Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ခုဒ္ဒသိက္ခာ-မူလသိက္ခာ • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
(က) ဧတ္ထာဟ – ကတမာ ခုဒ္ဒသိက္ခာ, ကထံ သိက္ခိတဗ္ဗာ, ကသ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗာ, ကေ သိက္ခန္တိ, ကေ သိက္ခိတသိက္ခာတိ? ဝုစ္စတေ – အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိသ္သော သိက္ခာ, ဂန္ထဝသေနေတ္ထ သင္ခိပိတ္ဝာ ဝုတ္တတ္တာ တဒ္ဒီပနော ဂန္ထော ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာ’’တိ ဝုစ္စတိ, အထ ဝာ ‘‘ခုဒ္ဒံ အနေလကံ မဓုပဋလ’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သိက္ခာကာမာနံ မဓုရတာယ ခုဒ္ဒာ စ တာ သိက္ခာ စာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ, အထ ဝာ ‘‘ခုဒ္ဒပုတ္တမ္ဟိ သမဏ ပောသ မ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဗဟုဝိဓတ္တာပိ ခုဒ္ဒာ စ တာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ။ အဓိသီလသိက္ခာ ပနေတ္ထ စာရိတ္တဝာရိတ္တဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ သီလံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေန တပ္ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ တဒင္ဂပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ, အဓိစိတ္တသိက္ခာ ပန ယထာဝုတ္တေသု အာရမ္မဏေသု အဘိယောဂကရဏဝသေန ဈာနပ္ပဋိပက္ခာနံ နီဝရဏဂဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကုရုမာနေန သိက္ခိတဗ္ဗာ, အဓိပညာသိက္ခာ ပန ယထာနုရူပံ သမုစ္ဆေဒဝသေန သာနုသယေ ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။
(Ka) etthāha – katamā khuddasikkhā, kathaṃ sikkhitabbā, kasmā sikkhitabbā, ke sikkhanti, ke sikkhitasikkhāti? Vuccate – adhisīlaadhicittaadhipaññāvasena tisso sikkhā, ganthavasenettha saṅkhipitvā vuttattā taddīpano gantho ‘‘khuddasikkhā’’ti vuccati, atha vā ‘‘khuddaṃ anelakaṃ madhupaṭala’’ntiādīni viya sikkhākāmānaṃ madhuratāya khuddā ca tā sikkhā cāti khuddasikkhā, atha vā ‘‘khuddaputtamhi samaṇa posa ma’’ntiādīsu viya bahuvidhattāpi khuddā ca tā sikkhitabbato sikkhā cāti khuddasikkhā. Adhisīlasikkhā panettha cārittavārittavasena duvidhampi sīlaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānena tappaṭipakkhe kilese tadaṅgappahānavasena pajahantena sikkhitabbā, adhicittasikkhā pana yathāvuttesu ārammaṇesu abhiyogakaraṇavasena jhānappaṭipakkhānaṃ nīvaraṇagaṇānaṃ vikkhambhanappahānaṃ kurumānena sikkhitabbā, adhipaññāsikkhā pana yathānurūpaṃ samucchedavasena sānusaye kilese samucchindantena sikkhitabbā.
ကသ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ –
Kasmā sikkhitabbāti ettha –
ဇာတိအာဒီဟိ ဒုက္ခေဟိ၊ အနေကေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ။
Jātiādīhi dukkhehi, anekehi upaddutaṃ;
ခန္ဓလောကံ ဇဟိတ္ဝာန၊ ပတ္တုံ ခေမံ ပုရံ သိဝံ။
Khandhalokaṃ jahitvāna, pattuṃ khemaṃ puraṃ sivaṃ.
ကလ္ယာဏပုထုဇ္ဇနေန သဟ သတ္တ သေက္ခာ သိက္ခန္တိ။ အရဟန္တော သိက္ခိတသိက္ခာ။
Kalyāṇaputhujjanena saha satta sekkhā sikkhanti. Arahanto sikkhitasikkhā.
ယေ ဝီတမောဟာ မုနိပုင္ဂဝသ္သ။
Ye vītamohā munipuṅgavassa;
သိသ္သေသု အဂ္ဂာ မုနိနာ ပသတ္ထာ။
Sissesu aggā muninā pasatthā;
တေ တီသု သိက္ခာသု သမတ္တသိက္ခာ။
Te tīsu sikkhāsu samattasikkhā;
တတော ပရေ ကေန သမတ္တသိက္ခာတိ။
Tato pare kena samattasikkhāti.
အာဒိတောတိ ဧတ္ထ အာဒိမ္ဟိယေဝာတိ အတ္ထော, အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝာ။ ဥပသမ္ပန္နေန စ ဥပသမ္ပန္နာယ စ သိက္ခိတဗ္ဗံ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗံ။ သဟ မာတိကာယ သမာတိကံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမိ အာဒရေန, ပကာရေန ဝာ ဝက္ခာမိ ရတနတ္တယံ ဝန္ဒိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ အပိစ ထေရော အာဒိတောတိ ဝစနေန သဒ္ဓာပဗ္ဗဇိတာနံ ကုလပုတ္တာနံ အာလသိယဒောသေန အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အညာဏဒောသေန အညထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ သံဝေဂံ ဇနေတိ။ ကထံ? အတိဒုလ္လဘံ ခဏသမဝာယံ ပဋိလဘိတ္ဝာ တင္ခဏံ န ကုသီတေန ဝာ နိရတ္ထကကထာပသုတေန ဝာ ဝီတိနာမေတဗ္ဗံ, ကိံ ကာတဗ္ဗံ? အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ တံ ရတနတ္တယံ နာမ, ယံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ထေရော ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဗုဒ္ဓရတနံ ဓမ္မရတနံ သင္ဃရတနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ရတနာနိ။ တာနိ ဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ‘‘ရတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစ –
Āditoti ettha ādimhiyevāti attho, ādito paṭṭhāyāti vā. Upasampannena ca upasampannāya ca sikkhitabbaṃ upasampannasikkhitabbaṃ. Saha mātikāya samātikaṃ. Pubbe vuttappakāraṃ khuddasikkhaṃ pavakkhāmi ādarena, pakārena vā vakkhāmi ratanattayaṃ vanditvāti attho. Apica thero āditoti vacanena saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ ālasiyadosena appaṭipajjantānaṃ aññāṇadosena aññathā paṭipajjantānaṃ saṃvegaṃ janeti. Kathaṃ? Atidullabhaṃ khaṇasamavāyaṃ paṭilabhitvā taṅkhaṇaṃ na kusītena vā niratthakakathāpasutena vā vītināmetabbaṃ, kiṃ kātabbaṃ? Ādito paṭṭhāya nirantarameva tīsu sikkhāsu ādaro janetabboti. Etthāha – kiṃ taṃ ratanattayaṃ nāma, yaṃ vanditvā thero khuddasikkhaṃ pavakkhatīti? Vuccate – buddharatanaṃ dhammaratanaṃ saṅgharatananti imāni tīṇi ratanāni. Tāni hi ratijananaṭṭhena ‘‘ratanānī’’ti vuccanti. Apica –
‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒသ္သနံ။
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ. နီ. အဋ္ဌ. ၂.၃၃; သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၅.၂၂၃; ခု. ပာ. အဋ္ဌ. ၆.၃; သု. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၂၂၆; မဟာနိ. အဋ္ဌ. ၅၀; ဥဒာ. အဋ္ဌ. ၄၅) –
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. nī. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 6.3; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50; udā. aṭṭha. 45) –
ဣမိသ္သာ ဂာထာယ ဝသေန ရတနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Imissā gāthāya vasena ratanattho veditabbo.