Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ခုဒ္ဒသိက္ခာ-မူလသိက္ခာ • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
(က) ဧတ္ထာဟ – ကိမတ္ထမာဒိတောဝာယံ ဂာထာ နိက္ခိတ္တာ, နနု ယထာဓိပ္ပေတမေဝ ပကရဏမာရဘနီယန္တိ? ဝုစ္စတေ – သပ္ပယောဇနတ္တာ ။ သပ္ပယောဇနဉ္ဟိ တံဒသ္သနံ တာယ ရတနတ္တယပ္ပဏာမာဘိဓေယ္ယကရဏပ္ပကာရပ္ပယောဇနာဘိဓာနသန္ဒသ္သနတော။ တာနိ စ ပန သပ္ပယောဇနာနိ အနန္တရာယေန ဂန္ထပရိသမာပနာဒိပ္ပယောဇနာနမဘိနိပ္ဖာဒနတော။ တထာ ဟိ သောတူနမတ္တနော စ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထနိပ္ဖာဒနံ ရတနတ္တယပ္ပဏာမကရဏပ္ပယောဇနံ။ ဝိဒိတာဘိဓေယ္ယသ္သ ဂန္ထသ္သ ဝိညူနမာဒရဏီယတာ အဘိဓေယ္ယကထနပ္ပယောဇနံ။ သောတုဇနသမုသ္သာဟဇနနံ ကရဏပ္ပကာရပ္ပယောဇနကထနပ္ပယောဇနံ။ ဝောဟာရသုခတာ ပန အဘိဓာနကထနပ္ပယောဇနံ။
(Ka) etthāha – kimatthamāditovāyaṃ gāthā nikkhittā, nanu yathādhippetameva pakaraṇamārabhanīyanti? Vuccate – sappayojanattā . Sappayojanañhi taṃdassanaṃ tāya ratanattayappaṇāmābhidheyyakaraṇappakārappayojanābhidhānasandassanato. Tāni ca pana sappayojanāni anantarāyena ganthaparisamāpanādippayojanānamabhinipphādanato. Tathā hi sotūnamattano ca yathādhippetatthanipphādanaṃ ratanattayappaṇāmakaraṇappayojanaṃ. Viditābhidheyyassa ganthassa viññūnamādaraṇīyatā abhidheyyakathanappayojanaṃ. Sotujanasamussāhajananaṃ karaṇappakārappayojanakathanappayojanaṃ. Vohārasukhatā pana abhidhānakathanappayojanaṃ.
တတ္ထ ဝန္ဒိတ္ဝာ ရတနတ္တယန္တိ ဣမိနာ ရတနတ္တယပ္ပဏာမော ဒသ္သိတော, ခုဒ္ဒသိက္ခန္တိ ဣမိနာ ခုဒ္ဒဘူတာနံ သိက္ခာနံ ဣဓ ပဋိပာဒေတဗ္ဗတာဒီပနေန အဘိဓေယ္ယံ, အဘိဓေယ္ယော စ နာမေသ သမုဒိတေန သတ္ထေန ဝစနီယတ္ထောတိ။ အဘိဓာနဉ္စ ပန ဣမိနာဝ ဒသ္သိတံ တေန အတ္ထာနုဂတသမညာပရိဒီပနတော။ သမာတိကန္တိ ဣမိနာ ကရဏပ္ပကာရော, ခုဒ္ဒသိက္ခန္တိ ဣမိနာ စ, တေန ခုဒ္ဒဘူတာနံ သိက္ခာနံ ဣဓ ဒသ္သေတဗ္ဗဘာဝပ္ပကာသနတော။ အာဒိတော ဥပသမ္ပန္န သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ပယောဇနပယောဇနံ ပန ဣမိနာဝ သာမတ္ထိယတော ဒသ္သိတမေဝ, တာသံ သိက္ခိတဗ္ဗပ္ပကာသနေန ဟိ သိက္ခနေ သတိ တမ္မူလိကာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထနိပ္ဖတ္တိယာ သံသိဇ္ဈနတော။ ပကရဏပ္ပယောဇနာနံ သာဓနသာဓိယလက္ခဏော သမ္ဗန္ဓော တန္နိသ္သယဒသ္သနေနေဝ ဒသ္သိတောယေဝာတိ အယမေတ္ထ သမုဒာယတ္ထော။
Tattha vanditvā ratanattayanti iminā ratanattayappaṇāmo dassito, khuddasikkhanti iminā khuddabhūtānaṃ sikkhānaṃ idha paṭipādetabbatādīpanena abhidheyyaṃ, abhidheyyo ca nāmesa samuditena satthena vacanīyatthoti. Abhidhānañca pana imināva dassitaṃ tena atthānugatasamaññāparidīpanato. Samātikanti iminā karaṇappakāro, khuddasikkhanti iminā ca, tena khuddabhūtānaṃ sikkhānaṃ idha dassetabbabhāvappakāsanato. Ādito upasampanna sikkhitabbanti iminā payojanapayojanaṃ pana imināva sāmatthiyato dassitameva, tāsaṃ sikkhitabbappakāsanena hi sikkhane sati tammūlikāya diṭṭhadhammikasamparāyikatthanipphattiyā saṃsijjhanato. Pakaraṇappayojanānaṃ sādhanasādhiyalakkhaṇo sambandho tannissayadassaneneva dassitoyevāti ayamettha samudāyattho.
အယံ ပနေတ္ထာဝယဝတ္ထော – ရတနတ္တယံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနာနိ, ဗုဒ္ဓဓမ္မသင္ဃာနမေတံ အဓိဝစနံ။ အထ ဝာ စိတ္တီကတာဒိနာ ကာရဏေန ရတနာနိ, ဗုဒ္ဓာဒယောဝ ရတနာနိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ –
Ayaṃ panetthāvayavattho – ratanattayaṃ vanditvā khuddasikkhaṃ pavakkhāmīti sambandho. Ratijananaṭṭhena ratanāni, buddhadhammasaṅghānametaṃ adhivacanaṃ. Atha vā cittīkatādinā kāraṇena ratanāni, buddhādayova ratanāni. Tathā ca vuttaṃ –
‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒသ္သနံ။
‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;
အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၃; သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၅.၂၂၃; ခု. ပာ. အဋ္ဌ. ၃; သု. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၂၂၆; ဥဒာ. အဋ္ဌ. ၄၅; မဟာနိ. အဋ္ဌ. ၅၀)။
Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 3; su. ni. aṭṭha. 1.226; udā. aṭṭha. 45; mahāni. aṭṭha. 50);
တယော အဝယဝာ အသ္သာတိ တယံ, သမုဒာယာပေက္ခံ ဧကဝစနံ, အဝယဝဝိနိမုတ္တသ္သ ပန သမုဒာယသ္သ အဘာဝတော တီဏိ ဧဝ ရတနာနိ ဝုစ္စန္တိ။ ရတနာနံ တယံ ရတနတ္တယံ။ ဝန္ဒိတ္ဝာတိ တီဟိ ဒ္ဝာရေဟိ နမသ္သိတ္ဝာ။ ‘‘တိသ္သော ဣမာ, ဘိက္ခဝေ, ဝန္ဒနာ ကာယေန ဝန္ဒတိ, ဝစသာ ဝန္ဒတိ, မနသာ ဝန္ဒတီ’’တိ (အ. နိ. ၃.၁၅၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိညတ္တိံ အနုပ္ပာဒေတ္ဝာ ကေဝလံ ရတနတ္တယဂုဏာနုသ္သရဏဝသေန မနောဒ္ဝာရေ ဗဟုလပ္ပဝတ္တာ ကုသလစေတနာ မနောဒ္ဝာရဝန္ဒနာ။ တံ တံ ဝိညတ္တိံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ ပန ပဝတ္တာ ကာယဝစီဒ္ဝာရဝန္ဒနာ။ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ, အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိသ္သော သိက္ခာ။ သိက္ခနဉ္စေတ္ထ ယထာက္ကမံ သီလာဒိဓမ္မာနံ သံဝရဏဝသေန, ဧကာရမ္မဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ သမာဓာနဝသေန, အာရမ္မဏဇာနနလက္ခဏပ္ပဋိဝေဓမဂ္ဂပာတုဘာဝပာပနဝသေန စ အာသေဝနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညတ္ထ ဗဟုဝိဓာ သိက္ခာ, ဣဓ တု သင္ခေပနယတ္တာ အပ္ပကာဒိအနေကတ္ထသမ္ဘဝေပိ ခုဒ္ဒ-သဒ္ဒသ္သ အပ္ပကတ္ထောဝေတ္ထ ယုတ္တတရောတိ ခုဒ္ဒာ အပ္ပကာ သိက္ခာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ။ ဣဓ ပန ခုဒ္ဒသိက္ခာပ္ပကာသကော ဂန္ထော တဗ္ဗောဟာရူပစာရတော ဣတ္ထိလိင္ဂဝသေန ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ဝရုဏာနဂရ’’န္တိ။ တံ ခုဒ္ဒသိက္ခံ။ ပဝက္ခာမီတိ ကထေသ္သာမိ။
Tayo avayavā assāti tayaṃ, samudāyāpekkhaṃ ekavacanaṃ, avayavavinimuttassa pana samudāyassa abhāvato tīṇi eva ratanāni vuccanti. Ratanānaṃ tayaṃ ratanattayaṃ. Vanditvāti tīhi dvārehi namassitvā. ‘‘Tisso imā, bhikkhave, vandanā kāyena vandati, vacasā vandati, manasā vandatī’’ti (a. ni. 3.155) hi vuttaṃ. Tattha viññattiṃ anuppādetvā kevalaṃ ratanattayaguṇānussaraṇavasena manodvāre bahulappavattā kusalacetanā manodvāravandanā. Taṃ taṃ viññattiṃ uppādetvā pana pavattā kāyavacīdvāravandanā. Sikkhitabbāti sikkhā, adhisīlaadhicittaadhipaññāvasena tisso sikkhā. Sikkhanañcettha yathākkamaṃ sīlādidhammānaṃ saṃvaraṇavasena, ekārammaṇe cittacetasikānaṃ samādhānavasena, ārammaṇajānanalakkhaṇappaṭivedhamaggapātubhāvapāpanavasena ca āsevanaṃ daṭṭhabbaṃ. Aññattha bahuvidhā sikkhā, idha tu saṅkhepanayattā appakādianekatthasambhavepi khudda-saddassa appakatthovettha yuttataroti khuddā appakā sikkhāti khuddasikkhā. Idha pana khuddasikkhāppakāsako gantho tabbohārūpacārato itthiliṅgavasena ‘‘khuddasikkhā’’ti vuccati yathā ‘‘varuṇānagara’’nti. Taṃ khuddasikkhaṃ. Pavakkhāmīti kathessāmi.
ကီဒိသန္တိ အာဟ ‘‘အာဒိတော ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒောယမတ္ထိ အဝယဝဝစနော ယထာ ‘‘သဗ္ဗာဒီနိ သဗ္ဗနာမာနီ’’တိ။ အတ္ထိ အပာဒာနဝစနော ယထာ ‘‘ပဗ္ဗတာဒီနိ ခေတ္တာနီ’’တိ။ တတ္ထာဝယဝဝာစီ ကမ္မသာဓနော ‘‘အာဒိယတီတ္ယာဒီ’’တိ။ ဣတရော အပာဒာနသာဓနော ‘‘အာဒိယတိ ဧတသ္မာတ္ယာဒီ’’တိ ။ တတ္ထ ယော အဝယဝဝစနော, တသ္သေဒံ ဂဟဏံ, တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏမ္ပိ အန္တော ကတ္ဝာ အာဒိဘူတာ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏတောယေဝ ပဋ္ဌာယာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝ-သဒ္ဒော ပနေတ္ထ သဗ္ဗဝာက္ယာနံ အဝဓာရဏဖလတ္တာ လဗ္ဘတိ။ တော-ပစ္စယော အဝဓိမ္ဟိယေဝ , န အာဓာရေ။ တတ္ထ ဟိ တောပစ္စယေ အာဓာရေ ဝတ္တမာနေ အာဒိမ္ဟိယေဝ မဇ္ဈအန္တာနံ အဝယဝဘူတေ ဥပသမ္ပန္နက္ခဏေယေဝာတိ အတ္ထော ဘဝေယ္ယ, တထာ သတိ အဝဓာရဏနိစ္ဆယော နိယမောတိ အတ္ထန္တရတ္တာ အာဒိက္ခဏနိယမေန မဇ္ဈာဒယော နိဝတ္တိယေယ္ယုံ။ အပာဒာနဝစနသ္သာပိ ဂဟဏေ အဝဓိဘူတော ဥပသမ္ပန္နက္ခဏော နိဝတ္တိယေယ္ယ ‘‘ပဗ္ဗတာဒီနိ ခေတ္တာနီ’’တိ ဧတ္ထ အာဒိဘူတပဗ္ဗတပရိစ္စာဂေန ခေတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဋီကာယံ ပန အာဓာရတ္ထောပိ ဝုတ္တော, သော ယထာဝုတ္တဒောသံ နာတိဂစ္ဆတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဋီကာယ’’န္တိ စ ဝုတ္တေ ဧတ္ထေဝ ပုရာဏဋီကာယန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဒိတောတိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒီပေတိ – အတိဒုလ္လဘံ ခဏသမဝာယံ လဘိတ္ဝာ အာလသိယဒောသေန အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ စ အညာဏဒောသေန အညထာ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ စ အဟုတ္ဝာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု သမ္မာပဋိပဇ္ဇနဝသေန အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။
Kīdisanti āha ‘‘ādito upasampannasikkhitabba’’ntiādi. Ādi-saddoyamatthi avayavavacano yathā ‘‘sabbādīni sabbanāmānī’’ti. Atthi apādānavacano yathā ‘‘pabbatādīni khettānī’’ti. Tatthāvayavavācī kammasādhano ‘‘ādiyatītyādī’’ti. Itaro apādānasādhano ‘‘ādiyati etasmātyādī’’ti . Tattha yo avayavavacano, tassedaṃ gahaṇaṃ, tasmā upasampannakkhaṇampi anto katvā ādibhūtā upasampannakkhaṇatoyeva paṭṭhāyāti evamettha attho daṭṭhabbo. Eva-saddo panettha sabbavākyānaṃ avadhāraṇaphalattā labbhati. To-paccayo avadhimhiyeva , na ādhāre. Tattha hi topaccaye ādhāre vattamāne ādimhiyeva majjhaantānaṃ avayavabhūte upasampannakkhaṇeyevāti attho bhaveyya, tathā sati avadhāraṇanicchayo niyamoti atthantarattā ādikkhaṇaniyamena majjhādayo nivattiyeyyuṃ. Apādānavacanassāpi gahaṇe avadhibhūto upasampannakkhaṇo nivattiyeyya ‘‘pabbatādīni khettānī’’ti ettha ādibhūtapabbatapariccāgena khettaggahaṇaṃ viyāti daṭṭhabbaṃ. Ṭīkāyaṃ pana ādhāratthopi vutto, so yathāvuttadosaṃ nātigacchati. Sabbattha ‘‘ṭīkāya’’nti ca vutte ettheva purāṇaṭīkāyanti gahetabbaṃ. Āditoti iminā idaṃ dīpeti – atidullabhaṃ khaṇasamavāyaṃ labhitvā ālasiyadosena appaṭipajjantehi ca aññāṇadosena aññathā paṭipajjantehi ca ahutvā ādito paṭṭhāya nirantarameva tīsu sikkhāsu sammāpaṭipajjanavasena ādaro janetabboti.
ဥပသမ္ပန္နေန ဥပသမ္ပန္နာယ စ သိက္ခိတဗ္ဗံ အာသေဝိတဗ္ဗန္တိ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗံ, ဧကသေသနယေန ဥပသမ္ပန္နတာသာမညေန ဝာ ဥပသမ္ပန္နာယပိ ဧတ္ထေဝာဝိရောဓောတိ ဥပသမ္ပန္နေန သိက္ခိတဗ္ဗန္တိ သမာသော။ နနု အဓိသီလာဒယောဝ သိက္ခိတဗ္ဗာ, ဧဝံ သတိ ကထံ ပကရဏံ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တေန ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒောသော, သိက္ခာယ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တေ သတိ တဒ္ဒီပကဂန္ထသ္သာပိ အာသေဝိတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ။ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဝတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ သကလမ္ပိ သင္ဂဟေတ္ဝာ မာတိကာယ ဌပနတော သဟ မာတိကာယာတိ သမာတိကံ။ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏောယံ ဗဟုဗ္ဗီဟိ တသ္သ ခုဒ္ဒသိက္ခာသင္ခာတသ္သ အညပဒတ္ထသ္သ ယော ဂုဏော မာတိကာသင္ခာတံ ဝိသေသနံ, တသ္သ ဣဓ ဝိညာယမာနတ္တာ။ သုခေနေဝ ဟိ ဂဟဏံ သိယာ မာတိကာနုသာရေန တံ တံ ဝိနိစ္ဆယံ ဩလောကေန္တာနံ သံသယာပဂမတော။
Upasampannena upasampannāya ca sikkhitabbaṃ āsevitabbanti upasampannasikkhitabbaṃ, ekasesanayena upasampannatāsāmaññena vā upasampannāyapi etthevāvirodhoti upasampannena sikkhitabbanti samāso. Nanu adhisīlādayova sikkhitabbā, evaṃ sati kathaṃ pakaraṇaṃ sikkhitabbattena vuttanti? Nāyaṃ doso, sikkhāya sikkhitabbatte sati taddīpakaganthassāpi āsevitabbatā āpajjatīti. Sukhaggahaṇatthaṃ vattabbavinicchayaṃ sakalampi saṅgahetvā mātikāya ṭhapanato saha mātikāyāti samātikaṃ. Tagguṇasaṃviññāṇoyaṃ bahubbīhi tassa khuddasikkhāsaṅkhātassa aññapadatthassa yo guṇo mātikāsaṅkhātaṃ visesanaṃ, tassa idha viññāyamānattā. Sukheneva hi gahaṇaṃ siyā mātikānusārena taṃ taṃ vinicchayaṃ olokentānaṃ saṃsayāpagamato.