Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ခုဒ္ဒသိက္ခာ-မူလသိက္ခာ • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
တတ္ထာဒော တာဝ သဗ္ဗသက္ကတသ္သ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမသ္သ သတ္ထုနော ပဏာမံ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘နတ္ဝာ နာထ’’န္တ္ယာဒိ။ နာထံ စတူဟိ နာထင္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ဘဂဝန္တံ နတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ အာဒော အာဒိမ္ဟိ ဥပသမ္ပန္နတော ပဋ္ဌာယ နဝကေန ဘိက္ခုနာ အဓုနာ ပဗ္ဗဇိတေန ဥပသမ္ပန္နေန မူလဘာသာယ မာဂဓဘာသာယ သိက္ခိတုံ သမာသတော သင္ခေပေန မူလသိက္ခံ အဟံ ပဝက္ခာမီတိ ပိဏ္ဍတ္ထော။
Tatthādo tāva sabbasakkatassa sabbasattuttamassa satthuno paṇāmaṃ dassento āha ‘‘natvā nātha’’ntyādi. Nāthaṃ catūhi nāthaṅgehi samannāgataṃ bhagavantaṃ natvā vanditvā ādo ādimhi upasampannato paṭṭhāya navakena bhikkhunā adhunā pabbajitena upasampannena mūlabhāsāya māgadhabhāsāya sikkhituṃ samāsato saṅkhepena mūlasikkhaṃ ahaṃ pavakkhāmīti piṇḍattho.
အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – နတ္ဝာတိ တန္နိန္နတပ္ပောဏတပ္ပဗ္ဘာရော ဟုတ္ဝာ ကာယဝစီမနောဒ္ဝာရေဟိ ဝန္ဒိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ နာထတီတိ နာထော, ဝေနေယ္ယာနံ ဟိတသုခံ မေတ္တာယနဝသေန အာသီသတိ ပတ္ထေတီတိ အတ္ထော, အထ ဝာ နာထတိ ဝေနေယ္ယဂတေ ကိလေသေ ဥပတာပေတီတိ အတ္ထော, နာထတိ ဝာ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ဘဂဝာ ဟိ ‘‘သာဓု, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ အတ္တသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခေယ္ယာ’’တိအာဒိနာ (အ. နိ. ၈.၇) သတ္တာနံ တံ တံ ဟိတပ္ပဋိပတ္တိံ ယာစိတ္ဝာပိ ကရုဏာယ သမုသ္သာဟိတော တေ တတ္ထ နိယောဇေတိ။ ပရမေန ဝာ စိတ္တိသ္သရိယေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ပရမိသ္သရော ဘဂဝာ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗော စာယမတ္ထော သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝက္ခာမီတိ ပကာရေန ကထေသ္သာမိ။ မူလသိက္ခာတိ အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိသ္သောပိ သိက္ခာ, ဥပသမ္ပန္နသ္သ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဋ္ဌေန မူလာ စ သာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ မူလသိက္ခာ။ ဂန္ထဝသေနေတ္ထ သင္ခိပိတ္ဝာ ဝုတ္တတ္တာ တဒ္ဒီပနော ဂန္ထော ‘‘မူလသိက္ခာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
Ayaṃ pana avayavattho – natvāti tanninnatappoṇatappabbhāro hutvā kāyavacīmanodvārehi vanditvāti attho. Nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ mettāyanavasena āsīsati patthetīti attho, atha vā nāthati veneyyagate kilese upatāpetīti attho, nāthati vā yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkheyyā’’tiādinā (a. ni. 8.7) sattānaṃ taṃ taṃ hitappaṭipattiṃ yācitvāpi karuṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato sabbasatte īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati. Sabbo cāyamattho saddasatthānusārato veditabbo. Pavakkhāmīti pakārena kathessāmi. Mūlasikkhāti adhisīlaadhicittaadhipaññāvasena tissopi sikkhā, upasampannassa suppatiṭṭhitabhāvasādhanaṭṭhena mūlā ca sā sikkhitabbato sikkhā cāti mūlasikkhā. Ganthavasenettha saṅkhipitvā vuttattā taddīpano gantho ‘‘mūlasikkhā’’ti vuccati.
တတ္ထ ကတမံ သီလံ, ကတမံ အဓိသီလံ, ကတမံ စိတ္တံ, ကတမံ အဓိစိတ္တံ, ကတမာ ပညာ, ကတမာ အဓိပညာတိ? ဝုစ္စတေ – ပဉ္စင္ဂအဋ္ဌင္ဂဒသင္ဂသီလံ တာဝ သီလမေဝ။ ပာတိမောက္ခသံဝရသီလံ ပန ‘‘အဓိသီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉ္ဟိ သူရိယော ဝိယ ပဇ္ဇောတာနံ, သိနေရု ဝိယ ပဗ္ဗတာနံ သဗ္ဗလောကိယသီလာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ။ ပာတိမောက္ခသံဝရတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလံ, တံ ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ သိက္ခန္တော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။ ကာမာဝစရာနိ ပန အဋ္ဌ ကုသလစိတ္တာနိ, လောကိယအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တာနိ စ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ စိတ္တမေဝ။ ဝိပသ္သနာပာဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ ပန ‘‘အဓိစိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉ္ဟိ သဗ္ဗလောကိယစိတ္တာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ။ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ, တံ ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ သိက္ခန္တော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္နံ, အတ္ထိ ယိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ကမ္မသ္သကတာဉာဏံ ပညာ, တိလက္ခဏာကာရပရိစ္ဆေဒကံ ပန ဝိပသ္သနာဉာဏံ ‘‘အဓိပညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဟိ သဗ္ဗလောကိယပညာနံ အဓိကာ စေဝ ဥတ္တမာ စ။ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလပညာဝ အဓိပညာ, သာ ပန ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ။ န ဟိ တံ သိက္ခန္တော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။
Tattha katamaṃ sīlaṃ, katamaṃ adhisīlaṃ, katamaṃ cittaṃ, katamaṃ adhicittaṃ, katamā paññā, katamā adhipaññāti? Vuccate – pañcaṅgaaṭṭhaṅgadasaṅgasīlaṃ tāva sīlameva. Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pana ‘‘adhisīla’’nti vuccati. Tañhi sūriyo viya pajjotānaṃ, sineru viya pabbatānaṃ sabbalokiyasīlānaṃ adhikañceva uttamañca. Pātimokkhasaṃvaratopi ca maggaphalasampayuttameva sīlaṃ adhisīlaṃ, taṃ pana idha nādhippetaṃ. Na hi taṃ sikkhanto methunaṃ dhammaṃ paṭisevati. Kāmāvacarāni pana aṭṭha kusalacittāni, lokiyaaṭṭhasamāpatticittāni ca ekajjhaṃ katvā cittameva. Vipassanāpādakaṃ aṭṭhasamāpatticittaṃ pana ‘‘adhicitta’’nti vuccati. Tañhi sabbalokiyacittānaṃ adhikañceva uttamañca. Tatopi ca maggaphalacittameva adhicittaṃ, taṃ pana idha nādhippetaṃ. Na hi taṃ sikkhanto methunaṃ dhammaṃ paṭisevati. ‘‘Atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭha’’ntiādinayappavattaṃ kammassakatāñāṇaṃ paññā, tilakkhaṇākāraparicchedakaṃ pana vipassanāñāṇaṃ ‘‘adhipaññā’’ti vuccati. Sā hi sabbalokiyapaññānaṃ adhikā ceva uttamā ca. Tatopi ca maggaphalapaññāva adhipaññā, sā pana idha nādhippetā. Na hi taṃ sikkhanto methunaṃ dhammaṃ paṭisevati.
တာသု တီသု အဓိသီလသိက္ခာ စာရိတ္တဝာရိတ္တဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ သီလံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေန, တပ္ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ တဒင္ဂပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။ အဓိစိတ္တသိက္ခာ ယထာဝုတ္တေသု အာရမ္မဏေသု အဘိယောဂဝသေန ဈာနပ္ပဋိပက္ခာနံ နီဝရဏဂဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကုရုမာနေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။ အဓိပညာသိက္ခာ ပန ယထာနုရူပံ တဒင္ဂပ္ပဟာနသမုစ္ဆေဒဝသေန သာနုသယေ ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဋ္ဌေန မူလာ စ သာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ မူလသိက္ခာ, ကမ္မဝစနိစ္ဆာယံ ‘‘မူလသိက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
Tāsu tīsu adhisīlasikkhā cārittavārittavasena duvidhampi sīlaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānena, tappaṭipakkhe kilese tadaṅgappahānavasena pajahantena sikkhitabbā. Adhicittasikkhā yathāvuttesu ārammaṇesu abhiyogavasena jhānappaṭipakkhānaṃ nīvaraṇagaṇānaṃ vikkhambhanappahānaṃ kurumānena sikkhitabbā. Adhipaññāsikkhā pana yathānurūpaṃ tadaṅgappahānasamucchedavasena sānusaye kilese samucchindantena sikkhitabbā. Tasmā suppatiṭṭhitabhāvasādhanaṭṭhena mūlā ca sā sikkhitabbato sikkhā cāti mūlasikkhā, kammavacanicchāyaṃ ‘‘mūlasikkha’’nti vuttaṃ.
သမာသီယတေ သင္ခိပီယတေတိ သမာသော, တတော သမာသတော။ သမဂ္ဂေန သင္ဃေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန အကုပ္ပေန ဌာနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခု။ တတ္ထ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယေ ကမ္မေ ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ, တေသံ အာဂတတ္တာ, ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒသ္သ အာဟဋတ္တာ, သမ္မုခီဘူတာနဉ္စ အပ္ပဋိက္ကောသနတော ဧကသ္မိံ ကမ္မေ သမဂ္ဂဘာဝံ ဥပဂတေန သင္ဃေန တီဟိ အနုသ္သာဝနာဟိ ဧကာယ ဉတ္တိယာ ကာတဗ္ဗကမ္မသင္ခာတေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ဓမ္မိကေန ဝိနယကမ္မေန ဝတ္ထုဉတ္တိအနုသ္သာဝနသီမာပရိသာသမ္ပတ္တိသမ္ပန္နတ္တာ အကောပေတဗ္ဗတံ, အပ္ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗတံ ဥပဂတေန ဌာနာရဟေန ကာရဏာရဟေန သတ္ထုသာသနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နော နာမ, ဥပရိဘာဝံ သမာပန္နော ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဘာဝော ဟိ ဥပရိဘာဝော။ တဉ္စေသ ယထာဝုတ္တေန ကမ္မေန သမာပန္နတ္တာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ, တေန ဘိက္ခုနာ။ ဦနပဉ္စဝသ္သတာယ နဝကော, တေန နဝကေန အဓုနာ ပဗ္ဗဇိတေန, အစိရပဗ္ဗဇိတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒောတိ အာဒိမ္ဟိယေဝာတိ အတ္ထော, အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝာ။ အပိ စ ထေရော ‘‘အာဒော’’တိ ဝစနေန သဒ္ဓာပဗ္ဗဇိတာနံ ကုလပုတ္တာနံ အာလသိယဒောသေန, အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အညာဏဒောသေန စ အညထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ သံဝေဂံ ဇနေတိ။ ကထံ? အတိဒုလ္လဘံ ခဏံ သမဝာယံ ပဋိလဘိတ္ဝာ တင္ခဏံ န ကုသီတေန ဝာ နိရတ္ထကကထာပသုတေန ဝာ ဝီတိနာမေတဗ္ဗံ, ကိံ ကာတဗ္ဗံ? အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။
Samāsīyate saṅkhipīyateti samāso, tato samāsato. Samaggena saṅghena ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampannoti bhikkhu. Tattha sabbantimena pariyāyena pañcavaggakaraṇīye kamme yāvatikā bhikkhū kammappattā, tesaṃ āgatattā, chandārahānaṃ chandassa āhaṭattā, sammukhībhūtānañca appaṭikkosanato ekasmiṃ kamme samaggabhāvaṃ upagatena saṅghena tīhi anussāvanāhi ekāya ñattiyā kātabbakammasaṅkhātena ñatticatutthena dhammikena vinayakammena vatthuñattianussāvanasīmāparisāsampattisampannattā akopetabbataṃ, appaṭikkositabbataṃ upagatena ṭhānārahena kāraṇārahena satthusāsanārahena upasampanno nāma, uparibhāvaṃ samāpanno pattoti attho. Bhikkhubhāvo hi uparibhāvo. Tañcesa yathāvuttena kammena samāpannattā ‘‘upasampanno’’ti vuccati, tena bhikkhunā. Ūnapañcavassatāya navako, tena navakena adhunā pabbajitena, acirapabbajitenāti vuttaṃ hoti. Ādoti ādimhiyevāti attho, ādito paṭṭhāyāti vā. Api ca thero ‘‘ādo’’ti vacanena saddhāpabbajitānaṃ kulaputtānaṃ ālasiyadosena, appaṭipajjantānaṃ aññāṇadosena ca aññathā paṭipajjantānaṃ saṃvegaṃ janeti. Kathaṃ? Atidullabhaṃ khaṇaṃ samavāyaṃ paṭilabhitvā taṅkhaṇaṃ na kusītena vā niratthakakathāpasutena vā vītināmetabbaṃ, kiṃ kātabbaṃ? Ādito paṭṭhāya nirantarameva tīsu sikkhāsu ādaro janetabboti.
‘‘သာ မာဂဓီ မူလဘာသာ၊ နရာ ယာယာဒိကပ္ပိကာ။
‘‘Sā māgadhī mūlabhāsā, narā yāyādikappikā;
ဗ္ရဟ္မာနော စသ္သုတာလာပာ၊ သမ္ဗုဒ္ဓာ စာပိ ဘာသရေ’’တိ။ –
Brahmāno cassutālāpā, sambuddhā cāpi bhāsare’’ti. –
ဝစနတော မူလဘာသာယာတိ မာဂဓမူလာယ ဘာသာယ, သဘာဝနိရုတ္တိယာ ဘာသာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိက္ခိတုန္တိ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတုံ။
Vacanato mūlabhāsāyāti māgadhamūlāya bhāsāya, sabhāvaniruttiyā bhāsāyāti vuttaṃ hoti. Sikkhitunti uggaṇhituṃ.