Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వినయవినిచ్ఛయ-టీకా • Vinayavinicchaya-ṭīkā |
గన్థారమ్భకథావణ్ణనా
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
౧-౫
1-5
. సువిపులామలసద్ధాపఞ్ఞాదిగుణసముదయావహం సకలజనహితేకహేతుజినసాసనట్ఠితిమూలభూతం వినయప్పకరణమిదమారభన్తోయమాచరియో పకరణారమ్భే రతనత్తయప్పణామపకరణాభిధానాభిధేయ్యకరణప్పకారపయోజననిమిత్తకత్తుపరిమాణాదీని దస్సేతుమాహ ‘‘వన్దిత్వా’’తిఆది. తత్థ రతనత్తయం నామ.
. Suvipulāmalasaddhāpaññādiguṇasamudayāvahaṃ sakalajanahitekahetujinasāsanaṭṭhitimūlabhūtaṃ vinayappakaraṇamidamārabhantoyamācariyo pakaraṇārambhe ratanattayappaṇāmapakaraṇābhidhānābhidheyyakaraṇappakārapayojananimittakattuparimāṇādīni dassetumāha ‘‘vanditvā’’tiādi. Tattha ratanattayaṃ nāma.
‘‘చిత్తీకతం మహగ్ఘఞ్చ, అతులం దుల్లభదస్సనం;
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
అనోమసత్తపరిభోగం, రతనం తేన వుచ్చతీ’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౩; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౫.౨౨౩; ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ ౬.౩; సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౨౬; మహాని॰ అట్ఠ॰ ౫౦) –
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 6.3; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50) –
నిద్దిట్ఠసభావం
Niddiṭṭhasabhāvaṃ
‘‘బుద్ధో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం, ధమ్మో లోకుత్తరో నవ;
‘‘Buddho sabbaññutaññāṇaṃ, dhammo lokuttaro nava;
సఙ్ఘో మగ్గఫలట్ఠో చ, ఇచ్చేతం రతనత్తయ’’న్తి. –
Saṅgho maggaphalaṭṭho ca, iccetaṃ ratanattaya’’nti. –
విభావితప్పభేదం సకలభవదుక్ఖవినివారణం తిభవేనేకపటిసరణం వత్థుత్తయం.
Vibhāvitappabhedaṃ sakalabhavadukkhavinivāraṇaṃ tibhavenekapaṭisaraṇaṃ vatthuttayaṃ.
తస్స పణామో నామ పణామకిరియానిప్ఫాదికా చేతనా. సా తివిధా కాయపణామో వచీపణామో మనోపణామోతి. తత్థ కాయపణామో నామ రతనత్తయగుణానుస్సరణపుబ్బికా అఞ్జలికమ్మాదికాయకిరియావసప్పవత్తికా కాయవిఞ్ఞత్తిసముట్ఠాపికా చేతనా. వచీపణామో నామ తథేవ పవత్తా నానావిధగుణవిసేసవిభావనసభావథోమనాకిరియావసప్పవత్తికా వచీవిఞ్ఞత్తిసముట్ఠాపికా చేతనా. మనోపణామో నామ ఉభయవిఞ్ఞత్తియో అసముట్ఠాపేత్వా కేవలం గుణానుస్సరణేన చిత్తసన్తానస్స తన్నిన్నతప్పోణతప్పబ్భారతాయ గారవబహుమాననవసప్పవత్తిసాధికా చేతనా.
Tassa paṇāmo nāma paṇāmakiriyānipphādikā cetanā. Sā tividhā kāyapaṇāmo vacīpaṇāmo manopaṇāmoti. Tattha kāyapaṇāmo nāma ratanattayaguṇānussaraṇapubbikā añjalikammādikāyakiriyāvasappavattikā kāyaviññattisamuṭṭhāpikā cetanā. Vacīpaṇāmo nāma tatheva pavattā nānāvidhaguṇavisesavibhāvanasabhāvathomanākiriyāvasappavattikā vacīviññattisamuṭṭhāpikā cetanā. Manopaṇāmo nāma ubhayaviññattiyo asamuṭṭhāpetvā kevalaṃ guṇānussaraṇena cittasantānassa tanninnatappoṇatappabbhāratāya gāravabahumānanavasappavattisādhikā cetanā.
ఇమస్స తావ రతనత్తయపణామస్స దస్సనం యథాధిప్పేతత్థసాధనత్థం. గుణాతిసయయోగేన హి పణామారహే రతనత్తయే కతో పణామో పుఞ్ఞవిసేసభావతో ఇచ్ఛితత్థాభినిప్ఫత్తివిబన్ధకేన ఉపఘాతకేన, ఉపపీళకేన చ అపుఞ్ఞకమ్మేన ఉపనీయమానస్స ఉపద్దవజాలస్స వినివారణేన యథాలద్ధసమ్పత్తినిమిత్తకస్స పుఞ్ఞకమ్మస్స అనుబలప్పదానేన చ తబ్బిపాకసన్తతియా ఆయుసుఖబలాదివడ్ఢనేన చ చిరకాలప్పవత్తిహేతుకోతి యథాధిప్పేతపకరణనిప్ఫత్తినిబన్ధనకో హోతి. అథాపి సోతూనఞ్చ వన్దనీయవన్దనాపుబ్బకేనారమ్భేన అనన్తరాయేన ఉగ్గహణధారణాదిక్కమేన పకరణావబోధప్పయోజనసాధనత్థం. అపిచ సోతూనమేవ విఞ్ఞాతసత్థుకానం భగవతో యథాభూతగుణవిసేసానుస్సవనేన సముపజాతప్పసాదానం పకరణే గారవుప్పాదనత్థం, అవిఞ్ఞాతసత్థుకానం పన పకరణస్స స్వాఖ్యాతతాయ తప్పభవే సత్థరి గారవుప్పాదనత్థఞ్చ సోతుజనానుగ్గహమేవ పధానం కత్వా ఆచరియేహి గన్థారమ్భే థుతిప్పణామపరిదీపకానం గాథావాక్యానం నిక్ఖేపో విధీయతి. ఇతరథా వినాపి తన్నిక్ఖేపం కాయమనోపణామేనాపి యథాధిప్పేతప్పయోజనసిద్ధితో కిమేతేన గన్థగారవకరేనాతి అయమేత్థ సఙ్ఖేపో. విత్థారతో పన పణామప్పయోజనం సారత్థదీపనియాదీసు (సారత్థ॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; వి॰ వి॰ టీ॰ ౨.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా) దస్సితనయేనేవ ఞాతబ్బం.
Imassa tāva ratanattayapaṇāmassa dassanaṃ yathādhippetatthasādhanatthaṃ. Guṇātisayayogena hi paṇāmārahe ratanattaye kato paṇāmo puññavisesabhāvato icchitatthābhinipphattivibandhakena upaghātakena, upapīḷakena ca apuññakammena upanīyamānassa upaddavajālassa vinivāraṇena yathāladdhasampattinimittakassa puññakammassa anubalappadānena ca tabbipākasantatiyā āyusukhabalādivaḍḍhanena ca cirakālappavattihetukoti yathādhippetapakaraṇanipphattinibandhanako hoti. Athāpi sotūnañca vandanīyavandanāpubbakenārambhena anantarāyena uggahaṇadhāraṇādikkamena pakaraṇāvabodhappayojanasādhanatthaṃ. Apica sotūnameva viññātasatthukānaṃ bhagavato yathābhūtaguṇavisesānussavanena samupajātappasādānaṃ pakaraṇe gāravuppādanatthaṃ, aviññātasatthukānaṃ pana pakaraṇassa svākhyātatāya tappabhave satthari gāravuppādanatthañca sotujanānuggahameva padhānaṃ katvā ācariyehi ganthārambhe thutippaṇāmaparidīpakānaṃ gāthāvākyānaṃ nikkhepo vidhīyati. Itarathā vināpi tannikkhepaṃ kāyamanopaṇāmenāpi yathādhippetappayojanasiddhito kimetena ganthagāravakarenāti ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana paṇāmappayojanaṃ sāratthadīpaniyādīsu (sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; vi. vi. ṭī. 2.ganthārambhakathāvaṇṇanā) dassitanayeneva ñātabbaṃ.
అభిధానకథనం పన వోహారసుఖత్థం. అభిధేయ్యస్స సముదితేన పకరణేన పటిపాదేతబ్బస్స కథనం పకరణస్స ఆరభితబ్బసభావదస్సనత్థం. విదితానిన్దితసాత్థకసుకరానుట్ఠానాభి ధేయ్యమేవ హి పకరణం పరిక్ఖకజనా ఆరభితబ్బం మఞ్ఞన్తీతి. కరణప్పకారసన్దస్సనం సోతుజనసముస్సాహనత్థం. అనాకులమసంకిణ్ణతాదిప్పకారేన హి విరచితం పకరణం సోతారో సోతుముస్సహన్తీతి. పయోజనకథనం పన పకరణజ్ఝాయనే సోతుజనసముత్తేజనత్థం. అసతి హి పయోజనకథనే అవిఞ్ఞాతప్పయోజనా అజ్ఝాయనే బ్యావటా న హోన్తీతి. నిమిత్తకథనం సరిక్ఖకజనానం పకరణే గారవుప్పాదనత్థం. పసత్థకారణుప్పన్నేయేవ హి పకరణే సరిక్ఖకా గారవం జనేన్తీతి.
Abhidhānakathanaṃ pana vohārasukhatthaṃ. Abhidheyyassa samuditena pakaraṇena paṭipādetabbassa kathanaṃ pakaraṇassa ārabhitabbasabhāvadassanatthaṃ. Viditāninditasātthakasukarānuṭṭhānābhi dheyyameva hi pakaraṇaṃ parikkhakajanā ārabhitabbaṃ maññantīti. Karaṇappakārasandassanaṃ sotujanasamussāhanatthaṃ. Anākulamasaṃkiṇṇatādippakārena hi viracitaṃ pakaraṇaṃ sotāro sotumussahantīti. Payojanakathanaṃ pana pakaraṇajjhāyane sotujanasamuttejanatthaṃ. Asati hi payojanakathane aviññātappayojanā ajjhāyane byāvaṭā na hontīti. Nimittakathanaṃ sarikkhakajanānaṃ pakaraṇe gāravuppādanatthaṃ. Pasatthakāraṇuppanneyeva hi pakaraṇe sarikkhakā gāravaṃ janentīti.
కత్తుకథనం పుగ్గలగరుకస్స పకరణే గారవో పుగ్గలగారవేనపి హోతూతి. పరిమాణకథనం అసజ్ఝాయనాదిపసుతానం సమ్పహంసనత్థం. పకరణపరిమాణస్సవనేన హి తే సమ్పహట్ఠా ‘‘కిత్తకమిదమప్పకం న చిరేనేవ పరిసమాపేస్సామా’’తి సజ్ఝాయనాదీసు వత్తన్తీతి. ఆది-సద్దేన సక్కచ్చసవననియోజనం సఙ్గహితం, తం సబ్బసమ్పత్తినిదానసుతమయఞాణనిప్ఫాదనత్థం. అసక్కచ్చం సుణమానస్స చ సవనాభావతో తంహేతుకస్స సుతమయఞాణస్సాపి అభావోతి. తథా హి విక్ఖిత్తచిత్తో పుగ్గలో సబ్బసమ్పత్తియా వుచ్చమానోపి ‘‘న మయా సుతం, పున భణితబ్బ’’న్తి భణతి.
Kattukathanaṃ puggalagarukassa pakaraṇe gāravo puggalagāravenapi hotūti. Parimāṇakathanaṃ asajjhāyanādipasutānaṃ sampahaṃsanatthaṃ. Pakaraṇaparimāṇassavanena hi te sampahaṭṭhā ‘‘kittakamidamappakaṃ na cireneva parisamāpessāmā’’ti sajjhāyanādīsu vattantīti. Ādi-saddena sakkaccasavananiyojanaṃ saṅgahitaṃ, taṃ sabbasampattinidānasutamayañāṇanipphādanatthaṃ. Asakkaccaṃ suṇamānassa ca savanābhāvato taṃhetukassa sutamayañāṇassāpi abhāvoti. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇitabba’’nti bhaṇati.
తత్థ పఠమగాథాయం తావ ‘‘వన్దిత్వా’’తి ఇమినా తివిధోపి పణామో అవిసేసతో దస్సితో. విసేసతో పన ‘‘సేట్ఠం, అప్పటిపుగ్గలం, భవాభావకరం, నిరఙ్గణ’’న్తి ఇమేహి చతూహి పదేహి వచీపణామో, ‘‘సిరసా’’తి ఇమినా కాయప్పణామో, ‘‘బుద్ధం, ధమ్మం, గణఞ్చా’’తి ఇమేహి పన తీహి పదేహి పణామకిరియాయ కమ్మభూతం రతనత్తయం దస్సితన్తి దట్ఠబ్బం.
Tattha paṭhamagāthāyaṃ tāva ‘‘vanditvā’’ti iminā tividhopi paṇāmo avisesato dassito. Visesato pana ‘‘seṭṭhaṃ, appaṭipuggalaṃ, bhavābhāvakaraṃ, niraṅgaṇa’’nti imehi catūhi padehi vacīpaṇāmo, ‘‘sirasā’’ti iminā kāyappaṇāmo, ‘‘buddhaṃ, dhammaṃ, gaṇañcā’’ti imehi pana tīhi padehi paṇāmakiriyāya kammabhūtaṃ ratanattayaṃ dassitanti daṭṭhabbaṃ.
‘‘వినయస్సవినిచ్ఛయ’’న్తి ఇమినా అభిధానం దస్సితం అలుత్తసమాసేన వినయవినిచ్ఛయనామస్స దస్సనతో. తస్స అన్వత్థభావేన సద్దప్పవత్తినిమిత్తభూతం సకలేనానేన పకరణేన పటిపాదేతబ్బమభిధేయ్యమ్పి తేనేవ దస్సితం. ‘‘సమాసేనా’’తి చ ‘‘అనాకులమసంకిణ్ణం, మధురత్థపదక్కమ’’న్తి చ ఏతేహి కరణప్పకారో దస్సితో. ‘‘హితత్థాయా’’తి చ ‘‘పటుభావకరం వినయక్కమే’’తి చ ‘‘అపారం ఓతరన్తాన’’న్తిఆదినా చ పయోజనం. ‘‘భిక్ఖూనం భిక్ఖునీన’’న్తి ఇమినా బాహిరనిమిత్తం దస్సితం. అబ్భన్తరనిమిత్తం పన బాహిరనిమిత్తభూతభిక్ఖుభిక్ఖునివిసయా కరుణా, సా ఆచరియస్స పకరణారమ్భేనేవ విఞ్ఞాయతీతి విసుం న వుత్తా. ‘‘పవక్ఖామీ’’తి ఇమినా సమానాధికరణభావేన లబ్భమానో ‘‘అహ’’న్తి సుద్ధకత్తా సామఞ్ఞేన దస్సితో. విసేసతో పన పకరణావసానే –
‘‘Vinayassavinicchaya’’nti iminā abhidhānaṃ dassitaṃ aluttasamāsena vinayavinicchayanāmassa dassanato. Tassa anvatthabhāvena saddappavattinimittabhūtaṃ sakalenānena pakaraṇena paṭipādetabbamabhidheyyampi teneva dassitaṃ. ‘‘Samāsenā’’ti ca ‘‘anākulamasaṃkiṇṇaṃ, madhuratthapadakkama’’nti ca etehi karaṇappakāro dassito. ‘‘Hitatthāyā’’ti ca ‘‘paṭubhāvakaraṃ vinayakkame’’ti ca ‘‘apāraṃ otarantāna’’ntiādinā ca payojanaṃ. ‘‘Bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti iminā bāhiranimittaṃ dassitaṃ. Abbhantaranimittaṃ pana bāhiranimittabhūtabhikkhubhikkhunivisayā karuṇā, sā ācariyassa pakaraṇārambheneva viññāyatīti visuṃ na vuttā. ‘‘Pavakkhāmī’’ti iminā samānādhikaraṇabhāvena labbhamāno ‘‘aha’’nti suddhakattā sāmaññena dassito. Visesato pana pakaraṇāvasāne –
‘‘రచితో బుద్ధదత్తేన, సుద్ధచిత్తేన ధీమతా;
‘‘Racito buddhadattena, suddhacittena dhīmatā;
సుచిరట్ఠితికామేన, సాసనస్స మహేసినో’’తి. (ఉ॰ వి॰ ౯౬౧) –
Suciraṭṭhitikāmena, sāsanassa mahesino’’ti. (u. vi. 961) –
ఇమాయ గాథాయ చేవ ‘‘ఇతి తమ్బపణ్ణియేన పరమవేయ్యాకరణేన తిపిటకనయవిధికుసలేన పరమకవివరజన హదయపదుమవనవికసనకరేన కవివరాసభేన పరమరతికరవరమధురవచనుగ్గారేన ఉరగపురేన బుద్ధదత్తేన రచితోయం వినయవినిచ్ఛయో’’తి (వి॰ వి॰ ౩౧౮౩) ఇమినా వాక్యేన చ దస్సితో – ‘‘మాదిసాపి కవీ హోన్తి, బుద్ధదత్తే దివఙ్గతే’’తిఆదినా పచ్ఛిమకేహి చ పసత్థతరేహి కవివరేహి అభిత్థుతగుణో భదన్తబుద్ధదత్తాచరియో వేదితబ్బో. హేతుకత్తా చ తత్థేవ వక్ఖమానో పకరణజ్ఝేసనే కతాధీనో బుద్ధసీహమహాథేరో, సో –
Imāya gāthāya ceva ‘‘iti tambapaṇṇiyena paramaveyyākaraṇena tipiṭakanayavidhikusalena paramakavivarajana hadayapadumavanavikasanakarena kavivarāsabhena paramaratikaravaramadhuravacanuggārena uragapurena buddhadattena racitoyaṃ vinayavinicchayo’’ti (vi. vi. 3183) iminā vākyena ca dassito – ‘‘mādisāpi kavī honti, buddhadatte divaṅgate’’tiādinā pacchimakehi ca pasatthatarehi kavivarehi abhitthutaguṇo bhadantabuddhadattācariyo veditabbo. Hetukattā ca tattheva vakkhamāno pakaraṇajjhesane katādhīno buddhasīhamahāthero, so –
‘‘వుత్తస్స బుద్ధసీహేన;
‘‘Vuttassa buddhasīhena;
వినయస్స వినిచ్ఛయో;
Vinayassa vinicchayo;
బుద్ధసీహం సముద్దిస్స;
Buddhasīhaṃ samuddissa;
మమ సద్ధివిహారికం;
Mama saddhivihārikaṃ;
కతోయం పన భిక్ఖూనం;
Katoyaṃ pana bhikkhūnaṃ;
హితత్థాయ సమాసతో’’తి. (వి॰ వి॰ ౩౧౭౭-౩౧౭౮) –
Hitatthāya samāsato’’ti. (vi. vi. 3177-3178) –
ఏవం దస్సితో.
Evaṃ dassito.
ఉత్తరప్పకరణస్స హేతుకత్తా పన సఙ్ఘపాలమహాథేరో, సోపి –
Uttarappakaraṇassa hetukattā pana saṅghapālamahāthero, sopi –
‘‘ఖన్తిసోరచ్చసోసిల్య-బుద్ధిసద్ధాదయాదయో;
‘‘Khantisoraccasosilya-buddhisaddhādayādayo;
పతిట్ఠితా గుణా యస్మిం, రతనానీవ సాగరే.
Patiṭṭhitā guṇā yasmiṃ, ratanānīva sāgare.
‘‘వినయాచారయుత్తేన, తేన సక్కచ్చ సాదరం;
‘‘Vinayācārayuttena, tena sakkacca sādaraṃ;
యాచితో సఙ్ఘపాలేన, థేరేన థిరచేతసా.
Yācito saṅghapālena, therena thiracetasā.
‘‘సుచిరట్ఠితికామేన , వినయస్స మహేసినో;
‘‘Suciraṭṭhitikāmena , vinayassa mahesino;
భిక్ఖూనం పాటవత్థాయ, వినయస్సవినిచ్ఛయే;
Bhikkhūnaṃ pāṭavatthāya, vinayassavinicchaye;
అకాసిం పరమం ఏతం, ఉత్తరం నామ నామతో’’తి. (ఉ॰ వి॰ ౯౬౫-౯౬౮) –
Akāsiṃ paramaṃ etaṃ, uttaraṃ nāma nāmato’’ti. (u. vi. 965-968) –
ఏవం దస్సితో. న కేవలమేతే ద్వేయేవ మహాథేరా హేతుకత్తారో, అథ ఖో మహావంసాదీసు –
Evaṃ dassito. Na kevalamete dveyeva mahātherā hetukattāro, atha kho mahāvaṃsādīsu –
‘‘బుద్ధస్స వియ గమ్భీర-
‘‘Buddhassa viya gambhīra-
ఘోసత్తా తం వియాకరుం;
Ghosattā taṃ viyākaruṃ;
‘బుద్ధఘోసో’తి యో సో హి;
‘Buddhaghoso’ti yo so hi;
బుద్ధో వియ మహీతలే’’తి. –
Buddho viya mahītale’’ti. –
ఆదినా నయేన అభిత్థుతగుణో తిపిటకపరియత్తియా అట్ఠకథాకారో భదన్తబుద్ధఘోసాచరియో చ అనుస్సుతివసేన ‘‘హేతుకత్తా’’తి వేదితబ్బో.
Ādinā nayena abhitthutaguṇo tipiṭakapariyattiyā aṭṭhakathākāro bhadantabuddhaghosācariyo ca anussutivasena ‘‘hetukattā’’ti veditabbo.
కథం? అయం కిర భదన్తబుద్ధదత్తాచరియో లఙ్కాదీపతో సజాతిభూమిం జమ్బుదీపమాగచ్ఛన్తో భదన్తబుద్ధఘోసాచరియం జమ్బుదీపవాసికేహి పటిపత్తిపరాయనేహి యుత్తబ్యత్తగుణోపేతేహి మహాథేరవరేహి కతారాధనం సీహళట్ఠకథం పరివత్తేత్వా సకలజనసాధారణాయ మూలభాసాయ తిపిటకపరియత్తియా అట్ఠకథం లిఖితుం లఙ్కాదీపం గచ్ఛన్తం అన్తరామగ్గే దిస్వా సాకచ్ఛాయ సముపపరిక్ఖిత్వా సబ్బలోకాతీతేన అసదిసేన పణ్డిచ్చగుణేన రతననిధిదస్సనే పరమదలిద్దో వియ బలవపరితోసం పత్వా అట్ఠకథమస్స కాతుకామతం ఞత్వా ‘‘తుమ్హే యథాధిప్పేతపరియన్తలిఖితమట్ఠకథం అమ్హాకం పేసేథ, మయమస్సా పకరణం లిఖామా’’తి తస్స సమ్ముఖా పటిజానిత్వా తేన చ ‘‘సాధు తథా కాతబ్బ’’న్తి అజ్ఝేసితో అభిధమ్మట్ఠకథాయ అభిధమ్మావతారం, వినయట్ఠకథాయ సఉత్తరం వినయవినిచ్ఛయపకరణఞ్చ అకాసీతి అనుస్సుయ్యతేతి.
Kathaṃ? Ayaṃ kira bhadantabuddhadattācariyo laṅkādīpato sajātibhūmiṃ jambudīpamāgacchanto bhadantabuddhaghosācariyaṃ jambudīpavāsikehi paṭipattiparāyanehi yuttabyattaguṇopetehi mahātheravarehi katārādhanaṃ sīhaḷaṭṭhakathaṃ parivattetvā sakalajanasādhāraṇāya mūlabhāsāya tipiṭakapariyattiyā aṭṭhakathaṃ likhituṃ laṅkādīpaṃ gacchantaṃ antarāmagge disvā sākacchāya samupaparikkhitvā sabbalokātītena asadisena paṇḍiccaguṇena ratananidhidassane paramadaliddo viya balavaparitosaṃ patvā aṭṭhakathamassa kātukāmataṃ ñatvā ‘‘tumhe yathādhippetapariyantalikhitamaṭṭhakathaṃ amhākaṃ pesetha, mayamassā pakaraṇaṃ likhāmā’’ti tassa sammukhā paṭijānitvā tena ca ‘‘sādhu tathā kātabba’’nti ajjhesito abhidhammaṭṭhakathāya abhidhammāvatāraṃ, vinayaṭṭhakathāya sauttaraṃ vinayavinicchayapakaraṇañca akāsīti anussuyyateti.
‘‘సమాసేనా’’తి ఇమినా చ పరిమాణమ్పి సామఞ్ఞేన దస్సితం విత్థారపరిమాణే తస్స పరిమాణసామఞ్ఞస్స విఞ్ఞాయమానత్తా. విసేసతో పన పరిచ్ఛేదపరిమాణం గన్థపరిమాణన్తి దువిధం. తత్థ పరిచ్ఛేదపరిమాణం ఇమస్మిం పకరణే కథావోహారేన వుచ్చతి.
‘‘Samāsenā’’ti iminā ca parimāṇampi sāmaññena dassitaṃ vitthāraparimāṇe tassa parimāṇasāmaññassa viññāyamānattā. Visesato pana paricchedaparimāṇaṃ ganthaparimāṇanti duvidhaṃ. Tattha paricchedaparimāṇaṃ imasmiṃ pakaraṇe kathāvohārena vuccati.
సేయ్యథిదం? – పారాజికకథా సఙ్ఘాదిసేసకథా అనియతకథా నిస్సగ్గియకథా పాచిత్తియకథా పాటిదేసనీయకథా సేఖియకథాతి భిక్ఖువిభఙ్గకథా సత్తవిధా, తతో అనియతకథం వజ్జేత్వా తథేవ భిక్ఖునివిభఙ్గకథా ఛబ్బిధా, మహాఖన్ధకకథాదికా భిక్ఖునిక్ఖన్ధకకథావసానా వీసతివిధా ఖన్ధకకథా, కమ్మకథా, కమ్మవిపత్తికథా, పకిణ్ణకవినిచ్ఛయో, కమ్మట్ఠానభావనావిధానన్తి వినయవినిచ్ఛయే కథాపరిచ్ఛేదో సత్తతింస.
Seyyathidaṃ? – Pārājikakathā saṅghādisesakathā aniyatakathā nissaggiyakathā pācittiyakathā pāṭidesanīyakathā sekhiyakathāti bhikkhuvibhaṅgakathā sattavidhā, tato aniyatakathaṃ vajjetvā tatheva bhikkhunivibhaṅgakathā chabbidhā, mahākhandhakakathādikā bhikkhunikkhandhakakathāvasānā vīsatividhā khandhakakathā, kammakathā, kammavipattikathā, pakiṇṇakavinicchayo, kammaṭṭhānabhāvanāvidhānanti vinayavinicchaye kathāparicchedo sattatiṃsa.
ఉత్తరప్పకరణే చ వుత్తనయేన భిక్ఖువిభఙ్గే సత్తవిధా కథా, భిక్ఖునివిభఙ్గే ఛబ్బిధా, తదనన్తరా విపత్తికథా, అధికరణపచ్చయకథా, ఖన్ధకపఞ్హాకథా, సముట్ఠానసీసకథా, ఆపత్తిసముట్ఠానకథా, ఏకుత్తరనయకథా, సేదమోచనకథా, విభఙ్గద్వయనిదానాదికథా, సబ్బఙ్గలక్ఖణకథా, పరివారసఙ్కలనకథాతి ఛత్తింస కథాపరిచ్ఛేదా.
Uttarappakaraṇe ca vuttanayena bhikkhuvibhaṅge sattavidhā kathā, bhikkhunivibhaṅge chabbidhā, tadanantarā vipattikathā, adhikaraṇapaccayakathā, khandhakapañhākathā, samuṭṭhānasīsakathā, āpattisamuṭṭhānakathā, ekuttaranayakathā, sedamocanakathā, vibhaṅgadvayanidānādikathā, sabbaṅgalakkhaṇakathā, parivārasaṅkalanakathāti chattiṃsa kathāparicchedā.
నిస్సన్దేహే పన ‘‘అట్ఠతింస కథాపరిచ్ఛేదా’’తి వుత్తం, తం ఏకుత్తరనయే అదస్సితేహిపి ద్వాదసకపన్నరసకనయేహి సహ సోళసపరిచ్ఛేదే గహేత్వా అప్పకం ఊనమధికం గణనూపగం న హోతీతి కత్వా వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. ఉభయత్థ కథాపరిచ్ఛేదపరిమాణం తేసత్తతివిధం హోతి. నిస్సన్దేహే ‘‘పఞ్చసత్తతివిధా’’తి వచనే పరిహారో వుత్తనయోవ. గన్థపరిమాణం పన వినయవినిచ్ఛయే అసీతిగన్థాధికాని చత్తారి గన్థసహస్సాని , ఉత్తరే పఞ్ఞాసగన్థాధికాని నవ గన్థసతాని హోన్తి. తేన వుత్తం ఉత్తరావసానే –
Nissandehe pana ‘‘aṭṭhatiṃsa kathāparicchedā’’ti vuttaṃ, taṃ ekuttaranaye adassitehipi dvādasakapannarasakanayehi saha soḷasaparicchede gahetvā appakaṃ ūnamadhikaṃ gaṇanūpagaṃ na hotīti katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Ubhayattha kathāparicchedaparimāṇaṃ tesattatividhaṃ hoti. Nissandehe ‘‘pañcasattatividhā’’ti vacane parihāro vuttanayova. Ganthaparimāṇaṃ pana vinayavinicchaye asītiganthādhikāni cattāri ganthasahassāni, uttare paññāsaganthādhikāni nava ganthasatāni honti. Tena vuttaṃ uttarāvasāne –
‘‘గాథా చతుసహస్సాని, సతఞ్చ ఊనవీసతి;
‘‘Gāthā catusahassāni, satañca ūnavīsati;
పరిమాణతోతి విఞ్ఞేయ్యో, వినయస్సవినిచ్ఛయో.
Parimāṇatoti viññeyyo, vinayassavinicchayo.
పఞ్ఞాసాధికసఙ్ఖాని, నవ గాథాసతాని హి;
Paññāsādhikasaṅkhāni, nava gāthāsatāni hi;
గణనా ఉత్తరస్సాయం, ఛన్దసానుట్ఠుభేన తూ’’తి. (ఉ॰ వి॰ ౯౬౯-౯౭౦);
Gaṇanā uttarassāyaṃ, chandasānuṭṭhubhena tū’’ti. (u. vi. 969-970);
ఇచ్చేవం వినయవినిచ్ఛయో ఉత్తరో చాతి ద్వే పకరణాని తింసాధికాని పఞ్చగాథాసహస్సాని. ఏత్థ చ వినయవినిచ్ఛయో నామ ఉభతోవిభఙ్గఖన్ధకాగతవినిచ్ఛయసఙ్గాహకపకరణం. తతో పరం పరివారత్థసఙ్గాహకపకరణం ఉత్తరో నామ. తేనేవ వక్ఖతి –
Iccevaṃ vinayavinicchayo uttaro cāti dve pakaraṇāni tiṃsādhikāni pañcagāthāsahassāni. Ettha ca vinayavinicchayo nāma ubhatovibhaṅgakhandhakāgatavinicchayasaṅgāhakapakaraṇaṃ. Tato paraṃ parivāratthasaṅgāhakapakaraṇaṃ uttaro nāma. Teneva vakkhati –
‘‘యో మయా రచితో సారో, వినయస్సవినిచ్ఛయో;
‘‘Yo mayā racito sāro, vinayassavinicchayo;
తస్స దాని కరిస్సామి, సబ్బానుత్తరముత్తర’’న్తి. (ఉ॰ వి॰ ౨)
Tassa dāni karissāmi, sabbānuttaramuttara’’nti. (u. vi. 2)
తం కస్మా ఉత్తరనామేన వోహరియతీతి? పఞ్హుత్తరవసేన ఠితే పరివారే తథేవ సఙ్గహేతబ్బేపి తేన పకారేన పారాజికకథామత్తం దస్సేత్వా –
Taṃ kasmā uttaranāmena vohariyatīti? Pañhuttaravasena ṭhite parivāre tatheva saṅgahetabbepi tena pakārena pārājikakathāmattaṃ dassetvā –
‘‘ఇతో పట్ఠాయ ముఞ్చిత్వా, పఞ్హాపుచ్ఛనమత్తకం;
‘‘Ito paṭṭhāya muñcitvā, pañhāpucchanamattakaṃ;
విస్సజ్జనవసేనేవ, హోతి అత్థవినిచ్ఛయో’’తి. (ఉ॰ వి॰ ౧౪) –
Vissajjanavaseneva, hoti atthavinicchayo’’ti. (u. vi. 14) –
వత్వా పఞ్హం పహాయ తతో పట్ఠాయ ఉత్తరమత్తస్సేవ దస్సితత్తా తథా వోహరీయన్తి.
Vatvā pañhaṃ pahāya tato paṭṭhāya uttaramattasseva dassitattā tathā voharīyanti.
‘‘తస్మా వినయనూపాయ’’న్తిఆదినా పన సోతుజనం సక్కచ్చసవనే నియోజేతి. సక్కచ్చసవనపటిబద్ధా హి సబ్బాపి లోకియలోకుత్తరసమ్పత్తీతి అయమేత్థ సముదాయత్థో. అయం పన అవయవత్థో – సో యస్మా అత్థయోజనక్కమేన పదయోజనం కత్వా వణ్ణితే సువిఞ్ఞేయ్యో హోతి, తస్మా తథా పదయోజనం కత్వా అత్థవణ్ణనం కరిస్సామ –
‘‘Tasmā vinayanūpāya’’ntiādinā pana sotujanaṃ sakkaccasavane niyojeti. Sakkaccasavanapaṭibaddhā hi sabbāpi lokiyalokuttarasampattīti ayamettha samudāyattho. Ayaṃ pana avayavattho – so yasmā atthayojanakkamena padayojanaṃ katvā vaṇṇite suviññeyyo hoti, tasmā tathā padayojanaṃ katvā atthavaṇṇanaṃ karissāma –
సేట్ఠం అప్పటిపుగ్గలం బుద్ధఞ్చేవ భవాభావకరం ధమ్మఞ్చేవ నిరఙ్గణం గణఞ్చేవ సిరసా వన్దిత్వా భిక్ఖూనం భిక్ఖునీనఞ్చ హితత్థాయ సమాసేన సమాహితో వినయస్సవినిచ్ఛయం వక్ఖామీతి యోజనా.
Seṭṭhaṃ appaṭipuggalaṃ buddhañceva bhavābhāvakaraṃ dhammañceva niraṅgaṇaṃ gaṇañceva sirasā vanditvā bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca hitatthāya samāsena samāhito vinayassavinicchayaṃ vakkhāmīti yojanā.
తత్థ సేట్ఠన్తి సబ్బే ఇమే పసత్థా అయమేతేసం అతిసయేన పసత్థోతి సేట్ఠో. తథా హి సో భగవా ‘‘అహఞ్హి బ్రాహ్మణ జేట్ఠో సేట్ఠో లోకస్సా’’తి (పారా॰ ౧౧) వేరఞ్జబ్రాహ్మణస్స అత్తనో జేట్ఠసేట్ఠభావస్స పరిజాననవినిచ్ఛయహేతుభూతాహి ఝానాదీహి నిరతిసయగుణసమ్పత్తీహి సమన్నాగతత్తా –
Tattha seṭṭhanti sabbe ime pasatthā ayametesaṃ atisayena pasatthoti seṭṭho. Tathā hi so bhagavā ‘‘ahañhi brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassā’’ti (pārā. 11) verañjabrāhmaṇassa attano jeṭṭhaseṭṭhabhāvassa parijānanavinicchayahetubhūtāhi jhānādīhi niratisayaguṇasampattīhi samannāgatattā –
‘‘త్వమేవ అసి సమ్బుద్ధో, తువం సత్థా అనుత్తరో;
‘‘Tvameva asi sambuddho, tuvaṃ satthā anuttaro;
సదేవకస్మిం లోకస్మిం, నత్థి తే పటిపుగ్గలో. (దీ॰ ని॰ ౨.౩౭౦);
Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi te paṭipuggalo. (dī. ni. 2.370);
తువం బుద్ధో తువం సత్థా, తువం మారాభిభూ ముని;
Tuvaṃ buddho tuvaṃ satthā, tuvaṃ mārābhibhū muni;
తువం అనుసయే ఛేత్వా, తిణ్ణో తారేసిమం పజం.
Tuvaṃ anusaye chetvā, tiṇṇo tāresimaṃ pajaṃ.
ఉపధీ తే సమతిక్కన్తా, ఆసవా తే పదాలితా;
Upadhī te samatikkantā, āsavā te padālitā;
సీహోసి అనుపాదానో, పహీనభయభేరవో. (మ॰ ని॰ ౨.౪౦౦; సు॰ ని॰ ౫౫౦-౫౫౧; థేరగా॰ ౮౩౯-౯౪౦);
Sīhosi anupādāno, pahīnabhayabheravo. (ma. ni. 2.400; su. ni. 550-551; theragā. 839-940);
మహావీర మహాపఞ్ఞ, ఇద్ధియా యససా జల;
Mahāvīra mahāpañña, iddhiyā yasasā jala;
సబ్బవేరభయాతీత, పాదే వన్దామి చక్ఖుమా’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౧౫౯; ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.౫౬); –
Sabbaverabhayātīta, pāde vandāmi cakkhumā’’ti. (saṃ. ni. 1.159; dha. pa. aṭṭha. 1.56); –
ఆదీహీ నానానయేహి సదేవకేన లోకేన అభిత్థవియతాయ పసత్థతమో, తమేవ సేట్ఠం పసత్థతమన్తి అత్థో.
Ādīhī nānānayehi sadevakena lokena abhitthaviyatāya pasatthatamo, tameva seṭṭhaṃ pasatthatamanti attho.
అప్పటిపుగ్గలన్తి నత్థి ఏతస్స పటిపుగ్గలో అధికో, సదిసో వాతి అప్పటిపుగ్గలో. తథా హి గుణవసేన అనన్తాపరిమాణాసు లోకధాతూసు అత్తనా అధికస్స, సదిసస్స వా పుగ్గలస్స అభావతో –
Appaṭipuggalanti natthi etassa paṭipuggalo adhiko, sadiso vāti appaṭipuggalo. Tathā hi guṇavasena anantāparimāṇāsu lokadhātūsu attanā adhikassa, sadisassa vā puggalassa abhāvato –
‘‘న మే ఆచరియో అత్థి, సదిసో మే న విజ్జతి;
‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati;
సదేవకస్మిం లోకస్మిం, నత్థి మే పటిపుగ్గలో’’తి. (మహావ॰ ౧౧) –
Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi me paṭipuggalo’’ti. (mahāva. 11) –
అత్తనావ అత్తనో అవిపరీతో అప్పటిపుగ్గలభావో పటిఞ్ఞాతో, తస్మా తం అప్పటిపుగ్గలం సబ్బలోకుత్తమన్తి అత్థో.
Attanāva attano aviparīto appaṭipuggalabhāvo paṭiññāto, tasmā taṃ appaṭipuggalaṃ sabbalokuttamanti attho.
బుద్ధన్తి అనన్తమపరిమేయ్యం ఞేయ్యమణ్డలమనవసేసం బుద్ధవాతి బుద్ధో, ఏతేన అనేకకప్పకోటిసతసహస్సం సమ్భతపుఞ్ఞఞాణసమ్భారానుభావసిద్ధిధమ్మరూపకాయసిరివిలాసపటిమణ్డితో సద్ధమ్మవరచక్కవత్తీ సమ్మాసమ్బుద్ధో దస్సితో. అథ వా చత్తారి సచ్చాని సయం విచితోపచితపారమితాపరిపాచితేన సవాసనానవసేసకిలేసప్పహాయకేన సయమ్భుఞాణేన బుజ్ఝీతి బుద్ధో. యథాహ –
Buddhanti anantamaparimeyyaṃ ñeyyamaṇḍalamanavasesaṃ buddhavāti buddho, etena anekakappakoṭisatasahassaṃ sambhatapuññañāṇasambhārānubhāvasiddhidhammarūpakāyasirivilāsapaṭimaṇḍito saddhammavaracakkavattī sammāsambuddho dassito. Atha vā cattāri saccāni sayaṃ vicitopacitapāramitāparipācitena savāsanānavasesakilesappahāyakena sayambhuñāṇena bujjhīti buddho. Yathāha –
‘‘అభిఞ్ఞేయ్యం అభిఞ్ఞాతం, భావేతబ్బఞ్చ భావితం;
‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;
పహాతబ్బం పహీనం మే, తస్మా బుద్ధోస్మి బ్రాహ్మణా’’తి. (మ॰ ని॰ ౨.౩౯౨, ౩౯౯; సు॰ ని॰ ౫౬౩; థేరగా॰ ౮౨౮);
Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (ma. ni. 2.392, 399; su. ni. 563; theragā. 828);
విత్థారో పనస్స ‘‘బుజ్ఝితా సచ్చానీతి బుద్ధో, బోధేతా పజాయాతి బుద్ధో’’తిఆదినా (మహాని॰ ౧౯౨; చూళని॰ పారాయనత్థుతిగాథానిద్దేస ౯౭; పటి॰ మ॰ ౧.౧౬౨) నిద్దేసాదీసు వుత్తనయేన వేదితబ్బో. సద్దసిద్ధి సాసనికానం అవగమనత్థే వత్తమానా బుధ-ధాతుతో ‘‘భావకమ్మేసు త’’ ఇతి ఇతో తాతివత్తమానే ‘‘బుధగమాదిత్థే కత్తరీ’’తి ఇమినా కచ్చాయనసుత్తేన కత్తరి తప్పచ్చయవిధానతో వేదితబ్బా. లోకియానం పన బోధనత్థధాతూనమ్పి గమనత్థతాయ వుత్తత్తా గత్యత్థాకమ్మకాది సుత్తతో కత్తరి త-ప్పచ్చయకరణేన వేదితబ్బా.
Vitthāro panassa ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162) niddesādīsu vuttanayena veditabbo. Saddasiddhi sāsanikānaṃ avagamanatthe vattamānā budha-dhātuto ‘‘bhāvakammesu ta’’ iti ito tātivattamāne ‘‘budhagamāditthe kattarī’’ti iminā kaccāyanasuttena kattari tappaccayavidhānato veditabbā. Lokiyānaṃ pana bodhanatthadhātūnampi gamanatthatāya vuttattā gatyatthākammakādi suttato kattari ta-ppaccayakaraṇena veditabbā.
అథ వా ధాతూనం అనేకత్థతాయ బుధ-ఇచ్చయం ధాతు జాగరణవికసనత్థేసు వత్తమానో అకమ్మకోతి ‘‘పబుద్ధో పురిసో, పబుద్ధం పదుమ’’న్తిఆదీసు వియ బుద్ధవా అఞ్ఞాణనిద్దావిగమేన ఞాణచక్ఖూని ఉమ్మీలన్తో పబుద్ధో, గుణేహి వా వికసితోతి కత్తరి సిద్ధేన బుద్ధ-సద్దేన ‘‘బుద్ధో’’తి తిభవనేకచూళామణిపాదపఙ్కజరాగరతనో భగవా లోకనాథో వుచ్చతి, ఇమస్మిం పక్ఖేపి గత్యత్థాదిసుత్తే అకమ్మకగ్గహణేన పచ్చయవిధానం దట్ఠబ్బం.
Atha vā dhātūnaṃ anekatthatāya budha-iccayaṃ dhātu jāgaraṇavikasanatthesu vattamāno akammakoti ‘‘pabuddho puriso, pabuddhaṃ paduma’’ntiādīsu viya buddhavā aññāṇaniddāvigamena ñāṇacakkhūni ummīlanto pabuddho, guṇehi vā vikasitoti kattari siddhena buddha-saddena ‘‘buddho’’ti tibhavanekacūḷāmaṇipādapaṅkajarāgaratano bhagavā lokanātho vuccati, imasmiṃ pakkhepi gatyatthādisutte akammakaggahaṇena paccayavidhānaṃ daṭṭhabbaṃ.
అథ వా సకమ్మకానం ధాతూనం కమ్మవచనిచ్ఛాయ అభావే అకమ్మకభావతో ‘‘ఫలం సయమేవ పక్క’’న్తిఆదీసు వియ బోధనత్థేయేవ బుధ-ధాతుతో కత్తరి విధానం సిజ్ఝతి. అథ వా నీలగుణయోగేన పటాదీసు నీలవోహారో వియ భావసాధనం బుద్ధ-సద్దం గహేత్వా బుద్ధగుణయోగతో ‘‘బుద్ధో’’తి వోహరీయతి. ఏవమనేకధా సిద్ధేన బుద్ధ-సద్దేన వుచ్చమానం తం భగవన్తం తం ధమ్మరాజన్తి అత్థో.
Atha vā sakammakānaṃ dhātūnaṃ kammavacanicchāya abhāve akammakabhāvato ‘‘phalaṃ sayameva pakka’’ntiādīsu viya bodhanattheyeva budha-dhātuto kattari vidhānaṃ sijjhati. Atha vā nīlaguṇayogena paṭādīsu nīlavohāro viya bhāvasādhanaṃ buddha-saddaṃ gahetvā buddhaguṇayogato ‘‘buddho’’ti voharīyati. Evamanekadhā siddhena buddha-saddena vuccamānaṃ taṃ bhagavantaṃ taṃ dhammarājanti attho.
‘‘సేట్ఠం అప్పటిపుగ్గల’’న్తి పదద్వయం ‘‘బుద్ధ’’న్తి ఏతస్స విసేసనం. ఏత్థ చ ‘‘బుద్ధం, సేట్ఠం, అప్పటిపుగ్గల’’న్తి ఇమేహి తీహి పదేహి నయతో ‘‘ఇతిపి సో భగవా అరహం సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౧.౧౫౭; ౩.౬; మ॰ ని॰ ౧.౧౪౭, ౧౪౪; ౩.౪౩౪; సం॰ ని॰ ౧.౨౪౯; ౫.౪౭౯; అ॰ ని॰ ౫.౧౪, ౩౦; ౬.౨౫, ౨౬; నేత్తి॰ ౯౩), ‘‘యో వదతం పవరో మనుజేసు, సక్యమునీ భగవా కతకిచ్చో’’తిఆదీహి (వి॰ వ॰ ౮౮౬) చ అనేకేహి సుత్తపదేహి దస్సితదూరావిదూరసన్తికనిదానహేతుఫలసత్తోపకారావత్థాధమ్మత్థ- లోకుద్ధారత్తికత్తయసఙ్గహితం సుపరిసుద్ధం బుద్ధగుణసముదయం నిరవసేసం దస్సేతి. అయమేవ హి బుద్ధగుణానం నిరవసేసతో దస్సనూపాయో, యదిదం నయదస్సనం. ఇతరథా పటిపదవణ్ణనాయ అపరిమితానం బుద్ధగుణానం కో హి నామ సమత్థో పరియన్తం గన్తుం. యథాహ –
‘‘Seṭṭhaṃ appaṭipuggala’’nti padadvayaṃ ‘‘buddha’’nti etassa visesanaṃ. Ettha ca ‘‘buddhaṃ, seṭṭhaṃ, appaṭipuggala’’nti imehi tīhi padehi nayato ‘‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādinā (dī. ni. 1.157; 3.6; ma. ni. 1.147, 144; 3.434; saṃ. ni. 1.249; 5.479; a. ni. 5.14, 30; 6.25, 26; netti. 93), ‘‘yo vadataṃ pavaro manujesu, sakyamunī bhagavā katakicco’’tiādīhi (vi. va. 886) ca anekehi suttapadehi dassitadūrāvidūrasantikanidānahetuphalasattopakārāvatthādhammattha- lokuddhārattikattayasaṅgahitaṃ suparisuddhaṃ buddhaguṇasamudayaṃ niravasesaṃ dasseti. Ayameva hi buddhaguṇānaṃ niravasesato dassanūpāyo, yadidaṃ nayadassanaṃ. Itarathā paṭipadavaṇṇanāya aparimitānaṃ buddhaguṇānaṃ ko hi nāma samattho pariyantaṃ gantuṃ. Yathāha –
‘‘బుద్ధోపి బుద్ధస్స భణేయ్య వణ్ణం;
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ;
కప్పమ్పి చే అఞ్ఞమభాసమానో;
Kappampi ce aññamabhāsamāno;
ఖీయేథ కప్పో చిరదీఘమన్తరే;
Khīyetha kappo ciradīghamantare;
వణ్ణో న ఖీయేథ తథాగతస్సా’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౧౪౧; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౪౨౫; ఉదా॰ అట్ఠ॰ ౫౩; అప॰ అట్ఠ॰ ౨.౭.౨౦; బు॰ వం॰ అట్ఠ॰ ౪.౪; చరియా॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా, పకిణ్ణకకథా; దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; మ॰ ని॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; సం॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; అ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; వజిర॰ టీ॰ గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; సారత్థ॰ టీ॰ ౧.గన్థారమ్భకథావణ్ణనా; నేత్తి॰ టీ॰ గన్థారమ్భకథావణ్ణనా);
Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425; udā. aṭṭha. 53; apa. aṭṭha. 2.7.20; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; saṃ. ni. ṭī. 1.1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; a. ni. ṭī. 1.1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; vajira. ṭī. ganthārambhakathāvaṇṇanā; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; netti. ṭī. ganthārambhakathāvaṇṇanā);
ఏవమేతేహి తీహి పదేహి నిరవసేసగుణసంకిత్తనథుతియా వసేన ‘‘వన్దిత్వా’’తి ఇమినా పణామస్స చ వుత్తత్తా ఇమాయ అడ్ఢగాథాయ బుద్ధరతనసఙ్ఖాతపఠమవన్దనీయవత్థువిసయా థుతిపణామసభావా వన్దనా దస్సితాతి దట్ఠబ్బం.
Evametehi tīhi padehi niravasesaguṇasaṃkittanathutiyā vasena ‘‘vanditvā’’ti iminā paṇāmassa ca vuttattā imāya aḍḍhagāthāya buddharatanasaṅkhātapaṭhamavandanīyavatthuvisayā thutipaṇāmasabhāvā vandanā dassitāti daṭṭhabbaṃ.
తదనన్తరం ధమ్మరతనస్స పణామం దస్సేతుమాహ ‘‘భవాభావకరం ధమ్మ’’న్తి. ఏత్థ భవ-సద్దేన ద్వే భవా వుత్తా కమ్మభవో, ఉపపత్తిభవోతి. తత్థ కమ్మభవో భవతి ఏతస్మా ఫలన్తి ‘‘భవో’’తి వుచ్చతి. విపాకక్ఖన్ధకటత్తారూపసఙ్ఖాతో పన ఉపపత్తిభవో అవిజ్జాతణ్హుపాదానసఙ్ఖారాదిసహకారికారణయుత్తేన కుసలాకుసలచేతనాసఙ్ఖాతకమ్మభవపచ్చయేన యథారహం భవతీతి ‘‘భవో’’తి వుచ్చతి. సో పన కామభవరూపభవఅరూపభవసఞ్ఞీభవఅసఞ్ఞీభవనేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీభవ- ఏకవోకారభవచతువోకారభవపఞ్చవోకారభవవసేన నవవిధో. ఏవమేతేసు నవసు భవేసు దసవిధోపి ధమ్మో అత్తానం ధారేన్తస్స పుగ్గలసన్తానస్స అనుపాదిసేసనిబ్బానధాతుయా పరం అప్పటిసన్ధికతాసాధనేన భవేసు , భవస్స వా అభావం కరోతీతి భవాభావకరో, తం, అపరాపరజాతిప్పబన్ధస్స హేతుసముగ్ఘాతేన అప్పవత్తిధమ్మతాపాదకన్తి అత్థో.
Tadanantaraṃ dhammaratanassa paṇāmaṃ dassetumāha ‘‘bhavābhāvakaraṃ dhamma’’nti. Ettha bhava-saddena dve bhavā vuttā kammabhavo, upapattibhavoti. Tattha kammabhavo bhavati etasmā phalanti ‘‘bhavo’’ti vuccati. Vipākakkhandhakaṭattārūpasaṅkhāto pana upapattibhavo avijjātaṇhupādānasaṅkhārādisahakārikāraṇayuttena kusalākusalacetanāsaṅkhātakammabhavapaccayena yathārahaṃ bhavatīti ‘‘bhavo’’ti vuccati. So pana kāmabhavarūpabhavaarūpabhavasaññībhavaasaññībhavanevasaññīnāsaññībhava- ekavokārabhavacatuvokārabhavapañcavokārabhavavasena navavidho. Evametesu navasu bhavesu dasavidhopi dhammo attānaṃ dhārentassa puggalasantānassa anupādisesanibbānadhātuyā paraṃ appaṭisandhikatāsādhanena bhavesu , bhavassa vā abhāvaṃ karotīti bhavābhāvakaro, taṃ, aparāparajātippabandhassa hetusamugghātena appavattidhammatāpādakanti attho.
ధమ్మన్తి అత్తానం ధారేన్తే చతూసు అపాయేసు, సంసారే చ అపతమానే ధారేతీతి ధమ్మో, సో చతుమగ్గఫలనిబ్బానసఙ్ఖాతనవలోకుత్తరధమ్మో చ తప్పటిపాదకో నవఙ్గసాసనాపరనామధేయ్యచతురాసీతిసహస్సధమ్మక్ఖన్ధప్పభేదభిన్నో పరియత్తిధమ్మో చాతి దసవిధో. సోపి నిప్పరియాయధమ్మో, పరియాయధమ్మో చాతి దువిధో. తత్థ నిప్పరియాయధమ్మో నామ అపాయే, సంసారే వా పధానహేతుభూతానం ఉద్ధమ్భాగియానం, ఓరమ్భాగియానఞ్చ దసన్నం సంయోజనానం సముచ్ఛిన్దనేన మగ్గధమ్మో, తస్స తంకిచ్చనిప్ఫత్తినిమిత్తభావేన నిబ్బానధమ్మో చాతి పఞ్చవిధోపి నిప్పరియాయేన పుగ్గలసన్తానం ధారేతీతి కత్వా ‘‘నిప్పరియాయధమ్మో’’తి వుచ్చతి. చత్తారి పన సామఞ్ఞఫలాని పటిప్పస్సద్ధిపహానేన మగ్గానుగుణప్పవత్తియా, పరియత్తి చ మగ్గనిబ్బానాధిగమస్స మూలకారణభావతోతి పఞ్చవిధోపి పరియాయధమ్మో నామ.
Dhammanti attānaṃ dhārente catūsu apāyesu, saṃsāre ca apatamāne dhāretīti dhammo, so catumaggaphalanibbānasaṅkhātanavalokuttaradhammo ca tappaṭipādako navaṅgasāsanāparanāmadheyyacaturāsītisahassadhammakkhandhappabhedabhinno pariyattidhammo cāti dasavidho. Sopi nippariyāyadhammo, pariyāyadhammo cāti duvidho. Tattha nippariyāyadhammo nāma apāye, saṃsāre vā padhānahetubhūtānaṃ uddhambhāgiyānaṃ, orambhāgiyānañca dasannaṃ saṃyojanānaṃ samucchindanena maggadhammo, tassa taṃkiccanipphattinimittabhāvena nibbānadhammo cāti pañcavidhopi nippariyāyena puggalasantānaṃ dhāretīti katvā ‘‘nippariyāyadhammo’’ti vuccati. Cattāri pana sāmaññaphalāni paṭippassaddhipahānena maggānuguṇappavattiyā, pariyatti ca magganibbānādhigamassa mūlakāraṇabhāvatoti pañcavidhopi pariyāyadhammo nāma.
ఏత్తావతా ‘‘స్వాక్ఖాతో భగవతా ధమ్మో’’తిఆదినా (సం॰ ని॰ ౧.౨౪౯; అ॰ ని॰ ౩.౭౬; దీ॰ ని॰ ౩.౬; అ॰ ని॰ ౬.౧౦, ౨౫, ౨౬), ‘‘రాగవిరాగమనేజమసోక’’న్తిఆదీహి (వి॰ వ॰ ౮౮౭) చ సుత్తన్తేహి వుత్తస్స, తదట్ఠకథాదీసు చ వణ్ణితస్స సరణానుస్సరణవసేనాపి సగ్గమోక్ఖసమ్పత్తిపటిలాభకారణస్స అనవసేసస్స ధమ్మరతనగుణస్స నయతో ఉద్దిట్ఠత్తా చ ‘‘వన్దిత్వా’’తి ఇమినా పణామస్స దస్సితత్తా చ ధమ్మరతనసఙ్ఖాతస్స దుతియస్స వన్దనీయస్స థుతిపణామసభావా వన్దనా దస్సితాతి దట్ఠబ్బం.
Ettāvatā ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo’’tiādinā (saṃ. ni. 1.249; a. ni. 3.76; dī. ni. 3.6; a. ni. 6.10, 25, 26), ‘‘rāgavirāgamanejamasoka’’ntiādīhi (vi. va. 887) ca suttantehi vuttassa, tadaṭṭhakathādīsu ca vaṇṇitassa saraṇānussaraṇavasenāpi saggamokkhasampattipaṭilābhakāraṇassa anavasesassa dhammaratanaguṇassa nayato uddiṭṭhattā ca ‘‘vanditvā’’ti iminā paṇāmassa dassitattā ca dhammaratanasaṅkhātassa dutiyassa vandanīyassa thutipaṇāmasabhāvā vandanā dassitāti daṭṭhabbaṃ.
తదనన్తరం సఙ్ఘరతనస్స వన్దనాసన్దస్సనత్థం వుత్తం ‘‘గణఞ్చేవ నిరఙ్గణ’’న్తి. ఏత్థ ‘‘రాగో అఙ్గణం దోసో అఙ్గణం మోహో అఙ్గణ’’న్తి (విభ॰ ౯౨౪) వుత్తేహి రాగాదిఅఙ్గణేహి తదఙ్గవిక్ఖమ్భనసముచ్ఛేదపటిప్పస్సద్ధినిస్సరణవిముత్తివసేన నిగ్గతో విముత్తోతి నిరఙ్గణో, తం నిరఙ్గణం. అరియవంసే సీలసమాధిపఞ్ఞావిముత్తివిముత్తిఞాణదస్సనసఙ్ఖాతేహి గుణగణేహి గణీయతీతి గణో, తం.
Tadanantaraṃ saṅgharatanassa vandanāsandassanatthaṃ vuttaṃ ‘‘gaṇañceva niraṅgaṇa’’nti. Ettha ‘‘rāgo aṅgaṇaṃ doso aṅgaṇaṃ moho aṅgaṇa’’nti (vibha. 924) vuttehi rāgādiaṅgaṇehi tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttivasena niggato vimuttoti niraṅgaṇo, taṃ niraṅgaṇaṃ. Ariyavaṃse sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasaṅkhātehi guṇagaṇehi gaṇīyatīti gaṇo, taṃ.
ఏత్తావతా ‘‘సుప్పటిపన్నో భగవతో సావకసఙ్ఘో’’తిఆదినా (సం॰ ని॰ ౧.౨౪౯; అ॰ ని॰ ౩.౭౬; దీ॰ ని॰ ౩.౬; అ॰ ని॰ ౬.౧౦, ౨౫, ౨౬;), ‘‘యత్థ చ దిన్నం మహప్ఫలమాహు, చతూసు సుచీసు పురిసయుగేసూ’’తిఆదీహి (వి॰ వ॰ ౮౮౮) చ తేహి తేహి సుత్తపదేహి వుత్తానం, తదట్ఠకథాదీసు చ వణ్ణితానం విమలాతులనిఖిలవిసాలపేసలసీలాదినానప్పకారానగ్ఘసఙ్ఘరతనగుణానం సంకిత్తనసభావాయ థుతియా చ ‘‘వన్దిత్వా’’తి ఏతేన యథావుత్తసరూపపభేదపణామస్స వుత్తత్తా చ సఙ్ఘరతనసఙ్ఖాతతతియవన్దనీయవత్థువిసయా థుతిప్పణామసఙ్ఖాతా వన్దనా దస్సితాతి వేదితబ్బా. సిరసాతి అత్తప్పసాదగారవావహన్తేన ముద్ధనా. వన్దిత్వాతి పణమిత్వా థోమిత్వా వా.
Ettāvatā ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādinā (saṃ. ni. 1.249; a. ni. 3.76; dī. ni. 3.6; a. ni. 6.10, 25, 26;), ‘‘yattha ca dinnaṃ mahapphalamāhu, catūsu sucīsu purisayugesū’’tiādīhi (vi. va. 888) ca tehi tehi suttapadehi vuttānaṃ, tadaṭṭhakathādīsu ca vaṇṇitānaṃ vimalātulanikhilavisālapesalasīlādinānappakārānagghasaṅgharatanaguṇānaṃ saṃkittanasabhāvāya thutiyā ca ‘‘vanditvā’’ti etena yathāvuttasarūpapabhedapaṇāmassa vuttattā ca saṅgharatanasaṅkhātatatiyavandanīyavatthuvisayā thutippaṇāmasaṅkhātā vandanā dassitāti veditabbā. Sirasāti attappasādagāravāvahantena muddhanā. Vanditvāti paṇamitvā thomitvā vā.
ఏవం పఠమగాథాయ వన్దనీయస్స రతనత్తయస్స థుతిప్పణామసఙ్ఖాతం వన్దనం దస్సేత్వా తదనన్తరాయ సన్దస్సేతబ్బపయోజనాదిపటిపాదికాయ గాథాయ ‘‘భిక్ఖూన’’న్తి ఇమినా కిఞ్చాపి సంసారే భయం ఇక్ఖతీతి ‘‘భిక్ఖూ’’తి కల్యాణపుథుజ్జనేన సద్ధిం అట్ఠ అరియపుగ్గలా వుచ్చన్తి, పాళియం (పారా॰ ౪౪-౪౫; విభ॰ ౫౧౦) పన ‘‘భిన్నపటం ధారేతీతి భిక్ఖు, భిక్ఖనసీలోతి భిక్ఖూ’’తిఆదినా భిక్ఖుసద్దస్స అత్థుద్ధారవసేన నిబ్బచనన్తరాని దస్సేత్వా పాతిమోక్ఖసంవరసంవరణారహస్సేవ అధిప్పేతభావం దస్సేతుం ‘‘సమగ్గేన సఙ్ఘేన ఞత్తిచతుత్థేన కమ్మేన అకుప్పేన ఠానారహేన ఉపసమ్పన్నో, అయం ఇమస్మిం అత్థే అధిప్పేతో భిక్ఖూ’’తి దస్సితా సిక్ఖాకామా సాసనావచారా కులపుత్తా ఇధాధిప్పేతా, తేసం భిక్ఖూనఞ్చ. భిక్ఖునీనఞ్చాతి అట్ఠవాచికఉపసమ్పదాకమ్మేన ఉభతోసఙ్ఘే ఉపసమ్పన్నాతాదిసాయేవ కులధీతరో దస్సితా. ఏకతోపసమ్పన్నాపి సామఞ్ఞేన గయ్హన్తి. ఏకతోపసమ్పన్నాతి చ భిక్ఖునిసఙ్ఘే ఉపసమ్పజ్జిత్వా యావ భిక్ఖుసఙ్ఘే న ఉపసమ్పజ్జన్తి, తావ, భిక్ఖునీ చ లిఙ్గపరివత్తనేన భిక్ఖునిభావప్పత్తా అధిప్పేతా, తాసం భిక్ఖునీనఞ్చ.
Evaṃ paṭhamagāthāya vandanīyassa ratanattayassa thutippaṇāmasaṅkhātaṃ vandanaṃ dassetvā tadanantarāya sandassetabbapayojanādipaṭipādikāya gāthāya ‘‘bhikkhūna’’nti iminā kiñcāpi saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti ‘‘bhikkhū’’ti kalyāṇaputhujjanena saddhiṃ aṭṭha ariyapuggalā vuccanti, pāḷiyaṃ (pārā. 44-45; vibha. 510) pana ‘‘bhinnapaṭaṃ dhāretīti bhikkhu, bhikkhanasīloti bhikkhū’’tiādinā bhikkhusaddassa atthuddhāravasena nibbacanantarāni dassetvā pātimokkhasaṃvarasaṃvaraṇārahasseva adhippetabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘samaggena saṅghena ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampanno, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti dassitā sikkhākāmā sāsanāvacārā kulaputtā idhādhippetā, tesaṃ bhikkhūnañca. Bhikkhunīnañcāti aṭṭhavācikaupasampadākammena ubhatosaṅghe upasampannātādisāyeva kuladhītaro dassitā. Ekatopasampannāpi sāmaññena gayhanti. Ekatopasampannāti ca bhikkhunisaṅghe upasampajjitvā yāva bhikkhusaṅghe na upasampajjanti, tāva, bhikkhunī ca liṅgaparivattanena bhikkhunibhāvappattā adhippetā, tāsaṃ bhikkhunīnañca.
హితత్థాయాతి సబ్బసమ్పత్తినిప్ఫాదకరణత్థాయ హినోతి గచ్ఛతి యథాధిప్పేతఫలసాధనే పవత్తతీతి హితన్తి అరోగతాదికారణం అమతోసధాది వుచ్చతి. ఇధ పన సగ్గమోక్ఖసమ్పత్తిసిద్ధికారణం పాతిమోక్ఖసంవరసీలరక్ఖనం వుచ్చతి, తదత్థాయ.
Hitatthāyāti sabbasampattinipphādakaraṇatthāya hinoti gacchati yathādhippetaphalasādhane pavattatīti hitanti arogatādikāraṇaṃ amatosadhādi vuccati. Idha pana saggamokkhasampattisiddhikāraṇaṃ pātimokkhasaṃvarasīlarakkhanaṃ vuccati, tadatthāya.
సమాహితో సమ్మా ఆహితో పవత్తితో వినిచ్ఛయమగ్గో ఏతేనాతి ‘‘సమాహితో’’తి పకరణకారకో దస్సితో. అథ వా సమ్మా ఆహితం వినయవినిచ్ఛయే ఠపితం పవత్తితం చిత్తమేతస్సాతి ‘‘సమాహితచిత్తో’’తి వత్తబ్బే ఉత్తరపదలోపేన ‘‘సమాహితో’’తి వుత్తో. పరమగమ్భీరసుదుత్తరవినయపిటకత్థవినిచ్ఛయే పవత్తనారహస్స ఇమినా విసేసనేన అత్తని సమాహితచిత్తప్పవత్తినిమిత్తభూతో అత్తనో ఞాణస్స పదట్ఠానభూతో సమాధి దస్సితో తేన సమాధినా సమాహితో హుత్వాతి అత్థో.
Samāhito sammā āhito pavattito vinicchayamaggo etenāti ‘‘samāhito’’ti pakaraṇakārako dassito. Atha vā sammā āhitaṃ vinayavinicchaye ṭhapitaṃ pavattitaṃ cittametassāti ‘‘samāhitacitto’’ti vattabbe uttarapadalopena ‘‘samāhito’’ti vutto. Paramagambhīrasuduttaravinayapiṭakatthavinicchaye pavattanārahassa iminā visesanena attani samāhitacittappavattinimittabhūto attano ñāṇassa padaṭṭhānabhūto samādhi dassito tena samādhinā samāhito hutvāti attho.
పవక్ఖామీతి పకారేన వక్ఖామి, యేన పకారేన వినయవినిచ్ఛయే వుత్తే అజ్జతనా మన్దసతిమతివీరియా పటిపజ్జనకా గమ్భీరతరం వినయపిటకత్థవినిచ్ఛయం సుఖేన ఉగ్గణ్హితుం, ధారేతుఞ్చ సక్కోన్తి, తాదిసేన పకారవిసేసేన వక్ఖామీతి అత్థో. సమాసేనాతి సమసనం సంఖిపనం సమాసో, తేన, సంఖిత్తరుచికానముగ్ఘాటితఞ్ఞూనం కతాధికారానం ఞాణుత్తరానం పుగ్గలానఞ్చ పపఞ్చభీరుకానం గహణధారణే మన్దయన్తానం మన్దబుద్ధీనఞ్చ ఉపకారకేన నాతివిత్థారక్కమేనాతి అత్థో. వినయస్సాతి వినయపిటకస్స. తఞ్హి –
Pavakkhāmīti pakārena vakkhāmi, yena pakārena vinayavinicchaye vutte ajjatanā mandasatimativīriyā paṭipajjanakā gambhīrataraṃ vinayapiṭakatthavinicchayaṃ sukhena uggaṇhituṃ, dhāretuñca sakkonti, tādisena pakāravisesena vakkhāmīti attho. Samāsenāti samasanaṃ saṃkhipanaṃ samāso, tena, saṃkhittarucikānamugghāṭitaññūnaṃ katādhikārānaṃ ñāṇuttarānaṃ puggalānañca papañcabhīrukānaṃ gahaṇadhāraṇe mandayantānaṃ mandabuddhīnañca upakārakena nātivitthārakkamenāti attho. Vinayassāti vinayapiṭakassa. Tañhi –
‘‘వివిధవిసేసనయత్తా;
‘‘Vividhavisesanayattā;
వినయనతో చేవ కాయవాచానం;
Vinayanato ceva kāyavācānaṃ;
వినయత్థవిదూహి అయం;
Vinayatthavidūhi ayaṃ;
వినయో ‘వినయో’తి అక్ఖాతో’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.పఠమసఙ్గీతికథా; పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.పఠమమహాసఙ్గీతికథా; ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా) –
Vinayo ‘vinayo’ti akkhāto’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā) –
వుత్తేహి అత్థవిసేసేహి ‘‘వినయో’’తి వుచ్చతి. తస్స ఏవం సన్దస్సితసభావస్స ‘‘వినయో నామ సాసనస్స ఆయూ’’తి (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.పఠమసఙ్గీతికథా; పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.పఠమసఙ్గీతికథా; ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ ౫.పఠమమహాసఙ్గీతికథా) సఙ్గీతికారకేహి మహాకస్సపాదీహి అభిత్థుతగుణస్స వినయపిటకుత్తమస్స. వినిచ్ఛయన్తి విసేసేన, వివిధేన వా ఆకారేన విప్పటిపత్తినీహరణవసేన చీయతి విభజీయతీతి ‘‘వినిచ్ఛయో’’తి లద్ధనామం విభజనం, వినయవినిచ్ఛయం నామ పకరణన్తి వుత్తం హోతి. ‘‘వినయస్సవినిచ్ఛయ’’న్తి చ అలుత్తసమాసోయం ‘‘దేవానంపియతిస్సో, కణ్ఠేకాళో’’తిఆదీసు వియ.
Vuttehi atthavisesehi ‘‘vinayo’’ti vuccati. Tassa evaṃ sandassitasabhāvassa ‘‘vinayo nāma sāsanassa āyū’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; pārā. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; khu. pā. aṭṭha. 5.paṭhamamahāsaṅgītikathā) saṅgītikārakehi mahākassapādīhi abhitthutaguṇassa vinayapiṭakuttamassa. Vinicchayanti visesena, vividhena vā ākārena vippaṭipattinīharaṇavasena cīyati vibhajīyatīti ‘‘vinicchayo’’ti laddhanāmaṃ vibhajanaṃ, vinayavinicchayaṃ nāma pakaraṇanti vuttaṃ hoti. ‘‘Vinayassavinicchaya’’nti ca aluttasamāsoyaṃ ‘‘devānaṃpiyatisso, kaṇṭhekāḷo’’tiādīsu viya.
ఏవం దుతియగాథాయ కత్తునిమిత్తపయోజనాభిధానాభిధేయ్యపకరణప్పకారేకదేసం దస్సేత్వా సక్కచ్చసవనకారణనిదస్సనముఖేనాపి పకరణప్పకారాదిం దస్సేతుమాహ ‘‘అనాకుల’’మిచ్చాది. తత్థ అనాకులన్తి నత్థి ఏత్థ సద్దతో, అత్థతో, వినిచ్ఛయతో వా ఆకులం పుబ్బాపరవిరోధో, మిస్సతా వాతి అనాకులో, వినయవినిచ్ఛయో, తం వదతో మే నిబోధథాతి సమ్బన్ధో. అసంకిణ్ణన్తి నికాయన్తరలద్ధీహి అసమ్మిస్సం.
Evaṃ dutiyagāthāya kattunimittapayojanābhidhānābhidheyyapakaraṇappakārekadesaṃ dassetvā sakkaccasavanakāraṇanidassanamukhenāpi pakaraṇappakārādiṃ dassetumāha ‘‘anākula’’miccādi. Tattha anākulanti natthi ettha saddato, atthato, vinicchayato vā ākulaṃ pubbāparavirodho, missatā vāti anākulo, vinayavinicchayo, taṃ vadato me nibodhathāti sambandho. Asaṃkiṇṇanti nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ.
మధురత్థపదక్కమన్తి పదానం కమో పదక్కమో, పదగతి, సద్దానముచ్చారణన్తి అత్థో. మధురో అత్థో చ పదక్కమో చ యస్స సో మధురత్థపదక్కమో, తం –
Madhuratthapadakkamanti padānaṃ kamo padakkamo, padagati, saddānamuccāraṇanti attho. Madhuro attho ca padakkamo ca yassa so madhuratthapadakkamo, taṃ –
‘‘పదాసత్తం పదత్థానం, మధురత్థముదీరితం;
‘‘Padāsattaṃ padatthānaṃ, madhuratthamudīritaṃ;
యేన మజ్జన్తి ధీమన్తో, మధునేవ మధుబ్బతా’’తి. –
Yena majjanti dhīmanto, madhuneva madhubbatā’’ti. –
ఇమినా లక్ఖణేన సద్దానమత్థానఞ్చ వసేన పదాసత్తాపరనామధేయ్యమాధురియాలఙ్కారేన సమలఙ్కతత్తా మధురత్థపదక్కమం.
Iminā lakkhaṇena saddānamatthānañca vasena padāsattāparanāmadheyyamādhuriyālaṅkārena samalaṅkatattā madhuratthapadakkamaṃ.
పటుభావకరన్తి పటతి గచ్ఛతి పజానాతీతి పటు, పఞ్ఞవా, పటునో భావో, సద్దప్పవత్తినిమిత్తభూతా పఞ్ఞా, తం పటుభావం పఞ్ఞావిసేసం కరోతి జనేతీతి పటుభావకరో, తం, పఞ్ఞావిసేసజనకన్తి అత్థో. ఏతం వినయస్స వినిచ్ఛయన్తి యోజనా. పరమన్తి ఉత్తమం. వినయక్కమేతి వినయపిటకే, తదత్థే చ, పవత్తిక్కమే పటుభావకరన్తి అత్థో.
Paṭubhāvakaranti paṭati gacchati pajānātīti paṭu, paññavā, paṭuno bhāvo, saddappavattinimittabhūtā paññā, taṃ paṭubhāvaṃ paññāvisesaṃ karoti janetīti paṭubhāvakaro, taṃ, paññāvisesajanakanti attho. Etaṃ vinayassa vinicchayanti yojanā. Paramanti uttamaṃ. Vinayakkameti vinayapiṭake, tadatthe ca, pavattikkame paṭubhāvakaranti attho.
ఏవం తతియగాథాయ పకరణగుణాపదేసేన సోతుజనం సముస్సాహేత్వా ఇదాని ‘‘అపార’’న్తిఆదిచతుత్థగాథాయ పకరణఞ్చ తన్నిస్సయం వినయపిటకఞ్చ నావాసాగరభావేన దస్సేత్వా తిరోభూతోపమేయ్యోపమానభేదేన రూపకాలఙ్కారేన పకరణగుణం పకాసేన్తో సోతుజనం సముత్తేజేతి. తత్థ అపారన్తి నత్థి పారం ఏతస్సాతి అపారో, వినయసాగరో. సో హి పురిమబుద్ధుప్పాదేసు సాసనం పసీదిత్వా వినయపిటకే ఉగ్గహణధారణపటిపాదనపటిపత్తివసేన అకతాధికారేహి పుగ్గలేహి దురధిగమనీయధమ్మత్థనిరుత్తిపటిభానపరియన్తతాయ ‘‘అపారో’’తి వుచ్చతి.
Evaṃ tatiyagāthāya pakaraṇaguṇāpadesena sotujanaṃ samussāhetvā idāni ‘‘apāra’’ntiādicatutthagāthāya pakaraṇañca tannissayaṃ vinayapiṭakañca nāvāsāgarabhāvena dassetvā tirobhūtopameyyopamānabhedena rūpakālaṅkārena pakaraṇaguṇaṃ pakāsento sotujanaṃ samuttejeti. Tattha apāranti natthi pāraṃ etassāti apāro, vinayasāgaro. So hi purimabuddhuppādesu sāsanaṃ pasīditvā vinayapiṭake uggahaṇadhāraṇapaṭipādanapaṭipattivasena akatādhikārehi puggalehi duradhigamanīyadhammatthaniruttipaṭibhānapariyantatāya ‘‘apāro’’ti vuccati.
ఓతరన్తానన్తి సజ్ఝాయనసవనధారణాదివసేన అజ్ఝోగాహన్తానం. సారన్తి నిబ్బానసమ్పాపకభావేన సారభూతాయ అరియమగ్గసమ్భారాయ పుబ్బభాగపటిపత్తియా మూలభూతపాతిమోక్ఖసంవరసఙ్ఖాతసీలసారప్పకాసకతాయ సారం. వినయసాగరన్తి వినయపిటకసఙ్ఖాతం సాగరం. వినయో హి సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా కాలప్పత్తజాననస్సాపి ధమ్మసేనాపతిఆదీనమ్పి అవిసయత్తా అతిగమ్భీరాతివిత్థిణ్ణభావేన సాగరో వియాతి సాగరో, వినయో చ సో సాగరో చాతి వినయసాగరో, తం, అగాధాపారగుణయోగతో సాగరోపమం వినయపిటకన్తి అత్థో.
Otarantānanti sajjhāyanasavanadhāraṇādivasena ajjhogāhantānaṃ. Sāranti nibbānasampāpakabhāvena sārabhūtāya ariyamaggasambhārāya pubbabhāgapaṭipattiyā mūlabhūtapātimokkhasaṃvarasaṅkhātasīlasārappakāsakatāya sāraṃ. Vinayasāgaranti vinayapiṭakasaṅkhātaṃ sāgaraṃ. Vinayo hi sikkhāpadapaññattiyā kālappattajānanassāpi dhammasenāpatiādīnampi avisayattā atigambhīrātivitthiṇṇabhāvena sāgaro viyāti sāgaro, vinayo ca so sāgaro cāti vinayasāgaro, taṃ, agādhāpāraguṇayogato sāgaropamaṃ vinayapiṭakanti attho.
దుతియగాథాయ ‘‘భిక్ఖూనం భిక్ఖునీన’’న్తి వత్వాపి ‘‘హితత్థాయా’’తి ఇమినా సమ్బన్ధత్తా చ వాక్యన్తరేహి అన్తరితభావేన దూరత్తా చ తం అనాదియిత్వా ఏత్థ వినయసాగరజ్ఝోగాహనతదత్థపటిపజ్జనారహకత్తువిసేససన్దస్సనత్థాయ ‘‘భిక్ఖూనం భిక్ఖునీన’’న్తి పున వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. నావా వియ భూతో నావాభూతో, తం, నావాట్ఠానియం మహానావాసదిసన్తి అత్థో. మనోరమన్తి మనో రమతి ఏత్థ, ఏతేనాతి వా మనోరమో, తం, అజ్ఝాయనవోహారపసుతానం పటిపత్తిపరాయనానఞ్చ సాధూనం మనోరమన్తి అత్థో.
Dutiyagāthāya ‘‘bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti vatvāpi ‘‘hitatthāyā’’ti iminā sambandhattā ca vākyantarehi antaritabhāvena dūrattā ca taṃ anādiyitvā ettha vinayasāgarajjhogāhanatadatthapaṭipajjanārahakattuvisesasandassanatthāya ‘‘bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti puna vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nāvā viya bhūto nāvābhūto, taṃ, nāvāṭṭhāniyaṃ mahānāvāsadisanti attho. Manoramanti mano ramati ettha, etenāti vā manoramo, taṃ, ajjhāyanavohārapasutānaṃ paṭipattiparāyanānañca sādhūnaṃ manoramanti attho.
ఏత్తావతా పకరణగుణసంకిత్తనేన సోతుజనం సముత్తేజేత్వా ఇదాని సక్కచ్చసవనే నియోజేన్తో ‘‘తస్మా వినయనూపాయ’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ తస్మాతి యస్మా యథావుత్తం అనాకులతాదివివిధానగ్ఘగుణాలఙ్కారపటిమణ్డితం, తేన హేతునాతి అత్థో. వినయనూపాయన్తి వివిధాకారేన, విసేసనయతో వా కాయవాచానం నయనం దమనం అకత్తబ్బతో నివత్తేత్వా కత్తబ్బేసు నియోజనం వినయనం, ఉపేచ్చ తం ఫలం ఆయతి ఉప్పజ్జతీతి ఉపాయో, హేతు, వినయనస్స ఉపాయో వినయనూపాయో, తం, కాయజీవితానపేక్ఖానం సిక్ఖాకామానం పేసలానం భిక్ఖూనం భిక్ఖునీనం కాయవాచానం అననులోమికవిప్ఫన్దితాపనయనసఙ్ఖాతదమనస్స కారణభూతన్తి వుత్తం హోతి.
Ettāvatā pakaraṇaguṇasaṃkittanena sotujanaṃ samuttejetvā idāni sakkaccasavane niyojento ‘‘tasmā vinayanūpāya’’ntiādimāha. Tattha tasmāti yasmā yathāvuttaṃ anākulatādivividhānagghaguṇālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ, tena hetunāti attho. Vinayanūpāyanti vividhākārena, visesanayato vā kāyavācānaṃ nayanaṃ damanaṃ akattabbato nivattetvā kattabbesu niyojanaṃ vinayanaṃ, upecca taṃ phalaṃ āyati uppajjatīti upāyo, hetu, vinayanassa upāyo vinayanūpāyo, taṃ, kāyajīvitānapekkhānaṃ sikkhākāmānaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ kāyavācānaṃ ananulomikavipphanditāpanayanasaṅkhātadamanassa kāraṇabhūtanti vuttaṃ hoti.
ఏత్తావతా అత్తనా కత్తుమిచ్ఛితే పకరణే పణ్డితానం పవత్తిహేతుభూతానం అనాకులతాదిగుణానం విభావనవసేన ‘‘అనాకుల’’న్తిఆదివిసేసనాని వత్వా ఇదాని సక్కచ్చసవనావబోధే విసయం విసేసితబ్బం దస్సేతుమాహ ‘‘వినయస్సవినిచ్ఛయ’’న్తి. ఏత్థ చ దుతియగాథాయ ‘‘వినయస్సవినిచ్ఛయ’’న్తి ‘‘పవక్ఖామీ’’తి కిరియాయ కమ్మదస్సనవసేన వుత్తం, తం ఇధ ఆనేత్వా సమ్బన్ధియమానమ్పి దూరసమ్బన్ధం హోతీతి తమనానేత్వా ‘‘నిబోధథా’’తి ఇమిస్సా కిరియాయ కమ్మసన్దస్సనత్థం ‘‘వినయస్సవినిచ్ఛయ’’న్తి వుత్తత్తా పునరుత్తిదోసాభావోతి దట్ఠబ్బం.
Ettāvatā attanā kattumicchite pakaraṇe paṇḍitānaṃ pavattihetubhūtānaṃ anākulatādiguṇānaṃ vibhāvanavasena ‘‘anākula’’ntiādivisesanāni vatvā idāni sakkaccasavanāvabodhe visayaṃ visesitabbaṃ dassetumāha ‘‘vinayassavinicchaya’’nti. Ettha ca dutiyagāthāya ‘‘vinayassavinicchaya’’nti ‘‘pavakkhāmī’’ti kiriyāya kammadassanavasena vuttaṃ, taṃ idha ānetvā sambandhiyamānampi dūrasambandhaṃ hotīti tamanānetvā ‘‘nibodhathā’’ti imissā kiriyāya kammasandassanatthaṃ ‘‘vinayassavinicchaya’’nti vuttattā punaruttidosābhāvoti daṭṭhabbaṃ.
అవిక్ఖిత్తేన చిత్తేనాతి ఏత్థ వివిధే ఆరమ్మణే ఖిత్తం పేసితం విక్ఖిత్తం, ఉద్ధచ్చవిచికిచ్ఛాదిపరేతం అసమాహితం చిత్తం, న విక్ఖిత్తం అవిక్ఖిత్తం, తప్పటిపక్ఖం సమాహితం కుసలచిత్తం, తేన, ఏతస్స పకరణుత్తమస్స సవనాదిబ్యాపారం వినా నానారమ్మణేసు పవత్తివసేన విక్ఖేపమనాపన్నేన సమాహితేన చిత్తేనాతి అత్థో. ‘‘అవిక్ఖిత్తేన…పే॰… నిబోధథా’’తి వదన్తేన చ ‘‘అవిక్ఖిత్తస్సాయం ధమ్మో, నాయం ధమ్మో విక్ఖిత్తస్సా’’తి వచనతో విక్ఖిత్తస్స ధమ్మేసు దాయాదాభావతో అత్తనో పకరణత్థభూతాయ అధిసీలసిక్ఖాయ సమ్మాపటిపజ్జనాపదేసో కతో హోతి.
Avikkhittena cittenāti ettha vividhe ārammaṇe khittaṃ pesitaṃ vikkhittaṃ, uddhaccavicikicchādiparetaṃ asamāhitaṃ cittaṃ, na vikkhittaṃ avikkhittaṃ, tappaṭipakkhaṃ samāhitaṃ kusalacittaṃ, tena, etassa pakaraṇuttamassa savanādibyāpāraṃ vinā nānārammaṇesu pavattivasena vikkhepamanāpannena samāhitena cittenāti attho. ‘‘Avikkhittena…pe… nibodhathā’’ti vadantena ca ‘‘avikkhittassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo vikkhittassā’’ti vacanato vikkhittassa dhammesu dāyādābhāvato attano pakaraṇatthabhūtāya adhisīlasikkhāya sammāpaṭipajjanāpadeso kato hoti.
వదతో మేతి ఏత్థ ‘‘గారవేన చా’’తి పాఠసేసో. తత్థాయమత్థో – భాసమానే మయి గారవేన, యథావుత్తేన కారణేన చాతి సామిభుమ్మానమవిసేసతాయ ‘‘మే’’తి సామివచనస్స ‘‘మయీ’’తి అత్థసమ్భవతో అయమత్థో వుత్తో. పకరణస్స అనాకులతాదిగుణసమన్నాగతత్తా చ వత్తరి మయి గారవేన చ సమాహితేన చేతసాతి అధిప్పాయో. నిబోధథాతి వాక్యత్థపదత్థం సన్ధాయభాసితత్థభావత్థాదివసేన నిసేసతో బోధథ, సక్కచ్చం సుత్వా వినయవినిచ్ఛయం బుజ్ఝథ విజానాథాతి అత్థో, చిన్తాభావనామయఞాణానం మూలభూతపకరణవిసయం సుతమయఞాణం నిప్ఫాదేథాతి అధిప్పాయో.
Vadatometi ettha ‘‘gāravena cā’’ti pāṭhaseso. Tatthāyamattho – bhāsamāne mayi gāravena, yathāvuttena kāraṇena cāti sāmibhummānamavisesatāya ‘‘me’’ti sāmivacanassa ‘‘mayī’’ti atthasambhavato ayamattho vutto. Pakaraṇassa anākulatādiguṇasamannāgatattā ca vattari mayi gāravena ca samāhitena cetasāti adhippāyo. Nibodhathāti vākyatthapadatthaṃ sandhāyabhāsitatthabhāvatthādivasena nisesato bodhatha, sakkaccaṃ sutvā vinayavinicchayaṃ bujjhatha vijānāthāti attho, cintābhāvanāmayañāṇānaṃ mūlabhūtapakaraṇavisayaṃ sutamayañāṇaṃ nipphādethāti adhippāyo.
గన్థారమ్భకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.