Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    ။ နမော တသ္သ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ဝိနယပိဋကေ

    Vinayapiṭake

    သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ (ပဌမော ဘာဂော)

    Sāratthadīpanī-ṭīkā (paṭhamo bhāgo)

    ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

    Ganthārambhakathā

    မဟာကာရုဏိကံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မဉ္စ ဝိမလံ ဝရံ။

    Mahākāruṇikaṃ buddhaṃ, dhammañca vimalaṃ varaṃ;

    ဝန္ဒေ အရိယသင္ဃဉ္စ၊ ဒက္ခိဏေယ္ယံ နိရင္ဂဏံ။

    Vande ariyasaṅghañca, dakkhiṇeyyaṃ niraṅgaṇaṃ.

    ဥဠာရပုညတေဇေန၊ ကတ္ဝာ သတ္တုဝိမဒ္ဒနံ။

    Uḷārapuññatejena, katvā sattuvimaddanaṃ;

    ပတ္တရဇ္ဇာဘိသေကေန၊ သာသနုဇ္ဇောတနတ္ထိနာ။

    Pattarajjābhisekena, sāsanujjotanatthinā.

    နိသ္သာယ သီဟဠိန္ဒေန၊ ယံ ပရက္ကမဗာဟုနာ

    Nissāya sīhaḷindena, yaṃ parakkamabāhunā;

    ကတ္ဝာ နိကာယသာမဂ္ဂိံ၊ သာသနံ သုဝိသောဓိတံ။

    Katvā nikāyasāmaggiṃ, sāsanaṃ suvisodhitaṃ.

    ကသ္သပံ တံ မဟာထေရံ၊ သင္ဃသ္သ ပရိဏာယကံ။

    Kassapaṃ taṃ mahātheraṃ, saṅghassa pariṇāyakaṃ;

    ဒီပသ္မိံ တမ္ဗပဏ္ဏိမ္ဟိ၊ သာသနောဒယကာရကံ။

    Dīpasmiṃ tambapaṇṇimhi, sāsanodayakārakaṃ.

    ပဋိပတ္တိပရာဓီနံ၊ သဒာရညနိဝာသိနံ။

    Paṭipattiparādhīnaṃ, sadāraññanivāsinaṃ;

    ပာကဋံ ဂဂနေ စန္ဒ-မဏ္ဍလံ ဝိယ သာသနေ။

    Pākaṭaṃ gagane canda-maṇḍalaṃ viya sāsane.

    သင္ဃသ္သ ပိတရံ ဝန္ဒေ၊ ဝိနယေ သုဝိသာရဒံ။

    Saṅghassa pitaraṃ vande, vinaye suvisāradaṃ;

    ယံ နိသ္သာယ ဝသန္တောဟံ၊ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တောသ္မိ သာသနေ။

    Yaṃ nissāya vasantohaṃ, vuddhippattosmi sāsane.

    အနုထေရံ မဟာပုညံ၊ သုမေဓံ သုတိဝိသ္သုတံ။

    Anutheraṃ mahāpuññaṃ, sumedhaṃ sutivissutaṃ;

    အဝိခဏ္ဍိတသီလာဒိ-ပရိသုဒ္ဓဂုဏောဒယံ။

    Avikhaṇḍitasīlādi-parisuddhaguṇodayaṃ.

    ဗဟုသ္သုတံ သတိမန္တံ၊ ဒန္တံ သန္တံ သမာဟိတံ။

    Bahussutaṃ satimantaṃ, dantaṃ santaṃ samāhitaṃ;

    နမာမိ သိရသာ ဓီရံ၊ ဂရုံ မေ ဂဏဝာစကံ။

    Namāmi sirasā dhīraṃ, garuṃ me gaṇavācakaṃ.

    အာဂတာဂမတက္ကေသု ၊ သဒ္ဒသတ္ထနယညုသု။

    Āgatāgamatakkesu , saddasatthanayaññusu;

    ယသ္သန္တေဝာသိဘိက္ခူသု၊ သာသနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ။

    Yassantevāsibhikkhūsu, sāsanaṃ suppatiṭṭhitaṃ.

    ဝိနယဋ္ဌကထာယာဟံ၊ လီနသာရတ္ထဒီပနိံ

    Vinayaṭṭhakathāyāhaṃ, līnasāratthadīpaniṃ;

    ကရိသ္သာမိ သုဝိညေယ္ယံ၊ ပရိပုဏ္ဏမနာကုလံ။

    Karissāmi suviññeyyaṃ, paripuṇṇamanākulaṃ.

    ပောရာဏေဟိ ကတံ ယံ တု၊ လီနတ္ထသ္သ ပကာသနံ။

    Porāṇehi kataṃ yaṃ tu, līnatthassa pakāsanaṃ;

    န တံ သဗ္ဗတ္ထ ဘိက္ခူနံ၊ အတ္ထံ သာဓေတိ သဗ္ဗသော။

    Na taṃ sabbattha bhikkhūnaṃ, atthaṃ sādheti sabbaso.

    ဒုဝိညေယ္ယသဘာဝာယ၊ သီဟဠာယ နိရုတ္တိယာ။

    Duviññeyyasabhāvāya, sīhaḷāya niruttiyā;

    ဂဏ္ဌိပဒေသ္ဝနေကေသု၊ လိခိတံ ကိဉ္စိ ကတ္ထစိ။

    Gaṇṭhipadesvanekesu, likhitaṃ kiñci katthaci.

    မာဂဓိကာယ ဘာသာယ၊ အာရဘိတ္ဝာပိ ကေနစိ။

    Māgadhikāya bhāsāya, ārabhitvāpi kenaci;

    ဘာသန္တရေဟိ သမ္မိသ္သံ၊ လိခိတံ ကိဉ္စိဒေဝ စ။

    Bhāsantarehi sammissaṃ, likhitaṃ kiñcideva ca.

    အသာရဂန္ထဘာရောပိ၊ တတ္ထေဝ ဗဟု ဒိသ္သတိ။

    Asāraganthabhāropi, tattheva bahu dissati;

    အာကုလဉ္စ ကတံ ယတ္ထ၊ သုဝိညေယ္ယမ္ပိ အတ္ထတော။

    Ākulañca kataṃ yattha, suviññeyyampi atthato.

    တတော အပရိပုဏ္ဏေန၊ တာဒိသေနေတ္ထ သဗ္ဗသော။

    Tato aparipuṇṇena, tādisenettha sabbaso;

    ကထမတ္ထံ ဝိဇာနန္တိ၊ နာနာဒေသနိဝာသိနော။

    Kathamatthaṃ vijānanti, nānādesanivāsino.

    ဘာသန္တရံ တတော ဟိတ္ဝာ၊ သာရမာဒာယ သဗ္ဗသော။

    Bhāsantaraṃ tato hitvā, sāramādāya sabbaso;

    အနာကုလံ ကရိသ္သာမိ၊ ပရိပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယန္တိ။

    Anākulaṃ karissāmi, paripuṇṇavinicchayanti.

    ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    ဝိနယသံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယံ နမသ္သိတုကာမော တသ္သ ဝိသိဋ္ဌဂုဏယောဂသန္ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ယော ကပ္ပကောဋီဟိပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသိဋ္ဌဂုဏယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝော, ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ သာဓေတိ။ ဧတ္ထ စ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏပ္ပယောဇနံ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဓာ ပပဉ္စေန္တိ အာစရိယာ။ တထာ ဟိ ဝဏ္ဏယန္တိ –

    Vinayasaṃvaṇṇanārambhe ratanattayaṃ namassitukāmo tassa visiṭṭhaguṇayogasandassanatthaṃ ‘‘yo kappakoṭīhipī’’tiādimāha. Visiṭṭhaguṇayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetamatthaṃ sādheti. Ettha ca saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇappayojanaṃ tattha tattha bahudhā papañcenti ācariyā. Tathā hi vaṇṇayanti –

    ‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗသ္သ ဓမ္မသ္သ ပဘဝနိသ္သယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ, တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပာဒနတ္ထံ, တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အထ ဝာ မင္ဂလဘာဝတော , သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော, ပဏ္ဍိတေဟိ သမာစရိတဘာဝတော, အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ’’တိ။

    ‘‘Saṃvaṇṇanārambhe ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato , sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi samācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā’’ti.

    မယံ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတမေဝ ပယောဇနံ ဒသ္သယိသ္သာမ။ တသ္မာ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ –

    Mayaṃ pana idhādhippetameva payojanaṃ dassayissāma. Tasmā saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabbaṃ. Idameva hi payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ဣစ္စေဝမစ္စန္တနမသ္သနေယ္ယံ ၊

    ‘‘Iccevamaccantanamassaneyyaṃ ,

    နမသ္သမာနော ရတနတ္တယံ ယံ။

    Namassamāno ratanattayaṃ yaṃ;

    ပုညာဘိသန္ဒံ ဝိပုလံ အလတ္ထံ၊

    Puññābhisandaṃ vipulaṃ alatthaṃ,

    တသ္သာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယော’’တိ။

    Tassānubhāvena hatantarāyo’’ti.

    ရတနတ္တယပဏာမကရဏေန စေတ္ထ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ရတနတ္တယပူဇာယ ပညာပာဋဝဘာဝတော, တာယ ပညာပာဋဝဉ္စ ရာဂာဒိမလဝိဓမနတော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –

    Ratanattayapaṇāmakaraṇena cettha yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanaṃ ratanattayapūjāya paññāpāṭavabhāvato, tāya paññāpāṭavañca rāgādimalavidhamanato. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ယသ္မိံ, မဟာနာမ, သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုသ္သရတိ, နေဝသ္သ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒောသပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, ဥဇုဂတမေဝသ္သ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၁၁.၁၁)။

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hotī’’tiādi (a. ni. 11.11).

    တသ္မာ ရတနတ္တယပူဇနေန ဝိက္ခာလိတမလာယ ပညာယ ပာဋဝသိဒ္ဓိ။

    Tasmā ratanattayapūjanena vikkhālitamalāya paññāya pāṭavasiddhi.

    အထ ဝာ ရတနတ္တယပူဇနသ္သ ပညာပဒဋ္ဌာနသမာဓိဟေတုတ္တာ ပညာပာဋဝံ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ တသ္သ သမာဓိဟေတုတ္တံ –

    Atha vā ratanattayapūjanassa paññāpadaṭṭhānasamādhihetuttā paññāpāṭavaṃ. Vuttañhi tassa samādhihetuttaṃ –

    ‘‘ဧဝံ ဥဇုဂတစိတ္တော ခော, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပာမောဇ္ဇံ, ပမုဒိတသ္သ ပီတိ ဇာယတိ, ပီတိမနသ္သ ကာယော ပသ္သမ္ဘတိ, ပသ္သဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒိယတိ, သုခိနော စိတ္တံ သမာဓိယတီ’’တိ (အ. နိ. ၁၁.၁၁.)။

    ‘‘Evaṃ ujugatacitto kho, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vediyati, sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti (a. ni. 11.11.).

    သမာဓိသ္သ စ ပညာယ ပဒဋ္ဌာနဘာဝော ဝုတ္တောယေဝ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ. နိ. ၄.၉၉; မိ. ပ. ၂.၁.၁၄)။ တတော ဧဝံ ပဋုဘူတာယ ပညာယ ပဋိညာမဟတ္တကတံ ခေဒမဘိဘုယ္ယ အနန္တရာယေန သံဝဏ္ဏနံ သမာပယိသ္သတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထ’’န္တိ။

    Samādhissa ca paññāya padaṭṭhānabhāvo vuttoyeva ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānātī’’ti (saṃ. ni. 4.99; mi. pa. 2.1.14). Tato evaṃ paṭubhūtāya paññāya paṭiññāmahattakataṃ khedamabhibhuyya anantarāyena saṃvaṇṇanaṃ samāpayissati. Tena vuttaṃ ‘‘anantarāyena parisamāpanattha’’nti.

    အထ ဝာ ရတနတ္တယပူဇာယ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလဝဍ္ဎနတော အနန္တရာယေန ပရိသမာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရတနတ္တယပဏာမေန ဟိ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလာနိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –

    Atha vā ratanattayapūjāya āyuvaṇṇasukhabalavaḍḍhanato anantarāyena parisamāpanaṃ veditabbaṃ. Ratanattayapaṇāmena hi āyuvaṇṇasukhabalāni vaḍḍhanti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘အဘိဝာဒနသီလိသ္သ ၊ နိစ္စံ ဝုဍ္ဎာပစာယိနော။

    ‘‘Abhivādanasīlissa , niccaṃ vuḍḍhāpacāyino;

    စတ္တာရော ဓမ္မာ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အာယု ဝဏ္ဏော သုခံ ဗလ’’န္တိ။ (ဓ. ပ. ၁၀၉)။

    Cattāro dhammā vaḍḍhanti, āyu vaṇṇo sukhaṃ bala’’nti. (dha. pa. 109);

    တတော အာယုဝဏ္ဏသုခဗလဝုဍ္ဎိယာ ဟောတေဝ ကာရိယနိဋ္ဌာနမိတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထ’’န္တိ။

    Tato āyuvaṇṇasukhabalavuḍḍhiyā hoteva kāriyaniṭṭhānamiti vuttaṃ ‘‘anantarāyena parisamāpanattha’’nti.

    အထ ဝာ ရတနတ္တယဂာရဝသ္သ ပဋိဘာနာပရိဟာနာဝဟတ္တာ။ အပရိဟာနာဝဟဉ္ဟိ တီသုပိ ရတနေသု ဂာရဝံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –

    Atha vā ratanattayagāravassa paṭibhānāparihānāvahattā. Aparihānāvahañhi tīsupi ratanesu gāravaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘သတ္တိမေ, ဘိက္ခဝေ, အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ။ ကတမေ သတ္တ? သတ္ထုဂာရဝတာ ဓမ္မဂာရဝတာ သင္ဃဂာရဝတာ သိက္ခာဂာရဝတာ သမာဓိဂာရဝတာ ကလ္ယာဏမိတ္တတာ သောဝစသ္သတာ’’တိ (အ. နိ. ၇.၃၄)။

    ‘‘Sattime, bhikkhave, aparihāniyā dhammā. Katame satta? Satthugāravatā dhammagāravatā saṅghagāravatā sikkhāgāravatā samādhigāravatā kalyāṇamittatā sovacassatā’’ti (a. ni. 7.34).

    ဟောတေဝ စ တတော ပဋိဘာနာပရိဟာနေန ယထာပဋိညာတပရိသမာပနံ။

    Hoteva ca tato paṭibhānāparihānena yathāpaṭiññātaparisamāpanaṃ.

    အထ ဝာ ပသာဒဝတ္ထူသု ပူဇာယ ပုညာတိသယဘာဝတော။ ဝုတ္တဉ္ဟိ တသ္သ ပုညာတိသယတ္တံ –

    Atha vā pasādavatthūsu pūjāya puññātisayabhāvato. Vuttañhi tassa puññātisayattaṃ –

    ‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော၊ ဗုဒ္ဓေ ယဒိဝ သာဝကေ။

    ‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadiva sāvake;

    ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ၊ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ။

    Papañcasamatikkante, tiṇṇasokapariddave.

    ‘‘တေ တာဒိသေ ပူဇယတော၊ နိဗ္ဗုတေ အကုတောဘယေ။

    ‘‘Te tādise pūjayato, nibbute akutobhaye;

    န သက္ကာ ပုညံ သင္ခာတုံ၊ ဣမေတ္တမပိ ကေနစီ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၁၉၅-၁၉၆; အပ. ထေရ ၁.၁၀.၁-၂)။

    Na sakkā puññaṃ saṅkhātuṃ, imettamapi kenacī’’ti. (dha. pa. 195-196; apa. thera 1.10.1-2);

    ပုညာတိသယော စ ယထာဓိပ္ပေတပရိသမာပနုပာယော။ ယထာဟ –

    Puññātisayo ca yathādhippetaparisamāpanupāyo. Yathāha –

    ‘‘ဧသ ဒေဝမနုသ္သာနံ၊ သဗ္ဗကာမဒဒော နိဓိ။

    ‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhi;

    ယံ ယဒေဝာဘိပတ္ထေန္တိ၊ သဗ္ဗမေတေန လဗ္ဘတီ’’တိ။ (ခု. ပာ. ၈.၁၀)။

    Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti. (khu. pā. 8.10);

    ဥပာယေသု စ ပဋိပန္နသ္သ ဟောတေဝ ကာရိယနိဋ္ဌာနံ။ ရတနတ္တယပူဇာ ဟိ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသံဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယ္ယပ္ပဘဝော ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝာသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ, ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝာရေတိ။ တသ္မာ သုဝုတ္တံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ယထာပဋိညာတသံဝဏ္ဏနာယ အနန္တရာယေန ပရိသမာပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

    Upāyesu ca paṭipannassa hoteva kāriyaniṭṭhānaṃ. Ratanattayapūjā hi niratisayapuññakkhettasaṃbuddhiyā aparimeyyappabhavo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Tasmā suvuttaṃ ‘‘saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabba’’nti.

    ဧဝံ ပန သပ္ပယောဇနံ ရတနတ္တယဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော ပဌမံ တာဝ ဘဂဝတော ဝန္ဒနံ ကာတုံ တမ္မူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ‘‘ယော ကပ္ပ။ပေ.။ မဟာကာရုဏိကသ္သ တသ္သာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ ပန ယသ္သာ ဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော, သာ ယသ္မာ ကရုဏာပ္ပဓာနာ, န သုတ္တန္တဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာ, နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာ, တသ္မာ ကရုဏာပ္ပဓာနမေဝ ဘဂဝတော ထောမနံ အာရဒ္ဓံ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယသ္သ ပကတိ, ယဒိဒံ အာရမ္ဘာနုရူပထောမနာ။ တေနေဝ သုတ္တန္တဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယံ, ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနံ, အဘိဓမ္မဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာ ဝိယ သတ္တေသု, ပညာ ယသ္သ မဟေသိနော’’တိ ပညာပ္ပဓာနဉ္စ ထောမနံ အာရဒ္ဓံ။ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယာဓိမုတ္တိစရိယာဒိဘေဒပရိစ္ဆိန္ဒနသမတ္ထာယ ပညာယ သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာယ တတ္ထ သာတိသယပ္ပဝတ္တိတော။ သုတ္တန္တဒေသနာယ ဟိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဗဟုလော ဝေနေယ္ယသန္တာနေသု တဒဇ္ဈာသယာနုလောမေန ဂမ္ဘီရမတ္ထပဒံ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ အဘိဓမ္မဒေသနာ စ ကေဝလံ ပညာပ္ပဓာနာ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓသမတ္ထာယ ပညာယ တတ္ထ သာတိသယပ္ပဝတ္တိတော။

    Evaṃ pana sappayojanaṃ ratanattayavandanaṃ kattukāmo paṭhamaṃ tāva bhagavato vandanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘yo kappa…pe… mahākāruṇikassa tassā’’ti āha. Ettha pana yassā desanāya saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā yasmā karuṇāppadhānā, na suttantadesanā viya karuṇāpaññāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, tasmā karuṇāppadhānameva bhagavato thomanaṃ āraddhaṃ. Esā hi ācariyassa pakati, yadidaṃ ārambhānurūpathomanā. Teneva suttantadesanāya saṃvaṇṇanārambhe ‘‘karuṇāsītalahadayaṃ, paññāpajjotavihatamohatama’’nti karuṇāpaññāppadhānaṃ, abhidhammadesanāya saṃvaṇṇanārambhe ‘‘karuṇā viya sattesu, paññā yassa mahesino’’ti paññāppadhānañca thomanaṃ āraddhaṃ. Karuṇāpaññāppadhānā hi suttantadesanā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ āsayānusayādhimutticariyādibhedaparicchindanasamatthāya paññāya sattesu ca mahākaruṇāya tattha sātisayappavattito. Suttantadesanāya hi mahākaruṇāsamāpattibahulo veneyyasantānesu tadajjhāsayānulomena gambhīramatthapadaṃ patiṭṭhāpesi. Abhidhammadesanā ca kevalaṃ paññāppadhānā paramatthadhammānaṃ yathāsabhāvapaṭivedhasamatthāya paññāya tattha sātisayappavattito.

    ဝိနယဒေသနာ ပန အာသယာဒိနိရပေက္ခံ ကေဝလံ ကရုဏာယ ပာကတိကသတ္တေနပိ အသောတဗ္ဗာရဟံ သုဏန္တော အပုစ္ဆိတဗ္ဗာရဟံ ပုစ္ဆန္တော အဝတ္တဗ္ဗာရဟဉ္စ ဝဒန္တော ဘဂဝာ သိက္ခာပဒံ ပညပေသီတိ ကရုဏာပ္ပဓာနာ။ တထာ ဟိ ဥက္ကံသပရိယန္တဂတဟိရောတ္တပ္ပောပိ ဘဂဝာ လောကိယသာဓုဇနေဟိပိ ပရိဟရိတဗ္ဗာနိ ‘‘သိခရဏီသီ’’တိအာဒီနိ ဝစနာနိ ယထာပရာဓဉ္စ ဂရဟဝစနာနိ ဝိနယပိဋကဒေသနာယ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော မဟာပရိသမဇ္ဈေ အဘာသိ, တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိကာရဏာပေက္ခာယ ဝေရဉ္ဇာဒီသု သာရီရိကဉ္စ ခေဒမနုဘောသိ။ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ဘူမန္တရပစ္စယာကာရသမယန္တရကထာနံ ဝိယ ဝိနယပညတ္တိယာပိ သမုဋ္ဌာပိကာ ပညာ အနညသာဓာရဏတာယ အတိသယကိစ္စဝတီ, ကရုဏာယ ကိစ္စံ ပန တတောပိ အဓိကန္တိ ကရုဏာပ္ပဓာနာ ဝိနယဒေသနာ။ ကရုဏာဗ္ယာပာရာဓိကတာယ ဟိ ဒေသနာယ ကရုဏာပ္ပဓာနတာ။ တသ္မာ အာရမ္ဘာနုရူပံ ကရုဏာပ္ပဓာနမေဝ ဧတ္ထ ထောမနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Vinayadesanā pana āsayādinirapekkhaṃ kevalaṃ karuṇāya pākatikasattenapi asotabbārahaṃ suṇanto apucchitabbārahaṃ pucchanto avattabbārahañca vadanto bhagavā sikkhāpadaṃ paññapesīti karuṇāppadhānā. Tathā hi ukkaṃsapariyantagatahirottappopi bhagavā lokiyasādhujanehipi pariharitabbāni ‘‘sikharaṇīsī’’tiādīni vacanāni yathāparādhañca garahavacanāni vinayapiṭakadesanāya mahākaruṇāsañcoditamānaso mahāparisamajjhe abhāsi, taṃtaṃsikkhāpadapaññattikāraṇāpekkhāya verañjādīsu sārīrikañca khedamanubhosi. Tasmā kiñcāpi bhūmantarapaccayākārasamayantarakathānaṃ viya vinayapaññattiyāpi samuṭṭhāpikā paññā anaññasādhāraṇatāya atisayakiccavatī, karuṇāya kiccaṃ pana tatopi adhikanti karuṇāppadhānā vinayadesanā. Karuṇābyāpārādhikatāya hi desanāya karuṇāppadhānatā. Tasmā ārambhānurūpaṃ karuṇāppadhānameva ettha thomanaṃ katanti veditabbaṃ.

    ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စ အပရိမေယ္ယပ္ပဘာဝာ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ သင္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ တံမူလကတ္တာ သေသဗုဒ္ဓဂုဏာနံ။ မဟာကရုဏာယ ဝာ ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု အညတရတ္တာ တံသဟစရိတသေသာသာဓာရဏဉာဏာနမ္ပိ ဂဟဏသဗ္ဘာဝတော သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ နယတော ဒသ္သိတာဝ ဟောန္တိ။ ဧသောယေဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒသ္သနုပာယော ယဒိဒံ နယဂ္ဂာဟော။ အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒသ္သေတုံ။ တေနေဝာဟ –

    Karuṇāggahaṇena ca aparimeyyappabhāvā sabbepi buddhaguṇā saṅgahitāti daṭṭhabbā taṃmūlakattā sesabuddhaguṇānaṃ. Mahākaruṇāya vā chasu asādhāraṇañāṇesu aññatarattā taṃsahacaritasesāsādhāraṇañāṇānampi gahaṇasabbhāvato sabbepi buddhaguṇā nayato dassitāva honti. Esoyeva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo yadidaṃ nayaggāho. Aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –

    ‘‘ဗုဒ္ဓောပိ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဏေယ္ယ ဝဏ္ဏံ၊

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော။

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတသ္သာ’’တိ။ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၁.၃၀၄; ၃.၁၄၁; မ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၄၂၅)။

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425);

    တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိအနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ, ဘန္တေ’’တိ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ‘‘အပိစ မေ, ဘန္တေ, ဓမ္မန္ဝယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၄၆) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ယော ကပ္ပကောဋီဟိပီ’’တိအာဒိနာ ကရုဏာမုခေန သင္ခေပတော သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သမုဒာယတ္ထော။

    Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenapi buddhaguṇaparicchedanaṃ patianuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti paṭikkhipitvā ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ. Tasmā ‘‘yo kappakoṭīhipī’’tiādinā karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavīti daṭṭhabbaṃ. Ayamettha samudāyattho.

    အယံ ပန အဝယဝတ္ထော – ယောတိ အနိယမဝစနံ။ တသ္သ ‘‘နာထော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပီ’’တိအာဒိနာ ပန ယာယ ကရုဏာယ သော ‘‘မဟာကာရုဏိကော’’တိ ဝုစ္စတိ, တသ္သာ ဝသေန ကပ္ပကောဋိဂဏနာယပိ အပ္ပမေယ္ယံ ကာလံ လောကဟိတတ္ထာယ အတိဒုက္ကရံ ကရောန္တသ္သ ဘဂဝတော ဒုက္ခာနုဘဝနံ ဒသ္သေတိ။ ကရုဏာယ ဗလေနေဝ ဟိ သော ဘဂဝာ ဟတ္ထဂတမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ ပဟာယ သံသာရပင္ကေ နိမုဂ္ဂံ သတ္တနိကာယံ တတော သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ စိန္တေတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယ္ယံ နယနဇီဝိတပုတ္တဘရိယဒာနာဒိကံ အတိဒုက္ကရမကာသိ။ ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယ္ယံ ကာလန္တိ ကပ္ပကောဋိဂဏနာယပိ ‘‘ဧတ္တကာ ကပ္ပကောဋိယော’’တိ ပမေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယံ ကာလံ, ကပ္ပကောဋိဂဏနဝသေနပိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုမသက္ကုဏေယ္ယတ္တာ အပရိစ္ဆိန္နာနိ ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကပ္ပကောဋိဝသေနေဝ ဟိ သော ကာလော အပ္ပမေယ္ယော, အသင္ခ္ယေယ္ယဝသေန ပန ပရိစ္ဆိန္နောယေဝ။ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပီ’’တိ အပိသဒ္ဒော ကပ္ပကောဋိဝသေနပိ တာဝ ပမေတုံ န သက္ကာ, ပဂေဝ ဝသ္သဂဏနာယာတိ ဒသ္သေတိ။ ‘‘အပ္ပမေယ္ယံ ကာလ’’န္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ ‘‘မာသမဓီတေ, ဒိဝသံ စရတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရာနီတိ ပဉ္စမဟာပရိစ္စာဂာဒီနိ အတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော။ ဧဝမတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော ကိံ ဝိန္ဒီတိ စေ? ခေဒံ ဂတော, ကာယိကံ ခေဒမုပဂတော, ပရိသ္သမံ ပတ္တောတိ အတ္ထော, ဒုက္ခမနုဘဝီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုက္ခဉ္ဟိ ခိဇ္ဇတိ သဟိတုမသက္ကုဏေယ္ယန္တိ ‘‘ခေဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။ လောကဟိတာယာတိ ‘‘အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဝဋ္ဋဒုက္ခေန အစ္စန္တပီဠိတံ သတ္တလောကံ တမ္ဟာ ဒုက္ခတော မောစေတ္ဝာ နိဗ္ဗာနသုခဘာဂိယံ ကရိသ္သာမီ’’တိ ဧဝံ သတ္တလောကသ္သ ဟိတကရဏတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ အသ္သ စ ‘‘အတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ လောကဟိတာယ ခေဒံ ဂတောတိ ယောဇနာယပိ နတ္ထိ ဒောသော။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေပိ ဟိ ‘‘အတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော ခေဒံ ဂတော, ကိမတ္ထန္တိ စေ? လောကဟိတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

    Ayaṃ pana avayavattho – yoti aniyamavacanaṃ. Tassa ‘‘nātho’’ti iminā sambandho. ‘‘Kappakoṭīhipī’’tiādinā pana yāya karuṇāya so ‘‘mahākāruṇiko’’ti vuccati, tassā vasena kappakoṭigaṇanāyapi appameyyaṃ kālaṃ lokahitatthāya atidukkaraṃ karontassa bhagavato dukkhānubhavanaṃ dasseti. Karuṇāya baleneva hi so bhagavā hatthagatampi nibbānaṃ pahāya saṃsārapaṅke nimuggaṃ sattanikāyaṃ tato samuddharaṇatthaṃ cintetumpi asakkuṇeyyaṃ nayanajīvitaputtabhariyadānādikaṃ atidukkaramakāsi. Kappakoṭīhipi appameyyaṃ kālanti kappakoṭigaṇanāyapi ‘‘ettakā kappakoṭiyo’’ti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ kālaṃ, kappakoṭigaṇanavasenapi paricchinditumasakkuṇeyyattā aparicchinnāni kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyānīti vuttaṃ hoti. Kappakoṭivaseneva hi so kālo appameyyo, asaṅkhyeyyavasena pana paricchinnoyeva. ‘‘Kappakoṭīhipī’’ti apisaddo kappakoṭivasenapi tāva pametuṃ na sakkā, pageva vassagaṇanāyāti dasseti. ‘‘Appameyyaṃ kāla’’nti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ ‘‘māsamadhīte, divasaṃ caratī’’tiādīsu viya. Karonto atidukkarānīti pañcamahāpariccāgādīni atidukkarāni karonto. Evamatidukkarāni karonto kiṃ vindīti ce? Khedaṃ gato, kāyikaṃ khedamupagato, parissamaṃ pattoti attho, dukkhamanubhavīti vuttaṃ hoti. Dukkhañhi khijjati sahitumasakkuṇeyyanti ‘‘khedo’’ti vuccati. Lokahitāyāti ‘‘anamatagge saṃsāre vaṭṭadukkhena accantapīḷitaṃ sattalokaṃ tamhā dukkhato mocetvā nibbānasukhabhāgiyaṃ karissāmī’’ti evaṃ sattalokassa hitakaraṇatthāyāti attho. Assa ca ‘‘atidukkarāni karonto’’ti iminā sambandho. Lokahitāya khedaṃ gatoti yojanāyapi natthi doso. Mahāgaṇṭhipadepi hi ‘‘atidukkarāni karonto khedaṃ gato, kimatthanti ce? Lokahitāyā’’ti vuttaṃ.

    ယံ ပန ဧဝံ ယောဇနံ အသမ္ဘာဝေန္တေန ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ ဘဂဝာ လောကဟိတာယ သံသာရဒုက္ခမနုဘဝတိ။ န ဟိ ကသ္သစိ ဒုက္ခာနုဘဝနံ လောကသ္သ ဥပကာရံ အာဝဟတီ’’တိ, တံ တသ္သ မတိမတ္တံ။ ဧဝံ ယောဇနာယပိ အတိဒုက္ကရာနိ ကရောန္တသ္သ ဘဂဝတော ဒုက္ခာနုဘဝနံ လောကဟိတကရဏတ္ထာယာတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ, န တု ဒုက္ခာနုဘဝနေနေဝ လောကဟိတသိဒ္ဓီတိ။ ပဌမံ ဝုတ္တယောဇနာယပိ ဟိ န ဒုက္ကရကရဏမတ္တေန လောကဟိတသိဒ္ဓိ။ န ဟိ ဒုက္ကရံ ကရောန္တော ကဉ္စိ သတ္တံ မဂ္ဂဖလာဒီသု ပတိဋ္ဌာပေတိ, အထ ခော တာဒိသံ အတိဒုက္ကရံ ကတ္ဝာ သဗ္ဗညုဘာဝံ သစ္ဆိကတ္ဝာ နိယ္ယာနိကဓမ္မဒေသနာယ မဂ္ဂဖလာဒီသု သတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေန္တော လောကသ္သ ဟိတံ သာဓေတိ။

    Yaṃ pana evaṃ yojanaṃ asambhāventena kenaci vuttaṃ ‘‘na hi bhagavā lokahitāya saṃsāradukkhamanubhavati. Na hi kassaci dukkhānubhavanaṃ lokassa upakāraṃ āvahatī’’ti, taṃ tassa matimattaṃ. Evaṃ yojanāyapi atidukkarāni karontassa bhagavato dukkhānubhavanaṃ lokahitakaraṇatthāyāti ayamattho viññāyati, na tu dukkhānubhavaneneva lokahitasiddhīti. Paṭhamaṃ vuttayojanāyapi hi na dukkarakaraṇamattena lokahitasiddhi. Na hi dukkaraṃ karonto kañci sattaṃ maggaphalādīsu patiṭṭhāpeti, atha kho tādisaṃ atidukkaraṃ katvā sabbaññubhāvaṃ sacchikatvā niyyānikadhammadesanāya maggaphalādīsu satte patiṭṭhāpento lokassa hitaṃ sādheti.

    ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင္ခာရဘာဇနဝသေန တိဝိဓော လောကော, ဟိတကရဏသ္သ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ တံဝိသယသ္သေဝ သတ္တလောကသ္သ ဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပာပာနိ တံဝိပာကော စာတိ ‘‘လောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒီသု သမူဟတ္ထောပိ လောကသဒ္ဒော သမုဒာယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိနာ သတ္တလောကဉ္စ ဇာတိလောကဉ္စ သင္ဂဏ္ဟာတိ, တသ္မာ တသ္သ သတ္တလောကသ္သ ဣဓလောကပရလောကဟိတံ, အတိက္ကန္တပရလောကာနံ ဝာ ဥစ္ဆိန္နလောကသမုဒယာနံ ဣဓ ဇာတိလောကေ ဩကာသလောကေ ဝာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသင္ခာတဉ္စ ဟိတံ သမ္ပိဏ္ဍေတ္ဝာ လောကသ္သ, လောကာနံ, လောကေ ဝာ ဟိတန္တိ သရူပေကသေသံ ကတ္ဝာ လောကဟိတမိစ္စေဝာဟာ’’တိ, န တံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသင္ခအာတဟိတသ္သပိ သတ္တလောကဝိသယတ္တာ, သတ္တလောကဂ္ဂဟဏေနေဝ ဥစ္ဆိန္နမူလာနံ ခီဏာသဝာနမ္ပိ သင္ဂဟိတတ္တာ။

    Kāmañcettha sattasaṅkhārabhājanavasena tividho loko, hitakaraṇassa pana adhippetattā taṃvisayasseva sattalokassa vasena attho gahetabbo. So hi lokīyanti ettha puññapāpāni taṃvipāko cāti ‘‘loko’’ti vuccati. Katthaci pana ‘‘sanarāmaralokagaru’’ntiādīsu samūhatthopi lokasaddo samudāyavasena lokīyati paññāpīyatīti. Yaṃ panettha kenaci vuttaṃ ‘‘iminā sattalokañca jātilokañca saṅgaṇhāti, tasmā tassa sattalokassa idhalokaparalokahitaṃ, atikkantaparalokānaṃ vā ucchinnalokasamudayānaṃ idha jātiloke okāsaloke vā diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhātañca hitaṃ sampiṇḍetvā lokassa, lokānaṃ, loke vā hitanti sarūpekasesaṃ katvā lokahitamiccevāhā’’ti, na taṃ sārato paccetabbaṃ diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhaātahitassapi sattalokavisayattā, sattalokaggahaṇeneva ucchinnamūlānaṃ khīṇāsavānampi saṅgahitattā.

    သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ကေနစီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာကာရေနာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘မဟာဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝာ ‘‘မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝာ ‘‘စူဠဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝာ ဝုတ္တေ ‘‘သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေသူ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေဝလံ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မာဂဓဘာသာယ လိခိတေ ဂဏ္ဌိပဒေ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

    Sabbattha ‘‘kenacī’’ti vutte ‘‘vajirabuddhiṭīkākārenā’’ti gahetabbaṃ. ‘‘Mahāgaṇṭhipade’’ti vā ‘‘majjhimagaṇṭhipade’’ti vā ‘‘cūḷagaṇṭhipade’’ti vā vutte ‘‘sīhaḷagaṇṭhipadesū’’ti gahetabbaṃ. Kevalaṃ ‘‘gaṇṭhipade’’ti vutte ‘‘māgadhabhāsāya likhite gaṇṭhipade’’ti gahetabbaṃ.

    နာထောတိ လောကပဋိသရဏော, လောကသာမီ လောကနာယကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပအဟာရပုဗ္ဗင္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုသ္သာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝာ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဧကပဋိသရဏော ပတိဋ္ဌာ။ အထ ဝာ နာထတီတိ နာထော, ဝေနေယ္ယာနံ ဟိတသုခံ မေတ္တာယနဝသေန အာသီသတိ ပတ္ထေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ နာထတိ ဝေနေယ္ယဂတေ ကိလေသေ ဥပတာပေတီတိ အတ္ထော, နာထတီတိ ဝာ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ဘဂဝာ ဟိ ‘‘သာဓု, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ကာလေန ကာလံ အတ္တသမ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခေယ္ယာ’’တိအာဒိနာ (အ. နိ. ၈.၇) သတ္တာနံ တံ တံ ဟိတပဋိပတ္တိံ ယာစိတ္ဝာပိ ကရုဏာယ သမုသ္သာဟိတော တေ တတ္ထ နိယောဇေတိ။ ပရမေန ဝာ စိတ္တိသ္သရိယေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗသတ္တေ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ ပရမိသ္သရော ဘဂဝာ ‘‘နာထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သဗ္ဗောပိ စာယမတ္ထော သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Nāthoti lokapaṭisaraṇo, lokasāmī lokanāyakoti vuttaṃ hoti. Tathā hi sabbānatthapaahārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya aparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ ekapaṭisaraṇo patiṭṭhā. Atha vā nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ mettāyanavasena āsīsati patthetīti attho. Atha vā nāthati veneyyagate kilese upatāpetīti attho, nāthatīti vā yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkheyyā’’tiādinā (a. ni. 8.7) sattānaṃ taṃ taṃ hitapaṭipattiṃ yācitvāpi karuṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato sabbasatte īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati. Sabbopi cāyamattho saddasatthānusārato veditabbo.

    မဟာကာရုဏိကသ္သာတိ ယော ကရုဏာယ ကမ္ပိတဟဒယတ္တာ လောကဟိတတ္ထံ အတိဒုက္ကရကိရိယာယ အနေကပ္ပကာရံ တာဒိသံ သံသာရဒုက္ခမနုဘဝိတ္ဝာ အာဂတော, တသ္သ မဟာကာရုဏိကသ္သာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကိရတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခိတေသု ဝာ ကိရီယတိ ပသာရီယတီတိ ကရုဏာ။ အထ ဝာ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ, ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓေတိ, ဝိနာသေတိ ဝာ ပရသ္သ ဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝာ ကရုဏာ။ အထ ဝာ ကမိတိ သုခံ, တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗာဓေတီတိ။ ကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ ကာရုဏိကော ယထာ ‘‘ဒောဝာရိကော’’တိ။ ယထာ ဟိ ဒ္ဝာရဋ္ဌာနတော အညတ္ထ ဝတ္တမာနောပိ ဒ္ဝာရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကော ပုရိသော ဒ္ဝာရာနတိဝတ္တဝုတ္တိတာယ ဒ္ဝာရေ နိယုတ္တောတိ ‘‘ဒောဝာရိကော’’တိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ ဘဂဝာ မေတ္တာဒိဝသေန ကရုဏာဝိဟာရတော အညတ္ထ ဝတ္တမာနောပိ ကရုဏာနတိဝတ္တဝုတ္တိတာယ ကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ ‘‘ကာရုဏိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ မဟာပရိနိဗ္ဗာနာ လောကဟိတတ္ထမေဝ လောကနာထာ တိဋ္ဌန္တိ။ မဟန္တော ကာရုဏိကောတိ မဟာကာရုဏိကော။ သတိပိ ဘဂဝတော တဒညဂုဏာနမ္ပိ ဝသေန မဟန္တဘာဝေ ကာရုဏိကသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ဝုတ္တတ္တာ ကရုဏာဝသေနေတ္ထ မဟန္တဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘မဟာဝေယ္ယာကရဏော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ‘‘မဟာကာရုဏိကသ္သာ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန သတ္ထု မဟာကရုဏာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။

    Mahākāruṇikassāti yo karuṇāya kampitahadayattā lokahitatthaṃ atidukkarakiriyāya anekappakāraṃ tādisaṃ saṃsāradukkhamanubhavitvā āgato, tassa mahākāruṇikassāti attho. Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Dukkhitesu vā kirīyati pasārīyatīti karuṇā. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādheti, vināseti vā parassa dukkhanti attho. Paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā. Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibādhetīti. Karuṇāya niyuttoti kāruṇiko yathā ‘‘dovāriko’’ti. Yathā hi dvāraṭṭhānato aññattha vattamānopi dvārapaṭibaddhajīviko puriso dvārānativattavuttitāya dvāre niyuttoti ‘‘dovāriko’’ti vuccati, evaṃ bhagavā mettādivasena karuṇāvihārato aññattha vattamānopi karuṇānativattavuttitāya karuṇāya niyuttoti ‘‘kāruṇiko’’ti vuccati. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi yāva mahāparinibbānā lokahitatthameva lokanāthā tiṭṭhanti. Mahanto kāruṇikoti mahākāruṇiko. Satipi bhagavato tadaññaguṇānampi vasena mahantabhāve kāruṇikasaddasannidhānena vuttattā karuṇāvasenettha mahantabhāvo veditabbo yathā ‘‘mahāveyyākaraṇo’’ti. Evañca katvā ‘‘mahākāruṇikassā’’ti iminā padena puggalādhiṭṭhānena satthu mahākaruṇā vuttā hoti.

    အထ ဝာ ကရုဏာ ကရုဏာယနံ သီလံ ပကတိ ဧတသ္သာတိ ကာရုဏိကော, ပထဝီဖသ္သာဒယော ဝိယ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝာ ကရုဏာယနသဘာဝော သဘာဝဘူတကရုဏောတိ အတ္ထော။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ အထ ဝာ မဟာဝိသယတာယ မဟာနုဘာဝတာယ မဟာဗလတာယ စ မဟတီ ကရုဏာတိ မဟာကရုဏာ။ ဘဂဝတော ဟိ ကရုဏာ နိရဝသေသေသု သတ္တေသု ပဝတ္တတိ, ပဝတ္တမာနာ စ အနညသာဓာရဏာ ပဝတ္တတိ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒဉ္စ မဟန္တမေဝ သတ္တာနံ ဟိတသုခံ ဧကန္တတော နိပ္ဖာဒေတိ, မဟာကရုဏာယ နိယုတ္တောတိ မဟာကာရုဏိကောတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝာ မဟတီ ပသတ္ထာ ကရုဏာ အသ္သ အတ္ထီတိ မဟာကာရုဏိကော။ ပူဇာဝစနော ဟေတ္ထ မဟန္တသဒ္ဒော ‘‘မဟာပုရိသော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပသတ္ထာ စ ဘဂဝတော ကရုဏာ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝသေနပိ ပဝတ္တိတော အနညသာဓာရဏတ္တာတိ။

    Atha vā karuṇā karuṇāyanaṃ sīlaṃ pakati etassāti kāruṇiko, pathavīphassādayo viya kakkhaḷaphusanādisabhāvā karuṇāyanasabhāvo sabhāvabhūtakaruṇoti attho. Sesaṃ purimasadisameva. Atha vā mahāvisayatāya mahānubhāvatāya mahābalatāya ca mahatī karuṇāti mahākaruṇā. Bhagavato hi karuṇā niravasesesu sattesu pavattati, pavattamānā ca anaññasādhāraṇā pavattati, diṭṭhadhammikādibhedañca mahantameva sattānaṃ hitasukhaṃ ekantato nipphādeti, mahākaruṇāya niyuttoti mahākāruṇikoti sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Atha vā mahatī pasatthā karuṇā assa atthīti mahākāruṇiko. Pūjāvacano hettha mahantasaddo ‘‘mahāpuriso’’tiādīsu viya. Pasatthā ca bhagavato karuṇā mahākaruṇāsamāpattivasenapi pavattito anaññasādhāraṇattāti.

    ဧဝံ ကရုဏာမုခေန သင္ခေပတော သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ ထောမေတ္ဝာ ဣဒာနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ ‘‘အသမ္ဗုဓ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသမ္ဗုဓန္တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော, တသ္သ အသမ္ဗုဇ္ဈန္တော အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ အတ္ထော, ယထာသဘာဝံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေတုအတ္ထော ဟေတ္ထ အန္တသဒ္ဒော ‘‘ပဌန္တော နိသီဒတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ န္တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာယ အနိယမတော ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတန္တိ တသ္သ ဝိသေသနံ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသ္သ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓော, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓော’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ. ၁၉၂) နိဒ္ဒေသနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝာ သဝာသနာယ အညာဏနိဒ္ဒာယ အစ္စန္တဝိဂမတော, ဗုဒ္ဓိယာ ဝာ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝာတိ ဗုဒ္ဓော ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝာ ကသ္သစိပိ ဉေယ္ယဓမ္မသ္သ အနဝဗုဒ္ဓသ္သ အဘာဝေန ဉေယ္ယဝိသေသသ္သ ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝာတိ ဗုဒ္ဓော။ အတ္ထတော ပန ပာရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘူဉာဏေန သဟ ဝာသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓံသိတနိရဝသေသကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယ္ယဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓော။ ယထာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓောတိ ယော သော ဘဂဝာ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုသ္သုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ, တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ. ၁၉၂; စူဠနိ. ပာရာယနတ္ထုတိဂာထာနိဒ္ဒေသ ၉၇; ပဋိ. မ. ၁.၁၆၁)။ တေန ဧဝံ နိရုပမပ္ပဘာဝေန ဗုဒ္ဓေန နိသေဝိတံ ဂောစရာသေဝနာဘာဝနာသေဝနာဟိ ယထာရဟံ နိသေဝိတံ အနုဘူတန္တိ အတ္ထော။

    Evaṃ karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ thometvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘asambudha’’ntiādimāha. Tattha asambudhanti pubbakālakiriyāniddeso, tassa asambujjhanto appaṭivijjhantoti attho, yathāsabhāvaṃ appaṭivijjhanatoti vuttaṃ hoti. Hetuattho hettha antasaddo ‘‘paṭhanto nisīdatī’’tiādīsu viya. Yanti pubbakālakiriyāya aniyamato kammaniddeso. Buddhanisevitanti tassa visesanaṃ. Tattha buddhasaddassa tāva ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192) niddesanayena attho veditabbo. Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho jāgaraṇavikasanatthavasena. Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena ñeyyavisesassa kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho. Atthato pana pāramitāparibhāvito sayambhūñāṇena saha vāsanāya vihataviddhaṃsitaniravasesakileso mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimeyyaguṇagaṇādhāro khandhasantāno buddho. Yathāha ‘‘buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161). Tena evaṃ nirupamappabhāvena buddhena nisevitaṃ gocarāsevanābhāvanāsevanāhi yathārahaṃ nisevitaṃ anubhūtanti attho.

    တတ္ထ နိဗ္ဗာနံ ဂောစရာသေဝနာဝသေနေဝ နိသေဝိတံ, မဂ္ဂော ပန အတ္တနာ ဘာဝိတော စ ဘာဝနာသေဝနာဝသေန သေဝိတော, ပရေဟိ ဥပ္ပာဒိတာနိ ပန မဂ္ဂဖလာနိ စေတောပရိယဉာဏာဒိနာ ယဒာ ပရိဇာနာတိ, အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတာနိ ဝာ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒတိ, တဒာ ဂောစရာသေဝနာဝသေနပိ သေဝိတာနိ ဟောန္တိယေဝ။ ဧတ္ထ စ ပရိယတ္တိဓမ္မသ္သပိ ပရိယာယတော ဓမ္မဂ္ဂဟဏေန ဂဟဏေ သတိ သောပိ ဒေသနာသမ္မသနဉာဏဂောစရတာယ ဂောစရာသေဝနာယ သေဝိတောတိ သက္ကာ ဂဟေတုံ။ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ အဓိဂစ္ဆတိ, တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မသ္သပိ သစ္ဆိကိရိယာယ သမ္မသနပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ ယံ အသမ္ဗုဓံ အသမ္ဗုဇ္ဈန္တော အသစ္ဆိကရောန္တောတိ အတ္ထသမ္ဘဝတော သောပိ ဣဓ ဝုတ္တော ဧဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တမ္ပိ စ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ဘဝာဘဝံ ဂစ္ဆတိ, ပရိညာတဓမ္မဝိနယော ပန တဒတ္ထပဋိပတ္တိယာ သမ္မာပဋိပန္နော န စိရသ္သေဝ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရိသ္သတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –

    Tattha nibbānaṃ gocarāsevanāvaseneva nisevitaṃ, maggo pana attanā bhāvito ca bhāvanāsevanāvasena sevito, parehi uppāditāni pana maggaphalāni cetopariyañāṇādinā yadā parijānāti, attanā uppāditāni vā paccavekkhaṇañāṇena paricchindati, tadā gocarāsevanāvasenapi sevitāni hontiyeva. Ettha ca pariyattidhammassapi pariyāyato dhammaggahaṇena gahaṇe sati sopi desanāsammasanañāṇagocaratāya gocarāsevanāya sevitoti sakkā gahetuṃ. ‘‘Abhidhammanayasamuddaṃ adhigacchati, tīṇi piṭakāni sammasī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pariyattidhammassapi sacchikiriyāya sammasanapariyāyo labbhatīti yaṃ asambudhaṃ asambujjhanto asacchikarontoti atthasambhavato sopi idha vutto evāti daṭṭhabbaṃ. Tampi ca appaṭivijjhanto bhavābhavaṃ gacchati, pariññātadhammavinayo pana tadatthapaṭipattiyā sammāpaṭipanno na cirasseva dukkhassantaṃ karissati. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ယော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ၊ အပ္ပမတ္တော ဝိဟသ္သတိ။

    ‘‘Yo imasmiṃ dhammavinaye, appamatto vihassati;

    ပဟာယ ဇာတိသံသာရံ၊ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရိသ္သတီ’’တိ။ (ဒီ. နိ. ၂.၁၈၅; သံ. နိ. ၁.၁၈၅)။

    Pahāya jātisaṃsāraṃ, dukkhassantaṃ karissatī’’ti. (dī. ni. 2.185; saṃ. ni. 1.185);

    ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကေဟိပိ ဂောစရာသေဝနာဒိနာ သေဝိတာနိ ဟောန္တိ, တထာပိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ‘‘ဗုဒ္ဓနိသေဝိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသ္သ သာမညတော ဗုဒ္ဓာနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓာနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင္ဂဟော ဝုတ္တော။

    Ettha ca kiñcāpi maggaphalanibbānāni paccekabuddhabuddhasāvakehipi gocarāsevanādinā sevitāni honti, tathāpi ukkaṭṭhaparicchedavasena ‘‘buddhanisevita’’nti vuttaṃ. Kenaci pana buddhasaddassa sāmaññato buddhānubuddhapaccekabuddhānampi ettheva saṅgaho vutto.

    ဘဝာဘဝန္တိ အပရကာလကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော, ဘဝတော ဘဝန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ဘဝာဘဝန္တိ သုဂတိဒုဂ္ဂတိဝသေန ဟီနပဏီတဝသေန စ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တဉ္စ ဘဝန္တိ အတ္ထော။ ဝုဒ္ဓတ္ထောပိ ဟိ အ-ကာရော ဒိသ္သတိ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တသ္မာ အဘဝောတိ မဟာဘဝော ဝုစ္စတိ။ အထ ဝာ ဘဝောတိ ဝုဒ္ဓိ, အဘဝောတိ ဟာနိ။ ဘဝောတိ ဝာ သသ္သတဒိဋ္ဌိ, အဘဝောတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဘဝော စ အဘဝော စ ဘဝာဘဝော။ တံ ဘဝာဘဝံ။ ဂစ္ဆတီတိ အပရကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ဇီဝလောကောတိ သတ္တလောကော။ ဇီဝဂ္ဂဟဏေန ဟိ သင္ခာရဘာဇနလောကံ နိဝတ္တေတိ တသ္သ ဘဝာဘဝဂမနာသမ္ဘဝတော။ နမော အတ္ထူတိ ပာဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Bhavābhavanti aparakālakiriyāya kammaniddeso, bhavato bhavanti attho. Atha vā bhavābhavanti sugatiduggativasena hīnapaṇītavasena ca khuddakaṃ mahantañca bhavanti attho. Vuddhatthopi hi a-kāro dissati ‘‘asekkhā dhammā’’tiādīsu viya. Tasmā abhavoti mahābhavo vuccati. Atha vā bhavoti vuddhi, abhavoti hāni. Bhavoti vā sassatadiṭṭhi, abhavoti ucchedadiṭṭhi. Vuttappakāro bhavo ca abhavo ca bhavābhavo. Taṃ bhavābhavaṃ. Gacchatīti aparakālakiriyāniddeso. Jīvalokoti sattaloko. Jīvaggahaṇena hi saṅkhārabhājanalokaṃ nivatteti tassa bhavābhavagamanāsambhavato. Namo atthūti pāṭhaseso daṭṭhabbo.

    အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနောတိ ဓမ္မဝိသေသနံ။ တတ္ထ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ပူရေတုံ အယုတ္တဋ္ဌေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိ အဝိန္ဒိယံ နာမ, အလဒ္ဓဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တဗ္ဗိပရီတတော ကာယသုစရိတာဒိ ဝိန္ဒိယံ နာမ, တံ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ ဝာ အဝိဇ္ဇာ, ခန္ဓာနံ ရာသဋ္ဌံ, အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ, ဓာတူနံ သုညတဋ္ဌံ, ဣန္ဒ္ရိယာနံ အဓိပတိယဋ္ဌံ, သစ္စာနံ တထဋ္ဌံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိ ဝာ အဝိဇ္ဇာ, ဒုက္ခာဒီနံ ပီဠနာဒိဝသေန ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ အတ္ထံ အဝိဒိတံ ကရောတီတိပိ အဝိဇ္ဇာ, အန္တဝိရဟိတေ သံသာရေ သဗ္ဗယောနိဂတိဘဝဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝာသေသု သတ္တေ ဇဝာပေတီတိ ဝာ အဝိဇ္ဇာ, ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဣတ္ထိပုရိသာဒီသု ဇဝတိ, ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ခန္ဓာဒီသု န ဇဝတီတိ ဝာ အဝိဇ္ဇာ။ သာ အာဒိ ယေသံ တဏ္ဟာဒီနံ တေ အဝိဇ္ဇာဒယော, တေယေဝ ကိလိသ္သန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာတိ ကိလေသာ, တေယေဝ စ သတ္တာနံ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဇာလသဒိသာတိ ဇာလံ, တံ ဝိဒ္ဓံသေတိ သဗ္ဗသော ဝိနာသေတိ သီလေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ။ နနု စေတ္ထ သပရိယတ္တိကော နဝလောကုတ္တရဓမ္မော အဓိပ္ပေတော, တတ္ထ စ မဂ္ဂောယေဝ ကိလေသေ ဝိဒ္ဓံသေတိ, နေတရေတိ စေ? ဝုစ္စတေ။ မဂ္ဂသ္သပိ နိဗ္ဗာနမာဂမ္မ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနတော နိဗ္ဗာနမ္ပိ ကိလေသေ ဝိဒ္ဓံသေတိ နာမ, မဂ္ဂသ္သ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနကိစ္စံ ဖလေန နိပ္ဖန္နန္တိ ဖလမ္ပိ ‘‘ကိလေသဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသ္သ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ကိလေသဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝတ္တုမရဟတီတိ န ကောစိ ဒောသော။

    Avijjādikilesajālaviddhaṃsinoti dhammavisesanaṃ. Tattha avindiyaṃ vindatīti avijjā. Pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma, aladdhabbanti attho. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma, taṃ vindiyaṃ na vindatīti vā avijjā, khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññataṭṭhaṃ, indriyānaṃ adhipatiyaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ aviditaṃ karotīti vā avijjā, dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā, antavirahite saṃsāre sabbayonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti vā avijjā, paramatthato avijjamānesupi itthipurisādīsu javati, vijjamānesupi khandhādīsu na javatīti vā avijjā. Sā ādi yesaṃ taṇhādīnaṃ te avijjādayo, teyeva kilissanti etehi sattāti kilesā, teyeva ca sattānaṃ bandhanaṭṭhena jālasadisāti jālaṃ, taṃ viddhaṃseti sabbaso vināseti sīlenāti avijjādikilesajālaviddhaṃsī. Nanu cettha sapariyattiko navalokuttaradhammo adhippeto, tattha ca maggoyeva kilese viddhaṃseti, netareti ce? Vuccate. Maggassapi nibbānamāgamma kilesaviddhaṃsanato nibbānampi kilese viddhaṃseti nāma, maggassa kilesaviddhaṃsanakiccaṃ phalena nipphannanti phalampi ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vuccati. Pariyattidhammopi kilesaviddhaṃsanassa paccayattā ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vattumarahatīti na koci doso.

    ဓမ္မဝရသ္သ တသ္သာတိ ပုဗ္ဗေ အနိယမိတသ္သ နိယမဝစနံ။ တတ္ထ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စတူသု အပာယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော

    Dhammavarassa tassāti pubbe aniyamitassa niyamavacanaṃ. Tattha yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo.

    ‘‘ယေ ကေစိ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာသေ၊ န တေ ဂမိသ္သန္တိ အပာယဘူမိံ။

    ‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

    ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒေဝကာယံ ပရိပူရေသ္သန္တီ’’တိ။ (ဒီ. နိ. ၂.၃၃၂; သံ. နိ. ၁.၃၇) –

    Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37) –

    ဟိ ဝုတ္တံ။ သံသာရဒုက္ခေ ဝာ အပတမာနေ ကတ္ဝာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိယာ သတ္တက္ခတ္တုပရမတာဒိဝသေန သံသာရသ္သ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ အပာယာဒိနိဗ္ဗတ္တကကိလေသဝိဒ္ဓံသနဉ္စေတ္ထ ဓာရဏံ။ ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ အရိယမဂ္ဂော တသ္သ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယ နိဗ္ဗာနဉ္စာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယတော ဓာရေတိ, အရိယဖလံ ပန တံသမုစ္ဆိန္နကိလေသပဋိပ္ပသ္သမ္ဘနေန တဒနုဂုဏတာယ, ပရိယတ္တိဓမ္မော တဒဓိဂမဟေတုတာယာတိ ဥဘယံ ပရိယာယတော ဓာရေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဓမ္မောယေဝ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာဘာဝေန ဝရော ပဝရော အနုတ္တရောတိ ဓမ္မဝရော, တသ္သ ဓမ္မဝရသ္သ နမော အတ္ထူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္တာဝတာ စေတ္ထ အမ္ဟေဟိ သာရတ္ထော ပကာသိတော။ ယံ ပနေတ္ထ ကေနစိ ပပဉ္စိတံ, အမ္ဟေဟိ စ ဣဓ န ဒသ္သိတံ, န တံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဧတ္တကမ္ပိ အဝတ္ဝာ သာရတ္ထမေဝ ဒသ္သယိသ္သာမ။ ယတ္ထ ပန ကေနစိ အစ္စန္တဝိရုဒ္ဓံ လိခိတံ, တမ္ပိ ကတ္ထစိ ဒသ္သယိသ္သာမ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနော’’တိ ဧတေန သ္ဝာက္ခာတတာဒီဟိ ဓမ္မံ ထောမေတိ, ‘‘ဓမ္မဝရသ္သာ’’တိ ဧတေန အညသ္သ ဝိသိဋ္ဌသ္သ အဘာဝဒီပနတော ပရိပုဏ္ဏတာယ။ ပဌမေန ဝာ ပဟာနသမ္ပဒံ ဓမ္မသ္သ ဒသ္သေတိ, ဒုတိယေန ပဘာဝသမ္ပဒံ။

    Hi vuttaṃ. Saṃsāradukkhe vā apatamāne katvā dhāretīti dhammo maggaphaluppattiyā sattakkhattuparamatādivasena saṃsārassa paricchinnattā. Apāyādinibbattakakilesaviddhaṃsanañcettha dhāraṇaṃ. Evañca katvā ariyamaggo tassa tadatthasiddhihetutāya nibbānañcāti ubhayameva nippariyāyato dhāreti, ariyaphalaṃ pana taṃsamucchinnakilesapaṭippassambhanena tadanuguṇatāya, pariyattidhammo tadadhigamahetutāyāti ubhayaṃ pariyāyato dhāretīti veditabbaṃ. Vuttappakāro dhammoyeva attano uttaritarābhāvena varo pavaro anuttaroti dhammavaro, tassa dhammavarassa namo atthūti sambandho. Ettāvatā cettha amhehi sārattho pakāsito. Yaṃ panettha kenaci papañcitaṃ, amhehi ca idha na dassitaṃ, na taṃ sārato paccetabbaṃ. Ito paresupi evameva daṭṭhabbaṃ. Tasmā ito paṭṭhāya ettakampi avatvā sāratthameva dassayissāma. Yattha pana kenaci accantaviruddhaṃ likhitaṃ, tampi katthaci dassayissāma. Ettha ca ‘‘avijjādikilesajālaviddhaṃsino’’ti etena svākkhātatādīhi dhammaṃ thometi, ‘‘dhammavarassā’’ti etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanato paripuṇṇatāya. Paṭhamena vā pahānasampadaṃ dhammassa dasseti, dutiyena pabhāvasampadaṃ.

    ဧဝံ သင္ခေပေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတ္ဝာ ဣဒာနိ အရိယသင္ဃံ ထောမေတုံ ‘‘ဂုဏေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဂုဏေဟီ’’တိ ပဒသ္သ ‘‘ယုတ္တော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒာနိ ယေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တော, တေ ဒသ္သေန္တော ‘‘သီလသမာဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလာဒိ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သမာဓီတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိ။ သမာဓိသီသေန ဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒယော ဝုတ္တာ။ ပညာတိ မဂ္ဂပညာ။ ဝိမုတ္တိ စ ဝိမုတ္တိဉာဏဉ္စ ဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသနယေန ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒပရိယာယေန ပဘုတိသဒ္ဒေန ဝာ ဝိမုတ္တိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တီတိ ဖလံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန ဆဠဘိညာစတုပဋိသမ္ဘိဒာဒယော ဂုဏာ သင္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ သီလာဒယော ဂုဏာ လောကိယာ လောကုတ္တရာ စ ယထာသမ္ဘဝံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတ္ထ ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘သီလာဒယော ကိဉ္စာပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ယထာသမ္ဘဝံ လဗ္ဘန္တိ, တထာပိ အန္တေ ‘အရိယသင္ဃ’န္တိ ဝစနတော သီလာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မက္ခန္ဓာ လောကုတ္တရာဝာ’’တိ, တံ တသ္သ မတိမတ္တံ။ န ဟိ အရိယသင္ဃသ္သ လောကိယဂုဏေဟိပိ ထောမနာယ ကောစိ ဒောသော ဒိသ္သတိ, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသ္သပိ တာဝ လောကိယလောကုတ္တရဂုဏေဟိ ထောမနာ ဟောတိ, ကိမင္ဂံ ပန အရိယသင္ဃသ္သာတိ။

    Evaṃ saṅkhepeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘guṇehī’’tiādimāha. ‘‘Guṇehī’’ti padassa ‘‘yutto’’ti iminā sambandho. Idāni yehi guṇehi yutto, te dassento ‘‘sīlasamādhī’’tiādimāha. Tattha catupārisuddhisīlādi ‘‘sīla’’nti vuccati. Samādhīti paṭhamajjhānādi. Samādhisīsena hi paṭhamajjhānādayo vuttā. Paññāti maggapaññā. Vimutti ca vimuttiñāṇañca vimuttivimuttiñāṇanti vattabbe ekadesasarūpekasesanayena ‘‘vimuttiñāṇa’’nti vuttaṃ. Ādisaddapariyāyena pabhutisaddena vā vimuttiggahaṇaṃ veditabbaṃ. Tattha vimuttīti phalaṃ. Vimuttiñāṇanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Pabhuti-saddena chaḷabhiññācatupaṭisambhidādayo guṇā saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca sīlādayo guṇā lokiyā lokuttarā ca yathāsambhavaṃ niddiṭṭhāti veditabbā. Yaṃ panettha kenaci vuttaṃ ‘‘sīlādayo kiñcāpi lokiyalokuttarā yathāsambhavaṃ labbhanti, tathāpi ante ‘ariyasaṅgha’nti vacanato sīlādayo cattāro dhammakkhandhā lokuttarāvā’’ti, taṃ tassa matimattaṃ. Na hi ariyasaṅghassa lokiyaguṇehipi thomanāya koci doso dissati, sabbaññubuddhassapi tāva lokiyalokuttaraguṇehi thomanā hoti, kimaṅgaṃ pana ariyasaṅghassāti.

    ကုသလတ္ထိကာနံ ဇနာနံ ပုညသ္သ ဝုဒ္ဓိယာ ခေတ္တသဒိသတ္တာ ခေတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဇနာနံ ကုသလတ္ထိကာန’’န္တိ။ ခိတ္တံ ဗီဇံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန တာယတီတိ ဟိ ခေတ္တံ, ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏဝိရုဟနဘူမိ, တံသဒိသတ္တာ အရိယသင္ဃောပိ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ အရိယသင္ဃသ္သ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝံ ဒီပေတိ။ ‘‘အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကသ္သာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ န္တိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ယော’’တိ အနိယမေန ဝုတ္တသ္သ နိယမဝစနံ။ အရိယသင္ဃန္တိ ဧတ္ထ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ, အနယေ န ဣရိယနတော, အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝာ သဒေဝကေန လောကေန သရဏန္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ။ အရိယာနံ သင္ဃော သမူဟောတိ အရိယသင္ဃော။ အထ ဝာ အရိယော စ သော ယထာဝုတ္တနယေန သင္ဃော စ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝတောတိ အရိယသင္ဃော, အဋ္ဌ အရိယပုဂ္ဂလာ။ တံ အရိယသင္ဃံ။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သင္ဃရတနာဓီနောတိ အရိယသင္ဃသ္သ ဗဟူပကာရတံ ဒသ္သေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ နမာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Kusalatthikānaṃ janānaṃ puññassa vuddhiyā khettasadisattā khettanti āha ‘‘khettaṃ janānaṃ kusalatthikāna’’nti. Khittaṃ bījaṃ mahapphalabhāvakaraṇena tāyatīti hi khettaṃ, pubbaṇṇāparaṇṇaviruhanabhūmi, taṃsadisattā ariyasaṅghopi ‘‘khetta’’nti vuccati. Iminā ariyasaṅghassa anuttarapuññakkhettabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti hi vuttaṃ. Tanti pubbe ‘‘yo’’ti aniyamena vuttassa niyamavacanaṃ. Ariyasaṅghanti ettha ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyā niruttinayena. Atha vā sadevakena lokena saraṇanti araṇīyato upagantabbato upagatānañca tadatthasiddhito ariyā. Ariyānaṃ saṅgho samūhoti ariyasaṅgho. Atha vā ariyo ca so yathāvuttanayena saṅgho ca diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvatoti ariyasaṅgho, aṭṭha ariyapuggalā. Taṃ ariyasaṅghaṃ. Bhagavato aparabhāge buddhadhammaratanānampi samadhigamo saṅgharatanādhīnoti ariyasaṅghassa bahūpakārataṃ dassetuṃ idheva ‘‘sirasā namāmī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ဧဝံ ဂာထာတ္တယေန သင္ခေပတော သကလဂုဏသံကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယသ္သ ပဏာမံ ကတ္ဝာ ဣဒာနိ တံ နိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော အာဟ ‘‘ဣစ္စေဝ’’မိစ္စာဒိ။ ဣစ္စေဝံ ယထာဝုတ္တနယေန အစ္စန္တံ ဧကန္တေန နမသ္သနေယ္ယံ နမသ္သိတဗ္ဗံ ရတနတ္တယံ နမသ္သမာနော ကာယဝာစာစိတ္တေဟိ ဝန္ဒမာနော အဟံ ဝိပုလံ ယံ ပုညာဘိသန္ဒံ အလတ္ထန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓာဒယော ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ။ တေသဉ္ဟိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝာ’’တိအာဒိနာ ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇေန္တသ္သ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပာမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –

    Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento āha ‘‘icceva’’miccādi. Iccevaṃ yathāvuttanayena accantaṃ ekantena namassaneyyaṃ namassitabbaṃ ratanattayaṃ namassamāno kāyavācācittehi vandamāno ahaṃ vipulaṃ yaṃ puññābhisandaṃ alatthanti sambandho. Tattha buddhādayo ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Tesañhi ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā yathābhūtaguṇe āvajjentassa amatādhigamahetubhūtaṃ anappakaṃ pītipāmojjaṃ uppajjati. Yathāha –

    ‘‘ယသ္မိံ, မဟာနာမ, သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုသ္သရတိ, နေဝသ္သ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န ဒောသပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ, ဥဇုဂတမေဝသ္သ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ, ဥဇုဂတစိတ္တော ခော ပန, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ, လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပာမောဇ္ဇံ, ပမုဒိတသ္သ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ. နိ. ၁၁.၁၁)။

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hoti, ujugatacitto kho pana, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyatī’’tiādi (a. ni. 11.11).

    စိတ္တီကတာဒိဘာဝော ဝာ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –

    Cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒသ္သနံ။

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ. နိ. အဋ္ဌ. ၂.၃၃)။

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33);

    စိတ္တီကတဘာဝာဒယော စ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓာဒီသုယေဝ လဗ္ဘန္တီတိ။

    Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsuyeva labbhantīti.

    ‘‘ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညရာသိံ ပုညပ္ပဝတ္တံ ဝာ’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ပန စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညာဘိနိသံသ’’န္တိပိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညနဒိံ, ပုညပ္ပဝာဟန္တိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တိယမာနဉ္ဟိ ပုညံ အဘိသန္ဒနဋ္ဌေန ‘‘ပုညာဘိသန္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝ သာရတ္ထပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယဋ္ဌကထာယ (သံ. နိ. အဋ္ဌ. ၃.၅.၁၀၂၇) –

    ‘‘Puññābhisandanti puññarāsiṃ puññappavattaṃ vā’’ti mahāgaṇṭhipade vuttaṃ. Majjhimagaṇṭhipade pana cūḷagaṇṭhipade ca ‘‘puññābhisandanti puññābhinisaṃsa’’ntipi attho vutto. Puññābhisandanti puññanadiṃ, puññappavāhanti evaṃ panettha attho veditabbo. Avicchedena pavattiyamānañhi puññaṃ abhisandanaṭṭhena ‘‘puññābhisando’’ti vuccati. Teneva sāratthapakāsiniyā saṃyuttanikāyaṭṭhakathāya (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1027) –

    ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုညာဘိသန္ဒာ ကုသလာဘိသန္ဒာ သုခသ္သာဟာရာ။ ကတမေ စတ္တာရော? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတိ ‘ဣတိပိ သော ဘဂဝာ။ပေ.။ ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ’တိ, အယံ ပဌမော ပုညာဘိသန္ဒော ကုသလာဘိသန္ဒော သုခသ္သာဟာရော’’တိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၂၇) –

    ‘‘Cattārome, bhikkhave, puññābhisandā kusalābhisandā sukhassāhārā. Katame cattāro? Idha, bhikkhave, ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti ‘itipi so bhagavā…pe… buddho bhagavā’ti, ayaṃ paṭhamo puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro’’ti (saṃ. ni. 5.1027) –

    ဧဝမာဒိကာယ ပာဠိယာ အတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပုညာဘိသန္ဒာ ကုသလာဘိသန္ဒာတိ ပုညနဒိယော ကုသလနဒိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘ပုညာဘိသန္ဒန္တိ ပုညဖလ’’န္တိ, တံ န သုန္ဒရံ ။ န ဟိ ရတနတ္တယံ နမသ္သမာနော တသ္မိံ ခဏေ ပုညဖလံ အလတ္ထ, ကိန္တု အနပ္ပကံ ပုညရာသိံ တဒာ အလဘိ, တသ္သ စ ဖလံ ပရလောကဘာဂီ, ဒိဋ္ဌဓမ္မေ တု အန္တရာယဝိဃာတော တသ္သ စ ပုညသ္သ အာနိသံသမတ္တကံ, ‘‘တသ္သာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယော’’တိ စ ဝုတ္တံ, န စ ပုညဖလေ အနုပ္ပန္နေ တသ္သာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယဘာဝော န သိဇ္ဈတိ, န စေတံ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ အဟောသိ။ တသ္မာ တသ္သ မဟတော ပုညပ္ပဝာဟသ္သ အာနုဘာဝေန ဟတန္တရာယောတိ အယမေဝ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ အထာပိ ပဏာမကိရိယာယ ဇနိတတ္တာ ပုညမေဝ ပုညဖလန္တိ တသ္သာဓိပ္ပာယော သိယာ, ဧဝံ သတိ ယုဇ္ဇေယ္ယ။ သော စ ပုညပ္ပဝာဟော န အပ္ပမတ္တကော, အထ ခော မဟန္တောယေဝာတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဝိပုလ’’န္တိ, မဟန္တံ အနပ္ပကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အလတ္ထန္တိ အလဘိံ, ပာပုဏိန္တိ အတ္ထော။

    Evamādikāya pāḷiyā atthaṃ dassento ‘‘puññābhisandā kusalābhisandāti puññanadiyo kusalanadiyo’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘puññābhisandanti puññaphala’’nti, taṃ na sundaraṃ . Na hi ratanattayaṃ namassamāno tasmiṃ khaṇe puññaphalaṃ alattha, kintu anappakaṃ puññarāsiṃ tadā alabhi, tassa ca phalaṃ paralokabhāgī, diṭṭhadhamme tu antarāyavighāto tassa ca puññassa ānisaṃsamattakaṃ, ‘‘tassānubhāvena hatantarāyo’’ti ca vuttaṃ, na ca puññaphale anuppanne tassānubhāvena hatantarāyabhāvo na sijjhati, na cetaṃ tasmiṃyeva khaṇe diṭṭhadhammavedanīyaṃ ahosi. Tasmā tassa mahato puññappavāhassa ānubhāvena hatantarāyoti ayameva attho yujjati. Athāpi paṇāmakiriyāya janitattā puññameva puññaphalanti tassādhippāyo siyā, evaṃ sati yujjeyya. So ca puññappavāho na appamattako, atha kho mahantoyevāti dassento āha ‘‘vipula’’nti, mahantaṃ anappakanti vuttaṃ hoti. Alatthanti alabhiṃ, pāpuṇinti attho.

    တသ္သာနုဘာဝေနာတိ တသ္သ ယထာဝုတ္တသ္သ ပုညပ္ပဝာဟသ္သ အာနုဘာဝေန ဗလေန။ ဟတန္တရာယောတိ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနသ္သ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော။ ပဏာမပယောဇနေ ဝုတ္တဝိဓိနာ ဟတော ဝိဒ္ဓသ္တော အန္တရာယော ဥပဒ္ဒဝော အသ္သာတိ ဟတန္တရာယော။ အသ္သ ‘‘ဝဏ္ဏယိသ္သံ ဝိနယ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော, ဟတန္တရာယော ဟုတ္ဝာ ဝိနယံ ဝဏ္ဏယိသ္သန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန တသ္သ ပုညပ္ပဝာဟသ္သ အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ ရတနတ္တယသ္သ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝာနံ ဟနနေ သမတ္ထတံ ဒီပေတိ။

    Tassānubhāvenāti tassa yathāvuttassa puññappavāhassa ānubhāvena balena. Hatantarāyoti taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho. Paṇāmapayojane vuttavidhinā hato viddhasto antarāyo upaddavo assāti hatantarāyo. Assa ‘‘vaṇṇayissaṃ vinaya’’nti iminā sambandho, hatantarāyo hutvā vinayaṃ vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Etena tassa puññappavāhassa attano pasādasampattiyā ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā atthasaṃvaṇṇanāya upaghātakaupaddavānaṃ hanane samatthataṃ dīpeti.

    ဧဝံ ရတနတ္တယသ္သ နိပစ္စကာရကရဏေ ပယောဇနံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ယသ္သ ဝိနယပိဋကသ္သ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော, တသ္သ တာဝ ဘဂဝတော သာသနသ္သ မူလပတိဋ္ဌာနဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ တမ္ပိ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ဌိတေ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌိတသ္သ သုသဏ္ဌိတသ္သ ဘဂဝတော သာသနံ ယသ္မိံ ဌိတေ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယသ္မိန္တိ ယသ္မိံ ဝိနယပိဋကေ။ ဌိတေတိ ပာဠိတော စ အတ္ထတော စ အနူနံ ဟုတ္ဝာ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဌိတေတိ အတ္ထော။ သာသနန္တိ အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာသင္ခာတသိက္ခတ္တယသင္ဂဟိတံ သာသနံ။ အဋ္ဌိတသ္သာတိ ကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂသင္ခာတေ အန္တဒ္ဝယေ အဋ္ဌိတသ္သာတိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ ခ္ဝာဟံ, အာဝုသော, အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စတ္ထော တီသုပိ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တောယေဝ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဋ္ဌိတသ္သာတိ ပရိနိဗ္ဗုတသ္သပိ ဘဂဝတော’’တိ ဝုတ္တံ။

    Evaṃ ratanattayassa nipaccakārakaraṇe payojanaṃ dassetvā idāni yassa vinayapiṭakassa atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo, tassa tāva bhagavato sāsanassa mūlapatiṭṭhānabhāvaṃ dassetvā tampi thomento āha ‘‘yasmiṃ ṭhite’’tiādi. Aṭṭhitassa susaṇṭhitassa bhagavato sāsanaṃ yasmiṃ ṭhite patiṭṭhitaṃ hotīti yojetabbaṃ. Tattha yasminti yasmiṃ vinayapiṭake. Ṭhiteti pāḷito ca atthato ca anūnaṃ hutvā lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena ṭhiteti attho. Sāsananti adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātasikkhattayasaṅgahitaṃ sāsanaṃ. Aṭṭhitassāti kāmasukhallikattakilamathānuyogasaṅkhāte antadvaye aṭṭhitassāti attho. ‘‘Appatiṭṭhaṃ khvāhaṃ, āvuso, anāyūhaṃ oghamatari’’nti (saṃ. ni. 1.1) hi vuttaṃ. Ayañcattho tīsupi sīhaḷagaṇṭhipadesu vuttoyeva. Gaṇṭhipade pana ‘‘aṭṭhitassāti parinibbutassapi bhagavato’’ti vuttaṃ.

    ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ တေသုယေဝ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ။ သုသဏ္ဌိတသ္သာတိ ဧတ္ထ တာဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗ္ယဉ္ဇနေဟိ သမန္နာဂမနဝသေန သုသဏ္ဌာနသ္သာတိ အတ္ထော။ အနေန အသ္သ ရူပကာယသမ္ပတ္တိံ နိဒသ္သေတီ’’တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ယထာဌာနေ ပတိဋ္ဌိတေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ရူပကာယေန သုသဏ္ဌိတော, ကာယဝင္ကာဒိရဟိတတ္တာ တာဒိလက္ခဏသမန္နာဂတတ္တာ စ နာမကာယေနပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘စတုဗ္ရဟ္မဝိဟာရဝသေန သတ္တေသု သုဋ္ဌု သမ္မာ စ ဌိတသ္သာတိ အတ္ထဝသေန ဝာ သုသဏ္ဌိတသ္သ။ သုသဏ္ဌိတတ္တာ ဟေသ ကေဝလံ သတ္တာနံ ဒုက္ခံ အပနေတုကာမော ဟိတံ ဥပသံဟရိတုကာမော သမ္ပတ္တိယာ စ ပမုဒိတော အပက္ခပတိတော စ ဟုတ္ဝာ ဝိနယံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာဓိကာရေ သာရုပ္ပာယ ထုတိယာ ထောမေန္တော အာဟ ‘သုသဏ္ဌိတသ္သာ’’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တတ္ထော အဓိပ္ပေတာဓိကာရာနုရူပော န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနေတ္ထ အမ္ဟာကံ ခန္တိ – ယထာဝုတ္တကာမသုခလ္လိကာဒိအန္တဒ္ဝယေ အဋ္ဌိတတ္တာယေဝ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒာယ သမ္မာ ဌိတတ္တာ သုသဏ္ဌိတသ္သာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ။ ဧဝဉ္ဟိ သတိ အာရမ္ဘာနုရူပထောမနာ ကတာ ဟောတိ ယထာဝုတ္တအန္တဒ္ဝယံ ဝိဝဇ္ဇေတ္ဝာ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒာယ ဝိနယပညတ္တိယာယေဝ ယေဘုယ္ယေန ပကာသနတော။

    Patiṭṭhitaṃ hotīti tesuyeva lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena patiṭṭhitaṃ hoti. Susaṇṭhitassāti ettha tāva tīsupi gaṇṭhipadesu idaṃ vuttaṃ ‘‘dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanehi samannāgamanavasena susaṇṭhānassāti attho. Anena assa rūpakāyasampattiṃ nidassetī’’ti. Gaṇṭhipade pana ‘‘yathāṭhāne patiṭṭhitehi lakkhaṇehi samannāgatattā rūpakāyena susaṇṭhito, kāyavaṅkādirahitattā tādilakkhaṇasamannāgatattā ca nāmakāyenapī’’ti vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘catubrahmavihāravasena sattesu suṭṭhu sammā ca ṭhitassāti atthavasena vā susaṇṭhitassa. Susaṇṭhitattā hesa kevalaṃ sattānaṃ dukkhaṃ apanetukāmo hitaṃ upasaṃharitukāmo sampattiyā ca pamudito apakkhapatito ca hutvā vinayaṃ deseti. Tasmā imasmiṃ vinayasaṃvaṇṇanādhikāre sāruppāya thutiyā thomento āha ‘susaṇṭhitassā’’’ti vatvā ‘‘gaṇṭhipadesu vuttattho adhippetādhikārānurūpo na hotī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – yathāvuttakāmasukhallikādiantadvaye aṭṭhitattāyeva majjhimāya paṭipadāya sammā ṭhitattā susaṇṭhitassāti evamattho gahetabboti. Evañhi sati ārambhānurūpathomanā katā hoti yathāvuttaantadvayaṃ vivajjetvā majjhimāya paṭipadāya vinayapaññattiyāyeva yebhuyyena pakāsanato.

    န္တိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ယသ္မိ’’န္တိ အနိယမေတ္ဝာ ဝုတ္တသ္သ နိယမဝစနံ, တသ္သ ‘‘ဝိနယ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အသမ္မိသ္သန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော, နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသမ္မိသ္သံ ကတ္ဝာ အနာကုလံ ကတ္ဝာ ဝဏ္ဏယိသ္သန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အနုရူပသ္သ ကာလမတ္တသ္သပိ ဓမ္မသေနာပတိသာရိပုတ္တတ္ထေရသဒိသေနပိ ဒုဝိညေယ္ယဘာဝတော ကေဝလံ ဗုဒ္ဓဝိသယံ ဝိနယပိဋကံ အတ္တနော ဗလေန ဝဏ္ဏယိသ္သာမီတိ ဝစနမတ္တမ္ပိ အညေဟိ ဝတ္တုမသက္ကုဏေယ္ယတ္တာ ‘‘နိသ္သာယ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝ’’န္တိ အာဟ။ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝော နာမ အတ္ထတော ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ သံဝဏ္ဏိတာ အဋ္ဌကထာ, တတောယေဝ စ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝော အဋ္ဌကထာ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ သံဝဏ္ဏိတံ အဋ္ဌကထံ နိသ္သာယ ဝဏ္ဏယိသ္သံ, န အတ္တနောယေဝ ဗလံ နိသ္သာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

    Tanti pubbe ‘‘yasmi’’nti aniyametvā vuttassa niyamavacanaṃ, tassa ‘‘vinaya’’nti iminā sambandho. Asammissanti bhāvanapuṃsakaniddeso, nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ katvā anākulaṃ katvā vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Sikkhāpadapaññattiyā anurūpassa kālamattassapi dhammasenāpatisāriputtattherasadisenapi duviññeyyabhāvato kevalaṃ buddhavisayaṃ vinayapiṭakaṃ attano balena vaṇṇayissāmīti vacanamattampi aññehi vattumasakkuṇeyyattā ‘‘nissāya pubbācariyānubhāva’’nti āha. Pubbācariyānubhāvo nāma atthato pubbācariyehi saṃvaṇṇitā aṭṭhakathā, tatoyeva ca ‘‘pubbācariyānubhāvo aṭṭhakathā’’ti sabbattha gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Tasmā pubbācariyehi saṃvaṇṇitaṃ aṭṭhakathaṃ nissāya vaṇṇayissaṃ, na attanoyeva balaṃ nissāyāti vuttaṃ hoti.

    အထ ‘‘ပောရာဏဋ္ဌကထာသု ဝိဇ္ဇမာနာသု ပုန ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ ကိံ ပယောဇန’’န္တိ ယော ဝဒေယ္ယ, တသ္သ ပောရာဏဋ္ဌကထာယ အနူနဘာဝံ အတ္တနော စ သံဝဏ္ဏနာယ ပယောဇနံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမန္တိ ဧကန္တေန, ယထိစ္ဆကံ ဝာ, သဗ္ဗသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တသ္သ ‘‘သံဝဏ္ဏိတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကာမံ သံဝဏ္ဏိတောယေဝ, နော န သံဝဏ္ဏိတောတိ အတ္ထော။ ကေဟိ ပန သော ဝိနယော သံဝဏ္ဏိတောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟီ’’တိ။ မဟာကသ္သပတ္ထေရာဒယော ပုဗ္ဗာစရိယာ ဧဝ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥတ္တမဋ္ဌေန စ အာသဘာ, တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကီဒိသာ ပနေတေ ပုဗ္ဗာစရိယာတိ အာဟ ‘‘ဉာဏမ္ဗူ’’တိအာဒိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏသင္ခာတေန အမ္ဗုနာ သလိလေန နိဒ္ဓောတာနိ နိသ္သေသတော အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပာဒနေန ဓောတာနိ ဝိက္ခာလိတာနိ ဝိသောဓိတာနိ ရာဂာဒီနိ တီဏိ မလာနိ ကာမာသဝာဒယော စ စတ္တာရော အာသဝာ ယေဟိ တေ ဉာဏမ္ဗုနိဒ္ဓာတမလာသဝာ, တေဟီတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ စ န ကေဝလံ ဧတေသု အာစရိယဘာဝောယေဝ, အထ ခော ရာဂာဒိမလရဟိတာ ခီဏာသဝာ ဝိသုဒ္ဓသတ္တာ ဧတေတိ ဒသ္သေတိ။

    Atha ‘‘porāṇaṭṭhakathāsu vijjamānāsu puna vinayasaṃvaṇṇanāya kiṃ payojana’’nti yo vadeyya, tassa porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ attano ca saṃvaṇṇanāya payojanaṃ dassento ‘‘kāmañcā’’tiādimāha. Kāmanti ekantena, yathicchakaṃ vā, sabbasoti vuttaṃ hoti, tassa ‘‘saṃvaṇṇito’’ti iminā sambandho. Kāmaṃ saṃvaṇṇitoyeva, no na saṃvaṇṇitoti attho. Kehi pana so vinayo saṃvaṇṇitoti āha ‘‘pubbācariyāsabhehī’’ti. Mahākassapattherādayo pubbācariyā eva akampiyaṭṭhena uttamaṭṭhena ca āsabhā, tehi pubbācariyāsabhehīti vuttaṃ hoti. Kīdisā panete pubbācariyāti āha ‘‘ñāṇambū’’tiādi. Aggamaggañāṇasaṅkhātena ambunā salilena niddhotāni nissesato āyatiṃ anuppattidhammatāpādanena dhotāni vikkhālitāni visodhitāni rāgādīni tīṇi malāni kāmāsavādayo ca cattāro āsavā yehi te ñāṇambuniddhātamalāsavā, tehīti attho. Iminā ca na kevalaṃ etesu ācariyabhāvoyeva, atha kho rāgādimalarahitā khīṇāsavā visuddhasattā eteti dasseti.

    ခီဏာသဝဘာဝေပိ န ဧတေ သုက္ခဝိပသ္သကာ, အထ ခော ဧဝရူပေဟိပိ အာနုဘာဝေဟိ သမန္နာဂတာတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာပဋိသမ္ဘိဒေဟီ’’တိ။ ဝိသုဒ္ဓာ အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓာ ဝိဇ္ဇာ စတသ္သော စ ပဋိသမ္ဘိဒာ ယေသံ တေ ဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာပဋိသမ္ဘိဒာ, တေဟိ။ ဧကဒေသေန ပဋိသမ္ဘိဒံ အပ္ပတ္တာနံ အရိယာနမေဝ အဘာဝတော ဧတေဟိ အဓိဂတပဋိသမ္ဘိဒာ ပဋုတရလဒ္ဓပ္ပဘေဒာတိ ဒသ္သေတုံ ဝိသုဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဝိဇ္ဇာတိ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ, အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ဝာ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပုဗ္ဗေနိဝာသဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏဉ္စာတိ ဣမာ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ။ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ပန –

    Khīṇāsavabhāvepi na ete sukkhavipassakā, atha kho evarūpehipi ānubhāvehi samannāgatāti dassento āha ‘‘visuddhavijjāpaṭisambhidehī’’ti. Visuddhā accantaparisuddhā vijjā catasso ca paṭisambhidā yesaṃ te visuddhavijjāpaṭisambhidā, tehi. Ekadesena paṭisambhidaṃ appattānaṃ ariyānameva abhāvato etehi adhigatapaṭisambhidā paṭutaraladdhappabhedāti dassetuṃ visuddhaggahaṇaṃ kataṃ. Vijjāti tisso vijjā, aṭṭha vijjā vā. Tattha dibbacakkhuñāṇaṃ pubbenivāsañāṇaṃ āsavakkhayañāṇañcāti imā tisso vijjā. Aṭṭha vijjā pana –

    ‘‘ဝိပသ္သနာဉာဏမနောမယိဒ္ဓိ ၊

    ‘‘Vipassanāñāṇamanomayiddhi ,

    ဣဒ္ဓိပ္ပဘေဒောပိ စ ဒိဗ္ဗသောတံ။

    Iddhippabhedopi ca dibbasotaṃ;

    ပရသ္သ စေတောပရိယာယဉာဏံ၊

    Parassa cetopariyāyañāṇaṃ,

    ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုဂတဉ္စ ဉာဏံ။

    Pubbenivāsānugatañca ñāṇaṃ;

    ဒိဗ္ဗဉ္စ စက္ခာသဝသင္ခယော စ၊

    Dibbañca cakkhāsavasaṅkhayo ca,

    ဧတာနိ ဉာဏာနိ ဣဓဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ’’တိ။ –

    Etāni ñāṇāni idhaṭṭha vijjā’’ti. –

    ဧဝံ ဝိပသ္သနာဉာဏမနောမယိဒ္ဓီဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဆ အဘိညာယေဝ။ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာတိ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ။ တတ္ထ သင္ခေပတော ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ, ဟေတုမ္ဟိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ, ဟေတုဟေတုဖလာနုရူပံ ဝောဟာရေသု ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ, ဣဒံ ဉာဏံ ဣမမတ္ထံ ဇောတယတီတိ ဣမိနာ အာကာရေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု တီသု ဉာဏေသု ပဝတ္တဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဧတာသံ ပန ဝိတ္ထာရကထာ အတိပပဉ္စဘာဝတော ဣဓ န ဝုစ္စတိ။ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တာနံ သဒ္ဓမ္မေသု ဆေကဘာဝတော အာဟ ‘‘သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တာနမ္ပိ ဓမ္မေသု အဘိယောဂဝသေန ဝိသေသော ဟောတီတိ လဒ္ဓပဋိသမ္ဘိဒာသု သာတိသယတံ ဒသ္သေတုံ အာဟာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟီတိ ပိဋကတ္တယသင္ခာတသ္သ သဒ္ဓမ္မသ္သ သံဝဏ္ဏနေ သဗ္ဗသော အတ္ထပ္ပကာသနေ ကောဝိဒေဟိ ဆေကေဟိ, ကုသလေဟီတိ အတ္ထော။

    Evaṃ vipassanāñāṇamanomayiddhīhi saddhiṃ pariggahitā cha abhiññāyeva. Atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidāti catasso paṭisambhidā. Tattha saṅkhepato hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, hetuhetuphalānurūpaṃ vohāresu ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, idaṃ ñāṇaṃ imamatthaṃ jotayatīti iminā ākārena heṭṭhā vuttesu tīsu ñāṇesu pavattañāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Etāsaṃ pana vitthārakathā atipapañcabhāvato idha na vuccati. Paṭisambhidāppattānaṃ saddhammesu chekabhāvato āha ‘‘saddhammasaṃvaṇṇanakovidehī’’ti. ‘‘Paṭisambhidāppattānampi dhammesu abhiyogavasena viseso hotīti laddhapaṭisambhidāsu sātisayataṃ dassetuṃ āhā’’tipi vadanti. Saddhammasaṃvaṇṇanakovidehīti piṭakattayasaṅkhātassa saddhammassa saṃvaṇṇane sabbaso atthappakāsane kovidehi chekehi, kusalehīti attho.

    ကိလေသဇာလံ ပရိက္ခာရဗာဟုလ္လံ ဝာ သံလိခတိ တနုံ ကရောတီတိ သလ္လေခော။ ဣဓ ပန ခီဏာသဝာဓိကာရတ္တာ ပရိက္ခာရဗာဟုလ္လသ္သ သလ္လိခနဝသေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော, တတောယေဝ စ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘သလ္လေခိယေ ပရိမိတပရိက္ခာရဝုတ္တိယာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ သလ္လေခသ္သ ဘာဝော သလ္လေခိယံ, တသ္မိံ သလ္လေခိယေ, သလ္လေခပဋိပတ္တိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နောသုလဘူပမေဟီတိ အသုလဘူပမေဟိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယာ အသုကသဒိသာတိ တေသံ ဥပမာယ အနုစ္ဆဝိကပုဂ္ဂလာနံ ဒုလ္လဘတ္တာ နတ္ထိ သုလဘာ ဥပမာ ဧတေသန္တိ နောသုလဘူပမာ။ မဟာဝိဟာရသ္သာတိ စိတ္တလပဗ္ဗတအဘယဂိရိသေသနိကာယဒ္ဝယံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဓဇူပမေဟီတိ ရထသ္သ သဉ္ဇာနနဟေတုကံ ရထေ ဗဒ္ဓဓဇံ ဝိယ အဇာနန္တာနံ ‘‘အသုကေဟိ စ အသုကေဟိ စ ထေရေဟိ နိဝာသိတော မဟာဝိဟာရော နာမာ’’တိ ဧဝံ မဟာဝိဟာရသ္သ သဉ္ဇာနနဟေတုတ္တာ မဟာဝိဟာရသ္သ ဓဇူပမေဟိ။ သံဝဏ္ဏိတောတိ သမ္မာ အနူနံ ကတ္ဝာ ဝဏ္ဏိတော။ သံဝဏ္ဏိတော အယံ ဝိနယောတိ ပဒစ္ဆေဒော ကာတဗ္ဗော။ စိတ္တေဟိ နယေဟီတိ အနေကပ္ပဘေဒနယတ္တာ ဝိစိတ္တေဟိ နယေဟိ။ သမ္ဗုဒ္ဓဝရန္ဝယေဟီတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဝရံ အနုဂတေဟိ, ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယာနုဂတေဟိ နယေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝာ ဗုဒ္ဓဝရံ အနုဂတေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။

    Kilesajālaṃ parikkhārabāhullaṃ vā saṃlikhati tanuṃ karotīti sallekho. Idha pana khīṇāsavādhikārattā parikkhārabāhullassa sallikhanavaseneva attho gahetabbo, tatoyeva ca gaṇṭhipade ‘‘sallekhiye parimitaparikkhāravuttiyā’’ti attho vutto. Sallekhassa bhāvo sallekhiyaṃ, tasmiṃ sallekhiye, sallekhapaṭipattiyanti vuttaṃ hoti. Nosulabhūpamehīti asulabhūpamehi sallekhapaṭipattiyā asukasadisāti tesaṃ upamāya anucchavikapuggalānaṃ dullabhattā natthi sulabhā upamā etesanti nosulabhūpamā. Mahāvihārassāti cittalapabbataabhayagirisesanikāyadvayaṃ paṭikkhipati. Dhajūpamehīti rathassa sañjānanahetukaṃ rathe baddhadhajaṃ viya ajānantānaṃ ‘‘asukehi ca asukehi ca therehi nivāsito mahāvihāro nāmā’’ti evaṃ mahāvihārassa sañjānanahetuttā mahāvihārassa dhajūpamehi. Saṃvaṇṇitoti sammā anūnaṃ katvā vaṇṇito. Saṃvaṇṇito ayaṃ vinayoti padacchedo kātabbo. Cittehi nayehīti anekappabhedanayattā vicittehi nayehi. Sambuddhavaranvayehīti sabbaññubuddhavaraṃ anugatehi, bhagavato adhippāyānugatehi nayehīti vuttaṃ hoti. Atha vā buddhavaraṃ anugatehi pubbācariyāsabhehīti sambandho kātabbo.

    ဧဝံ ပောရာဏဋ္ဌကထာယ အနူနဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ပယောဇနဝိသေသံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကိဉ္စာပိ ပုဗ္ဗာစရိယာသဘေဟိ ယထာဝုတ္တဂုဏဝိသိဋ္ဌေဟိ အယံ ဝိနယော သဗ္ဗသော ဝဏ္ဏိတော, တထာပိ တေသံ ဧသာ သံဝဏ္ဏနာ သီဟဠဒီပဝာသီနံ ဘာသာယ သင္ခတတ္တာ ရစိတတ္တာ ဒီပန္တရေ ဘိက္ခုဇနသ္သ သီဟဠဒီပတော အညဒီပဝာသိနော ဘိက္ခုဂဏသ္သ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ပယောဇနံ ယသ္မာ နာဘိသမ္ဘုဏာတိ န သမ္ပာဒေတိ န သာဓေတိ, တသ္မာ ဣမံ သံဝဏ္ဏနံ ပာဠိနယာနုရူပံ ကတ္ဝာ ဗုဒ္ဓသိရိတ္ထေရေန အဇ္ဈိဋ္ဌော ဣဒာနိ သမာရဘိသ္သန္တိ။ တတ္ထ သံဝဏ္ဏိယတိ အတ္ထော ဧတာယာတိ သံဝဏ္ဏနာ, အဋ္ဌကထာ။ သာ ပန ဓမ္မသင္ဂာဟကတ္ထေရေဟိ ပဌမံ တီဏိ ပိဋကာနိ သင္ဂာယိတ္ဝာ တသ္သ အတ္ထဝဏ္ဏနာနုရူပေနေဝ ဝာစနာမဂ္ဂံ အာရောပိတတ္တာ တိသ္သော သင္ဂီတိယော အာရုဠ္ဟောယေဝ ဗုဒ္ဓဝစနသ္သ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဘူတော ကထာမဂ္ဂော။ သောယေဝ စ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရေန တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဘတော, ပစ္ဆာ တမ္ဗပဏ္ဏိယေဟိ မဟာထေရေဟိ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ သင္ကရပရိဟရဏတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတော။ တေနာဟ ‘‘သီဟဠဒီပကေနာ’’တိအာဒိ။ သီဟသ္သ လာနတော ဂဟဏတော သီဟဠော, သီဟကုမာရော။ တံဝံသဇာတတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာနံ တေသံ နိဝာသတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပသ္သပိ သီဟဠဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော, တသ္မိံ သီဟဠဒီပေ ဘူတတ္တာ သီဟဠဒီပကေန ဝာက္ယေန ဝစနေန, သီဟဠဘာသာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

    Evaṃ porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ dassetvā idāni attano saṃvaṇṇanāya payojanavisesaṃ dassetuṃ ‘‘saṃvaṇṇanā’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – kiñcāpi pubbācariyāsabhehi yathāvuttaguṇavisiṭṭhehi ayaṃ vinayo sabbaso vaṇṇito, tathāpi tesaṃ esā saṃvaṇṇanā sīhaḷadīpavāsīnaṃ bhāsāya saṅkhatattā racitattā dīpantare bhikkhujanassa sīhaḷadīpato aññadīpavāsino bhikkhugaṇassa kiñci atthaṃ payojanaṃ yasmā nābhisambhuṇāti na sampādeti na sādheti, tasmā imaṃ saṃvaṇṇanaṃ pāḷinayānurūpaṃ katvā buddhasirittherena ajjhiṭṭho idāni samārabhissanti. Tattha saṃvaṇṇiyati attho etāyāti saṃvaṇṇanā, aṭṭhakathā. Sā pana dhammasaṅgāhakattherehi paṭhamaṃ tīṇi piṭakāni saṅgāyitvā tassa atthavaṇṇanānurūpeneva vācanāmaggaṃ āropitattā tisso saṅgītiyo āruḷhoyeva buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo. Soyeva ca mahāmahindattherena tambapaṇṇidīpaṃ ābhato, pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi nikāyantaraladdhīhi saṅkarapariharaṇatthaṃ sīhaḷabhāsāya ṭhapito. Tenāha ‘‘sīhaḷadīpakenā’’tiādi. Sīhassa lānato gahaṇato sīhaḷo, sīhakumāro. Taṃvaṃsajātatāya tambapaṇṇidīpe khattiyānaṃ tesaṃ nivāsatāya tambapaṇṇidīpassapi sīhaḷabhāvo veditabbo, tasmiṃ sīhaḷadīpe bhūtattā sīhaḷadīpakena vākyena vacanena, sīhaḷabhāsāyāti vuttaṃ hoti.

    ပာဠိနယာနုရူပန္တိ ပာဠိနယသ္သ အနုရူပံ ကတ္ဝာ, မာဂဓဘာသာယ ပရိဝတ္တိတ္ဝာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ။ အဇ္ဈေသနန္တိ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ပယိရုပာသိတ္ဝာ ဂရုတရံ ပယောဇနံ ဥဒ္ဒိသ္သ အဘိပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ, တံ အဇ္ဈေသနံ, အာယာစနန္တိ အတ္ထော။ တသ္သ ‘‘သမနုသ္သရန္တော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္သ အဇ္ဈေသနန္တိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓသိရိဝ္ဟယသ္သ ထေရသ္သာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓသိရီတိ အဝ္ဟယော နာမံ ယသ္သ သောယံ ဗုဒ္ဓသိရိဝ္ဟယော, တသ္သ, ဣတ္ထန္နာမသ္သ ထေရသ္သ အဇ္ဈေသနံ သမ္မာ အာဒရေန သမနုသ္သရန္တော ဟဒယေ ဌပေန္တောတိ အတ္ထော။

    Pāḷinayānurūpanti pāḷinayassa anurūpaṃ katvā, māgadhabhāsāya parivattitvāti vuttaṃ hoti . Ajjhesananti garuṭṭhāniyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, taṃ ajjhesanaṃ, āyācananti attho. Tassa ‘‘samanussaranto’’ti iminā sambandho. Kassa ajjhesananti āha ‘‘buddhasirivhayassa therassā’’ti. Buddhasirīti avhayo nāmaṃ yassa soyaṃ buddhasirivhayo, tassa, itthannāmassa therassa ajjhesanaṃ sammā ādarena samanussaranto hadaye ṭhapentoti attho.

    ဣဒာနိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ကရဏပ္ပကာရံ ဒသ္သေန္တော ‘‘သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တဉ္စ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနံ သံဝဏ္ဏနံ သမာရဘန္တော သကလာယပိ မဟာအဋ္ဌကထာယ ဣဓ ဂဟေတဗ္ဗတော မဟာအဋ္ဌကထံ တသ္သာ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနာယ သံဝဏ္ဏနာယ သရီရံ ကတ္ဝာ မဟာပစ္စရိယံ ယော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော, တထေဝ ကုရုန္ဒီနာမာဒီသု ဝိသ္သုတာသု အဋ္ဌကထာသု ယော ဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တော, တတောပိ ဝိနိစ္ဆယတော ယုတ္တမတ္ထံ အပရိစ္စဇန္တော အန္တောဂဓတ္ထေရဝာဒံ ကတ္ဝာ သံဝဏ္ဏနံ သမာရဘိသ္သန္တိ ပဒတ္ထသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ အတ္ထော ကထိယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ, သာယေဝ အဋ္ဌကထာ တ္ထကာရသ္သ ဋ္ဌကာရံ ကတ္ဝာ ‘‘ဒုက္ခသ္သ ပီဠနဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ပဋိ. မ. ၁.၁၇; ၂.၈) ဝိယ။ မဟာပစ္စရိယန္တိ ဧတ္ထ ပစ္စရီတိ ဥဠုမ္ပံ ဝုစ္စတိ, တသ္မိံ နိသီဒိတ္ဝာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ကုရုန္ဒိဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ကတတ္တာ ကုရုန္ဒီတိ နာမံ ဇာတန္တိ ဝဒန္တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန အန္ဓကဋ္ဌကထံ သင္ခေပဋ္ဌကထဉ္စ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ ဝိသ္သုတာသူတိ သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋာသု, ပာကဋာသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

    Idāni attano saṃvaṇṇanāya karaṇappakāraṃ dassento ‘‘saṃvaṇṇanaṃ tañcā’’tiādimāha. Tattha tañca idāni vuccamānaṃ saṃvaṇṇanaṃ samārabhanto sakalāyapi mahāaṭṭhakathāya idha gahetabbato mahāaṭṭhakathaṃ tassā idāni vuccamānāya saṃvaṇṇanāya sarīraṃ katvā mahāpaccariyaṃ yo vinicchayo vutto, tatheva kurundīnāmādīsu vissutāsu aṭṭhakathāsu yo vinicchayo vutto, tatopi vinicchayato yuttamatthaṃ apariccajanto antogadhattheravādaṃ katvā saṃvaṇṇanaṃ samārabhissanti padatthasambandho veditabbo. Ettha ca attho kathiyati etāyāti atthakathā, sāyeva aṭṭhakathā tthakārassa ṭṭhakāraṃ katvā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.17; 2.8) viya. Mahāpaccariyanti ettha paccarīti uḷumpaṃ vuccati, tasmiṃ nisīditvā katattā tameva nāmaṃ jātaṃ. Kurundivallivihāro nāma atthi, tattha katattā kurundīti nāmaṃ jātanti vadanti. Ādisaddena andhakaṭṭhakathaṃ saṅkhepaṭṭhakathañca saṅgaṇhāti. Vissutāsūti sabbattha patthaṭāsu, pākaṭāsūti vuttaṃ hoti.

    ယုတ္တမတ္ထန္တိ ဧတ္ထ တာဝ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ယုတ္တမတ္ထန္တိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဋ္ဌာနသ္သ ယုတ္တမတ္ထံ, န ပန တတ္ထ အယုတ္တမ္ပိ အတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ပနေတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာနယေန ဝိနယယုတ္တိယာ ဝာ ယုတ္တမတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တံ, တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိသ္သတိ မဟာပစ္စရိအာဒီသုပိ ကတ္ထစိ အယုတ္တသ္သာပိ အတ္ထသ္သ ဥပရိ ဝိဘာဝနတော။ ‘‘အဋ္ဌကထံယေဝ ဂဟေတ္ဝာ သံဝဏ္ဏနံ ကရိသ္သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တတ္ထေရဝာဒာနံ ဗာဟိရဘာဝော သိယာတိ တေပိ အန္တောကတ္တုကာမော ‘‘အန္တောဂဓထေရဝာဒ’’န္တိ အာဟ, ထေရဝာဒေပိ အန္တောကတ္ဝာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သံဝဏ္ဏနန္တိ အပရကာလကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ တု ‘‘သံဝဏ္ဏန’’န္တိ ဝစနံ တတ္ထေဝ ‘‘သမာရဘန္တော’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာယ ကမ္မဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမ္မာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂာထာဗန္ဓဝသေန ရသ္သဘာဝော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Yuttamatthanti ettha tāva majjhimagaṇṭhipade cūḷagaṇṭhipade ca idaṃ vuttaṃ ‘‘yuttamatthanti saṃvaṇṇetabbaṭṭhānassa yuttamatthaṃ, na pana tattha ayuttampi atthīti vuttaṃ hotī’’ti. Mahāgaṇṭhipade panettha na kiñci vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘mahāaṭṭhakathānayena vinayayuttiyā vā yuttamattha’’nti vuttaṃ, taṃ yuttaṃ viya dissati mahāpaccariādīsupi katthaci ayuttassāpi atthassa upari vibhāvanato. ‘‘Aṭṭhakathaṃyeva gahetvā saṃvaṇṇanaṃ karissāmī’’ti vutte aṭṭhakathāsu vuttattheravādānaṃ bāhirabhāvo siyāti tepi antokattukāmo ‘‘antogadhatheravāda’’nti āha, theravādepi antokatvāti vuttaṃ hoti. Saṃvaṇṇananti aparakālakiriyāya kammaniddeso. Pubbe vuttaṃ tu ‘‘saṃvaṇṇana’’nti vacanaṃ tattheva ‘‘samārabhanto’’ti pubbakālakiriyāya kammabhāvena yojetabbaṃ. Sammāti vattabbe gāthābandhavasena rassabhāvo katoti veditabbo.

    ဧဝံ ကရဏပ္ပကာရံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ သောတူဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒသ္သေန္တော ‘‘တံ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနံ တံ မမ သံဝဏ္ဏနံ ဓမ္မပဒီပသ္သ တထာဂတသ္သ ဓမ္မံ သာသနဓမ္မံ ပာဠိဓမ္မံ ဝာ သက္ကစ္စံ ပဋိမာနယန္တာ ပူဇေန္တာ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ, အစိရပဗ္ဗဇိတတ္တာ နဝာ, တေသံ မဇ္ဈေ ဘဝတ္တာ မဇ္ဈိမာ စ ဘိက္ခူ ပသန္နစိတ္တာ ယထာဝုတ္တနယေန သပ္ပယောဇနတ္တာ ဥပရိ ဝက္ခမာနဝိဓိနာ ပမာဏတ္တာ စ သဒ္ဒဟိတ္ဝာ ပီတိသောမနသ္သယုတ္တစိတ္တာ ဣသ္သာပကတာ အဟုတ္ဝာ နိသာမေန္တု သုဏန္တူတိ။ တတ္ထ ဓမ္မပ္ပဒီပသ္သာတိ ဓမ္မောယေဝ သတ္တသန္တာနေသု မောဟန္ဓကာရဝိဓမနတော ပဒီပသဒိသတ္တာ ပဒီပော အသ္သာတိ ဓမ္မပဒီပော, ဘဂဝာ။ တသ္သ ဓမ္မပဒီပသ္သ။

    Evaṃ karaṇappakāraṃ dassetvā idāni sotūhi paṭipajjitabbavidhiṃ dassento ‘‘taṃ me’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – idāni vuccamānaṃ taṃ mama saṃvaṇṇanaṃ dhammapadīpassa tathāgatassa dhammaṃ sāsanadhammaṃ pāḷidhammaṃ vā sakkaccaṃ paṭimānayantā pūjentā thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā therā, acirapabbajitattā navā, tesaṃ majjhe bhavattā majjhimā ca bhikkhū pasannacittā yathāvuttanayena sappayojanattā upari vakkhamānavidhinā pamāṇattā ca saddahitvā pītisomanassayuttacittā issāpakatā ahutvā nisāmentu suṇantūti. Tattha dhammappadīpassāti dhammoyeva sattasantānesu mohandhakāravidhamanato padīpasadisattā padīpo assāti dhammapadīpo, bhagavā. Tassa dhammapadīpassa.

    ဣဒာနိ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမဝိသုဒ္ဓိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ပမာဏဘာဝံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထေဝ ဗုဒ္ဓေန ယော ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဝုတ္တော, သော တသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ ယေဟိ ပုတ္တေဟိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီဟိ တထေဝ ဉာတော, တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မတိမစ္စဇန္တာ သီဟဠဋ္ဌကထာစရိယာ ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသူတိ အယမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဓမ္မောတိ သုတ္တာဘိဓမ္မေ သင္ဂဏ္ဟာတိ, ဝိနယောတိ သကလံ ဝိနယပိဋကံ။ ဧတ္တာဝတာ စ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။ သကလဉ္ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မဝိနယဝသေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ဝုတ္တောတိ ပာဠိတော စ အတ္ထတော စ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ န ဟိ ဘဂဝတာ အဗ္ယာကတံ နာမ တန္တိပဒံ အတ္ထိ, သဗ္ဗေသံယေဝ အတ္ထော ကထိတော, တသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမောပိ ဘာသိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတာ ပကိဏ္ဏကဒေသနာယေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာ။ တထေဝ ဉာတောတိ ယထေဝ ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တော, တထေဝ ဧကပဒမ္ပိ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနာသေတ္ဝာ အဓိပ္ပာယဉ္စ အဝိကောပေတ္ဝာ ဉာတော ဝိဒိတောတိ အတ္ထော။ တေသံ မတိမစ္စဇန္တာတိ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ အဓိပ္ပာယံ အပရိစ္စဇန္တာ။ အဋ္ဌကထာ အကံသူတိ အဋ္ဌကထာယော အကံသု။ ကတ္ထစိ ‘‘အဋ္ဌကထာမကံသူ’’တိ ပာဌော ဒိသ္သတိ, တတ္ထာပိ သောယေဝတ္ထော, မ-ကာရော ပန ပဒသန္ဓိဝသေန အာဂတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အဋ္ဌကထာ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသေန မဟာပစ္စရိယာဒိကံ သင္ဂဏ္ဟာတိ။

    Idāni attano saṃvaṇṇanāya āgamavisuddhiṃ dassetvā pamāṇabhāvaṃ dassento ‘‘buddhenā’’tiādimāha. Yatheva buddhena yo dhammo ca vinayo ca vutto, so tassa buddhassa yehi puttehi dhammasenāpatiādīhi tatheva ñāto, tesaṃ buddhaputtānaṃ matimaccajantā sīhaḷaṭṭhakathācariyā yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsūti ayamettha sambandho. Tattha dhammoti suttābhidhamme saṅgaṇhāti, vinayoti sakalaṃ vinayapiṭakaṃ. Ettāvatā ca sabbampi buddhavacanaṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Sakalañhi buddhavacanaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ hoti. Vuttoti pāḷito ca atthato ca buddhena bhagavatā vutto. Na hi bhagavatā abyākataṃ nāma tantipadaṃ atthi, sabbesaṃyeva attho kathito, tasmā sammāsambuddheneva tiṇṇaṃ piṭakānaṃ atthavaṇṇanākkamopi bhāsitoti daṭṭhabbaṃ. Tattha tattha bhagavatā pavattitā pakiṇṇakadesanāyeva hi aṭṭhakathā. Tatheva ñātoti yatheva buddhena vutto, tatheva ekapadampi ekakkharampi avināsetvā adhippāyañca avikopetvā ñāto viditoti attho. Tesaṃ matimaccajantāti tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ apariccajantā. Aṭṭhakathā akaṃsūti aṭṭhakathāyo akaṃsu. Katthaci ‘‘aṭṭhakathāmakaṃsū’’ti pāṭho dissati, tatthāpi soyevattho, ma-kāro pana padasandhivasena āgatoti daṭṭhabbo. ‘‘Aṭṭhakathā’’ti bahuvacananiddesena mahāpaccariyādikaṃ saṅgaṇhāti.

    တသ္မာတိ ယသ္မာ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ အဓိပ္ပာယံ အဝိကောပေတ္ဝာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသု, တသ္မာတိ အတ္ထော။ ဟီတိ နိပာတမတ္တံ ဟေတုအတ္ထသ္သ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဣမိနာယေဝ ပကာသိတတ္တာ။ ယဒိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဏံ, ဧဝံ သတိ တတ္ထ ပမာဒလေခာပိ ပမာဏံ သိယာတိ အာဟ ‘‘ဝဇ္ဇယိတ္ဝာန ပမာဒလေခ’’န္တိ။ တတ္ထ ပမာဒလေခန္တိ အပရဘာဂေ ပောတ္ထကာရုဠ္ဟကာလေ ပမဇ္ဇိတ္ဝာ လိခနဝသေန ပဝတ္တံ ပမာဒပာဌံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပမာဒေန သတိံ အပစ္စုပဋ္ဌပေတ္ဝာ အဒိန္နာဒာနသ္သ ပုဗ္ဗပယောဂေ ‘‘သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တဝစနသဒိသံ ယံ လိခိတံ, တံ ဝဇ္ဇယိတ္ဝာ အပနေတ္ဝာ သဗ္ဗံ ပမာဏန္တိ။ ဝက္ခတိ ဟိ တတ္ထ –

    Tasmāti yasmā tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ avikopetvā pure aṭṭhakathā akaṃsu, tasmāti attho. ti nipātamattaṃ hetuatthassa ‘‘tasmā’’ti imināyeva pakāsitattā. Yadi aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇaṃ, evaṃ sati tattha pamādalekhāpi pamāṇaṃ siyāti āha ‘‘vajjayitvāna pamādalekha’’nti. Tattha pamādalekhanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhanavasena pavattaṃ pamādapāṭhaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – pamādena satiṃ apaccupaṭṭhapetvā adinnādānassa pubbapayoge ‘‘saccepi alikepi dukkaṭa’’nti vuttavacanasadisaṃ yaṃ likhitaṃ, taṃ vajjayitvā apanetvā sabbaṃ pamāṇanti. Vakkhati hi tattha –

    ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ, တံ ပမာဒလိခိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ အဒိန္နာဒာနသ္သ ပုဗ္ဗပယောဂေ ပာစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋံ နာမ အတ္ထီ’’တိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၁.၉၄)။

    ‘‘Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana saccepi alikepi dukkaṭameva vuttaṃ, taṃ pamādalikhitanti veditabbaṃ. Na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.94).

    ကေသံ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘သိက္ခာသု သဂာရဝာနံ ဣဓ ပဏ္ဍိတာန’’န္တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ပုန ‘‘ယသ္မာ’’တိ ဝစနသ္သ ကော သမ္ဗန္ဓောတိ စေ? ဧတ္ထ တာဝ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဂဏ္ဌိပဒေ စ န ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ, မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ပန စူဠဂဏ္ဌိပဒေ စ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ ပမာဏံ, တသ္မာ နိသာမေန္တု ပသန္နစိတ္တာ’’တိ။ ဧဝမသ္သ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ, တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တမ္ပိ ပမာဏမေဝာတိ ပာဌသေသံ ကတ္ဝာ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရော ဝဒတိ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမိသ္သာ သမန္တပာသာဒိကာယာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

    Kesaṃ pamāṇanti āha ‘‘sikkhāsu sagāravānaṃ idha paṇḍitāna’’nti. Idhāti imasmiṃ sāsane. Puna ‘‘yasmā’’ti vacanassa ko sambandhoti ce? Ettha tāva mahāgaṇṭhipade gaṇṭhipade ca na kiñci vuttaṃ, majjhimagaṇṭhipade pana cūḷagaṇṭhipade ca idaṃ vuttaṃ ‘‘yasmā pamāṇaṃ, tasmā nisāmentu pasannacittā’’ti. Evamassa sambandho daṭṭhabbo. Yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, tasmā idha vuttampi pamāṇamevāti pāṭhasesaṃ katvā vajirabuddhitthero vadati. Tattha idhāti imissā samantapāsādikāyāti attho gahetabbo.

    တတ္ထ ‘‘ယသ္မာ’’တိ ဝစနသ္သ ပဌမံ ဝုတ္တသမ္ဗန္ဓဝသေန အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဏန္တိ သာဓိတတ္တာ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနာပိ သံဝဏ္ဏနာ ကေဝလံ ဝစနမတ္တေနေဝ ဘိန္နာ, အတ္ထတော ပန အဋ္ဌကထာယေဝာတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပစ္ဆာ ဝုတ္တသမ္ဗန္ဓဝသေန ပန ဣဓ ဝုတ္တမ္ပိ ကသ္မာ ပမာဏန္တိ စေ? ယသ္မာ ဝစနမတ္တံ ဌပေတ္ဝာ ဧသာပိ အဋ္ဌကထာယေဝ, တသ္မာ ပမာဏန္တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝမာကုလံ ဒုဗ္ဗိညေယ္ယသဘာဝဉ္စ ကတ္ဝာ ဂဏ္ဌိပဒေသု သမ္ဗန္ဓော ဒသ္သိတော, အနာကုလဝစနော စ ဘဒန္တဗုဒ္ဓဃောသာစရိယော။ န ဟိ သော ဧဝမာကုလံ ကတ္ဝာ ဝတ္တုမရဟတိ, တသ္မာ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထမနာကုလံ သုဝိညေယ္ယဉ္စ ကတ္ဝာ ယထာဌိတသ္သ သမ္ဗန္ဓဝသေနေဝ ဒသ္သယိသ္သာမ။ ကထံ? ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ, တသ္မာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒိ နာမ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ, အယံ ပန ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနာ ကသ္မာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘တတော စ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတ္ဝာ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ, ယသ္မာ စ အယံ သံဝဏ္ဏနာပိ ဘာသန္တရပရိစ္စာဂာဒိမတ္တဝိသိဋ္ဌာ, အတ္ထတော ပန အဘိန္နာဝ, တတောယေဝ စ ပမာဏဘူတာ ဟေသ္သတိ, တသ္မာ သက္ကစ္စံ အာဒရံ ကတ္ဝာ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။ တထာ ဟိ ပောရာဏဋ္ဌကထာနံ ပမာဏဘာဝော, ဣမိသ္သာ စ သံဝဏ္ဏနာယ ဘာသန္တရပရိစ္စာဂာဒိမတ္တဝိသိဋ္ဌာယ အတ္ထတော တတော အဘိန္နဘာဝောတိ ဥဘယမ္ပေတံ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗဘာဝဟေတူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ကေဝလံ ပောရာဏဋ္ဌကထာနံ သတိပိ ပမာဏဘာဝေ အယံ သံဝဏ္ဏနာ တတော ဘိန္နာ အတ္ထတော အညာယေဝ စ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ ဝတ္တုမရဟတိ, နာပိ ဣမိသ္သာ သံဝဏ္ဏနာယ တတောအဘိန္နဘာဝေပိ ပောရာဏဋ္ဌကထာနံ အသတိ ပမာဏဘာဝေ အယံ သံဝဏ္ဏနာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တရူပာ ဟောတိ, တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန ဥဘယမ္ပေတံ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗဘာဝဟေတူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

    Tattha ‘‘yasmā’’ti vacanassa paṭhamaṃ vuttasambandhavasena aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇanti sādhitattā idāni vuccamānāpi saṃvaṇṇanā kevalaṃ vacanamatteneva bhinnā, atthato pana aṭṭhakathāyevāti dassetuṃ ‘‘tato ca bhāsantaramevā’’tiādimāha. Pacchā vuttasambandhavasena pana idha vuttampi kasmā pamāṇanti ce? Yasmā vacanamattaṃ ṭhapetvā esāpi aṭṭhakathāyeva, tasmā pamāṇanti dassetuṃ ‘‘tato ca bhāsantaramevā’’tiādimāha. Evamākulaṃ dubbiññeyyasabhāvañca katvā gaṇṭhipadesu sambandho dassito, anākulavacano ca bhadantabuddhaghosācariyo. Na hi so evamākulaṃ katvā vattumarahati, tasmā yathādhippetamatthamanākulaṃ suviññeyyañca katvā yathāṭhitassa sambandhavaseneva dassayissāma. Kathaṃ? Yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti evamettha sambandho daṭṭhabbo. Yadi nāma aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, ayaṃ pana idāni vuccamānā kasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti āha ‘‘tato ca bhāsantarameva hitvā’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, yasmā ca ayaṃ saṃvaṇṇanāpi bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhā, atthato pana abhinnāva, tatoyeva ca pamāṇabhūtā hessati, tasmā sakkaccaṃ ādaraṃ katvā anusikkhitabbāti. Tathā hi porāṇaṭṭhakathānaṃ pamāṇabhāvo, imissā ca saṃvaṇṇanāya bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhāya atthato tato abhinnabhāvoti ubhayampetaṃ sakkaccaṃ anusikkhitabbabhāvahetūti daṭṭhabbaṃ. Na hi kevalaṃ porāṇaṭṭhakathānaṃ satipi pamāṇabhāve ayaṃ saṃvaṇṇanā tato bhinnā atthato aññāyeva ca sakkaccaṃ anusikkhitabbāti vattumarahati, nāpi imissā saṃvaṇṇanāya tatoabhinnabhāvepi porāṇaṭṭhakathānaṃ asati pamāṇabhāve ayaṃ saṃvaṇṇanā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti vattuṃ yuttarūpā hoti, tasmā yathāvuttanayena ubhayampetaṃ sakkaccaṃ anusikkhitabbabhāvahetūti daṭṭhabbaṃ.

    တတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ ဘာသန္တရမေဝ ဟိတ္ဝာတိ ကဉ္စုကသဒိသံ သီဟဠဘာသံ အပနေတ္ဝာ။ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဉ္စ သမာသယိတ္ဝာတိ ပောရာဏဋ္ဌကထာသု ဥပရိ ဝုစ္စမာနမ္ပိ အာနေတ္ဝာ တတ္ထ တတ္ထ ပပဉ္စိတံ ‘‘ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန အကုပ္ပေန ဌာနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နောတိ ဘိက္ခူ’’တိ (ပာရာ. ၄၅) ဧတ္ထ အပလောကနာဒီနံ စတုန္နမ္ပိ ကမ္မာနံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိယ တာဒိသံ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂံ သင္ခိပိတ္ဝာ ဝဏ္ဏယိသ္သာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ –

    Tatoti aṭṭhakathāto. Bhāsantarameva hitvāti kañcukasadisaṃ sīhaḷabhāsaṃ apanetvā. Vitthāramaggañca samāsayitvāti porāṇaṭṭhakathāsu upari vuccamānampi ānetvā tattha tattha papañcitaṃ ‘‘ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampannoti bhikkhū’’ti (pārā. 45) ettha apalokanādīnaṃ catunnampi kammānaṃ vitthārakathā viya tādisaṃ vitthāramaggaṃ saṅkhipitvā vaṇṇayissāmāti adhippāyo. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ဧတ္ထ စ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မံ ဧကမေဝ အာဂတံ, ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ ဌတ္ဝာ စတ္တာရိ သင္ဃကမ္မာနိ နီဟရိတ္ဝာ ဝိတ္ထာရတော ကထေတဗ္ဗာနီတိ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ, တာနိ စ ‘အပလောကနကမ္မံ ဉတ္တိကမ္မံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မ’န္တိ ပဋိပာဋိယာ ဌပေတ္ဝာ ဝိတ္ထာရေန ခန္ဓကတော ပရိဝာရာဝသာနေ ကမ္မဝိဘင္ဂတော စ ပာဠိံ အာဟရိတ္ဝာ ကထိတာနိ။ တာနိ မယံ ပရိဝာရာဝသာနေ ကမ္မဝိဘင္ဂေယေဝ ဝဏ္ဏယိသ္သာမ။ ဧဝဉ္ဟိ သတိ ပဌမပာရာဇိကဝဏ္ဏနာ စ န ဘာရိယာ ဘဝိသ္သတိ, ယထာဌိတာယ စ ပာဠိယာ ဝဏ္ဏနာ သုဝိညေယ္ယာ ဘဝိသ္သတိ, တာနိ စ ဌာနာနိ အသုညာနိ ဘဝိသ္သန္တိ, တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနမေဝ ကရောမာ’’တိ (ပာရာ. အဋ္ဌ. ၁.၄၅ ဘိက္ခုပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။

    ‘‘Ettha ca ñatticatutthakammaṃ ekameva āgataṃ, imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā cattāri saṅghakammāni nīharitvā vitthārato kathetabbānīti sabbaaṭṭhakathāsu vuttaṃ, tāni ca ‘apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakamma’nti paṭipāṭiyā ṭhapetvā vitthārena khandhakato parivārāvasāne kammavibhaṅgato ca pāḷiṃ āharitvā kathitāni. Tāni mayaṃ parivārāvasāne kammavibhaṅgeyeva vaṇṇayissāma. Evañhi sati paṭhamapārājikavaṇṇanā ca na bhāriyā bhavissati, yathāṭhitāya ca pāḷiyā vaṇṇanā suviññeyyā bhavissati, tāni ca ṭhānāni asuññāni bhavissanti, tasmā anupadavaṇṇanameva karomā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā).

    ဝိနိစ္ဆယံ သဗ္ဗမသေသယိတ္ဝာတိ တံတံအဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိနိစ္ဆယံ အသေသယိတ္ဝာ သေသံ အကတ္ဝာ, ကိဉ္စိမတ္တမ္ပိ အပရိစ္စဇိတ္ဝာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဏ္ဏိတုံ ယုတ္တရူပံ ဟုတ္ဝာ အနုက္ကမေန အာဂတံ ပာဠိံ အပရိစ္စဇိတ္ဝာ သံဝဏ္ဏနတော သီဟဠဋ္ဌကထာသု အယုတ္တဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏိတံ ယထာဌာနေယေဝ သံဝဏ္ဏနတော စ ဝုတ္တံ ‘‘တန္တိက္ကမံ ကိဉ္စိ အဝောက္ကမိတ္ဝာ’’တိ, ကိဉ္စိ ပာဠိက္ကမံ အနတိက္ကမိတ္ဝာ အနုက္ကမေနေဝ ဝဏ္ဏယိသ္သာမာတိ အဓိပ္ပာယော။

    Vinicchayaṃsabbamasesayitvāti taṃtaṃaṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi vinicchayaṃ asesayitvā sesaṃ akatvā, kiñcimattampi apariccajitvāti vuttaṃ hoti. Vaṇṇituṃ yuttarūpaṃ hutvā anukkamena āgataṃ pāḷiṃ apariccajitvā saṃvaṇṇanato sīhaḷaṭṭhakathāsu ayuttaṭṭhāne vaṇṇitaṃ yathāṭhāneyeva saṃvaṇṇanato ca vuttaṃ ‘‘tantikkamaṃ kiñci avokkamitvā’’ti, kiñci pāḷikkamaṃ anatikkamitvā anukkameneva vaṇṇayissāmāti adhippāyo.

    သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထန္တိ သုတ္တန္တပာဠိယံ အာဂတာနမ္ပိ ဝစနာနမတ္ထံ။ သီဟဠဋ္ဌကထာသု ‘‘သုတ္တန္တိကာနံ ဘာရော’’တိ ဝတ္ဝာ အဝုတ္တာနမ္ပိ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍာဒီသု ဈာနကထာအာနာပာနသ္သတိသမအာဓိအာဒီနံ သုတ္တန္တဝစနာနမတ္ထံ တံတံသုတ္တာနုရူပံ သဗ္ဗသော ပရိဒီပယိသ္သာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟေသ္သတီတိ ဘဝိသ္သတိ, ကရိယိသ္သတီတိ ဝာ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဌမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဘာသန္တရပရိစ္စာဂာဒိကံ စတုဗ္ဗိဓံ ကိစ္စံ နိပ္ဖာဒေတ္ဝာ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ ပရိဒီပယန္တီ အယံ ဝဏ္ဏနာ ဘဝိသ္သတီတိ ဝဏ္ဏနာယ ဝသေန သမာနကတ္တုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္ဆိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပန ဟေဋ္ဌာဝုတ္တဘာသန္တရပရိစ္စာဂာဒိံ ကတ္ဝာ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ ပရိဒီပယန္တီ အယံ ဝဏ္ဏနာ အမ္ဟေဟိ ကရိယိသ္သတီတိ ဧဝံ အာစရိယဝသေန သမာနကတ္တုကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝဏ္ဏနာပီတိ ဧတ္ထ အပိသဒ္ဒံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘တသ္မာပိ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပယောဇနဝိသေသံ ပမာဏဘာဝဉ္စ သမ္ပိဏ္ဍေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘တသ္မာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာပီ’’တိ သမ္ဗန္ဓော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ ပန န ကေဝလံ အယံ ဝဏ္ဏနာ ဟေသ္သတိ, အထ ခော အနုသိက္ခိတဗ္ဗာပီတိ ဣမမတ္ထံ သမ္ပိဏ္ဍေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထာပိ ယထာဌိတဝသေနေဝ အပိသဒ္ဒသ္သ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အမ္ဟာကံ ခန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ပမာဏံ, ယသ္မာ စ အယံ ဝဏ္ဏနာပိ တတော အဘိန္နတ္တာ ပမာဏဘူတာယေဝ ဟေသ္သတိ, တသ္မာ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။

    Suttantikānaṃ vacanānamatthanti suttantapāḷiyaṃ āgatānampi vacanānamatthaṃ. Sīhaḷaṭṭhakathāsu ‘‘suttantikānaṃ bhāro’’ti vatvā avuttānampi verañjakaṇḍādīsu jhānakathāānāpānassatisamaādhiādīnaṃ suttantavacanānamatthaṃ taṃtaṃsuttānurūpaṃ sabbaso paridīpayissāmīti adhippāyo. Hessatīti bhavissati, kariyissatīti vā attho. Ettha ca paṭhamasmiṃ atthavikappe bhāsantarapariccāgādikaṃ catubbidhaṃ kiccaṃ nipphādetvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā bhavissatīti vaṇṇanāya vasena samānakattukatā veditabbā. Pacchimasmiṃ atthavikappe pana heṭṭhāvuttabhāsantarapariccāgādiṃ katvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā amhehi kariyissatīti evaṃ ācariyavasena samānakattukatā veditabbā. Vaṇṇanāpīti ettha apisaddaṃ gahetvā ‘‘tasmāpi sakkaccaṃ anusikkhitabbāti yojetabba’’nti cūḷagaṇṭhipade vuttaṃ. Tattha pubbe vuttappayojanavisesaṃ pamāṇabhāvañca sampiṇḍetīti adhippāyo. Majjhimagaṇṭhipade pana ‘‘tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāpī’’ti sambandho vutto. Ettha pana na kevalaṃ ayaṃ vaṇṇanā hessati, atha kho anusikkhitabbāpīti imamatthaṃ sampiṇḍetīti adhippāyo. Etthāpi yathāṭhitavaseneva apisaddassa attho gahetabboti amhākaṃ khanti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, yasmā ca ayaṃ vaṇṇanāpi tato abhinnattā pamāṇabhūtāyeva hessati, tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti.

    ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact