Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    നമോ തസ്സ ഭഗവതോ അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    വിനയപിടകേ

    Vinayapiṭake

    സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ (പഠമോ ഭാഗോ)

    Sāratthadīpanī-ṭīkā (paṭhamo bhāgo)

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാ

    Ganthārambhakathā

    മഹാകാരുണികം ബുദ്ധം, ധമ്മഞ്ച വിമലം വരം;

    Mahākāruṇikaṃ buddhaṃ, dhammañca vimalaṃ varaṃ;

    വന്ദേ അരിയസങ്ഘഞ്ച, ദക്ഖിണേയ്യം നിരങ്ഗണം.

    Vande ariyasaṅghañca, dakkhiṇeyyaṃ niraṅgaṇaṃ.

    ഉളാരപുഞ്ഞതേജേന, കത്വാ സത്തുവിമദ്ദനം;

    Uḷārapuññatejena, katvā sattuvimaddanaṃ;

    പത്തരജ്ജാഭിസേകേന, സാസനുജ്ജോതനത്ഥിനാ.

    Pattarajjābhisekena, sāsanujjotanatthinā.

    നിസ്സായ സീഹളിന്ദേന, യം പരക്കമബാഹുനാ;

    Nissāya sīhaḷindena, yaṃ parakkamabāhunā;

    കത്വാ നികായസാമഗ്ഗിം, സാസനം സുവിസോധിതം.

    Katvā nikāyasāmaggiṃ, sāsanaṃ suvisodhitaṃ.

    കസ്സപം തം മഹാഥേരം, സങ്ഘസ്സ പരിണായകം;

    Kassapaṃ taṃ mahātheraṃ, saṅghassa pariṇāyakaṃ;

    ദീപസ്മിം തമ്ബപണ്ണിമ്ഹി, സാസനോദയകാരകം.

    Dīpasmiṃ tambapaṇṇimhi, sāsanodayakārakaṃ.

    പടിപത്തിപരാധീനം, സദാരഞ്ഞനിവാസിനം;

    Paṭipattiparādhīnaṃ, sadāraññanivāsinaṃ;

    പാകടം ഗഗനേ ചന്ദ-മണ്ഡലം വിയ സാസനേ.

    Pākaṭaṃ gagane canda-maṇḍalaṃ viya sāsane.

    സങ്ഘസ്സ പിതരം വന്ദേ, വിനയേ സുവിസാരദം;

    Saṅghassa pitaraṃ vande, vinaye suvisāradaṃ;

    യം നിസ്സായ വസന്തോഹം, വുദ്ധിപ്പത്തോസ്മി സാസനേ.

    Yaṃ nissāya vasantohaṃ, vuddhippattosmi sāsane.

    അനുഥേരം മഹാപുഞ്ഞം, സുമേധം സുതിവിസ്സുതം;

    Anutheraṃ mahāpuññaṃ, sumedhaṃ sutivissutaṃ;

    അവിഖണ്ഡിതസീലാദി-പരിസുദ്ധഗുണോദയം.

    Avikhaṇḍitasīlādi-parisuddhaguṇodayaṃ.

    ബഹുസ്സുതം സതിമന്തം, ദന്തം സന്തം സമാഹിതം;

    Bahussutaṃ satimantaṃ, dantaṃ santaṃ samāhitaṃ;

    നമാമി സിരസാ ധീരം, ഗരും മേ ഗണവാചകം.

    Namāmi sirasā dhīraṃ, garuṃ me gaṇavācakaṃ.

    ആഗതാഗമതക്കേസു , സദ്ദസത്ഥനയഞ്ഞുസു;

    Āgatāgamatakkesu , saddasatthanayaññusu;

    യസ്സന്തേവാസിഭിക്ഖൂസു, സാസനം സുപ്പതിട്ഠിതം.

    Yassantevāsibhikkhūsu, sāsanaṃ suppatiṭṭhitaṃ.

    വിനയട്ഠകഥായാഹം, ലീനസാരത്ഥദീപനിം;

    Vinayaṭṭhakathāyāhaṃ, līnasāratthadīpaniṃ;

    കരിസ്സാമി സുവിഞ്ഞേയ്യം, പരിപുണ്ണമനാകുലം.

    Karissāmi suviññeyyaṃ, paripuṇṇamanākulaṃ.

    പോരാണേഹി കതം യം തു, ലീനത്ഥസ്സ പകാസനം;

    Porāṇehi kataṃ yaṃ tu, līnatthassa pakāsanaṃ;

    ന തം സബ്ബത്ഥ ഭിക്ഖൂനം, അത്ഥം സാധേതി സബ്ബസോ.

    Na taṃ sabbattha bhikkhūnaṃ, atthaṃ sādheti sabbaso.

    ദുവിഞ്ഞേയ്യസഭാവായ, സീഹളായ നിരുത്തിയാ;

    Duviññeyyasabhāvāya, sīhaḷāya niruttiyā;

    ഗണ്ഠിപദേസ്വനേകേസു, ലിഖിതം കിഞ്ചി കത്ഥചി.

    Gaṇṭhipadesvanekesu, likhitaṃ kiñci katthaci.

    മാഗധികായ ഭാസായ, ആരഭിത്വാപി കേനചി;

    Māgadhikāya bhāsāya, ārabhitvāpi kenaci;

    ഭാസന്തരേഹി സമ്മിസ്സം, ലിഖിതം കിഞ്ചിദേവ ച.

    Bhāsantarehi sammissaṃ, likhitaṃ kiñcideva ca.

    അസാരഗന്ഥഭാരോപി, തത്ഥേവ ബഹു ദിസ്സതി;

    Asāraganthabhāropi, tattheva bahu dissati;

    ആകുലഞ്ച കതം യത്ഥ, സുവിഞ്ഞേയ്യമ്പി അത്ഥതോ.

    Ākulañca kataṃ yattha, suviññeyyampi atthato.

    തതോ അപരിപുണ്ണേന, താദിസേനേത്ഥ സബ്ബസോ;

    Tato aparipuṇṇena, tādisenettha sabbaso;

    കഥമത്ഥം വിജാനന്തി, നാനാദേസനിവാസിനോ.

    Kathamatthaṃ vijānanti, nānādesanivāsino.

    ഭാസന്തരം തതോ ഹിത്വാ, സാരമാദായ സബ്ബസോ;

    Bhāsantaraṃ tato hitvā, sāramādāya sabbaso;

    അനാകുലം കരിസ്സാമി, പരിപുണ്ണവിനിച്ഛയന്തി.

    Anākulaṃ karissāmi, paripuṇṇavinicchayanti.

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā

    വിനയസംവണ്ണനാരമ്ഭേ രതനത്തയം നമസ്സിതുകാമോ തസ്സ വിസിട്ഠഗുണയോഗസന്ദസ്സനത്ഥം ‘‘യോ കപ്പകോടീഹിപീ’’തിആദിമാഹ. വിസിട്ഠഗുണയോഗേന ഹി വന്ദനാരഹഭാവോ, വന്ദനാരഹേ ച കതാ വന്ദനാ യഥാധിപ്പേതമത്ഥം സാധേതി. ഏത്ഥ ച സംവണ്ണനാരമ്ഭേ രതനത്തയപണാമകരണപ്പയോജനം തത്ഥ തത്ഥ ബഹുധാ പപഞ്ചേന്തി ആചരിയാ. തഥാ ഹി വണ്ണയന്തി –

    Vinayasaṃvaṇṇanārambhe ratanattayaṃ namassitukāmo tassa visiṭṭhaguṇayogasandassanatthaṃ ‘‘yo kappakoṭīhipī’’tiādimāha. Visiṭṭhaguṇayogena hi vandanārahabhāvo, vandanārahe ca katā vandanā yathādhippetamatthaṃ sādheti. Ettha ca saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇappayojanaṃ tattha tattha bahudhā papañcenti ācariyā. Tathā hi vaṇṇayanti –

    ‘‘സംവണ്ണനാരമ്ഭേ രതനത്തയവന്ദനാ സംവണ്ണേതബ്ബസ്സ ധമ്മസ്സ പഭവനിസ്സയവിസുദ്ധിപടിവേദനത്ഥം, തം പന ധമ്മസംവണ്ണനാസു വിഞ്ഞൂനം ബഹുമാനുപ്പാദനത്ഥം, തം സമ്മദേവ തേസം ഉഗ്ഗഹണധാരണാദിക്കമലദ്ധബ്ബായ സമ്മാപടിപത്തിയാ സബ്ബഹിതസുഖനിപ്ഫാദനത്ഥം. അഥ വാ മങ്ഗലഭാവതോ , സബ്ബകിരിയാസു പുബ്ബകിച്ചഭാവതോ, പണ്ഡിതേഹി സമാചരിതഭാവതോ, ആയതിം പരേസം ദിട്ഠാനുഗതിആപജ്ജനതോ ച സംവണ്ണനായം രതനത്തയപണാമകിരിയാ’’തി.

    ‘‘Saṃvaṇṇanārambhe ratanattayavandanā saṃvaṇṇetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaṭivedanatthaṃ, taṃ pana dhammasaṃvaṇṇanāsu viññūnaṃ bahumānuppādanatthaṃ, taṃ sammadeva tesaṃ uggahaṇadhāraṇādikkamaladdhabbāya sammāpaṭipattiyā sabbahitasukhanipphādanatthaṃ. Atha vā maṅgalabhāvato , sabbakiriyāsu pubbakiccabhāvato, paṇḍitehi samācaritabhāvato, āyatiṃ paresaṃ diṭṭhānugatiāpajjanato ca saṃvaṇṇanāyaṃ ratanattayapaṇāmakiriyā’’ti.

    മയം പന ഇധാധിപ്പേതമേവ പയോജനം ദസ്സയിസ്സാമ. തസ്മാ സംവണ്ണനാരമ്ഭേ രതനത്തയപണാമകരണം യഥാപടിഞ്ഞാതസംവണ്ണനായ അനന്തരായേന പരിസമാപനത്ഥന്തി വേദിതബ്ബം. ഇദമേവ ഹി പയോജനം ആചരിയേന ഇധാധിപ്പേതം. തഥാ ഹി വക്ഖതി –

    Mayaṃ pana idhādhippetameva payojanaṃ dassayissāma. Tasmā saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabbaṃ. Idameva hi payojanaṃ ācariyena idhādhippetaṃ. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ഇച്ചേവമച്ചന്തനമസ്സനേയ്യം ,

    ‘‘Iccevamaccantanamassaneyyaṃ ,

    നമസ്സമാനോ രതനത്തയം യം;

    Namassamāno ratanattayaṃ yaṃ;

    പുഞ്ഞാഭിസന്ദം വിപുലം അലത്ഥം,

    Puññābhisandaṃ vipulaṃ alatthaṃ,

    തസ്സാനുഭാവേന ഹതന്തരായോ’’തി.

    Tassānubhāvena hatantarāyo’’ti.

    രതനത്തയപണാമകരണേന ചേത്ഥ യഥാപടിഞ്ഞാതസംവണ്ണനായ അനന്തരായേന പരിസമാപനം രതനത്തയപൂജായ പഞ്ഞാപാടവഭാവതോ, തായ പഞ്ഞാപാടവഞ്ച രാഗാദിമലവിധമനതോ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Ratanattayapaṇāmakaraṇena cettha yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanaṃ ratanattayapūjāya paññāpāṭavabhāvato, tāya paññāpāṭavañca rāgādimalavidhamanato. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘യസ്മിം, മഹാനാമ, സമയേ അരിയസാവകോ തഥാഗതം അനുസ്സരതി, നേവസ്സ തസ്മിം സമയേ രാഗപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ന ദോസപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ന മോഹപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ഉജുഗതമേവസ്സ തസ്മിം സമയേ ചിത്തം ഹോതീ’’തിആദി (അ॰ നി॰ ൧൧.൧൧).

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hotī’’tiādi (a. ni. 11.11).

    തസ്മാ രതനത്തയപൂജനേന വിക്ഖാലിതമലായ പഞ്ഞായ പാടവസിദ്ധി.

    Tasmā ratanattayapūjanena vikkhālitamalāya paññāya pāṭavasiddhi.

    അഥ വാ രതനത്തയപൂജനസ്സ പഞ്ഞാപദട്ഠാനസമാധിഹേതുത്താ പഞ്ഞാപാടവം. വുത്തഞ്ഹി തസ്സ സമാധിഹേതുത്തം –

    Atha vā ratanattayapūjanassa paññāpadaṭṭhānasamādhihetuttā paññāpāṭavaṃ. Vuttañhi tassa samādhihetuttaṃ –

    ‘‘ഏവം ഉജുഗതചിത്തോ ഖോ, മഹാനാമ, അരിയസാവകോ ലഭതി അത്ഥവേദം, ലഭതി ധമ്മവേദം, ലഭതി ധമ്മൂപസംഹിതം പാമോജ്ജം, പമുദിതസ്സ പീതി ജായതി, പീതിമനസ്സ കായോ പസ്സമ്ഭതി, പസ്സദ്ധകായോ സുഖം വേദിയതി, സുഖിനോ ചിത്തം സമാധിയതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൧൧.൧൧.).

    ‘‘Evaṃ ujugatacitto kho, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyati, pītimanassa kāyo passambhati, passaddhakāyo sukhaṃ vediyati, sukhino cittaṃ samādhiyatī’’ti (a. ni. 11.11.).

    സമാധിസ്സ ച പഞ്ഞായ പദട്ഠാനഭാവോ വുത്തോയേവ ‘‘സമാഹിതോ യഥാഭൂതം പജാനാതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൯൯; മി॰ പ॰ ൨.൧.൧൪). തതോ ഏവം പടുഭൂതായ പഞ്ഞായ പടിഞ്ഞാമഹത്തകതം ഖേദമഭിഭുയ്യ അനന്തരായേന സംവണ്ണനം സമാപയിസ്സതി. തേന വുത്തം ‘‘അനന്തരായേന പരിസമാപനത്ഥ’’ന്തി.

    Samādhissa ca paññāya padaṭṭhānabhāvo vuttoyeva ‘‘samāhito yathābhūtaṃ pajānātī’’ti (saṃ. ni. 4.99; mi. pa. 2.1.14). Tato evaṃ paṭubhūtāya paññāya paṭiññāmahattakataṃ khedamabhibhuyya anantarāyena saṃvaṇṇanaṃ samāpayissati. Tena vuttaṃ ‘‘anantarāyena parisamāpanattha’’nti.

    അഥ വാ രതനത്തയപൂജായ ആയുവണ്ണസുഖബലവഡ്ഢനതോ അനന്തരായേന പരിസമാപനം വേദിതബ്ബം. രതനത്തയപണാമേന ഹി ആയുവണ്ണസുഖബലാനി വഡ്ഢന്തി. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Atha vā ratanattayapūjāya āyuvaṇṇasukhabalavaḍḍhanato anantarāyena parisamāpanaṃ veditabbaṃ. Ratanattayapaṇāmena hi āyuvaṇṇasukhabalāni vaḍḍhanti. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘അഭിവാദനസീലിസ്സ , നിച്ചം വുഡ്ഢാപചായിനോ;

    ‘‘Abhivādanasīlissa , niccaṃ vuḍḍhāpacāyino;

    ചത്താരോ ധമ്മാ വഡ്ഢന്തി, ആയു വണ്ണോ സുഖം ബല’’ന്തി. (ധ॰ പ॰ ൧൦൯);

    Cattāro dhammā vaḍḍhanti, āyu vaṇṇo sukhaṃ bala’’nti. (dha. pa. 109);

    തതോ ആയുവണ്ണസുഖബലവുഡ്ഢിയാ ഹോതേവ കാരിയനിട്ഠാനമിതി വുത്തം ‘‘അനന്തരായേന പരിസമാപനത്ഥ’’ന്തി.

    Tato āyuvaṇṇasukhabalavuḍḍhiyā hoteva kāriyaniṭṭhānamiti vuttaṃ ‘‘anantarāyena parisamāpanattha’’nti.

    അഥ വാ രതനത്തയഗാരവസ്സ പടിഭാനാപരിഹാനാവഹത്താ. അപരിഹാനാവഹഞ്ഹി തീസുപി രതനേസു ഗാരവം. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Atha vā ratanattayagāravassa paṭibhānāparihānāvahattā. Aparihānāvahañhi tīsupi ratanesu gāravaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘സത്തിമേ, ഭിക്ഖവേ, അപരിഹാനിയാ ധമ്മാ. കതമേ സത്ത? സത്ഥുഗാരവതാ ധമ്മഗാരവതാ സങ്ഘഗാരവതാ സിക്ഖാഗാരവതാ സമാധിഗാരവതാ കല്യാണമിത്തതാ സോവചസ്സതാ’’തി (അ॰ നി॰ ൭.൩൪).

    ‘‘Sattime, bhikkhave, aparihāniyā dhammā. Katame satta? Satthugāravatā dhammagāravatā saṅghagāravatā sikkhāgāravatā samādhigāravatā kalyāṇamittatā sovacassatā’’ti (a. ni. 7.34).

    ഹോതേവ ച തതോ പടിഭാനാപരിഹാനേന യഥാപടിഞ്ഞാതപരിസമാപനം.

    Hoteva ca tato paṭibhānāparihānena yathāpaṭiññātaparisamāpanaṃ.

    അഥ വാ പസാദവത്ഥൂസു പൂജായ പുഞ്ഞാതിസയഭാവതോ. വുത്തഞ്ഹി തസ്സ പുഞ്ഞാതിസയത്തം –

    Atha vā pasādavatthūsu pūjāya puññātisayabhāvato. Vuttañhi tassa puññātisayattaṃ –

    ‘‘പൂജാരഹേ പൂജയതോ, ബുദ്ധേ യദിവ സാവകേ;

    ‘‘Pūjārahe pūjayato, buddhe yadiva sāvake;

    പപഞ്ചസമതിക്കന്തേ, തിണ്ണസോകപരിദ്ദവേ.

    Papañcasamatikkante, tiṇṇasokapariddave.

    ‘‘തേ താദിസേ പൂജയതോ, നിബ്ബുതേ അകുതോഭയേ;

    ‘‘Te tādise pūjayato, nibbute akutobhaye;

    ന സക്കാ പുഞ്ഞം സങ്ഖാതും, ഇമേത്തമപി കേനചീ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൧൯൫-൧൯൬; അപ॰ ഥേര ൧.൧൦.൧-൨);

    Na sakkā puññaṃ saṅkhātuṃ, imettamapi kenacī’’ti. (dha. pa. 195-196; apa. thera 1.10.1-2);

    പുഞ്ഞാതിസയോ ച യഥാധിപ്പേതപരിസമാപനുപായോ. യഥാഹ –

    Puññātisayo ca yathādhippetaparisamāpanupāyo. Yathāha –

    ‘‘ഏസ ദേവമനുസ്സാനം, സബ്ബകാമദദോ നിധി;

    ‘‘Esa devamanussānaṃ, sabbakāmadado nidhi;

    യം യദേവാഭിപത്ഥേന്തി, സബ്ബമേതേന ലബ്ഭതീ’’തി. (ഖു॰ പാ॰ ൮.൧൦);

    Yaṃ yadevābhipatthenti, sabbametena labbhatī’’ti. (khu. pā. 8.10);

    ഉപായേസു ച പടിപന്നസ്സ ഹോതേവ കാരിയനിട്ഠാനം. രതനത്തയപൂജാ ഹി നിരതിസയപുഞ്ഞക്ഖേത്തസംബുദ്ധിയാ അപരിമേയ്യപ്പഭവോ പുഞ്ഞാതിസയോതി ബഹുവിധന്തരായേപി ലോകസന്നിവാസേ അന്തരായനിബന്ധനസകലസംകിലേസവിദ്ധംസനായ പഹോതി, ഭയാദിഉപദ്ദവഞ്ച നിവാരേതി. തസ്മാ സുവുത്തം ‘‘സംവണ്ണനാരമ്ഭേ രതനത്തയപണാമകരണം യഥാപടിഞ്ഞാതസംവണ്ണനായ അനന്തരായേന പരിസമാപനത്ഥന്തി വേദിതബ്ബ’’ന്തി.

    Upāyesu ca paṭipannassa hoteva kāriyaniṭṭhānaṃ. Ratanattayapūjā hi niratisayapuññakkhettasaṃbuddhiyā aparimeyyappabhavo puññātisayoti bahuvidhantarāyepi lokasannivāse antarāyanibandhanasakalasaṃkilesaviddhaṃsanāya pahoti, bhayādiupaddavañca nivāreti. Tasmā suvuttaṃ ‘‘saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapaṇāmakaraṇaṃ yathāpaṭiññātasaṃvaṇṇanāya anantarāyena parisamāpanatthanti veditabba’’nti.

    ഏവം പന സപ്പയോജനം രതനത്തയവന്ദനം കത്തുകാമോ പഠമം താവ ഭഗവതോ വന്ദനം കാതും തമ്മൂലകത്താ സേസരതനാനം ‘‘യോ കപ്പ…പേ॰… മഹാകാരുണികസ്സ തസ്സാ’’തി ആഹ. ഏത്ഥ പന യസ്സാ ദേസനായ സംവണ്ണനം കത്തുകാമോ, സാ യസ്മാ കരുണാപ്പധാനാ, ന സുത്തന്തദേസനാ വിയ കരുണാപഞ്ഞാപ്പധാനാ, നാപി അഭിധമ്മദേസനാ വിയ പഞ്ഞാപ്പധാനാ, തസ്മാ കരുണാപ്പധാനമേവ ഭഗവതോ ഥോമനം ആരദ്ധം. ഏസാ ഹി ആചരിയസ്സ പകതി, യദിദം ആരമ്ഭാനുരൂപഥോമനാ. തേനേവ സുത്തന്തദേസനായ സംവണ്ണനാരമ്ഭേ ‘‘കരുണാസീതലഹദയം, പഞ്ഞാപജ്ജോതവിഹതമോഹതമ’’ന്തി കരുണാപഞ്ഞാപ്പധാനം, അഭിധമ്മദേസനായ സംവണ്ണനാരമ്ഭേ ‘‘കരുണാ വിയ സത്തേസു, പഞ്ഞാ യസ്സ മഹേസിനോ’’തി പഞ്ഞാപ്പധാനഞ്ച ഥോമനം ആരദ്ധം. കരുണാപഞ്ഞാപ്പധാനാ ഹി സുത്തന്തദേസനാ തേസം തേസം സത്താനം ആസയാനുസയാധിമുത്തിചരിയാദിഭേദപരിച്ഛിന്ദനസമത്ഥായ പഞ്ഞായ സത്തേസു ച മഹാകരുണായ തത്ഥ സാതിസയപ്പവത്തിതോ. സുത്തന്തദേസനായ ഹി മഹാകരുണാസമാപത്തിബഹുലോ വേനേയ്യസന്താനേസു തദജ്ഝാസയാനുലോമേന ഗമ്ഭീരമത്ഥപദം പതിട്ഠാപേസി. അഭിധമ്മദേസനാ ച കേവലം പഞ്ഞാപ്പധാനാ പരമത്ഥധമ്മാനം യഥാസഭാവപടിവേധസമത്ഥായ പഞ്ഞായ തത്ഥ സാതിസയപ്പവത്തിതോ.

    Evaṃ pana sappayojanaṃ ratanattayavandanaṃ kattukāmo paṭhamaṃ tāva bhagavato vandanaṃ kātuṃ tammūlakattā sesaratanānaṃ ‘‘yo kappa…pe… mahākāruṇikassa tassā’’ti āha. Ettha pana yassā desanāya saṃvaṇṇanaṃ kattukāmo, sā yasmā karuṇāppadhānā, na suttantadesanā viya karuṇāpaññāppadhānā, nāpi abhidhammadesanā viya paññāppadhānā, tasmā karuṇāppadhānameva bhagavato thomanaṃ āraddhaṃ. Esā hi ācariyassa pakati, yadidaṃ ārambhānurūpathomanā. Teneva suttantadesanāya saṃvaṇṇanārambhe ‘‘karuṇāsītalahadayaṃ, paññāpajjotavihatamohatama’’nti karuṇāpaññāppadhānaṃ, abhidhammadesanāya saṃvaṇṇanārambhe ‘‘karuṇā viya sattesu, paññā yassa mahesino’’ti paññāppadhānañca thomanaṃ āraddhaṃ. Karuṇāpaññāppadhānā hi suttantadesanā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ āsayānusayādhimutticariyādibhedaparicchindanasamatthāya paññāya sattesu ca mahākaruṇāya tattha sātisayappavattito. Suttantadesanāya hi mahākaruṇāsamāpattibahulo veneyyasantānesu tadajjhāsayānulomena gambhīramatthapadaṃ patiṭṭhāpesi. Abhidhammadesanā ca kevalaṃ paññāppadhānā paramatthadhammānaṃ yathāsabhāvapaṭivedhasamatthāya paññāya tattha sātisayappavattito.

    വിനയദേസനാ പന ആസയാദിനിരപേക്ഖം കേവലം കരുണായ പാകതികസത്തേനപി അസോതബ്ബാരഹം സുണന്തോ അപുച്ഛിതബ്ബാരഹം പുച്ഛന്തോ അവത്തബ്ബാരഹഞ്ച വദന്തോ ഭഗവാ സിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേസീതി കരുണാപ്പധാനാ. തഥാ ഹി ഉക്കംസപരിയന്തഗതഹിരോത്തപ്പോപി ഭഗവാ ലോകിയസാധുജനേഹിപി പരിഹരിതബ്ബാനി ‘‘സിഖരണീസീ’’തിആദീനി വചനാനി യഥാപരാധഞ്ച ഗരഹവചനാനി വിനയപിടകദേസനായ മഹാകരുണാസഞ്ചോദിതമാനസോ മഹാപരിസമജ്ഝേ അഭാസി, തംതംസിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തികാരണാപേക്ഖായ വേരഞ്ജാദീസു സാരീരികഞ്ച ഖേദമനുഭോസി. തസ്മാ കിഞ്ചാപി ഭൂമന്തരപച്ചയാകാരസമയന്തരകഥാനം വിയ വിനയപഞ്ഞത്തിയാപി സമുട്ഠാപികാ പഞ്ഞാ അനഞ്ഞസാധാരണതായ അതിസയകിച്ചവതീ, കരുണായ കിച്ചം പന തതോപി അധികന്തി കരുണാപ്പധാനാ വിനയദേസനാ. കരുണാബ്യാപാരാധികതായ ഹി ദേസനായ കരുണാപ്പധാനതാ. തസ്മാ ആരമ്ഭാനുരൂപം കരുണാപ്പധാനമേവ ഏത്ഥ ഥോമനം കതന്തി വേദിതബ്ബം.

    Vinayadesanā pana āsayādinirapekkhaṃ kevalaṃ karuṇāya pākatikasattenapi asotabbārahaṃ suṇanto apucchitabbārahaṃ pucchanto avattabbārahañca vadanto bhagavā sikkhāpadaṃ paññapesīti karuṇāppadhānā. Tathā hi ukkaṃsapariyantagatahirottappopi bhagavā lokiyasādhujanehipi pariharitabbāni ‘‘sikharaṇīsī’’tiādīni vacanāni yathāparādhañca garahavacanāni vinayapiṭakadesanāya mahākaruṇāsañcoditamānaso mahāparisamajjhe abhāsi, taṃtaṃsikkhāpadapaññattikāraṇāpekkhāya verañjādīsu sārīrikañca khedamanubhosi. Tasmā kiñcāpi bhūmantarapaccayākārasamayantarakathānaṃ viya vinayapaññattiyāpi samuṭṭhāpikā paññā anaññasādhāraṇatāya atisayakiccavatī, karuṇāya kiccaṃ pana tatopi adhikanti karuṇāppadhānā vinayadesanā. Karuṇābyāpārādhikatāya hi desanāya karuṇāppadhānatā. Tasmā ārambhānurūpaṃ karuṇāppadhānameva ettha thomanaṃ katanti veditabbaṃ.

    കരുണാഗ്ഗഹണേന ച അപരിമേയ്യപ്പഭാവാ സബ്ബേപി ബുദ്ധഗുണാ സങ്ഗഹിതാതി ദട്ഠബ്ബാ തംമൂലകത്താ സേസബുദ്ധഗുണാനം. മഹാകരുണായ വാ ഛസു അസാധാരണഞാണേസു അഞ്ഞതരത്താ തംസഹചരിതസേസാസാധാരണഞാണാനമ്പി ഗഹണസബ്ഭാവതോ സബ്ബേപി ബുദ്ധഗുണാ നയതോ ദസ്സിതാവ ഹോന്തി. ഏസോയേവ ഹി നിരവസേസതോ ബുദ്ധഗുണാനം ദസ്സനുപായോ യദിദം നയഗ്ഗാഹോ. അഞ്ഞഥാ കോ നാമ സമത്ഥോ ഭഗവതോ ഗുണേ അനുപദം നിരവസേസതോ ദസ്സേതും. തേനേവാഹ –

    Karuṇāggahaṇena ca aparimeyyappabhāvā sabbepi buddhaguṇā saṅgahitāti daṭṭhabbā taṃmūlakattā sesabuddhaguṇānaṃ. Mahākaruṇāya vā chasu asādhāraṇañāṇesu aññatarattā taṃsahacaritasesāsādhāraṇañāṇānampi gahaṇasabbhāvato sabbepi buddhaguṇā nayato dassitāva honti. Esoyeva hi niravasesato buddhaguṇānaṃ dassanupāyo yadidaṃ nayaggāho. Aññathā ko nāma samattho bhagavato guṇe anupadaṃ niravasesato dassetuṃ. Tenevāha –

    ‘‘ബുദ്ധോപി ബുദ്ധസ്സ ഭണേയ്യ വണ്ണം,

    ‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,

    കപ്പമ്പി ചേ അഞ്ഞമഭാസമാനോ;

    Kappampi ce aññamabhāsamāno;

    ഖീയേഥ കപ്പോ ചിരദീഘമന്തരേ,

    Khīyetha kappo ciradīghamantare,

    വണ്ണോ ന ഖീയേഥ തഥാഗതസ്സാ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൩൦൪; ൩.൧൪൧; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൪൨൫);

    Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425);

    തേനേവ ച ആയസ്മതാ സാരിപുത്തത്ഥേരേനപി ബുദ്ധഗുണപരിച്ഛേദനം പതിഅനുയുത്തേന ‘‘നോ ഹേതം, ഭന്തേ’’തി പടിക്ഖിപിത്വാ ‘‘അപിച മേ, ഭന്തേ, ധമ്മന്വയോ വിദിതോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൪൬) വുത്തം. തസ്മാ ‘‘യോ കപ്പകോടീഹിപീ’’തിആദിനാ കരുണാമുഖേന സങ്ഖേപതോ സകലസബ്ബഞ്ഞുഗുണേഹി ഭഗവന്തം അഭിത്ഥവീതി ദട്ഠബ്ബം. അയമേത്ഥ സമുദായത്ഥോ.

    Teneva ca āyasmatā sāriputtattherenapi buddhaguṇaparicchedanaṃ patianuyuttena ‘‘no hetaṃ, bhante’’ti paṭikkhipitvā ‘‘apica me, bhante, dhammanvayo vidito’’ti (dī. ni. 2.146) vuttaṃ. Tasmā ‘‘yo kappakoṭīhipī’’tiādinā karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ abhitthavīti daṭṭhabbaṃ. Ayamettha samudāyattho.

    അയം പന അവയവത്ഥോ – യോതി അനിയമവചനം. തസ്സ ‘‘നാഥോ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. ‘‘കപ്പകോടീഹിപീ’’തിആദിനാ പന യായ കരുണായ സോ ‘‘മഹാകാരുണികോ’’തി വുച്ചതി, തസ്സാ വസേന കപ്പകോടിഗണനായപി അപ്പമേയ്യം കാലം ലോകഹിതത്ഥായ അതിദുക്കരം കരോന്തസ്സ ഭഗവതോ ദുക്ഖാനുഭവനം ദസ്സേതി. കരുണായ ബലേനേവ ഹി സോ ഭഗവാ ഹത്ഥഗതമ്പി നിബ്ബാനം പഹായ സംസാരപങ്കേ നിമുഗ്ഗം സത്തനികായം തതോ സമുദ്ധരണത്ഥം ചിന്തേതുമ്പി അസക്കുണേയ്യം നയനജീവിതപുത്തഭരിയദാനാദികം അതിദുക്കരമകാസി. കപ്പകോടീഹിപി അപ്പമേയ്യം കാലന്തി കപ്പകോടിഗണനായപി ‘‘ഏത്തകാ കപ്പകോടിയോ’’തി പമേതും അസക്കുണേയ്യം കാലം, കപ്പകോടിഗണനവസേനപി പരിച്ഛിന്ദിതുമസക്കുണേയ്യത്താ അപരിച്ഛിന്നാനി കപ്പസതസഹസ്സാധികാനി ചത്താരി അസങ്ഖ്യേയ്യാനീതി വുത്തം ഹോതി. കപ്പകോടിവസേനേവ ഹി സോ കാലോ അപ്പമേയ്യോ, അസങ്ഖ്യേയ്യവസേന പന പരിച്ഛിന്നോയേവ. ‘‘കപ്പകോടീഹിപീ’’തി അപിസദ്ദോ കപ്പകോടിവസേനപി താവ പമേതും ന സക്കാ, പഗേവ വസ്സഗണനായാതി ദസ്സേതി. ‘‘അപ്പമേയ്യം കാല’’ന്തി അച്ചന്തസംയോഗേ ഉപയോഗവചനം ‘‘മാസമധീതേ, ദിവസം ചരതീ’’തിആദീസു വിയ. കരോന്തോ അതിദുക്കരാനീതി പഞ്ചമഹാപരിച്ചാഗാദീനി അതിദുക്കരാനി കരോന്തോ. ഏവമതിദുക്കരാനി കരോന്തോ കിം വിന്ദീതി ചേ? ഖേദം ഗതോ, കായികം ഖേദമുപഗതോ, പരിസ്സമം പത്തോതി അത്ഥോ, ദുക്ഖമനുഭവീതി വുത്തം ഹോതി. ദുക്ഖഞ്ഹി ഖിജ്ജതി സഹിതുമസക്കുണേയ്യന്തി ‘‘ഖേദോ’’തി വുച്ചതി. ലോകഹിതായാതി ‘‘അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ വട്ടദുക്ഖേന അച്ചന്തപീളിതം സത്തലോകം തമ്ഹാ ദുക്ഖതോ മോചേത്വാ നിബ്ബാനസുഖഭാഗിയം കരിസ്സാമീ’’തി ഏവം സത്തലോകസ്സ ഹിതകരണത്ഥായാതി അത്ഥോ. അസ്സ ച ‘‘അതിദുക്കരാനി കരോന്തോ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. ലോകഹിതായ ഖേദം ഗതോതി യോജനായപി നത്ഥി ദോസോ. മഹാഗണ്ഠിപദേപി ഹി ‘‘അതിദുക്കരാനി കരോന്തോ ഖേദം ഗതോ, കിമത്ഥന്തി ചേ? ലോകഹിതായാ’’തി വുത്തം.

    Ayaṃ pana avayavattho – yoti aniyamavacanaṃ. Tassa ‘‘nātho’’ti iminā sambandho. ‘‘Kappakoṭīhipī’’tiādinā pana yāya karuṇāya so ‘‘mahākāruṇiko’’ti vuccati, tassā vasena kappakoṭigaṇanāyapi appameyyaṃ kālaṃ lokahitatthāya atidukkaraṃ karontassa bhagavato dukkhānubhavanaṃ dasseti. Karuṇāya baleneva hi so bhagavā hatthagatampi nibbānaṃ pahāya saṃsārapaṅke nimuggaṃ sattanikāyaṃ tato samuddharaṇatthaṃ cintetumpi asakkuṇeyyaṃ nayanajīvitaputtabhariyadānādikaṃ atidukkaramakāsi. Kappakoṭīhipi appameyyaṃ kālanti kappakoṭigaṇanāyapi ‘‘ettakā kappakoṭiyo’’ti pametuṃ asakkuṇeyyaṃ kālaṃ, kappakoṭigaṇanavasenapi paricchinditumasakkuṇeyyattā aparicchinnāni kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyānīti vuttaṃ hoti. Kappakoṭivaseneva hi so kālo appameyyo, asaṅkhyeyyavasena pana paricchinnoyeva. ‘‘Kappakoṭīhipī’’ti apisaddo kappakoṭivasenapi tāva pametuṃ na sakkā, pageva vassagaṇanāyāti dasseti. ‘‘Appameyyaṃ kāla’’nti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ ‘‘māsamadhīte, divasaṃ caratī’’tiādīsu viya. Karonto atidukkarānīti pañcamahāpariccāgādīni atidukkarāni karonto. Evamatidukkarāni karonto kiṃ vindīti ce? Khedaṃ gato, kāyikaṃ khedamupagato, parissamaṃ pattoti attho, dukkhamanubhavīti vuttaṃ hoti. Dukkhañhi khijjati sahitumasakkuṇeyyanti ‘‘khedo’’ti vuccati. Lokahitāyāti ‘‘anamatagge saṃsāre vaṭṭadukkhena accantapīḷitaṃ sattalokaṃ tamhā dukkhato mocetvā nibbānasukhabhāgiyaṃ karissāmī’’ti evaṃ sattalokassa hitakaraṇatthāyāti attho. Assa ca ‘‘atidukkarāni karonto’’ti iminā sambandho. Lokahitāya khedaṃ gatoti yojanāyapi natthi doso. Mahāgaṇṭhipadepi hi ‘‘atidukkarāni karonto khedaṃ gato, kimatthanti ce? Lokahitāyā’’ti vuttaṃ.

    യം പന ഏവം യോജനം അസമ്ഭാവേന്തേന കേനചി വുത്തം ‘‘ന ഹി ഭഗവാ ലോകഹിതായ സംസാരദുക്ഖമനുഭവതി. ന ഹി കസ്സചി ദുക്ഖാനുഭവനം ലോകസ്സ ഉപകാരം ആവഹതീ’’തി, തം തസ്സ മതിമത്തം. ഏവം യോജനായപി അതിദുക്കരാനി കരോന്തസ്സ ഭഗവതോ ദുക്ഖാനുഭവനം ലോകഹിതകരണത്ഥായാതി അയമത്ഥോ വിഞ്ഞായതി, ന തു ദുക്ഖാനുഭവനേനേവ ലോകഹിതസിദ്ധീതി. പഠമം വുത്തയോജനായപി ഹി ന ദുക്കരകരണമത്തേന ലോകഹിതസിദ്ധി. ന ഹി ദുക്കരം കരോന്തോ കഞ്ചി സത്തം മഗ്ഗഫലാദീസു പതിട്ഠാപേതി, അഥ ഖോ താദിസം അതിദുക്കരം കത്വാ സബ്ബഞ്ഞുഭാവം സച്ഛികത്വാ നിയ്യാനികധമ്മദേസനായ മഗ്ഗഫലാദീസു സത്തേ പതിട്ഠാപേന്തോ ലോകസ്സ ഹിതം സാധേതി.

    Yaṃ pana evaṃ yojanaṃ asambhāventena kenaci vuttaṃ ‘‘na hi bhagavā lokahitāya saṃsāradukkhamanubhavati. Na hi kassaci dukkhānubhavanaṃ lokassa upakāraṃ āvahatī’’ti, taṃ tassa matimattaṃ. Evaṃ yojanāyapi atidukkarāni karontassa bhagavato dukkhānubhavanaṃ lokahitakaraṇatthāyāti ayamattho viññāyati, na tu dukkhānubhavaneneva lokahitasiddhīti. Paṭhamaṃ vuttayojanāyapi hi na dukkarakaraṇamattena lokahitasiddhi. Na hi dukkaraṃ karonto kañci sattaṃ maggaphalādīsu patiṭṭhāpeti, atha kho tādisaṃ atidukkaraṃ katvā sabbaññubhāvaṃ sacchikatvā niyyānikadhammadesanāya maggaphalādīsu satte patiṭṭhāpento lokassa hitaṃ sādheti.

    കാമഞ്ചേത്ഥ സത്തസങ്ഖാരഭാജനവസേന തിവിധോ ലോകോ, ഹിതകരണസ്സ പന അധിപ്പേതത്താ തംവിസയസ്സേവ സത്തലോകസ്സ വസേന അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. സോ ഹി ലോകീയന്തി ഏത്ഥ പുഞ്ഞപാപാനി തംവിപാകോ ചാതി ‘‘ലോകോ’’തി വുച്ചതി. കത്ഥചി പന ‘‘സനരാമരലോകഗരു’’ന്തിആദീസു സമൂഹത്ഥോപി ലോകസദ്ദോ സമുദായവസേന ലോകീയതി പഞ്ഞാപീയതീതി. യം പനേത്ഥ കേനചി വുത്തം ‘‘ഇമിനാ സത്തലോകഞ്ച ജാതിലോകഞ്ച സങ്ഗണ്ഹാതി, തസ്മാ തസ്സ സത്തലോകസ്സ ഇധലോകപരലോകഹിതം, അതിക്കന്തപരലോകാനം വാ ഉച്ഛിന്നലോകസമുദയാനം ഇധ ജാതിലോകേ ഓകാസലോകേ വാ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരസങ്ഖാതഞ്ച ഹിതം സമ്പിണ്ഡേത്വാ ലോകസ്സ, ലോകാനം, ലോകേ വാ ഹിതന്തി സരൂപേകസേസം കത്വാ ലോകഹിതമിച്ചേവാഹാ’’തി, ന തം സാരതോ പച്ചേതബ്ബം ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരസങ്ഖആതഹിതസ്സപി സത്തലോകവിസയത്താ, സത്തലോകഗ്ഗഹണേനേവ ഉച്ഛിന്നമൂലാനം ഖീണാസവാനമ്പി സങ്ഗഹിതത്താ.

    Kāmañcettha sattasaṅkhārabhājanavasena tividho loko, hitakaraṇassa pana adhippetattā taṃvisayasseva sattalokassa vasena attho gahetabbo. So hi lokīyanti ettha puññapāpāni taṃvipāko cāti ‘‘loko’’ti vuccati. Katthaci pana ‘‘sanarāmaralokagaru’’ntiādīsu samūhatthopi lokasaddo samudāyavasena lokīyati paññāpīyatīti. Yaṃ panettha kenaci vuttaṃ ‘‘iminā sattalokañca jātilokañca saṅgaṇhāti, tasmā tassa sattalokassa idhalokaparalokahitaṃ, atikkantaparalokānaṃ vā ucchinnalokasamudayānaṃ idha jātiloke okāsaloke vā diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhātañca hitaṃ sampiṇḍetvā lokassa, lokānaṃ, loke vā hitanti sarūpekasesaṃ katvā lokahitamiccevāhā’’ti, na taṃ sārato paccetabbaṃ diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhaātahitassapi sattalokavisayattā, sattalokaggahaṇeneva ucchinnamūlānaṃ khīṇāsavānampi saṅgahitattā.

    സബ്ബത്ഥ ‘‘കേനചീ’’തി വുത്തേ ‘‘വജിരബുദ്ധിടീകാകാരേനാ’’തി ഗഹേതബ്ബം. ‘‘മഹാഗണ്ഠിപദേ’’തി വാ ‘‘മജ്ഝിമഗണ്ഠിപദേ’’തി വാ ‘‘ചൂളഗണ്ഠിപദേ’’തി വാ വുത്തേ ‘‘സീഹളഗണ്ഠിപദേസൂ’’തി ഗഹേതബ്ബം. കേവലം ‘‘ഗണ്ഠിപദേ’’തി വുത്തേ ‘‘മാഗധഭാസായ ലിഖിതേ ഗണ്ഠിപദേ’’തി ഗഹേതബ്ബം.

    Sabbattha ‘‘kenacī’’ti vutte ‘‘vajirabuddhiṭīkākārenā’’ti gahetabbaṃ. ‘‘Mahāgaṇṭhipade’’ti vā ‘‘majjhimagaṇṭhipade’’ti vā ‘‘cūḷagaṇṭhipade’’ti vā vutte ‘‘sīhaḷagaṇṭhipadesū’’ti gahetabbaṃ. Kevalaṃ ‘‘gaṇṭhipade’’ti vutte ‘‘māgadhabhāsāya likhite gaṇṭhipade’’ti gahetabbaṃ.

    നാഥോതി ലോകപടിസരണോ, ലോകസാമീ ലോകനായകോതി വുത്തം ഹോതി. തഥാ ഹി സബ്ബാനത്ഥപഅഹാരപുബ്ബങ്ഗമായ നിരവസേസഹിതസുഖവിധാനതപ്പരായ നിരതിസയായ പയോഗസമ്പത്തിയാ സദേവമനുസ്സായ പജായ അച്ചന്തുപകാരിതായ അപരിമിതനിരുപമപ്പഭാവഗുണവിസേസസമങ്ഗിതായ ച സബ്ബസത്തുത്തമോ ഭഗവാ അപരിമാണാസു ലോകധാതൂസു അപരിമാണാനം സത്താനം ഏകപടിസരണോ പതിട്ഠാ. അഥ വാ നാഥതീതി നാഥോ, വേനേയ്യാനം ഹിതസുഖം മേത്തായനവസേന ആസീസതി പത്ഥേതീതി അത്ഥോ. അഥ വാ നാഥതി വേനേയ്യഗതേ കിലേസേ ഉപതാപേതീതി അത്ഥോ, നാഥതീതി വാ യാചതീതി അത്ഥോ. ഭഗവാ ഹി ‘‘സാധു, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു കാലേന കാലം അത്തസമ്പത്തിം പച്ചവേക്ഖേയ്യാ’’തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൮.൭) സത്താനം തം തം ഹിതപടിപത്തിം യാചിത്വാപി കരുണായ സമുസ്സാഹിതോ തേ തത്ഥ നിയോജേതി. പരമേന വാ ചിത്തിസ്സരിയേന സമന്നാഗതോ സബ്ബസത്തേ ഈസതി അഭിഭവതീതി പരമിസ്സരോ ഭഗവാ ‘‘നാഥോ’’തി വുച്ചതി. സബ്ബോപി ചായമത്ഥോ സദ്ദസത്ഥാനുസാരതോ വേദിതബ്ബോ.

    Nāthoti lokapaṭisaraṇo, lokasāmī lokanāyakoti vuttaṃ hoti. Tathā hi sabbānatthapaahārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantupakāritāya aparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgitāya ca sabbasattuttamo bhagavā aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ ekapaṭisaraṇo patiṭṭhā. Atha vā nāthatīti nātho, veneyyānaṃ hitasukhaṃ mettāyanavasena āsīsati patthetīti attho. Atha vā nāthati veneyyagate kilese upatāpetīti attho, nāthatīti vā yācatīti attho. Bhagavā hi ‘‘sādhu, bhikkhave, bhikkhu kālena kālaṃ attasampattiṃ paccavekkheyyā’’tiādinā (a. ni. 8.7) sattānaṃ taṃ taṃ hitapaṭipattiṃ yācitvāpi karuṇāya samussāhito te tattha niyojeti. Paramena vā cittissariyena samannāgato sabbasatte īsati abhibhavatīti paramissaro bhagavā ‘‘nātho’’ti vuccati. Sabbopi cāyamattho saddasatthānusārato veditabbo.

    മഹാകാരുണികസ്സാതി യോ കരുണായ കമ്പിതഹദയത്താ ലോകഹിതത്ഥം അതിദുക്കരകിരിയായ അനേകപ്പകാരം താദിസം സംസാരദുക്ഖമനുഭവിത്വാ ആഗതോ, തസ്സ മഹാകാരുണികസ്സാതി അത്ഥോ. തത്ഥ കിരതീതി കരുണാ, പരദുക്ഖം വിക്ഖിപതി അപനേതീതി അത്ഥോ. ദുക്ഖിതേസു വാ കിരീയതി പസാരീയതീതി കരുണാ. അഥ വാ കിണാതീതി കരുണാ, പരദുക്ഖേ സതി കാരുണികം ഹിംസതി വിബാധേതി, വിനാസേതി വാ പരസ്സ ദുക്ഖന്തി അത്ഥോ. പരദുക്ഖേ സതി സാധൂനം കമ്പനം ഹദയഖേദം കരോതീതി വാ കരുണാ. അഥ വാ കമിതി സുഖം, തം രുന്ധതീതി കരുണാ. ഏസാ ഹി പരദുക്ഖാപനയനകാമതാലക്ഖണാ അത്തസുഖനിരപേക്ഖതായ കാരുണികാനം സുഖം രുന്ധതി വിബാധേതീതി. കരുണായ നിയുത്തോതി കാരുണികോ യഥാ ‘‘ദോവാരികോ’’തി. യഥാ ഹി ദ്വാരട്ഠാനതോ അഞ്ഞത്ഥ വത്തമാനോപി ദ്വാരപടിബദ്ധജീവികോ പുരിസോ ദ്വാരാനതിവത്തവുത്തിതായ ദ്വാരേ നിയുത്തോതി ‘‘ദോവാരികോ’’തി വുച്ചതി, ഏവം ഭഗവാ മേത്താദിവസേന കരുണാവിഹാരതോ അഞ്ഞത്ഥ വത്തമാനോപി കരുണാനതിവത്തവുത്തിതായ കരുണായ നിയുത്തോതി ‘‘കാരുണികോ’’തി വുച്ചതി. മഹാഭിനീഹാരതോ പട്ഠായ ഹി യാവ മഹാപരിനിബ്ബാനാ ലോകഹിതത്ഥമേവ ലോകനാഥാ തിട്ഠന്തി. മഹന്തോ കാരുണികോതി മഹാകാരുണികോ. സതിപി ഭഗവതോ തദഞ്ഞഗുണാനമ്പി വസേന മഹന്തഭാവേ കാരുണികസദ്ദസന്നിധാനേന വുത്തത്താ കരുണാവസേനേത്ഥ മഹന്തഭാവോ വേദിതബ്ബോ യഥാ ‘‘മഹാവേയ്യാകരണോ’’തി. ഏവഞ്ച കത്വാ ‘‘മഹാകാരുണികസ്സാ’’തി ഇമിനാ പദേന പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേന സത്ഥു മഹാകരുണാ വുത്താ ഹോതി.

    Mahākāruṇikassāti yo karuṇāya kampitahadayattā lokahitatthaṃ atidukkarakiriyāya anekappakāraṃ tādisaṃ saṃsāradukkhamanubhavitvā āgato, tassa mahākāruṇikassāti attho. Tattha kiratīti karuṇā, paradukkhaṃ vikkhipati apanetīti attho. Dukkhitesu vā kirīyati pasārīyatīti karuṇā. Atha vā kiṇātīti karuṇā, paradukkhe sati kāruṇikaṃ hiṃsati vibādheti, vināseti vā parassa dukkhanti attho. Paradukkhe sati sādhūnaṃ kampanaṃ hadayakhedaṃ karotīti vā karuṇā. Atha vā kamiti sukhaṃ, taṃ rundhatīti karuṇā. Esā hi paradukkhāpanayanakāmatālakkhaṇā attasukhanirapekkhatāya kāruṇikānaṃ sukhaṃ rundhati vibādhetīti. Karuṇāya niyuttoti kāruṇiko yathā ‘‘dovāriko’’ti. Yathā hi dvāraṭṭhānato aññattha vattamānopi dvārapaṭibaddhajīviko puriso dvārānativattavuttitāya dvāre niyuttoti ‘‘dovāriko’’ti vuccati, evaṃ bhagavā mettādivasena karuṇāvihārato aññattha vattamānopi karuṇānativattavuttitāya karuṇāya niyuttoti ‘‘kāruṇiko’’ti vuccati. Mahābhinīhārato paṭṭhāya hi yāva mahāparinibbānā lokahitatthameva lokanāthā tiṭṭhanti. Mahanto kāruṇikoti mahākāruṇiko. Satipi bhagavato tadaññaguṇānampi vasena mahantabhāve kāruṇikasaddasannidhānena vuttattā karuṇāvasenettha mahantabhāvo veditabbo yathā ‘‘mahāveyyākaraṇo’’ti. Evañca katvā ‘‘mahākāruṇikassā’’ti iminā padena puggalādhiṭṭhānena satthu mahākaruṇā vuttā hoti.

    അഥ വാ കരുണാ കരുണായനം സീലം പകതി ഏതസ്സാതി കാരുണികോ, പഥവീഫസ്സാദയോ വിയ കക്ഖളഫുസനാദിസഭാവാ കരുണായനസഭാവോ സഭാവഭൂതകരുണോതി അത്ഥോ. സേസം പുരിമസദിസമേവ. അഥ വാ മഹാവിസയതായ മഹാനുഭാവതായ മഹാബലതായ ച മഹതീ കരുണാതി മഹാകരുണാ. ഭഗവതോ ഹി കരുണാ നിരവസേസേസു സത്തേസു പവത്തതി, പവത്തമാനാ ച അനഞ്ഞസാധാരണാ പവത്തതി, ദിട്ഠധമ്മികാദിഭേദഞ്ച മഹന്തമേവ സത്താനം ഹിതസുഖം ഏകന്തതോ നിപ്ഫാദേതി, മഹാകരുണായ നിയുത്തോതി മഹാകാരുണികോതി സബ്ബം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. അഥ വാ മഹതീ പസത്ഥാ കരുണാ അസ്സ അത്ഥീതി മഹാകാരുണികോ. പൂജാവചനോ ഹേത്ഥ മഹന്തസദ്ദോ ‘‘മഹാപുരിസോ’’തിആദീസു വിയ. പസത്ഥാ ച ഭഗവതോ കരുണാ മഹാകരുണാസമാപത്തിവസേനപി പവത്തിതോ അനഞ്ഞസാധാരണത്താതി.

    Atha vā karuṇā karuṇāyanaṃ sīlaṃ pakati etassāti kāruṇiko, pathavīphassādayo viya kakkhaḷaphusanādisabhāvā karuṇāyanasabhāvo sabhāvabhūtakaruṇoti attho. Sesaṃ purimasadisameva. Atha vā mahāvisayatāya mahānubhāvatāya mahābalatāya ca mahatī karuṇāti mahākaruṇā. Bhagavato hi karuṇā niravasesesu sattesu pavattati, pavattamānā ca anaññasādhāraṇā pavattati, diṭṭhadhammikādibhedañca mahantameva sattānaṃ hitasukhaṃ ekantato nipphādeti, mahākaruṇāya niyuttoti mahākāruṇikoti sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Atha vā mahatī pasatthā karuṇā assa atthīti mahākāruṇiko. Pūjāvacano hettha mahantasaddo ‘‘mahāpuriso’’tiādīsu viya. Pasatthā ca bhagavato karuṇā mahākaruṇāsamāpattivasenapi pavattito anaññasādhāraṇattāti.

    ഏവം കരുണാമുഖേന സങ്ഖേപതോ സകലസബ്ബഞ്ഞുഗുണേഹി ഭഗവന്തം ഥോമേത്വാ ഇദാനി സദ്ധമ്മം ഥോമേതും ‘‘അസമ്ബുധ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ അസമ്ബുധന്തി പുബ്ബകാലകിരിയാനിദ്ദേസോ, തസ്സ അസമ്ബുജ്ഝന്തോ അപ്പടിവിജ്ഝന്തോതി അത്ഥോ, യഥാസഭാവം അപ്പടിവിജ്ഝനതോതി വുത്തം ഹോതി. ഹേതുഅത്ഥോ ഹേത്ഥ അന്തസദ്ദോ ‘‘പഠന്തോ നിസീദതീ’’തിആദീസു വിയ. ന്തി പുബ്ബകാലകിരിയായ അനിയമതോ കമ്മനിദ്ദേസോ. ബുദ്ധനിസേവിതന്തി തസ്സ വിസേസനം. തത്ഥ ബുദ്ധസദ്ദസ്സ താവ ‘‘ബുജ്ഝിതാ സച്ചാനീതി ബുദ്ധോ, ബോധേതാ പജായാതി ബുദ്ധോ’’തിആദിനാ (മഹാനി॰ ൧൯൨) നിദ്ദേസനയേന അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അഥ വാ സവാസനായ അഞ്ഞാണനിദ്ദായ അച്ചന്തവിഗമതോ, ബുദ്ധിയാ വാ വികസിതഭാവതോ ബുദ്ധവാതി ബുദ്ധോ ജാഗരണവികസനത്ഥവസേന. അഥ വാ കസ്സചിപി ഞേയ്യധമ്മസ്സ അനവബുദ്ധസ്സ അഭാവേന ഞേയ്യവിസേസസ്സ കമ്മഭാവേന അഗ്ഗഹണതോ കമ്മവചനിച്ഛായ അഭാവേന അവഗമനത്ഥവസേനേവ കത്തുനിദ്ദേസോ ലബ്ഭതീതി ബുദ്ധവാതി ബുദ്ധോ. അത്ഥതോ പന പാരമിതാപരിഭാവിതോ സയമ്ഭൂഞാണേന സഹ വാസനായ വിഹതവിദ്ധംസിതനിരവസേസകിലേസോ മഹാകരുണാസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണാദിഅപരിമേയ്യഗുണഗണാധാരോ ഖന്ധസന്താനോ ബുദ്ധോ. യഥാഹ ‘‘ബുദ്ധോതി യോ സോ ഭഗവാ സയമ്ഭൂ അനാചരിയകോ പുബ്ബേ അനനുസ്സുതേസു ധമ്മേസു സാമം സച്ചാനി അഭിസമ്ബുജ്ഝി, തത്ഥ ച സബ്ബഞ്ഞുതം പത്തോ ബലേസു ച വസീഭാവ’’ന്തി (മഹാനി॰ ൧൯൨; ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസ ൯൭; പടി॰ മ॰ ൧.൧൬൧). തേന ഏവം നിരുപമപ്പഭാവേന ബുദ്ധേന നിസേവിതം ഗോചരാസേവനാഭാവനാസേവനാഹി യഥാരഹം നിസേവിതം അനുഭൂതന്തി അത്ഥോ.

    Evaṃ karuṇāmukhena saṅkhepato sakalasabbaññuguṇehi bhagavantaṃ thometvā idāni saddhammaṃ thometuṃ ‘‘asambudha’’ntiādimāha. Tattha asambudhanti pubbakālakiriyāniddeso, tassa asambujjhanto appaṭivijjhantoti attho, yathāsabhāvaṃ appaṭivijjhanatoti vuttaṃ hoti. Hetuattho hettha antasaddo ‘‘paṭhanto nisīdatī’’tiādīsu viya. Yanti pubbakālakiriyāya aniyamato kammaniddeso. Buddhanisevitanti tassa visesanaṃ. Tattha buddhasaddassa tāva ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192) niddesanayena attho veditabbo. Atha vā savāsanāya aññāṇaniddāya accantavigamato, buddhiyā vā vikasitabhāvato buddhavāti buddho jāgaraṇavikasanatthavasena. Atha vā kassacipi ñeyyadhammassa anavabuddhassa abhāvena ñeyyavisesassa kammabhāvena aggahaṇato kammavacanicchāya abhāvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatīti buddhavāti buddho. Atthato pana pāramitāparibhāvito sayambhūñāṇena saha vāsanāya vihataviddhaṃsitaniravasesakileso mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimeyyaguṇagaṇādhāro khandhasantāno buddho. Yathāha ‘‘buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161). Tena evaṃ nirupamappabhāvena buddhena nisevitaṃ gocarāsevanābhāvanāsevanāhi yathārahaṃ nisevitaṃ anubhūtanti attho.

    തത്ഥ നിബ്ബാനം ഗോചരാസേവനാവസേനേവ നിസേവിതം, മഗ്ഗോ പന അത്തനാ ഭാവിതോ ച ഭാവനാസേവനാവസേന സേവിതോ, പരേഹി ഉപ്പാദിതാനി പന മഗ്ഗഫലാനി ചേതോപരിയഞാണാദിനാ യദാ പരിജാനാതി, അത്തനാ ഉപ്പാദിതാനി വാ പച്ചവേക്ഖണഞാണേന പരിച്ഛിന്ദതി, തദാ ഗോചരാസേവനാവസേനപി സേവിതാനി ഹോന്തിയേവ. ഏത്ഥ ച പരിയത്തിധമ്മസ്സപി പരിയായതോ ധമ്മഗ്ഗഹണേന ഗഹണേ സതി സോപി ദേസനാസമ്മസനഞാണഗോചരതായ ഗോചരാസേവനായ സേവിതോതി സക്കാ ഗഹേതും. ‘‘അഭിധമ്മനയസമുദ്ദം അധിഗച്ഛതി, തീണി പിടകാനി സമ്മസീ’’തി ച അട്ഠകഥായം വുത്തത്താ പരിയത്തിധമ്മസ്സപി സച്ഛികിരിയായ സമ്മസനപരിയായോ ലബ്ഭതീതി യം അസമ്ബുധം അസമ്ബുജ്ഝന്തോ അസച്ഛികരോന്തോതി അത്ഥസമ്ഭവതോ സോപി ഇധ വുത്തോ ഏവാതി ദട്ഠബ്ബം. തമ്പി ച അപ്പടിവിജ്ഝന്തോ ഭവാഭവം ഗച്ഛതി, പരിഞ്ഞാതധമ്മവിനയോ പന തദത്ഥപടിപത്തിയാ സമ്മാപടിപന്നോ ന ചിരസ്സേവ ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സതി. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Tattha nibbānaṃ gocarāsevanāvaseneva nisevitaṃ, maggo pana attanā bhāvito ca bhāvanāsevanāvasena sevito, parehi uppāditāni pana maggaphalāni cetopariyañāṇādinā yadā parijānāti, attanā uppāditāni vā paccavekkhaṇañāṇena paricchindati, tadā gocarāsevanāvasenapi sevitāni hontiyeva. Ettha ca pariyattidhammassapi pariyāyato dhammaggahaṇena gahaṇe sati sopi desanāsammasanañāṇagocaratāya gocarāsevanāya sevitoti sakkā gahetuṃ. ‘‘Abhidhammanayasamuddaṃ adhigacchati, tīṇi piṭakāni sammasī’’ti ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā pariyattidhammassapi sacchikiriyāya sammasanapariyāyo labbhatīti yaṃ asambudhaṃ asambujjhanto asacchikarontoti atthasambhavato sopi idha vutto evāti daṭṭhabbaṃ. Tampi ca appaṭivijjhanto bhavābhavaṃ gacchati, pariññātadhammavinayo pana tadatthapaṭipattiyā sammāpaṭipanno na cirasseva dukkhassantaṃ karissati. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘യോ ഇമസ്മിം ധമ്മവിനയേ, അപ്പമത്തോ വിഹസ്സതി;

    ‘‘Yo imasmiṃ dhammavinaye, appamatto vihassati;

    പഹായ ജാതിസംസാരം, ദുക്ഖസ്സന്തം കരിസ്സതീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൮൫; സം॰ നി॰ ൧.൧൮൫);

    Pahāya jātisaṃsāraṃ, dukkhassantaṃ karissatī’’ti. (dī. ni. 2.185; saṃ. ni. 1.185);

    ഏത്ഥ ച കിഞ്ചാപി മഗ്ഗഫലനിബ്ബാനാനി പച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധസാവകേഹിപി ഗോചരാസേവനാദിനാ സേവിതാനി ഹോന്തി, തഥാപി ഉക്കട്ഠപരിച്ഛേദവസേന ‘‘ബുദ്ധനിസേവിത’’ന്തി വുത്തം. കേനചി പന ബുദ്ധസദ്ദസ്സ സാമഞ്ഞതോ ബുദ്ധാനുബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധാനമ്പി ഏത്ഥേവ സങ്ഗഹോ വുത്തോ.

    Ettha ca kiñcāpi maggaphalanibbānāni paccekabuddhabuddhasāvakehipi gocarāsevanādinā sevitāni honti, tathāpi ukkaṭṭhaparicchedavasena ‘‘buddhanisevita’’nti vuttaṃ. Kenaci pana buddhasaddassa sāmaññato buddhānubuddhapaccekabuddhānampi ettheva saṅgaho vutto.

    ഭവാഭവന്തി അപരകാലകിരിയായ കമ്മനിദ്ദേസോ, ഭവതോ ഭവന്തി അത്ഥോ. അഥ വാ ഭവാഭവന്തി സുഗതിദുഗ്ഗതിവസേന ഹീനപണീതവസേന ച ഖുദ്ദകം മഹന്തഞ്ച ഭവന്തി അത്ഥോ. വുദ്ധത്ഥോപി ഹി അ-കാരോ ദിസ്സതി ‘‘അസേക്ഖാ ധമ്മാ’’തിആദീസു വിയ. തസ്മാ അഭവോതി മഹാഭവോ വുച്ചതി. അഥ വാ ഭവോതി വുദ്ധി, അഭവോതി ഹാനി. ഭവോതി വാ സസ്സതദിട്ഠി, അഭവോതി ഉച്ഛേദദിട്ഠി. വുത്തപ്പകാരോ ഭവോ ച അഭവോ ച ഭവാഭവോ. തം ഭവാഭവം. ഗച്ഛതീതി അപരകാലകിരിയാനിദ്ദേസോ. ജീവലോകോതി സത്തലോകോ. ജീവഗ്ഗഹണേന ഹി സങ്ഖാരഭാജനലോകം നിവത്തേതി തസ്സ ഭവാഭവഗമനാസമ്ഭവതോ. നമോ അത്ഥൂതി പാഠസേസോ ദട്ഠബ്ബോ.

    Bhavābhavanti aparakālakiriyāya kammaniddeso, bhavato bhavanti attho. Atha vā bhavābhavanti sugatiduggativasena hīnapaṇītavasena ca khuddakaṃ mahantañca bhavanti attho. Vuddhatthopi hi a-kāro dissati ‘‘asekkhā dhammā’’tiādīsu viya. Tasmā abhavoti mahābhavo vuccati. Atha vā bhavoti vuddhi, abhavoti hāni. Bhavoti vā sassatadiṭṭhi, abhavoti ucchedadiṭṭhi. Vuttappakāro bhavo ca abhavo ca bhavābhavo. Taṃ bhavābhavaṃ. Gacchatīti aparakālakiriyāniddeso. Jīvalokoti sattaloko. Jīvaggahaṇena hi saṅkhārabhājanalokaṃ nivatteti tassa bhavābhavagamanāsambhavato. Namo atthūti pāṭhaseso daṭṭhabbo.

    അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസിനോതി ധമ്മവിസേസനം. തത്ഥ അവിന്ദിയം വിന്ദതീതി അവിജ്ജാ. പൂരേതും അയുത്തട്ഠേന കായദുച്ചരിതാദി അവിന്ദിയം നാമ, അലദ്ധബ്ബന്തി അത്ഥോ. തബ്ബിപരീതതോ കായസുചരിതാദി വിന്ദിയം നാമ, തം വിന്ദിയം ന വിന്ദതീതി വാ അവിജ്ജാ, ഖന്ധാനം രാസട്ഠം, ആയതനാനം ആയതനട്ഠം, ധാതൂനം സുഞ്ഞതട്ഠം, ഇന്ദ്രിയാനം അധിപതിയട്ഠം, സച്ചാനം തഥട്ഠം അവിദിതം കരോതീതി വാ അവിജ്ജാ, ദുക്ഖാദീനം പീളനാദിവസേന വുത്തം ചതുബ്ബിധം അത്ഥം അവിദിതം കരോതീതിപി അവിജ്ജാ, അന്തവിരഹിതേ സംസാരേ സബ്ബയോനിഗതിഭവവിഞ്ഞാണട്ഠിതിസത്താവാസേസു സത്തേ ജവാപേതീതി വാ അവിജ്ജാ, പരമത്ഥതോ അവിജ്ജമാനേസുപി ഇത്ഥിപുരിസാദീസു ജവതി, വിജ്ജമാനേസുപി ഖന്ധാദീസു ന ജവതീതി വാ അവിജ്ജാ. സാ ആദി യേസം തണ്ഹാദീനം തേ അവിജ്ജാദയോ, തേയേവ കിലിസ്സന്തി ഏതേഹി സത്താതി കിലേസാ, തേയേവ ച സത്താനം ബന്ധനട്ഠേന ജാലസദിസാതി ജാലം, തം വിദ്ധംസേതി സബ്ബസോ വിനാസേതി സീലേനാതി അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസീ. നനു ചേത്ഥ സപരിയത്തികോ നവലോകുത്തരധമ്മോ അധിപ്പേതോ, തത്ഥ ച മഗ്ഗോയേവ കിലേസേ വിദ്ധംസേതി, നേതരേതി ചേ? വുച്ചതേ. മഗ്ഗസ്സപി നിബ്ബാനമാഗമ്മ കിലേസവിദ്ധംസനതോ നിബ്ബാനമ്പി കിലേസേ വിദ്ധംസേതി നാമ, മഗ്ഗസ്സ കിലേസവിദ്ധംസനകിച്ചം ഫലേന നിപ്ഫന്നന്തി ഫലമ്പി ‘‘കിലേസവിദ്ധംസീ’’തി വുച്ചതി. പരിയത്തിധമ്മോപി കിലേസവിദ്ധംസനസ്സ പച്ചയത്താ ‘‘കിലേസവിദ്ധംസീ’’തി വത്തുമരഹതീതി ന കോചി ദോസോ.

    Avijjādikilesajālaviddhaṃsinoti dhammavisesanaṃ. Tattha avindiyaṃ vindatīti avijjā. Pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma, aladdhabbanti attho. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma, taṃ vindiyaṃ na vindatīti vā avijjā, khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññataṭṭhaṃ, indriyānaṃ adhipatiyaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ aviditaṃ karotīti vā avijjā, dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā, antavirahite saṃsāre sabbayonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti vā avijjā, paramatthato avijjamānesupi itthipurisādīsu javati, vijjamānesupi khandhādīsu na javatīti vā avijjā. Sā ādi yesaṃ taṇhādīnaṃ te avijjādayo, teyeva kilissanti etehi sattāti kilesā, teyeva ca sattānaṃ bandhanaṭṭhena jālasadisāti jālaṃ, taṃ viddhaṃseti sabbaso vināseti sīlenāti avijjādikilesajālaviddhaṃsī. Nanu cettha sapariyattiko navalokuttaradhammo adhippeto, tattha ca maggoyeva kilese viddhaṃseti, netareti ce? Vuccate. Maggassapi nibbānamāgamma kilesaviddhaṃsanato nibbānampi kilese viddhaṃseti nāma, maggassa kilesaviddhaṃsanakiccaṃ phalena nipphannanti phalampi ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vuccati. Pariyattidhammopi kilesaviddhaṃsanassa paccayattā ‘‘kilesaviddhaṃsī’’ti vattumarahatīti na koci doso.

    ധമ്മവരസ്സ തസ്സാതി പുബ്ബേ അനിയമിതസ്സ നിയമവചനം. തത്ഥ യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജമാനേ ചതൂസു അപായേസു അപതമാനേ ധാരേതീതി ധമ്മോ.

    Dhammavarassa tassāti pubbe aniyamitassa niyamavacanaṃ. Tattha yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo.

    ‘‘യേ കേചി ധമ്മം സരണം ഗതാസേ, ന തേ ഗമിസ്സന്തി അപായഭൂമിം;

    ‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

    പഹായ മാനുസം ദേഹം, ദേവകായം പരിപൂരേസ്സന്തീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൩൨; സം॰ നി॰ ൧.൩൭) –

    Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37) –

    ഹി വുത്തം. സംസാരദുക്ഖേ വാ അപതമാനേ കത്വാ ധാരേതീതി ധമ്മോ മഗ്ഗഫലുപ്പത്തിയാ സത്തക്ഖത്തുപരമതാദിവസേന സംസാരസ്സ പരിച്ഛിന്നത്താ. അപായാദിനിബ്ബത്തകകിലേസവിദ്ധംസനഞ്ചേത്ഥ ധാരണം. ഏവഞ്ച കത്വാ അരിയമഗ്ഗോ തസ്സ തദത്ഥസിദ്ധിഹേതുതായ നിബ്ബാനഞ്ചാതി ഉഭയമേവ നിപ്പരിയായതോ ധാരേതി, അരിയഫലം പന തംസമുച്ഛിന്നകിലേസപടിപ്പസ്സമ്ഭനേന തദനുഗുണതായ, പരിയത്തിധമ്മോ തദധിഗമഹേതുതായാതി ഉഭയം പരിയായതോ ധാരേതീതി വേദിതബ്ബം. വുത്തപ്പകാരോ ധമ്മോയേവ അത്തനോ ഉത്തരിതരാഭാവേന വരോ പവരോ അനുത്തരോതി ധമ്മവരോ, തസ്സ ധമ്മവരസ്സ നമോ അത്ഥൂതി സമ്ബന്ധോ. ഏത്താവതാ ചേത്ഥ അമ്ഹേഹി സാരത്ഥോ പകാസിതോ. യം പനേത്ഥ കേനചി പപഞ്ചിതം, അമ്ഹേഹി ച ഇധ ന ദസ്സിതം, ന തം സാരതോ പച്ചേതബ്ബം. ഇതോ പരേസുപി ഏവമേവ ദട്ഠബ്ബം. തസ്മാ ഇതോ പട്ഠായ ഏത്തകമ്പി അവത്വാ സാരത്ഥമേവ ദസ്സയിസ്സാമ. യത്ഥ പന കേനചി അച്ചന്തവിരുദ്ധം ലിഖിതം, തമ്പി കത്ഥചി ദസ്സയിസ്സാമ. ഏത്ഥ ച ‘‘അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസിനോ’’തി ഏതേന സ്വാക്ഖാതതാദീഹി ധമ്മം ഥോമേതി, ‘‘ധമ്മവരസ്സാ’’തി ഏതേന അഞ്ഞസ്സ വിസിട്ഠസ്സ അഭാവദീപനതോ പരിപുണ്ണതായ. പഠമേന വാ പഹാനസമ്പദം ധമ്മസ്സ ദസ്സേതി, ദുതിയേന പഭാവസമ്പദം.

    Hi vuttaṃ. Saṃsāradukkhe vā apatamāne katvā dhāretīti dhammo maggaphaluppattiyā sattakkhattuparamatādivasena saṃsārassa paricchinnattā. Apāyādinibbattakakilesaviddhaṃsanañcettha dhāraṇaṃ. Evañca katvā ariyamaggo tassa tadatthasiddhihetutāya nibbānañcāti ubhayameva nippariyāyato dhāreti, ariyaphalaṃ pana taṃsamucchinnakilesapaṭippassambhanena tadanuguṇatāya, pariyattidhammo tadadhigamahetutāyāti ubhayaṃ pariyāyato dhāretīti veditabbaṃ. Vuttappakāro dhammoyeva attano uttaritarābhāvena varo pavaro anuttaroti dhammavaro, tassa dhammavarassa namo atthūti sambandho. Ettāvatā cettha amhehi sārattho pakāsito. Yaṃ panettha kenaci papañcitaṃ, amhehi ca idha na dassitaṃ, na taṃ sārato paccetabbaṃ. Ito paresupi evameva daṭṭhabbaṃ. Tasmā ito paṭṭhāya ettakampi avatvā sāratthameva dassayissāma. Yattha pana kenaci accantaviruddhaṃ likhitaṃ, tampi katthaci dassayissāma. Ettha ca ‘‘avijjādikilesajālaviddhaṃsino’’ti etena svākkhātatādīhi dhammaṃ thometi, ‘‘dhammavarassā’’ti etena aññassa visiṭṭhassa abhāvadīpanato paripuṇṇatāya. Paṭhamena vā pahānasampadaṃ dhammassa dasseti, dutiyena pabhāvasampadaṃ.

    ഏവം സങ്ഖേപേനേവ സബ്ബധമ്മഗുണേഹി സദ്ധമ്മം ഥോമേത്വാ ഇദാനി അരിയസങ്ഘം ഥോമേതും ‘‘ഗുണേഹീ’’തിആദിമാഹ. ‘‘ഗുണേഹീ’’തി പദസ്സ ‘‘യുത്തോ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. ഇദാനി യേഹി ഗുണേഹി യുത്തോ, തേ ദസ്സേന്തോ ‘‘സീലസമാധീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ചതുപാരിസുദ്ധിസീലാദി ‘‘സീല’’ന്തി വുച്ചതി. സമാധീതി പഠമജ്ഝാനാദി. സമാധിസീസേന ഹി പഠമജ്ഝാനാദയോ വുത്താ. പഞ്ഞാതി മഗ്ഗപഞ്ഞാ. വിമുത്തി ച വിമുത്തിഞാണഞ്ച വിമുത്തിവിമുത്തിഞാണന്തി വത്തബ്ബേ ഏകദേസസരൂപേകസേസനയേന ‘‘വിമുത്തിഞാണ’’ന്തി വുത്തം. ആദിസദ്ദപരിയായേന പഭുതിസദ്ദേന വാ വിമുത്തിഗ്ഗഹണം വേദിതബ്ബം. തത്ഥ വിമുത്തീതി ഫലം. വിമുത്തിഞാണന്തി പച്ചവേക്ഖണഞാണം. പഭുതി-സദ്ദേന ഛളഭിഞ്ഞാചതുപടിസമ്ഭിദാദയോ ഗുണാ സങ്ഗഹിതാതി ദട്ഠബ്ബം. ഏത്ഥ ച സീലാദയോ ഗുണാ ലോകിയാ ലോകുത്തരാ ച യഥാസമ്ഭവം നിദ്ദിട്ഠാതി വേദിതബ്ബാ. യം പനേത്ഥ കേനചി വുത്തം ‘‘സീലാദയോ കിഞ്ചാപി ലോകിയലോകുത്തരാ യഥാസമ്ഭവം ലബ്ഭന്തി, തഥാപി അന്തേ ‘അരിയസങ്ഘ’ന്തി വചനതോ സീലാദയോ ചത്താരോ ധമ്മക്ഖന്ധാ ലോകുത്തരാവാ’’തി, തം തസ്സ മതിമത്തം. ന ഹി അരിയസങ്ഘസ്സ ലോകിയഗുണേഹിപി ഥോമനായ കോചി ദോസോ ദിസ്സതി, സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധസ്സപി താവ ലോകിയലോകുത്തരഗുണേഹി ഥോമനാ ഹോതി, കിമങ്ഗം പന അരിയസങ്ഘസ്സാതി.

    Evaṃ saṅkhepeneva sabbadhammaguṇehi saddhammaṃ thometvā idāni ariyasaṅghaṃ thometuṃ ‘‘guṇehī’’tiādimāha. ‘‘Guṇehī’’ti padassa ‘‘yutto’’ti iminā sambandho. Idāni yehi guṇehi yutto, te dassento ‘‘sīlasamādhī’’tiādimāha. Tattha catupārisuddhisīlādi ‘‘sīla’’nti vuccati. Samādhīti paṭhamajjhānādi. Samādhisīsena hi paṭhamajjhānādayo vuttā. Paññāti maggapaññā. Vimutti ca vimuttiñāṇañca vimuttivimuttiñāṇanti vattabbe ekadesasarūpekasesanayena ‘‘vimuttiñāṇa’’nti vuttaṃ. Ādisaddapariyāyena pabhutisaddena vā vimuttiggahaṇaṃ veditabbaṃ. Tattha vimuttīti phalaṃ. Vimuttiñāṇanti paccavekkhaṇañāṇaṃ. Pabhuti-saddena chaḷabhiññācatupaṭisambhidādayo guṇā saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca sīlādayo guṇā lokiyā lokuttarā ca yathāsambhavaṃ niddiṭṭhāti veditabbā. Yaṃ panettha kenaci vuttaṃ ‘‘sīlādayo kiñcāpi lokiyalokuttarā yathāsambhavaṃ labbhanti, tathāpi ante ‘ariyasaṅgha’nti vacanato sīlādayo cattāro dhammakkhandhā lokuttarāvā’’ti, taṃ tassa matimattaṃ. Na hi ariyasaṅghassa lokiyaguṇehipi thomanāya koci doso dissati, sabbaññubuddhassapi tāva lokiyalokuttaraguṇehi thomanā hoti, kimaṅgaṃ pana ariyasaṅghassāti.

    കുസലത്ഥികാനം ജനാനം പുഞ്ഞസ്സ വുദ്ധിയാ ഖേത്തസദിസത്താ ഖേത്തന്തി ആഹ ‘‘ഖേത്തം ജനാനം കുസലത്ഥികാന’’ന്തി. ഖിത്തം ബീജം മഹപ്ഫലഭാവകരണേന തായതീതി ഹി ഖേത്തം, പുബ്ബണ്ണാപരണ്ണവിരുഹനഭൂമി, തംസദിസത്താ അരിയസങ്ഘോപി ‘‘ഖേത്ത’’ന്തി വുച്ചതി. ഇമിനാ അരിയസങ്ഘസ്സ അനുത്തരപുഞ്ഞക്ഖേത്തഭാവം ദീപേതി. ‘‘അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ലോകസ്സാ’’തി ഹി വുത്തം. ന്തി പുബ്ബേ ‘‘യോ’’തി അനിയമേന വുത്തസ്സ നിയമവചനം. അരിയസങ്ഘന്തി ഏത്ഥ ആരകത്താ കിലേസേഹി, അനയേ ന ഇരിയനതോ, അയേ ച ഇരിയനതോ അരിയാ നിരുത്തിനയേന. അഥ വാ സദേവകേന ലോകേന സരണന്തി അരണീയതോ ഉപഗന്തബ്ബതോ ഉപഗതാനഞ്ച തദത്ഥസിദ്ധിതോ അരിയാ. അരിയാനം സങ്ഘോ സമൂഹോതി അരിയസങ്ഘോ. അഥ വാ അരിയോ ച സോ യഥാവുത്തനയേന സങ്ഘോ ച ദിട്ഠിസീലസാമഞ്ഞേന സംഹതഭാവതോതി അരിയസങ്ഘോ, അട്ഠ അരിയപുഗ്ഗലാ. തം അരിയസങ്ഘം. ഭഗവതോ അപരഭാഗേ ബുദ്ധധമ്മരതനാനമ്പി സമധിഗമോ സങ്ഘരതനാധീനോതി അരിയസങ്ഘസ്സ ബഹൂപകാരതം ദസ്സേതും ഇധേവ ‘‘സിരസാ നമാമീ’’തി വുത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം.

    Kusalatthikānaṃ janānaṃ puññassa vuddhiyā khettasadisattā khettanti āha ‘‘khettaṃ janānaṃ kusalatthikāna’’nti. Khittaṃ bījaṃ mahapphalabhāvakaraṇena tāyatīti hi khettaṃ, pubbaṇṇāparaṇṇaviruhanabhūmi, taṃsadisattā ariyasaṅghopi ‘‘khetta’’nti vuccati. Iminā ariyasaṅghassa anuttarapuññakkhettabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti hi vuttaṃ. Tanti pubbe ‘‘yo’’ti aniyamena vuttassa niyamavacanaṃ. Ariyasaṅghanti ettha ārakattā kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyā niruttinayena. Atha vā sadevakena lokena saraṇanti araṇīyato upagantabbato upagatānañca tadatthasiddhito ariyā. Ariyānaṃ saṅgho samūhoti ariyasaṅgho. Atha vā ariyo ca so yathāvuttanayena saṅgho ca diṭṭhisīlasāmaññena saṃhatabhāvatoti ariyasaṅgho, aṭṭha ariyapuggalā. Taṃ ariyasaṅghaṃ. Bhagavato aparabhāge buddhadhammaratanānampi samadhigamo saṅgharatanādhīnoti ariyasaṅghassa bahūpakārataṃ dassetuṃ idheva ‘‘sirasā namāmī’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ഏവം ഗാഥാത്തയേന സങ്ഖേപതോ സകലഗുണസംകിത്തനമുഖേന രതനത്തയസ്സ പണാമം കത്വാ ഇദാനി തം നിപച്ചകാരം യഥാധിപ്പേതേ പയോജനേ പരിണാമേന്തോ ആഹ ‘‘ഇച്ചേവ’’മിച്ചാദി. ഇച്ചേവം യഥാവുത്തനയേന അച്ചന്തം ഏകന്തേന നമസ്സനേയ്യം നമസ്സിതബ്ബം രതനത്തയം നമസ്സമാനോ കായവാചാചിത്തേഹി വന്ദമാനോ അഹം വിപുലം യം പുഞ്ഞാഭിസന്ദം അലത്ഥന്തി സമ്ബന്ധോ. തത്ഥ ബുദ്ധാദയോ രതിജനനട്ഠേന രതനം. തേസഞ്ഹി ‘‘ഇതിപി സോ ഭഗവാ’’തിആദിനാ യഥാഭൂതഗുണേ ആവജ്ജേന്തസ്സ അമതാധിഗമഹേതുഭൂതം അനപ്പകം പീതിപാമോജ്ജം ഉപ്പജ്ജതി. യഥാഹ –

    Evaṃ gāthāttayena saṅkhepato sakalaguṇasaṃkittanamukhena ratanattayassa paṇāmaṃ katvā idāni taṃ nipaccakāraṃ yathādhippete payojane pariṇāmento āha ‘‘icceva’’miccādi. Iccevaṃ yathāvuttanayena accantaṃ ekantena namassaneyyaṃ namassitabbaṃ ratanattayaṃ namassamāno kāyavācācittehi vandamāno ahaṃ vipulaṃ yaṃ puññābhisandaṃ alatthanti sambandho. Tattha buddhādayo ratijananaṭṭhena ratanaṃ. Tesañhi ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā yathābhūtaguṇe āvajjentassa amatādhigamahetubhūtaṃ anappakaṃ pītipāmojjaṃ uppajjati. Yathāha –

    ‘‘യസ്മിം, മഹാനാമ, സമയേ അരിയസാവകോ തഥാഗതം അനുസ്സരതി, നേവസ്സ തസ്മിം സമയേ രാഗപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ന ദോസപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ന മോഹപരിയുട്ഠിതം ചിത്തം ഹോതി, ഉജുഗതമേവസ്സ തസ്മിം സമയേ ചിത്തം ഹോതി, ഉജുഗതചിത്തോ ഖോ പന, മഹാനാമ, അരിയസാവകോ ലഭതി അത്ഥവേദം, ലഭതി ധമ്മവേദം, ലഭതി ധമ്മൂപസംഹിതം പാമോജ്ജം, പമുദിതസ്സ പീതി ജായതീ’’തിആദി (അ॰ നി॰ ൧൧.൧൧).

    ‘‘Yasmiṃ, mahānāma, samaye ariyasāvako tathāgataṃ anussarati, nevassa tasmiṃ samaye rāgapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na dosapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, na mohapariyuṭṭhitaṃ cittaṃ hoti, ujugatamevassa tasmiṃ samaye cittaṃ hoti, ujugatacitto kho pana, mahānāma, ariyasāvako labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojjaṃ, pamuditassa pīti jāyatī’’tiādi (a. ni. 11.11).

    ചിത്തീകതാദിഭാവോ വാ രതനട്ഠോ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Cittīkatādibhāvo vā ratanaṭṭho. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ചിത്തീകതം മഹഗ്ഘഞ്ച, അതുലം ദുല്ലഭദസ്സനം;

    ‘‘Cittīkataṃ mahagghañca, atulaṃ dullabhadassanaṃ;

    അനോമസത്തപരിഭോഗം, രതനം തേന വുച്ചതീ’’തി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൩);

    Anomasattaparibhogaṃ, ratanaṃ tena vuccatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.33);

    ചിത്തീകതഭാവാദയോ ച അനഞ്ഞസാധാരണാ ബുദ്ധാദീസുയേവ ലബ്ഭന്തീതി.

    Cittīkatabhāvādayo ca anaññasādhāraṇā buddhādīsuyeva labbhantīti.

    ‘‘പുഞ്ഞാഭിസന്ദന്തി പുഞ്ഞരാസിം പുഞ്ഞപ്പവത്തം വാ’’തി മഹാഗണ്ഠിപദേ വുത്തം. മജ്ഝിമഗണ്ഠിപദേ പന ചൂളഗണ്ഠിപദേ ച ‘‘പുഞ്ഞാഭിസന്ദന്തി പുഞ്ഞാഭിനിസംസ’’ന്തിപി അത്ഥോ വുത്തോ. പുഞ്ഞാഭിസന്ദന്തി പുഞ്ഞനദിം, പുഞ്ഞപ്പവാഹന്തി ഏവം പനേത്ഥ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. അവിച്ഛേദേന പവത്തിയമാനഞ്ഹി പുഞ്ഞം അഭിസന്ദനട്ഠേന ‘‘പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ’’തി വുച്ചതി. തേനേവ സാരത്ഥപകാസിനിയാ സംയുത്തനികായട്ഠകഥായ (സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൩.൫.൧൦൨൭) –

    ‘‘Puññābhisandanti puññarāsiṃ puññappavattaṃ vā’’ti mahāgaṇṭhipade vuttaṃ. Majjhimagaṇṭhipade pana cūḷagaṇṭhipade ca ‘‘puññābhisandanti puññābhinisaṃsa’’ntipi attho vutto. Puññābhisandanti puññanadiṃ, puññappavāhanti evaṃ panettha attho veditabbo. Avicchedena pavattiyamānañhi puññaṃ abhisandanaṭṭhena ‘‘puññābhisando’’ti vuccati. Teneva sāratthapakāsiniyā saṃyuttanikāyaṭṭhakathāya (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.1027) –

    ‘‘ചത്താരോമേ, ഭിക്ഖവേ, പുഞ്ഞാഭിസന്ദാ കുസലാഭിസന്ദാ സുഖസ്സാഹാരാ. കതമേ ചത്താരോ? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, അരിയസാവകോ ബുദ്ധേ അവേച്ചപ്പസാദേന സമന്നാഗതോ ഹോതി ‘ഇതിപി സോ ഭഗവാ…പേ॰… ബുദ്ധോ ഭഗവാ’തി, അയം പഠമോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ കുസലാഭിസന്ദോ സുഖസ്സാഹാരോ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൨൭) –

    ‘‘Cattārome, bhikkhave, puññābhisandā kusalābhisandā sukhassāhārā. Katame cattāro? Idha, bhikkhave, ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti ‘itipi so bhagavā…pe… buddho bhagavā’ti, ayaṃ paṭhamo puññābhisando kusalābhisando sukhassāhāro’’ti (saṃ. ni. 5.1027) –

    ഏവമാദികായ പാളിയാ അത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘പുഞ്ഞാഭിസന്ദാ കുസലാഭിസന്ദാതി പുഞ്ഞനദിയോ കുസലനദിയോ’’തി വുത്തം. യം പന ഗണ്ഠിപദേ വുത്തം ‘‘പുഞ്ഞാഭിസന്ദന്തി പുഞ്ഞഫല’’ന്തി, തം ന സുന്ദരം . ന ഹി രതനത്തയം നമസ്സമാനോ തസ്മിം ഖണേ പുഞ്ഞഫലം അലത്ഥ, കിന്തു അനപ്പകം പുഞ്ഞരാസിം തദാ അലഭി, തസ്സ ച ഫലം പരലോകഭാഗീ, ദിട്ഠധമ്മേ തു അന്തരായവിഘാതോ തസ്സ ച പുഞ്ഞസ്സ ആനിസംസമത്തകം, ‘‘തസ്സാനുഭാവേന ഹതന്തരായോ’’തി ച വുത്തം, ന ച പുഞ്ഞഫലേ അനുപ്പന്നേ തസ്സാനുഭാവേന ഹതന്തരായഭാവോ ന സിജ്ഝതി, ന ചേതം തസ്മിംയേവ ഖണേ ദിട്ഠധമ്മവേദനീയം അഹോസി. തസ്മാ തസ്സ മഹതോ പുഞ്ഞപ്പവാഹസ്സ ആനുഭാവേന ഹതന്തരായോതി അയമേവ അത്ഥോ യുജ്ജതി. അഥാപി പണാമകിരിയായ ജനിതത്താ പുഞ്ഞമേവ പുഞ്ഞഫലന്തി തസ്സാധിപ്പായോ സിയാ, ഏവം സതി യുജ്ജേയ്യ. സോ ച പുഞ്ഞപ്പവാഹോ ന അപ്പമത്തകോ, അഥ ഖോ മഹന്തോയേവാതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘വിപുല’’ന്തി, മഹന്തം അനപ്പകന്തി വുത്തം ഹോതി. അലത്ഥന്തി അലഭിം, പാപുണിന്തി അത്ഥോ.

    Evamādikāya pāḷiyā atthaṃ dassento ‘‘puññābhisandā kusalābhisandāti puññanadiyo kusalanadiyo’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘puññābhisandanti puññaphala’’nti, taṃ na sundaraṃ . Na hi ratanattayaṃ namassamāno tasmiṃ khaṇe puññaphalaṃ alattha, kintu anappakaṃ puññarāsiṃ tadā alabhi, tassa ca phalaṃ paralokabhāgī, diṭṭhadhamme tu antarāyavighāto tassa ca puññassa ānisaṃsamattakaṃ, ‘‘tassānubhāvena hatantarāyo’’ti ca vuttaṃ, na ca puññaphale anuppanne tassānubhāvena hatantarāyabhāvo na sijjhati, na cetaṃ tasmiṃyeva khaṇe diṭṭhadhammavedanīyaṃ ahosi. Tasmā tassa mahato puññappavāhassa ānubhāvena hatantarāyoti ayameva attho yujjati. Athāpi paṇāmakiriyāya janitattā puññameva puññaphalanti tassādhippāyo siyā, evaṃ sati yujjeyya. So ca puññappavāho na appamattako, atha kho mahantoyevāti dassento āha ‘‘vipula’’nti, mahantaṃ anappakanti vuttaṃ hoti. Alatthanti alabhiṃ, pāpuṇinti attho.

    തസ്സാനുഭാവേനാതി തസ്സ യഥാവുത്തസ്സ പുഞ്ഞപ്പവാഹസ്സ ആനുഭാവേന ബലേന. ഹതന്തരായോതി തംതംസമ്പത്തിയാ വിബന്ധനവസേന സത്തസന്താനസ്സ അന്തരേ വേമജ്ഝേ ഏതി ആഗച്ഛതീതി അന്തരായോ, ദിട്ഠധമ്മികാദിഅനത്ഥോ. പണാമപയോജനേ വുത്തവിധിനാ ഹതോ വിദ്ധസ്തോ അന്തരായോ ഉപദ്ദവോ അസ്സാതി ഹതന്തരായോ. അസ്സ ‘‘വണ്ണയിസ്സം വിനയ’’ന്തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ, ഹതന്തരായോ ഹുത്വാ വിനയം വണ്ണയിസ്സന്തി വുത്തം ഹോതി. ഏതേന തസ്സ പുഞ്ഞപ്പവാഹസ്സ അത്തനോ പസാദസമ്പത്തിയാ രതനത്തയസ്സ ച ഖേത്തഭാവസമ്പത്തിയാ അത്ഥസംവണ്ണനായ ഉപഘാതകഉപദ്ദവാനം ഹനനേ സമത്ഥതം ദീപേതി.

    Tassānubhāvenāti tassa yathāvuttassa puññappavāhassa ānubhāvena balena. Hatantarāyoti taṃtaṃsampattiyā vibandhanavasena sattasantānassa antare vemajjhe eti āgacchatīti antarāyo, diṭṭhadhammikādianattho. Paṇāmapayojane vuttavidhinā hato viddhasto antarāyo upaddavo assāti hatantarāyo. Assa ‘‘vaṇṇayissaṃ vinaya’’nti iminā sambandho, hatantarāyo hutvā vinayaṃ vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Etena tassa puññappavāhassa attano pasādasampattiyā ratanattayassa ca khettabhāvasampattiyā atthasaṃvaṇṇanāya upaghātakaupaddavānaṃ hanane samatthataṃ dīpeti.

    ഏവം രതനത്തയസ്സ നിപച്ചകാരകരണേ പയോജനം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി യസ്സ വിനയപിടകസ്സ അത്ഥം സംവണ്ണേതുകാമോ, തസ്സ താവ ഭഗവതോ സാസനസ്സ മൂലപതിട്ഠാനഭാവം ദസ്സേത്വാ തമ്പി ഥോമേന്തോ ആഹ ‘‘യസ്മിം ഠിതേ’’തിആദി. അട്ഠിതസ്സ സുസണ്ഠിതസ്സ ഭഗവതോ സാസനം യസ്മിം ഠിതേ പതിട്ഠിതം ഹോതീതി യോജേതബ്ബം. തത്ഥ യസ്മിന്തി യസ്മിം വിനയപിടകേ. ഠിതേതി പാളിതോ ച അത്ഥതോ ച അനൂനം ഹുത്വാ ലജ്ജീപുഗ്ഗലേസു പവത്തനട്ഠേന ഠിതേതി അത്ഥോ. സാസനന്തി അധിസീലഅധിചിത്തഅധിപഞ്ഞാസങ്ഖാതസിക്ഖത്തയസങ്ഗഹിതം സാസനം. അട്ഠിതസ്സാതി കാമസുഖല്ലികത്തകിലമഥാനുയോഗസങ്ഖാതേ അന്തദ്വയേ അട്ഠിതസ്സാതി അത്ഥോ. ‘‘അപ്പതിട്ഠം ഖ്വാഹം, ആവുസോ, അനായൂഹം ഓഘമതരി’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൧) ഹി വുത്തം. അയഞ്ചത്ഥോ തീസുപി സീഹളഗണ്ഠിപദേസു വുത്തോയേവ. ഗണ്ഠിപദേ പന ‘‘അട്ഠിതസ്സാതി പരിനിബ്ബുതസ്സപി ഭഗവതോ’’തി വുത്തം.

    Evaṃ ratanattayassa nipaccakārakaraṇe payojanaṃ dassetvā idāni yassa vinayapiṭakassa atthaṃ saṃvaṇṇetukāmo, tassa tāva bhagavato sāsanassa mūlapatiṭṭhānabhāvaṃ dassetvā tampi thomento āha ‘‘yasmiṃ ṭhite’’tiādi. Aṭṭhitassa susaṇṭhitassa bhagavato sāsanaṃ yasmiṃ ṭhite patiṭṭhitaṃ hotīti yojetabbaṃ. Tattha yasminti yasmiṃ vinayapiṭake. Ṭhiteti pāḷito ca atthato ca anūnaṃ hutvā lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena ṭhiteti attho. Sāsananti adhisīlaadhicittaadhipaññāsaṅkhātasikkhattayasaṅgahitaṃ sāsanaṃ. Aṭṭhitassāti kāmasukhallikattakilamathānuyogasaṅkhāte antadvaye aṭṭhitassāti attho. ‘‘Appatiṭṭhaṃ khvāhaṃ, āvuso, anāyūhaṃ oghamatari’’nti (saṃ. ni. 1.1) hi vuttaṃ. Ayañcattho tīsupi sīhaḷagaṇṭhipadesu vuttoyeva. Gaṇṭhipade pana ‘‘aṭṭhitassāti parinibbutassapi bhagavato’’ti vuttaṃ.

    പതിട്ഠിതം ഹോതീതി തേസുയേവ ലജ്ജീപുഗ്ഗലേസു പവത്തനട്ഠേന പതിട്ഠിതം ഹോതി. സുസണ്ഠിതസ്സാതി ഏത്ഥ താവ തീസുപി ഗണ്ഠിപദേസു ഇദം വുത്തം ‘‘ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണഅസീതിഅനുബ്യഞ്ജനേഹി സമന്നാഗമനവസേന സുസണ്ഠാനസ്സാതി അത്ഥോ. അനേന അസ്സ രൂപകായസമ്പത്തിം നിദസ്സേതീ’’തി. ഗണ്ഠിപദേ പന ‘‘യഥാഠാനേ പതിട്ഠിതേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതത്താ രൂപകായേന സുസണ്ഠിതോ, കായവങ്കാദിരഹിതത്താ താദിലക്ഖണസമന്നാഗതത്താ ച നാമകായേനപീ’’തി വുത്തം. കേനചി പന ‘‘ചതുബ്രഹ്മവിഹാരവസേന സത്തേസു സുട്ഠു സമ്മാ ച ഠിതസ്സാതി അത്ഥവസേന വാ സുസണ്ഠിതസ്സ. സുസണ്ഠിതത്താ ഹേസ കേവലം സത്താനം ദുക്ഖം അപനേതുകാമോ ഹിതം ഉപസംഹരിതുകാമോ സമ്പത്തിയാ ച പമുദിതോ അപക്ഖപതിതോ ച ഹുത്വാ വിനയം ദേസേതി. തസ്മാ ഇമസ്മിം വിനയസംവണ്ണനാധികാരേ സാരുപ്പായ ഥുതിയാ ഥോമേന്തോ ആഹ ‘സുസണ്ഠിതസ്സാ’’’തി വത്വാ ‘‘ഗണ്ഠിപദേസു വുത്തത്ഥോ അധിപ്പേതാധികാരാനുരൂപോ ന ഹോതീ’’തി വുത്തം. അയം പനേത്ഥ അമ്ഹാകം ഖന്തി – യഥാവുത്തകാമസുഖല്ലികാദിഅന്തദ്വയേ അട്ഠിതത്തായേവ മജ്ഝിമായ പടിപദായ സമ്മാ ഠിതത്താ സുസണ്ഠിതസ്സാതി ഏവമത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോതി. ഏവഞ്ഹി സതി ആരമ്ഭാനുരൂപഥോമനാ കതാ ഹോതി യഥാവുത്തഅന്തദ്വയം വിവജ്ജേത്വാ മജ്ഝിമായ പടിപദായ വിനയപഞ്ഞത്തിയായേവ യേഭുയ്യേന പകാസനതോ.

    Patiṭṭhitaṃ hotīti tesuyeva lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena patiṭṭhitaṃ hoti. Susaṇṭhitassāti ettha tāva tīsupi gaṇṭhipadesu idaṃ vuttaṃ ‘‘dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanehi samannāgamanavasena susaṇṭhānassāti attho. Anena assa rūpakāyasampattiṃ nidassetī’’ti. Gaṇṭhipade pana ‘‘yathāṭhāne patiṭṭhitehi lakkhaṇehi samannāgatattā rūpakāyena susaṇṭhito, kāyavaṅkādirahitattā tādilakkhaṇasamannāgatattā ca nāmakāyenapī’’ti vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘catubrahmavihāravasena sattesu suṭṭhu sammā ca ṭhitassāti atthavasena vā susaṇṭhitassa. Susaṇṭhitattā hesa kevalaṃ sattānaṃ dukkhaṃ apanetukāmo hitaṃ upasaṃharitukāmo sampattiyā ca pamudito apakkhapatito ca hutvā vinayaṃ deseti. Tasmā imasmiṃ vinayasaṃvaṇṇanādhikāre sāruppāya thutiyā thomento āha ‘susaṇṭhitassā’’’ti vatvā ‘‘gaṇṭhipadesu vuttattho adhippetādhikārānurūpo na hotī’’ti vuttaṃ. Ayaṃ panettha amhākaṃ khanti – yathāvuttakāmasukhallikādiantadvaye aṭṭhitattāyeva majjhimāya paṭipadāya sammā ṭhitattā susaṇṭhitassāti evamattho gahetabboti. Evañhi sati ārambhānurūpathomanā katā hoti yathāvuttaantadvayaṃ vivajjetvā majjhimāya paṭipadāya vinayapaññattiyāyeva yebhuyyena pakāsanato.

    ന്തി പുബ്ബേ ‘‘യസ്മി’’ന്തി അനിയമേത്വാ വുത്തസ്സ നിയമവചനം, തസ്സ ‘‘വിനയ’’ന്തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. അസമ്മിസ്സന്തി ഭാവനപുംസകനിദ്ദേസോ, നികായന്തരലദ്ധീഹി അസമ്മിസ്സം കത്വാ അനാകുലം കത്വാ വണ്ണയിസ്സന്തി വുത്തം ഹോതി. സിക്ഖാപദപഞ്ഞത്തിയാ അനുരൂപസ്സ കാലമത്തസ്സപി ധമ്മസേനാപതിസാരിപുത്തത്ഥേരസദിസേനപി ദുവിഞ്ഞേയ്യഭാവതോ കേവലം ബുദ്ധവിസയം വിനയപിടകം അത്തനോ ബലേന വണ്ണയിസ്സാമീതി വചനമത്തമ്പി അഞ്ഞേഹി വത്തുമസക്കുണേയ്യത്താ ‘‘നിസ്സായ പുബ്ബാചരിയാനുഭാവ’’ന്തി ആഹ. പുബ്ബാചരിയാനുഭാവോ നാമ അത്ഥതോ പുബ്ബാചരിയേഹി സംവണ്ണിതാ അട്ഠകഥാ, തതോയേവ ച ‘‘പുബ്ബാചരിയാനുഭാവോ അട്ഠകഥാ’’തി സബ്ബത്ഥ ഗണ്ഠിപദേസു വുത്തം. തസ്മാ പുബ്ബാചരിയേഹി സംവണ്ണിതം അട്ഠകഥം നിസ്സായ വണ്ണയിസ്സം, ന അത്തനോയേവ ബലം നിസ്സായാതി വുത്തം ഹോതി.

    Tanti pubbe ‘‘yasmi’’nti aniyametvā vuttassa niyamavacanaṃ, tassa ‘‘vinaya’’nti iminā sambandho. Asammissanti bhāvanapuṃsakaniddeso, nikāyantaraladdhīhi asammissaṃ katvā anākulaṃ katvā vaṇṇayissanti vuttaṃ hoti. Sikkhāpadapaññattiyā anurūpassa kālamattassapi dhammasenāpatisāriputtattherasadisenapi duviññeyyabhāvato kevalaṃ buddhavisayaṃ vinayapiṭakaṃ attano balena vaṇṇayissāmīti vacanamattampi aññehi vattumasakkuṇeyyattā ‘‘nissāya pubbācariyānubhāva’’nti āha. Pubbācariyānubhāvo nāma atthato pubbācariyehi saṃvaṇṇitā aṭṭhakathā, tatoyeva ca ‘‘pubbācariyānubhāvo aṭṭhakathā’’ti sabbattha gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Tasmā pubbācariyehi saṃvaṇṇitaṃ aṭṭhakathaṃ nissāya vaṇṇayissaṃ, na attanoyeva balaṃ nissāyāti vuttaṃ hoti.

    അഥ ‘‘പോരാണട്ഠകഥാസു വിജ്ജമാനാസു പുന വിനയസംവണ്ണനായ കിം പയോജന’’ന്തി യോ വദേയ്യ, തസ്സ പോരാണട്ഠകഥായ അനൂനഭാവം അത്തനോ ച സംവണ്ണനായ പയോജനം ദസ്സേന്തോ ‘‘കാമഞ്ചാ’’തിആദിമാഹ. കാമന്തി ഏകന്തേന, യഥിച്ഛകം വാ, സബ്ബസോതി വുത്തം ഹോതി, തസ്സ ‘‘സംവണ്ണിതോ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. കാമം സംവണ്ണിതോയേവ, നോ ന സംവണ്ണിതോതി അത്ഥോ. കേഹി പന സോ വിനയോ സംവണ്ണിതോതി ആഹ ‘‘പുബ്ബാചരിയാസഭേഹീ’’തി. മഹാകസ്സപത്ഥേരാദയോ പുബ്ബാചരിയാ ഏവ അകമ്പിയട്ഠേന ഉത്തമട്ഠേന ച ആസഭാ, തേഹി പുബ്ബാചരിയാസഭേഹീതി വുത്തം ഹോതി. കീദിസാ പനേതേ പുബ്ബാചരിയാതി ആഹ ‘‘ഞാണമ്ബൂ’’തിആദി. അഗ്ഗമഗ്ഗഞാണസങ്ഖാതേന അമ്ബുനാ സലിലേന നിദ്ധോതാനി നിസ്സേസതോ ആയതിം അനുപ്പത്തിധമ്മതാപാദനേന ധോതാനി വിക്ഖാലിതാനി വിസോധിതാനി രാഗാദീനി തീണി മലാനി കാമാസവാദയോ ച ചത്താരോ ആസവാ യേഹി തേ ഞാണമ്ബുനിദ്ധാതമലാസവാ, തേഹീതി അത്ഥോ. ഇമിനാ ച ന കേവലം ഏതേസു ആചരിയഭാവോയേവ, അഥ ഖോ രാഗാദിമലരഹിതാ ഖീണാസവാ വിസുദ്ധസത്താ ഏതേതി ദസ്സേതി.

    Atha ‘‘porāṇaṭṭhakathāsu vijjamānāsu puna vinayasaṃvaṇṇanāya kiṃ payojana’’nti yo vadeyya, tassa porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ attano ca saṃvaṇṇanāya payojanaṃ dassento ‘‘kāmañcā’’tiādimāha. Kāmanti ekantena, yathicchakaṃ vā, sabbasoti vuttaṃ hoti, tassa ‘‘saṃvaṇṇito’’ti iminā sambandho. Kāmaṃ saṃvaṇṇitoyeva, no na saṃvaṇṇitoti attho. Kehi pana so vinayo saṃvaṇṇitoti āha ‘‘pubbācariyāsabhehī’’ti. Mahākassapattherādayo pubbācariyā eva akampiyaṭṭhena uttamaṭṭhena ca āsabhā, tehi pubbācariyāsabhehīti vuttaṃ hoti. Kīdisā panete pubbācariyāti āha ‘‘ñāṇambū’’tiādi. Aggamaggañāṇasaṅkhātena ambunā salilena niddhotāni nissesato āyatiṃ anuppattidhammatāpādanena dhotāni vikkhālitāni visodhitāni rāgādīni tīṇi malāni kāmāsavādayo ca cattāro āsavā yehi te ñāṇambuniddhātamalāsavā, tehīti attho. Iminā ca na kevalaṃ etesu ācariyabhāvoyeva, atha kho rāgādimalarahitā khīṇāsavā visuddhasattā eteti dasseti.

    ഖീണാസവഭാവേപി ന ഏതേ സുക്ഖവിപസ്സകാ, അഥ ഖോ ഏവരൂപേഹിപി ആനുഭാവേഹി സമന്നാഗതാതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘വിസുദ്ധവിജ്ജാപടിസമ്ഭിദേഹീ’’തി. വിസുദ്ധാ അച്ചന്തപരിസുദ്ധാ വിജ്ജാ ചതസ്സോ ച പടിസമ്ഭിദാ യേസം തേ വിസുദ്ധവിജ്ജാപടിസമ്ഭിദാ, തേഹി. ഏകദേസേന പടിസമ്ഭിദം അപ്പത്താനം അരിയാനമേവ അഭാവതോ ഏതേഹി അധിഗതപടിസമ്ഭിദാ പടുതരലദ്ധപ്പഭേദാതി ദസ്സേതും വിസുദ്ധഗ്ഗഹണം കതം. വിജ്ജാതി തിസ്സോ വിജ്ജാ, അട്ഠ വിജ്ജാ വാ. തത്ഥ ദിബ്ബചക്ഖുഞാണം പുബ്ബേനിവാസഞാണം ആസവക്ഖയഞാണഞ്ചാതി ഇമാ തിസ്സോ വിജ്ജാ. അട്ഠ വിജ്ജാ പന –

    Khīṇāsavabhāvepi na ete sukkhavipassakā, atha kho evarūpehipi ānubhāvehi samannāgatāti dassento āha ‘‘visuddhavijjāpaṭisambhidehī’’ti. Visuddhā accantaparisuddhā vijjā catasso ca paṭisambhidā yesaṃ te visuddhavijjāpaṭisambhidā, tehi. Ekadesena paṭisambhidaṃ appattānaṃ ariyānameva abhāvato etehi adhigatapaṭisambhidā paṭutaraladdhappabhedāti dassetuṃ visuddhaggahaṇaṃ kataṃ. Vijjāti tisso vijjā, aṭṭha vijjā vā. Tattha dibbacakkhuñāṇaṃ pubbenivāsañāṇaṃ āsavakkhayañāṇañcāti imā tisso vijjā. Aṭṭha vijjā pana –

    ‘‘വിപസ്സനാഞാണമനോമയിദ്ധി ,

    ‘‘Vipassanāñāṇamanomayiddhi ,

    ഇദ്ധിപ്പഭേദോപി ച ദിബ്ബസോതം;

    Iddhippabhedopi ca dibbasotaṃ;

    പരസ്സ ചേതോപരിയായഞാണം,

    Parassa cetopariyāyañāṇaṃ,

    പുബ്ബേനിവാസാനുഗതഞ്ച ഞാണം;

    Pubbenivāsānugatañca ñāṇaṃ;

    ദിബ്ബഞ്ച ചക്ഖാസവസങ്ഖയോ ച,

    Dibbañca cakkhāsavasaṅkhayo ca,

    ഏതാനി ഞാണാനി ഇധട്ഠ വിജ്ജാ’’തി. –

    Etāni ñāṇāni idhaṭṭha vijjā’’ti. –

    ഏവം വിപസ്സനാഞാണമനോമയിദ്ധീഹി സദ്ധിം പരിഗ്ഗഹിതാ ഛ അഭിഞ്ഞായേവ. അത്ഥപടിസമ്ഭിദാ ധമ്മപടിസമ്ഭിദാ നിരുത്തിപടിസമ്ഭിദാ പടിഭാനപടിസമ്ഭിദാതി ചതസ്സോ പടിസമ്ഭിദാ. തത്ഥ സങ്ഖേപതോ ഹേതുഫലേ ഞാണം അത്ഥപടിസമ്ഭിദാ, ഹേതുമ്ഹി ഞാണം ധമ്മപടിസമ്ഭിദാ, ഹേതുഹേതുഫലാനുരൂപം വോഹാരേസു ഞാണം നിരുത്തിപടിസമ്ഭിദാ, ഇദം ഞാണം ഇമമത്ഥം ജോതയതീതി ഇമിനാ ആകാരേന ഹേട്ഠാ വുത്തേസു തീസു ഞാണേസു പവത്തഞാണം പടിഭാനപടിസമ്ഭിദാ. ഏതാസം പന വിത്ഥാരകഥാ അതിപപഞ്ചഭാവതോ ഇധ ന വുച്ചതി. പടിസമ്ഭിദാപ്പത്താനം സദ്ധമ്മേസു ഛേകഭാവതോ ആഹ ‘‘സദ്ധമ്മസംവണ്ണനകോവിദേഹീ’’തി. ‘‘പടിസമ്ഭിദാപ്പത്താനമ്പി ധമ്മേസു അഭിയോഗവസേന വിസേസോ ഹോതീതി ലദ്ധപടിസമ്ഭിദാസു സാതിസയതം ദസ്സേതും ആഹാ’’തിപി വദന്തി. സദ്ധമ്മസംവണ്ണനകോവിദേഹീതി പിടകത്തയസങ്ഖാതസ്സ സദ്ധമ്മസ്സ സംവണ്ണനേ സബ്ബസോ അത്ഥപ്പകാസനേ കോവിദേഹി ഛേകേഹി, കുസലേഹീതി അത്ഥോ.

    Evaṃ vipassanāñāṇamanomayiddhīhi saddhiṃ pariggahitā cha abhiññāyeva. Atthapaṭisambhidā dhammapaṭisambhidā niruttipaṭisambhidā paṭibhānapaṭisambhidāti catasso paṭisambhidā. Tattha saṅkhepato hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā, hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā, hetuhetuphalānurūpaṃ vohāresu ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā, idaṃ ñāṇaṃ imamatthaṃ jotayatīti iminā ākārena heṭṭhā vuttesu tīsu ñāṇesu pavattañāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Etāsaṃ pana vitthārakathā atipapañcabhāvato idha na vuccati. Paṭisambhidāppattānaṃ saddhammesu chekabhāvato āha ‘‘saddhammasaṃvaṇṇanakovidehī’’ti. ‘‘Paṭisambhidāppattānampi dhammesu abhiyogavasena viseso hotīti laddhapaṭisambhidāsu sātisayataṃ dassetuṃ āhā’’tipi vadanti. Saddhammasaṃvaṇṇanakovidehīti piṭakattayasaṅkhātassa saddhammassa saṃvaṇṇane sabbaso atthappakāsane kovidehi chekehi, kusalehīti attho.

    കിലേസജാലം പരിക്ഖാരബാഹുല്ലം വാ സംലിഖതി തനും കരോതീതി സല്ലേഖോ. ഇധ പന ഖീണാസവാധികാരത്താ പരിക്ഖാരബാഹുല്ലസ്സ സല്ലിഖനവസേനേവ അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ, തതോയേവ ച ഗണ്ഠിപദേ ‘‘സല്ലേഖിയേ പരിമിതപരിക്ഖാരവുത്തിയാ’’തി അത്ഥോ വുത്തോ. സല്ലേഖസ്സ ഭാവോ സല്ലേഖിയം, തസ്മിം സല്ലേഖിയേ, സല്ലേഖപടിപത്തിയന്തി വുത്തം ഹോതി. നോസുലഭൂപമേഹീതി അസുലഭൂപമേഹി സല്ലേഖപടിപത്തിയാ അസുകസദിസാതി തേസം ഉപമായ അനുച്ഛവികപുഗ്ഗലാനം ദുല്ലഭത്താ നത്ഥി സുലഭാ ഉപമാ ഏതേസന്തി നോസുലഭൂപമാ. മഹാവിഹാരസ്സാതി ചിത്തലപബ്ബതഅഭയഗിരിസേസനികായദ്വയം പടിക്ഖിപതി. ധജൂപമേഹീതി രഥസ്സ സഞ്ജാനനഹേതുകം രഥേ ബദ്ധധജം വിയ അജാനന്താനം ‘‘അസുകേഹി ച അസുകേഹി ച ഥേരേഹി നിവാസിതോ മഹാവിഹാരോ നാമാ’’തി ഏവം മഹാവിഹാരസ്സ സഞ്ജാനനഹേതുത്താ മഹാവിഹാരസ്സ ധജൂപമേഹി. സംവണ്ണിതോതി സമ്മാ അനൂനം കത്വാ വണ്ണിതോ. സംവണ്ണിതോ അയം വിനയോതി പദച്ഛേദോ കാതബ്ബോ. ചിത്തേഹി നയേഹീതി അനേകപ്പഭേദനയത്താ വിചിത്തേഹി നയേഹി. സമ്ബുദ്ധവരന്വയേഹീതി സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധവരം അനുഗതേഹി, ഭഗവതോ അധിപ്പായാനുഗതേഹി നയേഹീതി വുത്തം ഹോതി. അഥ വാ ബുദ്ധവരം അനുഗതേഹി പുബ്ബാചരിയാസഭേഹീതി സമ്ബന്ധോ കാതബ്ബോ.

    Kilesajālaṃ parikkhārabāhullaṃ vā saṃlikhati tanuṃ karotīti sallekho. Idha pana khīṇāsavādhikārattā parikkhārabāhullassa sallikhanavaseneva attho gahetabbo, tatoyeva ca gaṇṭhipade ‘‘sallekhiye parimitaparikkhāravuttiyā’’ti attho vutto. Sallekhassa bhāvo sallekhiyaṃ, tasmiṃ sallekhiye, sallekhapaṭipattiyanti vuttaṃ hoti. Nosulabhūpamehīti asulabhūpamehi sallekhapaṭipattiyā asukasadisāti tesaṃ upamāya anucchavikapuggalānaṃ dullabhattā natthi sulabhā upamā etesanti nosulabhūpamā. Mahāvihārassāti cittalapabbataabhayagirisesanikāyadvayaṃ paṭikkhipati. Dhajūpamehīti rathassa sañjānanahetukaṃ rathe baddhadhajaṃ viya ajānantānaṃ ‘‘asukehi ca asukehi ca therehi nivāsito mahāvihāro nāmā’’ti evaṃ mahāvihārassa sañjānanahetuttā mahāvihārassa dhajūpamehi. Saṃvaṇṇitoti sammā anūnaṃ katvā vaṇṇito. Saṃvaṇṇito ayaṃ vinayoti padacchedo kātabbo. Cittehi nayehīti anekappabhedanayattā vicittehi nayehi. Sambuddhavaranvayehīti sabbaññubuddhavaraṃ anugatehi, bhagavato adhippāyānugatehi nayehīti vuttaṃ hoti. Atha vā buddhavaraṃ anugatehi pubbācariyāsabhehīti sambandho kātabbo.

    ഏവം പോരാണട്ഠകഥായ അനൂനഭാവം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അത്തനോ സംവണ്ണനായ പയോജനവിസേസം ദസ്സേതും ‘‘സംവണ്ണനാ’’തിആദിമാഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – കിഞ്ചാപി പുബ്ബാചരിയാസഭേഹി യഥാവുത്തഗുണവിസിട്ഠേഹി അയം വിനയോ സബ്ബസോ വണ്ണിതോ, തഥാപി തേസം ഏസാ സംവണ്ണനാ സീഹളദീപവാസീനം ഭാസായ സങ്ഖതത്താ രചിതത്താ ദീപന്തരേ ഭിക്ഖുജനസ്സ സീഹളദീപതോ അഞ്ഞദീപവാസിനോ ഭിക്ഖുഗണസ്സ കിഞ്ചി അത്ഥം പയോജനം യസ്മാ നാഭിസമ്ഭുണാതി ന സമ്പാദേതി ന സാധേതി, തസ്മാ ഇമം സംവണ്ണനം പാളിനയാനുരൂപം കത്വാ ബുദ്ധസിരിത്ഥേരേന അജ്ഝിട്ഠോ ഇദാനി സമാരഭിസ്സന്തി. തത്ഥ സംവണ്ണിയതി അത്ഥോ ഏതായാതി സംവണ്ണനാ, അട്ഠകഥാ. സാ പന ധമ്മസങ്ഗാഹകത്ഥേരേഹി പഠമം തീണി പിടകാനി സങ്ഗായിത്വാ തസ്സ അത്ഥവണ്ണനാനുരൂപേനേവ വാചനാമഗ്ഗം ആരോപിതത്താ തിസ്സോ സങ്ഗീതിയോ ആരുള്ഹോയേവ ബുദ്ധവചനസ്സ അത്ഥസംവണ്ണനാഭൂതോ കഥാമഗ്ഗോ. സോയേവ ച മഹാമഹിന്ദത്ഥേരേന തമ്ബപണ്ണിദീപം ആഭതോ, പച്ഛാ തമ്ബപണ്ണിയേഹി മഹാഥേരേഹി നികായന്തരലദ്ധീഹി സങ്കരപരിഹരണത്ഥം സീഹളഭാസായ ഠപിതോ. തേനാഹ ‘‘സീഹളദീപകേനാ’’തിആദി. സീഹസ്സ ലാനതോ ഗഹണതോ സീഹളോ, സീഹകുമാരോ. തംവംസജാതതായ തമ്ബപണ്ണിദീപേ ഖത്തിയാനം തേസം നിവാസതായ തമ്ബപണ്ണിദീപസ്സപി സീഹളഭാവോ വേദിതബ്ബോ, തസ്മിം സീഹളദീപേ ഭൂതത്താ സീഹളദീപകേന വാക്യേന വചനേന, സീഹളഭാസായാതി വുത്തം ഹോതി.

    Evaṃ porāṇaṭṭhakathāya anūnabhāvaṃ dassetvā idāni attano saṃvaṇṇanāya payojanavisesaṃ dassetuṃ ‘‘saṃvaṇṇanā’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – kiñcāpi pubbācariyāsabhehi yathāvuttaguṇavisiṭṭhehi ayaṃ vinayo sabbaso vaṇṇito, tathāpi tesaṃ esā saṃvaṇṇanā sīhaḷadīpavāsīnaṃ bhāsāya saṅkhatattā racitattā dīpantare bhikkhujanassa sīhaḷadīpato aññadīpavāsino bhikkhugaṇassa kiñci atthaṃ payojanaṃ yasmā nābhisambhuṇāti na sampādeti na sādheti, tasmā imaṃ saṃvaṇṇanaṃ pāḷinayānurūpaṃ katvā buddhasirittherena ajjhiṭṭho idāni samārabhissanti. Tattha saṃvaṇṇiyati attho etāyāti saṃvaṇṇanā, aṭṭhakathā. Sā pana dhammasaṅgāhakattherehi paṭhamaṃ tīṇi piṭakāni saṅgāyitvā tassa atthavaṇṇanānurūpeneva vācanāmaggaṃ āropitattā tisso saṅgītiyo āruḷhoyeva buddhavacanassa atthasaṃvaṇṇanābhūto kathāmaggo. Soyeva ca mahāmahindattherena tambapaṇṇidīpaṃ ābhato, pacchā tambapaṇṇiyehi mahātherehi nikāyantaraladdhīhi saṅkarapariharaṇatthaṃ sīhaḷabhāsāya ṭhapito. Tenāha ‘‘sīhaḷadīpakenā’’tiādi. Sīhassa lānato gahaṇato sīhaḷo, sīhakumāro. Taṃvaṃsajātatāya tambapaṇṇidīpe khattiyānaṃ tesaṃ nivāsatāya tambapaṇṇidīpassapi sīhaḷabhāvo veditabbo, tasmiṃ sīhaḷadīpe bhūtattā sīhaḷadīpakena vākyena vacanena, sīhaḷabhāsāyāti vuttaṃ hoti.

    പാളിനയാനുരൂപന്തി പാളിനയസ്സ അനുരൂപം കത്വാ, മാഗധഭാസായ പരിവത്തിത്വാതി വുത്തം ഹോതി . അജ്ഝേസനന്തി ഗരുട്ഠാനിയം പയിരുപാസിത്വാ ഗരുതരം പയോജനം ഉദ്ദിസ്സ അഭിപത്ഥനാ അജ്ഝേസനാ, തം അജ്ഝേസനം, ആയാചനന്തി അത്ഥോ. തസ്സ ‘‘സമനുസ്സരന്തോ’’തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധോ. കസ്സ അജ്ഝേസനന്തി ആഹ ‘‘ബുദ്ധസിരിവ്ഹയസ്സ ഥേരസ്സാ’’തി. ബുദ്ധസിരീതി അവ്ഹയോ നാമം യസ്സ സോയം ബുദ്ധസിരിവ്ഹയോ, തസ്സ, ഇത്ഥന്നാമസ്സ ഥേരസ്സ അജ്ഝേസനം സമ്മാ ആദരേന സമനുസ്സരന്തോ ഹദയേ ഠപേന്തോതി അത്ഥോ.

    Pāḷinayānurūpanti pāḷinayassa anurūpaṃ katvā, māgadhabhāsāya parivattitvāti vuttaṃ hoti . Ajjhesananti garuṭṭhāniyaṃ payirupāsitvā garutaraṃ payojanaṃ uddissa abhipatthanā ajjhesanā, taṃ ajjhesanaṃ, āyācananti attho. Tassa ‘‘samanussaranto’’ti iminā sambandho. Kassa ajjhesananti āha ‘‘buddhasirivhayassa therassā’’ti. Buddhasirīti avhayo nāmaṃ yassa soyaṃ buddhasirivhayo, tassa, itthannāmassa therassa ajjhesanaṃ sammā ādarena samanussaranto hadaye ṭhapentoti attho.

    ഇദാനി അത്തനോ സംവണ്ണനായ കരണപ്പകാരം ദസ്സേന്തോ ‘‘സംവണ്ണനം തഞ്ചാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തഞ്ച ഇദാനി വുച്ചമാനം സംവണ്ണനം സമാരഭന്തോ സകലായപി മഹാഅട്ഠകഥായ ഇധ ഗഹേതബ്ബതോ മഹാഅട്ഠകഥം തസ്സാ ഇദാനി വുച്ചമാനായ സംവണ്ണനായ സരീരം കത്വാ മഹാപച്ചരിയം യോ വിനിച്ഛയോ വുത്തോ, തഥേവ കുരുന്ദീനാമാദീസു വിസ്സുതാസു അട്ഠകഥാസു യോ വിനിച്ഛയോ വുത്തോ, തതോപി വിനിച്ഛയതോ യുത്തമത്ഥം അപരിച്ചജന്തോ അന്തോഗധത്ഥേരവാദം കത്വാ സംവണ്ണനം സമാരഭിസ്സന്തി പദത്ഥസമ്ബന്ധോ വേദിതബ്ബോ. ഏത്ഥ ച അത്ഥോ കഥിയതി ഏതായാതി അത്ഥകഥാ, സായേവ അട്ഠകഥാ ത്ഥകാരസ്സ ട്ഠകാരം കത്വാ ‘‘ദുക്ഖസ്സ പീളനട്ഠോ’’തിആദീസു (പടി॰ മ॰ ൧.൧൭; ൨.൮) വിയ. മഹാപച്ചരിയന്തി ഏത്ഥ പച്ചരീതി ഉളുമ്പം വുച്ചതി, തസ്മിം നിസീദിത്വാ കതത്താ തമേവ നാമം ജാതം. കുരുന്ദിവല്ലിവിഹാരോ നാമ അത്ഥി, തത്ഥ കതത്താ കുരുന്ദീതി നാമം ജാതന്തി വദന്തി. ആദിസദ്ദേന അന്ധകട്ഠകഥം സങ്ഖേപട്ഠകഥഞ്ച സങ്ഗണ്ഹാതി. വിസ്സുതാസൂതി സബ്ബത്ഥ പത്ഥടാസു, പാകടാസൂതി വുത്തം ഹോതി.

    Idāni attano saṃvaṇṇanāya karaṇappakāraṃ dassento ‘‘saṃvaṇṇanaṃ tañcā’’tiādimāha. Tattha tañca idāni vuccamānaṃ saṃvaṇṇanaṃ samārabhanto sakalāyapi mahāaṭṭhakathāya idha gahetabbato mahāaṭṭhakathaṃ tassā idāni vuccamānāya saṃvaṇṇanāya sarīraṃ katvā mahāpaccariyaṃ yo vinicchayo vutto, tatheva kurundīnāmādīsu vissutāsu aṭṭhakathāsu yo vinicchayo vutto, tatopi vinicchayato yuttamatthaṃ apariccajanto antogadhattheravādaṃ katvā saṃvaṇṇanaṃ samārabhissanti padatthasambandho veditabbo. Ettha ca attho kathiyati etāyāti atthakathā, sāyeva aṭṭhakathā tthakārassa ṭṭhakāraṃ katvā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.17; 2.8) viya. Mahāpaccariyanti ettha paccarīti uḷumpaṃ vuccati, tasmiṃ nisīditvā katattā tameva nāmaṃ jātaṃ. Kurundivallivihāro nāma atthi, tattha katattā kurundīti nāmaṃ jātanti vadanti. Ādisaddena andhakaṭṭhakathaṃ saṅkhepaṭṭhakathañca saṅgaṇhāti. Vissutāsūti sabbattha patthaṭāsu, pākaṭāsūti vuttaṃ hoti.

    യുത്തമത്ഥന്തി ഏത്ഥ താവ മജ്ഝിമഗണ്ഠിപദേ ചൂളഗണ്ഠിപദേ ച ഇദം വുത്തം ‘‘യുത്തമത്ഥന്തി സംവണ്ണേതബ്ബട്ഠാനസ്സ യുത്തമത്ഥം, ന പന തത്ഥ അയുത്തമ്പി അത്ഥീതി വുത്തം ഹോതീ’’തി. മഹാഗണ്ഠിപദേ പനേത്ഥ ന കിഞ്ചി വുത്തം. കേനചി പന ‘‘മഹാഅട്ഠകഥാനയേന വിനയയുത്തിയാ വാ യുത്തമത്ഥ’’ന്തി വുത്തം, തം യുത്തം വിയ ദിസ്സതി മഹാപച്ചരിആദീസുപി കത്ഥചി അയുത്തസ്സാപി അത്ഥസ്സ ഉപരി വിഭാവനതോ. ‘‘അട്ഠകഥംയേവ ഗഹേത്വാ സംവണ്ണനം കരിസ്സാമീ’’തി വുത്തേ അട്ഠകഥാസു വുത്തത്ഥേരവാദാനം ബാഹിരഭാവോ സിയാതി തേപി അന്തോകത്തുകാമോ ‘‘അന്തോഗധഥേരവാദ’’ന്തി ആഹ, ഥേരവാദേപി അന്തോകത്വാതി വുത്തം ഹോതി. സംവണ്ണനന്തി അപരകാലകിരിയായ കമ്മനിദ്ദേസോ. പുബ്ബേ വുത്തം തു ‘‘സംവണ്ണന’’ന്തി വചനം തത്ഥേവ ‘‘സമാരഭന്തോ’’തി പുബ്ബകാലകിരിയായ കമ്മഭാവേന യോജേതബ്ബം. സമ്മാതി വത്തബ്ബേ ഗാഥാബന്ധവസേന രസ്സഭാവോ കതോതി വേദിതബ്ബോ.

    Yuttamatthanti ettha tāva majjhimagaṇṭhipade cūḷagaṇṭhipade ca idaṃ vuttaṃ ‘‘yuttamatthanti saṃvaṇṇetabbaṭṭhānassa yuttamatthaṃ, na pana tattha ayuttampi atthīti vuttaṃ hotī’’ti. Mahāgaṇṭhipade panettha na kiñci vuttaṃ. Kenaci pana ‘‘mahāaṭṭhakathānayena vinayayuttiyā vā yuttamattha’’nti vuttaṃ, taṃ yuttaṃ viya dissati mahāpaccariādīsupi katthaci ayuttassāpi atthassa upari vibhāvanato. ‘‘Aṭṭhakathaṃyeva gahetvā saṃvaṇṇanaṃ karissāmī’’ti vutte aṭṭhakathāsu vuttattheravādānaṃ bāhirabhāvo siyāti tepi antokattukāmo ‘‘antogadhatheravāda’’nti āha, theravādepi antokatvāti vuttaṃ hoti. Saṃvaṇṇananti aparakālakiriyāya kammaniddeso. Pubbe vuttaṃ tu ‘‘saṃvaṇṇana’’nti vacanaṃ tattheva ‘‘samārabhanto’’ti pubbakālakiriyāya kammabhāvena yojetabbaṃ. Sammāti vattabbe gāthābandhavasena rassabhāvo katoti veditabbo.

    ഏവം കരണപ്പകാരം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി സോതൂഹി പടിപജ്ജിതബ്ബവിധിം ദസ്സേന്തോ ‘‘തം മേ’’തിആദിമാഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഇദാനി വുച്ചമാനം തം മമ സംവണ്ണനം ധമ്മപദീപസ്സ തഥാഗതസ്സ ധമ്മം സാസനധമ്മം പാളിധമ്മം വാ സക്കച്ചം പടിമാനയന്താ പൂജേന്താ ഥിരേഹി സീലക്ഖന്ധാദീഹി സമന്നാഗതത്താ ഥേരാ, അചിരപബ്ബജിതത്താ നവാ, തേസം മജ്ഝേ ഭവത്താ മജ്ഝിമാ ച ഭിക്ഖൂ പസന്നചിത്താ യഥാവുത്തനയേന സപ്പയോജനത്താ ഉപരി വക്ഖമാനവിധിനാ പമാണത്താ ച സദ്ദഹിത്വാ പീതിസോമനസ്സയുത്തചിത്താ ഇസ്സാപകതാ അഹുത്വാ നിസാമേന്തു സുണന്തൂതി. തത്ഥ ധമ്മപ്പദീപസ്സാതി ധമ്മോയേവ സത്തസന്താനേസു മോഹന്ധകാരവിധമനതോ പദീപസദിസത്താ പദീപോ അസ്സാതി ധമ്മപദീപോ, ഭഗവാ. തസ്സ ധമ്മപദീപസ്സ.

    Evaṃ karaṇappakāraṃ dassetvā idāni sotūhi paṭipajjitabbavidhiṃ dassento ‘‘taṃ me’’tiādimāha. Idaṃ vuttaṃ hoti – idāni vuccamānaṃ taṃ mama saṃvaṇṇanaṃ dhammapadīpassa tathāgatassa dhammaṃ sāsanadhammaṃ pāḷidhammaṃ vā sakkaccaṃ paṭimānayantā pūjentā thirehi sīlakkhandhādīhi samannāgatattā therā, acirapabbajitattā navā, tesaṃ majjhe bhavattā majjhimā ca bhikkhū pasannacittā yathāvuttanayena sappayojanattā upari vakkhamānavidhinā pamāṇattā ca saddahitvā pītisomanassayuttacittā issāpakatā ahutvā nisāmentu suṇantūti. Tattha dhammappadīpassāti dhammoyeva sattasantānesu mohandhakāravidhamanato padīpasadisattā padīpo assāti dhammapadīpo, bhagavā. Tassa dhammapadīpassa.

    ഇദാനി അത്തനോ സംവണ്ണനായ ആഗമവിസുദ്ധിം ദസ്സേത്വാ പമാണഭാവം ദസ്സേന്തോ ‘‘ബുദ്ധേനാ’’തിആദിമാഹ. യഥേവ ബുദ്ധേന യോ ധമ്മോ ച വിനയോ ച വുത്തോ, സോ തസ്സ ബുദ്ധസ്സ യേഹി പുത്തേഹി ധമ്മസേനാപതിആദീഹി തഥേവ ഞാതോ, തേസം ബുദ്ധപുത്താനം മതിമച്ചജന്താ സീഹളട്ഠകഥാചരിയാ യസ്മാ പുരേ അട്ഠകഥാ അകംസൂതി അയമേത്ഥ സമ്ബന്ധോ. തത്ഥ ധമ്മോതി സുത്താഭിധമ്മേ സങ്ഗണ്ഹാതി, വിനയോതി സകലം വിനയപിടകം. ഏത്താവതാ ച സബ്ബമ്പി ബുദ്ധവചനം നിദ്ദിട്ഠം ഹോതി. സകലഞ്ഹി ബുദ്ധവചനം ധമ്മവിനയവസേന ദുവിധം ഹോതി. വുത്തോതി പാളിതോ ച അത്ഥതോ ച ബുദ്ധേന ഭഗവതാ വുത്തോ. ന ഹി ഭഗവതാ അബ്യാകതം നാമ തന്തിപദം അത്ഥി, സബ്ബേസംയേവ അത്ഥോ കഥിതോ, തസ്മാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേനേവ തിണ്ണം പിടകാനം അത്ഥവണ്ണനാക്കമോപി ഭാസിതോതി ദട്ഠബ്ബം. തത്ഥ തത്ഥ ഭഗവതാ പവത്തിതാ പകിണ്ണകദേസനായേവ ഹി അട്ഠകഥാ. തഥേവ ഞാതോതി യഥേവ ബുദ്ധേന വുത്തോ, തഥേവ ഏകപദമ്പി ഏകക്ഖരമ്പി അവിനാസേത്വാ അധിപ്പായഞ്ച അവികോപേത്വാ ഞാതോ വിദിതോതി അത്ഥോ. തേസം മതിമച്ചജന്താതി തേസം ബുദ്ധപുത്താനം അധിപ്പായം അപരിച്ചജന്താ. അട്ഠകഥാ അകംസൂതി അട്ഠകഥായോ അകംസു. കത്ഥചി ‘‘അട്ഠകഥാമകംസൂ’’തി പാഠോ ദിസ്സതി, തത്ഥാപി സോയേവത്ഥോ, മ-കാരോ പന പദസന്ധിവസേന ആഗതോതി ദട്ഠബ്ബോ. ‘‘അട്ഠകഥാ’’തി ബഹുവചനനിദ്ദേസേന മഹാപച്ചരിയാദികം സങ്ഗണ്ഹാതി.

    Idāni attano saṃvaṇṇanāya āgamavisuddhiṃ dassetvā pamāṇabhāvaṃ dassento ‘‘buddhenā’’tiādimāha. Yatheva buddhena yo dhammo ca vinayo ca vutto, so tassa buddhassa yehi puttehi dhammasenāpatiādīhi tatheva ñāto, tesaṃ buddhaputtānaṃ matimaccajantā sīhaḷaṭṭhakathācariyā yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsūti ayamettha sambandho. Tattha dhammoti suttābhidhamme saṅgaṇhāti, vinayoti sakalaṃ vinayapiṭakaṃ. Ettāvatā ca sabbampi buddhavacanaṃ niddiṭṭhaṃ hoti. Sakalañhi buddhavacanaṃ dhammavinayavasena duvidhaṃ hoti. Vuttoti pāḷito ca atthato ca buddhena bhagavatā vutto. Na hi bhagavatā abyākataṃ nāma tantipadaṃ atthi, sabbesaṃyeva attho kathito, tasmā sammāsambuddheneva tiṇṇaṃ piṭakānaṃ atthavaṇṇanākkamopi bhāsitoti daṭṭhabbaṃ. Tattha tattha bhagavatā pavattitā pakiṇṇakadesanāyeva hi aṭṭhakathā. Tatheva ñātoti yatheva buddhena vutto, tatheva ekapadampi ekakkharampi avināsetvā adhippāyañca avikopetvā ñāto viditoti attho. Tesaṃ matimaccajantāti tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ apariccajantā. Aṭṭhakathā akaṃsūti aṭṭhakathāyo akaṃsu. Katthaci ‘‘aṭṭhakathāmakaṃsū’’ti pāṭho dissati, tatthāpi soyevattho, ma-kāro pana padasandhivasena āgatoti daṭṭhabbo. ‘‘Aṭṭhakathā’’ti bahuvacananiddesena mahāpaccariyādikaṃ saṅgaṇhāti.

    തസ്മാതി യസ്മാ തേസം ബുദ്ധപുത്താനം അധിപ്പായം അവികോപേത്വാ പുരേ അട്ഠകഥാ അകംസു, തസ്മാതി അത്ഥോ. ഹീതി നിപാതമത്തം ഹേതുഅത്ഥസ്സ ‘‘തസ്മാ’’തി ഇമിനായേവ പകാസിതത്താ. യദി അട്ഠകഥാസു വുത്തം സബ്ബമ്പി പമാണം, ഏവം സതി തത്ഥ പമാദലേഖാപി പമാണം സിയാതി ആഹ ‘‘വജ്ജയിത്വാന പമാദലേഖ’’ന്തി. തത്ഥ പമാദലേഖന്തി അപരഭാഗേ പോത്ഥകാരുള്ഹകാലേ പമജ്ജിത്വാ ലിഖനവസേന പവത്തം പമാദപാഠം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – പമാദേന സതിം അപച്ചുപട്ഠപേത്വാ അദിന്നാദാനസ്സ പുബ്ബപയോഗേ ‘‘സച്ചേപി അലികേപി ദുക്കട’’ന്തി വുത്തവചനസദിസം യം ലിഖിതം, തം വജ്ജയിത്വാ അപനേത്വാ സബ്ബം പമാണന്തി. വക്ഖതി ഹി തത്ഥ –

    Tasmāti yasmā tesaṃ buddhaputtānaṃ adhippāyaṃ avikopetvā pure aṭṭhakathā akaṃsu, tasmāti attho. ti nipātamattaṃ hetuatthassa ‘‘tasmā’’ti imināyeva pakāsitattā. Yadi aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇaṃ, evaṃ sati tattha pamādalekhāpi pamāṇaṃ siyāti āha ‘‘vajjayitvāna pamādalekha’’nti. Tattha pamādalekhanti aparabhāge potthakāruḷhakāle pamajjitvā likhanavasena pavattaṃ pamādapāṭhaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – pamādena satiṃ apaccupaṭṭhapetvā adinnādānassa pubbapayoge ‘‘saccepi alikepi dukkaṭa’’nti vuttavacanasadisaṃ yaṃ likhitaṃ, taṃ vajjayitvā apanetvā sabbaṃ pamāṇanti. Vakkhati hi tattha –

    ‘‘മഹാഅട്ഠകഥായം പന സച്ചേപി അലികേപി ദുക്കടമേവ വുത്തം, തം പമാദലിഖിതന്തി വേദിതബ്ബം. ന ഹി അദിന്നാദാനസ്സ പുബ്ബപയോഗേ പാചിത്തിയട്ഠാനേ ദുക്കടം നാമ അത്ഥീ’’തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൯൪).

    ‘‘Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana saccepi alikepi dukkaṭameva vuttaṃ, taṃ pamādalikhitanti veditabbaṃ. Na hi adinnādānassa pubbapayoge pācittiyaṭṭhāne dukkaṭaṃ nāma atthī’’ti (pārā. aṭṭha. 1.94).

    കേസം പമാണന്തി ആഹ ‘‘സിക്ഖാസു സഗാരവാനം ഇധ പണ്ഡിതാന’’ന്തി. ഇധാതി ഇമസ്മിം സാസനേ. പുന ‘‘യസ്മാ’’തി വചനസ്സ കോ സമ്ബന്ധോതി ചേ? ഏത്ഥ താവ മഹാഗണ്ഠിപദേ ഗണ്ഠിപദേ ച ന കിഞ്ചി വുത്തം, മജ്ഝിമഗണ്ഠിപദേ പന ചൂളഗണ്ഠിപദേ ച ഇദം വുത്തം ‘‘യസ്മാ പമാണം, തസ്മാ നിസാമേന്തു പസന്നചിത്താ’’തി. ഏവമസ്സ സമ്ബന്ധോ ദട്ഠബ്ബോ. യസ്മാ അട്ഠകഥാസു വുത്തം പമാണം, തസ്മാ ഇധ വുത്തമ്പി പമാണമേവാതി പാഠസേസം കത്വാ വജിരബുദ്ധിത്ഥേരോ വദതി. തത്ഥ ഇധാതി ഇമിസ്സാ സമന്തപാസാദികായാതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ.

    Kesaṃ pamāṇanti āha ‘‘sikkhāsu sagāravānaṃ idha paṇḍitāna’’nti. Idhāti imasmiṃ sāsane. Puna ‘‘yasmā’’ti vacanassa ko sambandhoti ce? Ettha tāva mahāgaṇṭhipade gaṇṭhipade ca na kiñci vuttaṃ, majjhimagaṇṭhipade pana cūḷagaṇṭhipade ca idaṃ vuttaṃ ‘‘yasmā pamāṇaṃ, tasmā nisāmentu pasannacittā’’ti. Evamassa sambandho daṭṭhabbo. Yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, tasmā idha vuttampi pamāṇamevāti pāṭhasesaṃ katvā vajirabuddhitthero vadati. Tattha idhāti imissā samantapāsādikāyāti attho gahetabbo.

    തത്ഥ ‘‘യസ്മാ’’തി വചനസ്സ പഠമം വുത്തസമ്ബന്ധവസേന അട്ഠകഥാസു വുത്തം സബ്ബമ്പി പമാണന്തി സാധിതത്താ ഇദാനി വുച്ചമാനാപി സംവണ്ണനാ കേവലം വചനമത്തേനേവ ഭിന്നാ, അത്ഥതോ പന അട്ഠകഥായേവാതി ദസ്സേതും ‘‘തതോ ച ഭാസന്തരമേവാ’’തിആദിമാഹ. പച്ഛാ വുത്തസമ്ബന്ധവസേന പന ഇധ വുത്തമ്പി കസ്മാ പമാണന്തി ചേ? യസ്മാ വചനമത്തം ഠപേത്വാ ഏസാപി അട്ഠകഥായേവ, തസ്മാ പമാണന്തി ദസ്സേതും ‘‘തതോ ച ഭാസന്തരമേവാ’’തിആദിമാഹ. ഏവമാകുലം ദുബ്ബിഞ്ഞേയ്യസഭാവഞ്ച കത്വാ ഗണ്ഠിപദേസു സമ്ബന്ധോ ദസ്സിതോ, അനാകുലവചനോ ച ഭദന്തബുദ്ധഘോസാചരിയോ. ന ഹി സോ ഏവമാകുലം കത്വാ വത്തുമരഹതി, തസ്മാ യഥാധിപ്പേതമത്ഥമനാകുലം സുവിഞ്ഞേയ്യഞ്ച കത്വാ യഥാഠിതസ്സ സമ്ബന്ധവസേനേവ ദസ്സയിസ്സാമ. കഥം? യസ്മാ അട്ഠകഥാസു വുത്തം പമാണം, തസ്മാ സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബാതി ഏവമേത്ഥ സമ്ബന്ധോ ദട്ഠബ്ബോ. യദി നാമ അട്ഠകഥാസു വുത്തം പമാണം, അയം പന ഇദാനി വുച്ചമാനാ കസ്മാ സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബാതി ആഹ ‘‘തതോ ച ഭാസന്തരമേവ ഹിത്വാ’’തിആദി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യസ്മാ അട്ഠകഥാസു വുത്തം പമാണം, യസ്മാ ച അയം സംവണ്ണനാപി ഭാസന്തരപരിച്ചാഗാദിമത്തവിസിട്ഠാ, അത്ഥതോ പന അഭിന്നാവ, തതോയേവ ച പമാണഭൂതാ ഹേസ്സതി, തസ്മാ സക്കച്ചം ആദരം കത്വാ അനുസിക്ഖിതബ്ബാതി. തഥാ ഹി പോരാണട്ഠകഥാനം പമാണഭാവോ, ഇമിസ്സാ ച സംവണ്ണനായ ഭാസന്തരപരിച്ചാഗാദിമത്തവിസിട്ഠായ അത്ഥതോ തതോ അഭിന്നഭാവോതി ഉഭയമ്പേതം സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബഭാവഹേതൂതി ദട്ഠബ്ബം. ന ഹി കേവലം പോരാണട്ഠകഥാനം സതിപി പമാണഭാവേ അയം സംവണ്ണനാ തതോ ഭിന്നാ അത്ഥതോ അഞ്ഞായേവ ച സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബാതി വത്തുമരഹതി, നാപി ഇമിസ്സാ സംവണ്ണനായ തതോഅഭിന്നഭാവേപി പോരാണട്ഠകഥാനം അസതി പമാണഭാവേ അയം സംവണ്ണനാ സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബാതി വത്തും യുത്തരൂപാ ഹോതി, തസ്മാ യഥാവുത്തനയേന ഉഭയമ്പേതം സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബഭാവഹേതൂതി ദട്ഠബ്ബം.

    Tattha ‘‘yasmā’’ti vacanassa paṭhamaṃ vuttasambandhavasena aṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi pamāṇanti sādhitattā idāni vuccamānāpi saṃvaṇṇanā kevalaṃ vacanamatteneva bhinnā, atthato pana aṭṭhakathāyevāti dassetuṃ ‘‘tato ca bhāsantaramevā’’tiādimāha. Pacchā vuttasambandhavasena pana idha vuttampi kasmā pamāṇanti ce? Yasmā vacanamattaṃ ṭhapetvā esāpi aṭṭhakathāyeva, tasmā pamāṇanti dassetuṃ ‘‘tato ca bhāsantaramevā’’tiādimāha. Evamākulaṃ dubbiññeyyasabhāvañca katvā gaṇṭhipadesu sambandho dassito, anākulavacano ca bhadantabuddhaghosācariyo. Na hi so evamākulaṃ katvā vattumarahati, tasmā yathādhippetamatthamanākulaṃ suviññeyyañca katvā yathāṭhitassa sambandhavaseneva dassayissāma. Kathaṃ? Yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti evamettha sambandho daṭṭhabbo. Yadi nāma aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, ayaṃ pana idāni vuccamānā kasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti āha ‘‘tato ca bhāsantarameva hitvā’’tiādi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, yasmā ca ayaṃ saṃvaṇṇanāpi bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhā, atthato pana abhinnāva, tatoyeva ca pamāṇabhūtā hessati, tasmā sakkaccaṃ ādaraṃ katvā anusikkhitabbāti. Tathā hi porāṇaṭṭhakathānaṃ pamāṇabhāvo, imissā ca saṃvaṇṇanāya bhāsantarapariccāgādimattavisiṭṭhāya atthato tato abhinnabhāvoti ubhayampetaṃ sakkaccaṃ anusikkhitabbabhāvahetūti daṭṭhabbaṃ. Na hi kevalaṃ porāṇaṭṭhakathānaṃ satipi pamāṇabhāve ayaṃ saṃvaṇṇanā tato bhinnā atthato aññāyeva ca sakkaccaṃ anusikkhitabbāti vattumarahati, nāpi imissā saṃvaṇṇanāya tatoabhinnabhāvepi porāṇaṭṭhakathānaṃ asati pamāṇabhāve ayaṃ saṃvaṇṇanā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti vattuṃ yuttarūpā hoti, tasmā yathāvuttanayena ubhayampetaṃ sakkaccaṃ anusikkhitabbabhāvahetūti daṭṭhabbaṃ.

    തതോതി അട്ഠകഥാതോ. ഭാസന്തരമേവ ഹിത്വാതി കഞ്ചുകസദിസം സീഹളഭാസം അപനേത്വാ. വിത്ഥാരമഗ്ഗഞ്ച സമാസയിത്വാതി പോരാണട്ഠകഥാസു ഉപരി വുച്ചമാനമ്പി ആനേത്വാ തത്ഥ തത്ഥ പപഞ്ചിതം ‘‘ഞത്തിചതുത്ഥേന കമ്മേന അകുപ്പേന ഠാനാരഹേന ഉപസമ്പന്നോതി ഭിക്ഖൂ’’തി (പാരാ॰ ൪൫) ഏത്ഥ അപലോകനാദീനം ചതുന്നമ്പി കമ്മാനം വിത്ഥാരകഥാ വിയ താദിസം വിത്ഥാരമഗ്ഗം സങ്ഖിപിത്വാ വണ്ണയിസ്സാമാതി അധിപ്പായോ. തഥാ ഹി വക്ഖതി –

    Tatoti aṭṭhakathāto. Bhāsantarameva hitvāti kañcukasadisaṃ sīhaḷabhāsaṃ apanetvā. Vitthāramaggañca samāsayitvāti porāṇaṭṭhakathāsu upari vuccamānampi ānetvā tattha tattha papañcitaṃ ‘‘ñatticatutthena kammena akuppena ṭhānārahena upasampannoti bhikkhū’’ti (pārā. 45) ettha apalokanādīnaṃ catunnampi kammānaṃ vitthārakathā viya tādisaṃ vitthāramaggaṃ saṅkhipitvā vaṇṇayissāmāti adhippāyo. Tathā hi vakkhati –

    ‘‘ഏത്ഥ ച ഞത്തിചതുത്ഥകമ്മം ഏകമേവ ആഗതം, ഇമസ്മിം പന ഠാനേ ഠത്വാ ചത്താരി സങ്ഘകമ്മാനി നീഹരിത്വാ വിത്ഥാരതോ കഥേതബ്ബാനീതി സബ്ബഅട്ഠകഥാസു വുത്തം, താനി ച ‘അപലോകനകമ്മം ഞത്തികമ്മം ഞത്തിദുതിയകമ്മം ഞത്തിചതുത്ഥകമ്മ’ന്തി പടിപാടിയാ ഠപേത്വാ വിത്ഥാരേന ഖന്ധകതോ പരിവാരാവസാനേ കമ്മവിഭങ്ഗതോ ച പാളിം ആഹരിത്വാ കഥിതാനി. താനി മയം പരിവാരാവസാനേ കമ്മവിഭങ്ഗേയേവ വണ്ണയിസ്സാമ. ഏവഞ്ഹി സതി പഠമപാരാജികവണ്ണനാ ച ന ഭാരിയാ ഭവിസ്സതി, യഥാഠിതായ ച പാളിയാ വണ്ണനാ സുവിഞ്ഞേയ്യാ ഭവിസ്സതി, താനി ച ഠാനാനി അസുഞ്ഞാനി ഭവിസ്സന്തി, തസ്മാ അനുപദവണ്ണനമേവ കരോമാ’’തി (പാരാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൪൫ ഭിക്ഖുപദഭാജനീയവണ്ണനാ).

    ‘‘Ettha ca ñatticatutthakammaṃ ekameva āgataṃ, imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā cattāri saṅghakammāni nīharitvā vitthārato kathetabbānīti sabbaaṭṭhakathāsu vuttaṃ, tāni ca ‘apalokanakammaṃ ñattikammaṃ ñattidutiyakammaṃ ñatticatutthakamma’nti paṭipāṭiyā ṭhapetvā vitthārena khandhakato parivārāvasāne kammavibhaṅgato ca pāḷiṃ āharitvā kathitāni. Tāni mayaṃ parivārāvasāne kammavibhaṅgeyeva vaṇṇayissāma. Evañhi sati paṭhamapārājikavaṇṇanā ca na bhāriyā bhavissati, yathāṭhitāya ca pāḷiyā vaṇṇanā suviññeyyā bhavissati, tāni ca ṭhānāni asuññāni bhavissanti, tasmā anupadavaṇṇanameva karomā’’ti (pārā. aṭṭha. 1.45 bhikkhupadabhājanīyavaṇṇanā).

    വിനിച്ഛയം സബ്ബമസേസയിത്വാതി തംതംഅട്ഠകഥാസു വുത്തം സബ്ബമ്പി വിനിച്ഛയം അസേസയിത്വാ സേസം അകത്വാ, കിഞ്ചിമത്തമ്പി അപരിച്ചജിത്വാതി വുത്തം ഹോതി. വണ്ണിതും യുത്തരൂപം ഹുത്വാ അനുക്കമേന ആഗതം പാളിം അപരിച്ചജിത്വാ സംവണ്ണനതോ സീഹളട്ഠകഥാസു അയുത്തട്ഠാനേ വണ്ണിതം യഥാഠാനേയേവ സംവണ്ണനതോ ച വുത്തം ‘‘തന്തിക്കമം കിഞ്ചി അവോക്കമിത്വാ’’തി, കിഞ്ചി പാളിക്കമം അനതിക്കമിത്വാ അനുക്കമേനേവ വണ്ണയിസ്സാമാതി അധിപ്പായോ.

    Vinicchayaṃsabbamasesayitvāti taṃtaṃaṭṭhakathāsu vuttaṃ sabbampi vinicchayaṃ asesayitvā sesaṃ akatvā, kiñcimattampi apariccajitvāti vuttaṃ hoti. Vaṇṇituṃ yuttarūpaṃ hutvā anukkamena āgataṃ pāḷiṃ apariccajitvā saṃvaṇṇanato sīhaḷaṭṭhakathāsu ayuttaṭṭhāne vaṇṇitaṃ yathāṭhāneyeva saṃvaṇṇanato ca vuttaṃ ‘‘tantikkamaṃ kiñci avokkamitvā’’ti, kiñci pāḷikkamaṃ anatikkamitvā anukkameneva vaṇṇayissāmāti adhippāyo.

    സുത്തന്തികാനം വചനാനമത്ഥന്തി സുത്തന്തപാളിയം ആഗതാനമ്പി വചനാനമത്ഥം. സീഹളട്ഠകഥാസു ‘‘സുത്തന്തികാനം ഭാരോ’’തി വത്വാ അവുത്താനമ്പി വേരഞ്ജകണ്ഡാദീസു ഝാനകഥാആനാപാനസ്സതിസമആധിആദീനം സുത്തന്തവചനാനമത്ഥം തംതംസുത്താനുരൂപം സബ്ബസോ പരിദീപയിസ്സാമീതി അധിപ്പായോ. ഹേസ്സതീതി ഭവിസ്സതി, കരിയിസ്സതീതി വാ അത്ഥോ. ഏത്ഥ ച പഠമസ്മിം അത്ഥവികപ്പേ ഭാസന്തരപരിച്ചാഗാദികം ചതുബ്ബിധം കിച്ചം നിപ്ഫാദേത്വാ സുത്തന്തികാനം വചനാനമത്ഥം പരിദീപയന്തീ അയം വണ്ണനാ ഭവിസ്സതീതി വണ്ണനായ വസേന സമാനകത്തുകതാ വേദിതബ്ബാ. പച്ഛിമസ്മിം അത്ഥവികപ്പേ പന ഹേട്ഠാവുത്തഭാസന്തരപരിച്ചാഗാദിം കത്വാ സുത്തന്തികാനം വചനാനമത്ഥം പരിദീപയന്തീ അയം വണ്ണനാ അമ്ഹേഹി കരിയിസ്സതീതി ഏവം ആചരിയവസേന സമാനകത്തുകതാ വേദിതബ്ബാ. വണ്ണനാപീതി ഏത്ഥ അപിസദ്ദം ഗഹേത്വാ ‘‘തസ്മാപി സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബാതി യോജേതബ്ബ’’ന്തി ചൂളഗണ്ഠിപദേ വുത്തം. തത്ഥ പുബ്ബേ വുത്തപ്പയോജനവിസേസം പമാണഭാവഞ്ച സമ്പിണ്ഡേതീതി അധിപ്പായോ. മജ്ഝിമഗണ്ഠിപദേ പന ‘‘തസ്മാ സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബാപീ’’തി സമ്ബന്ധോ വുത്തോ. ഏത്ഥ പന ന കേവലം അയം വണ്ണനാ ഹേസ്സതി, അഥ ഖോ അനുസിക്ഖിതബ്ബാപീതി ഇമമത്ഥം സമ്പിണ്ഡേതീതി അധിപ്പായോ. ഏത്ഥാപി യഥാഠിതവസേനേവ അപിസദ്ദസ്സ അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോതി അമ്ഹാകം ഖന്തി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യസ്മാ അട്ഠകഥാസു വുത്തം പമാണം, യസ്മാ ച അയം വണ്ണനാപി തതോ അഭിന്നത്താ പമാണഭൂതായേവ ഹേസ്സതി, തസ്മാ സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബാതി.

    Suttantikānaṃ vacanānamatthanti suttantapāḷiyaṃ āgatānampi vacanānamatthaṃ. Sīhaḷaṭṭhakathāsu ‘‘suttantikānaṃ bhāro’’ti vatvā avuttānampi verañjakaṇḍādīsu jhānakathāānāpānassatisamaādhiādīnaṃ suttantavacanānamatthaṃ taṃtaṃsuttānurūpaṃ sabbaso paridīpayissāmīti adhippāyo. Hessatīti bhavissati, kariyissatīti vā attho. Ettha ca paṭhamasmiṃ atthavikappe bhāsantarapariccāgādikaṃ catubbidhaṃ kiccaṃ nipphādetvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā bhavissatīti vaṇṇanāya vasena samānakattukatā veditabbā. Pacchimasmiṃ atthavikappe pana heṭṭhāvuttabhāsantarapariccāgādiṃ katvā suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ paridīpayantī ayaṃ vaṇṇanā amhehi kariyissatīti evaṃ ācariyavasena samānakattukatā veditabbā. Vaṇṇanāpīti ettha apisaddaṃ gahetvā ‘‘tasmāpi sakkaccaṃ anusikkhitabbāti yojetabba’’nti cūḷagaṇṭhipade vuttaṃ. Tattha pubbe vuttappayojanavisesaṃ pamāṇabhāvañca sampiṇḍetīti adhippāyo. Majjhimagaṇṭhipade pana ‘‘tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāpī’’ti sambandho vutto. Ettha pana na kevalaṃ ayaṃ vaṇṇanā hessati, atha kho anusikkhitabbāpīti imamatthaṃ sampiṇḍetīti adhippāyo. Etthāpi yathāṭhitavaseneva apisaddassa attho gahetabboti amhākaṃ khanti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā aṭṭhakathāsu vuttaṃ pamāṇaṃ, yasmā ca ayaṃ vaṇṇanāpi tato abhinnattā pamāṇabhūtāyeva hessati, tasmā sakkaccaṃ anusikkhitabbāti.

    ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact