Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    විනයපිටකෙ

    Vinayapiṭake

    සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා (පඨමො භාගො)

    Sāratthadīpanī-ṭīkā (paṭhamo bhāgo)

    ගන්‌ථාරම්‌භකථා

    Ganthārambhakathā

    මහාකාරුණිකං බුද්‌ධං, ධම්‌මඤ්‌ච විමලං වරං;

    Mahākāruṇikaṃ buddhaṃ, dhammañca vimalaṃ varaṃ;

    වන්‌දෙ අරියසඞ්‌ඝඤ්‌ච, දක්‌ඛිණෙය්‍යං නිරඞ්‌ගණං.

    Vande ariyasaṅghañca, dakkhiṇeyyaṃ niraṅgaṇaṃ.

    උළාරපුඤ්‌ඤතෙජෙන, කත්‌වා සත්‌තුවිමද්‌දනං;

    Uḷārapuññatejena, katvā sattuvimaddanaṃ;

    පත්‌තරජ්‌ජාභිසෙකෙන, සාසනුජ්‌ජොතනත්‌ථිනා.

    Pattarajjābhisekena, sāsanujjotanatthinā.

    නිස්‌සාය සීහළින්‌දෙන, යං පරක්‌කමබාහුනා;

    Nissāya sīhaḷindena, yaṃ parakkamabāhunā;

    කත්‌වා නිකායසාමග්‌ගිං, සාසනං සුවිසොධිතං.

    Katvā nikāyasāmaggiṃ, sāsanaṃ suvisodhitaṃ.

    කස්‌සපං තං මහාථෙරං, සඞ්‌ඝස්‌ස පරිණායකං;

    Kassapaṃ taṃ mahātheraṃ, saṅghassa pariṇāyakaṃ;

    දීපස්‌මිං තම්‌බපණ්‌ණිම්‌හි, සාසනොදයකාරකං.

    Dīpasmiṃ tambapaṇṇimhi, sāsanodayakārakaṃ.

    පටිපත්‌තිපරාධීනං, සදාරඤ්‌ඤනිවාසිනං;

    Paṭipattiparādhīnaṃ, sadāraññanivāsinaṃ;

    පාකටං ගගනෙ චන්‌ද-මණ්‌ඩලං විය සාසනෙ.

    Pākaṭaṃ gagane canda-maṇḍalaṃ viya sāsane.

    සඞ්‌ඝස්‌ස පිතරං වන්‌දෙ, විනයෙ සුවිසාරදං;

    Saṅghassa pitaraṃ vande, vinaye suvisāradaṃ;

    යං නිස්‌සාය වසන්‌තොහං, වුද්‌ධිප්‌පත්‌තොස්‌මි සාසනෙ.

    Yaṃ nissāya vasantohaṃ, vuddhippattosmi sāsane.

    අනුථෙරං මහාපුඤ්‌ඤං, සුමෙධං සුතිවිස්‌සුතං;

    Anutheraṃ mahāpuññaṃ, sumedhaṃ sutivissutaṃ;

    අවිඛණ්‌ඩිතසීලාදි-පරිසුද්‌ධගුණොදයං.

    Avikhaṇḍitasīlādi-parisuddhaguṇodayaṃ.

    බහුස්‌සුතං සතිමන්‌තං, දන්‌තං සන්‌තං සමාහිතං;

    Bahussutaṃ satimantaṃ, dantaṃ santaṃ samāhitaṃ;

    නමාමි සිරසා ධීරං, ගරුං මෙ ගණවාචකං.

    Namāmi sirasā dhīraṃ, garuṃ me gaṇavācakaṃ.

    ආගතාගමතක්‌කෙසු , සද්‌දසත්‌ථනයඤ්‌ඤුසු;

    Āgatāgamatakkesu , saddasatthanayaññusu;

    යස්‌සන්‌තෙවාසිභික්‌ඛූසු, සාසනං සුප්‌පතිට්‌ඨිතං.

    Yassantevāsibhikkhūsu, sāsanaṃ suppatiṭṭhitaṃ.

    විනයට්‌ඨකථායාහං, ලීනසාරත්‌ථදීපනිං;

    Vinayaṭṭhakathāyāhaṃ, līnasāratthadīpaniṃ;

    කරිස්‌සාමි සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යං, පරිපුණ්‌ණමනාකුලං.

    Karissāmi suviññeyyaṃ, paripuṇṇamanākulaṃ.

    පොරාණෙහි කතං යං තු, ලීනත්‌ථස්‌ස පකාසනං;

    Porāṇehi kataṃ yaṃ tu, līnatthassa pakāsanaṃ;

    න තං සබ්‌බත්‌ථ භික්‌ඛූනං, අත්‌ථං සාධෙති සබ්‌බසො.

    Na taṃ sabbattha bhikkhūnaṃ, atthaṃ sādheti sabbaso.

    දුවිඤ්‌ඤෙය්‍යසභාවාය, සීහළාය නිරුත්‌තියා;

    Duviññeyyasabhāvāya, sīhaḷāya niruttiyā;

    ගණ්‌ඨිපදෙස්‌වනෙකෙසු, ලිඛිතං කිඤ්‌චි කත්‌ථචි.

    Gaṇṭhipadesvanekesu, likhitaṃ kiñci katthaci.

    මාගධිකාය භාසාය, ආරභිත්‌වාපි කෙනචි;

    Māgadhikāya bhāsāya, ārabhitvāpi kenaci;

    භාසන්‌තරෙහි සම්‌මිස්‌සං, ලිඛිතං කිඤ්‌චිදෙව ච.

    Bhāsantarehi sammissaṃ, likhitaṃ kiñcideva ca.

    අසාරගන්‌ථභාරොපි, තත්‌ථෙව බහු දිස්‌සති;

    Asāraganthabhāropi, tattheva bahu dissati;

    ආකුලඤ්‌ච කතං යත්‌ථ, සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යම්‌පි අත්‌ථතො.

    Ākulañca kataṃ yattha, suviññeyyampi atthato.

    තතො අපරිපුණ්‌ණෙන, තාදිසෙනෙත්‌ථ සබ්‌බසො;

    Tato aparipuṇṇena, tādisenettha sabbaso;

    කථමත්‌ථං විජානන්‌ති, නානාදෙසනිවාසිනො.

    Kathamatthaṃ vijānanti, nānādesanivāsino.

    භාසන්‌තරං තතො හිත්‌වා, සාරමාදාය සබ්‌බසො;

    Bhāsantaraṃ tato hitvā, sāramādāya sabbaso;

    අනාකුලං කරිස්‌සාමි, පරිපුණ්‌ණවිනිච්‌ඡයන්‌ති.

    Anākulaṃ karissāmi, paripuṇṇavinicchayanti.

    ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    විනයසංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ රතනත්‌තයං නමස්‌සිතුකාමො තස්‌ස විසිට්‌ඨගුණයොගසන්‌දස්‌සනත්‌ථං ‘‘යො කප්‌පකොටීහිපී’’තිආදිමාහ. විසිට්‌ඨගුණයොගෙන හි වන්‌දනාරහභාවො, වන්‌දනාරහෙ ච කතා වන්‌දනා යථාධිප්‌පෙතමත්‌ථං සාධෙති. එත්‌ථ ච සංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ රතනත්‌තයපණාමකරණප්‌පයොජනං තත්‌ථ තත්‌ථ බහුධා පපඤ්‌චෙන්‌ති ආචරියා. තථා හි වණ්‌ණයන්‌ති –

    Vinayasaṃvaṇṇanārambhe ratanattayaṃ namassitukāmo tassa visiṭṭhaguṇayogasandassanatthaṃ ‘‘yo kappakoṭīhipī’’tiādimāha. Visiṭṭhaguṇayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetamatthaṃ sādheti. Ettha ca saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇappayojanaṃ tattha tattha bahudhā papañcenti ācariyā. Tathā hi vaṇṇayanti –

    ‘‘සංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ රතනත්‌තයවන්‌දනා සංවණ්‌ණෙතබ්‌බස්‌ස ධම්‌මස්‌ස පභවනිස්‌සයවිසුද්‌ධිපටිවෙදනත්‌ථං, තං පන ධම්‌මසංවණ්‌ණනාසු විඤ්‌ඤූනං බහුමානුප්‌පාදනත්‌ථං, තං සම්‌මදෙව තෙසං උග්‌ගහණධාරණාදික්‌කමලද්‌ධබ්‌බාය සම්‌මාපටිපත්‌තියා සබ්‌බහිතසුඛනිප්‌ඵාදනත්‌ථං. අථ වා මඞ්‌ගලභාවතො , සබ්‌බකිරියාසු පුබ්‌බකිච්‌චභාවතො, පණ්‌ඩිතෙහි සමාචරිතභාවතො, ආයතිං පරෙසං දිට්‌ඨානුගතිආපජ්‌ජනතො ච සංවණ්‌ණනායං රතනත්‌තයපණාමකිරියා’’ති.

    ‘‘Saṃvaṇṇanārambhe ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato , sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi samācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā’’ti.

    මයං පන ඉධාධිප්‌පෙතමෙව පයොජනං දස්‌සයිස්‌සාම. තස්‌මා සංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ රතනත්‌තයපණාමකරණං යථාපටිඤ්‌ඤාතසංවණ්‌ණනාය අනන්‌තරායෙන පරිසමාපනත්‌ථන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ඉදමෙව හි පයොජනං ආචරියෙන ඉධාධිප්‌පෙතං. තථා හි වක්‌ඛති –

    Mayaṃ pana idhādhippetameva payojanaṃ dassayissāma. Tasmā saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabbaṃ. Idameva hi payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ඉච්‌චෙවමච්‌චන්‌තනමස්‌සනෙය්‍යං ,

    ‘‘Iccevamaccantanamassaneyyaṃ ,

    නමස්‌සමානො රතනත්‌තයං යං;

    Namassamāno ratanattayaṃ yaṃ;

    පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දං විපුලං අලත්‌ථං,

    Puññābhisandaṃ vipulaṃ alatthaṃ,

    තස්‌සානුභාවෙන හතන්‌තරායො’’ති.

    Tassānubhāvena hatantarāyo’’ti.

    රතනත්‌තයපණාමකරණෙන චෙත්‌ථ යථාපටිඤ්‌ඤාතසංවණ්‌ණනාය අනන්‌තරායෙන පරිසමාපනං රතනත්‌තයපූජාය පඤ්‌ඤාපාටවභාවතො, තාය පඤ්‌ඤාපාටවඤ්‌ච රාගාදිමලවිධමනතො. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Ratanattayapaṇāmakaraṇena cettha yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanaṃ ratanattayapūjāya paññāpāṭavabhāvato, tāya paññāpāṭavañca rāgādimalavidhamanato. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘යස්‌මිං, මහානාම, සමයෙ අරියසාවකො තථාගතං අනුස්‌සරති, නෙවස්‌ස තස්‌මිං සමයෙ රාගපරියුට්‌ඨිතං චිත්‌තං හොති, න දොසපරියුට්‌ඨිතං චිත්‌තං හොති, න මොහපරියුට්‌ඨිතං චිත්‌තං හොති, උජුගතමෙවස්‌ස තස්‌මිං සමයෙ චිත්‌තං හොතී’’තිආදි (අ. නි. 11.11).

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hotī’’tiādi (a. ni. 11.11).

    තස්‌මා රතනත්‌තයපූජනෙන වික්‌ඛාලිතමලාය පඤ්‌ඤාය පාටවසිද්‌ධි.

    Tasmā ratanattayapūjanena vikkhālitamalāya paññāya pāṭavasiddhi.

    අථ වා රතනත්‌තයපූජනස්‌ස පඤ්‌ඤාපදට්‌ඨානසමාධිහෙතුත්‌තා පඤ්‌ඤාපාටවං. වුත්‌තඤ්‌හි තස්‌ස සමාධිහෙතුත්‌තං –

    Atha vā ratanattayapūjanassa paññāpadaṭṭhānasamādhihetuttā paññāpāṭavaṃ. Vuttañhi tassa samādhihetuttaṃ –

    ‘‘එවං උජුගතචිත්‌තො ඛො, මහානාම, අරියසාවකො ලභති අත්‌ථවෙදං, ලභති ධම්‌මවෙදං, ලභති ධම්‌මූපසංහිතං පාමොජ්‌ජං, පමුදිතස්‌ස පීති ජායති, පීතිමනස්‌ස කායො පස්‌සම්‌භති, පස්‌සද්‌ධකායො සුඛං වෙදියති, සුඛිනො චිත්‌තං සමාධියතී’’ති (අ. නි. 11.11.).

    ‘‘Evaṃ ujugatacitto kho, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vediyati, sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti (a. ni. 11.11.).

    සමාධිස්‌ස ච පඤ්‌ඤාය පදට්‌ඨානභාවො වුත්‌තොයෙව ‘‘සමාහිතො යථාභූතං පජානාතී’’ති (සං. නි. 4.99; මි. ප. 2.1.14). තතො එවං පටුභූතාය පඤ්‌ඤාය පටිඤ්‌ඤාමහත්‌තකතං ඛෙදමභිභුය්‍ය අනන්‌තරායෙන සංවණ්‌ණනං සමාපයිස්‌සති. තෙන වුත්‌තං ‘‘අනන්‌තරායෙන පරිසමාපනත්‌ථ’’න්‌ති.

    Samādhissa ca paññāya padaṭṭhānabhāvo vuttoyeva ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānātī’’ti (saṃ. ni. 4.99; mi. pa. 2.1.14). Tato evaṃ paṭubhūtāya paññāya paṭiññāmahattakataṃ khedamabhibhuyya anantarāyena saṃvaṇṇanaṃ samāpayissati. Tena vuttaṃ ‘‘anantarāyena parisamāpanattha’’nti.

    අථ වා රතනත්‌තයපූජාය ආයුවණ්‌ණසුඛබලවඩ්‌ඪනතො අනන්‌තරායෙන පරිසමාපනං වෙදිතබ්‌බං. රතනත්‌තයපණාමෙන හි ආයුවණ්‌ණසුඛබලානි වඩ්‌ඪන්‌ති. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Atha vā ratanattayapūjāya āyuvaṇṇasukhabalavaḍḍhanato anantarāyena parisamāpanaṃ veditabbaṃ. Ratanattayapaṇāmena hi āyuvaṇṇasukhabalāni vaḍḍhanti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘අභිවාදනසීලිස්‌ස , නිච්‌චං වුඩ්‌ඪාපචායිනො;

    ‘‘Abhivādanasīlissa , niccaṃ vuḍḍhāpacāyino;

    චත්‌තාරො ධම්‌මා වඩ්‌ඪන්‌ති, ආයු වණ්‌ණො සුඛං බල’’න්‌ති. (ධ. ප. 109);

    Cattāro dhammā vaḍḍhanti, āyu vaṇṇo sukhaṃ bala’’nti. (dha. pa. 109);

    තතො ආයුවණ්‌ණසුඛබලවුඩ්‌ඪියා හොතෙව කාරියනිට්‌ඨානමිති වුත්‌තං ‘‘අනන්‌තරායෙන පරිසමාපනත්‌ථ’’න්‌ති.

    Tato āyuvaṇṇasukhabalavuḍḍhiyā hoteva kāriyaniṭṭhānamiti vuttaṃ ‘‘anantarāyena parisamāpanattha’’nti.

    අථ වා රතනත්‌තයගාරවස්‌ස පටිභානාපරිහානාවහත්‌තා. අපරිහානාවහඤ්‌හි තීසුපි රතනෙසු ගාරවං. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Atha vā ratanattayagāravassa paṭibhānāparihānāvahattā. Aparihānāvahañhi tīsupi ratanesu gāravaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘සත්‌තිමෙ, භික්‌ඛවෙ, අපරිහානියා ධම්‌මා. කතමෙ සත්‌ත? සත්‌ථුගාරවතා ධම්‌මගාරවතා සඞ්‌ඝගාරවතා සික්‌ඛාගාරවතා සමාධිගාරවතා කල්‍යාණමිත්‌තතා සොවචස්‌සතා’’ති (අ. නි. 7.34).

    ‘‘Sattime, bhikkhave, aparihāniyā dhammā. Katame satta? Satthugāravatā dhammagāravatā saṅghagāravatā sikkhāgāravatā samādhigāravatā kalyāṇamittatā sovacassatā’’ti (a. ni. 7.34).

    හොතෙව ච තතො පටිභානාපරිහානෙන යථාපටිඤ්‌ඤාතපරිසමාපනං.

    Hoteva ca tato paṭibhānāparihānena yathāpaṭiññātaparisamāpanaṃ.

    අථ වා පසාදවත්‌ථූසු පූජාය පුඤ්‌ඤාතිසයභාවතො. වුත්‌තඤ්‌හි තස්‌ස පුඤ්‌ඤාතිසයත්‌තං –

    Atha vā pasādavatthūsu pūjāya puññātisayabhāvato. Vuttañhi tassa puññātisayattaṃ –

    ‘‘පූජාරහෙ පූජයතො, බුද්‌ධෙ යදිව සාවකෙ;

    ‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadiva sāvake;

    පපඤ්‌චසමතික්‌කන්‌තෙ, තිණ්‌ණසොකපරිද්‌දවෙ.

    Papañcasamatikkante, tiṇṇasokapariddave.

    ‘‘තෙ තාදිසෙ පූජයතො, නිබ්‌බුතෙ අකුතොභයෙ;

    ‘‘Te tādise pūjayato, nibbute akutobhaye;

    න සක්‌කා පුඤ්‌ඤං සඞ්‌ඛාතුං, ඉමෙත්‌තමපි කෙනචී’’ති. (ධ. ප. 195-196; අප. ථෙර 1.10.1-2);

    Na sakkā puññaṃ saṅkhātuṃ, imettamapi kenacī’’ti. (dha. pa. 195-196; apa. thera 1.10.1-2);

    පුඤ්‌ඤාතිසයො ච යථාධිප්‌පෙතපරිසමාපනුපායො. යථාහ –

    Puññātisayo ca yathādhippetaparisamāpanupāyo. Yathāha –

    ‘‘එස දෙවමනුස්‌සානං, සබ්‌බකාමදදො නිධි;

    ‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhi;

    යං යදෙවාභිපත්‌ථෙන්‌ති, සබ්‌බමෙතෙන ලබ්‌භතී’’ති. (ඛු. පා. 8.10);

    Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti. (khu. pā. 8.10);

    උපායෙසු ච පටිපන්‌නස්‌ස හොතෙව කාරියනිට්‌ඨානං. රතනත්‌තයපූජා හි නිරතිසයපුඤ්‌ඤක්‌ඛෙත්‌තසංබුද්‌ධියා අපරිමෙය්‍යප්‌පභවො පුඤ්‌ඤාතිසයොති බහුවිධන්‌තරායෙපි ලොකසන්‌නිවාසෙ අන්‌තරායනිබන්‌ධනසකලසංකිලෙසවිද්‌ධංසනාය පහොති, භයාදිඋපද්‌දවඤ්‌ච නිවාරෙති. තස්‌මා සුවුත්‌තං ‘‘සංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ රතනත්‌තයපණාමකරණං යථාපටිඤ්‌ඤාතසංවණ්‌ණනාය අනන්‌තරායෙන පරිසමාපනත්‌ථන්‌ති වෙදිතබ්‌බ’’න්‌ති.

    Upāyesu ca paṭipannassa hoteva kāriyaniṭṭhānaṃ. Ratanattayapūjā hi niratisayapuññakkhettasaṃbuddhiyā aparimeyyappabhavo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Tasmā suvuttaṃ ‘‘saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabba’’nti.

    එවං පන සප්‌පයොජනං රතනත්‌තයවන්‌දනං කත්‌තුකාමො පඨමං තාව භගවතො වන්‌දනං කාතුං තම්‌මූලකත්‌තා සෙසරතනානං ‘‘යො කප්‌ප…පෙ.… මහාකාරුණිකස්‌ස තස්‌සා’’ති ආහ. එත්‌ථ පන යස්‌සා දෙසනාය සංවණ්‌ණනං කත්‌තුකාමො, සා යස්‌මා කරුණාප්‌පධානා, න සුත්‌තන්‌තදෙසනා විය කරුණාපඤ්‌ඤාප්‌පධානා, නාපි අභිධම්‌මදෙසනා විය පඤ්‌ඤාප්‌පධානා, තස්‌මා කරුණාප්‌පධානමෙව භගවතො ථොමනං ආරද්‌ධං. එසා හි ආචරියස්‌ස පකති, යදිදං ආරම්‌භානුරූපථොමනා. තෙනෙව සුත්‌තන්‌තදෙසනාය සංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ ‘‘කරුණාසීතලහදයං, පඤ්‌ඤාපජ්‌ජොතවිහතමොහතම’’න්‌ති කරුණාපඤ්‌ඤාප්‌පධානං, අභිධම්‌මදෙසනාය සංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ ‘‘කරුණා විය සත්‌තෙසු, පඤ්‌ඤා යස්‌ස මහෙසිනො’’ති පඤ්‌ඤාප්‌පධානඤ්‌ච ථොමනං ආරද්‌ධං. කරුණාපඤ්‌ඤාප්‌පධානා හි සුත්‌තන්‌තදෙසනා තෙසං තෙසං සත්‌තානං ආසයානුසයාධිමුත්‌තිචරියාදිභෙදපරිච්‌ඡින්‌දනසමත්‌ථාය පඤ්‌ඤාය සත්‌තෙසු ච මහාකරුණාය තත්‌ථ සාතිසයප්‌පවත්‌තිතො. සුත්‌තන්‌තදෙසනාය හි මහාකරුණාසමාපත්‌තිබහුලො වෙනෙය්‍යසන්‌තානෙසු තදජ්‌ඣාසයානුලොමෙන ගම්‌භීරමත්‌ථපදං පතිට්‌ඨාපෙසි. අභිධම්‌මදෙසනා ච කෙවලං පඤ්‌ඤාප්‌පධානා පරමත්‌ථධම්‌මානං යථාසභාවපටිවෙධසමත්‌ථාය පඤ්‌ඤාය තත්‌ථ සාතිසයප්‌පවත්‌තිතො.

    Evaṃ pana sappayojanaṃ ratanattayavandanaṃ kattukāmo paṭhamaṃ tāva bhagavato vandanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘yo kappa…pe… mahākāruṇikassa tassā’’ti āha. Ettha pana yassā desanāya saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā yasmā karuṇāppadhānā, na suttantadesanā viya karuṇāpaññāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, tasmā karuṇāppadhānameva bhagavato thomanaṃ āraddhaṃ. Esā hi ācariyassa pakati, yadidaṃ ārambhānurūpathomanā. Teneva suttantadesanāya saṃvaṇṇanārambhe ‘‘karuṇāsītalahadayaṃ, paññāpajjotavihatamohatama’’nti karuṇāpaññāppadhānaṃ, abhidhammadesanāya saṃvaṇṇanārambhe ‘‘karuṇā viya sattesu, paññā yassa mahesino’’ti paññāppadhānañca thomanaṃ āraddhaṃ. Karuṇāpaññāppadhānā hi suttantadesanā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ āsayānusayādhimutticariyādibhedaparicchindanasamatthāya paññāya sattesu ca mahākaruṇāya tattha sātisayappavattito. Suttantadesanāya hi mahākaruṇāsamāpattibahulo veneyyasantānesu tadajjhāsayānulomena gambhīramatthapadaṃ patiṭṭhāpesi. Abhidhammadesanā ca kevalaṃ paññāppadhānā paramatthadhammānaṃ yathāsabhāvapaṭivedhasamatthāya paññāya tattha sātisayappavattito.

    විනයදෙසනා පන ආසයාදිනිරපෙක්‌ඛං කෙවලං කරුණාය පාකතිකසත්‌තෙනපි අසොතබ්‌බාරහං සුණන්‌තො අපුච්‌ඡිතබ්‌බාරහං පුච්‌ඡන්‌තො අවත්‌තබ්‌බාරහඤ්‌ච වදන්‌තො භගවා සික්‌ඛාපදං පඤ්‌ඤපෙසීති කරුණාප්‌පධානා. තථා හි උක්‌කංසපරියන්‌තගතහිරොත්‌තප්‌පොපි භගවා ලොකියසාධුජනෙහිපි පරිහරිතබ්‌බානි ‘‘සිඛරණීසී’’තිආදීනි වචනානි යථාපරාධඤ්‌ච ගරහවචනානි විනයපිටකදෙසනාය මහාකරුණාසඤ්‌චොදිතමානසො මහාපරිසමජ්‌ඣෙ අභාසි, තංතංසික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තිකාරණාපෙක්‌ඛාය වෙරඤ්‌ජාදීසු සාරීරිකඤ්‌ච ඛෙදමනුභොසි. තස්‌මා කිඤ්‌චාපි භූමන්‌තරපච්‌චයාකාරසමයන්‌තරකථානං විය විනයපඤ්‌ඤත්‌තියාපි සමුට්‌ඨාපිකා පඤ්‌ඤා අනඤ්‌ඤසාධාරණතාය අතිසයකිච්‌චවතී, කරුණාය කිච්‌චං පන තතොපි අධිකන්‌ති කරුණාප්‌පධානා විනයදෙසනා. කරුණාබ්‍යාපාරාධිකතාය හි දෙසනාය කරුණාප්‌පධානතා. තස්‌මා ආරම්‌භානුරූපං කරුණාප්‌පධානමෙව එත්‌ථ ථොමනං කතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං.

    Vinayadesanā pana āsayādinirapekkhaṃ kevalaṃ karuṇāya pākatikasattenapi asotabbārahaṃ suṇanto apucchitabbārahaṃ pucchanto avattabbārahañca vadanto bhagavā sikkhāpadaṃ paññapesīti karuṇāppadhānā. Tathā hi ukkaṃsapariyantagatahirottappopi bhagavā lokiyasādhujanehipi pariharitabbāni ‘‘sikharaṇīsī’’tiādīni vacanāni yathāparādhañca garahavacanāni vinayapiṭakadesanāya mahākaruṇāsañcoditamānaso mahāparisamajjhe abhāsi, taṃtaṃsikkhāpadapaññattikāraṇāpekkhāya verañjādīsu sārīrikañca khedamanubhosi. Tasmā kiñcāpi bhūmantarapaccayākārasamayantarakathānaṃ viya vinayapaññattiyāpi samuṭṭhāpikā paññā anaññasādhāraṇatāya atisayakiccavatī, karuṇāya kiccaṃ pana tatopi adhikanti karuṇāppadhānā vinayadesanā. Karuṇābyāpārādhikatāya hi desanāya karuṇāppadhānatā. Tasmā ārambhānurūpaṃ karuṇāppadhānameva ettha thomanaṃ katanti veditabbaṃ.

    කරුණාග්‌ගහණෙන ච අපරිමෙය්‍යප්‌පභාවා සබ්‌බෙපි බුද්‌ධගුණා සඞ්‌ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බා තංමූලකත්‌තා සෙසබුද්‌ධගුණානං. මහාකරුණාය වා ඡසු අසාධාරණඤාණෙසු අඤ්‌ඤතරත්‌තා තංසහචරිතසෙසාසාධාරණඤාණානම්‌පි ගහණසබ්‌භාවතො සබ්‌බෙපි බුද්‌ධගුණා නයතො දස්‌සිතාව හොන්‌ති. එසොයෙව හි නිරවසෙසතො බුද්‌ධගුණානං දස්‌සනුපායො යදිදං නයග්‌ගාහො. අඤ්‌ඤථා කො නාම සමත්‌ථො භගවතො ගුණෙ අනුපදං නිරවසෙසතො දස්‌සෙතුං. තෙනෙවාහ –

    Karuṇāggahaṇena ca aparimeyyappabhāvā sabbepi buddhaguṇā saṅgahitāti daṭṭhabbā taṃmūlakattā sesabuddhaguṇānaṃ. Mahākaruṇāya vā chasu asādhāraṇañāṇesu aññatarattā taṃsahacaritasesāsādhāraṇañāṇānampi gahaṇasabbhāvato sabbepi buddhaguṇā nayato dassitāva honti. Esoyeva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo yadidaṃ nayaggāho. Aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –

    ‘‘බුද්‌ධොපි බුද්‌ධස්‌ස භණෙය්‍ය වණ්‌ණං,

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    කප්‌පම්‌පි චෙ අඤ්‌ඤමභාසමානො;

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ඛීයෙථ කප්‌පො චිරදීඝමන්‌තරෙ,

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    වණ්‌ණො න ඛීයෙථ තථාගතස්‌සා’’ති. (දී. නි. අට්‌ඨ. 1.304; 3.141; ම. නි. අට්‌ඨ. 2.425);

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425);

    තෙනෙව ච ආයස්‌මතා සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරෙනපි බුද්‌ධගුණපරිච්‌ඡෙදනං පතිඅනුයුත්‌තෙන ‘‘නො හෙතං, භන්‌තෙ’’ති පටික්‌ඛිපිත්‌වා ‘‘අපිච මෙ, භන්‌තෙ, ධම්‌මන්‌වයො විදිතො’’ති (දී. නි. 2.146) වුත්‌තං. තස්‌මා ‘‘යො කප්‌පකොටීහිපී’’තිආදිනා කරුණාමුඛෙන සඞ්‌ඛෙපතො සකලසබ්‌බඤ්‌ඤුගුණෙහි භගවන්‌තං අභිත්‌ථවීති දට්‌ඨබ්‌බං. අයමෙත්‌ථ සමුදායත්‌ථො.

    Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenapi buddhaguṇaparicchedanaṃ patianuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti paṭikkhipitvā ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ. Tasmā ‘‘yo kappakoṭīhipī’’tiādinā karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavīti daṭṭhabbaṃ. Ayamettha samudāyattho.

    අයං පන අවයවත්‌ථො – යොති අනියමවචනං. තස්‌ස ‘‘නාථො’’ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. ‘‘කප්‌පකොටීහිපී’’තිආදිනා පන යාය කරුණාය සො ‘‘මහාකාරුණිකො’’ති වුච්‌චති, තස්‌සා වසෙන කප්‌පකොටිගණනායපි අප්‌පමෙය්‍යං කාලං ලොකහිතත්‌ථාය අතිදුක්‌කරං කරොන්‌තස්‌ස භගවතො දුක්‌ඛානුභවනං දස්‌සෙති. කරුණාය බලෙනෙව හි සො භගවා හත්‌ථගතම්‌පි නිබ්‌බානං පහාය සංසාරපඞ්‌කෙ නිමුග්‌ගං සත්‌තනිකායං තතො සමුද්‌ධරණත්‌ථං චින්‌තෙතුම්‌පි අසක්‌කුණෙය්‍යං නයනජීවිතපුත්‌තභරියදානාදිකං අතිදුක්‌කරමකාසි. කප්‌පකොටීහිපි අප්‌පමෙය්‍යං කාලන්‌ති කප්‌පකොටිගණනායපි ‘‘එත්‌තකා කප්‌පකොටියො’’ති පමෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යං කාලං, කප්‌පකොටිගණනවසෙනපි පරිච්‌ඡින්‌දිතුමසක්‌කුණෙය්‍යත්‌තා අපරිච්‌ඡින්‌නානි කප්‌පසතසහස්‌සාධිකානි චත්‌තාරි අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යානීති වුත්‌තං හොති. කප්‌පකොටිවසෙනෙව හි සො කාලො අප්‌පමෙය්‍යො, අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යවසෙන පන පරිච්‌ඡින්‌නොයෙව. ‘‘කප්‌පකොටීහිපී’’ති අපිසද්‌දො කප්‌පකොටිවසෙනපි තාව පමෙතුං න සක්‌කා, පගෙව වස්‌සගණනායාති දස්‌සෙති. ‘‘අප්‌පමෙය්‍යං කාල’’න්‌ති අච්‌චන්‌තසංයොගෙ උපයොගවචනං ‘‘මාසමධීතෙ, දිවසං චරතී’’තිආදීසු විය. කරොන්‌තො අතිදුක්‌කරානීති පඤ්‌චමහාපරිච්‌චාගාදීනි අතිදුක්‌කරානි කරොන්‌තො. එවමතිදුක්‌කරානි කරොන්‌තො කිං වින්‌දීති චෙ? ඛෙදං ගතො, කායිකං ඛෙදමුපගතො, පරිස්‌සමං පත්‌තොති අත්‌ථො, දුක්‌ඛමනුභවීති වුත්‌තං හොති. දුක්‌ඛඤ්‌හි ඛිජ්‌ජති සහිතුමසක්‌කුණෙය්‍යන්‌ති ‘‘ඛෙදො’’ති වුච්‌චති. ලොකහිතායාති ‘‘අනමතග්‌ගෙ සංසාරෙ වට්‌ටදුක්‌ඛෙන අච්‌චන්‌තපීළිතං සත්‌තලොකං තම්‌හා දුක්‌ඛතො මොචෙත්‌වා නිබ්‌බානසුඛභාගියං කරිස්‌සාමී’’ති එවං සත්‌තලොකස්‌ස හිතකරණත්‌ථායාති අත්‌ථො. අස්‌ස ච ‘‘අතිදුක්‌කරානි කරොන්‌තො’’ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. ලොකහිතාය ඛෙදං ගතොති යොජනායපි නත්‌ථි දොසො. මහාගණ්‌ඨිපදෙපි හි ‘‘අතිදුක්‌කරානි කරොන්‌තො ඛෙදං ගතො, කිමත්‌ථන්‌ති චෙ? ලොකහිතායා’’ති වුත්‌තං.

    Ayaṃ pana avayavattho – yoti aniyamavacanaṃ. Tassa ‘‘nātho’’ti iminā sambandho. ‘‘Kappakoṭīhipī’’tiādinā pana yāya karuṇāya so ‘‘mahākāruṇiko’’ti vuccati, tassā vasena kappakoṭigaṇanāyapi appameyyaṃ kālaṃ lokahitatthāya atidukkaraṃ karontassa bhagavato dukkhānubhavanaṃ dasseti. Karuṇāya baleneva hi so bhagavā hatthagatampi nibbānaṃ pahāya saṃsārapaṅke nimuggaṃ sattanikāyaṃ tato samuddharaṇatthaṃ cintetumpi asakkuṇeyyaṃ nayanajīvitaputtabhariyadānādikaṃ atidukkaramakāsi. Kappakoṭīhipi appameyyaṃ kālanti kappakoṭigaṇanāyapi ‘‘ettakā kappakoṭiyo’’ti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ kālaṃ, kappakoṭigaṇanavasenapi paricchinditumasakkuṇeyyattā aparicchinnāni kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyānīti vuttaṃ hoti. Kappakoṭivaseneva hi so kālo appameyyo, asaṅkhyeyyavasena pana paricchinnoyeva. ‘‘Kappakoṭīhipī’’ti apisaddo kappakoṭivasenapi tāva pametuṃ na sakkā, pageva vassagaṇanāyāti dasseti. ‘‘Appameyyaṃ kāla’’nti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ ‘‘māsamadhīte, divasaṃ caratī’’tiādīsu viya. Karonto atidukkarānīti pañcamahāpariccāgādīni atidukkarāni karonto. Evamatidukkarāni karonto kiṃ vindīti ce? Khedaṃ gato, kāyikaṃ khedamupagato, parissamaṃ pattoti attho, dukkhamanubhavīti vuttaṃ hoti. Dukkhañhi khijjati sahitumasakkuṇeyyanti ‘‘khedo’’ti vuccati. Lokahitāyāti ‘‘anamatagge saṃsāre vaṭṭadukkhena accantapīḷitaṃ sattalokaṃ tamhā dukkhato mocetvā nibbānasukhabhāgiyaṃ karissāmī’’ti evaṃ sattalokassa hitakaraṇatthāyāti attho. Assa ca ‘‘atidukkarāni karonto’’ti iminā sambandho. Lokahitāya khedaṃ gatoti yojanāyapi natthi doso. Mahāgaṇṭhipadepi hi ‘‘atidukkarāni karonto khedaṃ gato, kimatthanti ce? Lokahitāyā’’ti vuttaṃ.

    යං පන එවං යොජනං අසම්‌භාවෙන්‌තෙන කෙනචි වුත්‌තං ‘‘න හි භගවා ලොකහිතාය සංසාරදුක්‌ඛමනුභවති. න හි කස්‌සචි දුක්‌ඛානුභවනං ලොකස්‌ස උපකාරං ආවහතී’’ති, තං තස්‌ස මතිමත්‌තං. එවං යොජනායපි අතිදුක්‌කරානි කරොන්‌තස්‌ස භගවතො දුක්‌ඛානුභවනං ලොකහිතකරණත්‌ථායාති අයමත්‌ථො විඤ්‌ඤායති, න තු දුක්‌ඛානුභවනෙනෙව ලොකහිතසිද්‌ධීති. පඨමං වුත්‌තයොජනායපි හි න දුක්‌කරකරණමත්‌තෙන ලොකහිතසිද්‌ධි. න හි දුක්‌කරං කරොන්‌තො කඤ්‌චි සත්‌තං මග්‌ගඵලාදීසු පතිට්‌ඨාපෙති, අථ ඛො තාදිසං අතිදුක්‌කරං කත්‌වා සබ්‌බඤ්‌ඤුභාවං සච්‌ඡිකත්‌වා නිය්‍යානිකධම්‌මදෙසනාය මග්‌ගඵලාදීසු සත්‌තෙ පතිට්‌ඨාපෙන්‌තො ලොකස්‌ස හිතං සාධෙති.

    Yaṃ pana evaṃ yojanaṃ asambhāventena kenaci vuttaṃ ‘‘na hi bhagavā lokahitāya saṃsāradukkhamanubhavati. Na hi kassaci dukkhānubhavanaṃ lokassa upakāraṃ āvahatī’’ti, taṃ tassa matimattaṃ. Evaṃ yojanāyapi atidukkarāni karontassa bhagavato dukkhānubhavanaṃ lokahitakaraṇatthāyāti ayamattho viññāyati, na tu dukkhānubhavaneneva lokahitasiddhīti. Paṭhamaṃ vuttayojanāyapi hi na dukkarakaraṇamattena lokahitasiddhi. Na hi dukkaraṃ karonto kañci sattaṃ maggaphalādīsu patiṭṭhāpeti, atha kho tādisaṃ atidukkaraṃ katvā sabbaññubhāvaṃ sacchikatvā niyyānikadhammadesanāya maggaphalādīsu satte patiṭṭhāpento lokassa hitaṃ sādheti.

    කාමඤ්‌චෙත්‌ථ සත්‌තසඞ්‌ඛාරභාජනවසෙන තිවිධො ලොකො, හිතකරණස්‌ස පන අධිප්‌පෙතත්‌තා තංවිසයස්‌සෙව සත්‌තලොකස්‌ස වසෙන අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බො. සො හි ලොකීයන්‌ති එත්‌ථ පුඤ්‌ඤපාපානි තංවිපාකො චාති ‘‘ලොකො’’ති වුච්‌චති. කත්‌ථචි පන ‘‘සනරාමරලොකගරු’’න්‌තිආදීසු සමූහත්‌ථොපි ලොකසද්‌දො සමුදායවසෙන ලොකීයති පඤ්‌ඤාපීයතීති. යං පනෙත්‌ථ කෙනචි වුත්‌තං ‘‘ඉමිනා සත්‌තලොකඤ්‌ච ජාතිලොකඤ්‌ච සඞ්‌ගණ්‌හාති, තස්‌මා තස්‌ස සත්‌තලොකස්‌ස ඉධලොකපරලොකහිතං, අතික්‌කන්‌තපරලොකානං වා උච්‌ඡින්‌නලොකසමුදයානං ඉධ ජාතිලොකෙ ඔකාසලොකෙ වා දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරසඞ්‌ඛාතඤ්‌ච හිතං සම්‌පිණ්‌ඩෙත්‌වා ලොකස්‌ස, ලොකානං, ලොකෙ වා හිතන්‌ති සරූපෙකසෙසං කත්‌වා ලොකහිතමිච්‌චෙවාහා’’ති, න තං සාරතො පච්‌චෙතබ්‌බං දිට්‌ඨධම්‌මසුඛවිහාරසඞ්‌ඛආතහිතස්‌සපි සත්‌තලොකවිසයත්‌තා, සත්‌තලොකග්‌ගහණෙනෙව උච්‌ඡින්‌නමූලානං ඛීණාසවානම්‌පි සඞ්‌ගහිතත්‌තා.

    Kāmañcettha sattasaṅkhārabhājanavasena tividho loko, hitakaraṇassa pana adhippetattā taṃvisayasseva sattalokassa vasena attho gahetabbo. So hi lokīyanti ettha puññapāpāni taṃvipāko cāti ‘‘loko’’ti vuccati. Katthaci pana ‘‘sanarāmaralokagaru’’ntiādīsu samūhatthopi lokasaddo samudāyavasena lokīyati paññāpīyatīti. Yaṃ panettha kenaci vuttaṃ ‘‘iminā sattalokañca jātilokañca saṅgaṇhāti, tasmā tassa sattalokassa idhalokaparalokahitaṃ, atikkantaparalokānaṃ vā ucchinnalokasamudayānaṃ idha jātiloke okāsaloke vā diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhātañca hitaṃ sampiṇḍetvā lokassa, lokānaṃ, loke vā hitanti sarūpekasesaṃ katvā lokahitamiccevāhā’’ti, na taṃ sārato paccetabbaṃ diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhaātahitassapi sattalokavisayattā, sattalokaggahaṇeneva ucchinnamūlānaṃ khīṇāsavānampi saṅgahitattā.

    සබ්‌බත්‌ථ ‘‘කෙනචී’’ති වුත්‌තෙ ‘‘වජිරබුද්‌ධිටීකාකාරෙනා’’ති ගහෙතබ්‌බං. ‘‘මහාගණ්‌ඨිපදෙ’’ති වා ‘‘මජ්‌ඣිමගණ්‌ඨිපදෙ’’ති වා ‘‘චූළගණ්‌ඨිපදෙ’’ති වා වුත්‌තෙ ‘‘සීහළගණ්‌ඨිපදෙසූ’’ති ගහෙතබ්‌බං. කෙවලං ‘‘ගණ්‌ඨිපදෙ’’ති වුත්‌තෙ ‘‘මාගධභාසාය ලිඛිතෙ ගණ්‌ඨිපදෙ’’ති ගහෙතබ්‌බං.

    Sabbattha ‘‘kenacī’’ti vutte ‘‘vajirabuddhiṭīkākārenā’’ti gahetabbaṃ. ‘‘Mahāgaṇṭhipade’’ti vā ‘‘majjhimagaṇṭhipade’’ti vā ‘‘cūḷagaṇṭhipade’’ti vā vutte ‘‘sīhaḷagaṇṭhipadesū’’ti gahetabbaṃ. Kevalaṃ ‘‘gaṇṭhipade’’ti vutte ‘‘māgadhabhāsāya likhite gaṇṭhipade’’ti gahetabbaṃ.

    නාථොති ලොකපටිසරණො, ලොකසාමී ලොකනායකොති වුත්‌තං හොති. තථා හි සබ්‌බානත්‌ථපඅහාරපුබ්‌බඞ්‌ගමාය නිරවසෙසහිතසුඛවිධානතප්‌පරාය නිරතිසයාය පයොගසම්‌පත්‌තියා සදෙවමනුස්‌සාය පජාය අච්‌චන්‌තුපකාරිතාය අපරිමිතනිරුපමප්‌පභාවගුණවිසෙසසමඞ්‌ගිතාය ච සබ්‌බසත්‌තුත්‌තමො භගවා අපරිමාණාසු ලොකධාතූසු අපරිමාණානං සත්‌තානං එකපටිසරණො පතිට්‌ඨා. අථ වා නාථතීති නාථො, වෙනෙය්‍යානං හිතසුඛං මෙත්‌තායනවසෙන ආසීසති පත්‌ථෙතීති අත්‌ථො. අථ වා නාථති වෙනෙය්‍යගතෙ කිලෙසෙ උපතාපෙතීති අත්‌ථො, නාථතීති වා යාචතීති අත්‌ථො. භගවා හි ‘‘සාධු, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කාලෙන කාලං අත්‌තසම්‌පත්‌තිං පච්‌චවෙක්‌ඛෙය්‍යා’’තිආදිනා (අ. නි. 8.7) සත්‌තානං තං තං හිතපටිපත්‌තිං යාචිත්‌වාපි කරුණාය සමුස්‌සාහිතො තෙ තත්‌ථ නියොජෙති. පරමෙන වා චිත්‌තිස්‌සරියෙන සමන්‌නාගතො සබ්‌බසත්‌තෙ ඊසති අභිභවතීති පරමිස්‌සරො භගවා ‘‘නාථො’’ති වුච්‌චති. සබ්‌බොපි චායමත්‌ථො සද්‌දසත්‌ථානුසාරතො වෙදිතබ්‌බො.

    Nāthoti lokapaṭisaraṇo, lokasāmī lokanāyakoti vuttaṃ hoti. Tathā hi sabbānatthapaahārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya aparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ ekapaṭisaraṇo patiṭṭhā. Atha vā nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ mettāyanavasena āsīsati patthetīti attho. Atha vā nāthati veneyyagate kilese upatāpetīti attho, nāthatīti vā yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkheyyā’’tiādinā (a. ni. 8.7) sattānaṃ taṃ taṃ hitapaṭipattiṃ yācitvāpi karuṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato sabbasatte īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati. Sabbopi cāyamattho saddasatthānusārato veditabbo.

    මහාකාරුණිකස්‌සාති යො කරුණාය කම්‌පිතහදයත්‌තා ලොකහිතත්‌ථං අතිදුක්‌කරකිරියාය අනෙකප්‌පකාරං තාදිසං සංසාරදුක්‌ඛමනුභවිත්‌වා ආගතො, තස්‌ස මහාකාරුණිකස්‌සාති අත්‌ථො. තත්‌ථ කිරතීති කරුණා, පරදුක්‌ඛං වික්‌ඛිපති අපනෙතීති අත්‌ථො. දුක්‌ඛිතෙසු වා කිරීයති පසාරීයතීති කරුණා. අථ වා කිණාතීති කරුණා, පරදුක්‌ඛෙ සති කාරුණිකං හිංසති විබාධෙති, විනාසෙති වා පරස්‌ස දුක්‌ඛන්‌ති අත්‌ථො. පරදුක්‌ඛෙ සති සාධූනං කම්‌පනං හදයඛෙදං කරොතීති වා කරුණා. අථ වා කමිති සුඛං, තං රුන්‌ධතීති කරුණා. එසා හි පරදුක්‌ඛාපනයනකාමතාලක්‌ඛණා අත්‌තසුඛනිරපෙක්‌ඛතාය කාරුණිකානං සුඛං රුන්‌ධති විබාධෙතීති. කරුණාය නියුත්‌තොති කාරුණිකො යථා ‘‘දොවාරිකො’’ති. යථා හි ද්‌වාරට්‌ඨානතො අඤ්‌ඤත්‌ථ වත්‌තමානොපි ද්‌වාරපටිබද්‌ධජීවිකො පුරිසො ද්‌වාරානතිවත්‌තවුත්‌තිතාය ද්‌වාරෙ නියුත්‌තොති ‘‘දොවාරිකො’’ති වුච්‌චති, එවං භගවා මෙත්‌තාදිවසෙන කරුණාවිහාරතො අඤ්‌ඤත්‌ථ වත්‌තමානොපි කරුණානතිවත්‌තවුත්‌තිතාය කරුණාය නියුත්‌තොති ‘‘කාරුණිකො’’ති වුච්‌චති. මහාභිනීහාරතො පට්‌ඨාය හි යාව මහාපරිනිබ්‌බානා ලොකහිතත්‌ථමෙව ලොකනාථා තිට්‌ඨන්‌ති. මහන්‌තො කාරුණිකොති මහාකාරුණිකො. සතිපි භගවතො තදඤ්‌ඤගුණානම්‌පි වසෙන මහන්‌තභාවෙ කාරුණිකසද්‌දසන්‌නිධානෙන වුත්‌තත්‌තා කරුණාවසෙනෙත්‌ථ මහන්‌තභාවො වෙදිතබ්‌බො යථා ‘‘මහාවෙය්‍යාකරණො’’ති. එවඤ්‌ච කත්‌වා ‘‘මහාකාරුණිකස්‌සා’’ති ඉමිනා පදෙන පුග්‌ගලාධිට්‌ඨානෙන සත්‌ථු මහාකරුණා වුත්‌තා හොති.

    Mahākāruṇikassāti yo karuṇāya kampitahadayattā lokahitatthaṃ atidukkarakiriyāya anekappakāraṃ tādisaṃ saṃsāradukkhamanubhavitvā āgato, tassa mahākāruṇikassāti attho. Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Dukkhitesu vā kirīyati pasārīyatīti karuṇā. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādheti, vināseti vā parassa dukkhanti attho. Paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā. Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibādhetīti. Karuṇāya niyuttoti kāruṇiko yathā ‘‘dovāriko’’ti. Yathā hi dvāraṭṭhānato aññattha vattamānopi dvārapaṭibaddhajīviko puriso dvārānativattavuttitāya dvāre niyuttoti ‘‘dovāriko’’ti vuccati, evaṃ bhagavā mettādivasena karuṇāvihārato aññattha vattamānopi karuṇānativattavuttitāya karuṇāya niyuttoti ‘‘kāruṇiko’’ti vuccati. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi yāva mahāparinibbānā lokahitatthameva lokanāthā tiṭṭhanti. Mahanto kāruṇikoti mahākāruṇiko. Satipi bhagavato tadaññaguṇānampi vasena mahantabhāve kāruṇikasaddasannidhānena vuttattā karuṇāvasenettha mahantabhāvo veditabbo yathā ‘‘mahāveyyākaraṇo’’ti. Evañca katvā ‘‘mahākāruṇikassā’’ti iminā padena puggalādhiṭṭhānena satthu mahākaruṇā vuttā hoti.

    අථ වා කරුණා කරුණායනං සීලං පකති එතස්‌සාති කාරුණිකො, පථවීඵස්‌සාදයො විය කක්‌ඛළඵුසනාදිසභාවා කරුණායනසභාවො සභාවභූතකරුණොති අත්‌ථො. සෙසං පුරිමසදිසමෙව. අථ වා මහාවිසයතාය මහානුභාවතාය මහාබලතාය ච මහතී කරුණාති මහාකරුණා. භගවතො හි කරුණා නිරවසෙසෙසු සත්‌තෙසු පවත්‌තති, පවත්‌තමානා ච අනඤ්‌ඤසාධාරණා පවත්‌තති, දිට්‌ඨධම්‌මිකාදිභෙදඤ්‌ච මහන්‌තමෙව සත්‌තානං හිතසුඛං එකන්‌තතො නිප්‌ඵාදෙති, මහාකරුණාය නියුත්‌තොති මහාකාරුණිකොති සබ්‌බං වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. අථ වා මහතී පසත්‌ථා කරුණා අස්‌ස අත්‌ථීති මහාකාරුණිකො. පූජාවචනො හෙත්‌ථ මහන්‌තසද්‌දො ‘‘මහාපුරිසො’’තිආදීසු විය. පසත්‌ථා ච භගවතො කරුණා මහාකරුණාසමාපත්‌තිවසෙනපි පවත්‌තිතො අනඤ්‌ඤසාධාරණත්‌තාති.

    Atha vā karuṇā karuṇāyanaṃ sīlaṃ pakati etassāti kāruṇiko, pathavīphassādayo viya kakkhaḷaphusanādisabhāvā karuṇāyanasabhāvo sabhāvabhūtakaruṇoti attho. Sesaṃ purimasadisameva. Atha vā mahāvisayatāya mahānubhāvatāya mahābalatāya ca mahatī karuṇāti mahākaruṇā. Bhagavato hi karuṇā niravasesesu sattesu pavattati, pavattamānā ca anaññasādhāraṇā pavattati, diṭṭhadhammikādibhedañca mahantameva sattānaṃ hitasukhaṃ ekantato nipphādeti, mahākaruṇāya niyuttoti mahākāruṇikoti sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Atha vā mahatī pasatthā karuṇā assa atthīti mahākāruṇiko. Pūjāvacano hettha mahantasaddo ‘‘mahāpuriso’’tiādīsu viya. Pasatthā ca bhagavato karuṇā mahākaruṇāsamāpattivasenapi pavattito anaññasādhāraṇattāti.

    එවං කරුණාමුඛෙන සඞ්‌ඛෙපතො සකලසබ්‌බඤ්‌ඤුගුණෙහි භගවන්‌තං ථොමෙත්‌වා ඉදානි සද්‌ධම්‌මං ථොමෙතුං ‘‘අසම්‌බුධ’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ අසම්‌බුධන්‌ති පුබ්‌බකාලකිරියානිද්‌දෙසො, තස්‌ස අසම්‌බුජ්‌ඣන්‌තො අප්‌පටිවිජ්‌ඣන්‌තොති අත්‌ථො, යථාසභාවං අප්‌පටිවිජ්‌ඣනතොති වුත්‌තං හොති. හෙතුඅත්‌ථො හෙත්‌ථ අන්‌තසද්‌දො ‘‘පඨන්‌තො නිසීදතී’’තිආදීසු විය. න්‌ති පුබ්‌බකාලකිරියාය අනියමතො කම්‌මනිද්‌දෙසො. බුද්‌ධනිසෙවිතන්‌ති තස්‌ස විසෙසනං. තත්‌ථ බුද්‌ධසද්‌දස්‌ස තාව ‘‘බුජ්‌ඣිතා සච්‌චානීති බුද්‌ධො, බොධෙතා පජායාති බුද්‌ධො’’තිආදිනා (මහානි. 192) නිද්‌දෙසනයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. අථ වා සවාසනාය අඤ්‌ඤාණනිද්‌දාය අච්‌චන්‌තවිගමතො, බුද්‌ධියා වා විකසිතභාවතො බුද්‌ධවාති බුද්‌ධො ජාගරණවිකසනත්‌ථවසෙන. අථ වා කස්‌සචිපි ඤෙය්‍යධම්‌මස්‌ස අනවබුද්‌ධස්‌ස අභාවෙන ඤෙය්‍යවිසෙසස්‌ස කම්‌මභාවෙන අග්‌ගහණතො කම්‌මවචනිච්‌ඡාය අභාවෙන අවගමනත්‌ථවසෙනෙව කත්‌තුනිද්‌දෙසො ලබ්‌භතීති බුද්‌ධවාති බුද්‌ධො. අත්‌ථතො පන පාරමිතාපරිභාවිතො සයම්‌භූඤාණෙන සහ වාසනාය විහතවිද්‌ධංසිතනිරවසෙසකිලෙසො මහාකරුණාසබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණාදිඅපරිමෙය්‍යගුණගණාධාරො ඛන්‌ධසන්‌තානො බුද්‌ධො. යථාහ ‘‘බුද්‌ධොති යො සො භගවා සයම්‌භූ අනාචරියකො පුබ්‌බෙ අනනුස්‌සුතෙසු ධම්‌මෙසු සාමං සච්‌චානි අභිසම්‌බුජ්‌ඣි, තත්‌ථ ච සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පත්‌තො බලෙසු ච වසීභාව’’න්‌ති (මහානි. 192; චූළනි. පාරායනත්‌ථුතිගාථානිද්‌දෙස 97; පටි. ම. 1.161). තෙන එවං නිරුපමප්‌පභාවෙන බුද්‌ධෙන නිසෙවිතං ගොචරාසෙවනාභාවනාසෙවනාහි යථාරහං නිසෙවිතං අනුභූතන්‌ති අත්‌ථො.

    Evaṃ karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ thometvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘asambudha’’ntiādimāha. Tattha asambudhanti pubbakālakiriyāniddeso, tassa asambujjhanto appaṭivijjhantoti attho, yathāsabhāvaṃ appaṭivijjhanatoti vuttaṃ hoti. Hetuattho hettha antasaddo ‘‘paṭhanto nisīdatī’’tiādīsu viya. Yanti pubbakālakiriyāya aniyamato kammaniddeso. Buddhanisevitanti tassa visesanaṃ. Tattha buddhasaddassa tāva ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192) niddesanayena attho veditabbo. Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho jāgaraṇavikasanatthavasena. Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena ñeyyavisesassa kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho. Atthato pana pāramitāparibhāvito sayambhūñāṇena saha vāsanāya vihataviddhaṃsitaniravasesakileso mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimeyyaguṇagaṇādhāro khandhasantāno buddho. Yathāha ‘‘buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161). Tena evaṃ nirupamappabhāvena buddhena nisevitaṃ gocarāsevanābhāvanāsevanāhi yathārahaṃ nisevitaṃ anubhūtanti attho.

    තත්‌ථ නිබ්‌බානං ගොචරාසෙවනාවසෙනෙව නිසෙවිතං, මග්‌ගො පන අත්‌තනා භාවිතො ච භාවනාසෙවනාවසෙන සෙවිතො, පරෙහි උප්‌පාදිතානි පන මග්‌ගඵලානි චෙතොපරියඤාණාදිනා යදා පරිජානාති, අත්‌තනා උප්‌පාදිතානි වා පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණෙන පරිච්‌ඡින්‌දති, තදා ගොචරාසෙවනාවසෙනපි සෙවිතානි හොන්‌තියෙව. එත්‌ථ ච පරියත්‌තිධම්‌මස්‌සපි පරියායතො ධම්‌මග්‌ගහණෙන ගහණෙ සති සොපි දෙසනාසම්‌මසනඤාණගොචරතාය ගොචරාසෙවනාය සෙවිතොති සක්‌කා ගහෙතුං. ‘‘අභිධම්‌මනයසමුද්‌දං අධිගච්‌ඡති, තීණි පිටකානි සම්‌මසී’’ති ච අට්‌ඨකථායං වුත්‌තත්‌තා පරියත්‌තිධම්‌මස්‌සපි සච්‌ඡිකිරියාය සම්‌මසනපරියායො ලබ්‌භතීති යං අසම්‌බුධං අසම්‌බුජ්‌ඣන්‌තො අසච්‌ඡිකරොන්‌තොති අත්‌ථසම්‌භවතො සොපි ඉධ වුත්‌තො එවාති දට්‌ඨබ්‌බං. තම්‌පි ච අප්‌පටිවිජ්‌ඣන්‌තො භවාභවං ගච්‌ඡති, පරිඤ්‌ඤාතධම්‌මවිනයො පන තදත්‌ථපටිපත්‌තියා සම්‌මාපටිපන්‌නො න චිරස්‌සෙව දුක්‌ඛස්‌සන්‌තං කරිස්‌සති. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Tattha nibbānaṃ gocarāsevanāvaseneva nisevitaṃ, maggo pana attanā bhāvito ca bhāvanāsevanāvasena sevito, parehi uppāditāni pana maggaphalāni cetopariyañāṇādinā yadā parijānāti, attanā uppāditāni vā paccavekkhaṇañāṇena paricchindati, tadā gocarāsevanāvasenapi sevitāni hontiyeva. Ettha ca pariyattidhammassapi pariyāyato dhammaggahaṇena gahaṇe sati sopi desanāsammasanañāṇagocaratāya gocarāsevanāya sevitoti sakkā gahetuṃ. ‘‘Abhidhammanayasamuddaṃ adhigacchati, tīṇi piṭakāni sammasī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pariyattidhammassapi sacchikiriyāya sammasanapariyāyo labbhatīti yaṃ asambudhaṃ asambujjhanto asacchikarontoti atthasambhavato sopi idha vutto evāti daṭṭhabbaṃ. Tampi ca appaṭivijjhanto bhavābhavaṃ gacchati, pariññātadhammavinayo pana tadatthapaṭipattiyā sammāpaṭipanno na cirasseva dukkhassantaṃ karissati. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘යො ඉමස්‌මිං ධම්‌මවිනයෙ, අප්‌පමත්‌තො විහස්‌සති;

    ‘‘Yo imasmiṃ dhammavinaye, appamatto vihassati;

    පහාය ජාතිසංසාරං, දුක්‌ඛස්‌සන්‌තං කරිස්‌සතී’’ති. (දී. නි. 2.185; සං. නි. 1.185);

    Pahāya jātisaṃsāraṃ, dukkhassantaṃ karissatī’’ti. (dī. ni. 2.185; saṃ. ni. 1.185);

    එත්‌ථ ච කිඤ්‌චාපි මග්‌ගඵලනිබ්‌බානානි පච්‌චෙකබුද්‌ධබුද්‌ධසාවකෙහිපි ගොචරාසෙවනාදිනා සෙවිතානි හොන්‌ති, තථාපි උක්‌කට්‌ඨපරිච්‌ඡෙදවසෙන ‘‘බුද්‌ධනිසෙවිත’’න්‌ති වුත්‌තං. කෙනචි පන බුද්‌ධසද්‌දස්‌ස සාමඤ්‌ඤතො බුද්‌ධානුබුද්‌ධපච්‌චෙකබුද්‌ධානම්‌පි එත්‌ථෙව සඞ්‌ගහො වුත්‌තො.

    Ettha ca kiñcāpi maggaphalanibbānāni paccekabuddhabuddhasāvakehipi gocarāsevanādinā sevitāni honti, tathāpi ukkaṭṭhaparicchedavasena ‘‘buddhanisevita’’nti vuttaṃ. Kenaci pana buddhasaddassa sāmaññato buddhānubuddhapaccekabuddhānampi ettheva saṅgaho vutto.

    භවාභවන්‌ති අපරකාලකිරියාය කම්‌මනිද්‌දෙසො, භවතො භවන්‌ති අත්‌ථො. අථ වා භවාභවන්‌ති සුගතිදුග්‌ගතිවසෙන හීනපණීතවසෙන ච ඛුද්‌දකං මහන්‌තඤ්‌ච භවන්‌ති අත්‌ථො. වුද්‌ධත්‌ථොපි හි අ-කාරො දිස්‌සති ‘‘අසෙක්‌ඛා ධම්‌මා’’තිආදීසු විය. තස්‌මා අභවොති මහාභවො වුච්‌චති. අථ වා භවොති වුද්‌ධි, අභවොති හානි. භවොති වා සස්‌සතදිට්‌ඨි, අභවොති උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨි. වුත්‌තප්‌පකාරො භවො ච අභවො ච භවාභවො. තං භවාභවං. ගච්‌ඡතීති අපරකාලකිරියානිද්‌දෙසො. ජීවලොකොති සත්‌තලොකො. ජීවග්‌ගහණෙන හි සඞ්‌ඛාරභාජනලොකං නිවත්‌තෙති තස්‌ස භවාභවගමනාසම්‌භවතො. නමො අත්‌ථූති පාඨසෙසො දට්‌ඨබ්‌බො.

    Bhavābhavanti aparakālakiriyāya kammaniddeso, bhavato bhavanti attho. Atha vā bhavābhavanti sugatiduggativasena hīnapaṇītavasena ca khuddakaṃ mahantañca bhavanti attho. Vuddhatthopi hi a-kāro dissati ‘‘asekkhā dhammā’’tiādīsu viya. Tasmā abhavoti mahābhavo vuccati. Atha vā bhavoti vuddhi, abhavoti hāni. Bhavoti vā sassatadiṭṭhi, abhavoti ucchedadiṭṭhi. Vuttappakāro bhavo ca abhavo ca bhavābhavo. Taṃ bhavābhavaṃ. Gacchatīti aparakālakiriyāniddeso. Jīvalokoti sattaloko. Jīvaggahaṇena hi saṅkhārabhājanalokaṃ nivatteti tassa bhavābhavagamanāsambhavato. Namo atthūti pāṭhaseso daṭṭhabbo.

    අවිජ්‌ජාදිකිලෙසජාලවිද්‌ධංසිනොති ධම්‌මවිසෙසනං. තත්‌ථ අවින්‌දියං වින්‌දතීති අවිජ්‌ජා. පූරෙතුං අයුත්‌තට්‌ඨෙන කායදුච්‌චරිතාදි අවින්‌දියං නාම, අලද්‌ධබ්‌බන්‌ති අත්‌ථො. තබ්‌බිපරීතතො කායසුචරිතාදි වින්‌දියං නාම, තං වින්‌දියං න වින්‌දතීති වා අවිජ්‌ජා, ඛන්‌ධානං රාසට්‌ඨං, ආයතනානං ආයතනට්‌ඨං, ධාතූනං සුඤ්‌ඤතට්‌ඨං, ඉන්‌ද්‍රියානං අධිපතියට්‌ඨං, සච්‌චානං තථට්‌ඨං අවිදිතං කරොතීති වා අවිජ්‌ජා, දුක්‌ඛාදීනං පීළනාදිවසෙන වුත්‌තං චතුබ්‌බිධං අත්‌ථං අවිදිතං කරොතීතිපි අවිජ්‌ජා, අන්‌තවිරහිතෙ සංසාරෙ සබ්‌බයොනිගතිභවවිඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතිසත්‌තාවාසෙසු සත්‌තෙ ජවාපෙතීති වා අවිජ්‌ජා, පරමත්‌ථතො අවිජ්‌ජමානෙසුපි ඉත්‌ථිපුරිසාදීසු ජවති, විජ්‌ජමානෙසුපි ඛන්‌ධාදීසු න ජවතීති වා අවිජ්‌ජා. සා ආදි යෙසං තණ්‌හාදීනං තෙ අවිජ්‌ජාදයො, තෙයෙව කිලිස්‌සන්‌ති එතෙහි සත්‌තාති කිලෙසා, තෙයෙව ච සත්‌තානං බන්‌ධනට්‌ඨෙන ජාලසදිසාති ජාලං, තං විද්‌ධංසෙති සබ්‌බසො විනාසෙති සීලෙනාති අවිජ්‌ජාදිකිලෙසජාලවිද්‌ධංසී. නනු චෙත්‌ථ සපරියත්‌තිකො නවලොකුත්‌තරධම්‌මො අධිප්‌පෙතො, තත්‌ථ ච මග්‌ගොයෙව කිලෙසෙ විද්‌ධංසෙති, නෙතරෙති චෙ? වුච්‌චතෙ. මග්‌ගස්‌සපි නිබ්‌බානමාගම්‌ම කිලෙසවිද්‌ධංසනතො නිබ්‌බානම්‌පි කිලෙසෙ විද්‌ධංසෙති නාම, මග්‌ගස්‌ස කිලෙසවිද්‌ධංසනකිච්‌චං ඵලෙන නිප්‌ඵන්‌නන්‌ති ඵලම්‌පි ‘‘කිලෙසවිද්‌ධංසී’’ති වුච්‌චති. පරියත්‌තිධම්‌මොපි කිලෙසවිද්‌ධංසනස්‌ස පච්‌චයත්‌තා ‘‘කිලෙසවිද්‌ධංසී’’ති වත්‌තුමරහතීති න කොචි දොසො.

    Avijjādikilesajālaviddhaṃsinoti dhammavisesanaṃ. Tattha avindiyaṃ vindatīti avijjā. Pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma, aladdhabbanti attho. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma, taṃ vindiyaṃ na vindatīti vā avijjā, khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññataṭṭhaṃ, indriyānaṃ adhipatiyaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ aviditaṃ karotīti vā avijjā, dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā, antavirahite saṃsāre sabbayonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti vā avijjā, paramatthato avijjamānesupi itthipurisādīsu javati, vijjamānesupi khandhādīsu na javatīti vā avijjā. Sā ādi yesaṃ taṇhādīnaṃ te avijjādayo, teyeva kilissanti etehi sattāti kilesā, teyeva ca sattānaṃ bandhanaṭṭhena jālasadisāti jālaṃ, taṃ viddhaṃseti sabbaso vināseti sīlenāti avijjādikilesajālaviddhaṃsī. Nanu cettha sapariyattiko navalokuttaradhammo adhippeto, tattha ca maggoyeva kilese viddhaṃseti, netareti ce? Vuccate. Maggassapi nibbānamāgamma kilesaviddhaṃsanato nibbānampi kilese viddhaṃseti nāma, maggassa kilesaviddhaṃsanakiccaṃ phalena nipphannanti phalampi ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vuccati. Pariyattidhammopi kilesaviddhaṃsanassa paccayattā ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vattumarahatīti na koci doso.

    ධම්‌මවරස්‌ස තස්‌සාති පුබ්‌බෙ අනියමිතස්‌ස නියමවචනං. තත්‌ථ යථානුසිට්‌ඨං පටිපජ්‌ජමානෙ චතූසු අපායෙසු අපතමානෙ ධාරෙතීති ධම්‌මො.

    Dhammavarassa tassāti pubbe aniyamitassa niyamavacanaṃ. Tattha yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo.

    ‘‘යෙ කෙචි ධම්‌මං සරණං ගතාසෙ, න තෙ ගමිස්‌සන්‌ති අපායභූමිං;

    ‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

    පහාය මානුසං දෙහං, දෙවකායං පරිපූරෙස්‌සන්‌තී’’ති. (දී. නි. 2.332; සං. නි. 1.37) –

    Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37) –

    හි වුත්‌තං. සංසාරදුක්‌ඛෙ වා අපතමානෙ කත්‌වා ධාරෙතීති ධම්‌මො මග්‌ගඵලුප්‌පත්‌තියා සත්‌තක්‌ඛත්‌තුපරමතාදිවසෙන සංසාරස්‌ස පරිච්‌ඡින්‌නත්‌තා. අපායාදිනිබ්‌බත්‌තකකිලෙසවිද්‌ධංසනඤ්‌චෙත්‌ථ ධාරණං. එවඤ්‌ච කත්‌වා අරියමග්‌ගො තස්‌ස තදත්‌ථසිද්‌ධිහෙතුතාය නිබ්‌බානඤ්‌චාති උභයමෙව නිප්‌පරියායතො ධාරෙති, අරියඵලං පන තංසමුච්‌ඡින්‌නකිලෙසපටිප්‌පස්‌සම්‌භනෙන තදනුගුණතාය, පරියත්‌තිධම්‌මො තදධිගමහෙතුතායාති උභයං පරියායතො ධාරෙතීති වෙදිතබ්‌බං. වුත්‌තප්‌පකාරො ධම්‌මොයෙව අත්‌තනො උත්‌තරිතරාභාවෙන වරො පවරො අනුත්‌තරොති ධම්‌මවරො, තස්‌ස ධම්‌මවරස්‌ස නමො අත්‌ථූති සම්‌බන්‌ධො. එත්‌තාවතා චෙත්‌ථ අම්‌හෙහි සාරත්‌ථො පකාසිතො. යං පනෙත්‌ථ කෙනචි පපඤ්‌චිතං, අම්‌හෙහි ච ඉධ න දස්‌සිතං, න තං සාරතො පච්‌චෙතබ්‌බං. ඉතො පරෙසුපි එවමෙව දට්‌ඨබ්‌බං. තස්‌මා ඉතො පට්‌ඨාය එත්‌තකම්‌පි අවත්‌වා සාරත්‌ථමෙව දස්‌සයිස්‌සාම. යත්‌ථ පන කෙනචි අච්‌චන්‌තවිරුද්‌ධං ලිඛිතං, තම්‌පි කත්‌ථචි දස්‌සයිස්‌සාම. එත්‌ථ ච ‘‘අවිජ්‌ජාදිකිලෙසජාලවිද්‌ධංසිනො’’ති එතෙන ස්‌වාක්‌ඛාතතාදීහි ධම්‌මං ථොමෙති, ‘‘ධම්‌මවරස්‌සා’’ති එතෙන අඤ්‌ඤස්‌ස විසිට්‌ඨස්‌ස අභාවදීපනතො පරිපුණ්‌ණතාය. පඨමෙන වා පහානසම්‌පදං ධම්‌මස්‌ස දස්‌සෙති, දුතියෙන පභාවසම්‌පදං.

    Hi vuttaṃ. Saṃsāradukkhe vā apatamāne katvā dhāretīti dhammo maggaphaluppattiyā sattakkhattuparamatādivasena saṃsārassa paricchinnattā. Apāyādinibbattakakilesaviddhaṃsanañcettha dhāraṇaṃ. Evañca katvā ariyamaggo tassa tadatthasiddhihetutāya nibbānañcāti ubhayameva nippariyāyato dhāreti, ariyaphalaṃ pana taṃsamucchinnakilesapaṭippassambhanena tadanuguṇatāya, pariyattidhammo tadadhigamahetutāyāti ubhayaṃ pariyāyato dhāretīti veditabbaṃ. Vuttappakāro dhammoyeva attano uttaritarābhāvena varo pavaro anuttaroti dhammavaro, tassa dhammavarassa namo atthūti sambandho. Ettāvatā cettha amhehi sārattho pakāsito. Yaṃ panettha kenaci papañcitaṃ, amhehi ca idha na dassitaṃ, na taṃ sārato paccetabbaṃ. Ito paresupi evameva daṭṭhabbaṃ. Tasmā ito paṭṭhāya ettakampi avatvā sāratthameva dassayissāma. Yattha pana kenaci accantaviruddhaṃ likhitaṃ, tampi katthaci dassayissāma. Ettha ca ‘‘avijjādikilesajālaviddhaṃsino’’ti etena svākkhātatādīhi dhammaṃ thometi, ‘‘dhammavarassā’’ti etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanato paripuṇṇatāya. Paṭhamena vā pahānasampadaṃ dhammassa dasseti, dutiyena pabhāvasampadaṃ.

    එවං සඞ්‌ඛෙපෙනෙව සබ්‌බධම්‌මගුණෙහි සද්‌ධම්‌මං ථොමෙත්‌වා ඉදානි අරියසඞ්‌ඝං ථොමෙතුං ‘‘ගුණෙහී’’තිආදිමාහ. ‘‘ගුණෙහී’’ති පදස්‌ස ‘‘යුත්‌තො’’ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. ඉදානි යෙහි ගුණෙහි යුත්‌තො, තෙ දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සීලසමාධී’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ චතුපාරිසුද්‌ධිසීලාදි ‘‘සීල’’න්‌ති වුච්‌චති. සමාධීති පඨමජ්‌ඣානාදි. සමාධිසීසෙන හි පඨමජ්‌ඣානාදයො වුත්‌තා. පඤ්‌ඤාති මග්‌ගපඤ්‌ඤා. විමුත්‌ති ච විමුත්‌තිඤාණඤ්‌ච විමුත්‌තිවිමුත්‌තිඤාණන්‌ති වත්‌තබ්‌බෙ එකදෙසසරූපෙකසෙසනයෙන ‘‘විමුත්‌තිඤාණ’’න්‌ති වුත්‌තං. ආදිසද්‌දපරියායෙන පභුතිසද්‌දෙන වා විමුත්‌තිග්‌ගහණං වෙදිතබ්‌බං. තත්‌ථ විමුත්‌තීති ඵලං. විමුත්‌තිඤාණන්‌ති පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං. පභුති-සද්‌දෙන ඡළභිඤ්‌ඤාචතුපටිසම්‌භිදාදයො ගුණා සඞ්‌ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බං. එත්‌ථ ච සීලාදයො ගුණා ලොකියා ලොකුත්‌තරා ච යථාසම්‌භවං නිද්‌දිට්‌ඨාති වෙදිතබ්‌බා. යං පනෙත්‌ථ කෙනචි වුත්‌තං ‘‘සීලාදයො කිඤ්‌චාපි ලොකියලොකුත්‌තරා යථාසම්‌භවං ලබ්‌භන්‌ති, තථාපි අන්‌තෙ ‘අරියසඞ්‌ඝ’න්‌ති වචනතො සීලාදයො චත්‌තාරො ධම්‌මක්‌ඛන්‌ධා ලොකුත්‌තරාවා’’ති, තං තස්‌ස මතිමත්‌තං. න හි අරියසඞ්‌ඝස්‌ස ලොකියගුණෙහිපි ථොමනාය කොචි දොසො දිස්‌සති, සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධස්‌සපි තාව ලොකියලොකුත්‌තරගුණෙහි ථොමනා හොති, කිමඞ්‌ගං පන අරියසඞ්‌ඝස්‌සාති.

    Evaṃ saṅkhepeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘guṇehī’’tiādimāha. ‘‘Guṇehī’’ti padassa ‘‘yutto’’ti iminā sambandho. Idāni yehi guṇehi yutto, te dassento ‘‘sīlasamādhī’’tiādimāha. Tattha catupārisuddhisīlādi ‘‘sīla’’nti vuccati. Samādhīti paṭhamajjhānādi. Samādhisīsena hi paṭhamajjhānādayo vuttā. Paññāti maggapaññā. Vimutti ca vimuttiñāṇañca vimuttivimuttiñāṇanti vattabbe ekadesasarūpekasesanayena ‘‘vimuttiñāṇa’’nti vuttaṃ. Ādisaddapariyāyena pabhutisaddena vā vimuttiggahaṇaṃ veditabbaṃ. Tattha vimuttīti phalaṃ. Vimuttiñāṇanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Pabhuti-saddena chaḷabhiññācatupaṭisambhidādayo guṇā saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca sīlādayo guṇā lokiyā lokuttarā ca yathāsambhavaṃ niddiṭṭhāti veditabbā. Yaṃ panettha kenaci vuttaṃ ‘‘sīlādayo kiñcāpi lokiyalokuttarā yathāsambhavaṃ labbhanti, tathāpi ante ‘ariyasaṅgha’nti vacanato sīlādayo cattāro dhammakkhandhā lokuttarāvā’’ti, taṃ tassa matimattaṃ. Na hi ariyasaṅghassa lokiyaguṇehipi thomanāya koci doso dissati, sabbaññubuddhassapi tāva lokiyalokuttaraguṇehi thomanā hoti, kimaṅgaṃ pana ariyasaṅghassāti.

    කුසලත්‌ථිකානං ජනානං පුඤ්‌ඤස්‌ස වුද්‌ධියා ඛෙත්‌තසදිසත්‌තා ඛෙත්‌තන්‌ති ආහ ‘‘ඛෙත්‌තං ජනානං කුසලත්‌ථිකාන’’න්‌ති. ඛිත්‌තං බීජං මහප්‌ඵලභාවකරණෙන තායතීති හි ඛෙත්‌තං, පුබ්‌බණ්‌ණාපරණ්‌ණවිරුහනභූමි, තංසදිසත්‌තා අරියසඞ්‌ඝොපි ‘‘ඛෙත්‌ත’’න්‌ති වුච්‌චති. ඉමිනා අරියසඞ්‌ඝස්‌ස අනුත්‌තරපුඤ්‌ඤක්‌ඛෙත්‌තභාවං දීපෙති. ‘‘අනුත්‌තරං පුඤ්‌ඤක්‌ඛෙත්‌තං ලොකස්‌සා’’ති හි වුත්‌තං. න්‌ති පුබ්‌බෙ ‘‘යො’’ති අනියමෙන වුත්‌තස්‌ස නියමවචනං. අරියසඞ්‌ඝන්‌ති එත්‌ථ ආරකත්‌තා කිලෙසෙහි, අනයෙ න ඉරියනතො, අයෙ ච ඉරියනතො අරියා නිරුත්‌තිනයෙන. අථ වා සදෙවකෙන ලොකෙන සරණන්‌ති අරණීයතො උපගන්‌තබ්‌බතො උපගතානඤ්‌ච තදත්‌ථසිද්‌ධිතො අරියා. අරියානං සඞ්‌ඝො සමූහොති අරියසඞ්‌ඝො. අථ වා අරියො ච සො යථාවුත්‌තනයෙන සඞ්‌ඝො ච දිට්‌ඨිසීලසාමඤ්‌ඤෙන සංහතභාවතොති අරියසඞ්‌ඝො, අට්‌ඨ අරියපුග්‌ගලා. තං අරියසඞ්‌ඝං. භගවතො අපරභාගෙ බුද්‌ධධම්‌මරතනානම්‌පි සමධිගමො සඞ්‌ඝරතනාධීනොති අරියසඞ්‌ඝස්‌ස බහූපකාරතං දස්‌සෙතුං ඉධෙව ‘‘සිරසා නමාමී’’ති වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං.

    Kusalatthikānaṃ janānaṃ puññassa vuddhiyā khettasadisattā khettanti āha ‘‘khettaṃ janānaṃ kusalatthikāna’’nti. Khittaṃ bījaṃ mahapphalabhāvakaraṇena tāyatīti hi khettaṃ, pubbaṇṇāparaṇṇaviruhanabhūmi, taṃsadisattā ariyasaṅghopi ‘‘khetta’’nti vuccati. Iminā ariyasaṅghassa anuttarapuññakkhettabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti hi vuttaṃ. Tanti pubbe ‘‘yo’’ti aniyamena vuttassa niyamavacanaṃ. Ariyasaṅghanti ettha ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyā niruttinayena. Atha vā sadevakena lokena saraṇanti araṇīyato upagantabbato upagatānañca tadatthasiddhito ariyā. Ariyānaṃ saṅgho samūhoti ariyasaṅgho. Atha vā ariyo ca so yathāvuttanayena saṅgho ca diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvatoti ariyasaṅgho, aṭṭha ariyapuggalā. Taṃ ariyasaṅghaṃ. Bhagavato aparabhāge buddhadhammaratanānampi samadhigamo saṅgharatanādhīnoti ariyasaṅghassa bahūpakārataṃ dassetuṃ idheva ‘‘sirasā namāmī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    එවං ගාථාත්‌තයෙන සඞ්‌ඛෙපතො සකලගුණසංකිත්‌තනමුඛෙන රතනත්‌තයස්‌ස පණාමං කත්‌වා ඉදානි තං නිපච්‌චකාරං යථාධිප්‌පෙතෙ පයොජනෙ පරිණාමෙන්‌තො ආහ ‘‘ඉච්‌චෙව’’මිච්‌චාදි. ඉච්‌චෙවං යථාවුත්‌තනයෙන අච්‌චන්‌තං එකන්‌තෙන නමස්‌සනෙය්‍යං නමස්‌සිතබ්‌බං රතනත්‌තයං නමස්‌සමානො කායවාචාචිත්‌තෙහි වන්‌දමානො අහං විපුලං යං පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දං අලත්‌ථන්‌ති සම්‌බන්‌ධො. තත්‌ථ බුද්‌ධාදයො රතිජනනට්‌ඨෙන රතනං. තෙසඤ්‌හි ‘‘ඉතිපි සො භගවා’’තිආදිනා යථාභූතගුණෙ ආවජ්‌ජෙන්‌තස්‌ස අමතාධිගමහෙතුභූතං අනප්‌පකං පීතිපාමොජ්‌ජං උප්‌පජ්‌ජති. යථාහ –

    Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento āha ‘‘icceva’’miccādi. Iccevaṃ yathāvuttanayena accantaṃ ekantena namassaneyyaṃ namassitabbaṃ ratanattayaṃ namassamāno kāyavācācittehi vandamāno ahaṃ vipulaṃ yaṃ puññābhisandaṃ alatthanti sambandho. Tattha buddhādayo ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Tesañhi ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā yathābhūtaguṇe āvajjentassa amatādhigamahetubhūtaṃ anappakaṃ pītipāmojjaṃ uppajjati. Yathāha –

    ‘‘යස්‌මිං, මහානාම, සමයෙ අරියසාවකො තථාගතං අනුස්‌සරති, නෙවස්‌ස තස්‌මිං සමයෙ රාගපරියුට්‌ඨිතං චිත්‌තං හොති, න දොසපරියුට්‌ඨිතං චිත්‌තං හොති, න මොහපරියුට්‌ඨිතං චිත්‌තං හොති, උජුගතමෙවස්‌ස තස්‌මිං සමයෙ චිත්‌තං හොති, උජුගතචිත්‌තො ඛො පන, මහානාම, අරියසාවකො ලභති අත්‌ථවෙදං, ලභති ධම්‌මවෙදං, ලභති ධම්‌මූපසංහිතං පාමොජ්‌ජං, පමුදිතස්‌ස පීති ජායතී’’තිආදි (අ. නි. 11.11).

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hoti, ujugatacitto kho pana, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyatī’’tiādi (a. ni. 11.11).

    චිත්‌තීකතාදිභාවො වා රතනට්‌ඨො. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘චිත්‌තීකතං මහග්‌ඝඤ්‌ච, අතුලං දුල්‌ලභදස්‌සනං;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    අනොමසත්‌තපරිභොගං, රතනං තෙන වුච්‌චතී’’ති. (දී. නි. අට්‌ඨ. 2.33);

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33);

    චිත්‌තීකතභාවාදයො ච අනඤ්‌ඤසාධාරණා බුද්‌ධාදීසුයෙව ලබ්‌භන්‌තීති.

    Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsuyeva labbhantīti.

    ‘‘පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දන්‌ති පුඤ්‌ඤරාසිං පුඤ්‌ඤප්‌පවත්‌තං වා’’ති මහාගණ්‌ඨිපදෙ වුත්‌තං. මජ්‌ඣිමගණ්‌ඨිපදෙ පන චූළගණ්‌ඨිපදෙ ච ‘‘පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දන්‌ති පුඤ්‌ඤාභිනිසංස’’න්‌තිපි අත්‌ථො වුත්‌තො. පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දන්‌ති පුඤ්‌ඤනදිං, පුඤ්‌ඤප්‌පවාහන්‌ති එවං පනෙත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. අවිච්‌ඡෙදෙන පවත්‌තියමානඤ්‌හි පුඤ්‌ඤං අභිසන්‌දනට්‌ඨෙන ‘‘පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දො’’ති වුච්‌චති. තෙනෙව සාරත්‌ථපකාසිනියා සංයුත්‌තනිකායට්‌ඨකථාය (සං. නි. අට්‌ඨ. 3.5.1027) –

    ‘‘Puññābhisandanti puññarāsiṃ puññappavattaṃ vā’’ti mahāgaṇṭhipade vuttaṃ. Majjhimagaṇṭhipade pana cūḷagaṇṭhipade ca ‘‘puññābhisandanti puññābhinisaṃsa’’ntipi attho vutto. Puññābhisandanti puññanadiṃ, puññappavāhanti evaṃ panettha attho veditabbo. Avicchedena pavattiyamānañhi puññaṃ abhisandanaṭṭhena ‘‘puññābhisando’’ti vuccati. Teneva sāratthapakāsiniyā saṃyuttanikāyaṭṭhakathāya (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1027) –

    ‘‘චත්‌තාරොමෙ, භික්‌ඛවෙ, පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දා කුසලාභිසන්‌දා සුඛස්‌සාහාරා. කතමෙ චත්‌තාරො? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, අරියසාවකො බුද්‌ධෙ අවෙච්‌චප්‌පසාදෙන සමන්‌නාගතො හොති ‘ඉතිපි සො භගවා…පෙ.… බුද්‌ධො භගවා’ති, අයං පඨමො පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දො කුසලාභිසන්‌දො සුඛස්‌සාහාරො’’ති (සං. නි. 5.1027) –

    ‘‘Cattārome, bhikkhave, puññābhisandā kusalābhisandā sukhassāhārā. Katame cattāro? Idha, bhikkhave, ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti ‘itipi so bhagavā…pe… buddho bhagavā’ti, ayaṃ paṭhamo puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro’’ti (saṃ. ni. 5.1027) –

    එවමාදිකාය පාළියා අත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දා කුසලාභිසන්‌දාති පුඤ්‌ඤනදියො කුසලනදියො’’ති වුත්‌තං. යං පන ගණ්‌ඨිපදෙ වුත්‌තං ‘‘පුඤ්‌ඤාභිසන්‌දන්‌ති පුඤ්‌ඤඵල’’න්‌ති, තං න සුන්‌දරං . න හි රතනත්‌තයං නමස්‌සමානො තස්‌මිං ඛණෙ පුඤ්‌ඤඵලං අලත්‌ථ, කින්‌තු අනප්‌පකං පුඤ්‌ඤරාසිං තදා අලභි, තස්‌ස ච ඵලං පරලොකභාගී, දිට්‌ඨධම්‌මෙ තු අන්‌තරායවිඝාතො තස්‌ස ච පුඤ්‌ඤස්‌ස ආනිසංසමත්‌තකං, ‘‘තස්‌සානුභාවෙන හතන්‌තරායො’’ති ච වුත්‌තං, න ච පුඤ්‌ඤඵලෙ අනුප්‌පන්‌නෙ තස්‌සානුභාවෙන හතන්‌තරායභාවො න සිජ්‌ඣති, න චෙතං තස්‌මිංයෙව ඛණෙ දිට්‌ඨධම්‌මවෙදනීයං අහොසි. තස්‌මා තස්‌ස මහතො පුඤ්‌ඤප්‌පවාහස්‌ස ආනුභාවෙන හතන්‌තරායොති අයමෙව අත්‌ථො යුජ්‌ජති. අථාපි පණාමකිරියාය ජනිතත්‌තා පුඤ්‌ඤමෙව පුඤ්‌ඤඵලන්‌ති තස්‌සාධිප්‌පායො සියා, එවං සති යුජ්‌ජෙය්‍ය. සො ච පුඤ්‌ඤප්‌පවාහො න අප්‌පමත්‌තකො, අථ ඛො මහන්‌තොයෙවාති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘විපුල’’න්‌ති, මහන්‌තං අනප්‌පකන්‌ති වුත්‌තං හොති. අලත්‌ථන්‌ති අලභිං, පාපුණින්‌ති අත්‌ථො.

    Evamādikāya pāḷiyā atthaṃ dassento ‘‘puññābhisandā kusalābhisandāti puññanadiyo kusalanadiyo’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘puññābhisandanti puññaphala’’nti, taṃ na sundaraṃ . Na hi ratanattayaṃ namassamāno tasmiṃ khaṇe puññaphalaṃ alattha, kintu anappakaṃ puññarāsiṃ tadā alabhi, tassa ca phalaṃ paralokabhāgī, diṭṭhadhamme tu antarāyavighāto tassa ca puññassa ānisaṃsamattakaṃ, ‘‘tassānubhāvena hatantarāyo’’ti ca vuttaṃ, na ca puññaphale anuppanne tassānubhāvena hatantarāyabhāvo na sijjhati, na cetaṃ tasmiṃyeva khaṇe diṭṭhadhammavedanīyaṃ ahosi. Tasmā tassa mahato puññappavāhassa ānubhāvena hatantarāyoti ayameva attho yujjati. Athāpi paṇāmakiriyāya janitattā puññameva puññaphalanti tassādhippāyo siyā, evaṃ sati yujjeyya. So ca puññappavāho na appamattako, atha kho mahantoyevāti dassento āha ‘‘vipula’’nti, mahantaṃ anappakanti vuttaṃ hoti. Alatthanti alabhiṃ, pāpuṇinti attho.

    තස්‌සානුභාවෙනාති තස්‌ස යථාවුත්‌තස්‌ස පුඤ්‌ඤප්‌පවාහස්‌ස ආනුභාවෙන බලෙන. හතන්‌තරායොති තංතංසම්‌පත්‌තියා විබන්‌ධනවසෙන සත්‌තසන්‌තානස්‌ස අන්‌තරෙ වෙමජ්‌ඣෙ එති ආගච්‌ඡතීති අන්‌තරායො, දිට්‌ඨධම්‌මිකාදිඅනත්‌ථො. පණාමපයොජනෙ වුත්‌තවිධිනා හතො විද්‌ධස්‌තො අන්‌තරායො උපද්‌දවො අස්‌සාති හතන්‌තරායො. අස්‌ස ‘‘වණ්‌ණයිස්‌සං විනය’’න්‌ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො, හතන්‌තරායො හුත්‌වා විනයං වණ්‌ණයිස්‌සන්‌ති වුත්‌තං හොති. එතෙන තස්‌ස පුඤ්‌ඤප්‌පවාහස්‌ස අත්‌තනො පසාදසම්‌පත්‌තියා රතනත්‌තයස්‌ස ච ඛෙත්‌තභාවසම්‌පත්‌තියා අත්‌ථසංවණ්‌ණනාය උපඝාතකඋපද්‌දවානං හනනෙ සමත්‌ථතං දීපෙති.

    Tassānubhāvenāti tassa yathāvuttassa puññappavāhassa ānubhāvena balena. Hatantarāyoti taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho. Paṇāmapayojane vuttavidhinā hato viddhasto antarāyo upaddavo assāti hatantarāyo. Assa ‘‘vaṇṇayissaṃ vinaya’’nti iminā sambandho, hatantarāyo hutvā vinayaṃ vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Etena tassa puññappavāhassa attano pasādasampattiyā ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā atthasaṃvaṇṇanāya upaghātakaupaddavānaṃ hanane samatthataṃ dīpeti.

    එවං රතනත්‌තයස්‌ස නිපච්‌චකාරකරණෙ පයොජනං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි යස්‌ස විනයපිටකස්‌ස අත්‌ථං සංවණ්‌ණෙතුකාමො, තස්‌ස තාව භගවතො සාසනස්‌ස මූලපතිට්‌ඨානභාවං දස්‌සෙත්‌වා තම්‌පි ථොමෙන්‌තො ආහ ‘‘යස්‌මිං ඨිතෙ’’තිආදි. අට්‌ඨිතස්‌ස සුසණ්‌ඨිතස්‌ස භගවතො සාසනං යස්‌මිං ඨිතෙ පතිට්‌ඨිතං හොතීති යොජෙතබ්‌බං. තත්‌ථ යස්‌මින්‌ති යස්‌මිං විනයපිටකෙ. ඨිතෙති පාළිතො ච අත්‌ථතො ච අනූනං හුත්‌වා ලජ්‌ජීපුග්‌ගලෙසු පවත්‌තනට්‌ඨෙන ඨිතෙති අත්‌ථො. සාසනන්‌ති අධිසීලඅධිචිත්‌තඅධිපඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛාතසික්‌ඛත්‌තයසඞ්‌ගහිතං සාසනං. අට්‌ඨිතස්‌සාති කාමසුඛල්‌ලිකත්‌තකිලමථානුයොගසඞ්‌ඛාතෙ අන්‌තද්‌වයෙ අට්‌ඨිතස්‌සාති අත්‌ථො. ‘‘අප්‌පතිට්‌ඨං ඛ්‌වාහං, ආවුසො, අනායූහං ඔඝමතරි’’න්‌ති (සං. නි. 1.1) හි වුත්‌තං. අයඤ්‌චත්‌ථො තීසුපි සීහළගණ්‌ඨිපදෙසු වුත්‌තොයෙව. ගණ්‌ඨිපදෙ පන ‘‘අට්‌ඨිතස්‌සාති පරිනිබ්‌බුතස්‌සපි භගවතො’’ති වුත්‌තං.

    Evaṃ ratanattayassa nipaccakārakaraṇe payojanaṃ dassetvā idāni yassa vinayapiṭakassa atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo, tassa tāva bhagavato sāsanassa mūlapatiṭṭhānabhāvaṃ dassetvā tampi thomento āha ‘‘yasmiṃ ṭhite’’tiādi. Aṭṭhitassa susaṇṭhitassa bhagavato sāsanaṃ yasmiṃ ṭhite patiṭṭhitaṃ hotīti yojetabbaṃ. Tattha yasminti yasmiṃ vinayapiṭake. Ṭhiteti pāḷito ca atthato ca anūnaṃ hutvā lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena ṭhiteti attho. Sāsananti adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātasikkhattayasaṅgahitaṃ sāsanaṃ. Aṭṭhitassāti kāmasukhallikattakilamathānuyogasaṅkhāte antadvaye aṭṭhitassāti attho. ‘‘Appatiṭṭhaṃ khvāhaṃ, āvuso, anāyūhaṃ oghamatari’’nti (saṃ. ni. 1.1) hi vuttaṃ. Ayañcattho tīsupi sīhaḷagaṇṭhipadesu vuttoyeva. Gaṇṭhipade pana ‘‘aṭṭhitassāti parinibbutassapi bhagavato’’ti vuttaṃ.

    පතිට්‌ඨිතං හොතීති තෙසුයෙව ලජ්‌ජීපුග්‌ගලෙසු පවත්‌තනට්‌ඨෙන පතිට්‌ඨිතං හොති. සුසණ්‌ඨිතස්‌සාති එත්‌ථ තාව තීසුපි ගණ්‌ඨිපදෙසු ඉදං වුත්‌තං ‘‘ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණඅසීතිඅනුබ්‍යඤ්‌ජනෙහි සමන්‌නාගමනවසෙන සුසණ්‌ඨානස්‌සාති අත්‌ථො. අනෙන අස්‌ස රූපකායසම්‌පත්‌තිං නිදස්‌සෙතී’’ති. ගණ්‌ඨිපදෙ පන ‘‘යථාඨානෙ පතිට්‌ඨිතෙහි ලක්‌ඛණෙහි සමන්‌නාගතත්‌තා රූපකායෙන සුසණ්‌ඨිතො, කායවඞ්‌කාදිරහිතත්‌තා තාදිලක්‌ඛණසමන්‌නාගතත්‌තා ච නාමකායෙනපී’’ති වුත්‌තං. කෙනචි පන ‘‘චතුබ්‍රහ්‌මවිහාරවසෙන සත්‌තෙසු සුට්‌ඨු සම්‌මා ච ඨිතස්‌සාති අත්‌ථවසෙන වා සුසණ්‌ඨිතස්‌ස. සුසණ්‌ඨිතත්‌තා හෙස කෙවලං සත්‌තානං දුක්‌ඛං අපනෙතුකාමො හිතං උපසංහරිතුකාමො සම්‌පත්‌තියා ච පමුදිතො අපක්‌ඛපතිතො ච හුත්‌වා විනයං දෙසෙති. තස්‌මා ඉමස්‌මිං විනයසංවණ්‌ණනාධිකාරෙ සාරුප්‌පාය ථුතියා ථොමෙන්‌තො ආහ ‘සුසණ්‌ඨිතස්‌සා’’’ති වත්‌වා ‘‘ගණ්‌ඨිපදෙසු වුත්‌තත්‌ථො අධිප්‌පෙතාධිකාරානුරූපො න හොතී’’ති වුත්‌තං. අයං පනෙත්‌ථ අම්‌හාකං ඛන්‌ති – යථාවුත්‌තකාමසුඛල්‌ලිකාදිඅන්‌තද්‌වයෙ අට්‌ඨිතත්‌තායෙව මජ්‌ඣිමාය පටිපදාය සම්‌මා ඨිතත්‌තා සුසණ්‌ඨිතස්‌සාති එවමත්‌ථො ගහෙතබ්‌බොති. එවඤ්‌හි සති ආරම්‌භානුරූපථොමනා කතා හොති යථාවුත්‌තඅන්‌තද්‌වයං විවජ්‌ජෙත්‌වා මජ්‌ඣිමාය පටිපදාය විනයපඤ්‌ඤත්‌තියායෙව යෙභුය්‍යෙන පකාසනතො.

    Patiṭṭhitaṃ hotīti tesuyeva lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena patiṭṭhitaṃ hoti. Susaṇṭhitassāti ettha tāva tīsupi gaṇṭhipadesu idaṃ vuttaṃ ‘‘dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanehi samannāgamanavasena susaṇṭhānassāti attho. Anena assa rūpakāyasampattiṃ nidassetī’’ti. Gaṇṭhipade pana ‘‘yathāṭhāne patiṭṭhitehi lakkhaṇehi samannāgatattā rūpakāyena susaṇṭhito, kāyavaṅkādirahitattā tādilakkhaṇasamannāgatattā ca nāmakāyenapī’’ti vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘catubrahmavihāravasena sattesu suṭṭhu sammā ca ṭhitassāti atthavasena vā susaṇṭhitassa. Susaṇṭhitattā hesa kevalaṃ sattānaṃ dukkhaṃ apanetukāmo hitaṃ upasaṃharitukāmo sampattiyā ca pamudito apakkhapatito ca hutvā vinayaṃ deseti. Tasmā imasmiṃ vinayasaṃvaṇṇanādhikāre sāruppāya thutiyā thomento āha ‘susaṇṭhitassā’’’ti vatvā ‘‘gaṇṭhipadesu vuttattho adhippetādhikārānurūpo na hotī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – yathāvuttakāmasukhallikādiantadvaye aṭṭhitattāyeva majjhimāya paṭipadāya sammā ṭhitattā susaṇṭhitassāti evamattho gahetabboti. Evañhi sati ārambhānurūpathomanā katā hoti yathāvuttaantadvayaṃ vivajjetvā majjhimāya paṭipadāya vinayapaññattiyāyeva yebhuyyena pakāsanato.

    න්‌ති පුබ්‌බෙ ‘‘යස්‌මි’’න්‌ති අනියමෙත්‌වා වුත්‌තස්‌ස නියමවචනං, තස්‌ස ‘‘විනය’’න්‌ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. අසම්‌මිස්‌සන්‌ති භාවනපුංසකනිද්‌දෙසො, නිකායන්‌තරලද්‌ධීහි අසම්‌මිස්‌සං කත්‌වා අනාකුලං කත්‌වා වණ්‌ණයිස්‌සන්‌ති වුත්‌තං හොති. සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තියා අනුරූපස්‌ස කාලමත්‌තස්‌සපි ධම්‌මසෙනාපතිසාරිපුත්‌තත්‌ථෙරසදිසෙනපි දුවිඤ්‌ඤෙය්‍යභාවතො කෙවලං බුද්‌ධවිසයං විනයපිටකං අත්‌තනො බලෙන වණ්‌ණයිස්‌සාමීති වචනමත්‌තම්‌පි අඤ්‌ඤෙහි වත්‌තුමසක්‌කුණෙය්‍යත්‌තා ‘‘නිස්‌සාය පුබ්‌බාචරියානුභාව’’න්‌ති ආහ. පුබ්‌බාචරියානුභාවො නාම අත්‌ථතො පුබ්‌බාචරියෙහි සංවණ්‌ණිතා අට්‌ඨකථා, තතොයෙව ච ‘‘පුබ්‌බාචරියානුභාවො අට්‌ඨකථා’’ති සබ්‌බත්‌ථ ගණ්‌ඨිපදෙසු වුත්‌තං. තස්‌මා පුබ්‌බාචරියෙහි සංවණ්‌ණිතං අට්‌ඨකථං නිස්‌සාය වණ්‌ණයිස්‌සං, න අත්‌තනොයෙව බලං නිස්‌සායාති වුත්‌තං හොති.

    Tanti pubbe ‘‘yasmi’’nti aniyametvā vuttassa niyamavacanaṃ, tassa ‘‘vinaya’’nti iminā sambandho. Asammissanti bhāvanapuṃsakaniddeso, nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ katvā anākulaṃ katvā vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Sikkhāpadapaññattiyā anurūpassa kālamattassapi dhammasenāpatisāriputtattherasadisenapi duviññeyyabhāvato kevalaṃ buddhavisayaṃ vinayapiṭakaṃ attano balena vaṇṇayissāmīti vacanamattampi aññehi vattumasakkuṇeyyattā ‘‘nissāya pubbācariyānubhāva’’nti āha. Pubbācariyānubhāvo nāma atthato pubbācariyehi saṃvaṇṇitā aṭṭhakathā, tatoyeva ca ‘‘pubbācariyānubhāvo aṭṭhakathā’’ti sabbattha gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Tasmā pubbācariyehi saṃvaṇṇitaṃ aṭṭhakathaṃ nissāya vaṇṇayissaṃ, na attanoyeva balaṃ nissāyāti vuttaṃ hoti.

    අථ ‘‘පොරාණට්‌ඨකථාසු විජ්‌ජමානාසු පුන විනයසංවණ්‌ණනාය කිං පයොජන’’න්‌ති යො වදෙය්‍ය, තස්‌ස පොරාණට්‌ඨකථාය අනූනභාවං අත්‌තනො ච සංවණ්‌ණනාය පයොජනං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘කාමඤ්‌චා’’තිආදිමාහ. කාමන්‌ති එකන්‌තෙන, යථිච්‌ඡකං වා, සබ්‌බසොති වුත්‌තං හොති, තස්‌ස ‘‘සංවණ්‌ණිතො’’ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. කාමං සංවණ්‌ණිතොයෙව, නො න සංවණ්‌ණිතොති අත්‌ථො. කෙහි පන සො විනයො සංවණ්‌ණිතොති ආහ ‘‘පුබ්‌බාචරියාසභෙහී’’ති. මහාකස්‌සපත්‌ථෙරාදයො පුබ්‌බාචරියා එව අකම්‌පියට්‌ඨෙන උත්‌තමට්‌ඨෙන ච ආසභා, තෙහි පුබ්‌බාචරියාසභෙහීති වුත්‌තං හොති. කීදිසා පනෙතෙ පුබ්‌බාචරියාති ආහ ‘‘ඤාණම්‌බූ’’තිආදි. අග්‌ගමග්‌ගඤාණසඞ්‌ඛාතෙන අම්‌බුනා සලිලෙන නිද්‌ධොතානි නිස්‌සෙසතො ආයතිං අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මතාපාදනෙන ධොතානි වික්‌ඛාලිතානි විසොධිතානි රාගාදීනි තීණි මලානි කාමාසවාදයො ච චත්‌තාරො ආසවා යෙහි තෙ ඤාණම්‌බුනිද්‌ධාතමලාසවා, තෙහීති අත්‌ථො. ඉමිනා ච න කෙවලං එතෙසු ආචරියභාවොයෙව, අථ ඛො රාගාදිමලරහිතා ඛීණාසවා විසුද්‌ධසත්‌තා එතෙති දස්‌සෙති.

    Atha ‘‘porāṇaṭṭhakathāsu vijjamānāsu puna vinayasaṃvaṇṇanāya kiṃ payojana’’nti yo vadeyya, tassa porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ attano ca saṃvaṇṇanāya payojanaṃ dassento ‘‘kāmañcā’’tiādimāha. Kāmanti ekantena, yathicchakaṃ vā, sabbasoti vuttaṃ hoti, tassa ‘‘saṃvaṇṇito’’ti iminā sambandho. Kāmaṃ saṃvaṇṇitoyeva, no na saṃvaṇṇitoti attho. Kehi pana so vinayo saṃvaṇṇitoti āha ‘‘pubbācariyāsabhehī’’ti. Mahākassapattherādayo pubbācariyā eva akampiyaṭṭhena uttamaṭṭhena ca āsabhā, tehi pubbācariyāsabhehīti vuttaṃ hoti. Kīdisā panete pubbācariyāti āha ‘‘ñāṇambū’’tiādi. Aggamaggañāṇasaṅkhātena ambunā salilena niddhotāni nissesato āyatiṃ anuppattidhammatāpādanena dhotāni vikkhālitāni visodhitāni rāgādīni tīṇi malāni kāmāsavādayo ca cattāro āsavā yehi te ñāṇambuniddhātamalāsavā, tehīti attho. Iminā ca na kevalaṃ etesu ācariyabhāvoyeva, atha kho rāgādimalarahitā khīṇāsavā visuddhasattā eteti dasseti.

    ඛීණාසවභාවෙපි න එතෙ සුක්‌ඛවිපස්‌සකා, අථ ඛො එවරූපෙහිපි ආනුභාවෙහි සමන්‌නාගතාති දස්‌සෙන්‌තො ආහ ‘‘විසුද්‌ධවිජ්‌ජාපටිසම්‌භිදෙහී’’ති. විසුද්‌ධා අච්‌චන්‌තපරිසුද්‌ධා විජ්‌ජා චතස්‌සො ච පටිසම්‌භිදා යෙසං තෙ විසුද්‌ධවිජ්‌ජාපටිසම්‌භිදා, තෙහි. එකදෙසෙන පටිසම්‌භිදං අප්‌පත්‌තානං අරියානමෙව අභාවතො එතෙහි අධිගතපටිසම්‌භිදා පටුතරලද්‌ධප්‌පභෙදාති දස්‌සෙතුං විසුද්‌ධග්‌ගහණං කතං. විජ්‌ජාති තිස්‌සො විජ්‌ජා, අට්‌ඨ විජ්‌ජා වා. තත්‌ථ දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණං පුබ්‌බෙනිවාසඤාණං ආසවක්‌ඛයඤාණඤ්‌චාති ඉමා තිස්‌සො විජ්‌ජා. අට්‌ඨ විජ්‌ජා පන –

    Khīṇāsavabhāvepi na ete sukkhavipassakā, atha kho evarūpehipi ānubhāvehi samannāgatāti dassento āha ‘‘visuddhavijjāpaṭisambhidehī’’ti. Visuddhā accantaparisuddhā vijjā catasso ca paṭisambhidā yesaṃ te visuddhavijjāpaṭisambhidā, tehi. Ekadesena paṭisambhidaṃ appattānaṃ ariyānameva abhāvato etehi adhigatapaṭisambhidā paṭutaraladdhappabhedāti dassetuṃ visuddhaggahaṇaṃ kataṃ. Vijjāti tisso vijjā, aṭṭha vijjā vā. Tattha dibbacakkhuñāṇaṃ pubbenivāsañāṇaṃ āsavakkhayañāṇañcāti imā tisso vijjā. Aṭṭha vijjā pana –

    ‘‘විපස්‌සනාඤාණමනොමයිද්‌ධි ,

    ‘‘Vipassanāñāṇamanomayiddhi ,

    ඉද්‌ධිප්‌පභෙදොපි ච දිබ්‌බසොතං;

    Iddhippabhedopi ca dibbasotaṃ;

    පරස්‌ස චෙතොපරියායඤාණං,

    Parassa cetopariyāyañāṇaṃ,

    පුබ්‌බෙනිවාසානුගතඤ්‌ච ඤාණං;

    Pubbenivāsānugatañca ñāṇaṃ;

    දිබ්‌බඤ්‌ච චක්‌ඛාසවසඞ්‌ඛයො ච,

    Dibbañca cakkhāsavasaṅkhayo ca,

    එතානි ඤාණානි ඉධට්‌ඨ විජ්‌ජා’’ති. –

    Etāni ñāṇāni idhaṭṭha vijjā’’ti. –

    එවං විපස්‌සනාඤාණමනොමයිද්‌ධීහි සද්‌ධිං පරිග්‌ගහිතා ඡ අභිඤ්‌ඤායෙව. අත්‌ථපටිසම්‌භිදා ධම්‌මපටිසම්‌භිදා නිරුත්‌තිපටිසම්‌භිදා පටිභානපටිසම්‌භිදාති චතස්‌සො පටිසම්‌භිදා. තත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපතො හෙතුඵලෙ ඤාණං අත්‌ථපටිසම්‌භිදා, හෙතුම්‌හි ඤාණං ධම්‌මපටිසම්‌භිදා, හෙතුහෙතුඵලානුරූපං වොහාරෙසු ඤාණං නිරුත්‌තිපටිසම්‌භිදා, ඉදං ඤාණං ඉමමත්‌ථං ජොතයතීති ඉමිනා ආකාරෙන හෙට්‌ඨා වුත්‌තෙසු තීසු ඤාණෙසු පවත්‌තඤාණං පටිභානපටිසම්‌භිදා. එතාසං පන විත්‌ථාරකථා අතිපපඤ්‌චභාවතො ඉධ න වුච්‌චති. පටිසම්‌භිදාප්‌පත්‌තානං සද්‌ධම්‌මෙසු ඡෙකභාවතො ආහ ‘‘සද්‌ධම්‌මසංවණ්‌ණනකොවිදෙහී’’ති. ‘‘පටිසම්‌භිදාප්‌පත්‌තානම්‌පි ධම්‌මෙසු අභියොගවසෙන විසෙසො හොතීති ලද්‌ධපටිසම්‌භිදාසු සාතිසයතං දස්‌සෙතුං ආහා’’තිපි වදන්‌ති. සද්‌ධම්‌මසංවණ්‌ණනකොවිදෙහීති පිටකත්‌තයසඞ්‌ඛාතස්‌ස සද්‌ධම්‌මස්‌ස සංවණ්‌ණනෙ සබ්‌බසො අත්‌ථප්‌පකාසනෙ කොවිදෙහි ඡෙකෙහි, කුසලෙහීති අත්‌ථො.

    Evaṃ vipassanāñāṇamanomayiddhīhi saddhiṃ pariggahitā cha abhiññāyeva. Atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidāti catasso paṭisambhidā. Tattha saṅkhepato hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, hetuhetuphalānurūpaṃ vohāresu ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, idaṃ ñāṇaṃ imamatthaṃ jotayatīti iminā ākārena heṭṭhā vuttesu tīsu ñāṇesu pavattañāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Etāsaṃ pana vitthārakathā atipapañcabhāvato idha na vuccati. Paṭisambhidāppattānaṃ saddhammesu chekabhāvato āha ‘‘saddhammasaṃvaṇṇanakovidehī’’ti. ‘‘Paṭisambhidāppattānampi dhammesu abhiyogavasena viseso hotīti laddhapaṭisambhidāsu sātisayataṃ dassetuṃ āhā’’tipi vadanti. Saddhammasaṃvaṇṇanakovidehīti piṭakattayasaṅkhātassa saddhammassa saṃvaṇṇane sabbaso atthappakāsane kovidehi chekehi, kusalehīti attho.

    කිලෙසජාලං පරික්‌ඛාරබාහුල්‌ලං වා සංලිඛති තනුං කරොතීති සල්‌ලෙඛො. ඉධ පන ඛීණාසවාධිකාරත්‌තා පරික්‌ඛාරබාහුල්‌ලස්‌ස සල්‌ලිඛනවසෙනෙව අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බො, තතොයෙව ච ගණ්‌ඨිපදෙ ‘‘සල්‌ලෙඛියෙ පරිමිතපරික්‌ඛාරවුත්‌තියා’’ති අත්‌ථො වුත්‌තො. සල්‌ලෙඛස්‌ස භාවො සල්‌ලෙඛියං, තස්‌මිං සල්‌ලෙඛියෙ, සල්‌ලෙඛපටිපත්‌තියන්‌ති වුත්‌තං හොති. නොසුලභූපමෙහීති අසුලභූපමෙහි සල්‌ලෙඛපටිපත්‌තියා අසුකසදිසාති තෙසං උපමාය අනුච්‌ඡවිකපුග්‌ගලානං දුල්‌ලභත්‌තා නත්‌ථි සුලභා උපමා එතෙසන්‌ති නොසුලභූපමා. මහාවිහාරස්‌සාති චිත්‌තලපබ්‌බතඅභයගිරිසෙසනිකායද්‌වයං පටික්‌ඛිපති. ධජූපමෙහීති රථස්‌ස සඤ්‌ජානනහෙතුකං රථෙ බද්‌ධධජං විය අජානන්‌තානං ‘‘අසුකෙහි ච අසුකෙහි ච ථෙරෙහි නිවාසිතො මහාවිහාරො නාමා’’ති එවං මහාවිහාරස්‌ස සඤ්‌ජානනහෙතුත්‌තා මහාවිහාරස්‌ස ධජූපමෙහි. සංවණ්‌ණිතොති සම්‌මා අනූනං කත්‌වා වණ්‌ණිතො. සංවණ්‌ණිතො අයං විනයොති පදච්‌ඡෙදො කාතබ්‌බො. චිත්‌තෙහි නයෙහීති අනෙකප්‌පභෙදනයත්‌තා විචිත්‌තෙහි නයෙහි. සම්‌බුද්‌ධවරන්‌වයෙහීති සබ්‌බඤ්‌ඤුබුද්‌ධවරං අනුගතෙහි, භගවතො අධිප්‌පායානුගතෙහි නයෙහීති වුත්‌තං හොති. අථ වා බුද්‌ධවරං අනුගතෙහි පුබ්‌බාචරියාසභෙහීති සම්‌බන්‌ධො කාතබ්‌බො.

    Kilesajālaṃ parikkhārabāhullaṃ vā saṃlikhati tanuṃ karotīti sallekho. Idha pana khīṇāsavādhikārattā parikkhārabāhullassa sallikhanavaseneva attho gahetabbo, tatoyeva ca gaṇṭhipade ‘‘sallekhiye parimitaparikkhāravuttiyā’’ti attho vutto. Sallekhassa bhāvo sallekhiyaṃ, tasmiṃ sallekhiye, sallekhapaṭipattiyanti vuttaṃ hoti. Nosulabhūpamehīti asulabhūpamehi sallekhapaṭipattiyā asukasadisāti tesaṃ upamāya anucchavikapuggalānaṃ dullabhattā natthi sulabhā upamā etesanti nosulabhūpamā. Mahāvihārassāti cittalapabbataabhayagirisesanikāyadvayaṃ paṭikkhipati. Dhajūpamehīti rathassa sañjānanahetukaṃ rathe baddhadhajaṃ viya ajānantānaṃ ‘‘asukehi ca asukehi ca therehi nivāsito mahāvihāro nāmā’’ti evaṃ mahāvihārassa sañjānanahetuttā mahāvihārassa dhajūpamehi. Saṃvaṇṇitoti sammā anūnaṃ katvā vaṇṇito. Saṃvaṇṇito ayaṃ vinayoti padacchedo kātabbo. Cittehi nayehīti anekappabhedanayattā vicittehi nayehi. Sambuddhavaranvayehīti sabbaññubuddhavaraṃ anugatehi, bhagavato adhippāyānugatehi nayehīti vuttaṃ hoti. Atha vā buddhavaraṃ anugatehi pubbācariyāsabhehīti sambandho kātabbo.

    එවං පොරාණට්‌ඨකථාය අනූනභාවං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අත්‌තනො සංවණ්‌ණනාය පයොජනවිසෙසං දස්‌සෙතුං ‘‘සංවණ්‌ණනා’’තිආදිමාහ. ඉදං වුත්‌තං හොති – කිඤ්‌චාපි පුබ්‌බාචරියාසභෙහි යථාවුත්‌තගුණවිසිට්‌ඨෙහි අයං විනයො සබ්‌බසො වණ්‌ණිතො, තථාපි තෙසං එසා සංවණ්‌ණනා සීහළදීපවාසීනං භාසාය සඞ්‌ඛතත්‌තා රචිතත්‌තා දීපන්‌තරෙ භික්‌ඛුජනස්‌ස සීහළදීපතො අඤ්‌ඤදීපවාසිනො භික්‌ඛුගණස්‌ස කිඤ්‌චි අත්‌ථං පයොජනං යස්‌මා නාභිසම්‌භුණාති න සම්‌පාදෙති න සාධෙති, තස්‌මා ඉමං සංවණ්‌ණනං පාළිනයානුරූපං කත්‌වා බුද්‌ධසිරිත්‌ථෙරෙන අජ්‌ඣිට්‌ඨො ඉදානි සමාරභිස්‌සන්‌ති. තත්‌ථ සංවණ්‌ණියති අත්‌ථො එතායාති සංවණ්‌ණනා, අට්‌ඨකථා. සා පන ධම්‌මසඞ්‌ගාහකත්‌ථෙරෙහි පඨමං තීණි පිටකානි සඞ්‌ගායිත්‌වා තස්‌ස අත්‌ථවණ්‌ණනානුරූපෙනෙව වාචනාමග්‌ගං ආරොපිතත්‌තා තිස්‌සො සඞ්‌ගීතියො ආරුළ්‌හොයෙව බුද්‌ධවචනස්‌ස අත්‌ථසංවණ්‌ණනාභූතො කථාමග්‌ගො. සොයෙව ච මහාමහින්‌දත්‌ථෙරෙන තම්‌බපණ්‌ණිදීපං ආභතො, පච්‌ඡා තම්‌බපණ්‌ණියෙහි මහාථෙරෙහි නිකායන්‌තරලද්‌ධීහි සඞ්‌කරපරිහරණත්‌ථං සීහළභාසාය ඨපිතො. තෙනාහ ‘‘සීහළදීපකෙනා’’තිආදි. සීහස්‌ස ලානතො ගහණතො සීහළො, සීහකුමාරො. තංවංසජාතතාය තම්‌බපණ්‌ණිදීපෙ ඛත්‌තියානං තෙසං නිවාසතාය තම්‌බපණ්‌ණිදීපස්‌සපි සීහළභාවො වෙදිතබ්‌බො, තස්‌මිං සීහළදීපෙ භූතත්‌තා සීහළදීපකෙන වාක්‍යෙන වචනෙන, සීහළභාසායාති වුත්‌තං හොති.

    Evaṃ porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ dassetvā idāni attano saṃvaṇṇanāya payojanavisesaṃ dassetuṃ ‘‘saṃvaṇṇanā’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – kiñcāpi pubbācariyāsabhehi yathāvuttaguṇavisiṭṭhehi ayaṃ vinayo sabbaso vaṇṇito, tathāpi tesaṃ esā saṃvaṇṇanā sīhaḷadīpavāsīnaṃ bhāsāya saṅkhatattā racitattā dīpantare bhikkhujanassa sīhaḷadīpato aññadīpavāsino bhikkhugaṇassa kiñci atthaṃ payojanaṃ yasmā nābhisambhuṇāti na sampādeti na sādheti, tasmā imaṃ saṃvaṇṇanaṃ pāḷinayānurūpaṃ katvā buddhasirittherena ajjhiṭṭho idāni samārabhissanti. Tattha saṃvaṇṇiyati attho etāyāti saṃvaṇṇanā, aṭṭhakathā. Sā pana dhammasaṅgāhakattherehi paṭhamaṃ tīṇi piṭakāni saṅgāyitvā tassa atthavaṇṇanānurūpeneva vācanāmaggaṃ āropitattā tisso saṅgītiyo āruḷhoyeva buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo. Soyeva ca mahāmahindattherena tambapaṇṇidīpaṃ ābhato, pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi nikāyantaraladdhīhi saṅkarapariharaṇatthaṃ sīhaḷabhāsāya ṭhapito. Tenāha ‘‘sīhaḷadīpakenā’’tiādi. Sīhassa lānato gahaṇato sīhaḷo, sīhakumāro. Taṃvaṃsajātatāya tambapaṇṇidīpe khattiyānaṃ tesaṃ nivāsatāya tambapaṇṇidīpassapi sīhaḷabhāvo veditabbo, tasmiṃ sīhaḷadīpe bhūtattā sīhaḷadīpakena vākyena vacanena, sīhaḷabhāsāyāti vuttaṃ hoti.

    පාළිනයානුරූපන්‌ති පාළිනයස්‌ස අනුරූපං කත්‌වා, මාගධභාසාය පරිවත්‌තිත්‌වාති වුත්‌තං හොති . අජ්‌ඣෙසනන්‌ති ගරුට්‌ඨානියං පයිරුපාසිත්‌වා ගරුතරං පයොජනං උද්‌දිස්‌ස අභිපත්‌ථනා අජ්‌ඣෙසනා, තං අජ්‌ඣෙසනං, ආයාචනන්‌ති අත්‌ථො. තස්‌ස ‘‘සමනුස්‌සරන්‌තො’’ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධො. කස්‌ස අජ්‌ඣෙසනන්‌ති ආහ ‘‘බුද්‌ධසිරිව්‌හයස්‌ස ථෙරස්‌සා’’ති. බුද්‌ධසිරීති අව්‌හයො නාමං යස්‌ස සොයං බුද්‌ධසිරිව්‌හයො, තස්‌ස, ඉත්‌ථන්‌නාමස්‌ස ථෙරස්‌ස අජ්‌ඣෙසනං සම්‌මා ආදරෙන සමනුස්‌සරන්‌තො හදයෙ ඨපෙන්‌තොති අත්‌ථො.

    Pāḷinayānurūpanti pāḷinayassa anurūpaṃ katvā, māgadhabhāsāya parivattitvāti vuttaṃ hoti . Ajjhesananti garuṭṭhāniyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, taṃ ajjhesanaṃ, āyācananti attho. Tassa ‘‘samanussaranto’’ti iminā sambandho. Kassa ajjhesananti āha ‘‘buddhasirivhayassa therassā’’ti. Buddhasirīti avhayo nāmaṃ yassa soyaṃ buddhasirivhayo, tassa, itthannāmassa therassa ajjhesanaṃ sammā ādarena samanussaranto hadaye ṭhapentoti attho.

    ඉදානි අත්‌තනො සංවණ්‌ණනාය කරණප්‌පකාරං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සංවණ්‌ණනං තඤ්‌චා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ තඤ්‌ච ඉදානි වුච්‌චමානං සංවණ්‌ණනං සමාරභන්‌තො සකලායපි මහාඅට්‌ඨකථාය ඉධ ගහෙතබ්‌බතො මහාඅට්‌ඨකථං තස්‌සා ඉදානි වුච්‌චමානාය සංවණ්‌ණනාය සරීරං කත්‌වා මහාපච්‌චරියං යො විනිච්‌ඡයො වුත්‌තො, තථෙව කුරුන්‌දීනාමාදීසු විස්‌සුතාසු අට්‌ඨකථාසු යො විනිච්‌ඡයො වුත්‌තො, තතොපි විනිච්‌ඡයතො යුත්‌තමත්‌ථං අපරිච්‌චජන්‌තො අන්‌තොගධත්‌ථෙරවාදං කත්‌වා සංවණ්‌ණනං සමාරභිස්‌සන්‌ති පදත්‌ථසම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. එත්‌ථ ච අත්‌ථො කථියති එතායාති අත්‌ථකථා, සායෙව අට්‌ඨකථා ත්‌ථකාරස්‌ස ට්‌ඨකාරං කත්‌වා ‘‘දුක්‌ඛස්‌ස පීළනට්‌ඨො’’තිආදීසු (පටි. ම. 1.17; 2.8) විය. මහාපච්‌චරියන්‌ති එත්‌ථ පච්‌චරීති උළුම්‌පං වුච්‌චති, තස්‌මිං නිසීදිත්‌වා කතත්‌තා තමෙව නාමං ජාතං. කුරුන්‌දිවල්‌ලිවිහාරො නාම අත්‌ථි, තත්‌ථ කතත්‌තා කුරුන්‌දීති නාමං ජාතන්‌ති වදන්‌ති. ආදිසද්‌දෙන අන්‌ධකට්‌ඨකථං සඞ්‌ඛෙපට්‌ඨකථඤ්‌ච සඞ්‌ගණ්‌හාති. විස්‌සුතාසූති සබ්‌බත්‌ථ පත්‌ථටාසු, පාකටාසූති වුත්‌තං හොති.

    Idāni attano saṃvaṇṇanāya karaṇappakāraṃ dassento ‘‘saṃvaṇṇanaṃ tañcā’’tiādimāha. Tattha tañca idāni vuccamānaṃ saṃvaṇṇanaṃ samārabhanto sakalāyapi mahāaṭṭhakathāya idha gahetabbato mahāaṭṭhakathaṃ tassā idāni vuccamānāya saṃvaṇṇanāya sarīraṃ katvā mahāpaccariyaṃ yo vinicchayo vutto, tatheva kurundīnāmādīsu vissutāsu aṭṭhakathāsu yo vinicchayo vutto, tatopi vinicchayato yuttamatthaṃ apariccajanto antogadhattheravādaṃ katvā saṃvaṇṇanaṃ samārabhissanti padatthasambandho veditabbo. Ettha ca attho kathiyati etāyāti atthakathā, sāyeva aṭṭhakathā tthakārassa ṭṭhakāraṃ katvā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.17; 2.8) viya. Mahāpaccariyanti ettha paccarīti uḷumpaṃ vuccati, tasmiṃ nisīditvā katattā tameva nāmaṃ jātaṃ. Kurundivallivihāro nāma atthi, tattha katattā kurundīti nāmaṃ jātanti vadanti. Ādisaddena andhakaṭṭhakathaṃ saṅkhepaṭṭhakathañca saṅgaṇhāti. Vissutāsūti sabbattha patthaṭāsu, pākaṭāsūti vuttaṃ hoti.

    යුත්‌තමත්‌ථන්‌ති එත්‌ථ තාව මජ්‌ඣිමගණ්‌ඨිපදෙ චූළගණ්‌ඨිපදෙ ච ඉදං වුත්‌තං ‘‘යුත්‌තමත්‌ථන්‌ති සංවණ්‌ණෙතබ්‌බට්‌ඨානස්‌ස යුත්‌තමත්‌ථං, න පන තත්‌ථ අයුත්‌තම්‌පි අත්‌ථීති වුත්‌තං හොතී’’ති. මහාගණ්‌ඨිපදෙ පනෙත්‌ථ න කිඤ්‌චි වුත්‌තං. කෙනචි පන ‘‘මහාඅට්‌ඨකථානයෙන විනයයුත්‌තියා වා යුත්‌තමත්‌ථ’’න්‌ති වුත්‌තං, තං යුත්‌තං විය දිස්‌සති මහාපච්‌චරිආදීසුපි කත්‌ථචි අයුත්‌තස්‌සාපි අත්‌ථස්‌ස උපරි විභාවනතො. ‘‘අට්‌ඨකථංයෙව ගහෙත්‌වා සංවණ්‌ණනං කරිස්‌සාමී’’ති වුත්‌තෙ අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තත්‌ථෙරවාදානං බාහිරභාවො සියාති තෙපි අන්‌තොකත්‌තුකාමො ‘‘අන්‌තොගධථෙරවාද’’න්‌ති ආහ, ථෙරවාදෙපි අන්‌තොකත්‌වාති වුත්‌තං හොති. සංවණ්‌ණනන්‌ති අපරකාලකිරියාය කම්‌මනිද්‌දෙසො. පුබ්‌බෙ වුත්‌තං තු ‘‘සංවණ්‌ණන’’න්‌ති වචනං තත්‌ථෙව ‘‘සමාරභන්‌තො’’ති පුබ්‌බකාලකිරියාය කම්‌මභාවෙන යොජෙතබ්‌බං. සම්‌මාති වත්‌තබ්‌බෙ ගාථාබන්‌ධවසෙන රස්‌සභාවො කතොති වෙදිතබ්‌බො.

    Yuttamatthanti ettha tāva majjhimagaṇṭhipade cūḷagaṇṭhipade ca idaṃ vuttaṃ ‘‘yuttamatthanti saṃvaṇṇetabbaṭṭhānassa yuttamatthaṃ, na pana tattha ayuttampi atthīti vuttaṃ hotī’’ti. Mahāgaṇṭhipade panettha na kiñci vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘mahāaṭṭhakathānayena vinayayuttiyā vā yuttamattha’’nti vuttaṃ, taṃ yuttaṃ viya dissati mahāpaccariādīsupi katthaci ayuttassāpi atthassa upari vibhāvanato. ‘‘Aṭṭhakathaṃyeva gahetvā saṃvaṇṇanaṃ karissāmī’’ti vutte aṭṭhakathāsu vuttattheravādānaṃ bāhirabhāvo siyāti tepi antokattukāmo ‘‘antogadhatheravāda’’nti āha, theravādepi antokatvāti vuttaṃ hoti. Saṃvaṇṇananti aparakālakiriyāya kammaniddeso. Pubbe vuttaṃ tu ‘‘saṃvaṇṇana’’nti vacanaṃ tattheva ‘‘samārabhanto’’ti pubbakālakiriyāya kammabhāvena yojetabbaṃ. Sammāti vattabbe gāthābandhavasena rassabhāvo katoti veditabbo.

    එවං කරණප්‌පකාරං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි සොතූහි පටිපජ්‌ජිතබ්‌බවිධිං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තං මෙ’’තිආදිමාහ. ඉදං වුත්‌තං හොති – ඉදානි වුච්‌චමානං තං මම සංවණ්‌ණනං ධම්‌මපදීපස්‌ස තථාගතස්‌ස ධම්‌මං සාසනධම්‌මං පාළිධම්‌මං වා සක්‌කච්‌චං පටිමානයන්‌තා පූජෙන්‌තා ථිරෙහි සීලක්‌ඛන්‌ධාදීහි සමන්‌නාගතත්‌තා ථෙරා, අචිරපබ්‌බජිතත්‌තා නවා, තෙසං මජ්‌ඣෙ භවත්‌තා මජ්‌ඣිමා ච භික්‌ඛූ පසන්‌නචිත්‌තා යථාවුත්‌තනයෙන සප්‌පයොජනත්‌තා උපරි වක්‌ඛමානවිධිනා පමාණත්‌තා ච සද්‌දහිත්‌වා පීතිසොමනස්‌සයුත්‌තචිත්‌තා ඉස්‌සාපකතා අහුත්‌වා නිසාමෙන්‌තු සුණන්‌තූති. තත්‌ථ ධම්‌මප්‌පදීපස්‌සාති ධම්‌මොයෙව සත්‌තසන්‌තානෙසු මොහන්‌ධකාරවිධමනතො පදීපසදිසත්‌තා පදීපො අස්‌සාති ධම්‌මපදීපො, භගවා. තස්‌ස ධම්‌මපදීපස්‌ස.

    Evaṃ karaṇappakāraṃ dassetvā idāni sotūhi paṭipajjitabbavidhiṃ dassento ‘‘taṃ me’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – idāni vuccamānaṃ taṃ mama saṃvaṇṇanaṃ dhammapadīpassa tathāgatassa dhammaṃ sāsanadhammaṃ pāḷidhammaṃ vā sakkaccaṃ paṭimānayantā pūjentā thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā therā, acirapabbajitattā navā, tesaṃ majjhe bhavattā majjhimā ca bhikkhū pasannacittā yathāvuttanayena sappayojanattā upari vakkhamānavidhinā pamāṇattā ca saddahitvā pītisomanassayuttacittā issāpakatā ahutvā nisāmentu suṇantūti. Tattha dhammappadīpassāti dhammoyeva sattasantānesu mohandhakāravidhamanato padīpasadisattā padīpo assāti dhammapadīpo, bhagavā. Tassa dhammapadīpassa.

    ඉදානි අත්‌තනො සංවණ්‌ණනාය ආගමවිසුද්‌ධිං දස්‌සෙත්‌වා පමාණභාවං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘බුද්‌ධෙනා’’තිආදිමාහ. යථෙව බුද්‌ධෙන යො ධම්‌මො ච විනයො ච වුත්‌තො, සො තස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස යෙහි පුත්‌තෙහි ධම්‌මසෙනාපතිආදීහි තථෙව ඤාතො, තෙසං බුද්‌ධපුත්‌තානං මතිමච්‌චජන්‌තා සීහළට්‌ඨකථාචරියා යස්‌මා පුරෙ අට්‌ඨකථා අකංසූති අයමෙත්‌ථ සම්‌බන්‌ධො. තත්‌ථ ධම්‌මොති සුත්‌තාභිධම්‌මෙ සඞ්‌ගණ්‌හාති, විනයොති සකලං විනයපිටකං. එත්‌තාවතා ච සබ්‌බම්‌පි බුද්‌ධවචනං නිද්‌දිට්‌ඨං හොති. සකලඤ්‌හි බුද්‌ධවචනං ධම්‌මවිනයවසෙන දුවිධං හොති. වුත්‌තොති පාළිතො ච අත්‌ථතො ච බුද්‌ධෙන භගවතා වුත්‌තො. න හි භගවතා අබ්‍යාකතං නාම තන්‌තිපදං අත්‌ථි, සබ්‌බෙසංයෙව අත්‌ථො කථිතො, තස්‌මා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙනෙව තිණ්‌ණං පිටකානං අත්‌ථවණ්‌ණනාක්‌කමොපි භාසිතොති දට්‌ඨබ්‌බං. තත්‌ථ තත්‌ථ භගවතා පවත්‌තිතා පකිණ්‌ණකදෙසනායෙව හි අට්‌ඨකථා. තථෙව ඤාතොති යථෙව බුද්‌ධෙන වුත්‌තො, තථෙව එකපදම්‌පි එකක්‌ඛරම්‌පි අවිනාසෙත්‌වා අධිප්‌පායඤ්‌ච අවිකොපෙත්‌වා ඤාතො විදිතොති අත්‌ථො. තෙසං මතිමච්‌චජන්‌තාති තෙසං බුද්‌ධපුත්‌තානං අධිප්‌පායං අපරිච්‌චජන්‌තා. අට්‌ඨකථා අකංසූති අට්‌ඨකථායො අකංසු. කත්‌ථචි ‘‘අට්‌ඨකථාමකංසූ’’ති පාඨො දිස්‌සති, තත්‌ථාපි සොයෙවත්‌ථො, ම-කාරො පන පදසන්‌ධිවසෙන ආගතොති දට්‌ඨබ්‌බො. ‘‘අට්‌ඨකථා’’ති බහුවචනනිද්‌දෙසෙන මහාපච්‌චරියාදිකං සඞ්‌ගණ්‌හාති.

    Idāni attano saṃvaṇṇanāya āgamavisuddhiṃ dassetvā pamāṇabhāvaṃ dassento ‘‘buddhenā’’tiādimāha. Yatheva buddhena yo dhammo ca vinayo ca vutto, so tassa buddhassa yehi puttehi dhammasenāpatiādīhi tatheva ñāto, tesaṃ buddhaputtānaṃ matimaccajantā sīhaḷaṭṭhakathācariyā yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsūti ayamettha sambandho. Tattha dhammoti suttābhidhamme saṅgaṇhāti, vinayoti sakalaṃ vinayapiṭakaṃ. Ettāvatā ca sabbampi buddhavacanaṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Sakalañhi buddhavacanaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ hoti. Vuttoti pāḷito ca atthato ca buddhena bhagavatā vutto. Na hi bhagavatā abyākataṃ nāma tantipadaṃ atthi, sabbesaṃyeva attho kathito, tasmā sammāsambuddheneva tiṇṇaṃ piṭakānaṃ atthavaṇṇanākkamopi bhāsitoti daṭṭhabbaṃ. Tattha tattha bhagavatā pavattitā pakiṇṇakadesanāyeva hi aṭṭhakathā. Tatheva ñātoti yatheva buddhena vutto, tatheva ekapadampi ekakkharampi avināsetvā adhippāyañca avikopetvā ñāto viditoti attho. Tesaṃ matimaccajantāti tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ apariccajantā. Aṭṭhakathā akaṃsūti aṭṭhakathāyo akaṃsu. Katthaci ‘‘aṭṭhakathāmakaṃsū’’ti pāṭho dissati, tatthāpi soyevattho, ma-kāro pana padasandhivasena āgatoti daṭṭhabbo. ‘‘Aṭṭhakathā’’ti bahuvacananiddesena mahāpaccariyādikaṃ saṅgaṇhāti.

    තස්‌මාති යස්‌මා තෙසං බුද්‌ධපුත්‌තානං අධිප්‌පායං අවිකොපෙත්‌වා පුරෙ අට්‌ඨකථා අකංසු, තස්‌මාති අත්‌ථො. හීති නිපාතමත්‌තං හෙතුඅත්‌ථස්‌ස ‘‘තස්‌මා’’ති ඉමිනායෙව පකාසිතත්‌තා. යදි අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං සබ්‌බම්‌පි පමාණං, එවං සති තත්‌ථ පමාදලෙඛාපි පමාණං සියාති ආහ ‘‘වජ්‌ජයිත්‌වාන පමාදලෙඛ’’න්‌ති. තත්‌ථ පමාදලෙඛන්‌ති අපරභාගෙ පොත්‌ථකාරුළ්‌හකාලෙ පමජ්‌ජිත්‌වා ලිඛනවසෙන පවත්‌තං පමාදපාඨං. ඉදං වුත්‌තං හොති – පමාදෙන සතිං අපච්‌චුපට්‌ඨපෙත්‌වා අදින්‌නාදානස්‌ස පුබ්‌බපයොගෙ ‘‘සච්‌චෙපි අලිකෙපි දුක්‌කට’’න්‌ති වුත්‌තවචනසදිසං යං ලිඛිතං, තං වජ්‌ජයිත්‌වා අපනෙත්‌වා සබ්‌බං පමාණන්‌ති. වක්‌ඛති හි තත්‌ථ –

    Tasmāti yasmā tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ avikopetvā pure aṭṭhakathā akaṃsu, tasmāti attho. ti nipātamattaṃ hetuatthassa ‘‘tasmā’’ti imināyeva pakāsitattā. Yadi aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇaṃ, evaṃ sati tattha pamādalekhāpi pamāṇaṃ siyāti āha ‘‘vajjayitvāna pamādalekha’’nti. Tattha pamādalekhanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhanavasena pavattaṃ pamādapāṭhaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – pamādena satiṃ apaccupaṭṭhapetvā adinnādānassa pubbapayoge ‘‘saccepi alikepi dukkaṭa’’nti vuttavacanasadisaṃ yaṃ likhitaṃ, taṃ vajjayitvā apanetvā sabbaṃ pamāṇanti. Vakkhati hi tattha –

    ‘‘මහාඅට්‌ඨකථායං පන සච්‌චෙපි අලිකෙපි දුක්‌කටමෙව වුත්‌තං, තං පමාදලිඛිතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. න හි අදින්‌නාදානස්‌ස පුබ්‌බපයොගෙ පාචිත්‌තියට්‌ඨානෙ දුක්‌කටං නාම අත්‌ථී’’ති (පාරා. අට්‌ඨ. 1.94).

    ‘‘Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana saccepi alikepi dukkaṭameva vuttaṃ, taṃ pamādalikhitanti veditabbaṃ. Na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.94).

    කෙසං පමාණන්‌ති ආහ ‘‘සික්‌ඛාසු සගාරවානං ඉධ පණ්‌ඩිතාන’’න්‌ති. ඉධාති ඉමස්‌මිං සාසනෙ. පුන ‘‘යස්‌මා’’ති වචනස්‌ස කො සම්‌බන්‌ධොති චෙ? එත්‌ථ තාව මහාගණ්‌ඨිපදෙ ගණ්‌ඨිපදෙ ච න කිඤ්‌චි වුත්‌තං, මජ්‌ඣිමගණ්‌ඨිපදෙ පන චූළගණ්‌ඨිපදෙ ච ඉදං වුත්‌තං ‘‘යස්‌මා පමාණං, තස්‌මා නිසාමෙන්‌තු පසන්‌නචිත්‌තා’’ති. එවමස්‌ස සම්‌බන්‌ධො දට්‌ඨබ්‌බො. යස්‌මා අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං පමාණං, තස්‌මා ඉධ වුත්‌තම්‌පි පමාණමෙවාති පාඨසෙසං කත්‌වා වජිරබුද්‌ධිත්‌ථෙරො වදති. තත්‌ථ ඉධාති ඉමිස්‌සා සමන්‌තපාසාදිකායාති අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බො.

    Kesaṃ pamāṇanti āha ‘‘sikkhāsu sagāravānaṃ idha paṇḍitāna’’nti. Idhāti imasmiṃ sāsane. Puna ‘‘yasmā’’ti vacanassa ko sambandhoti ce? Ettha tāva mahāgaṇṭhipade gaṇṭhipade ca na kiñci vuttaṃ, majjhimagaṇṭhipade pana cūḷagaṇṭhipade ca idaṃ vuttaṃ ‘‘yasmā pamāṇaṃ, tasmā nisāmentu pasannacittā’’ti. Evamassa sambandho daṭṭhabbo. Yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, tasmā idha vuttampi pamāṇamevāti pāṭhasesaṃ katvā vajirabuddhitthero vadati. Tattha idhāti imissā samantapāsādikāyāti attho gahetabbo.

    තත්‌ථ ‘‘යස්‌මා’’ති වචනස්‌ස පඨමං වුත්‌තසම්‌බන්‌ධවසෙන අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං සබ්‌බම්‌පි පමාණන්‌ති සාධිතත්‌තා ඉදානි වුච්‌චමානාපි සංවණ්‌ණනා කෙවලං වචනමත්‌තෙනෙව භින්‌නා, අත්‌ථතො පන අට්‌ඨකථායෙවාති දස්‌සෙතුං ‘‘තතො ච භාසන්‌තරමෙවා’’තිආදිමාහ. පච්‌ඡා වුත්‌තසම්‌බන්‌ධවසෙන පන ඉධ වුත්‌තම්‌පි කස්‌මා පමාණන්‌ති චෙ? යස්‌මා වචනමත්‌තං ඨපෙත්‌වා එසාපි අට්‌ඨකථායෙව, තස්‌මා පමාණන්‌ති දස්‌සෙතුං ‘‘තතො ච භාසන්‌තරමෙවා’’තිආදිමාහ. එවමාකුලං දුබ්‌බිඤ්‌ඤෙය්‍යසභාවඤ්‌ච කත්‌වා ගණ්‌ඨිපදෙසු සම්‌බන්‌ධො දස්‌සිතො, අනාකුලවචනො ච භදන්‌තබුද්‌ධඝොසාචරියො. න හි සො එවමාකුලං කත්‌වා වත්‌තුමරහති, තස්‌මා යථාධිප්‌පෙතමත්‌ථමනාකුලං සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යඤ්‌ච කත්‌වා යථාඨිතස්‌ස සම්‌බන්‌ධවසෙනෙව දස්‌සයිස්‌සාම. කථං? යස්‌මා අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං පමාණං, තස්‌මා සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාති එවමෙත්‌ථ සම්‌බන්‌ධො දට්‌ඨබ්‌බො. යදි නාම අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං පමාණං, අයං පන ඉදානි වුච්‌චමානා කස්‌මා සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාති ආහ ‘‘තතො ච භාසන්‌තරමෙව හිත්‌වා’’තිආදි. ඉදං වුත්‌තං හොති – යස්‌මා අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං පමාණං, යස්‌මා ච අයං සංවණ්‌ණනාපි භාසන්‌තරපරිච්‌චාගාදිමත්‌තවිසිට්‌ඨා, අත්‌ථතො පන අභින්‌නාව, තතොයෙව ච පමාණභූතා හෙස්‌සති, තස්‌මා සක්‌කච්‌චං ආදරං කත්‌වා අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාති. තථා හි පොරාණට්‌ඨකථානං පමාණභාවො, ඉමිස්‌සා ච සංවණ්‌ණනාය භාසන්‌තරපරිච්‌චාගාදිමත්‌තවිසිට්‌ඨාය අත්‌ථතො තතො අභින්‌නභාවොති උභයම්‌පෙතං සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බභාවහෙතූති දට්‌ඨබ්‌බං. න හි කෙවලං පොරාණට්‌ඨකථානං සතිපි පමාණභාවෙ අයං සංවණ්‌ණනා තතො භින්‌නා අත්‌ථතො අඤ්‌ඤායෙව ච සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාති වත්‌තුමරහති, නාපි ඉමිස්‌සා සංවණ්‌ණනාය තතොඅභින්‌නභාවෙපි පොරාණට්‌ඨකථානං අසති පමාණභාවෙ අයං සංවණ්‌ණනා සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාති වත්‌තුං යුත්‌තරූපා හොති, තස්‌මා යථාවුත්‌තනයෙන උභයම්‌පෙතං සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බභාවහෙතූති දට්‌ඨබ්‌බං.

    Tattha ‘‘yasmā’’ti vacanassa paṭhamaṃ vuttasambandhavasena aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇanti sādhitattā idāni vuccamānāpi saṃvaṇṇanā kevalaṃ vacanamatteneva bhinnā, atthato pana aṭṭhakathāyevāti dassetuṃ ‘‘tato ca bhāsantaramevā’’tiādimāha. Pacchā vuttasambandhavasena pana idha vuttampi kasmā pamāṇanti ce? Yasmā vacanamattaṃ ṭhapetvā esāpi aṭṭhakathāyeva, tasmā pamāṇanti dassetuṃ ‘‘tato ca bhāsantaramevā’’tiādimāha. Evamākulaṃ dubbiññeyyasabhāvañca katvā gaṇṭhipadesu sambandho dassito, anākulavacano ca bhadantabuddhaghosācariyo. Na hi so evamākulaṃ katvā vattumarahati, tasmā yathādhippetamatthamanākulaṃ suviññeyyañca katvā yathāṭhitassa sambandhavaseneva dassayissāma. Kathaṃ? Yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti evamettha sambandho daṭṭhabbo. Yadi nāma aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, ayaṃ pana idāni vuccamānā kasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti āha ‘‘tato ca bhāsantarameva hitvā’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, yasmā ca ayaṃ saṃvaṇṇanāpi bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhā, atthato pana abhinnāva, tatoyeva ca pamāṇabhūtā hessati, tasmā sakkaccaṃ ādaraṃ katvā anusikkhitabbāti. Tathā hi porāṇaṭṭhakathānaṃ pamāṇabhāvo, imissā ca saṃvaṇṇanāya bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhāya atthato tato abhinnabhāvoti ubhayampetaṃ sakkaccaṃ anusikkhitabbabhāvahetūti daṭṭhabbaṃ. Na hi kevalaṃ porāṇaṭṭhakathānaṃ satipi pamāṇabhāve ayaṃ saṃvaṇṇanā tato bhinnā atthato aññāyeva ca sakkaccaṃ anusikkhitabbāti vattumarahati, nāpi imissā saṃvaṇṇanāya tatoabhinnabhāvepi porāṇaṭṭhakathānaṃ asati pamāṇabhāve ayaṃ saṃvaṇṇanā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti vattuṃ yuttarūpā hoti, tasmā yathāvuttanayena ubhayampetaṃ sakkaccaṃ anusikkhitabbabhāvahetūti daṭṭhabbaṃ.

    තතොති අට්‌ඨකථාතො. භාසන්‌තරමෙව හිත්‌වාති කඤ්‌චුකසදිසං සීහළභාසං අපනෙත්‌වා. විත්‌ථාරමග්‌ගඤ්‌ච සමාසයිත්‌වාති පොරාණට්‌ඨකථාසු උපරි වුච්‌චමානම්‌පි ආනෙත්‌වා තත්‌ථ තත්‌ථ පපඤ්‌චිතං ‘‘ඤත්‌තිචතුත්‌ථෙන කම්‌මෙන අකුප්‌පෙන ඨානාරහෙන උපසම්‌පන්‌නොති භික්‌ඛූ’’ති (පාරා. 45) එත්‌ථ අපලොකනාදීනං චතුන්‌නම්‌පි කම්‌මානං විත්‌ථාරකථා විය තාදිසං විත්‌ථාරමග්‌ගං සඞ්‌ඛිපිත්‌වා වණ්‌ණයිස්‌සාමාති අධිප්‌පායො. තථා හි වක්‌ඛති –

    Tatoti aṭṭhakathāto. Bhāsantarameva hitvāti kañcukasadisaṃ sīhaḷabhāsaṃ apanetvā. Vitthāramaggañca samāsayitvāti porāṇaṭṭhakathāsu upari vuccamānampi ānetvā tattha tattha papañcitaṃ ‘‘ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampannoti bhikkhū’’ti (pārā. 45) ettha apalokanādīnaṃ catunnampi kammānaṃ vitthārakathā viya tādisaṃ vitthāramaggaṃ saṅkhipitvā vaṇṇayissāmāti adhippāyo. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘එත්‌ථ ච ඤත්‌තිචතුත්‌ථකම්‌මං එකමෙව ආගතං, ඉමස්‌මිං පන ඨානෙ ඨත්‌වා චත්‌තාරි සඞ්‌ඝකම්‌මානි නීහරිත්‌වා විත්‌ථාරතො කථෙතබ්‌බානීති සබ්‌බඅට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං, තානි ච ‘අපලොකනකම්‌මං ඤත්‌තිකම්‌මං ඤත්‌තිදුතියකම්‌මං ඤත්‌තිචතුත්‌ථකම්‌ම’න්‌ති පටිපාටියා ඨපෙත්‌වා විත්‌ථාරෙන ඛන්‌ධකතො පරිවාරාවසානෙ කම්‌මවිභඞ්‌ගතො ච පාළිං ආහරිත්‌වා කථිතානි. තානි මයං පරිවාරාවසානෙ කම්‌මවිභඞ්‌ගෙයෙව වණ්‌ණයිස්‌සාම. එවඤ්‌හි සති පඨමපාරාජිකවණ්‌ණනා ච න භාරියා භවිස්‌සති, යථාඨිතාය ච පාළියා වණ්‌ණනා සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යා භවිස්‌සති, තානි ච ඨානානි අසුඤ්‌ඤානි භවිස්‌සන්‌ති, තස්‌මා අනුපදවණ්‌ණනමෙව කරොමා’’ති (පාරා. අට්‌ඨ. 1.45 භික්‌ඛුපදභාජනීයවණ්‌ණනා).

    ‘‘Ettha ca ñatticatutthakammaṃ ekameva āgataṃ, imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā cattāri saṅghakammāni nīharitvā vitthārato kathetabbānīti sabbaaṭṭhakathāsu vuttaṃ, tāni ca ‘apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakamma’nti paṭipāṭiyā ṭhapetvā vitthārena khandhakato parivārāvasāne kammavibhaṅgato ca pāḷiṃ āharitvā kathitāni. Tāni mayaṃ parivārāvasāne kammavibhaṅgeyeva vaṇṇayissāma. Evañhi sati paṭhamapārājikavaṇṇanā ca na bhāriyā bhavissati, yathāṭhitāya ca pāḷiyā vaṇṇanā suviññeyyā bhavissati, tāni ca ṭhānāni asuññāni bhavissanti, tasmā anupadavaṇṇanameva karomā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā).

    විනිච්‌ඡයං සබ්‌බමසෙසයිත්‌වාති තංතංඅට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං සබ්‌බම්‌පි විනිච්‌ඡයං අසෙසයිත්‌වා සෙසං අකත්‌වා, කිඤ්‌චිමත්‌තම්‌පි අපරිච්‌චජිත්‌වාති වුත්‌තං හොති. වණ්‌ණිතුං යුත්‌තරූපං හුත්‌වා අනුක්‌කමෙන ආගතං පාළිං අපරිච්‌චජිත්‌වා සංවණ්‌ණනතො සීහළට්‌ඨකථාසු අයුත්‌තට්‌ඨානෙ වණ්‌ණිතං යථාඨානෙයෙව සංවණ්‌ණනතො ච වුත්‌තං ‘‘තන්‌තික්‌කමං කිඤ්‌චි අවොක්‌කමිත්‌වා’’ති, කිඤ්‌චි පාළික්‌කමං අනතික්‌කමිත්‌වා අනුක්‌කමෙනෙව වණ්‌ණයිස්‌සාමාති අධිප්‌පායො.

    Vinicchayaṃsabbamasesayitvāti taṃtaṃaṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi vinicchayaṃ asesayitvā sesaṃ akatvā, kiñcimattampi apariccajitvāti vuttaṃ hoti. Vaṇṇituṃ yuttarūpaṃ hutvā anukkamena āgataṃ pāḷiṃ apariccajitvā saṃvaṇṇanato sīhaḷaṭṭhakathāsu ayuttaṭṭhāne vaṇṇitaṃ yathāṭhāneyeva saṃvaṇṇanato ca vuttaṃ ‘‘tantikkamaṃ kiñci avokkamitvā’’ti, kiñci pāḷikkamaṃ anatikkamitvā anukkameneva vaṇṇayissāmāti adhippāyo.

    සුත්‌තන්‌තිකානං වචනානමත්‌ථන්‌ති සුත්‌තන්‌තපාළියං ආගතානම්‌පි වචනානමත්‌ථං. සීහළට්‌ඨකථාසු ‘‘සුත්‌තන්‌තිකානං භාරො’’ති වත්‌වා අවුත්‌තානම්‌පි වෙරඤ්‌ජකණ්‌ඩාදීසු ඣානකථාආනාපානස්‌සතිසමආධිආදීනං සුත්‌තන්‌තවචනානමත්‌ථං තංතංසුත්‌තානුරූපං සබ්‌බසො පරිදීපයිස්‌සාමීති අධිප්‌පායො. හෙස්‌සතීති භවිස්‌සති, කරියිස්‌සතීති වා අත්‌ථො. එත්‌ථ ච පඨමස්‌මිං අත්‌ථවිකප්‌පෙ භාසන්‌තරපරිච්‌චාගාදිකං චතුබ්‌බිධං කිච්‌චං නිප්‌ඵාදෙත්‌වා සුත්‌තන්‌තිකානං වචනානමත්‌ථං පරිදීපයන්‌තී අයං වණ්‌ණනා භවිස්‌සතීති වණ්‌ණනාය වසෙන සමානකත්‌තුකතා වෙදිතබ්‌බා. පච්‌ඡිමස්‌මිං අත්‌ථවිකප්‌පෙ පන හෙට්‌ඨාවුත්‌තභාසන්‌තරපරිච්‌චාගාදිං කත්‌වා සුත්‌තන්‌තිකානං වචනානමත්‌ථං පරිදීපයන්‌තී අයං වණ්‌ණනා අම්‌හෙහි කරියිස්‌සතීති එවං ආචරියවසෙන සමානකත්‌තුකතා වෙදිතබ්‌බා. වණ්‌ණනාපීති එත්‌ථ අපිසද්‌දං ගහෙත්‌වා ‘‘තස්‌මාපි සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාති යොජෙතබ්‌බ’’න්‌ති චූළගණ්‌ඨිපදෙ වුත්‌තං. තත්‌ථ පුබ්‌බෙ වුත්‌තප්‌පයොජනවිසෙසං පමාණභාවඤ්‌ච සම්‌පිණ්‌ඩෙතීති අධිප්‌පායො. මජ්‌ඣිමගණ්‌ඨිපදෙ පන ‘‘තස්‌මා සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාපී’’ති සම්‌බන්‌ධො වුත්‌තො. එත්‌ථ පන න කෙවලං අයං වණ්‌ණනා හෙස්‌සති, අථ ඛො අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාපීති ඉමමත්‌ථං සම්‌පිණ්‌ඩෙතීති අධිප්‌පායො. එත්‌ථාපි යථාඨිතවසෙනෙව අපිසද්‌දස්‌ස අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බොති අම්‌හාකං ඛන්‌ති. ඉදං වුත්‌තං හොති – යස්‌මා අට්‌ඨකථාසු වුත්‌තං පමාණං, යස්‌මා ච අයං වණ්‌ණනාපි තතො අභින්‌නත්‌තා පමාණභූතායෙව හෙස්‌සති, තස්‌මා සක්‌කච්‌චං අනුසික්‌ඛිතබ්‌බාති.

    Suttantikānaṃ vacanānamatthanti suttantapāḷiyaṃ āgatānampi vacanānamatthaṃ. Sīhaḷaṭṭhakathāsu ‘‘suttantikānaṃ bhāro’’ti vatvā avuttānampi verañjakaṇḍādīsu jhānakathāānāpānassatisamaādhiādīnaṃ suttantavacanānamatthaṃ taṃtaṃsuttānurūpaṃ sabbaso paridīpayissāmīti adhippāyo. Hessatīti bhavissati, kariyissatīti vā attho. Ettha ca paṭhamasmiṃ atthavikappe bhāsantarapariccāgādikaṃ catubbidhaṃ kiccaṃ nipphādetvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā bhavissatīti vaṇṇanāya vasena samānakattukatā veditabbā. Pacchimasmiṃ atthavikappe pana heṭṭhāvuttabhāsantarapariccāgādiṃ katvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā amhehi kariyissatīti evaṃ ācariyavasena samānakattukatā veditabbā. Vaṇṇanāpīti ettha apisaddaṃ gahetvā ‘‘tasmāpi sakkaccaṃ anusikkhitabbāti yojetabba’’nti cūḷagaṇṭhipade vuttaṃ. Tattha pubbe vuttappayojanavisesaṃ pamāṇabhāvañca sampiṇḍetīti adhippāyo. Majjhimagaṇṭhipade pana ‘‘tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāpī’’ti sambandho vutto. Ettha pana na kevalaṃ ayaṃ vaṇṇanā hessati, atha kho anusikkhitabbāpīti imamatthaṃ sampiṇḍetīti adhippāyo. Etthāpi yathāṭhitavaseneva apisaddassa attho gahetabboti amhākaṃ khanti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, yasmā ca ayaṃ vaṇṇanāpi tato abhinnattā pamāṇabhūtāyeva hessati, tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti.

    ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact