Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විනයවිනිච්‌ඡය-ටීකා • Vinayavinicchaya-ṭīkā

    ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    1-5

    1-5

    . සුවිපුලාමලසද්‌ධාපඤ්‌ඤාදිගුණසමුදයාවහං සකලජනහිතෙකහෙතුජිනසාසනට්‌ඨිතිමූලභූතං විනයප්‌පකරණමිදමාරභන්‌තොයමාචරියො පකරණාරම්‌භෙ රතනත්‌තයප්‌පණාමපකරණාභිධානාභිධෙය්‍යකරණප්‌පකාරපයොජනනිමිත්‌තකත්‌තුපරිමාණාදීනි දස්‌සෙතුමාහ ‘‘වන්‌දිත්‌වා’’තිආදි. තත්‌ථ රතනත්‌තයං නාම.

    . Suvipulāmalasaddhāpaññādiguṇasamudayāvahaṃ sakalajanahitekahetujinasāsanaṭṭhitimūlabhūtaṃ vinayappakaraṇamidamārabhantoyamācariyo pakaraṇārambhe ratanattayappaṇāmapakaraṇābhidhānābhidheyyakaraṇappakārapayojananimittakattuparimāṇādīni dassetumāha ‘‘vanditvā’’tiādi. Tattha ratanattayaṃ nāma.

    ‘‘චිත්‌තීකතං මහග්‌ඝඤ්‌ච, අතුලං දුල්‌ලභදස්‌සනං;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    අනොමසත්‌තපරිභොගං, රතනං තෙන වුච්‌චතී’’ති. (දී. නි. අට්‌ඨ. 2.33; සං. නි. අට්‌ඨ. 3.5.223; ඛු. පා. අට්‌ඨ. 6.3; සු. නි. අට්‌ඨ. 1.226; මහානි. අට්‌ඨ. 50) –

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33; saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.223; khu. pā. aṭṭha. 6.3; su. ni. aṭṭha. 1.226; mahāni. aṭṭha. 50) –

    නිද්‌දිට්‌ඨසභාවං

    Niddiṭṭhasabhāvaṃ

    ‘‘බුද්‌ධො සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං, ධම්‌මො ලොකුත්‌තරො නව;

    ‘‘Buddho sabbaññutaññāṇaṃ, dhammo lokuttaro nava;

    සඞ්‌ඝො මග්‌ගඵලට්‌ඨො ච, ඉච්‌චෙතං රතනත්‌තය’’න්‌ති. –

    Saṅgho maggaphalaṭṭho ca, iccetaṃ ratanattaya’’nti. –

    විභාවිතප්‌පභෙදං සකලභවදුක්‌ඛවිනිවාරණං තිභවෙනෙකපටිසරණං වත්‌ථුත්‌තයං.

    Vibhāvitappabhedaṃ sakalabhavadukkhavinivāraṇaṃ tibhavenekapaṭisaraṇaṃ vatthuttayaṃ.

    තස්‌ස පණාමො නාම පණාමකිරියානිප්‌ඵාදිකා චෙතනා. සා තිවිධා කායපණාමො වචීපණාමො මනොපණාමොති. තත්‌ථ කායපණාමො නාම රතනත්‌තයගුණානුස්‌සරණපුබ්‌බිකා අඤ්‌ජලිකම්‌මාදිකායකිරියාවසප්‌පවත්‌තිකා කායවිඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපිකා චෙතනා. වචීපණාමො නාම තථෙව පවත්‌තා නානාවිධගුණවිසෙසවිභාවනසභාවථොමනාකිරියාවසප්‌පවත්‌තිකා වචීවිඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපිකා චෙතනා. මනොපණාමො නාම උභයවිඤ්‌ඤත්‌තියො අසමුට්‌ඨාපෙත්‌වා කෙවලං ගුණානුස්‌සරණෙන චිත්‌තසන්‌තානස්‌ස තන්‌නින්‌නතප්‌පොණතප්‌පබ්‌භාරතාය ගාරවබහුමානනවසප්‌පවත්‌තිසාධිකා චෙතනා.

    Tassa paṇāmo nāma paṇāmakiriyānipphādikā cetanā. Sā tividhā kāyapaṇāmo vacīpaṇāmo manopaṇāmoti. Tattha kāyapaṇāmo nāma ratanattayaguṇānussaraṇapubbikā añjalikammādikāyakiriyāvasappavattikā kāyaviññattisamuṭṭhāpikā cetanā. Vacīpaṇāmo nāma tatheva pavattā nānāvidhaguṇavisesavibhāvanasabhāvathomanākiriyāvasappavattikā vacīviññattisamuṭṭhāpikā cetanā. Manopaṇāmo nāma ubhayaviññattiyo asamuṭṭhāpetvā kevalaṃ guṇānussaraṇena cittasantānassa tanninnatappoṇatappabbhāratāya gāravabahumānanavasappavattisādhikā cetanā.

    ඉමස්‌ස තාව රතනත්‌තයපණාමස්‌ස දස්‌සනං යථාධිප්‌පෙතත්‌ථසාධනත්‌ථං. ගුණාතිසයයොගෙන හි පණාමාරහෙ රතනත්‌තයෙ කතො පණාමො පුඤ්‌ඤවිසෙසභාවතො ඉච්‌ඡිතත්‌ථාභිනිප්‌ඵත්‌තිවිබන්‌ධකෙන උපඝාතකෙන, උපපීළකෙන ච අපුඤ්‌ඤකම්‌මෙන උපනීයමානස්‌ස උපද්‌දවජාලස්‌ස විනිවාරණෙන යථාලද්‌ධසම්‌පත්‌තිනිමිත්‌තකස්‌ස පුඤ්‌ඤකම්‌මස්‌ස අනුබලප්‌පදානෙන ච තබ්‌බිපාකසන්‌තතියා ආයුසුඛබලාදිවඩ්‌ඪනෙන ච චිරකාලප්‌පවත්‌තිහෙතුකොති යථාධිප්‌පෙතපකරණනිප්‌ඵත්‌තිනිබන්‌ධනකො හොති. අථාපි සොතූනඤ්‌ච වන්‌දනීයවන්‌දනාපුබ්‌බකෙනාරම්‌භෙන අනන්‌තරායෙන උග්‌ගහණධාරණාදික්‌කමෙන පකරණාවබොධප්‌පයොජනසාධනත්‌ථං. අපිච සොතූනමෙව විඤ්‌ඤාතසත්‌ථුකානං භගවතො යථාභූතගුණවිසෙසානුස්‌සවනෙන සමුපජාතප්‌පසාදානං පකරණෙ ගාරවුප්‌පාදනත්‌ථං, අවිඤ්‌ඤාතසත්‌ථුකානං පන පකරණස්‌ස ස්‌වාඛ්‍යාතතාය තප්‌පභවෙ සත්‌ථරි ගාරවුප්‌පාදනත්‌ථඤ්‌ච සොතුජනානුග්‌ගහමෙව පධානං කත්‌වා ආචරියෙහි ගන්‌ථාරම්‌භෙ ථුතිප්‌පණාමපරිදීපකානං ගාථාවාක්‍යානං නික්‌ඛෙපො විධීයති. ඉතරථා විනාපි තන්‌නික්‌ඛෙපං කායමනොපණාමෙනාපි යථාධිප්‌පෙතප්‌පයොජනසිද්‌ධිතො කිමෙතෙන ගන්‌ථගාරවකරෙනාති අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො. විත්‌ථාරතො පන පණාමප්‌පයොජනං සාරත්‌ථදීපනියාදීසු (සාරත්‌ථ. ටී. 1.ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා; වි. වි. ටී. 2.ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා) දස්‌සිතනයෙනෙව ඤාතබ්‌බං.

    Imassa tāva ratanattayapaṇāmassa dassanaṃ yathādhippetatthasādhanatthaṃ. Guṇātisayayogena hi paṇāmārahe ratanattaye kato paṇāmo puññavisesabhāvato icchitatthābhinipphattivibandhakena upaghātakena, upapīḷakena ca apuññakammena upanīyamānassa upaddavajālassa vinivāraṇena yathāladdhasampattinimittakassa puññakammassa anubalappadānena ca tabbipākasantatiyā āyusukhabalādivaḍḍhanena ca cirakālappavattihetukoti yathādhippetapakaraṇanipphattinibandhanako hoti. Athāpi sotūnañca vandanīyavandanāpubbakenārambhena anantarāyena uggahaṇadhāraṇādikkamena pakaraṇāvabodhappayojanasādhanatthaṃ. Apica sotūnameva viññātasatthukānaṃ bhagavato yathābhūtaguṇavisesānussavanena samupajātappasādānaṃ pakaraṇe gāravuppādanatthaṃ, aviññātasatthukānaṃ pana pakaraṇassa svākhyātatāya tappabhave satthari gāravuppādanatthañca sotujanānuggahameva padhānaṃ katvā ācariyehi ganthārambhe thutippaṇāmaparidīpakānaṃ gāthāvākyānaṃ nikkhepo vidhīyati. Itarathā vināpi tannikkhepaṃ kāyamanopaṇāmenāpi yathādhippetappayojanasiddhito kimetena ganthagāravakarenāti ayamettha saṅkhepo. Vitthārato pana paṇāmappayojanaṃ sāratthadīpaniyādīsu (sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; vi. vi. ṭī. 2.ganthārambhakathāvaṇṇanā) dassitanayeneva ñātabbaṃ.

    අභිධානකථනං පන වොහාරසුඛත්‌ථං. අභිධෙය්‍යස්‌ස සමුදිතෙන පකරණෙන පටිපාදෙතබ්‌බස්‌ස කථනං පකරණස්‌ස ආරභිතබ්‌බසභාවදස්‌සනත්‌ථං. විදිතානින්‌දිතසාත්‌ථකසුකරානුට්‌ඨානාභි ධෙය්‍යමෙව හි පකරණං පරික්‌ඛකජනා ආරභිතබ්‌බං මඤ්‌ඤන්‌තීති. කරණප්‌පකාරසන්‌දස්‌සනං සොතුජනසමුස්‌සාහනත්‌ථං. අනාකුලමසංකිණ්‌ණතාදිප්‌පකාරෙන හි විරචිතං පකරණං සොතාරො සොතුමුස්‌සහන්‌තීති. පයොජනකථනං පන පකරණජ්‌ඣායනෙ සොතුජනසමුත්‌තෙජනත්‌ථං. අසති හි පයොජනකථනෙ අවිඤ්‌ඤාතප්‌පයොජනා අජ්‌ඣායනෙ බ්‍යාවටා න හොන්‌තීති. නිමිත්‌තකථනං සරික්‌ඛකජනානං පකරණෙ ගාරවුප්‌පාදනත්‌ථං. පසත්‌ථකාරණුප්‌පන්‌නෙයෙව හි පකරණෙ සරික්‌ඛකා ගාරවං ජනෙන්‌තීති.

    Abhidhānakathanaṃ pana vohārasukhatthaṃ. Abhidheyyassa samuditena pakaraṇena paṭipādetabbassa kathanaṃ pakaraṇassa ārabhitabbasabhāvadassanatthaṃ. Viditāninditasātthakasukarānuṭṭhānābhi dheyyameva hi pakaraṇaṃ parikkhakajanā ārabhitabbaṃ maññantīti. Karaṇappakārasandassanaṃ sotujanasamussāhanatthaṃ. Anākulamasaṃkiṇṇatādippakārena hi viracitaṃ pakaraṇaṃ sotāro sotumussahantīti. Payojanakathanaṃ pana pakaraṇajjhāyane sotujanasamuttejanatthaṃ. Asati hi payojanakathane aviññātappayojanā ajjhāyane byāvaṭā na hontīti. Nimittakathanaṃ sarikkhakajanānaṃ pakaraṇe gāravuppādanatthaṃ. Pasatthakāraṇuppanneyeva hi pakaraṇe sarikkhakā gāravaṃ janentīti.

    කත්‌තුකථනං පුග්‌ගලගරුකස්‌ස පකරණෙ ගාරවො පුග්‌ගලගාරවෙනපි හොතූති. පරිමාණකථනං අසජ්‌ඣායනාදිපසුතානං සම්‌පහංසනත්‌ථං. පකරණපරිමාණස්‌සවනෙන හි තෙ සම්‌පහට්‌ඨා ‘‘කිත්‌තකමිදමප්‌පකං න චිරෙනෙව පරිසමාපෙස්‌සාමා’’ති සජ්‌ඣායනාදීසු වත්‌තන්‌තීති. ආදි-සද්‌දෙන සක්‌කච්‌චසවනනියොජනං සඞ්‌ගහිතං, තං සබ්‌බසම්‌පත්‌තිනිදානසුතමයඤාණනිප්‌ඵාදනත්‌ථං. අසක්‌කච්‌චං සුණමානස්‌ස ච සවනාභාවතො තංහෙතුකස්‌ස සුතමයඤාණස්‌සාපි අභාවොති. තථා හි වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තො පුග්‌ගලො සබ්‌බසම්‌පත්‌තියා වුච්‌චමානොපි ‘‘න මයා සුතං, පුන භණිතබ්‌බ’’න්‌ති භණති.

    Kattukathanaṃ puggalagarukassa pakaraṇe gāravo puggalagāravenapi hotūti. Parimāṇakathanaṃ asajjhāyanādipasutānaṃ sampahaṃsanatthaṃ. Pakaraṇaparimāṇassavanena hi te sampahaṭṭhā ‘‘kittakamidamappakaṃ na cireneva parisamāpessāmā’’ti sajjhāyanādīsu vattantīti. Ādi-saddena sakkaccasavananiyojanaṃ saṅgahitaṃ, taṃ sabbasampattinidānasutamayañāṇanipphādanatthaṃ. Asakkaccaṃ suṇamānassa ca savanābhāvato taṃhetukassa sutamayañāṇassāpi abhāvoti. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇitabba’’nti bhaṇati.

    තත්‌ථ පඨමගාථායං තාව ‘‘වන්‌දිත්‌වා’’ති ඉමිනා තිවිධොපි පණාමො අවිසෙසතො දස්‌සිතො. විසෙසතො පන ‘‘සෙට්‌ඨං, අප්‌පටිපුග්‌ගලං, භවාභාවකරං, නිරඞ්‌ගණ’’න්‌ති ඉමෙහි චතූහි පදෙහි වචීපණාමො, ‘‘සිරසා’’ති ඉමිනා කායප්‌පණාමො, ‘‘බුද්‌ධං, ධම්‌මං, ගණඤ්‌චා’’ති ඉමෙහි පන තීහි පදෙහි පණාමකිරියාය කම්‌මභූතං රතනත්‌තයං දස්‌සිතන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං.

    Tattha paṭhamagāthāyaṃ tāva ‘‘vanditvā’’ti iminā tividhopi paṇāmo avisesato dassito. Visesato pana ‘‘seṭṭhaṃ, appaṭipuggalaṃ, bhavābhāvakaraṃ, niraṅgaṇa’’nti imehi catūhi padehi vacīpaṇāmo, ‘‘sirasā’’ti iminā kāyappaṇāmo, ‘‘buddhaṃ, dhammaṃ, gaṇañcā’’ti imehi pana tīhi padehi paṇāmakiriyāya kammabhūtaṃ ratanattayaṃ dassitanti daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘විනයස්‌සවිනිච්‌ඡය’’න්‌ති ඉමිනා අභිධානං දස්‌සිතං අලුත්‌තසමාසෙන විනයවිනිච්‌ඡයනාමස්‌ස දස්‌සනතො. තස්‌ස අන්‌වත්‌ථභාවෙන සද්‌දප්‌පවත්‌තිනිමිත්‌තභූතං සකලෙනානෙන පකරණෙන පටිපාදෙතබ්‌බමභිධෙය්‍යම්‌පි තෙනෙව දස්‌සිතං. ‘‘සමාසෙනා’’ති ච ‘‘අනාකුලමසංකිණ්‌ණං, මධුරත්‌ථපදක්‌කම’’න්‌ති ච එතෙහි කරණප්‌පකාරො දස්‌සිතො. ‘‘හිතත්‌ථායා’’ති ච ‘‘පටුභාවකරං විනයක්‌කමෙ’’ති ච ‘‘අපාරං ඔතරන්‌තාන’’න්‌තිආදිනා ච පයොජනං. ‘‘භික්‌ඛූනං භික්‌ඛුනීන’’න්‌ති ඉමිනා බාහිරනිමිත්‌තං දස්‌සිතං. අබ්‌භන්‌තරනිමිත්‌තං පන බාහිරනිමිත්‌තභූතභික්‌ඛුභික්‌ඛුනිවිසයා කරුණා, සා ආචරියස්‌ස පකරණාරම්‌භෙනෙව විඤ්‌ඤායතීති විසුං න වුත්‌තා. ‘‘පවක්‌ඛාමී’’ති ඉමිනා සමානාධිකරණභාවෙන ලබ්‌භමානො ‘‘අහ’’න්‌ති සුද්‌ධකත්‌තා සාමඤ්‌ඤෙන දස්‌සිතො. විසෙසතො පන පකරණාවසානෙ –

    ‘‘Vinayassavinicchaya’’nti iminā abhidhānaṃ dassitaṃ aluttasamāsena vinayavinicchayanāmassa dassanato. Tassa anvatthabhāvena saddappavattinimittabhūtaṃ sakalenānena pakaraṇena paṭipādetabbamabhidheyyampi teneva dassitaṃ. ‘‘Samāsenā’’ti ca ‘‘anākulamasaṃkiṇṇaṃ, madhuratthapadakkama’’nti ca etehi karaṇappakāro dassito. ‘‘Hitatthāyā’’ti ca ‘‘paṭubhāvakaraṃ vinayakkame’’ti ca ‘‘apāraṃ otarantāna’’ntiādinā ca payojanaṃ. ‘‘Bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti iminā bāhiranimittaṃ dassitaṃ. Abbhantaranimittaṃ pana bāhiranimittabhūtabhikkhubhikkhunivisayā karuṇā, sā ācariyassa pakaraṇārambheneva viññāyatīti visuṃ na vuttā. ‘‘Pavakkhāmī’’ti iminā samānādhikaraṇabhāvena labbhamāno ‘‘aha’’nti suddhakattā sāmaññena dassito. Visesato pana pakaraṇāvasāne –

    ‘‘රචිතො බුද්‌ධදත්‌තෙන, සුද්‌ධචිත්‌තෙන ධීමතා;

    ‘‘Racito buddhadattena, suddhacittena dhīmatā;

    සුචිරට්‌ඨිතිකාමෙන, සාසනස්‌ස මහෙසිනො’’ති. (උ. වි. 961) –

    Suciraṭṭhitikāmena, sāsanassa mahesino’’ti. (u. vi. 961) –

    ඉමාය ගාථාය චෙව ‘‘ඉති තම්‌බපණ්‌ණියෙන පරමවෙය්‍යාකරණෙන තිපිටකනයවිධිකුසලෙන පරමකවිවරජන හදයපදුමවනවිකසනකරෙන කවිවරාසභෙන පරමරතිකරවරමධුරවචනුග්‌ගාරෙන උරගපුරෙන බුද්‌ධදත්‌තෙන රචිතොයං විනයවිනිච්‌ඡයො’’ති (වි. වි. 3183) ඉමිනා වාක්‍යෙන ච දස්‌සිතො – ‘‘මාදිසාපි කවී හොන්‌ති, බුද්‌ධදත්‌තෙ දිවඞ්‌ගතෙ’’තිආදිනා පච්‌ඡිමකෙහි ච පසත්‌ථතරෙහි කවිවරෙහි අභිත්‌ථුතගුණො භදන්‌තබුද්‌ධදත්‌තාචරියො වෙදිතබ්‌බො. හෙතුකත්‌තා ච තත්‌ථෙව වක්‌ඛමානො පකරණජ්‌ඣෙසනෙ කතාධීනො බුද්‌ධසීහමහාථෙරො, සො –

    Imāya gāthāya ceva ‘‘iti tambapaṇṇiyena paramaveyyākaraṇena tipiṭakanayavidhikusalena paramakavivarajana hadayapadumavanavikasanakarena kavivarāsabhena paramaratikaravaramadhuravacanuggārena uragapurena buddhadattena racitoyaṃ vinayavinicchayo’’ti (vi. vi. 3183) iminā vākyena ca dassito – ‘‘mādisāpi kavī honti, buddhadatte divaṅgate’’tiādinā pacchimakehi ca pasatthatarehi kavivarehi abhitthutaguṇo bhadantabuddhadattācariyo veditabbo. Hetukattā ca tattheva vakkhamāno pakaraṇajjhesane katādhīno buddhasīhamahāthero, so –

    ‘‘වුත්‌තස්‌ස බුද්‌ධසීහෙන;

    ‘‘Vuttassa buddhasīhena;

    විනයස්‌ස විනිච්‌ඡයො;

    Vinayassa vinicchayo;

    බුද්‌ධසීහං සමුද්‌දිස්‌ස;

    Buddhasīhaṃ samuddissa;

    මම සද්‌ධිවිහාරිකං;

    Mama saddhivihārikaṃ;

    කතොයං පන භික්‌ඛූනං;

    Katoyaṃ pana bhikkhūnaṃ;

    හිතත්‌ථාය සමාසතො’’ති. (වි. වි. 3177-3178) –

    Hitatthāya samāsato’’ti. (vi. vi. 3177-3178) –

    එවං දස්‌සිතො.

    Evaṃ dassito.

    උත්‌තරප්‌පකරණස්‌ස හෙතුකත්‌තා පන සඞ්‌ඝපාලමහාථෙරො, සොපි –

    Uttarappakaraṇassa hetukattā pana saṅghapālamahāthero, sopi –

    ‘‘ඛන්‌තිසොරච්‌චසොසිල්‍ය-බුද්‌ධිසද්‌ධාදයාදයො;

    ‘‘Khantisoraccasosilya-buddhisaddhādayādayo;

    පතිට්‌ඨිතා ගුණා යස්‌මිං, රතනානීව සාගරෙ.

    Patiṭṭhitā guṇā yasmiṃ, ratanānīva sāgare.

    ‘‘විනයාචාරයුත්‌තෙන, තෙන සක්‌කච්‌ච සාදරං;

    ‘‘Vinayācārayuttena, tena sakkacca sādaraṃ;

    යාචිතො සඞ්‌ඝපාලෙන, ථෙරෙන ථිරචෙතසා.

    Yācito saṅghapālena, therena thiracetasā.

    ‘‘සුචිරට්‌ඨිතිකාමෙන , විනයස්‌ස මහෙසිනො;

    ‘‘Suciraṭṭhitikāmena , vinayassa mahesino;

    භික්‌ඛූනං පාටවත්‌ථාය, විනයස්‌සවිනිච්‌ඡයෙ;

    Bhikkhūnaṃ pāṭavatthāya, vinayassavinicchaye;

    අකාසිං පරමං එතං, උත්‌තරං නාම නාමතො’’ති. (උ. වි. 965-968) –

    Akāsiṃ paramaṃ etaṃ, uttaraṃ nāma nāmato’’ti. (u. vi. 965-968) –

    එවං දස්‌සිතො. න කෙවලමෙතෙ ද්‌වෙයෙව මහාථෙරා හෙතුකත්‌තාරො, අථ ඛො මහාවංසාදීසු –

    Evaṃ dassito. Na kevalamete dveyeva mahātherā hetukattāro, atha kho mahāvaṃsādīsu –

    ‘‘බුද්‌ධස්‌ස විය ගම්‌භීර-

    ‘‘Buddhassa viya gambhīra-

    ඝොසත්‌තා තං වියාකරුං;

    Ghosattā taṃ viyākaruṃ;

    ‘බුද්‌ධඝොසො’ති යො සො හි;

    ‘Buddhaghoso’ti yo so hi;

    බුද්‌ධො විය මහීතලෙ’’ති. –

    Buddho viya mahītale’’ti. –

    ආදිනා නයෙන අභිත්‌ථුතගුණො තිපිටකපරියත්‌තියා අට්‌ඨකථාකාරො භදන්‌තබුද්‌ධඝොසාචරියො ච අනුස්‌සුතිවසෙන ‘‘හෙතුකත්‌තා’’ති වෙදිතබ්‌බො.

    Ādinā nayena abhitthutaguṇo tipiṭakapariyattiyā aṭṭhakathākāro bhadantabuddhaghosācariyo ca anussutivasena ‘‘hetukattā’’ti veditabbo.

    කථං? අයං කිර භදන්‌තබුද්‌ධදත්‌තාචරියො ලඞ්‌කාදීපතො සජාතිභූමිං ජම්‌බුදීපමාගච්‌ඡන්‌තො භදන්‌තබුද්‌ධඝොසාචරියං ජම්‌බුදීපවාසිකෙහි පටිපත්‌තිපරායනෙහි යුත්‌තබ්‍යත්‌තගුණොපෙතෙහි මහාථෙරවරෙහි කතාරාධනං සීහළට්‌ඨකථං පරිවත්‌තෙත්‌වා සකලජනසාධාරණාය මූලභාසාය තිපිටකපරියත්‌තියා අට්‌ඨකථං ලිඛිතුං ලඞ්‌කාදීපං ගච්‌ඡන්‌තං අන්‌තරාමග්‌ගෙ දිස්‌වා සාකච්‌ඡාය සමුපපරික්‌ඛිත්‌වා සබ්‌බලොකාතීතෙන අසදිසෙන පණ්‌ඩිච්‌චගුණෙන රතනනිධිදස්‌සනෙ පරමදලිද්‌දො විය බලවපරිතොසං පත්‌වා අට්‌ඨකථමස්‌ස කාතුකාමතං ඤත්‌වා ‘‘තුම්‌හෙ යථාධිප්‌පෙතපරියන්‌තලිඛිතමට්‌ඨකථං අම්‌හාකං පෙසෙථ, මයමස්‌සා පකරණං ලිඛාමා’’ති තස්‌ස සම්‌මුඛා පටිජානිත්‌වා තෙන ච ‘‘සාධු තථා කාතබ්‌බ’’න්‌ති අජ්‌ඣෙසිතො අභිධම්‌මට්‌ඨකථාය අභිධම්‌මාවතාරං, විනයට්‌ඨකථාය සඋත්‌තරං විනයවිනිච්‌ඡයපකරණඤ්‌ච අකාසීති අනුස්‌සුය්‍යතෙති.

    Kathaṃ? Ayaṃ kira bhadantabuddhadattācariyo laṅkādīpato sajātibhūmiṃ jambudīpamāgacchanto bhadantabuddhaghosācariyaṃ jambudīpavāsikehi paṭipattiparāyanehi yuttabyattaguṇopetehi mahātheravarehi katārādhanaṃ sīhaḷaṭṭhakathaṃ parivattetvā sakalajanasādhāraṇāya mūlabhāsāya tipiṭakapariyattiyā aṭṭhakathaṃ likhituṃ laṅkādīpaṃ gacchantaṃ antarāmagge disvā sākacchāya samupaparikkhitvā sabbalokātītena asadisena paṇḍiccaguṇena ratananidhidassane paramadaliddo viya balavaparitosaṃ patvā aṭṭhakathamassa kātukāmataṃ ñatvā ‘‘tumhe yathādhippetapariyantalikhitamaṭṭhakathaṃ amhākaṃ pesetha, mayamassā pakaraṇaṃ likhāmā’’ti tassa sammukhā paṭijānitvā tena ca ‘‘sādhu tathā kātabba’’nti ajjhesito abhidhammaṭṭhakathāya abhidhammāvatāraṃ, vinayaṭṭhakathāya sauttaraṃ vinayavinicchayapakaraṇañca akāsīti anussuyyateti.

    ‘‘සමාසෙනා’’ති ඉමිනා ච පරිමාණම්‌පි සාමඤ්‌ඤෙන දස්‌සිතං විත්‌ථාරපරිමාණෙ තස්‌ස පරිමාණසාමඤ්‌ඤස්‌ස විඤ්‌ඤායමානත්‌තා. විසෙසතො පන පරිච්‌ඡෙදපරිමාණං ගන්‌ථපරිමාණන්‌ති දුවිධං. තත්‌ථ පරිච්‌ඡෙදපරිමාණං ඉමස්‌මිං පකරණෙ කථාවොහාරෙන වුච්‌චති.

    ‘‘Samāsenā’’ti iminā ca parimāṇampi sāmaññena dassitaṃ vitthāraparimāṇe tassa parimāṇasāmaññassa viññāyamānattā. Visesato pana paricchedaparimāṇaṃ ganthaparimāṇanti duvidhaṃ. Tattha paricchedaparimāṇaṃ imasmiṃ pakaraṇe kathāvohārena vuccati.

    සෙය්‍යථිදං? – පාරාජිකකථා සඞ්‌ඝාදිසෙසකථා අනියතකථා නිස්‌සග්‌ගියකථා පාචිත්‌තියකථා පාටිදෙසනීයකථා සෙඛියකථාති භික්‌ඛුවිභඞ්‌ගකථා සත්‌තවිධා, තතො අනියතකථං වජ්‌ජෙත්‌වා තථෙව භික්‌ඛුනිවිභඞ්‌ගකථා ඡබ්‌බිධා, මහාඛන්‌ධකකථාදිකා භික්‌ඛුනික්‌ඛන්‌ධකකථාවසානා වීසතිවිධා ඛන්‌ධකකථා, කම්‌මකථා, කම්‌මවිපත්‌තිකථා, පකිණ්‌ණකවිනිච්‌ඡයො, කම්‌මට්‌ඨානභාවනාවිධානන්‌ති විනයවිනිච්‌ඡයෙ කථාපරිච්‌ඡෙදො සත්‌තතිංස.

    Seyyathidaṃ? – Pārājikakathā saṅghādisesakathā aniyatakathā nissaggiyakathā pācittiyakathā pāṭidesanīyakathā sekhiyakathāti bhikkhuvibhaṅgakathā sattavidhā, tato aniyatakathaṃ vajjetvā tatheva bhikkhunivibhaṅgakathā chabbidhā, mahākhandhakakathādikā bhikkhunikkhandhakakathāvasānā vīsatividhā khandhakakathā, kammakathā, kammavipattikathā, pakiṇṇakavinicchayo, kammaṭṭhānabhāvanāvidhānanti vinayavinicchaye kathāparicchedo sattatiṃsa.

    උත්‌තරප්‌පකරණෙ ච වුත්‌තනයෙන භික්‌ඛුවිභඞ්‌ගෙ සත්‌තවිධා කථා, භික්‌ඛුනිවිභඞ්‌ගෙ ඡබ්‌බිධා, තදනන්‌තරා විපත්‌තිකථා, අධිකරණපච්‌චයකථා, ඛන්‌ධකපඤ්‌හාකථා, සමුට්‌ඨානසීසකථා, ආපත්‌තිසමුට්‌ඨානකථා, එකුත්‌තරනයකථා, සෙදමොචනකථා, විභඞ්‌ගද්‌වයනිදානාදිකථා, සබ්‌බඞ්‌ගලක්‌ඛණකථා, පරිවාරසඞ්‌කලනකථාති ඡත්‌තිංස කථාපරිච්‌ඡෙදා.

    Uttarappakaraṇe ca vuttanayena bhikkhuvibhaṅge sattavidhā kathā, bhikkhunivibhaṅge chabbidhā, tadanantarā vipattikathā, adhikaraṇapaccayakathā, khandhakapañhākathā, samuṭṭhānasīsakathā, āpattisamuṭṭhānakathā, ekuttaranayakathā, sedamocanakathā, vibhaṅgadvayanidānādikathā, sabbaṅgalakkhaṇakathā, parivārasaṅkalanakathāti chattiṃsa kathāparicchedā.

    නිස්‌සන්‌දෙහෙ පන ‘‘අට්‌ඨතිංස කථාපරිච්‌ඡෙදා’’ති වුත්‌තං, තං එකුත්‌තරනයෙ අදස්‌සිතෙහිපි ද්‌වාදසකපන්‌නරසකනයෙහි සහ සොළසපරිච්‌ඡෙදෙ ගහෙත්‌වා අප්‌පකං ඌනමධිකං ගණනූපගං න හොතීති කත්‌වා වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. උභයත්‌ථ කථාපරිච්‌ඡෙදපරිමාණං තෙසත්‌තතිවිධං හොති. නිස්‌සන්‌දෙහෙ ‘‘පඤ්‌චසත්‌තතිවිධා’’ති වචනෙ පරිහාරො වුත්‌තනයොව. ගන්‌ථපරිමාණං පන විනයවිනිච්‌ඡයෙ අසීතිගන්‌ථාධිකානි චත්‌තාරි ගන්‌ථසහස්‌සානි , උත්‌තරෙ පඤ්‌ඤාසගන්‌ථාධිකානි නව ගන්‌ථසතානි හොන්‌ති. තෙන වුත්‌තං උත්‌තරාවසානෙ

    Nissandehe pana ‘‘aṭṭhatiṃsa kathāparicchedā’’ti vuttaṃ, taṃ ekuttaranaye adassitehipi dvādasakapannarasakanayehi saha soḷasaparicchede gahetvā appakaṃ ūnamadhikaṃ gaṇanūpagaṃ na hotīti katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Ubhayattha kathāparicchedaparimāṇaṃ tesattatividhaṃ hoti. Nissandehe ‘‘pañcasattatividhā’’ti vacane parihāro vuttanayova. Ganthaparimāṇaṃ pana vinayavinicchaye asītiganthādhikāni cattāri ganthasahassāni, uttare paññāsaganthādhikāni nava ganthasatāni honti. Tena vuttaṃ uttarāvasāne

    ‘‘ගාථා චතුසහස්‌සානි, සතඤ්‌ච ඌනවීසති;

    ‘‘Gāthā catusahassāni, satañca ūnavīsati;

    පරිමාණතොති විඤ්‌ඤෙය්‍යො, විනයස්‌සවිනිච්‌ඡයො.

    Parimāṇatoti viññeyyo, vinayassavinicchayo.

    පඤ්‌ඤාසාධිකසඞ්‌ඛානි, නව ගාථාසතානි හි;

    Paññāsādhikasaṅkhāni, nava gāthāsatāni hi;

    ගණනා උත්‌තරස්‌සායං, ඡන්‌දසානුට්‌ඨුභෙන තූ’’ති. (උ. වි. 969-970);

    Gaṇanā uttarassāyaṃ, chandasānuṭṭhubhena tū’’ti. (u. vi. 969-970);

    ඉච්‌චෙවං විනයවිනිච්‌ඡයො උත්‌තරො චාති ද්‌වෙ පකරණානි තිංසාධිකානි පඤ්‌චගාථාසහස්‌සානි. එත්‌ථ ච විනයවිනිච්‌ඡයො නාම උභතොවිභඞ්‌ගඛන්‌ධකාගතවිනිච්‌ඡයසඞ්‌ගාහකපකරණං. තතො පරං පරිවාරත්‌ථසඞ්‌ගාහකපකරණං උත්‌තරො නාම. තෙනෙව වක්‌ඛති –

    Iccevaṃ vinayavinicchayo uttaro cāti dve pakaraṇāni tiṃsādhikāni pañcagāthāsahassāni. Ettha ca vinayavinicchayo nāma ubhatovibhaṅgakhandhakāgatavinicchayasaṅgāhakapakaraṇaṃ. Tato paraṃ parivāratthasaṅgāhakapakaraṇaṃ uttaro nāma. Teneva vakkhati –

    ‘‘යො මයා රචිතො සාරො, විනයස්‌සවිනිච්‌ඡයො;

    ‘‘Yo mayā racito sāro, vinayassavinicchayo;

    තස්‌ස දානි කරිස්‌සාමි, සබ්‌බානුත්‌තරමුත්‌තර’’න්‌ති. (උ. වි. 2)

    Tassa dāni karissāmi, sabbānuttaramuttara’’nti. (u. vi. 2)

    තං කස්‌මා උත්‌තරනාමෙන වොහරියතීති? පඤ්‌හුත්‌තරවසෙන ඨිතෙ පරිවාරෙ තථෙව සඞ්‌ගහෙතබ්‌බෙපි තෙන පකාරෙන පාරාජිකකථාමත්‌තං දස්‌සෙත්‌වා –

    Taṃ kasmā uttaranāmena vohariyatīti? Pañhuttaravasena ṭhite parivāre tatheva saṅgahetabbepi tena pakārena pārājikakathāmattaṃ dassetvā –

    ‘‘ඉතො පට්‌ඨාය මුඤ්‌චිත්‌වා, පඤ්‌හාපුච්‌ඡනමත්‌තකං;

    ‘‘Ito paṭṭhāya muñcitvā, pañhāpucchanamattakaṃ;

    විස්‌සජ්‌ජනවසෙනෙව, හොති අත්‌ථවිනිච්‌ඡයො’’ති. (උ. වි. 14) –

    Vissajjanavaseneva, hoti atthavinicchayo’’ti. (u. vi. 14) –

    වත්‌වා පඤ්‌හං පහාය තතො පට්‌ඨාය උත්‌තරමත්‌තස්‌සෙව දස්‌සිතත්‌තා තථා වොහරීයන්‌ති.

    Vatvā pañhaṃ pahāya tato paṭṭhāya uttaramattasseva dassitattā tathā voharīyanti.

    ‘‘තස්‌මා විනයනූපාය’’න්‌තිආදිනා පන සොතුජනං සක්‌කච්‌චසවනෙ නියොජෙති. සක්‌කච්‌චසවනපටිබද්‌ධා හි සබ්‌බාපි ලොකියලොකුත්‌තරසම්‌පත්‌තීති අයමෙත්‌ථ සමුදායත්‌ථො. අයං පන අවයවත්‌ථො – සො යස්‌මා අත්‌ථයොජනක්‌කමෙන පදයොජනං කත්‌වා වණ්‌ණිතෙ සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යො හොති, තස්‌මා තථා පදයොජනං කත්‌වා අත්‌ථවණ්‌ණනං කරිස්‌සාම –

    ‘‘Tasmā vinayanūpāya’’ntiādinā pana sotujanaṃ sakkaccasavane niyojeti. Sakkaccasavanapaṭibaddhā hi sabbāpi lokiyalokuttarasampattīti ayamettha samudāyattho. Ayaṃ pana avayavattho – so yasmā atthayojanakkamena padayojanaṃ katvā vaṇṇite suviññeyyo hoti, tasmā tathā padayojanaṃ katvā atthavaṇṇanaṃ karissāma –

    සෙට්‌ඨං අප්‌පටිපුග්‌ගලං බුද්‌ධඤ්‌චෙව භවාභාවකරං ධම්‌මඤ්‌චෙව නිරඞ්‌ගණං ගණඤ්‌චෙව සිරසා වන්‌දිත්‌වා භික්‌ඛූනං භික්‌ඛුනීනඤ්‌ච හිතත්‌ථාය සමාසෙන සමාහිතො විනයස්‌සවිනිච්‌ඡයං වක්‌ඛාමීති යොජනා.

    Seṭṭhaṃ appaṭipuggalaṃ buddhañceva bhavābhāvakaraṃ dhammañceva niraṅgaṇaṃ gaṇañceva sirasā vanditvā bhikkhūnaṃ bhikkhunīnañca hitatthāya samāsena samāhito vinayassavinicchayaṃ vakkhāmīti yojanā.

    තත්‌ථ සෙට්‌ඨන්‌ති සබ්‌බෙ ඉමෙ පසත්‌ථා අයමෙතෙසං අතිසයෙන පසත්‌ථොති සෙට්‌ඨො. තථා හි සො භගවා ‘‘අහඤ්‌හි බ්‍රාහ්‌මණ ජෙට්‌ඨො සෙට්‌ඨො ලොකස්‌සා’’ති (පාරා. 11) වෙරඤ්‌ජබ්‍රාහ්‌මණස්‌ස අත්‌තනො ජෙට්‌ඨසෙට්‌ඨභාවස්‌ස පරිජානනවිනිච්‌ඡයහෙතුභූතාහි ඣානාදීහි නිරතිසයගුණසම්‌පත්‌තීහි සමන්‌නාගතත්‌තා –

    Tattha seṭṭhanti sabbe ime pasatthā ayametesaṃ atisayena pasatthoti seṭṭho. Tathā hi so bhagavā ‘‘ahañhi brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassā’’ti (pārā. 11) verañjabrāhmaṇassa attano jeṭṭhaseṭṭhabhāvassa parijānanavinicchayahetubhūtāhi jhānādīhi niratisayaguṇasampattīhi samannāgatattā –

    ‘‘ත්‌වමෙව අසි සම්‌බුද්‌ධො, තුවං සත්‌ථා අනුත්‌තරො;

    ‘‘Tvameva asi sambuddho, tuvaṃ satthā anuttaro;

    සදෙවකස්‌මිං ලොකස්‌මිං, නත්‌ථි තෙ පටිපුග්‌ගලො. (දී. නි. 2.370);

    Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi te paṭipuggalo. (dī. ni. 2.370);

    තුවං බුද්‌ධො තුවං සත්‌ථා, තුවං මාරාභිභූ මුනි;

    Tuvaṃ buddho tuvaṃ satthā, tuvaṃ mārābhibhū muni;

    තුවං අනුසයෙ ඡෙත්‌වා, තිණ්‌ණො තාරෙසිමං පජං.

    Tuvaṃ anusaye chetvā, tiṇṇo tāresimaṃ pajaṃ.

    උපධී තෙ සමතික්‌කන්‌තා, ආසවා තෙ පදාලිතා;

    Upadhī te samatikkantā, āsavā te padālitā;

    සීහොසි අනුපාදානො, පහීනභයභෙරවො. (ම. නි. 2.400; සු. නි. 550-551; ථෙරගා. 839-940);

    Sīhosi anupādāno, pahīnabhayabheravo. (ma. ni. 2.400; su. ni. 550-551; theragā. 839-940);

    මහාවීර මහාපඤ්‌ඤ, ඉද්‌ධියා යසසා ජල;

    Mahāvīra mahāpañña, iddhiyā yasasā jala;

    සබ්‌බවෙරභයාතීත, පාදෙ වන්‌දාමි චක්‌ඛුමා’’ති. (සං. නි. 1.159; ධ. ප. අට්‌ඨ. 1.56); –

    Sabbaverabhayātīta, pāde vandāmi cakkhumā’’ti. (saṃ. ni. 1.159; dha. pa. aṭṭha. 1.56); –

    ආදීහී නානානයෙහි සදෙවකෙන ලොකෙන අභිත්‌ථවියතාය පසත්‌ථතමො, තමෙව සෙට්‌ඨං පසත්‌ථතමන්‌ති අත්‌ථො.

    Ādīhī nānānayehi sadevakena lokena abhitthaviyatāya pasatthatamo, tameva seṭṭhaṃ pasatthatamanti attho.

    අප්‌පටිපුග්‌ගලන්‌ති නත්‌ථි එතස්‌ස පටිපුග්‌ගලො අධිකො, සදිසො වාති අප්‌පටිපුග්‌ගලො. තථා හි ගුණවසෙන අනන්‌තාපරිමාණාසු ලොකධාතූසු අත්‌තනා අධිකස්‌ස, සදිසස්‌ස වා පුග්‌ගලස්‌ස අභාවතො –

    Appaṭipuggalanti natthi etassa paṭipuggalo adhiko, sadiso vāti appaṭipuggalo. Tathā hi guṇavasena anantāparimāṇāsu lokadhātūsu attanā adhikassa, sadisassa vā puggalassa abhāvato –

    ‘‘න මෙ ආචරියො අත්‌ථි, සදිසො මෙ න විජ්‌ජති;

    ‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati;

    සදෙවකස්‌මිං ලොකස්‌මිං, නත්‌ථි මෙ පටිපුග්‌ගලො’’ති. (මහාව. 11) –

    Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi me paṭipuggalo’’ti. (mahāva. 11) –

    අත්‌තනාව අත්‌තනො අවිපරීතො අප්‌පටිපුග්‌ගලභාවො පටිඤ්‌ඤාතො, තස්‌මා තං අප්‌පටිපුග්‌ගලං සබ්‌බලොකුත්‌තමන්‌ති අත්‌ථො.

    Attanāva attano aviparīto appaṭipuggalabhāvo paṭiññāto, tasmā taṃ appaṭipuggalaṃ sabbalokuttamanti attho.

    බුද්‌ධන්‌ති අනන්‌තමපරිමෙය්‍යං ඤෙය්‍යමණ්‌ඩලමනවසෙසං බුද්‌ධවාති බුද්‌ධො, එතෙන අනෙකකප්‌පකොටිසතසහස්‌සං සම්‌භතපුඤ්‌ඤඤාණසම්‌භාරානුභාවසිද්‌ධිධම්‌මරූපකායසිරිවිලාසපටිමණ්‌ඩිතො සද්‌ධම්‌මවරචක්‌කවත්‌තී සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො දස්‌සිතො. අථ වා චත්‌තාරි සච්‌චානි සයං විචිතොපචිතපාරමිතාපරිපාචිතෙන සවාසනානවසෙසකිලෙසප්‌පහායකෙන සයම්‌භුඤාණෙන බුජ්‌ඣීති බුද්‌ධො. යථාහ –

    Buddhanti anantamaparimeyyaṃ ñeyyamaṇḍalamanavasesaṃ buddhavāti buddho, etena anekakappakoṭisatasahassaṃ sambhatapuññañāṇasambhārānubhāvasiddhidhammarūpakāyasirivilāsapaṭimaṇḍito saddhammavaracakkavattī sammāsambuddho dassito. Atha vā cattāri saccāni sayaṃ vicitopacitapāramitāparipācitena savāsanānavasesakilesappahāyakena sayambhuñāṇena bujjhīti buddho. Yathāha –

    ‘‘අභිඤ්‌ඤෙය්‍යං අභිඤ්‌ඤාතං, භාවෙතබ්‌බඤ්‌ච භාවිතං;

    ‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;

    පහාතබ්‌බං පහීනං මෙ, තස්‌මා බුද්‌ධොස්‌මි බ්‍රාහ්‌මණා’’ති. (ම. නි. 2.392, 399; සු. නි. 563; ථෙරගා. 828);

    Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (ma. ni. 2.392, 399; su. ni. 563; theragā. 828);

    විත්‌ථාරො පනස්‌ස ‘‘බුජ්‌ඣිතා සච්‌චානීති බුද්‌ධො, බොධෙතා පජායාති බුද්‌ධො’’තිආදිනා (මහානි. 192; චූළනි. පාරායනත්‌ථුතිගාථානිද්‌දෙස 97; පටි. ම. 1.162) නිද්‌දෙසාදීසු වුත්‌තනයෙන වෙදිතබ්‌බො. සද්‌දසිද්‌ධි සාසනිකානං අවගමනත්‌ථෙ වත්‌තමානා බුධ-ධාතුතො ‘‘භාවකම්‌මෙසු ත’’ ඉති ඉතො තාතිවත්‌තමානෙ ‘‘බුධගමාදිත්‌ථෙ කත්‌තරී’’ති ඉමිනා කච්‌චායනසුත්‌තෙන කත්‌තරි තප්‌පච්‌චයවිධානතො වෙදිතබ්‌බා. ලොකියානං පන බොධනත්‌ථධාතූනම්‌පි ගමනත්‌ථතාය වුත්‌තත්‌තා ගත්‍යත්‌ථාකම්‌මකාදි සුත්‌තතො කත්‌තරි ත-ප්‌පච්‌චයකරණෙන වෙදිතබ්‌බා.

    Vitthāro panassa ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.162) niddesādīsu vuttanayena veditabbo. Saddasiddhi sāsanikānaṃ avagamanatthe vattamānā budha-dhātuto ‘‘bhāvakammesu ta’’ iti ito tātivattamāne ‘‘budhagamāditthe kattarī’’ti iminā kaccāyanasuttena kattari tappaccayavidhānato veditabbā. Lokiyānaṃ pana bodhanatthadhātūnampi gamanatthatāya vuttattā gatyatthākammakādi suttato kattari ta-ppaccayakaraṇena veditabbā.

    අථ වා ධාතූනං අනෙකත්‌ථතාය බුධ-ඉච්‌චයං ධාතු ජාගරණවිකසනත්‌ථෙසු වත්‌තමානො අකම්‌මකොති ‘‘පබුද්‌ධො පුරිසො, පබුද්‌ධං පදුම’’න්‌තිආදීසු විය බුද්‌ධවා අඤ්‌ඤාණනිද්‌දාවිගමෙන ඤාණචක්‌ඛූනි උම්‌මීලන්‌තො පබුද්‌ධො, ගුණෙහි වා විකසිතොති කත්‌තරි සිද්‌ධෙන බුද්‌ධ-සද්‌දෙන ‘‘බුද්‌ධො’’ති තිභවනෙකචූළාමණිපාදපඞ්‌කජරාගරතනො භගවා ලොකනාථො වුච්‌චති, ඉමස්‌මිං පක්‌ඛෙපි ගත්‍යත්‌ථාදිසුත්‌තෙ අකම්‌මකග්‌ගහණෙන පච්‌චයවිධානං දට්‌ඨබ්‌බං.

    Atha vā dhātūnaṃ anekatthatāya budha-iccayaṃ dhātu jāgaraṇavikasanatthesu vattamāno akammakoti ‘‘pabuddho puriso, pabuddhaṃ paduma’’ntiādīsu viya buddhavā aññāṇaniddāvigamena ñāṇacakkhūni ummīlanto pabuddho, guṇehi vā vikasitoti kattari siddhena buddha-saddena ‘‘buddho’’ti tibhavanekacūḷāmaṇipādapaṅkajarāgaratano bhagavā lokanātho vuccati, imasmiṃ pakkhepi gatyatthādisutte akammakaggahaṇena paccayavidhānaṃ daṭṭhabbaṃ.

    අථ වා සකම්‌මකානං ධාතූනං කම්‌මවචනිච්‌ඡාය අභාවෙ අකම්‌මකභාවතො ‘‘ඵලං සයමෙව පක්‌ක’’න්‌තිආදීසු විය බොධනත්‌ථෙයෙව බුධ-ධාතුතො කත්‌තරි විධානං සිජ්‌ඣති. අථ වා නීලගුණයොගෙන පටාදීසු නීලවොහාරො විය භාවසාධනං බුද්‌ධ-සද්‌දං ගහෙත්‌වා බුද්‌ධගුණයොගතො ‘‘බුද්‌ධො’’ති වොහරීයති. එවමනෙකධා සිද්‌ධෙන බුද්‌ධ-සද්‌දෙන වුච්‌චමානං තං භගවන්‌තං තං ධම්‌මරාජන්‌ති අත්‌ථො.

    Atha vā sakammakānaṃ dhātūnaṃ kammavacanicchāya abhāve akammakabhāvato ‘‘phalaṃ sayameva pakka’’ntiādīsu viya bodhanattheyeva budha-dhātuto kattari vidhānaṃ sijjhati. Atha vā nīlaguṇayogena paṭādīsu nīlavohāro viya bhāvasādhanaṃ buddha-saddaṃ gahetvā buddhaguṇayogato ‘‘buddho’’ti voharīyati. Evamanekadhā siddhena buddha-saddena vuccamānaṃ taṃ bhagavantaṃ taṃ dhammarājanti attho.

    ‘‘සෙට්‌ඨං අප්‌පටිපුග්‌ගල’’න්‌ති පදද්‌වයං ‘‘බුද්‌ධ’’න්‌ති එතස්‌ස විසෙසනං. එත්‌ථ ච ‘‘බුද්‌ධං, සෙට්‌ඨං, අප්‌පටිපුග්‌ගල’’න්‌ති ඉමෙහි තීහි පදෙහි නයතො ‘‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො’’තිආදිනා (දී. නි. 1.157; 3.6; ම. නි. 1.147, 144; 3.434; සං. නි. 1.249; 5.479; අ. නි. 5.14, 30; 6.25, 26; නෙත්‌ති. 93), ‘‘යො වදතං පවරො මනුජෙසු, සක්‍යමුනී භගවා කතකිච්‌චො’’තිආදීහි (වි. ව. 886) ච අනෙකෙහි සුත්‌තපදෙහි දස්‌සිතදූරාවිදූරසන්‌තිකනිදානහෙතුඵලසත්‌තොපකාරාවත්‌ථාධම්‌මත්‌ථ- ලොකුද්‌ධාරත්‌තිකත්‌තයසඞ්‌ගහිතං සුපරිසුද්‌ධං බුද්‌ධගුණසමුදයං නිරවසෙසං දස්‌සෙති. අයමෙව හි බුද්‌ධගුණානං නිරවසෙසතො දස්‌සනූපායො, යදිදං නයදස්‌සනං. ඉතරථා පටිපදවණ්‌ණනාය අපරිමිතානං බුද්‌ධගුණානං කො හි නාම සමත්‌ථො පරියන්‌තං ගන්‌තුං. යථාහ –

    ‘‘Seṭṭhaṃ appaṭipuggala’’nti padadvayaṃ ‘‘buddha’’nti etassa visesanaṃ. Ettha ca ‘‘buddhaṃ, seṭṭhaṃ, appaṭipuggala’’nti imehi tīhi padehi nayato ‘‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho’’tiādinā (dī. ni. 1.157; 3.6; ma. ni. 1.147, 144; 3.434; saṃ. ni. 1.249; 5.479; a. ni. 5.14, 30; 6.25, 26; netti. 93), ‘‘yo vadataṃ pavaro manujesu, sakyamunī bhagavā katakicco’’tiādīhi (vi. va. 886) ca anekehi suttapadehi dassitadūrāvidūrasantikanidānahetuphalasattopakārāvatthādhammattha- lokuddhārattikattayasaṅgahitaṃ suparisuddhaṃ buddhaguṇasamudayaṃ niravasesaṃ dasseti. Ayameva hi buddhaguṇānaṃ niravasesato dassanūpāyo, yadidaṃ nayadassanaṃ. Itarathā paṭipadavaṇṇanāya aparimitānaṃ buddhaguṇānaṃ ko hi nāma samattho pariyantaṃ gantuṃ. Yathāha –

    ‘‘බුද්‌ධොපි බුද්‌ධස්‌ස භණෙය්‍ය වණ්‌ණං;

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ;

    කප්‌පම්‌පි චෙ අඤ්‌ඤමභාසමානො;

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ඛීයෙථ කප්‌පො චිරදීඝමන්‌තරෙ;

    Khīyetha kappo ciradīghamantare;

    වණ්‌ණො න ඛීයෙථ තථාගතස්‌සා’’ති. (දී. නි. අට්‌ඨ. 3.141; ම. නි. අට්‌ඨ. 2.425; උදා. අට්‌ඨ. 53; අප. අට්‌ඨ. 2.7.20; බු. වං. අට්‌ඨ. 4.4; චරියා. අට්‌ඨ. නිදානකථා, පකිණ්‌ණකකථා; දී. නි. ටී. 1.ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා; ම. නි. ටී. 1.ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා; සං. නි. ටී. 1.1.ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා; අ. නි. ටී. 1.1.ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා; වජිර. ටී. ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා; සාරත්‌ථ. ටී. 1.ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා; නෙත්‌ති. ටී. ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා);

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425; udā. aṭṭha. 53; apa. aṭṭha. 2.7.20; bu. vaṃ. aṭṭha. 4.4; cariyā. aṭṭha. nidānakathā, pakiṇṇakakathā; dī. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; ma. ni. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; saṃ. ni. ṭī. 1.1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; a. ni. ṭī. 1.1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; vajira. ṭī. ganthārambhakathāvaṇṇanā; sārattha. ṭī. 1.ganthārambhakathāvaṇṇanā; netti. ṭī. ganthārambhakathāvaṇṇanā);

    එවමෙතෙහි තීහි පදෙහි නිරවසෙසගුණසංකිත්‌තනථුතියා වසෙන ‘‘වන්‌දිත්‌වා’’ති ඉමිනා පණාමස්‌ස ච වුත්‌තත්‌තා ඉමාය අඩ්‌ඪගාථාය බුද්‌ධරතනසඞ්‌ඛාතපඨමවන්‌දනීයවත්‌ථුවිසයා ථුතිපණාමසභාවා වන්‌දනා දස්‌සිතාති දට්‌ඨබ්‌බං.

    Evametehi tīhi padehi niravasesaguṇasaṃkittanathutiyā vasena ‘‘vanditvā’’ti iminā paṇāmassa ca vuttattā imāya aḍḍhagāthāya buddharatanasaṅkhātapaṭhamavandanīyavatthuvisayā thutipaṇāmasabhāvā vandanā dassitāti daṭṭhabbaṃ.

    තදනන්‌තරං ධම්‌මරතනස්‌ස පණාමං දස්‌සෙතුමාහ ‘‘භවාභාවකරං ධම්‌ම’’න්‌ති. එත්‌ථ භව-සද්‌දෙන ද්‌වෙ භවා වුත්‌තා කම්‌මභවො, උපපත්‌තිභවොති. තත්‌ථ කම්‌මභවො භවති එතස්‌මා ඵලන්‌ති ‘‘භවො’’ති වුච්‌චති. විපාකක්‌ඛන්‌ධකටත්‌තාරූපසඞ්‌ඛාතො පන උපපත්‌තිභවො අවිජ්‌ජාතණ්‌හුපාදානසඞ්‌ඛාරාදිසහකාරිකාරණයුත්‌තෙන කුසලාකුසලචෙතනාසඞ්‌ඛාතකම්‌මභවපච්‌චයෙන යථාරහං භවතීති ‘‘භවො’’ති වුච්‌චති. සො පන කාමභවරූපභවඅරූපභවසඤ්‌ඤීභවඅසඤ්‌ඤීභවනෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤීභව- එකවොකාරභවචතුවොකාරභවපඤ්‌චවොකාරභවවසෙන නවවිධො. එවමෙතෙසු නවසු භවෙසු දසවිධොපි ධම්‌මො අත්‌තානං ධාරෙන්‌තස්‌ස පුග්‌ගලසන්‌තානස්‌ස අනුපාදිසෙසනිබ්‌බානධාතුයා පරං අප්‌පටිසන්‌ධිකතාසාධනෙන භවෙසු , භවස්‌ස වා අභාවං කරොතීති භවාභාවකරො, තං, අපරාපරජාතිප්‌පබන්‌ධස්‌ස හෙතුසමුග්‌ඝාතෙන අප්‌පවත්‌තිධම්‌මතාපාදකන්‌ති අත්‌ථො.

    Tadanantaraṃ dhammaratanassa paṇāmaṃ dassetumāha ‘‘bhavābhāvakaraṃ dhamma’’nti. Ettha bhava-saddena dve bhavā vuttā kammabhavo, upapattibhavoti. Tattha kammabhavo bhavati etasmā phalanti ‘‘bhavo’’ti vuccati. Vipākakkhandhakaṭattārūpasaṅkhāto pana upapattibhavo avijjātaṇhupādānasaṅkhārādisahakārikāraṇayuttena kusalākusalacetanāsaṅkhātakammabhavapaccayena yathārahaṃ bhavatīti ‘‘bhavo’’ti vuccati. So pana kāmabhavarūpabhavaarūpabhavasaññībhavaasaññībhavanevasaññīnāsaññībhava- ekavokārabhavacatuvokārabhavapañcavokārabhavavasena navavidho. Evametesu navasu bhavesu dasavidhopi dhammo attānaṃ dhārentassa puggalasantānassa anupādisesanibbānadhātuyā paraṃ appaṭisandhikatāsādhanena bhavesu , bhavassa vā abhāvaṃ karotīti bhavābhāvakaro, taṃ, aparāparajātippabandhassa hetusamugghātena appavattidhammatāpādakanti attho.

    ධම්‌මන්‌ති අත්‌තානං ධාරෙන්‌තෙ චතූසු අපායෙසු, සංසාරෙ ච අපතමානෙ ධාරෙතීති ධම්‌මො, සො චතුමග්‌ගඵලනිබ්‌බානසඞ්‌ඛාතනවලොකුත්‌තරධම්‌මො ච තප්‌පටිපාදකො නවඞ්‌ගසාසනාපරනාමධෙය්‍යචතුරාසීතිසහස්‌සධම්‌මක්‌ඛන්‌ධප්‌පභෙදභින්‌නො පරියත්‌තිධම්‌මො චාති දසවිධො. සොපි නිප්‌පරියායධම්‌මො, පරියායධම්‌මො චාති දුවිධො. තත්‌ථ නිප්‌පරියායධම්‌මො නාම අපායෙ, සංසාරෙ වා පධානහෙතුභූතානං උද්‌ධම්‌භාගියානං, ඔරම්‌භාගියානඤ්‌ච දසන්‌නං සංයොජනානං සමුච්‌ඡින්‌දනෙන මග්‌ගධම්‌මො, තස්‌ස තංකිච්‌චනිප්‌ඵත්‌තිනිමිත්‌තභාවෙන නිබ්‌බානධම්‌මො චාති පඤ්‌චවිධොපි නිප්‌පරියායෙන පුග්‌ගලසන්‌තානං ධාරෙතීති කත්‌වා ‘‘නිප්‌පරියායධම්‌මො’’ති වුච්‌චති. චත්‌තාරි පන සාමඤ්‌ඤඵලානි පටිප්‌පස්‌සද්‌ධිපහානෙන මග්‌ගානුගුණප්‌පවත්‌තියා, පරියත්‌ති ච මග්‌ගනිබ්‌බානාධිගමස්‌ස මූලකාරණභාවතොති පඤ්‌චවිධොපි පරියායධම්‌මො නාම.

    Dhammanti attānaṃ dhārente catūsu apāyesu, saṃsāre ca apatamāne dhāretīti dhammo, so catumaggaphalanibbānasaṅkhātanavalokuttaradhammo ca tappaṭipādako navaṅgasāsanāparanāmadheyyacaturāsītisahassadhammakkhandhappabhedabhinno pariyattidhammo cāti dasavidho. Sopi nippariyāyadhammo, pariyāyadhammo cāti duvidho. Tattha nippariyāyadhammo nāma apāye, saṃsāre vā padhānahetubhūtānaṃ uddhambhāgiyānaṃ, orambhāgiyānañca dasannaṃ saṃyojanānaṃ samucchindanena maggadhammo, tassa taṃkiccanipphattinimittabhāvena nibbānadhammo cāti pañcavidhopi nippariyāyena puggalasantānaṃ dhāretīti katvā ‘‘nippariyāyadhammo’’ti vuccati. Cattāri pana sāmaññaphalāni paṭippassaddhipahānena maggānuguṇappavattiyā, pariyatti ca magganibbānādhigamassa mūlakāraṇabhāvatoti pañcavidhopi pariyāyadhammo nāma.

    එත්‌තාවතා ‘‘ස්‌වාක්‌ඛාතො භගවතා ධම්‌මො’’තිආදිනා (සං. නි. 1.249; අ. නි. 3.76; දී. නි. 3.6; අ. නි. 6.10, 25, 26), ‘‘රාගවිරාගමනෙජමසොක’’න්‌තිආදීහි (වි. ව. 887) ච සුත්‌තන්‌තෙහි වුත්‌තස්‌ස, තදට්‌ඨකථාදීසු ච වණ්‌ණිතස්‌ස සරණානුස්‌සරණවසෙනාපි සග්‌ගමොක්‌ඛසම්‌පත්‌තිපටිලාභකාරණස්‌ස අනවසෙසස්‌ස ධම්‌මරතනගුණස්‌ස නයතො උද්‌දිට්‌ඨත්‌තා ච ‘‘වන්‌දිත්‌වා’’ති ඉමිනා පණාමස්‌ස දස්‌සිතත්‌තා ච ධම්‌මරතනසඞ්‌ඛාතස්‌ස දුතියස්‌ස වන්‌දනීයස්‌ස ථුතිපණාමසභාවා වන්‌දනා දස්‌සිතාති දට්‌ඨබ්‌බං.

    Ettāvatā ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo’’tiādinā (saṃ. ni. 1.249; a. ni. 3.76; dī. ni. 3.6; a. ni. 6.10, 25, 26), ‘‘rāgavirāgamanejamasoka’’ntiādīhi (vi. va. 887) ca suttantehi vuttassa, tadaṭṭhakathādīsu ca vaṇṇitassa saraṇānussaraṇavasenāpi saggamokkhasampattipaṭilābhakāraṇassa anavasesassa dhammaratanaguṇassa nayato uddiṭṭhattā ca ‘‘vanditvā’’ti iminā paṇāmassa dassitattā ca dhammaratanasaṅkhātassa dutiyassa vandanīyassa thutipaṇāmasabhāvā vandanā dassitāti daṭṭhabbaṃ.

    තදනන්‌තරං සඞ්‌ඝරතනස්‌ස වන්‌දනාසන්‌දස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං ‘‘ගණඤ්‌චෙව නිරඞ්‌ගණ’’න්‌ති. එත්‌ථ ‘‘රාගො අඞ්‌ගණං දොසො අඞ්‌ගණං මොහො අඞ්‌ගණ’’න්‌ති (විභ. 924) වුත්‌තෙහි රාගාදිඅඞ්‌ගණෙහි තදඞ්‌ගවික්‌ඛම්‌භනසමුච්‌ඡෙදපටිප්‌පස්‌සද්‌ධිනිස්‌සරණවිමුත්‌තිවසෙන නිග්‌ගතො විමුත්‌තොති නිරඞ්‌ගණො, තං නිරඞ්‌ගණං. අරියවංසෙ සීලසමාධිපඤ්‌ඤාවිමුත්‌තිවිමුත්‌තිඤාණදස්‌සනසඞ්‌ඛාතෙහි ගුණගණෙහි ගණීයතීති ගණො, තං.

    Tadanantaraṃ saṅgharatanassa vandanāsandassanatthaṃ vuttaṃ ‘‘gaṇañceva niraṅgaṇa’’nti. Ettha ‘‘rāgo aṅgaṇaṃ doso aṅgaṇaṃ moho aṅgaṇa’’nti (vibha. 924) vuttehi rāgādiaṅgaṇehi tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttivasena niggato vimuttoti niraṅgaṇo, taṃ niraṅgaṇaṃ. Ariyavaṃse sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasaṅkhātehi guṇagaṇehi gaṇīyatīti gaṇo, taṃ.

    එත්‌තාවතා ‘‘සුප්‌පටිපන්‌නො භගවතො සාවකසඞ්‌ඝො’’තිආදිනා (සං. නි. 1.249; අ. නි. 3.76; දී. නි. 3.6; අ. නි. 6.10, 25, 26;), ‘‘යත්‌ථ ච දින්‌නං මහප්‌ඵලමාහු, චතූසු සුචීසු පුරිසයුගෙසූ’’තිආදීහි (වි. ව. 888) ච තෙහි තෙහි සුත්‌තපදෙහි වුත්‌තානං, තදට්‌ඨකථාදීසු ච වණ්‌ණිතානං විමලාතුලනිඛිලවිසාලපෙසලසීලාදිනානප්‌පකාරානග්‌ඝසඞ්‌ඝරතනගුණානං සංකිත්‌තනසභාවාය ථුතියා ච ‘‘වන්‌දිත්‌වා’’ති එතෙන යථාවුත්‌තසරූපපභෙදපණාමස්‌ස වුත්‌තත්‌තා ච සඞ්‌ඝරතනසඞ්‌ඛාතතතියවන්‌දනීයවත්‌ථුවිසයා ථුතිප්‌පණාමසඞ්‌ඛාතා වන්‌දනා දස්‌සිතාති වෙදිතබ්‌බා. සිරසාති අත්‌තප්‌පසාදගාරවාවහන්‌තෙන මුද්‌ධනා. වන්‌දිත්‌වාති පණමිත්‌වා ථොමිත්‌වා වා.

    Ettāvatā ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho’’tiādinā (saṃ. ni. 1.249; a. ni. 3.76; dī. ni. 3.6; a. ni. 6.10, 25, 26;), ‘‘yattha ca dinnaṃ mahapphalamāhu, catūsu sucīsu purisayugesū’’tiādīhi (vi. va. 888) ca tehi tehi suttapadehi vuttānaṃ, tadaṭṭhakathādīsu ca vaṇṇitānaṃ vimalātulanikhilavisālapesalasīlādinānappakārānagghasaṅgharatanaguṇānaṃ saṃkittanasabhāvāya thutiyā ca ‘‘vanditvā’’ti etena yathāvuttasarūpapabhedapaṇāmassa vuttattā ca saṅgharatanasaṅkhātatatiyavandanīyavatthuvisayā thutippaṇāmasaṅkhātā vandanā dassitāti veditabbā. Sirasāti attappasādagāravāvahantena muddhanā. Vanditvāti paṇamitvā thomitvā vā.

    එවං පඨමගාථාය වන්‌දනීයස්‌ස රතනත්‌තයස්‌ස ථුතිප්‌පණාමසඞ්‌ඛාතං වන්‌දනං දස්‌සෙත්‌වා තදනන්‌තරාය සන්‌දස්‌සෙතබ්‌බපයොජනාදිපටිපාදිකාය ගාථාය ‘‘භික්‌ඛූන’’න්‌ති ඉමිනා කිඤ්‌චාපි සංසාරෙ භයං ඉක්‌ඛතීති ‘‘භික්‌ඛූ’’ති කල්‍යාණපුථුජ්‌ජනෙන සද්‌ධිං අට්‌ඨ අරියපුග්‌ගලා වුච්‌චන්‌ති, පාළියං (පාරා. 44-45; විභ. 510) පන ‘‘භින්‌නපටං ධාරෙතීති භික්‌ඛු, භික්‌ඛනසීලොති භික්‌ඛූ’’තිආදිනා භික්‌ඛුසද්‌දස්‌ස අත්‌ථුද්‌ධාරවසෙන නිබ්‌බචනන්‌තරානි දස්‌සෙත්‌වා පාතිමොක්‌ඛසංවරසංවරණාරහස්‌සෙව අධිප්‌පෙතභාවං දස්‌සෙතුං ‘‘සමග්‌ගෙන සඞ්‌ඝෙන ඤත්‌තිචතුත්‌ථෙන කම්‌මෙන අකුප්‌පෙන ඨානාරහෙන උපසම්‌පන්‌නො, අයං ඉමස්‌මිං අත්‌ථෙ අධිප්‌පෙතො භික්‌ඛූ’’ති දස්‌සිතා සික්‌ඛාකාමා සාසනාවචාරා කුලපුත්‌තා ඉධාධිප්‌පෙතා, තෙසං භික්‌ඛූනඤ්‌ච. භික්‌ඛුනීනඤ්‌චාති අට්‌ඨවාචිකඋපසම්‌පදාකම්‌මෙන උභතොසඞ්‌ඝෙ උපසම්‌පන්‌නාතාදිසායෙව කුලධීතරො දස්‌සිතා. එකතොපසම්‌පන්‌නාපි සාමඤ්‌ඤෙන ගය්‌හන්‌ති. එකතොපසම්‌පන්‌නාති ච භික්‌ඛුනිසඞ්‌ඝෙ උපසම්‌පජ්‌ජිත්‌වා යාව භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ න උපසම්‌පජ්‌ජන්‌ති, තාව, භික්‌ඛුනී ච ලිඞ්‌ගපරිවත්‌තනෙන භික්‌ඛුනිභාවප්‌පත්‌තා අධිප්‌පෙතා, තාසං භික්‌ඛුනීනඤ්‌ච.

    Evaṃ paṭhamagāthāya vandanīyassa ratanattayassa thutippaṇāmasaṅkhātaṃ vandanaṃ dassetvā tadanantarāya sandassetabbapayojanādipaṭipādikāya gāthāya ‘‘bhikkhūna’’nti iminā kiñcāpi saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti ‘‘bhikkhū’’ti kalyāṇaputhujjanena saddhiṃ aṭṭha ariyapuggalā vuccanti, pāḷiyaṃ (pārā. 44-45; vibha. 510) pana ‘‘bhinnapaṭaṃ dhāretīti bhikkhu, bhikkhanasīloti bhikkhū’’tiādinā bhikkhusaddassa atthuddhāravasena nibbacanantarāni dassetvā pātimokkhasaṃvarasaṃvaraṇārahasseva adhippetabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘samaggena saṅghena ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampanno, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippeto bhikkhū’’ti dassitā sikkhākāmā sāsanāvacārā kulaputtā idhādhippetā, tesaṃ bhikkhūnañca. Bhikkhunīnañcāti aṭṭhavācikaupasampadākammena ubhatosaṅghe upasampannātādisāyeva kuladhītaro dassitā. Ekatopasampannāpi sāmaññena gayhanti. Ekatopasampannāti ca bhikkhunisaṅghe upasampajjitvā yāva bhikkhusaṅghe na upasampajjanti, tāva, bhikkhunī ca liṅgaparivattanena bhikkhunibhāvappattā adhippetā, tāsaṃ bhikkhunīnañca.

    හිතත්‌ථායාති සබ්‌බසම්‌පත්‌තිනිප්‌ඵාදකරණත්‌ථාය හිනොති ගච්‌ඡති යථාධිප්‌පෙතඵලසාධනෙ පවත්‌තතීති හිතන්‌ති අරොගතාදිකාරණං අමතොසධාදි වුච්‌චති. ඉධ පන සග්‌ගමොක්‌ඛසම්‌පත්‌තිසිද්‌ධිකාරණං පාතිමොක්‌ඛසංවරසීලරක්‌ඛනං වුච්‌චති, තදත්‌ථාය.

    Hitatthāyāti sabbasampattinipphādakaraṇatthāya hinoti gacchati yathādhippetaphalasādhane pavattatīti hitanti arogatādikāraṇaṃ amatosadhādi vuccati. Idha pana saggamokkhasampattisiddhikāraṇaṃ pātimokkhasaṃvarasīlarakkhanaṃ vuccati, tadatthāya.

    සමාහිතො සම්‌මා ආහිතො පවත්‌තිතො විනිච්‌ඡයමග්‌ගො එතෙනාති ‘‘සමාහිතො’’ති පකරණකාරකො දස්‌සිතො. අථ වා සම්‌මා ආහිතං විනයවිනිච්‌ඡයෙ ඨපිතං පවත්‌තිතං චිත්‌තමෙතස්‌සාති ‘‘සමාහිතචිත්‌තො’’ති වත්‌තබ්‌බෙ උත්‌තරපදලොපෙන ‘‘සමාහිතො’’ති වුත්‌තො. පරමගම්‌භීරසුදුත්‌තරවිනයපිටකත්‌ථවිනිච්‌ඡයෙ පවත්‌තනාරහස්‌ස ඉමිනා විසෙසනෙන අත්‌තනි සමාහිතචිත්‌තප්‌පවත්‌තිනිමිත්‌තභූතො අත්‌තනො ඤාණස්‌ස පදට්‌ඨානභූතො සමාධි දස්‌සිතො තෙන සමාධිනා සමාහිතො හුත්‌වාති අත්‌ථො.

    Samāhito sammā āhito pavattito vinicchayamaggo etenāti ‘‘samāhito’’ti pakaraṇakārako dassito. Atha vā sammā āhitaṃ vinayavinicchaye ṭhapitaṃ pavattitaṃ cittametassāti ‘‘samāhitacitto’’ti vattabbe uttarapadalopena ‘‘samāhito’’ti vutto. Paramagambhīrasuduttaravinayapiṭakatthavinicchaye pavattanārahassa iminā visesanena attani samāhitacittappavattinimittabhūto attano ñāṇassa padaṭṭhānabhūto samādhi dassito tena samādhinā samāhito hutvāti attho.

    පවක්‌ඛාමීති පකාරෙන වක්‌ඛාමි, යෙන පකාරෙන විනයවිනිච්‌ඡයෙ වුත්‌තෙ අජ්‌ජතනා මන්‌දසතිමතිවීරියා පටිපජ්‌ජනකා ගම්‌භීරතරං විනයපිටකත්‌ථවිනිච්‌ඡයං සුඛෙන උග්‌ගණ්‌හිතුං, ධාරෙතුඤ්‌ච සක්‌කොන්‌ති, තාදිසෙන පකාරවිසෙසෙන වක්‌ඛාමීති අත්‌ථො. සමාසෙනාති සමසනං සංඛිපනං සමාසො, තෙන, සංඛිත්‌තරුචිකානමුග්‌ඝාටිතඤ්‌ඤූනං කතාධිකාරානං ඤාණුත්‌තරානං පුග්‌ගලානඤ්‌ච පපඤ්‌චභීරුකානං ගහණධාරණෙ මන්‌දයන්‌තානං මන්‌දබුද්‌ධීනඤ්‌ච උපකාරකෙන නාතිවිත්‌ථාරක්‌කමෙනාති අත්‌ථො. විනයස්‌සාති විනයපිටකස්‌ස. තඤ්‌හි –

    Pavakkhāmīti pakārena vakkhāmi, yena pakārena vinayavinicchaye vutte ajjatanā mandasatimativīriyā paṭipajjanakā gambhīrataraṃ vinayapiṭakatthavinicchayaṃ sukhena uggaṇhituṃ, dhāretuñca sakkonti, tādisena pakāravisesena vakkhāmīti attho. Samāsenāti samasanaṃ saṃkhipanaṃ samāso, tena, saṃkhittarucikānamugghāṭitaññūnaṃ katādhikārānaṃ ñāṇuttarānaṃ puggalānañca papañcabhīrukānaṃ gahaṇadhāraṇe mandayantānaṃ mandabuddhīnañca upakārakena nātivitthārakkamenāti attho. Vinayassāti vinayapiṭakassa. Tañhi –

    ‘‘විවිධවිසෙසනයත්‌තා;

    ‘‘Vividhavisesanayattā;

    විනයනතො චෙව කායවාචානං;

    Vinayanato ceva kāyavācānaṃ;

    විනයත්‌ථවිදූහි අයං;

    Vinayatthavidūhi ayaṃ;

    විනයො ‘විනයො’ති අක්‌ඛාතො’’ති. (දී. නි. අට්‌ඨ. 1.පඨමසඞ්‌ගීතිකථා; පාරා. අට්‌ඨ. 1.පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකථා; ධ. ස. අට්‌ඨ. නිදානකථා) –

    Vinayo ‘vinayo’ti akkhāto’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; pārā. aṭṭha. 1.paṭhamamahāsaṅgītikathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā) –

    වුත්‌තෙහි අත්‌ථවිසෙසෙහි ‘‘විනයො’’ති වුච්‌චති. තස්‌ස එවං සන්‌දස්‌සිතසභාවස්‌ස ‘‘විනයො නාම සාසනස්‌ස ආයූ’’ති (දී. නි. අට්‌ඨ. 1.පඨමසඞ්‌ගීතිකථා; පාරා. අට්‌ඨ. 1.පඨමසඞ්‌ගීතිකථා; ඛු. පා. අට්‌ඨ. 5.පඨමමහාසඞ්‌ගීතිකථා) සඞ්‌ගීතිකාරකෙහි මහාකස්‌සපාදීහි අභිත්‌ථුතගුණස්‌ස විනයපිටකුත්‌තමස්‌ස. විනිච්‌ඡයන්‌ති විසෙසෙන, විවිධෙන වා ආකාරෙන විප්‌පටිපත්‌තිනීහරණවසෙන චීයති විභජීයතීති ‘‘විනිච්‌ඡයො’’ති ලද්‌ධනාමං විභජනං, විනයවිනිච්‌ඡයං නාම පකරණන්‌ති වුත්‌තං හොති. ‘‘විනයස්‌සවිනිච්‌ඡය’’න්‌ති ච අලුත්‌තසමාසොයං ‘‘දෙවානංපියතිස්‌සො, කණ්‌ඨෙකාළො’’තිආදීසු විය.

    Vuttehi atthavisesehi ‘‘vinayo’’ti vuccati. Tassa evaṃ sandassitasabhāvassa ‘‘vinayo nāma sāsanassa āyū’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; pārā. aṭṭha. 1.paṭhamasaṅgītikathā; khu. pā. aṭṭha. 5.paṭhamamahāsaṅgītikathā) saṅgītikārakehi mahākassapādīhi abhitthutaguṇassa vinayapiṭakuttamassa. Vinicchayanti visesena, vividhena vā ākārena vippaṭipattinīharaṇavasena cīyati vibhajīyatīti ‘‘vinicchayo’’ti laddhanāmaṃ vibhajanaṃ, vinayavinicchayaṃ nāma pakaraṇanti vuttaṃ hoti. ‘‘Vinayassavinicchaya’’nti ca aluttasamāsoyaṃ ‘‘devānaṃpiyatisso, kaṇṭhekāḷo’’tiādīsu viya.

    එවං දුතියගාථාය කත්‌තුනිමිත්‌තපයොජනාභිධානාභිධෙය්‍යපකරණප්‌පකාරෙකදෙසං දස්‌සෙත්‌වා සක්‌කච්‌චසවනකාරණනිදස්‌සනමුඛෙනාපි පකරණප්‌පකාරාදිං දස්‌සෙතුමාහ ‘‘අනාකුල’’මිච්‌චාදි. තත්‌ථ අනාකුලන්‌ති නත්‌ථි එත්‌ථ සද්‌දතො, අත්‌ථතො, විනිච්‌ඡයතො වා ආකුලං පුබ්‌බාපරවිරොධො, මිස්‌සතා වාති අනාකුලො, විනයවිනිච්‌ඡයො, තං වදතො මෙ නිබොධථාති සම්‌බන්‌ධො. අසංකිණ්‌ණන්‌ති නිකායන්‌තරලද්‌ධීහි අසම්‌මිස්‌සං.

    Evaṃ dutiyagāthāya kattunimittapayojanābhidhānābhidheyyapakaraṇappakārekadesaṃ dassetvā sakkaccasavanakāraṇanidassanamukhenāpi pakaraṇappakārādiṃ dassetumāha ‘‘anākula’’miccādi. Tattha anākulanti natthi ettha saddato, atthato, vinicchayato vā ākulaṃ pubbāparavirodho, missatā vāti anākulo, vinayavinicchayo, taṃ vadato me nibodhathāti sambandho. Asaṃkiṇṇanti nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ.

    මධුරත්‌ථපදක්‌කමන්‌ති පදානං කමො පදක්‌කමො, පදගති, සද්‌දානමුච්‌චාරණන්‌ති අත්‌ථො. මධුරො අත්‌ථො ච පදක්‌කමො ච යස්‌ස සො මධුරත්‌ථපදක්‌කමො, තං –

    Madhuratthapadakkamanti padānaṃ kamo padakkamo, padagati, saddānamuccāraṇanti attho. Madhuro attho ca padakkamo ca yassa so madhuratthapadakkamo, taṃ –

    ‘‘පදාසත්‌තං පදත්‌ථානං, මධුරත්‌ථමුදීරිතං;

    ‘‘Padāsattaṃ padatthānaṃ, madhuratthamudīritaṃ;

    යෙන මජ්‌ජන්‌ති ධීමන්‌තො, මධුනෙව මධුබ්‌බතා’’ති. –

    Yena majjanti dhīmanto, madhuneva madhubbatā’’ti. –

    ඉමිනා ලක්‌ඛණෙන සද්‌දානමත්‌ථානඤ්‌ච වසෙන පදාසත්‌තාපරනාමධෙය්‍යමාධුරියාලඞ්‌කාරෙන සමලඞ්‌කතත්‌තා මධුරත්‌ථපදක්‌කමං.

    Iminā lakkhaṇena saddānamatthānañca vasena padāsattāparanāmadheyyamādhuriyālaṅkārena samalaṅkatattā madhuratthapadakkamaṃ.

    පටුභාවකරන්‌ති පටති ගච්‌ඡති පජානාතීති පටු, පඤ්‌ඤවා, පටුනො භාවො, සද්‌දප්‌පවත්‌තිනිමිත්‌තභූතා පඤ්‌ඤා, තං පටුභාවං පඤ්‌ඤාවිසෙසං කරොති ජනෙතීති පටුභාවකරො, තං, පඤ්‌ඤාවිසෙසජනකන්‌ති අත්‌ථො. එතං විනයස්‌ස විනිච්‌ඡයන්‌ති යොජනා. පරමන්‌ති උත්‌තමං. විනයක්‌කමෙති විනයපිටකෙ, තදත්‌ථෙ ච, පවත්‌තික්‌කමෙ පටුභාවකරන්‌ති අත්‌ථො.

    Paṭubhāvakaranti paṭati gacchati pajānātīti paṭu, paññavā, paṭuno bhāvo, saddappavattinimittabhūtā paññā, taṃ paṭubhāvaṃ paññāvisesaṃ karoti janetīti paṭubhāvakaro, taṃ, paññāvisesajanakanti attho. Etaṃ vinayassa vinicchayanti yojanā. Paramanti uttamaṃ. Vinayakkameti vinayapiṭake, tadatthe ca, pavattikkame paṭubhāvakaranti attho.

    එවං තතියගාථාය පකරණගුණාපදෙසෙන සොතුජනං සමුස්‌සාහෙත්‌වා ඉදානි ‘‘අපාර’’න්‌තිආදිචතුත්‌ථගාථාය පකරණඤ්‌ච තන්‌නිස්‌සයං විනයපිටකඤ්‌ච නාවාසාගරභාවෙන දස්‌සෙත්‌වා තිරොභූතොපමෙය්‍යොපමානභෙදෙන රූපකාලඞ්‌කාරෙන පකරණගුණං පකාසෙන්‌තො සොතුජනං සමුත්‌තෙජෙති. තත්‌ථ අපාරන්‌ති නත්‌ථි පාරං එතස්‌සාති අපාරො, විනයසාගරො. සො හි පුරිමබුද්‌ධුප්‌පාදෙසු සාසනං පසීදිත්‌වා විනයපිටකෙ උග්‌ගහණධාරණපටිපාදනපටිපත්‌තිවසෙන අකතාධිකාරෙහි පුග්‌ගලෙහි දුරධිගමනීයධම්‌මත්‌ථනිරුත්‌තිපටිභානපරියන්‌තතාය ‘‘අපාරො’’ති වුච්‌චති.

    Evaṃ tatiyagāthāya pakaraṇaguṇāpadesena sotujanaṃ samussāhetvā idāni ‘‘apāra’’ntiādicatutthagāthāya pakaraṇañca tannissayaṃ vinayapiṭakañca nāvāsāgarabhāvena dassetvā tirobhūtopameyyopamānabhedena rūpakālaṅkārena pakaraṇaguṇaṃ pakāsento sotujanaṃ samuttejeti. Tattha apāranti natthi pāraṃ etassāti apāro, vinayasāgaro. So hi purimabuddhuppādesu sāsanaṃ pasīditvā vinayapiṭake uggahaṇadhāraṇapaṭipādanapaṭipattivasena akatādhikārehi puggalehi duradhigamanīyadhammatthaniruttipaṭibhānapariyantatāya ‘‘apāro’’ti vuccati.

    ඔතරන්‌තානන්‌ති සජ්‌ඣායනසවනධාරණාදිවසෙන අජ්‌ඣොගාහන්‌තානං. සාරන්‌ති නිබ්‌බානසම්‌පාපකභාවෙන සාරභූතාය අරියමග්‌ගසම්‌භාරාය පුබ්‌බභාගපටිපත්‌තියා මූලභූතපාතිමොක්‌ඛසංවරසඞ්‌ඛාතසීලසාරප්‌පකාසකතාය සාරං. විනයසාගරන්‌ති විනයපිටකසඞ්‌ඛාතං සාගරං. විනයො හි සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තියා කාලප්‌පත්‌තජානනස්‌සාපි ධම්‌මසෙනාපතිආදීනම්‌පි අවිසයත්‌තා අතිගම්‌භීරාතිවිත්‌ථිණ්‌ණභාවෙන සාගරො වියාති සාගරො, විනයො ච සො සාගරො චාති විනයසාගරො, තං, අගාධාපාරගුණයොගතො සාගරොපමං විනයපිටකන්‌ති අත්‌ථො.

    Otarantānanti sajjhāyanasavanadhāraṇādivasena ajjhogāhantānaṃ. Sāranti nibbānasampāpakabhāvena sārabhūtāya ariyamaggasambhārāya pubbabhāgapaṭipattiyā mūlabhūtapātimokkhasaṃvarasaṅkhātasīlasārappakāsakatāya sāraṃ. Vinayasāgaranti vinayapiṭakasaṅkhātaṃ sāgaraṃ. Vinayo hi sikkhāpadapaññattiyā kālappattajānanassāpi dhammasenāpatiādīnampi avisayattā atigambhīrātivitthiṇṇabhāvena sāgaro viyāti sāgaro, vinayo ca so sāgaro cāti vinayasāgaro, taṃ, agādhāpāraguṇayogato sāgaropamaṃ vinayapiṭakanti attho.

    දුතියගාථාය ‘‘භික්‌ඛූනං භික්‌ඛුනීන’’න්‌ති වත්‌වාපි ‘‘හිතත්‌ථායා’’ති ඉමිනා සම්‌බන්‌ධත්‌තා ච වාක්‍යන්‌තරෙහි අන්‌තරිතභාවෙන දූරත්‌තා ච තං අනාදියිත්‌වා එත්‌ථ විනයසාගරජ්‌ඣොගාහනතදත්‌ථපටිපජ්‌ජනාරහකත්‌තුවිසෙසසන්‌දස්‌සනත්‌ථාය ‘‘භික්‌ඛූනං භික්‌ඛුනීන’’න්‌ති පුන වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. නාවා විය භූතො නාවාභූතො, තං, නාවාට්‌ඨානියං මහානාවාසදිසන්‌ති අත්‌ථො. මනොරමන්‌ති මනො රමති එත්‌ථ, එතෙනාති වා මනොරමො, තං, අජ්‌ඣායනවොහාරපසුතානං පටිපත්‌තිපරායනානඤ්‌ච සාධූනං මනොරමන්‌ති අත්‌ථො.

    Dutiyagāthāya ‘‘bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti vatvāpi ‘‘hitatthāyā’’ti iminā sambandhattā ca vākyantarehi antaritabhāvena dūrattā ca taṃ anādiyitvā ettha vinayasāgarajjhogāhanatadatthapaṭipajjanārahakattuvisesasandassanatthāya ‘‘bhikkhūnaṃ bhikkhunīna’’nti puna vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nāvā viya bhūto nāvābhūto, taṃ, nāvāṭṭhāniyaṃ mahānāvāsadisanti attho. Manoramanti mano ramati ettha, etenāti vā manoramo, taṃ, ajjhāyanavohārapasutānaṃ paṭipattiparāyanānañca sādhūnaṃ manoramanti attho.

    එත්‌තාවතා පකරණගුණසංකිත්‌තනෙන සොතුජනං සමුත්‌තෙජෙත්‌වා ඉදානි සක්‌කච්‌චසවනෙ නියොජෙන්‌තො ‘‘තස්‌මා විනයනූපාය’’න්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ තස්‌මාති යස්‌මා යථාවුත්‌තං අනාකුලතාදිවිවිධානග්‌ඝගුණාලඞ්‌කාරපටිමණ්‌ඩිතං, තෙන හෙතුනාති අත්‌ථො. විනයනූපායන්‌ති විවිධාකාරෙන, විසෙසනයතො වා කායවාචානං නයනං දමනං අකත්‌තබ්‌බතො නිවත්‌තෙත්‌වා කත්‌තබ්‌බෙසු නියොජනං විනයනං, උපෙච්‌ච තං ඵලං ආයති උප්‌පජ්‌ජතීති උපායො, හෙතු, විනයනස්‌ස උපායො විනයනූපායො, තං, කායජීවිතානපෙක්‌ඛානං සික්‌ඛාකාමානං පෙසලානං භික්‌ඛූනං භික්‌ඛුනීනං කායවාචානං අනනුලොමිකවිප්‌ඵන්‌දිතාපනයනසඞ්‌ඛාතදමනස්‌ස කාරණභූතන්‌ති වුත්‌තං හොති.

    Ettāvatā pakaraṇaguṇasaṃkittanena sotujanaṃ samuttejetvā idāni sakkaccasavane niyojento ‘‘tasmā vinayanūpāya’’ntiādimāha. Tattha tasmāti yasmā yathāvuttaṃ anākulatādivividhānagghaguṇālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ, tena hetunāti attho. Vinayanūpāyanti vividhākārena, visesanayato vā kāyavācānaṃ nayanaṃ damanaṃ akattabbato nivattetvā kattabbesu niyojanaṃ vinayanaṃ, upecca taṃ phalaṃ āyati uppajjatīti upāyo, hetu, vinayanassa upāyo vinayanūpāyo, taṃ, kāyajīvitānapekkhānaṃ sikkhākāmānaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ bhikkhunīnaṃ kāyavācānaṃ ananulomikavipphanditāpanayanasaṅkhātadamanassa kāraṇabhūtanti vuttaṃ hoti.

    එත්‌තාවතා අත්‌තනා කත්‌තුමිච්‌ඡිතෙ පකරණෙ පණ්‌ඩිතානං පවත්‌තිහෙතුභූතානං අනාකුලතාදිගුණානං විභාවනවසෙන ‘‘අනාකුල’’න්‌තිආදිවිසෙසනානි වත්‌වා ඉදානි සක්‌කච්‌චසවනාවබොධෙ විසයං විසෙසිතබ්‌බං දස්‌සෙතුමාහ ‘‘විනයස්‌සවිනිච්‌ඡය’’න්‌ති. එත්‌ථ ච දුතියගාථාය ‘‘විනයස්‌සවිනිච්‌ඡය’’න්‌ති ‘‘පවක්‌ඛාමී’’ති කිරියාය කම්‌මදස්‌සනවසෙන වුත්‌තං, තං ඉධ ආනෙත්‌වා සම්‌බන්‌ධියමානම්‌පි දූරසම්‌බන්‌ධං හොතීති තමනානෙත්‌වා ‘‘නිබොධථා’’ති ඉමිස්‌සා කිරියාය කම්‌මසන්‌දස්‌සනත්‌ථං ‘‘විනයස්‌සවිනිච්‌ඡය’’න්‌ති වුත්‌තත්‌තා පුනරුත්‌තිදොසාභාවොති දට්‌ඨබ්‌බං.

    Ettāvatā attanā kattumicchite pakaraṇe paṇḍitānaṃ pavattihetubhūtānaṃ anākulatādiguṇānaṃ vibhāvanavasena ‘‘anākula’’ntiādivisesanāni vatvā idāni sakkaccasavanāvabodhe visayaṃ visesitabbaṃ dassetumāha ‘‘vinayassavinicchaya’’nti. Ettha ca dutiyagāthāya ‘‘vinayassavinicchaya’’nti ‘‘pavakkhāmī’’ti kiriyāya kammadassanavasena vuttaṃ, taṃ idha ānetvā sambandhiyamānampi dūrasambandhaṃ hotīti tamanānetvā ‘‘nibodhathā’’ti imissā kiriyāya kammasandassanatthaṃ ‘‘vinayassavinicchaya’’nti vuttattā punaruttidosābhāvoti daṭṭhabbaṃ.

    අවික්‌ඛිත්‌තෙන චිත්‌තෙනාති එත්‌ථ විවිධෙ ආරම්‌මණෙ ඛිත්‌තං පෙසිතං වික්‌ඛිත්‌තං, උද්‌ධච්‌චවිචිකිච්‌ඡාදිපරෙතං අසමාහිතං චිත්‌තං, න වික්‌ඛිත්‌තං අවික්‌ඛිත්‌තං, තප්‌පටිපක්‌ඛං සමාහිතං කුසලචිත්‌තං, තෙන, එතස්‌ස පකරණුත්‌තමස්‌ස සවනාදිබ්‍යාපාරං විනා නානාරම්‌මණෙසු පවත්‌තිවසෙන වික්‌ඛෙපමනාපන්‌නෙන සමාහිතෙන චිත්‌තෙනාති අත්‌ථො. ‘‘අවික්‌ඛිත්‌තෙන…පෙ.… නිබොධථා’’ති වදන්‌තෙන ච ‘‘අවික්‌ඛිත්‌තස්‌සායං ධම්‌මො, නායං ධම්‌මො වික්‌ඛිත්‌තස්‌සා’’ති වචනතො වික්‌ඛිත්‌තස්‌ස ධම්‌මෙසු දායාදාභාවතො අත්‌තනො පකරණත්‌ථභූතාය අධිසීලසික්‌ඛාය සම්‌මාපටිපජ්‌ජනාපදෙසො කතො හොති.

    Avikkhittena cittenāti ettha vividhe ārammaṇe khittaṃ pesitaṃ vikkhittaṃ, uddhaccavicikicchādiparetaṃ asamāhitaṃ cittaṃ, na vikkhittaṃ avikkhittaṃ, tappaṭipakkhaṃ samāhitaṃ kusalacittaṃ, tena, etassa pakaraṇuttamassa savanādibyāpāraṃ vinā nānārammaṇesu pavattivasena vikkhepamanāpannena samāhitena cittenāti attho. ‘‘Avikkhittena…pe… nibodhathā’’ti vadantena ca ‘‘avikkhittassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo vikkhittassā’’ti vacanato vikkhittassa dhammesu dāyādābhāvato attano pakaraṇatthabhūtāya adhisīlasikkhāya sammāpaṭipajjanāpadeso kato hoti.

    වදතො මෙති එත්‌ථ ‘‘ගාරවෙන චා’’ති පාඨසෙසො. තත්‌ථායමත්‌ථො – භාසමානෙ මයි ගාරවෙන, යථාවුත්‌තෙන කාරණෙන චාති සාමිභුම්‌මානමවිසෙසතාය ‘‘මෙ’’ති සාමිවචනස්‌ස ‘‘මයී’’ති අත්‌ථසම්‌භවතො අයමත්‌ථො වුත්‌තො. පකරණස්‌ස අනාකුලතාදිගුණසමන්‌නාගතත්‌තා ච වත්‌තරි මයි ගාරවෙන ච සමාහිතෙන චෙතසාති අධිප්‌පායො. නිබොධථාති වාක්‍යත්‌ථපදත්‌ථං සන්‌ධායභාසිතත්‌ථභාවත්‌ථාදිවසෙන නිසෙසතො බොධථ, සක්‌කච්‌චං සුත්‌වා විනයවිනිච්‌ඡයං බුජ්‌ඣථ විජානාථාති අත්‌ථො, චින්‌තාභාවනාමයඤාණානං මූලභූතපකරණවිසයං සුතමයඤාණං නිප්‌ඵාදෙථාති අධිප්‌පායො.

    Vadatometi ettha ‘‘gāravena cā’’ti pāṭhaseso. Tatthāyamattho – bhāsamāne mayi gāravena, yathāvuttena kāraṇena cāti sāmibhummānamavisesatāya ‘‘me’’ti sāmivacanassa ‘‘mayī’’ti atthasambhavato ayamattho vutto. Pakaraṇassa anākulatādiguṇasamannāgatattā ca vattari mayi gāravena ca samāhitena cetasāti adhippāyo. Nibodhathāti vākyatthapadatthaṃ sandhāyabhāsitatthabhāvatthādivasena nisesato bodhatha, sakkaccaṃ sutvā vinayavinicchayaṃ bujjhatha vijānāthāti attho, cintābhāvanāmayañāṇānaṃ mūlabhūtapakaraṇavisayaṃ sutamayañāṇaṃ nipphādethāti adhippāyo.

    ගන්‌ථාරම්‌භකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact