākāruṇiko’’ti iminā padena puggalādhiṭṭhānena satthu mahākaruṇā vuttā hoti.
అపరో నయో – అత్థసాధనతో కరుణం కరుణాయనం కరుణాసమ్పవత్తనం అరహతీతి కారుణికో . భగవతో హి సబ్బఞ్ఞుతాయ అనవసేసతో సత్తానం హితం, హితుపాయఞ్చ జానతో, తత్థ చ అకిలాసునో హితేసితా సత్థికా, న తథా అఞ్ఞేసన్తి. అథ వా కరుణా కరుణాయనం సీలం పకతి సభావో ఏతస్సాతి కారుణికో. భగవా హి పథవీఫస్సాదయో వియ కక్ఖళఫుసనాదిసభావా కరుణాసభావో సభావభూతకరుణోతి అత్థో. సేసం పురిమసదిసమేవ. అథ వా మహావిసయతాయ, మహానుభావతాయ, మహప్ఫలతాయ చ మహతీ కరుణాతి మహాకరుణా. భగవతో హి కరుణా నిరవసేసేసు సత్తేసు పవత్తతి, పవత్తమానా చ అనఞ్ఞసాధారణా పవత్తతి, దిట్ఠధమ్మికాదిభేదఞ్చ మహన్తమేవ సత్తానం హితసుఖం ఏకన్తతో నిప్ఫాదేతి, మహాకరుణాయ నియుత్తోతి మహాకారుణికో, తం మహాకారుణికం. సేసం సబ్బం వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. సుమాగధాదిపదానం వియ చేత్థ సద్దసిద్ధి వేదితబ్బా.
Aparo nayo – atthasādhanato karuṇaṃ karuṇāyanaṃ karuṇāsampavattanaṃ arahatīti kāruṇiko. Bhagavato hi sabbaññutāya anavasesato sattānaṃ hitaṃ, hitupāyañca jānato, tattha ca akilāsuno hitesitā satthikā, na tathā aññesanti. Atha vā karuṇā karuṇāyanaṃ sīlaṃ pakati sabhāvo etassāti kāruṇiko. Bhagavā hi pathavīphassādayo viya kakkhaḷaphusanādisabhāvā karuṇāsabhāvo sabhāvabhūtakaruṇoti attho. Sesaṃ purimasadisameva. Atha vā mahāvisayatāya, mahānubhāvatāya, mahapphalatāya ca mahatī karuṇāti mahākaruṇā. Bhagavato hi karuṇā niravasesesu sattesu pavattati, pavattamānā ca anaññasādhāraṇā pavattati, diṭṭhadhammikādibhedañca mahantameva sattānaṃ hitasukhaṃ ekantato nipphādeti, mahākaruṇāya niyuttoti mahākāruṇiko, taṃ mahākāruṇikaṃ. Sesaṃ sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Sumāgadhādipadānaṃ viya cettha saddasiddhi veditabbā.
నాథతీతి నాథో, వేనేయ్యానం హితసుఖం ఆసీసతి పత్థేతీతి అత్థో, మేత్తాయనవసేన చేత్థ హితసుఖాసీసనం వేదితబ్బం, న కరుణాయనవసేన పఠమపదేన వుత్తత్తా. అథ వా నాథతి వేనేయ్యగతం కిలేసబ్యసనం ఉపతాపేతీతి నాథో, నాథతీతి వా నాథో, యాచతీతి అత్థో. భగవా హి ‘‘సాధు, భిక్ఖవే, భిక్ఖు కాలేన కాలం అత్తసమ్పత్తిం పచ్చవేక్ఖితా’’తిఆదినా (అ॰ ని॰ ౮.౭, ౮) సత్తానం తం తం హితప్పటిపత్తిం యాచిత్వాపి మహాకరుణాయ సముస్సాహితో తే తత్థ నియోజేతి. పరమేన వా చిత్తిస్సరియేన సమన్నాగతో, సబ్బసత్తే వా సీలాదిగుణేహి ఈసతి అభిభవతీతి పరమిస్సరో భగవా ‘‘నాథో’’తి వుచ్చతి, తం నాథం.
Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsati patthetīti attho, mettāyanavasena cettha hitasukhāsīsanaṃ veditabbaṃ, na karuṇāyanavasena paṭhamapadena vuttattā. Atha vā nāthati veneyyagataṃ kilesabyasanaṃ upatāpetīti nātho, nāthatīti vā nātho, yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkhitā’’tiādinā (a. ni. 8.7, 8) sattānaṃ taṃ taṃ hitappaṭipattiṃ yācitvāpi mahākaruṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato, sabbasatte vā sīlādiguṇehi īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati, taṃ nāthaṃ.
ఞాతబ్బన్తి ఞేయ్యం, అతీతాదిభేదభిన్నం సబ్బం సఙ్ఖతం, అసఙ్ఖతఞ్చ. సఙ్గరణట్ఠేన సాగరో, పతితపతితానం అత్తనో పుథులగమ్భీరభావేహి సంసీదనం నిమ్ముజ్జనం కరోతీతి అత్థో. సం-సద్దస్స చేత్థ ‘‘సాభావో, సారాగో’’తిఆదీసు (ధ॰ స॰ ౩౮౯, ౩౯౧) వియ నిరుత్తినయేన దట్ఠబ్బో. సఙ్గరణట్ఠేనాతి వా సఙ్గరకరణట్ఠేన, ఠితధమ్మతాయ ‘‘అయం మే మరియాదా, ఇమం వేలం నాతిక్కమామీ’’తి లోకేన సఙ్గరం సఙ్కేతం కరోన్తో వియ హోతీతి అత్థో. సఙ్గరణం వా సమన్తతో గలనం సన్దనం ఉదకేన కరోతీతి సాగరో. కప్పవుట్ఠానకాలే హి మహాసముద్దో ఇతో చితో చ పగ్ఘరిత్వా సకలం లోకధాతుం ఏకోఘం కరోతీతి. లోకియా పన వదన్తి ‘‘సాగరస్స రఞ్ఞో పుత్తేహి సాగరేహి నిబ్బత్తితో ఖతోతి సాగరో, పురత్థిమో సముద్దప్పదేసో, తంసమ్బన్ధతాయ రుళ్హివసేన సబ్బోపి సముద్దో తథా వోహరీయతీ’’తి. సాగరసదిసత్తా సాగరో, ఞేయ్యమేవ సాగరోతి ఞేయ్యసాగరో. సదిసతా చేత్థ పుథులదుత్తరగమ్భీరానాదికాలికతాహి వేదితబ్బా, నిహీనం చేతమోపమ్మం. తథా హి ఞేయ్యస్సేవ సాతిసయా పుథులతా అపరిమాణలోకధాతుబ్యాపనతో, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్సేవ తరణీయతాయ దుత్తరతా, గమ్భీరతా, ఆదికోటిరహితా చ పవత్తి, న ఇతరస్స పరిచ్ఛిన్నదేసత్తా బాహిరకవీతరాగేహిపి ఇత్తరేన ఖణేన అతిక్కమితబ్బత్తా, పరిమితగమ్భీరత్తా, పరిమితకాలత్తా చ. ఞేయ్యసాగరస్స పారం పరియన్తం గతోతి ఞేయ్యసాగరపారగూ, తం ఞేయ్యసాగరపారగుం.
Ñātabbanti ñeyyaṃ, atītādibhedabhinnaṃ sabbaṃ saṅkhataṃ, asaṅkhatañca. Saṅgaraṇaṭṭhena sāgaro, patitapatitānaṃ attano puthulagambhīrabhāvehi saṃsīdanaṃ nimmujjanaṃ karotīti attho. Saṃ-saddassa cettha ‘‘sābhāvo, sārāgo’’tiādīsu (dha. sa. 389, 391) viya niruttinayena daṭṭhabbo. Saṅgaraṇaṭṭhenāti vā saṅgarakaraṇaṭṭhena, ṭhitadhammatāya ‘‘ayaṃ me mariyādā, imaṃ velaṃ nātikkamāmī’’ti lokena saṅgaraṃ saṅketaṃ karonto viya hotīti attho. Saṅgaraṇaṃ vā samantato galanaṃ sandanaṃ udakena karotīti sāgaro. Kappavuṭṭhānakāle hi mahāsamuddo ito cito ca paggharitvā sakalaṃ lokadhātuṃ ekoghaṃ karotīti. Lokiyā pana vadanti ‘‘sāgarassa rañño puttehi sāgarehi nibbattito khatoti sāgaro, puratthimo samuddappadeso, taṃsambandhatāya ruḷhivasena sabbopi samuddo tathā voharīyatī’’ti. Sāgarasadisattā sāgaro, ñeyyameva sāgaroti ñeyyasāgaro. Sadisatā cettha puthuladuttaragambhīrānādikālikatāhi veditabbā, nihīnaṃ cetamopammaṃ. Tathā hi ñeyyasseva sātisayā puthulatā aparimāṇalokadhātubyāpanato, sabbaññutaññāṇasseva taraṇīyatāya duttaratā, gambhīratā, ādikoṭirahitā ca pavatti, na itarassa paricchinnadesattā bāhirakavītarāgehipi ittarena khaṇena atikkamitabbattā, parimitagambhīrattā, parimitakālattā ca. Ñeyyasāgarassa pāraṃ pariyantaṃ gatoti ñeyyasāgarapāragū, taṃ ñeyyasāgarapāraguṃ.
గమనఞ్చేత్థ ఞాణగమనమేవ, న ఇతరం ఞేయ్యగ్గహణతో, తం పన ఞాణం దువిధం సమ్మసనపటివేధభేదతో, తథా హేతుఫలభేదతో. తత్థ ‘‘కిచ్ఛం వతాయం లోకో ఆపన్నో’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౨.౫౭; సం॰ ని॰ ౨.౪, ౧౦; పేటకో॰ ౨౩) కరుణాయనవసేనేవ అభినివిసిత్వా అనేకాకారవోకారే సఙ్ఖారే సమ్మసన్తం భగవతో సమ్మసనఞాణం ఛత్తింసకోటిసతసహస్సముఖేన ఞేయ్యసాగరం అజ్ఝోగాహేత్వా తస్స పారం పరియన్తం అగమాసి, యం ‘‘మహావజిరఞాణ’’న్తి వుచ్చతి. పటివేధఞాణం పన సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణపదట్ఠానం ఆసవక్ఖయఞాణం, ఆసవక్ఖయఞాణపదట్ఠానఞ్చ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం, యం ‘‘మహాబోధీ’’తి వుచ్చతి. పారగమనఞ్చ తస్స కిచ్చసిద్ధియా, సమత్థతాయ చ వేదితబ్బం. తథా యథావుత్తం సమ్మసనఞాణం హేతు, ఇతరం ఫలం. సహ సమ్మసనఞాణేన వా ఆసవక్ఖయఞాణం హేతు, సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం ఫలం తదానిసంసభావతోతి వేదితబ్బం.
Gamanañcettha ñāṇagamanameva, na itaraṃ ñeyyaggahaṇato, taṃ pana ñāṇaṃ duvidhaṃ sammasanapaṭivedhabhedato, tathā hetuphalabhedato. Tattha ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno’’tiādinā (dī. ni. 2.57; saṃ. ni. 2.4, 10; peṭako. 23) karuṇāyanavaseneva abhinivisitvā anekākāravokāre saṅkhāre sammasantaṃ bhagavato sammasanañāṇaṃ chattiṃsakoṭisatasahassamukhena ñeyyasāgaraṃ ajjhogāhetvā tassa pāraṃ pariyantaṃ agamāsi, yaṃ ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Paṭivedhañāṇaṃ pana sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ āsavakkhayañāṇaṃ, āsavakkhayañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ, yaṃ ‘‘mahābodhī’’ti vuccati. Pāragamanañca tassa kiccasiddhiyā, samatthatāya ca veditabbaṃ. Tathā yathāvuttaṃ sammasanañāṇaṃ hetu, itaraṃ phalaṃ. Saha sammasanañāṇena vā āsavakkhayañāṇaṃ hetu, sabbaññutaññāṇaṃ phalaṃ tadānisaṃsabhāvatoti veditabbaṃ.
వన్దేతి నమామి, అభిత్థవామి వా. సణ్హట్ఠేన నిపుణా, అనుపచితఞాణసమ్భారానం అగాధట్ఠేన గమ్భీరా, ఏకత్తాదిభేదతో నన్దియావట్టాదివిభాగతో చ విచిత్రా విసిట్ఠా నానావిధా నయా ఏతిస్సాతి నిపుణగమ్భీరవిచిత్రనయా, నిపుణగమ్భీరవిచిత్రనయా దేసనా అస్సాతి నిపుణగమ్భీరవిచిత్రనయదేసనో, తం నిపుణ…పే॰… దేసనం. నయతీతి వా నయో, పాళిగతి, సా చ వుత్తనయేన అత్థతో నిపుణా, అత్థతో బ్యఞ్జనతో చ గమ్భీరా, సఙ్ఖేపవిత్థారానులోమాదిప్పవత్తియా నానావిధతాయ విచిత్రా. తథా హి పఞ్ఞత్తిఅనుపఞ్ఞత్తిఆదివసేన, సంకిలేసభాగియాదిలోకియాదితదుభయవోమిస్సతాదివసేన, కుసలాదిఖన్ధాదిసఙ్గహాదిసమయవిముత్తాదిఠపనాదికుసలమూలాదితికపట్ఠానాదివసేన చ అనేకవిధా పాళిగతీతి.
Vandeti namāmi, abhitthavāmi vā. Saṇhaṭṭhena nipuṇā, anupacitañāṇasambhārānaṃ agādhaṭṭhena gambhīrā, ekattādibhedato nandiyāvaṭṭādivibhāgato ca vicitrā visiṭṭhā nānāvidhā nayā etissāti nipuṇagambhīravicitranayā, nipuṇagambhīravicitranayā desanā assāti nipuṇagambhīravicitranayadesano, taṃ nipuṇa…pe… desanaṃ. Nayatīti vā nayo, pāḷigati, sā ca vuttanayena atthato nipuṇā, atthato byañjanato ca gambhīrā, saṅkhepavitthārānulomādippavattiyā nānāvidhatāya vicitrā. Tathā hi paññattianupaññattiādivasena, saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādikhandhādisaṅgahādisamayavimuttādiṭhapanādikusalamūlāditikapaṭṭhānādivasena ca anekavidhā pāḷigatīti.
తత్థ (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా) ద్వీహాకారేహి భగవతో థోమనా వేదితబ్బా అత్తహితసమ్పత్తితో, పరహితప్పటిపత్తితో చ. తేసు అత్తహితసమ్పత్తి అనావరణఞాణాధిగమతో, సవాసనానం సబ్బేసం కిలేసానం అచ్చన్తప్పహానతో చ వేదితబ్బా, పరహితప్పటిపత్తి లాభసక్కారాదినిరపేక్ఖచిత్తస్స సబ్బదుక్ఖనియ్యానికధమ్మదేసనతో, పటివిరుద్ధేసుపి నిచ్చం హితజ్ఝాసయఞాణపరిపాకకాలాగమనతో చ వేదితబ్బా. సా పనేత్థ పయోగతో, ఆసయతో చ దువిధా, పరహితప్పటిపత్తి, యథావుత్తభేదా దువిధా చ అత్తహితసమ్పత్తి పకాసితా హోతి. కథం? ‘‘మహాకారుణిక’’న్తి ఇమినా ఆసయతో , ‘‘నిపుణ…పే॰… దేసన’’న్తి ఇమినా పయోగతో, ‘‘నాథ’’న్తి ఇమినా పన ఉభయథాపి భగవతో పరహితప్పటిపత్తి పకాసితా కరుణాకిచ్చదీపనతో, ‘‘ఞేయ్యసాగరపారగు’’న్తి ఇమినా సాతిసయం అత్తహితసమ్పత్తి పరముక్కంసగతఞాణకిచ్చదీపనతో.
Tattha (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā) dvīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā attahitasampattito, parahitappaṭipattito ca. Tesu attahitasampatti anāvaraṇañāṇādhigamato, savāsanānaṃ sabbesaṃ kilesānaṃ accantappahānato ca veditabbā, parahitappaṭipatti lābhasakkārādinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyānikadhammadesanato, paṭiviruddhesupi niccaṃ hitajjhāsayañāṇaparipākakālāgamanato ca veditabbā. Sā panettha payogato, āsayato ca duvidhā, parahitappaṭipatti, yathāvuttabhedā duvidhā ca attahitasampatti pakāsitā hoti. Kathaṃ? ‘‘Mahākāruṇika’’nti iminā āsayato , ‘‘nipuṇa…pe… desana’’nti iminā payogato, ‘‘nātha’’nti iminā pana ubhayathāpi bhagavato parahitappaṭipatti pakāsitā karuṇākiccadīpanato, ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti iminā sātisayaṃ attahitasampatti paramukkaṃsagatañāṇakiccadīpanato.
అథ వా తీహాకారేహి భగవతో థోమనా వేదితబ్బా హేతుతో, ఫలతో, ఉపకారతో చ. తత్థ హేతు మహాకరుణా, సా పన పఠమపదేన సరూపేనేవ దస్సితా. ఫలం చతుబ్బిధం ఞాణసమ్పదా పహానసమ్పదా ఆనుభావసమ్పదా రూపకాయసమ్పదా చాతి. తాసు పధానభూతా ఞాణపహానసమ్పదా ‘‘ఞేయ్యసాగరపారగు’’న్తి ఇమినా పదేన పకాసితా. పధానే హి దస్సితే అవినాభావతో ఇతరమ్పి ద్వయం దస్సితమేవ హోతి. న హి బుద్ధానం ఆనుభావరూపకాయసమ్పత్తీహి వినా కదాచిపి ధమ్మకాయసిరీ వత్తతీతి. ఉపకారో అనన్తరం అబాహిరం కత్వా తివిధయానముఖేన విముత్తిధమ్మదేసనా, సా ‘‘నాథం, నిపుణ…పే॰… దేసన’’న్తి పదద్వయేన పకాసితాతి వేదితబ్బం.
Atha vā tīhākārehi bhagavato thomanā veditabbā hetuto, phalato, upakārato ca. Tattha hetu mahākaruṇā, sā pana paṭhamapadena sarūpeneva dassitā. Phalaṃ catubbidhaṃ ñāṇasampadā pahānasampadā ānubhāvasampadā rūpakāyasampadā cāti. Tāsu padhānabhūtā ñāṇapahānasampadā ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti iminā padena pakāsitā. Padhāne hi dassite avinābhāvato itarampi dvayaṃ dassitameva hoti. Na hi buddhānaṃ ānubhāvarūpakāyasampattīhi vinā kadācipi dhammakāyasirī vattatīti. Upakāro anantaraṃ abāhiraṃ katvā tividhayānamukhena vimuttidhammadesanā, sā ‘‘nāthaṃ, nipuṇa…pe… desana’’nti padadvayena pakāsitāti veditabbaṃ.
తత్థ (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా) ‘‘మహాకారుణిక’’న్తి ఏతేన సమ్మాసమ్బోధియా మూలం దస్సేతి. మహాకరుణాసఞ్చోదితమానసో హి భగవా సంసారపఙ్కతో సత్తానం సముద్ధరణత్థం కతాభినీహారో అనుపుబ్బేన పారమియో పూరేత్వా అనుత్తరం సమ్మాసమ్బోధిం అధిగతోతి కరుణా సమ్మాసమ్బోధియా మూలం. ‘‘ఞేయ్యసాగరపారగు’’న్తి ఏతేన పుబ్బభాగప్పటిపత్తియా సద్ధిం సమ్మాసమ్బోధిం దస్సేతి. అనావరణఞాణపదట్ఠానఞ్హి మగ్గఞాణం, మగ్గఞాణపదట్ఠానఞ్చ అనావరణఞాణం ‘‘సమ్మాసమ్బోధీ’’తి వుచ్చతి. వుత్తప్పభేదం పన సమ్మసనఞాణం సహ పఞ్ఞాపారమియా తస్సా పుబ్బభాగపటిపదా. తస్సా హి ఆనుభావేన లీనుద్ధచ్చపతిట్ఠానాయూహనకామసుఖల్లికత్తకిలమథానుయోగసస్సతుచ్ఛేదాదిఅన్తద్వయవిరహితా ఉక్కంసపారమిప్పత్తా మజ్ఝిమా పటిపదా భావనాపారిపూరిం గతా. ‘‘నాథ’’న్తి ఇమినా సమ్మాసమ్బోధియా ఫలం దస్సేతి లోకత్తయనాయకభావదీపనతో. తథా హి సబ్బానత్థపరిహారపుబ్బఙ్గమాయ నిరవసేసహితసుఖవిధానతప్పరాయ నిరతిసయాయ పయోగసమ్పత్తియా, సదేవమనుస్సాయ పజాయ అచ్చన్తుపకారితాయ అపరిమితనిరుపమభావగుణవిసేససమఙ్గితాయ చ సబ్బసత్తుత్తమో భగవా అపరిమాణాసు లోకధాతూసు అపరిమాణానం సత్తానం అనుత్తరగారవట్ఠానభూతతాయ చ ‘‘నాథో’’తి వుచ్చతీతి. ‘‘నిపుణ…పే॰… దేసన’’న్తి ఇమినా సమ్మాసమ్బోధియా పయోజనం దస్సేతి. సంసారమహోఘతో సత్తసన్తారణత్థఞ్హి భగవతా సమ్మాసమ్బోధి అభిపత్థితా, తఞ్చ సత్తసన్తారణం యథావుత్తదేసనాసమ్పత్తియా సమిజ్ఝతి తదవినాభావతో. ఇమినా భగవతో సాతిసయా పరహితప్పటిపత్తి దస్సితా, ఇతరేహి అత్తహితసమ్పత్తీతి తదుభయేన అత్తహితాయ పటిపన్నాదీసు చతూసు పుగ్గలేసు భగవతో చతుత్థపుగ్గలభావం దీపేతి, తేన చ అనుత్తరదక్ఖిణేయ్యభావం, ఉత్తమవన్దనీయభావం, అత్తనో చ వన్దనకిరియాయ ఖేత్తఙ్గతభావం దీపేతి.
Tattha (dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā) ‘‘mahākāruṇika’’nti etena sammāsambodhiyā mūlaṃ dasseti. Mahākaruṇāsañcoditamānaso hi bhagavā saṃsārapaṅkato sattānaṃ samuddharaṇatthaṃ katābhinīhāro anupubbena pāramiyo pūretvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ adhigatoti karuṇā sammāsambodhiyā mūlaṃ. ‘‘Ñeyyasāgarapāragu’’nti etena pubbabhāgappaṭipattiyā saddhiṃ sammāsambodhiṃ dasseti. Anāvaraṇañāṇapadaṭṭhānañhi maggañāṇaṃ, maggañāṇapadaṭṭhānañca anāvaraṇañāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Vuttappabhedaṃ pana sammasanañāṇaṃ saha paññāpāramiyā tassā pubbabhāgapaṭipadā. Tassā hi ānubhāvena līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyogasassatucchedādiantadvayavirahitā ukkaṃsapāramippattā majjhimā paṭipadā bhāvanāpāripūriṃ gatā. ‘‘Nātha’’nti iminā sammāsambodhiyā phalaṃ dasseti lokattayanāyakabhāvadīpanato. Tathā hi sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā, sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya aparimitanirupamabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ anuttaragāravaṭṭhānabhūtatāya ca ‘‘nātho’’ti vuccatīti. ‘‘Nipuṇa…pe… desana’’nti iminā sammāsambodhiyā payojanaṃ dasseti. Saṃsāramahoghato sattasantāraṇatthañhi bhagavatā sammāsambodhi abhipatthitā, tañca sattasantāraṇaṃ yathāvuttadesanāsampattiyā samijjhati tadavinābhāvato. Iminā bhagavato sātisayā parahitappaṭipatti dassitā, itarehi attahitasampattīti tadubhayena attahitāya paṭipannādīsu catūsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhāvaṃ dīpeti, tena ca anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, uttamavandanīyabhāvaṃ, attano ca vandanakiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dīpeti.
ఏత్థ చ యథా ‘‘మహాకారుణిక’’న్తి ఇమినా పదేన భగవతో మహాకరుణా దస్సితా, ఏవం ‘‘ఞేయ్యసాగరపారగు’’న్తి ఏతేన మహాపఞ్ఞా దస్సితా. తేసు కరుణాగ్గహణేన లోకియేసు మహగ్గతభావప్పత్తాసాధారణగుణదీపనతో భగవతో సబ్బలోకియగుణసమ్పత్తి దస్సితా హోతి, పఞ్ఞాగ్గహణేన సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణపదట్ఠానమగ్గఞాణదీపనతో సబ్బలోకుత్తరగుణసమ్పత్తి. తదుభయగ్గహణసిద్ధో ఏవ చత్థో నాథసద్దేన పకాసీయతి. కరుణావచనేన ఉపగమనం నిరుపక్కిలేసం దస్సేతి, పఞ్ఞావచనేన అపగమనం. తథా కరుణాగ్గహణేన లోకసమఞ్ఞానురూపం భగవతో పవత్తిం దస్సేతి లోకవోహారవిసయత్తా కరుణాయ, పఞ్ఞాగ్గహణేన సమఞ్ఞాయ అనతిధావనం. సభావానవబోధేన హి ధమ్మానం సమఞ్ఞం అతిధావిత్వా సత్తాదిసమ్మసనం హోతీతి. తథా కరుణాగ్గహణేన మహాకరుణాసమాపత్తివిహారం దస్సేతి, పఞ్ఞాగ్గహణేన తీసు కాలేసు అప్పటిహతఞాణం, చతుసచ్చఞాణం, చతుపటిసమ్భిదాఞాణం, చతువేసారజ్జఞాణం. కరుణాగ్గహణేన మహాకరుణాసమాపత్తిఞాణస్స గహితత్తా సేసాసాధారణఞాణాని, ఛ అభిఞ్ఞా, అట్ఠసు పరిసాసు (మ॰ ని॰ ౧.౧౫౧, ౧౭౮) అకమ్పనఞాణాని, దస బలాని, చుద్దస బుద్ధఞాణాని, సోళస ఞాణచరియా, అట్ఠారస బుద్ధధమ్మా (మహాని॰ ౬౯, ౧౫౬; చూళని॰ మోఘరాజమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౮౫; పటి॰ మ॰ ౩.౫; దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౩౦౫; విభ॰ మూలటీ॰ సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా; దీ॰ ని॰ టీ॰ ౩.౧౪౧), చతుచత్తాలీస ఞాణవత్థూని సత్తసత్తతి ఞాణవత్థూనీతి (సం॰ ని॰ ౨.౩౪) ఏవమాదీనం అనేకేసం పఞ్ఞాప్పభేదానం వసేన ఞాణచారం దస్సేతి.
Ettha ca yathā ‘‘mahākāruṇika’’nti iminā padena bhagavato mahākaruṇā dassitā, evaṃ ‘‘ñeyyasāgarapāragu’’nti etena mahāpaññā dassitā. Tesu karuṇāggahaṇena lokiyesu mahaggatabhāvappattāsādhāraṇaguṇadīpanato bhagavato sabbalokiyaguṇasampatti dassitā hoti, paññāggahaṇena sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānamaggañāṇadīpanato sabbalokuttaraguṇasampatti. Tadubhayaggahaṇasiddho eva cattho nāthasaddena pakāsīyati. Karuṇāvacanena upagamanaṃ nirupakkilesaṃ dasseti, paññāvacanena apagamanaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena lokasamaññānurūpaṃ bhagavato pavattiṃ dasseti lokavohāravisayattā karuṇāya, paññāggahaṇena samaññāya anatidhāvanaṃ. Sabhāvānavabodhena hi dhammānaṃ samaññaṃ atidhāvitvā sattādisammasanaṃ hotīti. Tathā karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattivihāraṃ dasseti, paññāggahaṇena tīsu kālesu appaṭihatañāṇaṃ, catusaccañāṇaṃ, catupaṭisambhidāñāṇaṃ, catuvesārajjañāṇaṃ. Karuṇāggahaṇena mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa gahitattā sesāsādhāraṇañāṇāni, cha abhiññā, aṭṭhasu parisāsu (ma. ni. 1.151, 178) akampanañāṇāni, dasa balāni, cuddasa buddhañāṇāni, soḷasa ñāṇacariyā, aṭṭhārasa buddhadhammā (mahāni. 69, 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5; dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. mūlaṭī. suttantabhājanīyavaṇṇanā; dī. ni. ṭī. 3.141), catucattālīsa ñāṇavatthūni sattasattati ñāṇavatthūnīti (saṃ. ni. 2.34) evamādīnaṃ anekesaṃ paññāppabhedānaṃ vasena ñāṇacāraṃ dasseti.
తథా కరుణాగ్గహణేన చరణసమ్పత్తి, పఞ్ఞాగ్గహణేన విజ్జాసమ్పత్తి. కరుణాగ్గహణేన సత్తాధిపతితా, పఞ్ఞాగ్గహణేన ధమ్మాధిపతితా. కరుణాగ్గహణేన లోకనాథభావో, పఞ్ఞాగ్గహణేన అత్తనాథభావో. తథా కరుణాగ్గహణేన పుబ్బకారిభావో, పఞ్ఞాగ్గహణేన కతఞ్ఞుతా. కరుణాగ్గహణేన అపరన్తపతా, పఞ్ఞాగ్గహణేన అనత్తన్తపతా. కరుణాగ్గహణేన వా బుద్ధకరధమ్మసిద్ధి, పఞ్ఞాగ్గహణేన బుద్ధభావసిద్ధి. తథా కరుణాగ్గహణేన పరేసం తారణం, పఞ్ఞాగ్గహణేన సయం తారణం. తథా కరుణాగ్గహణేన సబ్బసత్తేసు అనుగ్గహచిత్తతా, పఞ్ఞాగ్గహణేన సబ్బధమ్మేసు విరత్తచిత్తతా దస్సితా హోతి. సబ్బేసఞ్చ బుద్ధగుణానం కరుణా ఆది తంనిదానభావతో, పఞ్ఞా పరియోసానం తతో ఉత్తరి కరణీయాభావతో, ఇతి ఆదిపరియోసానదస్సనేన సబ్బే బుద్ధగుణా దస్సితా హోన్తి. తథా కరుణావచనేన సీలక్ఖన్ధపుబ్బఙ్గమో సమాధిక్ఖన్ధో దస్సితో హోతి. కరుణానిదానఞ్హి సీలం తతో పాణాతిపాతాదివిరతిప్పవత్తితో, సా చ ఝానత్తయసమ్పయోగినీతి. పఞ్ఞావచనేన పఞ్ఞాక్ఖన్ధో. సీలఞ్చ సబ్బబుద్ధగుణానం ఆది, సమాధి మజ్ఝే, పఞ్ఞా పరియోసానన్తి ఏవమ్పి ఆదిమజ్ఝపరియోసానకల్యాణా సబ్బే బుద్ధగుణా దస్సితా హోన్తి నయతో దస్సితత్తా. ఏసో ఏవ హి నిరవసేసతో బుద్ధగుణానం దస్సనుపాయో, యదిదం నయగ్గాహణం, అఞ్ఞథా కో నామ సమత్థో భగవతో గుణే అనుపదం నిరవసేసతో దస్సేతుం. తేనేవాహ –
Tathā karuṇāggahaṇena caraṇasampatti, paññāggahaṇena vijjāsampatti. Karuṇāggahaṇena sattādhipatitā, paññāggahaṇena dhammādhipatitā. Karuṇāggahaṇena lokanāthabhāvo, paññāggahaṇena attanāthabhāvo. Tathā karuṇāggahaṇena pubbakāribhāvo, paññāggahaṇena kataññutā. Karuṇāggahaṇena aparantapatā, paññāggahaṇena anattantapatā. Karuṇāggahaṇena vā buddhakaradhammasiddhi, paññāggahaṇena buddhabhāvasiddhi. Tathā karuṇāggahaṇena paresaṃ tāraṇaṃ, paññāggahaṇena sayaṃ tāraṇaṃ. Tathā karuṇāggahaṇena sabbasattesu anuggahacittatā, paññāggahaṇena sabbadhammesu virattacittatā dassitā hoti. Sabbesañca buddhaguṇānaṃ karuṇā ādi taṃnidānabhāvato, paññā pariyosānaṃ tato uttari karaṇīyābhāvato, iti ādipariyosānadassanena sabbe buddhaguṇā dassitā honti. Tathā karuṇāvacanena sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito hoti. Karuṇānidānañhi sīlaṃ tato pāṇātipātādiviratippavattito, sā ca jhānattayasampayoginīti. Paññāvacanena paññākkhandho. Sīlañca sabbabuddhaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti evampi ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe buddhaguṇā dassitā honti nayato dassitattā. Eso eva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo, yadidaṃ nayaggāhaṇaṃ, aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –
‘‘బుద్ధోపి బుద్ధస్స భణేయ్య వణ్ణం, కప్పమ్పి చే అఞ్ఞమభాసమానో;
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ, kappampi ce aññamabhāsamāno;
ఖీయేథ కప్పో చిరదీఘమన్తరే, వణ్ణో న ఖీయేథ తథాగతస్సా’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౦౪; ౩.౧౪౧; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౪౨౫; ఉదా॰ అట్ఠ॰ ౫౩; అప॰ అట్ఠ॰ ౨.౭.౨౦; బు॰ వం॰ అట్ఠ॰ ౪.౪; చరియా॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా, పకిణ్ణకకథా; దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; మ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧; సం॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.౧; అ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.౧; వజిర॰ టీ॰ గన్థారమ్భకథా; సారత్థ॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా);
Khīyetha kappo ciradīghamantare, vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 3.425; udā. aṭṭha. 53; apa. aṭṭha. 2.7.20; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.1; saṃ. ni. ṭī. 1.1.1; a. ni. ṭī. 1.1.1; vajira. ṭī. ganthārambhakathā; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā);
తేనేవ చ ఆయస్మతా సారిపుత్తత్థేరేనాపి బుద్ధగుణపరిచ్ఛేదనం పతి అనుయుత్తేన ‘‘నో హేతం, భన్తే’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౪౫) పటిక్ఖిపిత్వా ‘‘అపిచ మే, భన్తే, ధమ్మన్వయో విదితో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౪౬) వుత్తం.
Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenāpi buddhaguṇaparicchedanaṃ pati anuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti (dī. ni. 2.145) paṭikkhipitvā ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ.
ఏవం సఙ్ఖేపేన సకలసబ్బఞ్ఞుగుణేహి భగవన్తం అభిత్థవిత్వా ఇదాని సద్ధమ్మం థోమేతుం ‘‘విజ్జాచరణసమ్పన్నా’’తిఆదిమాహ. తత్థ విజ్జాచరణసమ్పన్నా హుత్వాతి వచనసేసో. విన్దియం ధమ్మానం సలక్ఖణం, సామఞ్ఞలక్ఖణఞ్చ విన్దతీతి విజ్జా, లోభక్ఖన్ధాదీని వా విజ్ఝనట్ఠేన విజ్జా, చతున్నం వా అరియసచ్చానం విదితకరణట్ఠేన విజ్జాతి ఏవం తావేత్థ వచనత్థతో విజ్జా వేదితబ్బా. పభేదతో పన తిస్సోపి విజ్జా విజ్జా భయభేరవసుత్తే ఆగతనియామేనేవ, అట్ఠపి విజ్జా విజ్జా అమ్బట్ఠసుత్తాదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౨౭౮ ఆదయో) ఆగతనియామేనేవ. చరన్తి తేహీతి చరణాని, సీలసంవరాదయో పఞ్చదస ధమ్మా, ఇతి ఇమాహి విజ్జాహి, ఇమేహి చ చరణేహి సమ్పన్నా సమ్పన్నాగతాతి విజ్జాచరణసమ్పన్నా.
Evaṃ saṅkhepena sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavitvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘vijjācaraṇasampannā’’tiādimāha. Tattha vijjācaraṇasampannā hutvāti vacanaseso. Vindiyaṃ dhammānaṃ salakkhaṇaṃ, sāmaññalakkhaṇañca vindatīti vijjā, lobhakkhandhādīni vā vijjhanaṭṭhena vijjā, catunnaṃ vā ariyasaccānaṃ viditakaraṇaṭṭhena vijjāti evaṃ tāvettha vacanatthato vijjā veditabbā. Pabhedato pana tissopi vijjā vijjā bhayabheravasutte āgataniyāmeneva, aṭṭhapi vijjā vijjā ambaṭṭhasuttādīsu (dī. ni. 1.278 ādayo) āgataniyāmeneva. Caranti tehīti caraṇāni, sīlasaṃvarādayo pañcadasa dhammā, iti imāhi vijjāhi, imehi ca caraṇehi sampannā sampannāgatāti vijjācaraṇasampannā.
యేనాతి యేన ధమ్మేన కరణభూతేన, హేతుభూతేన చ. తత్థ మగ్గధమ్మస్స కరణత్థో వేదితబ్బో నియ్యానకిరియాసాధకతమభావతో, నిబ్బానధమ్మస్స హేతుఅత్థో ఆరమ్మణపచ్చయభావతో. పచ్చయత్థో హి అయం హేత్వత్థో. పరియత్తిధమ్మస్సపి హేతుఅత్థో యుజ్జతేవ పరమ్పరాయ హేతుభావతో. ఫలధమ్మే పన ఉభయమ్పి సమ్భవతి. కథం? ‘‘తాయ సద్ధాయ అవూపసన్తాయా’’తి వచనతో మగ్గేన సముచ్ఛిన్నానం కిలేసానం పటిప్పస్సద్ధిప్పహానకిచ్చతాయ ఫలస్స నియ్యానానుగుణతా, నియ్యానపరియోసానతా చాతి ఇమినా పరియాయేన సియా కరణత్థో నియ్యానకిరియాయ. సకదాగామిమగ్గవిపస్సనాదీనం పన ఉపనిస్సయపచ్చయభావతో సియా హేతుఅత్థో. ఏవఞ్చ కత్వా అగ్గప్పసాదసుత్తాదీసు (ఇతివు॰ ౯౦) అగ్గాదిభావేన అగ్గహితాపి ఫలపరియత్తిధమ్మా ఛత్తమాణవకవిమానాదీసు (వి॰ వ॰ ౮౮౬ ఆదయో) సరణీయభావేన గహితాతి తేసం మగ్గనిబ్బానానం వియ మహాఅట్ఠకథాయం సరణభావో ఉద్ధటో. విసేసతో చేత్థ మగ్గపరియాపన్నా ఏవ విజ్జాచరణధమ్మా వేదితబ్బా. తే హి నిప్పరియాయేన నియ్యానకిరియాయ సాధకతమభూతా, న ఇతరే. ఇతరేసం పన నియ్యానత్థతాయ నియ్యానతా. యది ఏవం కస్మా ‘‘విజ్జాచరణసమ్పన్నా హుత్వా’’తి వుత్తం, నియ్యానసమకాలమేవ హి యథావుత్తవిజ్జాచరణసమ్పత్తిసమధిగమోతి? నాయం విరోధో సమానకాలతాయ ఏవ అధిప్పేతత్తా యథా ‘‘చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చ రూపే చ ఉప్పజ్జతి చక్ఖువిఞ్ఞాణ’’న్తి (మ॰ ని॰ ౧.౨౦౪, ౪౦౦; ౩.౪౨౧, ౪౨౫, ౪౨౬; సం॰ ని॰ ౨.౪౩-౪౫; ౪.౬౦; కథా॰ ౪౬౫, ౪౬౭). సమ్పన్నాతి వా పదస్స వత్తమానకాలత్థతా వేదితబ్బా ‘‘ఉప్పన్నా ధమ్మా’’తి (ధ॰ స॰ తికమాతికా ౧౭) ఏత్థ ఉప్పన్నసద్దస్స వియ. ఏవఞ్చ కత్వా వచనసేసమన్తరేనేవ పదయోజనా సిద్ధా హోతి. ‘‘యేనా’’తి చ పదం ఉభయత్థ సమ్బన్ధితబ్బం ‘‘యేన ధమ్మేన విజ్జాచరణసమ్పన్నా, యేన ధమ్మేన నియ్యన్తీ’’తి.
Yenāti yena dhammena karaṇabhūtena, hetubhūtena ca. Tattha maggadhammassa karaṇattho veditabbo niyyānakiriyāsādhakatamabhāvato, nibbānadhammassa hetuattho ārammaṇapaccayabhāvato. Paccayattho hi ayaṃ hetvattho. Pariyattidhammassapi hetuattho yujjateva paramparāya hetubhāvato. Phaladhamme pana ubhayampi sambhavati. Kathaṃ? ‘‘Tāya saddhāya avūpasantāyā’’ti vacanato maggena samucchinnānaṃ kilesānaṃ paṭippassaddhippahānakiccatāya phalassa niyyānānuguṇatā, niyyānapariyosānatā cāti iminā pariyāyena siyā karaṇattho niyyānakiriyāya. Sakadāgāmimaggavipassanādīnaṃ pana upanissayapaccayabhāvato siyā hetuattho. Evañca katvā aggappasādasuttādīsu (itivu. 90) aggādibhāvena aggahitāpi phalapariyattidhammā chattamāṇavakavimānādīsu (vi. va. 886 ādayo) saraṇīyabhāvena gahitāti tesaṃ magganibbānānaṃ viya mahāaṭṭhakathāyaṃ saraṇabhāvo uddhaṭo. Visesato cettha maggapariyāpannā eva vijjācaraṇadhammā veditabbā. Te hi nippariyāyena niyyānakiriyāya sādhakatamabhūtā, na itare. Itaresaṃ pana niyyānatthatāya niyyānatā. Yadi evaṃ kasmā ‘‘vijjācaraṇasampannā hutvā’’ti vuttaṃ, niyyānasamakālameva hi yathāvuttavijjācaraṇasampattisamadhigamoti? Nāyaṃ virodho samānakālatāya eva adhippetattā yathā ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇa’’nti (ma. ni. 1.204, 400; 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.43-45; 4.60; kathā. 465, 467). Sampannāti vā padassa vattamānakālatthatā veditabbā ‘‘uppannā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 17) ettha uppannasaddassa viya. Evañca katvā vacanasesamantareneva padayojanā siddhā hoti. ‘‘Yenā’’ti ca padaṃ ubhayattha sambandhitabbaṃ ‘‘yena dhammena vijjācaraṇasampannā, yena dhammena niyyantī’’ti.
లోకతోతి ఖన్ధాదిలోకతో, వట్టతోతి అత్థో. న్తి తం మగ్గనిబ్బానఫలపరియత్తిభేదం ధమ్మం. ఉత్తమన్తి సేట్ఠం. తథా హేస అత్తనా ఉత్తరితరస్స అభావేన ‘‘అనుత్తరో’’తి వుచ్చతి. తత్థ మగ్గస్స నియ్యానహేతుఆదిఅత్థేన, నిబ్బానస్స నిస్సరణవివేకాదిఅత్థేన, ఫలస్స అరియసన్తభావాదిఅత్థేన చ సేట్ఠతా వేదితబ్బా. స్వాయమత్థో ‘‘యావతా, భిక్ఖవే, ధమ్మా సఙ్ఖతా, అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో తేసం అగ్గమక్ఖాయతీ’’తి (ఇతివు॰ ౯౦; అ॰ ని॰ ౪.౩౪) ఆదిసుత్తపదానుసారేన విభావేతబ్బో.
Lokatoti khandhādilokato, vaṭṭatoti attho. Nti taṃ magganibbānaphalapariyattibhedaṃ dhammaṃ. Uttamanti seṭṭhaṃ. Tathā hesa attanā uttaritarassa abhāvena ‘‘anuttaro’’ti vuccati. Tattha maggassa niyyānahetuādiatthena, nibbānassa nissaraṇavivekādiatthena, phalassa ariyasantabhāvādiatthena ca seṭṭhatā veditabbā. Svāyamattho ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34) ādisuttapadānusārena vibhāvetabbo.
ధమ్మన్తి యథానుసిట్ఠం పటిపజ్జమానే అపాయతో, సంసారతో చ అపతమానే కత్వా ధారేతీతి ధమ్మో. సమ్మా, సామఞ్చ సబ్బధమ్మానం బుద్ధత్తా సమ్మాసమ్బుద్ధో, సబ్బఞ్ఞుతాఅనావరణఞాణో సమన్తచక్ఖు భగవా, తేన యథా సమ్మాసమ్బోధిసమధిగమేనేవ సబ్బే బుద్ధగుణా సమ్పాపుణీయన్తి, ఏవం సమ్మదేవ ఆసేవనాయ భావనాయ బహులీకిరియాయ సమ్మాపటిపత్తియా సమ్మదేవ పచ్చవేక్ఖణాయ సక్కచ్చం ధమ్మదేసనాయ వేనేయ్యసన్తానేసు పతిట్ఠాపనేన –
Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyato, saṃsārato ca apatamāne katvā dhāretīti dhammo. Sammā, sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddho, sabbaññutāanāvaraṇañāṇo samantacakkhu bhagavā, tena yathā sammāsambodhisamadhigameneva sabbe buddhaguṇā sampāpuṇīyanti, evaṃ sammadeva āsevanāya bhāvanāya bahulīkiriyāya sammāpaṭipattiyā sammadeva paccavekkhaṇāya sakkaccaṃ dhammadesanāya veneyyasantānesu patiṭṭhāpanena –
‘‘అరియం , వో భిక్ఖవే, సమ్మాసమాధిం దేసేస్సామి (మ॰ ని॰ ౩.౧౩౬; పేటకో॰ ౨౪). మగ్గానట్ఠఙ్గికో సేట్ఠో (ధ॰ ప॰ ౨౭౩; నేత్తి॰ ౧౭౦; పేటకో॰ ౩౦). యావతా, భిక్ఖవే, ధమ్మా సఙ్ఖతా వా అసఙ్ఖతా వా, విరాగో తేసం అగ్గమక్ఖాయతి (ఇతివు॰ ౯౦; అ॰ ని॰ ౪.౩౪). ఏకాయనో అయం, భిక్ఖవే, మగ్గో సత్తానం విసుద్ధియా (దీ॰ ని॰ ౨.౩౭౩; మ॰ ని॰ ౧.౧౦౬; సం॰ ని॰ ౫.౩౬౭, ౩౮౪). ధమ్మం, వో భిక్ఖవే, దేసేస్సామి ఆదికల్యాణ’’న్తి (మ॰ ని॰ ౩.౪౨౦; నేత్తి॰ ౫) –
‘‘Ariyaṃ , vo bhikkhave, sammāsamādhiṃ desessāmi (ma. ni. 3.136; peṭako. 24). Maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho (dha. pa. 273; netti. 170; peṭako. 30). Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyati (itivu. 90; a. ni. 4.34). Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā (dī. ni. 2.373; ma. ni. 1.106; saṃ. ni. 5.367, 384). Dhammaṃ, vo bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇa’’nti (ma. ni. 3.420; netti. 5) –
ఆదివచనేహి, అభిత్థవనేన చ పూజితో మానితో అపచితోతి సమ్మాసమ్బుద్ధపూజితో, తం సమ్మాసమ్బుద్ధపూజితం ధమ్మం వన్దేతి సమ్బన్ధో.
Ādivacanehi, abhitthavanena ca pūjito mānito apacitoti sammāsambuddhapūjito, taṃ sammāsambuddhapūjitaṃ dhammaṃ vandeti sambandho.
అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – యస్స ధమ్మస్స అధిగమనే విజ్జాసమ్పన్నా చేవ హోన్తి చరణసమ్పన్నా చ, సబ్బవట్టదుక్ఖతో చ నియ్యన్తి, తమేవ అరియానం సకలగుణసమఙ్గిభావనిమిత్తం, అనవసేసదుక్ఖనిస్సరణహేతుభూతఞ్చ ఉత్తమం పవరం సద్ధిం పరియత్తిధమ్మేన నవవిధం లోకుత్తరధమ్మం భగవతాపి సమ్మాపటిపత్తిఆదివిధినా పూజితం నమామి, అభిత్థవామి వాతి.
Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yassa dhammassa adhigamane vijjāsampannā ceva honti caraṇasampannā ca, sabbavaṭṭadukkhato ca niyyanti, tameva ariyānaṃ sakalaguṇasamaṅgibhāvanimittaṃ, anavasesadukkhanissaraṇahetubhūtañca uttamaṃ pavaraṃ saddhiṃ pariyattidhammena navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ bhagavatāpi sammāpaṭipattiādividhinā pūjitaṃ namāmi, abhitthavāmi vāti.
ఏత్థ చ ‘‘యేన లోకతో నియ్యన్తి, విజ్జాచరణసమ్పన్నా చ హోన్తీ’’తి పదద్వయేన యథాక్కమం ధమ్మస్స భావేతబ్బభావో, సచ్ఛికాతబ్బభావో చ వుత్తో. తేసు పఠమేన విజ్జాసమ్పత్తియా ధమ్మం థోమేతి, దుతియేన విముత్తిసమ్పత్తియా. తథా పఠమేన ఝానసమ్పదాయ, దుతియేన విమోక్ఖసమ్పదాయ. పఠమేన వా సమాధిసమ్పదాయ, దుతియేన సమాపత్తిసమ్పదాయ. పఠమేన వా ఖయఞాణభావేన, దుతియేన అనుప్పాదఞాణభావేన. అథ వా పురిమేన విజ్జూపమతాయ, దుతియేన వజిరూపమతాయ. పురిమేన వా విరాగసమ్పత్తియా, దుతియేన నిరోధసమ్పత్తియా. తథా పఠమేన నియ్యానభావేన, దుతియేన నిస్సరణభావేన. పఠమేన వా హేతుభావేన, దుతియేన అసఙ్ఖతభావేన. పఠమేన వా దస్సనభావేన, దుతియేన వివేకభావేన. పఠమేన వా అధిపతిభావేన, దుతియేన అమతభావేన ధమ్మం థోమేతి. అథ వా పఠమేన నియ్యానికభావదస్సనతో స్వాక్ఖాతతాయ ధమ్మం థోమేతి, దుతియేన సచ్ఛికాతబ్బభావతో సన్దిట్ఠికతాయ. తథా పురిమేన అకాలికతాయ, పచ్ఛిమేన ఏహిపస్సికతాయ. పురిమేన వా ఓపనేయ్యికతాయ, పచ్ఛిమేన పచ్చత్తం వేదితబ్బతాయ ధమ్మం థోమేతి.
Ettha ca ‘‘yena lokato niyyanti, vijjācaraṇasampannā ca hontī’’ti padadvayena yathākkamaṃ dhammassa bhāvetabbabhāvo, sacchikātabbabhāvo ca vutto. Tesu paṭhamena vijjāsampattiyā dhammaṃ thometi, dutiyena vimuttisampattiyā. Tathā paṭhamena jhānasampadāya, dutiyena vimokkhasampadāya. Paṭhamena vā samādhisampadāya, dutiyena samāpattisampadāya. Paṭhamena vā khayañāṇabhāvena, dutiyena anuppādañāṇabhāvena. Atha vā purimena vijjūpamatāya, dutiyena vajirūpamatāya. Purimena vā virāgasampattiyā, dutiyena nirodhasampattiyā. Tathā paṭhamena niyyānabhāvena, dutiyena nissaraṇabhāvena. Paṭhamena vā hetubhāvena, dutiyena asaṅkhatabhāvena. Paṭhamena vā dassanabhāvena, dutiyena vivekabhāvena. Paṭhamena vā adhipatibhāvena, dutiyena amatabhāvena dhammaṃ thometi. Atha vā paṭhamena niyyānikabhāvadassanato svākkhātatāya dhammaṃ thometi, dutiyena sacchikātabbabhāvato sandiṭṭhikatāya. Tathā purimena akālikatāya, pacchimena ehipassikatāya. Purimena vā opaneyyikatāya, pacchimena paccattaṃ veditabbatāya dhammaṃ thometi.
‘‘ఉత్తమ’’న్తి చ ఏతేన అఞ్ఞస్స విసిట్ఠస్స అభావదీపనేన పరిపుణ్ణతాయ ధమ్మం థోమేతి , ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధపూజిత’’న్తి ఏతేన పరిసుద్ధతాయ. సబ్బదోసాపగమేన హిస్స పూజనీయతా. పరిసుద్ధతాయ చస్స పహానసమ్పదా, పరిపుణ్ణతాయ పభవసమ్పదా. పహానసమ్పత్తియా చ భావనాపారిపూరీ అనవసేసదోససముగ్ఘాటనతో, పభవసమ్పత్తియా సచ్ఛికిరియనిబ్బత్తి తతుత్తరి కరణీయాభావతో. అనఞ్ఞసాధారణతాయ హి ఉత్తమోతి. తథా భావేతబ్బభావేనస్స సహ పుబ్బభాగసీలాదీహి సేక్ఖా సీలసమాధిపఞ్ఞాక్ఖన్ధా, సచ్ఛికాతబ్బభావేన సహ అసఙ్ఖతాయ ధాతుయా అసేక్ఖా సీలసమాధిపఞ్ఞాక్ఖన్ధా దస్సితా హోన్తీతి.
‘‘Uttama’’nti ca etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanena paripuṇṇatāya dhammaṃ thometi , ‘‘sammāsambuddhapūjita’’nti etena parisuddhatāya. Sabbadosāpagamena hissa pūjanīyatā. Parisuddhatāya cassa pahānasampadā, paripuṇṇatāya pabhavasampadā. Pahānasampattiyā ca bhāvanāpāripūrī anavasesadosasamugghāṭanato, pabhavasampattiyā sacchikiriyanibbatti tatuttari karaṇīyābhāvato. Anaññasādhāraṇatāya hi uttamoti. Tathā bhāvetabbabhāvenassa saha pubbabhāgasīlādīhi sekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā, sacchikātabbabhāvena saha asaṅkhatāya dhātuyā asekkhā sīlasamādhipaññākkhandhā dassitā hontīti.
ఏవం సఙ్ఖేపేన సబ్బసద్ధమ్మగుణేహి సద్ధమ్మం థోమేత్వా ఇదాని అరియసఙ్ఘం థోమేతుం ‘‘సీలాదిగుణసమ్పన్నో’’తిఆది వుత్తం. తత్థ సీలాదిగుణసమ్పన్నోతి సీలసమాధిపఞ్ఞావిముత్తియాదిగుణేహి సమ్పన్నో సమన్నాగతో, సమ్పన్నసీలాదిగుణో వా. అరియానఞ్హి తంతంమగ్గవజ్ఝకిలేసప్పహానేన హతపటిపక్ఖా సువిసుద్ధా సీలాదయో ‘‘సమ్పన్నా’’తి వత్తబ్బతం అరహన్తి , న పుథూజ్జనానం, యతో ‘‘సుప్పటిపన్నో’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౭౪; అ॰ ని॰ ౬.౧౦; ఉదా॰ ౧౮) అరియసఙ్ఘో థోమీయతి. అథ వా సీలాదిగుణసమ్పన్నోతి పరిపుణ్ణసీలాదిగుణో. అరియపుగ్గలానఞ్హి అరియసచ్చప్పటివేధేన సహేవ యథారహం సేక్ఖాసేక్ఖా సీలాదిధమ్మక్ఖన్ధా పారిపూరిం గచ్ఛన్తీతి. ఠితో మగ్గఫలేసూతి మగ్గేసు, ఫలేసు చ ఠితో, మగ్గట్ఠో, ఫలట్ఠో చాతి అత్థో. యోతి అనియమతో అరియసఙ్ఘం నిద్దిసతి, తస్స ‘‘త’’న్తి ఇమినా నియమం వేదితబ్బం.
Evaṃ saṅkhepena sabbasaddhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘sīlādiguṇasampanno’’tiādi vuttaṃ. Tattha sīlādiguṇasampannoti sīlasamādhipaññāvimuttiyādiguṇehi sampanno samannāgato, sampannasīlādiguṇo vā. Ariyānañhi taṃtaṃmaggavajjhakilesappahānena hatapaṭipakkhā suvisuddhā sīlādayo ‘‘sampannā’’ti vattabbataṃ arahanti , na puthūjjanānaṃ, yato ‘‘suppaṭipanno’’tiādinā (ma. ni. 1.74; a. ni. 6.10; udā. 18) ariyasaṅgho thomīyati. Atha vā sīlādiguṇasampannoti paripuṇṇasīlādiguṇo. Ariyapuggalānañhi ariyasaccappaṭivedhena saheva yathārahaṃ sekkhāsekkhā sīlādidhammakkhandhā pāripūriṃ gacchantīti. Ṭhito maggaphalesūti maggesu, phalesu ca ṭhito, maggaṭṭho, phalaṭṭho cāti attho. Yoti aniyamato ariyasaṅghaṃ niddisati, tassa ‘‘ta’’nti iminā niyamaṃ veditabbaṃ.
నను చ అరియసఙ్ఘే న సబ్బే అరియపుగ్గలా మగ్గట్ఠా, నాపి సబ్బే ఫలట్ఠాతి? సచ్చమేతం, అవయవధమ్మేన పన సముదాయం నిద్దిసన్తో ఏవమాహ యథా ‘‘సమం చుణ్ణ’’న్తి. యథా హి యోగచుణ్ణస్స అవయవేసు లబ్భమానో సమభావో సముదాయే అపదిసీయతి ‘‘సమం చుణ్ణ’’న్తి, ఏవం అరియసఙ్ఘస్స అవయవభూతేసు అరియపుగ్గలేసు లబ్భమానో మగ్గట్ఠఫలట్ఠభావో సముదాయభూతే అరియసఙ్ఘే ఠితో ‘‘మగ్గఫలేసూ’’తి అపదిట్ఠోతి వేదితబ్బం.
Nanu ca ariyasaṅghe na sabbe ariyapuggalā maggaṭṭhā, nāpi sabbe phalaṭṭhāti? Saccametaṃ, avayavadhammena pana samudāyaṃ niddisanto evamāha yathā ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti. Yathā hi yogacuṇṇassa avayavesu labbhamāno samabhāvo samudāye apadisīyati ‘‘samaṃ cuṇṇa’’nti, evaṃ ariyasaṅghassa avayavabhūtesu ariyapuggalesu labbhamāno maggaṭṭhaphalaṭṭhabhāvo samudāyabhūte ariyasaṅghe ṭhito ‘‘maggaphalesū’’ti apadiṭṭhoti veditabbaṃ.
ఆరకత్తా కిలేసేహి, అనయే న ఇరియనతో, అయే చ ఇరియనతో, సదేవకేన చ లోకేన ‘‘సరణ’’న్తి అరణీయతో అరియో, దిట్ఠిసీలసామఞ్ఞేన సంహతత్తా సఙ్ఘో, అరియో చ సో సఙ్ఘో చాతి అరియసఙ్ఘో, తం అరియసఙ్ఘం. పుజ్జభవఫలనిబ్బత్తనతో అత్తనో సన్తానం పునాతీతి వా పుఞ్ఞం, ఖిత్తం వుత్తం బీజం విరుహనట్ఠానతాయ తాయతి రక్ఖతీతి ఖేత్తం కేదారాది, ఖేత్తం వియాతి ఖేత్తం, సత్తానం పుఞ్ఞస్స మహప్ఫలభావకరణేన విరుహనట్ఠానతాయ ఖేత్తన్తి పుఞ్ఞక్ఖేత్తం. అనుత్తరం వన్దేతి సమ్బన్ధో.
Ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato, sadevakena ca lokena ‘‘saraṇa’’nti araṇīyato ariyo, diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatattā saṅgho, ariyo ca so saṅgho cāti ariyasaṅgho, taṃ ariyasaṅghaṃ. Pujjabhavaphalanibbattanato attano santānaṃ punātīti vā puññaṃ, khittaṃ vuttaṃ bījaṃ viruhanaṭṭhānatāya tāyati rakkhatīti khettaṃ kedārādi, khettaṃ viyāti khettaṃ, sattānaṃ puññassa mahapphalabhāvakaraṇena viruhanaṭṭhānatāya khettanti puññakkhettaṃ. Anuttaraṃ vandeti sambandho.
ఏత్థ చ ‘‘సీలాదిగుణసమ్పన్నో’’తి ఏతేన అరియసఙ్ఘస్స భగవతో అనుజాతపుత్తతం దస్సేతి, తేనస్స పభవసమ్పదా దీపితా హోతి. ‘‘ఠితో మగ్గఫలేసూ’’తి ఏతేన పహానసమ్పదం, ఞాణసమ్పదఞ్చ దస్సేతి కిలేసానం సముచ్ఛేదప్పటిప్పస్సద్ధిప్పహానదీపనతో, మగ్గఫలఞాణాధిగమదీపనతో చ. ‘‘అరియసఙ్ఘ’’న్తి ఏతేన పభవసమ్పదం సబ్బసఙ్ఘానం అగ్గభావదీపనతో, సదేవకేన చ లోకేన అరణీయభావదీపనతో. ‘‘పుఞ్ఞక్ఖేత్తం అనుత్తర’’న్తి ఏతేన లోకస్స బహూపకారతం దస్సేతి అగ్గదక్ఖిణేయ్యభావదీపనతో.
Ettha ca ‘‘sīlādiguṇasampanno’’ti etena ariyasaṅghassa bhagavato anujātaputtataṃ dasseti, tenassa pabhavasampadā dīpitā hoti. ‘‘Ṭhito maggaphalesū’’ti etena pahānasampadaṃ, ñāṇasampadañca dasseti kilesānaṃ samucchedappaṭippassaddhippahānadīpanato, maggaphalañāṇādhigamadīpanato ca. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti etena pabhavasampadaṃ sabbasaṅghānaṃ aggabhāvadīpanato, sadevakena ca lokena araṇīyabhāvadīpanato. ‘‘Puññakkhettaṃ anuttara’’nti etena lokassa bahūpakārataṃ dasseti aggadakkhiṇeyyabhāvadīpanato.
తథా ‘‘సీలాదిగుణసమ్పన్నో’’తి ఇదం అరియసఙ్ఘస్స సమ్మాఉజుఞాయసామీచిప్పటిపన్నభావదీపనం. ‘‘ఠితో మగ్గఫలేసూ’’తి ఇదం సతిపి సన్తానవిభాగేన అనేకభావే చతుపురిసయుగఅట్ఠపురిసపుగ్గలభావదీపనం. ‘‘అరియసఙ్ఘ’’న్తి ఇదం ఆహునేయ్యాదిభావదీపనం. ‘‘పుఞ్ఞక్ఖేత్తం అనుత్తర’’న్తి ఇదం లోకస్స హితసుఖాయ పటిపన్నతాదీపనం. తథా ‘‘ఠితో మగ్గఫలేసూ’’తి ఇదం అరియసఙ్ఘస్స లోకుత్తరసరణగమనసబ్భావదీపనం, తేనస్స భగవతో ఓరసపుత్తభావో దస్సితో హోతి. ‘‘సీలాదిగుణసమ్పన్నో’’తి ఇమినా పనస్స విహతవిధస్తకిలేసా అనవసేసా సేక్ఖాసేక్ఖా సీలాదిధమ్మక్ఖన్ధా దస్సితా. ‘‘అరియసఙ్ఘం పుఞ్ఞక్ఖేత్తం అనుత్తర’’న్తి ఇమినా తేసం తేసఞ్ఞేవ యథావుత్తగుణవిసేసానం సుపరిసుద్ధతం దీపేతి. తేనస్స మహానుభావతం, అనుత్తరదక్ఖిణేయ్యభావం, వన్దనారహభావం, అత్తనో చ వన్దనాకిరియాయ ఖేత్తఙ్గతభావం దీపేతి. సరణగమనఞ్చ సావకానం సబ్బగుణానం ఆది, సపుబ్బభాగప్పటిపదా సేక్ఖా సీలక్ఖన్ధాదయో మజ్ఝే, అసేక్ఖా సీలక్ఖన్ధాదయో పరియోసానన్తి ఆదిమజ్ఝపరియోసానకల్యాణా సబ్బే అరియసఙ్ఘగుణా ఇమాయ గాథాయ పకాసితాతి వేదితబ్బం.
Tathā ‘‘sīlādiguṇasampanno’’ti idaṃ ariyasaṅghassa sammāujuñāyasāmīcippaṭipannabhāvadīpanaṃ. ‘‘Ṭhito maggaphalesū’’ti idaṃ satipi santānavibhāgena anekabhāve catupurisayugaaṭṭhapurisapuggalabhāvadīpanaṃ. ‘‘Ariyasaṅgha’’nti idaṃ āhuneyyādibhāvadīpanaṃ. ‘‘Puññakkhettaṃ anuttara’’nti idaṃ lokassa hitasukhāya paṭipannatādīpanaṃ. Tathā ‘‘ṭhito maggaphalesū’’ti idaṃ ariyasaṅghassa lokuttarasaraṇagamanasabbhāvadīpanaṃ, tenassa bhagavato orasaputtabhāvo dassito hoti. ‘‘Sīlādiguṇasampanno’’ti iminā panassa vihatavidhastakilesā anavasesā sekkhāsekkhā sīlādidhammakkhandhā dassitā. ‘‘Ariyasaṅghaṃ puññakkhettaṃ anuttara’’nti iminā tesaṃ tesaññeva yathāvuttaguṇavisesānaṃ suparisuddhataṃ dīpeti. Tenassa mahānubhāvataṃ, anuttaradakkhiṇeyyabhāvaṃ, vandanārahabhāvaṃ, attano ca vandanākiriyāya khettaṅgatabhāvaṃ dīpeti. Saraṇagamanañca sāvakānaṃ sabbaguṇānaṃ ādi, sapubbabhāgappaṭipadā sekkhā sīlakkhandhādayo majjhe, asekkhā sīlakkhandhādayo pariyosānanti ādimajjhapariyosānakalyāṇā sabbe ariyasaṅghaguṇā imāya gāthāya pakāsitāti veditabbaṃ.
ఏవం గాథాత్తయేన సఙ్ఖేపతో సకలగుణసంకిత్తనముఖేన రతనత్తయస్స పణామం కత్వా ఇదాని తం నిపచ్చకారం యథాధిప్పేతే పయోజనే పరిణామేన్తో ‘‘వన్దనాజనిత’’న్తి గాథమాహ. తత్థ వన్దనాజనితన్తి వన్దనాకారేన నిబ్బత్తితం, రతనత్తయగుణాభిత్థవనవసేన, నిపచ్చకారవసేన వా ఉప్పాదితన్తి అత్థో. ఇతీతి ఏవం ‘‘మహాకారుణిక’’న్తిఆదిప్పకారేన. రతిజననట్ఠేన రతనం, బుద్ధధమ్మసఙ్ఘా, చిత్తీకతాదిభావో వా రతనట్ఠో. వుత్తఞ్హేతం –
Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento ‘‘vandanājanita’’nti gāthamāha. Tattha vandanājanitanti vandanākārena nibbattitaṃ, ratanattayaguṇābhitthavanavasena, nipaccakāravasena vā uppāditanti attho. Itīti evaṃ ‘‘mahākāruṇika’’ntiādippakārena. Ratijananaṭṭhena ratanaṃ, buddhadhammasaṅghā, cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –
‘‘చిత్తీకతం మహగ్ఘఞ్చ, అతులం దుల్లభదస్సనం;
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
అనోమసత్తపరిభోగం, రతనం తేన వుచ్చతీ’’తి. (ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ ౬.౩; దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౩; సం॰ ని॰ ౫.౨౨౩; సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౨౬; మహాని॰ అట్ఠ॰ ౫౦; దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథా; మ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౪; సం॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.౪; అ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.౪; సారత్థ॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా);
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (khu. pā. aṭṭha. 6.3; dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. 5.223; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathā; ma. ni. ṭī. 1.4; saṃ. ni. ṭī. 1.1.4; a. ni. ṭī. 1.1.4; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā);
చిత్తీకతభావాదయో చ అనఞ్ఞసాధారణా బుద్ధాదీసు ఏవ లబ్భన్తి, రతనానం తయం రతనత్తయం, తస్మిం రతనత్తయే. హతన్తరాయోతి విధస్తఉపద్దవో హుత్వాతి సమ్బన్ధో, ఏతేన అత్తనో పసాదసమ్పత్తియా, రతనత్తయస్స చ ఖేత్తభావసమ్పత్తియా తస్స పుఞ్ఞస్స అత్థసంవణ్ణనాయ ఉపఘాతకఉపద్దవానం విహననే సమత్థతం దస్సేతి. సబ్బత్థాతి సబ్బస్మిం అన్తో చేవ బహి చ, అజ్ఝత్తికబాహిరవత్థూసూతి అత్థో. సబ్బత్థాతి వా సబ్బస్మిం కాలే, సంవణ్ణనాయ ఆదిమజ్ఝపరియోసానకాలేసూతి వుత్తం హోతి. హుత్వాతి పుబ్బకాలకిరియా, తస్స ‘‘కరిస్సామత్థవణ్ణన’’న్తి ఏతేన సమ్బన్ధో. తస్సాతి యం రతనత్తయే వన్దనాజనితం పుఞ్ఞం, తస్స. తేజసాతి ఆనుభావేన బలేన.
Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsu eva labbhanti, ratanānaṃ tayaṃ ratanattayaṃ, tasmiṃ ratanattaye. Hatantarāyoti vidhastaupaddavo hutvāti sambandho, etena attano pasādasampattiyā, ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā tassa puññassa atthasaṃvaṇṇanāya upaghātakaupaddavānaṃ vihanane samatthataṃ dasseti. Sabbatthāti sabbasmiṃ anto ceva bahi ca, ajjhattikabāhiravatthūsūti attho. Sabbatthāti vā sabbasmiṃ kāle, saṃvaṇṇanāya ādimajjhapariyosānakālesūti vuttaṃ hoti. Hutvāti pubbakālakiriyā, tassa ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti etena sambandho. Tassāti yaṃ ratanattaye vandanājanitaṃ puññaṃ, tassa. Tejasāti ānubhāvena balena.
ఏవం రతనత్తయవన్దనాయ పయోజనం దస్సేత్వా ఇదాని నేత్తిప్పకరణస్స గమ్భీరత్థత్తా అత్థసంవణ్ణనాయ దుక్కరభావం దస్సేతుం ‘‘ఠితి’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ ఠితిన్తి ఠానం అనన్తరధానం అవిచ్ఛేదప్పవత్తిం. ఆకఙ్ఖమానేనాతి ఇచ్ఛమానేన పత్థయన్తేన, ‘‘అహోవతాయం సద్ధమ్మనేత్తి చిరం తిట్ఠేయ్యా’’తి ఏవం పత్థయన్తేనాతి వుత్తం హోతి. చిరన్తి దీఘకాలం, పఞ్చవస్ససహస్సపరిమాణం కాలన్తి అత్థో. సద్ధమ్మనేత్తియాతి సద్ధమ్మసఙ్ఖాతాయ నేత్తియా. సద్ధమ్మో హి వేనేయ్యసన్తానేసు అరియగుణానం నయనతో నేత్తి, సద్ధమ్మస్స వా నేత్తి సద్ధమ్మనేత్తి, తస్సా సద్ధమ్మనేత్తియా, స్వాయమత్థో అట్ఠకథాయం విచారితో ఏవ. థేరేనాతి థిరగుణయుత్తేన. అభియాచితోతి ఆదరగారవేన యాచితో. అభిముఖం వా యాచితో, అనుత్తరం కత్వా యాచితోతి అత్థో. ఉద్దిస్స వా యాచితో, గరుతరం కత్వా యాచితోతి అత్థో, ‘‘కరోతు ఆయస్మా నేత్తిప్పకరణస్స కఞ్చి అత్థసంవణ్ణన’’న్తి ఏవం నేత్తియా అత్థసంవణ్ణనం పతి అజ్ఝేసితోతి వుత్తం హోతి. ఏత్థ చ సద్ధమ్మస్స చిరం ఠితికామేన అజ్ఝాసయసమ్పన్నేన సాసనే థిరగుణయుత్తేన సబ్రహ్మచారినా ఆదరగారవేన, అభిముఖం వా యాచితేన మే న సక్కా తస్స అభియాచనం పటిక్ఖిపితున్తి దస్సేతి ‘‘ఠితిం ఆకఙ్ఖమానేనా’’తి గాథాయ.
Evaṃ ratanattayavandanāya payojanaṃ dassetvā idāni nettippakaraṇassa gambhīratthattā atthasaṃvaṇṇanāya dukkarabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘ṭhiti’’ntiādimāha. Tattha ṭhitinti ṭhānaṃ anantaradhānaṃ avicchedappavattiṃ. Ākaṅkhamānenāti icchamānena patthayantena, ‘‘ahovatāyaṃ saddhammanetti ciraṃ tiṭṭheyyā’’ti evaṃ patthayantenāti vuttaṃ hoti. Ciranti dīghakālaṃ, pañcavassasahassaparimāṇaṃ kālanti attho. Saddhammanettiyāti saddhammasaṅkhātāya nettiyā. Saddhammo hi veneyyasantānesu ariyaguṇānaṃ nayanato netti, saddhammassa vā netti saddhammanetti, tassā saddhammanettiyā, svāyamattho aṭṭhakathāyaṃ vicārito eva. Therenāti thiraguṇayuttena. Abhiyācitoti ādaragāravena yācito. Abhimukhaṃ vā yācito, anuttaraṃ katvā yācitoti attho. Uddissa vā yācito, garutaraṃ katvā yācitoti attho, ‘‘karotu āyasmā nettippakaraṇassa kañci atthasaṃvaṇṇana’’nti evaṃ nettiyā atthasaṃvaṇṇanaṃ pati ajjhesitoti vuttaṃ hoti. Ettha ca saddhammassa ciraṃ ṭhitikāmena ajjhāsayasampannena sāsane thiraguṇayuttena sabrahmacārinā ādaragāravena, abhimukhaṃ vā yācitena me na sakkā tassa abhiyācanaṃ paṭikkhipitunti dasseti ‘‘ṭhitiṃ ākaṅkhamānenā’’ti gāthāya.
పదుముత్తరనాథస్సాతి పదుముత్తరస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స. పస్సతాతి పుబ్బేనివాసచక్ఖునా, సమన్తచక్ఖునా ఏవ వా హత్థతలే ఠపితఆమలకం వియ అభినీహారం పస్సన్తేన. తాదినాతి తాదిభావయుత్తేన , సబ్బత్థ వా నిబ్బికారేన, ‘‘అమ్హాకం భగవతా’’తి వచనసేసో. యస్సాతి ఆయస్మతో మహాకచ్చానత్థేరస్స. ఠపితోతి –
Padumuttaranāthassāti padumuttarassa sammāsambuddhassa. Passatāti pubbenivāsacakkhunā, samantacakkhunā eva vā hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya abhinīhāraṃ passantena. Tādināti tādibhāvayuttena , sabbattha vā nibbikārena, ‘‘amhākaṃ bhagavatā’’ti vacanaseso. Yassāti āyasmato mahākaccānattherassa. Ṭhapitoti –
‘‘ఏతదగ్గం, భిక్ఖవే, మమ సావకానం భిక్ఖూనం సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థం విభజన్తానం యదిదం మహాకచ్చానో’’తి (అ॰ ని॰ ౧.౧౮౮, ౧౯౭) –
‘‘Etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ yadidaṃ mahākaccāno’’ti (a. ni. 1.188, 197) –
ఏవం ఠపితో. సీలాదిగుణవిసేసేహి మహన్తా సావకాతి మహాసావకా (థేరగా॰ అట్ఠ॰ ౨.౧౨౮౮; అ॰ ని॰ టీ॰ ౨.౩.౫౯), మహాకస్సపాదయో, తేసు అయమాయస్మా అఞ్ఞతరోతి, మహాసావకో చ సో గుణవిసేసయోగతో ఉత్తమో చాతి మహాసావకుత్తమో.
Evaṃ ṭhapito. Sīlādiguṇavisesehi mahantā sāvakāti mahāsāvakā (theragā. aṭṭha. 2.1288; a. ni. ṭī. 2.3.59), mahākassapādayo, tesu ayamāyasmā aññataroti, mahāsāvako ca so guṇavisesayogato uttamo cāti mahāsāvakuttamo.
ఝానాదీసు సాతిసయానం ఆవజ్జనాదివసీభావానం, అరియిద్ధివసేన పరమస్స చ చేతోవసీభావస్స అధిగతత్తా వసిప్పత్తో. అత్థాదీసు సవిసేసభేదగతపటిసమ్భిదాఞాణత్తా పభిన్నపటిసమ్భిదో. ‘‘పణ్డితో, భిక్ఖవే, మహాకచ్చానో, మహాపఞ్ఞో, భిక్ఖవే, మహాకచ్చానో’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౨౦౫) అనేకేసు ఠానేసు భగవతా పసంసితత్తా సమ్బుద్ధేన పసంసితో. తేన వుత్తం ‘‘సత్థు చేవ సంవణ్ణితో సంభావితో, విఞ్ఞూనఞ్చ సబ్రహ్మచారిన’’న్తి.
Jhānādīsu sātisayānaṃ āvajjanādivasībhāvānaṃ, ariyiddhivasena paramassa ca cetovasībhāvassa adhigatattā vasippatto. Atthādīsu savisesabhedagatapaṭisambhidāñāṇattā pabhinnapaṭisambhido. ‘‘Paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno, mahāpañño, bhikkhave, mahākaccāno’’tiādinā (ma. ni. 1.205) anekesu ṭhānesu bhagavatā pasaṃsitattā sambuddhena pasaṃsito. Tena vuttaṃ ‘‘satthu ceva saṃvaṇṇito saṃbhāvito, viññūnañca sabrahmacārina’’nti.
అనుమోదితాతి ‘‘సాధు సాధు, కచ్చాన, సాధు ఖో, త్వం కచ్చాన, ఇమం ధమ్మసంవణ్ణనం అభాసీ’’తి ఏవం అనుమోదితా. ఏకస్మిం కిర సమయే అయం మహాథేరో జమ్బువనసణ్డే విహరన్తో అత్తనో సన్తికావచరానం భిక్ఖూనం ఇమం హారనయపటిమణ్డితం పకరణం అభాసి. భాసిత్వా చ భగవతో సన్తికం ఉపసఙ్కమిత్వా భగవన్తం అభివాదేత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నో యథాభాసితం ఇమం పకరణం భగవతో నివేదేసి. తం సుత్వా భగవా ‘‘సాధు సాధూ’’తిఆదినా అనుమోదిత్వా ‘‘తస్మాతిహ, త్వం కచ్చాన, ఇమం ధమ్మసంవణ్ణనం ధమ్మనేత్తిత్వేవ ధారేహీ’’తి నామగ్గహణం అకాసీతి వదన్తి. దేసనాహారాదినన్దియావట్టనయాదిహారనయానుసారేనేవ సబ్బధమ్మసంవణ్ణనానం గతియోతి ఆహ ‘‘సాసనస్స సదాయత్తా, నవఙ్గస్సత్థవణ్ణనా’’తి.
Anumoditāti ‘‘sādhu sādhu, kaccāna, sādhu kho, tvaṃ kaccāna, imaṃ dhammasaṃvaṇṇanaṃ abhāsī’’ti evaṃ anumoditā. Ekasmiṃ kira samaye ayaṃ mahāthero jambuvanasaṇḍe viharanto attano santikāvacarānaṃ bhikkhūnaṃ imaṃ hāranayapaṭimaṇḍitaṃ pakaraṇaṃ abhāsi. Bhāsitvā ca bhagavato santikaṃ upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisinno yathābhāsitaṃ imaṃ pakaraṇaṃ bhagavato nivedesi. Taṃ sutvā bhagavā ‘‘sādhu sādhū’’tiādinā anumoditvā ‘‘tasmātiha, tvaṃ kaccāna, imaṃ dhammasaṃvaṇṇanaṃ dhammanettitveva dhārehī’’ti nāmaggahaṇaṃ akāsīti vadanti. Desanāhārādinandiyāvaṭṭanayādihāranayānusāreneva sabbadhammasaṃvaṇṇanānaṃ gatiyoti āha ‘‘sāsanassa sadāyattā, navaṅgassatthavaṇṇanā’’ti.
గమ్భీరఞాణేహీహి గమ్భీరేహి ఞాణేహి, న సద్ధామత్తకేన, గమ్భీరఞాణేహి వా మహాపఞ్ఞేహి అరియేహి. పకరణస్స గమ్భీరత్థతం, అత్తనో చ ఞాణస్స నాతివిసయతం విదిత్వా సంవణ్ణనారమ్భే సంసీదన్తమ్పి మం సాసనగుణాదిఉపనిస్సయసమ్పదా ఉస్సాహేసీతి ఇమమత్థం దస్సేతి ‘‘కిఞ్చాపీ’’తిఆదినా.
Gambhīrañāṇehīhi gambhīrehi ñāṇehi, na saddhāmattakena, gambhīrañāṇehi vā mahāpaññehi ariyehi. Pakaraṇassa gambhīratthataṃ, attano ca ñāṇassa nātivisayataṃ viditvā saṃvaṇṇanārambhe saṃsīdantampi maṃ sāsanaguṇādiupanissayasampadā ussāhesīti imamatthaṃ dasseti ‘‘kiñcāpī’’tiādinā.
‘‘పఞ్చపి నికాయే ఓగాహేత్వా’’తి ఇమినా నేత్తియా పఞ్చపి మహానికాయే అనుపవిసిత్వా అవట్ఠానం, తేసం సంవణ్ణనాభావఞ్చ దీపేతి. తత్థ ‘‘కతమో అస్సాదో చ ఆదీనవో చా’’తిఆదిపేటకోపదేసపాళిం (పేటకో॰ ౨౩) ఆనేత్వా ఇధ దేసనాహారాదీనం పదత్థవినిచ్ఛయో పేటకేన సంసన్దనం నామ. ‘‘యథాబల’’న్తి ఇమినా సబ్బథా సబ్బభాగేనాపి నేత్తియా సంవణ్ణనా మయా న సుకరా కాతుం, అత్తనో పన ఞాణబలానురూపం కరిస్సామీతి నిరతిమానతం దీపేతి.
‘‘Pañcapinikāye ogāhetvā’’ti iminā nettiyā pañcapi mahānikāye anupavisitvā avaṭṭhānaṃ, tesaṃ saṃvaṇṇanābhāvañca dīpeti. Tattha ‘‘katamo assādo ca ādīnavo cā’’tiādipeṭakopadesapāḷiṃ (peṭako. 23) ānetvā idha desanāhārādīnaṃ padatthavinicchayo peṭakena saṃsandanaṃ nāma. ‘‘yathābala’’nti iminā sabbathā sabbabhāgenāpi nettiyā saṃvaṇṇanā mayā na sukarā kātuṃ, attano pana ñāṇabalānurūpaṃ karissāmīti niratimānataṃ dīpeti.
సువిసుద్ధన్తి సుట్ఠు విసుద్ధం, నికాయన్తరలద్ధిదోసేహి అన్తరన్తరా అనుప్పవేసితేహి అసమ్మిస్సన్తి అధిప్పాయో. అసంకిణ్ణన్తి సనికాయేపి పదత్థన్తరపరికప్పనాదినా అసంకిణ్ణం తాదిససఙ్కరరహితం అనాకులం సుపరిచ్ఛిన్నం. వివిధేహి ఆకారేహి నిచ్ఛినోతీతి వినిచ్ఛయో. అత్థానం వినిచ్ఛయో అత్థవినిచ్ఛయో. గణ్ఠిట్ఠానభూతేసు అత్థేసు ఖిలమద్దనాకారేన పవత్తా విమతిచ్ఛేదకథా, నిపుణో సుఖుమో సణ్హో అత్థవినిచ్ఛయో ఏతస్సాతి నిపుణత్థవినిచ్ఛయో. అథ వా అత్థే వినిచ్ఛినోతీతి అత్థవినిచ్ఛయో, యథావుత్తఅత్థవిసయఞాణం, నిపుణో ఛేకో అత్థవినిచ్ఛయో ఏతస్సాతి నిపుణత్థవినిచ్ఛయో, తం నిపుణత్థవినిచ్ఛయం. సమయన్తి సిద్ధన్తం. ఇదం వుత్తం హోతి – మహావిహారవాసీనం సిద్ధన్తో వుత్తనయేన సుపరిసుద్ధో, అనాకులో, సణ్హసుఖుమవినిచ్ఛయో చ, సిద్ధన్తం తం అవిలోమేన్తో అనుకూలతో తత్థ సిద్ధంయేవ ధమ్మనేత్తిం పకాసయన్తో నేత్తిప్పకరణస్స అత్థసంవణ్ణనం కరిస్సామీతి.
Suvisuddhanti suṭṭhu visuddhaṃ, nikāyantaraladdhidosehi antarantarā anuppavesitehi asammissanti adhippāyo. Asaṃkiṇṇanti sanikāyepi padatthantaraparikappanādinā asaṃkiṇṇaṃ tādisasaṅkararahitaṃ anākulaṃ suparicchinnaṃ. Vividhehi ākārehi nicchinotīti vinicchayo. Atthānaṃ vinicchayo atthavinicchayo. Gaṇṭhiṭṭhānabhūtesu atthesu khilamaddanākārena pavattā vimaticchedakathā, nipuṇo sukhumo saṇho atthavinicchayo etassāti nipuṇatthavinicchayo. Atha vā atthe vinicchinotīti atthavinicchayo, yathāvuttaatthavisayañāṇaṃ, nipuṇo cheko atthavinicchayo etassāti nipuṇatthavinicchayo, taṃ nipuṇatthavinicchayaṃ. Samayanti siddhantaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahāvihāravāsīnaṃ siddhanto vuttanayena suparisuddho, anākulo, saṇhasukhumavinicchayo ca, siddhantaṃ taṃ avilomento anukūlato tattha siddhaṃyeva dhammanettiṃ pakāsayanto nettippakaraṇassa atthasaṃvaṇṇanaṃ karissāmīti.
పమాదలేఖన్తి అపరభాగే పోత్థకారుళ్హకాలే పమజ్జిత్వా లిఖనవసేన పవత్తప్పమాదపాఠం. వజ్జేత్వాతి అపనేత్వా. పాళిం సమ్మా నియోజయన్తి తం తం నేత్తిపాళిం తత్థ తత్థ ఉదాహరణభావేన ఆనీతసుత్తే సమ్మదేవ నియోజేన్తో, అత్థసంవణ్ణనాయ వా తం తం ఉదాహరణసుత్తసఙ్ఖాతం పాళిం తస్మిం తస్మిం లక్ఖణభూతే నేత్తిగన్థే సమ్మదేవ నియోజేన్తో. ఉపదేసన్తి నేత్తిఉపనిసం నేత్తిహదయం. య్వాయం సపట్ఠానవిభాగస్స తేత్తింసవిధస్స నేత్తిపదత్థస్స సహ నిమిత్తవిభాగేన అసఙ్కరతో వవత్థితో విసయో, తం. విభావేన్తో పకాసేన్తో. తస్సా నేత్తియా కరిస్సామి అత్థవణ్ణనన్తి సమ్బన్ధో.
Pamādalekhanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhanavasena pavattappamādapāṭhaṃ. Vajjetvāti apanetvā. Pāḷiṃ sammā niyojayanti taṃ taṃ nettipāḷiṃ tattha tattha udāharaṇabhāvena ānītasutte sammadeva niyojento, atthasaṃvaṇṇanāya vā taṃ taṃ udāharaṇasuttasaṅkhātaṃ pāḷiṃ tasmiṃ tasmiṃ lakkhaṇabhūte nettiganthe sammadeva niyojento. Upadesanti nettiupanisaṃ nettihadayaṃ. Yvāyaṃ sapaṭṭhānavibhāgassa tettiṃsavidhassa nettipadatthassa saha nimittavibhāgena asaṅkarato vavatthito visayo, taṃ. Vibhāvento pakāsento. Tassā nettiyā karissāmi atthavaṇṇananti sambandho.
ఏత్థ చ ‘‘అభియాచితో’’తి ఇమినా అత్థసంవణ్ణనాయ నిమిత్తం దస్సేతి, ‘‘ఠితిం ఆకఙ్ఖమానేన చిరం సద్ధమ్మనేత్తియా’’తి ఇమినా పయోజనం, ‘‘కరిస్సామత్థవణ్ణన’’న్తి ఇమినా పిణ్డత్థం. సంవణ్ణియమానా హి పకరణత్థా సంవణ్ణనాయ పిణ్డత్థో. ‘‘తముపనిస్సాయా’’తిఆదినా కరణప్పకారం.
Ettha ca ‘‘abhiyācito’’ti iminā atthasaṃvaṇṇanāya nimittaṃ dasseti, ‘‘ṭhitiṃ ākaṅkhamānena ciraṃ saddhammanettiyā’’ti iminā payojanaṃ, ‘‘karissāmatthavaṇṇana’’nti iminā piṇḍatthaṃ. Saṃvaṇṇiyamānā hi pakaraṇatthā saṃvaṇṇanāya piṇḍattho. ‘‘Tamupanissāyā’’tiādinā karaṇappakāraṃ.
ఇదాని సంవణ్ణనాయ సవనే నియోజేన్తో ‘‘ఇతి అత్థ’’న్తి ఓసానగాథమాహ. తత్థ ‘‘సక్కచ్చ’’న్తి పదం ఉభయత్థ యోజేతబ్బం ‘‘సక్కచ్చం విభజన్తస్స, సక్కచ్చం నిసామయథా’’తి.
Idāni saṃvaṇṇanāya savane niyojento ‘‘iti attha’’nti osānagāthamāha. Tattha ‘‘sakkacca’’nti padaṃ ubhayattha yojetabbaṃ ‘‘sakkaccaṃ vibhajantassa, sakkaccaṃ nisāmayathā’’ti.
గన్థారమ్భకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ఖుద్దకనికాయ (అట్ఠకథా) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / నేత్తిప్పకరణ-అట్ఠకథా • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / గన్థారమ్భకథా • Ganthārambhakathā
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ఖుద్దకనికాయ (టీకా) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / నేత్తివిభావినీ • Nettivibhāvinī / గన్థారమ్భకథా • Ganthārambhakathā