Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വജിരബുദ്ധി-ടീകാ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ
Ganthārambhakathāvaṇṇanā
ഇദാനി അസ്സാരമ്ഭോ – തത്ഥ യോതി അനിയമനിദ്ദേസോ, തേന വിസുദ്ധജാതികുലഗോത്താദീനം കിലേസമലവിസുദ്ധിയാ, പൂജാരഹതായ വാ അകാരണതം ദസ്സേത്വാ യോ കോചി ഇമിസ്സാ സമന്തപാസാദികായ ആദിഗാഥായ നിദ്ദിട്ഠലോകനാഥത്തഹേതും യഥാവുത്തഹേതുമൂലേന ഥിരതരം അചലം കത്വാ യഥാവുത്തഹേതുകാലം അച്ചന്തമേവ പൂരേന്തോ അവസാനേ യഥാവുത്തഹേതുഫലം സമ്പാദേത്വാ യഥാവുത്തഹേതുഫലപ്പയോജനം സാധേതി, സോവ പരമപൂജാരഹോതി നിയമേതി.
Idāni assārambho – tattha yoti aniyamaniddeso, tena visuddhajātikulagottādīnaṃ kilesamalavisuddhiyā, pūjārahatāya vā akāraṇataṃ dassetvā yo koci imissā samantapāsādikāya ādigāthāya niddiṭṭhalokanāthattahetuṃ yathāvuttahetumūlena thirataraṃ acalaṃ katvā yathāvuttahetukālaṃ accantameva pūrento avasāne yathāvuttahetuphalaṃ sampādetvā yathāvuttahetuphalappayojanaṃ sādheti, sova paramapūjārahoti niyameti.
ഏത്താവതാ –
Ettāvatā –
ഭയസമ്മോഹദുദ്ദിട്ഠി-പണാമോ നേസ സബ്ബഥാ;
Bhayasammohaduddiṭṭhi-paṇāmo nesa sabbathā;
പഞ്ഞാപുബ്ബങ്ഗമോ ഏസോ, പണാമോതി നിദസ്സിതോ.
Paññāpubbaṅgamo eso, paṇāmoti nidassito.
തത്ര ഹേതൂതി അതിദുക്കരാനി തിംസപാരമിതാസങ്ഖാതാനി പുഞ്ഞകമ്മാനി. താനി ഹി അച്ചന്തദുക്ഖേന കസിരേന വചനപഥാതീതാനുഭാവേന മഹതാ ഉസ്സാഹേന കരീയന്തീതി അതിദുക്കരാനി നാമ. അതിദുക്കരത്താ ഏവ ഹി തേസം അതിദുല്ലഭം ലോകേ അനഞ്ഞസാധാരണം നാഥത്തസങ്ഖാതം ഫലം ഫലന്തി, തം തത്ഥ ഹേതുഫലം; ഹേതുമൂലം നാമ യഥാവുത്തസ്സ ഹേതുനോ നിപ്ഫാദനസമത്ഥാ മഹാകരുണാ, സാ ആദിപണിധാനതോ പട്ഠായ ‘‘മുത്തോ മോചേസ്സാമീ’’തിആദിനാ നയേന യാവ ഹേതുഫലപ്പയോജനാ, താവ അബ്ബോച്ഛിന്നം പവത്തതി. യം സന്ധായ വുത്തം –
Tatra hetūti atidukkarāni tiṃsapāramitāsaṅkhātāni puññakammāni. Tāni hi accantadukkhena kasirena vacanapathātītānubhāvena mahatā ussāhena karīyantīti atidukkarāni nāma. Atidukkarattā eva hi tesaṃ atidullabhaṃ loke anaññasādhāraṇaṃ nāthattasaṅkhātaṃ phalaṃ phalanti, taṃ tattha hetuphalaṃ; hetumūlaṃ nāma yathāvuttassa hetuno nipphādanasamatthā mahākaruṇā, sā ādipaṇidhānato paṭṭhāya ‘‘mutto mocessāmī’’tiādinā nayena yāva hetuphalappayojanā, tāva abbocchinnaṃ pavattati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘സകാനനാ സഗ്രിവരാ സസാഗരാ,
‘‘Sakānanā sagrivarā sasāgarā,
ഗതാ വിനാസം ബഹുസോ വസുന്ധരാ;
Gatā vināsaṃ bahuso vasundharā;
യുഗന്തകാലേ സലിലാനലാനിലേ,
Yugantakāle salilānalānile,
ന ബോധിസത്തസ്സ മഹാതപാ കുതോ’’തി.
Na bodhisattassa mahātapā kuto’’ti.
യായ സമന്നാഗതത്താ ‘‘നമോ മഹാകാരുണികസ്സ തസ്സാ’’തി ആഹ. ഹേതുകാലം നാമ ചതുഅട്ഠസോളസഅസങ്ഖ്യേയ്യാദിപ്പഭേദോ കാലോ, യം സന്ധായാഹ ‘‘കപ്പകോടീഹിപി അപ്പമേയ്യം കാല’’ന്തി. തത്ഥ അച്ചന്തസംയോഗത്ഥേ ഉപയോഗവചനം വേദിതബ്ബം ‘‘മാസം അധീതേ, ദിവസം ചരതീ’’തിആദീസു വിയ. കാമഞ്ച സോ കാലോ അസങ്ഖ്യേയ്യവസേന പമേയ്യോ വിഞ്ഞേയ്യോ, തഥാപി കപ്പകോടിവസേന അവിഞ്ഞേയ്യതം സന്ധായ ‘‘കപ്പകോടീഹിപി അപ്പമേയ്യം കാല’’ന്തി ആഹ. തത്ഥ കാലയതീതി കാലോ, ഖിപതി വിദ്ധംസയതി സത്താനം ജീവിതമിതി അത്ഥോ. കല വിക്ഖേപേ. തത്ഥ കപ്പീയതി സംകപ്പീയതി സാസപപബ്ബതാദീഹി ഉപമാഹി കേവലം സംകപ്പീയതി, ന മനുസ്സദിവസമാസസംവച്ഛരാദിഗണനായ ഗണീയതീതി കപ്പോ. ഏകന്തിആദിഗണനപഥസ്സ കോടിഭൂതത്താ കോടി, കപ്പാനം കോടിയോ കപ്പകോടിയോ . താഹിപി ന പമീയതീതി അപ്പമേയ്യോ, തം അപ്പമേയ്യം. കരോന്തോതി നാനത്ഥത്താ ധാതൂനം ദാനം ദേന്തോ, സീലം രക്ഖന്തോ, ലോഭക്ഖന്ധതോ നിക്ഖമന്തോ, അത്തഹിതപരഹിതാദിഭേദം തം തം ധമ്മം പജാനന്തോ, വിവിധേന വായാമേന ഘടേന്തോ വായമന്തോ, തം തം സത്താപരാധം ഖമന്തോ, പടിഞ്ഞാസമ്മുതിപരമത്ഥസച്ചാനി സച്ചായന്തോ, തം തം സത്തഹിതം അധിട്ഠഹന്തോ, സകലലോകം മേത്തായന്തോ, മിത്താമിത്താദിഭേദം പക്ഖപാതം പഹായ തം തം സത്തം അജ്ഝുപേക്ഖന്തോ ചാതി അത്ഥോ. ഖേദം ഗതോതി അനന്തപ്പഭേദം മഹന്തം സംസാരദുക്ഖം അനുഭവനട്ഠേന ഗതോ, സമ്പത്തോത്യത്ഥോ. സംസാരദുക്ഖഞ്ഹി സാരീരികം മാനസികഞ്ച സുഖം ഖേദയതി പാതയതീതി ‘‘ഖേദോ’’തി വുച്ചതി. ലോകഹിതായാതി ഇദം യഥാവുത്തഹേതുഫലപ്പയോജനനിദസ്സനം, ‘‘സംസാരദുക്ഖാനുഭവനകാരണനിദസ്സന’’ന്തിപി ഏകേ –
Yāya samannāgatattā ‘‘namo mahākāruṇikassa tassā’’ti āha. Hetukālaṃ nāma catuaṭṭhasoḷasaasaṅkhyeyyādippabhedo kālo, yaṃ sandhāyāha ‘‘kappakoṭīhipi appameyyaṃ kāla’’nti. Tattha accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ veditabbaṃ ‘‘māsaṃ adhīte, divasaṃ caratī’’tiādīsu viya. Kāmañca so kālo asaṅkhyeyyavasena pameyyo viññeyyo, tathāpi kappakoṭivasena aviññeyyataṃ sandhāya ‘‘kappakoṭīhipi appameyyaṃ kāla’’nti āha. Tattha kālayatīti kālo, khipati viddhaṃsayati sattānaṃ jīvitamiti attho. Kala vikkhepe. Tattha kappīyati saṃkappīyati sāsapapabbatādīhi upamāhi kevalaṃ saṃkappīyati, na manussadivasamāsasaṃvaccharādigaṇanāya gaṇīyatīti kappo. Ekantiādigaṇanapathassa koṭibhūtattā koṭi, kappānaṃ koṭiyo kappakoṭiyo . Tāhipi na pamīyatīti appameyyo, taṃ appameyyaṃ. Karontoti nānatthattā dhātūnaṃ dānaṃ dento, sīlaṃ rakkhanto, lobhakkhandhato nikkhamanto, attahitaparahitādibhedaṃ taṃ taṃ dhammaṃ pajānanto, vividhena vāyāmena ghaṭento vāyamanto, taṃ taṃ sattāparādhaṃ khamanto, paṭiññāsammutiparamatthasaccāni saccāyanto, taṃ taṃ sattahitaṃ adhiṭṭhahanto, sakalalokaṃ mettāyanto, mittāmittādibhedaṃ pakkhapātaṃ pahāya taṃ taṃ sattaṃ ajjhupekkhanto cāti attho. Khedaṃ gatoti anantappabhedaṃ mahantaṃ saṃsāradukkhaṃ anubhavanaṭṭhena gato, sampattotyattho. Saṃsāradukkhañhi sārīrikaṃ mānasikañca sukhaṃ khedayati pātayatīti ‘‘khedo’’ti vuccati. Lokahitāyāti idaṃ yathāvuttahetuphalappayojananidassanaṃ, ‘‘saṃsāradukkhānubhavanakāraṇanidassana’’ntipi eke –
‘‘‘ജാതിസംസാരദുക്ഖാനം, ഗന്തും സക്കോപി നിബ്ബുതിം;
‘‘‘Jātisaṃsāradukkhānaṃ, gantuṃ sakkopi nibbutiṃ;
ചിരല്ലിട്ഠോപി സംസാരേ, കരുണായേവ കേവല’ന്തി. –
Ciralliṭṭhopi saṃsāre, karuṇāyeva kevala’nti. –
ച വുത്ത’’ന്തി, തമയുത്തം. ന ഹി ഭഗവാ ലോകഹിതായ സംസാരദുക്ഖമനുഭവതി. ന ഹി കസ്സചി ദുക്ഖാനുഭവനം ലോകസ്സ ഉപകാരം ആവഹതി. ഏവം പനേതം ദസ്സേതി തിംസപാരമിതാപഭേദം ഹേതും, പാരമിതാഫലഭൂതം നാഥത്തസങ്ഖാതം ഫലഞ്ച. യഥാ ചാഹ ‘‘മമഞ്ഹി, ആനന്ദ, കല്യാണമിത്തം ആഗമ്മ ജാതിധമ്മാ സത്താ ജാതിയാ പരിമുച്ചന്തീ’’തിആദി (സം॰ നി॰ ൧.൧൨൯; ൫.൨). തത്ഥ ഭഗവാ യഥാവുത്തഹേതൂഹി സത്താനം വിനേയ്യഭാവനിപ്ഫാദനപഞ്ഞാബീജാനി വപി, ഹേതുഫലേന പരിപക്കിന്ദ്രിയഭാവേന പരിനിപ്ഫന്നവിനേയ്യഭാവേ സത്തേ വിനയി, സംസാരദുക്ഖതോ മോചയീതി അത്ഥോ. ന ഏവം സംസാരദുക്ഖേന ലോകസ്സ ഉപകാരം കിഞ്ചി അകാസി, തസ്മാ കരോന്തോ അതിദുക്കരാനി ലോകഹിതായാതി സമ്ബന്ധോ. ഇമിസ്സാ യോജനായ സബ്ബപഠമസ്സ ബോധിസത്തസ്സ ഉപ്പത്തികാലതോ പട്ഠായ ബോധിസത്തസ്സ നാഥത്തസങ്ഖാതപാരമിതാഹേതുഫലാധിഗമോ വേദിതബ്ബോ. യോ നാഥോതി ഹി സമ്ബന്ധോ അധിപ്പേതോ. ഇമസ്സ പനത്ഥസ്സ –
Ca vutta’’nti, tamayuttaṃ. Na hi bhagavā lokahitāya saṃsāradukkhamanubhavati. Na hi kassaci dukkhānubhavanaṃ lokassa upakāraṃ āvahati. Evaṃ panetaṃ dasseti tiṃsapāramitāpabhedaṃ hetuṃ, pāramitāphalabhūtaṃ nāthattasaṅkhātaṃ phalañca. Yathā cāha ‘‘mamañhi, ānanda, kalyāṇamittaṃ āgamma jātidhammā sattā jātiyā parimuccantī’’tiādi (saṃ. ni. 1.129; 5.2). Tattha bhagavā yathāvuttahetūhi sattānaṃ vineyyabhāvanipphādanapaññābījāni vapi, hetuphalena paripakkindriyabhāvena parinipphannavineyyabhāve satte vinayi, saṃsāradukkhato mocayīti attho. Na evaṃ saṃsāradukkhena lokassa upakāraṃ kiñci akāsi, tasmā karonto atidukkarāni lokahitāyāti sambandho. Imissā yojanāya sabbapaṭhamassa bodhisattassa uppattikālato paṭṭhāya bodhisattassa nāthattasaṅkhātapāramitāhetuphalādhigamo veditabbo. Yo nāthoti hi sambandho adhippeto. Imassa panatthassa –
‘‘യദേവ പഠമം ചിത്ത-മുപ്പന്നം തവ ബോധയേ;
‘‘Yadeva paṭhamaṃ citta-muppannaṃ tava bodhaye;
ത്വം തദേവസ്സ ലോകസ്സ, പൂജികേ പരിവസിത്ഥ’’. –
Tvaṃ tadevassa lokassa, pūjike parivasittha’’. –
ഇതി വചനം സാധകം. പഠമചിത്തസ്സ പാരമിതാഭാവോ രുക്ഖസ്സ അങ്കുരതോ പട്ഠായ ഉപ്പത്തിഉപമായ സാധേതബ്ബോ. ഏത്ഥാഹ – ‘‘ഖേദം ഗതോതി വചനം നിരത്ഥകം , യഥാവുത്തനയേന ഗുണസാധനാസമ്ഭവതോ’’തി? ന, അന്തരാ അനിവത്തനകഭാവദീപനതോ. ദുക്കരാനി കരോന്തോ ഖേദം ഗതോ ഏവ, ന അന്തരാ ഖേദം അസഹന്തോ നിവത്തതീതി ദീപേതി. ലോകദുക്ഖാപനയനകാമസ്സ വാ ഭഗവതോ അത്തനോ ദുക്ഖാനുഭവനസമത്ഥതം ദസ്സേതി.
Iti vacanaṃ sādhakaṃ. Paṭhamacittassa pāramitābhāvo rukkhassa aṅkurato paṭṭhāya uppattiupamāya sādhetabbo. Etthāha – ‘‘khedaṃ gatoti vacanaṃ niratthakaṃ , yathāvuttanayena guṇasādhanāsambhavato’’ti? Na, antarā anivattanakabhāvadīpanato. Dukkarāni karonto khedaṃ gato eva, na antarā khedaṃ asahanto nivattatīti dīpeti. Lokadukkhāpanayanakāmassa vā bhagavato attano dukkhānubhavanasamatthataṃ dasseti.
‘‘യസ്സ കസ്സചി വരദോസ്സം, യാവാഹം സബ്ബസത്തദുക്ഖാനി;
‘‘Yassa kassaci varadossaṃ, yāvāhaṃ sabbasattadukkhāni;
സബ്ബാനി സബ്ബകാലം യുഗം, പദ്മസ്സേവ ബുജ്ഝന്തോമ്ഹീ’’തി. –
Sabbāni sabbakālaṃ yugaṃ, padmasseva bujjhantomhī’’ti. –
ഏവംഅധിപ്പായസ്സ അത്തമത്തദുക്ഖാനുഭവനസമത്ഥതായ കായേവ കഥാതി അതിസയം അത്ഥം ദസ്സേതീതി അത്ഥോ. അഥ വാ ഖേദം ഗതോതി ബ്യാപാരം പരിചയം ഗതോതിപി അത്ഥോ സമ്ഭവതി. കമ്മാദീസു സബ്യാപാരം പുരിസം ദിസ്വാ സന്തി ഹി ലോകേ വത്താരോ ‘‘ഖിന്നോയം കമ്മേ, ഖിന്നോയം സത്തേ’’തിആദി. ഇമിസ്സാ യോജനായ നാഥോതി ഇമിനാ ബുദ്ധത്താധിഗമസിദ്ധം കോടിപ്പത്തം നാഥഭാവം പത്വാ ഠിതകാലോ ദസ്സിതോതി വേദിതബ്ബോ. കേചി ‘‘മഹാകാരുണികസ്സാതി വദന്തോ ബുദ്ധഭൂതസ്സാതി ദസ്സേതീ’’തി ലിഖന്തി, തം ന സുന്ദരം വിയ, ബോധിസത്തകാലേപി തബ്ബോഹാരസബ്ഭാവതോ. തസ്മാ സോ ഏത്തകം കാലം ദുക്കരാനി കരോന്തോ അവസാനേ ദുക്കരപാരമിതാപാരിപൂരിയാ താസം ഫലഭൂതം നാഥഭാവം പത്വാ ലോകഹിതായ ബ്യാപാരം ഗതോതി അയമത്ഥോ നിദസ്സിതോ ഹോതി. ‘‘ബോധിം ഗതോ’’തി വുത്തേപി സുബ്യത്തം ഹേതുഫലം ദസ്സിതം ഹോതി. ബുദ്ധഭാവപ്പത്തസ്സേവ ച നാഥസ്സ നമോ കതോ ഹോതി വിസേസവചനസബ്ഭാവതോ, ന ബോധിസത്തസ്സ. ഏവം സന്തേപി വിനയാധികാരോ ഇധാധിപ്പേതോ. സോ ച പബ്ബജിതകാലതോ പട്ഠായ യാവമരണകാലാ ഹോതി. തം അതിവിയ പരിത്തം കാലം ലജ്ജിനോ അതിസുകരം സീലമത്തം ഏകകസ്സ അത്തനോ ഹിതായ അത്തമത്തദുക്ഖാപനയനാധിപ്പായേന പരിപൂരേന്തോ കോ നാമ ഇധലോകപരലോകാതിക്കമസുഖം ന ഗച്ഛേയ്യ, നനു ഭഗവാ സകലലോകദുക്ഖാപനയനാധിപ്പായേന കപ്പകോടീഹിപി അപ്പമേയ്യം കാലം കരോന്തോ അതിദുക്കരനിരസ്സാദം ഖേദം ഗതോതി അഞ്ഞാപദേസേന ഗുണം വണ്ണേതി ആചരിയോ.
Evaṃadhippāyassa attamattadukkhānubhavanasamatthatāya kāyeva kathāti atisayaṃ atthaṃ dassetīti attho. Atha vā khedaṃ gatoti byāpāraṃ paricayaṃ gatotipi attho sambhavati. Kammādīsu sabyāpāraṃ purisaṃ disvā santi hi loke vattāro ‘‘khinnoyaṃ kamme, khinnoyaṃ satte’’tiādi. Imissā yojanāya nāthoti iminā buddhattādhigamasiddhaṃ koṭippattaṃ nāthabhāvaṃ patvā ṭhitakālo dassitoti veditabbo. Keci ‘‘mahākāruṇikassāti vadanto buddhabhūtassāti dassetī’’ti likhanti, taṃ na sundaraṃ viya, bodhisattakālepi tabbohārasabbhāvato. Tasmā so ettakaṃ kālaṃ dukkarāni karonto avasāne dukkarapāramitāpāripūriyā tāsaṃ phalabhūtaṃ nāthabhāvaṃ patvā lokahitāya byāpāraṃ gatoti ayamattho nidassito hoti. ‘‘Bodhiṃ gato’’ti vuttepi subyattaṃ hetuphalaṃ dassitaṃ hoti. Buddhabhāvappattasseva ca nāthassa namo kato hoti visesavacanasabbhāvato, na bodhisattassa. Evaṃ santepi vinayādhikāro idhādhippeto. So ca pabbajitakālato paṭṭhāya yāvamaraṇakālā hoti. Taṃ ativiya parittaṃ kālaṃ lajjino atisukaraṃ sīlamattaṃ ekakassa attano hitāya attamattadukkhāpanayanādhippāyena paripūrento ko nāma idhalokaparalokātikkamasukhaṃ na gaccheyya, nanu bhagavā sakalalokadukkhāpanayanādhippāyena kappakoṭīhipi appameyyaṃ kālaṃ karonto atidukkaranirassādaṃ khedaṃ gatoti aññāpadesena guṇaṃ vaṇṇeti ācariyo.
ലോകഹിതായാതി ഏത്ഥ ലോകിയതി ഏത്ഥ ദുക്ഖന്തി ലോകോ, ലുയതേ വാ ജാതിജരാമരണദുക്ഖേഹീതി ലോകോ, ഇമിനാ സത്തലോകം ജാതിലോകഞ്ച സങ്ഗണ്ഹാതി. തസ്മാ തസ്സ സത്തലോകസ്സ ഇധലോകപരലോകഹിതം അതിക്കന്തപരലോകാനം വാ ഉച്ഛിന്നലോകസമുദയാനം ലോകാനം , ഇധ ജാതിലോകേ ഓകാസലോകേ വാ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരസങ്ഖാതഞ്ച ഹിതം സമ്പിണ്ഡേത്വാ ലോകസ്സ, ലോകാനം, ലോകേ വാ ഹിതന്തി സരൂപേകദേസേകസേസം കത്വാ ‘‘ലോകഹിത’’മിച്ചേവാഹ. നാഥോതി സബ്ബസത്താനം ആസയാനുസയചരിയാധിമുത്തിഭേദാനുരൂപധമ്മദേസനസമത്ഥതായ ‘‘ധമ്മം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമി…പേ॰… തം സുണാഥാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൪൨൦) ഏവം യാചനട്ഠേനാപി നാഥതേതി നാഥോ. ഭിക്ഖൂനം വീതിക്കമാനുരൂപം സിക്ഖാപദപഞ്ഞാപനേന ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികായ ച കരുണായ ഉപഗന്ത്വാ തപതി, സുത്തന്തവസേന വാ തേസം സബ്ബസത്താനം അനുസയിതേ കിലേസേ കരുണായ ച പഞ്ഞായ ച ഉപഗന്ത്വാ തപതി, അഭിധമ്മവസേന വാ തേ തേ സങ്ഖാരേ അനിച്ചാദിലക്ഖണവസേന ഉപപരിക്ഖിത്വാ അത്തനോ കിലേസേ പഞ്ഞായ ഉപേച്ച പരിച്ഛിന്ദിത്വാ തപതീതി തപനട്ഠേനാപി നാഥതേതി നാഥോ. സദേവകേ ലോകേ അപ്പടിപുഗ്ഗലത്താ കേനചി അപ്പടിഹതധമ്മദേസനത്താ പരമചിത്തിസ്സരിയപ്പവത്തിതോ ച ഇസ്സരിയട്ഠേനാപി നാഥതേതി നാഥോ. ‘‘ധമ്മിയാ കഥായ സന്ദസ്സേസി സമാദപേസി സമുത്തേജേസി സമ്പഹംസേസീ’’തി (മഹാവ॰ ൯൦) വചനതോ സമ്പഹംസനസങ്ഖാതേന ആസീസട്ഠേന, പണിധാനതോ പട്ഠായ ‘‘കഥം നാമാഹം മുത്തോ മോചയിസ്സാമീ’’തിആദിനാ നയേന ആസീസട്ഠേന വാ നാഥതേതി നാഥോതി വേദിതബ്ബോ, സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. ചതൂഹിപി നാഥങ്ഗേഹി ചതുവേസാരജ്ജചതുപടിസമ്ഭിദാദയോ സബ്ബേപി ബുദ്ധഗുണാ യോജേതബ്ബാ, അതിവിത്ഥാരികഭയാ പന ന യോജിതാ.
Lokahitāyāti ettha lokiyati ettha dukkhanti loko, luyate vā jātijarāmaraṇadukkhehīti loko, iminā sattalokaṃ jātilokañca saṅgaṇhāti. Tasmā tassa sattalokassa idhalokaparalokahitaṃ atikkantaparalokānaṃ vā ucchinnalokasamudayānaṃ lokānaṃ , idha jātiloke okāsaloke vā diṭṭhadhammasukhavihārasaṅkhātañca hitaṃ sampiṇḍetvā lokassa, lokānaṃ, loke vā hitanti sarūpekadesekasesaṃ katvā ‘‘lokahita’’miccevāha. Nāthoti sabbasattānaṃ āsayānusayacariyādhimuttibhedānurūpadhammadesanasamatthatāya ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmi…pe… taṃ suṇāthā’’ti (ma. ni. 3.420) evaṃ yācanaṭṭhenāpi nāthateti nātho. Bhikkhūnaṃ vītikkamānurūpaṃ sikkhāpadapaññāpanena diṭṭhadhammikasamparāyikāya ca karuṇāya upagantvā tapati, suttantavasena vā tesaṃ sabbasattānaṃ anusayite kilese karuṇāya ca paññāya ca upagantvā tapati, abhidhammavasena vā te te saṅkhāre aniccādilakkhaṇavasena upaparikkhitvā attano kilese paññāya upecca paricchinditvā tapatīti tapanaṭṭhenāpi nāthateti nātho. Sadevake loke appaṭipuggalattā kenaci appaṭihatadhammadesanattā paramacittissariyappavattito ca issariyaṭṭhenāpi nāthateti nātho. ‘‘Dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaṃsesī’’ti (mahāva. 90) vacanato sampahaṃsanasaṅkhātena āsīsaṭṭhena, paṇidhānato paṭṭhāya ‘‘kathaṃ nāmāhaṃ mutto mocayissāmī’’tiādinā nayena āsīsaṭṭhena vā nāthateti nāthoti veditabbo, sammāsambuddho. Catūhipi nāthaṅgehi catuvesārajjacatupaṭisambhidādayo sabbepi buddhaguṇā yojetabbā, ativitthārikabhayā pana na yojitā.
നമോതി പരമത്ഥതോ ബുദ്ധഗുണബഹുമാനപബ്ഭാരാ ചിത്തനതി, ചിത്തനതിപ്പഭവാ ച വചീകായനതി. അത്ഥു മേതി പാഠസേസേന സമ്ബന്ധോ. മഹാകാരുണികസ്സാതി ഏത്ഥ സബ്ബസത്തവിസയത്താ മഹുസ്സാഹപ്പഭവത്താ ച മഹതീ കരുണാ മഹാകരുണാ. തത്ഥ പണിധാനതോ പട്ഠായ യാവഅനുപാദിസേസനിബ്ബാനപുരപ്പവേസാ നിയുത്തോതി മഹാകാരുണികോ, ഭഗവാ. ഏത്ഥ ച മഹാകാരുണികസ്സാതി ഇമിനാ യഥാവുത്തഹേതുമൂലം ദസ്സേതി. നിക്കരുണോ ഹി പരദുക്ഖേസു ഉദാസിനോ ബുദ്ധത്ഥായ പണിധാനമത്തമ്പി അതിഭാരിയന്തി മഞ്ഞന്തോ അപ്പമേയ്യം കാലം അതിദുക്കരം ഹേതും പൂരേത്വാ നാഥത്തസങ്ഖാതം ഹേതുഫലപ്പയോജനഭൂതം ലോകഹിതം കഥം കരിസ്സതി. തസ്മാ സബ്ബഗുണമൂലഭൂതത്താ മഹാകരുണാഗുണമേവ വണ്ണേന്തോ ‘‘നമോ മഹാകാരുണികസ്സാ’’തി ആഹ. ഏത്താവതാ ഹേതുഅനുരൂപം ഫലം, ഫലാനുരൂപോ ഹേതു, ദ്വിന്നമ്പി അനുരൂപം മൂലം, തിണ്ണമ്പി അനുരൂപം പയോജനന്തി അയമത്ഥോ ദസ്സിതോ ഹോതി.
Namoti paramatthato buddhaguṇabahumānapabbhārā cittanati, cittanatippabhavā ca vacīkāyanati. Atthu meti pāṭhasesena sambandho. Mahākāruṇikassāti ettha sabbasattavisayattā mahussāhappabhavattā ca mahatī karuṇā mahākaruṇā. Tattha paṇidhānato paṭṭhāya yāvaanupādisesanibbānapurappavesā niyuttoti mahākāruṇiko, bhagavā. Ettha ca mahākāruṇikassāti iminā yathāvuttahetumūlaṃ dasseti. Nikkaruṇo hi paradukkhesu udāsino buddhatthāya paṇidhānamattampi atibhāriyanti maññanto appameyyaṃ kālaṃ atidukkaraṃ hetuṃ pūretvā nāthattasaṅkhātaṃ hetuphalappayojanabhūtaṃ lokahitaṃ kathaṃ karissati. Tasmā sabbaguṇamūlabhūtattā mahākaruṇāguṇameva vaṇṇento ‘‘namo mahākāruṇikassā’’ti āha. Ettāvatā hetuanurūpaṃ phalaṃ, phalānurūpo hetu, dvinnampi anurūpaṃ mūlaṃ, tiṇṇampi anurūpaṃ payojananti ayamattho dassito hoti.
ഏവം അച്ഛരിയപുരിസോ, നാഥോ നാഥഗുണേ ഠിതോ;
Evaṃ acchariyapuriso, nātho nāthaguṇe ṭhito;
നമോരഹോ അനാഥസ്സ, നാഥമാനസ്സ സമ്പദം.
Namoraho anāthassa, nāthamānassa sampadaṃ.
ഏത്ഥ സിയാ ‘‘അനേകേസു ഭഗവതോ ഗുണേസു വിജ്ജമാനേസു കസ്മാ ‘മഹാകാരുണികസ്സാ’തി ഏകമേവ ഗഹിത’’ന്തി? ഉച്ചതേ –
Ettha siyā ‘‘anekesu bhagavato guṇesu vijjamānesu kasmā ‘mahākāruṇikassā’ti ekameva gahita’’nti? Uccate –
ദോസഹീനസ്സ സത്ഥസ്സ, ചോദനാ തു ന വിജ്ജതേ;
Dosahīnassa satthassa, codanā tu na vijjate;
ദോസയുത്തമസത്ഥഞ്ച, തസ്മാ ചോദനാ അപത്തകാതി.
Dosayuttamasatthañca, tasmā codanā apattakāti.
ന മയാ ചോദനാ കതാ, കിന്തു പുച്ഛാ ഏവ കതാ. അപിച –
Na mayā codanā katā, kintu pucchā eva katā. Apica –
‘‘ഫലം സതിപി രുക്ഖേഡ്ഢേ, ന പതത്യവികമ്പിതേ;
‘‘Phalaṃ satipi rukkheḍḍhe, na patatyavikampite;
ചോദനാ യാ’ത്ഥു സത്ഥാനം, പുച്ഛനാത്യത്ഥഫലം മഹതാ.
Codanā yā’tthu satthānaṃ, pucchanātyatthaphalaṃ mahatā.
‘‘നഭോത്തും കുരുതേ സമ്മാ, ഗഹിതും നാഡ്ഢതേ ഘടം;
‘‘Nabhottuṃ kurute sammā, gahituṃ nāḍḍhate ghaṭaṃ;
അക്ഖേപേ ഹി കതേ തദി-ച്ഛിസ്സാണാബുദ്ധിബന്ധനം.
Akkhepe hi kate tadi-cchissāṇābuddhibandhanaṃ.
‘‘യഥാ ഹിമപദോ പദ്ധോ, പബുദ്ധോ ഗന്ധലിമ്പിയാ;
‘‘Yathā himapado paddho, pabuddho gandhalimpiyā;
ഭിന്നത്ഥവിരമസ്സേവം, സത്ഥകതാത്ഥലിമ്പിയാ’’തി. –
Bhinnatthaviramassevaṃ, satthakatātthalimpiyā’’ti. –
ഏവം ചേകം –
Evaṃ cekaṃ –
സമ്മാപി ചോദനാ തം ഖലു, ഗുരവോ വിവാക്യാ വിവദ്ധ;
Sammāpi codanā taṃ khalu, guravo vivākyā vivaddha;
യതിസിസ്സാ ആഘട്ടിതാതി-വാക്യേനാഭ്യധികം ഗോപയ.
Yatisissā āghaṭṭitāti-vākyenābhyadhikaṃ gopaya.
സരവതീ ആചേരം കിലിട്ഠാ, തദിച്ഛിസ്സജിതാത്താനം;
Saravatī āceraṃ kiliṭṭhā, tadicchissajitāttānaṃ;
ജയത്യത്താനമാചേരോ, സദസ്സസ്സേവ സാരഥീതി. –
Jayatyattānamācero, sadassasseva sārathīti. –
അത്രോച്ചതേ –
Atroccate –
യസ്സ ഹി വാക്യസഹസ്സം, വാക്യേ വാക്യേ സതഞ്ച ജിവ്ഹാ;
Yassa hi vākyasahassaṃ, vākye vākye satañca jivhā;
നാമം ദസബലഗുണപദേസം, വത്തും കപ്പേനപി ന സക്കാ.
Nāmaṃ dasabalaguṇapadesaṃ, vattuṃ kappenapi na sakkā.
യഥാ –
Yathā –
ബുദ്ധോപി ബുദ്ധസ്സ ഭണേയ്യ വണ്ണം,
Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,
കപ്പമ്പി ചേ അഞ്ഞമഭാസമാനോ;
Kappampi ce aññamabhāsamāno;
ഖീയേഥ കപ്പോ ചിരദീഘമന്തരേ,
Khīyetha kappo ciradīghamantare,
വണ്ണോ ന ഖീയേഥ തഥാഗതസ്സാതി. (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൩൦൪; ൩.൧൪൧; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൪൨൫; ഉദാ॰ അട്ഠ॰ ൫൩; ചരിയാ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ) –
Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassāti. (dī. ni. aṭṭha. 1.304; 3.141; ma. ni. aṭṭha. 2.425; udā. aṭṭha. 53; cariyā. aṭṭha. nidānakathā) –
ചോത്തത്താ ന സക്കാ ഭഗവതം ഗുണാനമവസേസാഭിധാതും.
Cottattā na sakkā bhagavataṃ guṇānamavasesābhidhātuṃ.
അപിച –
Apica –
യഥാ ത്വം സത്താനം, ദസബല തഥാ ഞാണകരുണാ;
Yathā tvaṃ sattānaṃ, dasabala tathā ñāṇakaruṇā;
ഗുണദ്വന്ദം സേട്ഠം, തവ ഗുണഗണാ നാമ തിഗുണാതി. –
Guṇadvandaṃ seṭṭhaṃ, tava guṇagaṇā nāma tiguṇāti. –
സബ്ബഗുണസേട്ഠത്താ മൂലത്താ ച ഏകമേവ വുത്തം. അഥ വാ ‘‘ഛസു അസാധാരണഞാണേസു അഞ്ഞതരത്താ തഗ്ഗഹണേന സേസാപി ഗഹിതാവ സഹചരണലക്ഖണേനാ’’തി ച വദന്തി. വിസേസതോ പനേത്ഥ അഭിധമ്മസ്സ കേവലം പഞ്ഞാവിസയത്താ അഭിധമ്മട്ഠകഥാരമ്ഭേ ആചരിയേന ‘‘കരുണാ വിയ സത്തേസു, പഞ്ഞാ യസ്സ മഹേസിനോ’’തി പഞ്ഞാഗുണോ വണ്ണിതോ തേസം തേസം സത്താനം ആസയാനുസയചഅയാധിമുത്തിഭേദാനുരൂപപരിച്ഛിന്ദനപഞ്ഞായ, സത്തേസു മഹാകരുണായ ച അധികാരത്താ. സുത്തന്തട്ഠകഥാരമ്ഭേ ‘‘കരുണാസീതലഹദയം, പഞ്ഞാപജ്ജോതവിഹതമോഹതമ’’ന്തി ഭഗവതോ ഉഭോപി പഞ്ഞാകരുണാഗുണാ വണ്ണിതാ. ഇധ പന വിനയേ ആസയാദിനിരപേക്ഖം കേവലം കരുണായ പാകതികസത്തേനാപി അസോതബ്ബാരഹം സുണന്തോ, അപുച്ഛിതബ്ബാരഹം പുച്ഛന്തോ, അവത്തബ്ബാരഹഞ്ച വദന്തോ സിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേസീതി കരുണാഗുണോയേവേകോ വണ്ണിതോതി വേദിതബ്ബോ.
Sabbaguṇaseṭṭhattā mūlattā ca ekameva vuttaṃ. Atha vā ‘‘chasu asādhāraṇañāṇesu aññatarattā taggahaṇena sesāpi gahitāva sahacaraṇalakkhaṇenā’’ti ca vadanti. Visesato panettha abhidhammassa kevalaṃ paññāvisayattā abhidhammaṭṭhakathārambhe ācariyena ‘‘karuṇā viya sattesu, paññā yassa mahesino’’ti paññāguṇo vaṇṇito tesaṃ tesaṃ sattānaṃ āsayānusayacaayādhimuttibhedānurūpaparicchindanapaññāya, sattesu mahākaruṇāya ca adhikārattā. Suttantaṭṭhakathārambhe ‘‘karuṇāsītalahadayaṃ, paññāpajjotavihatamohatama’’nti bhagavato ubhopi paññākaruṇāguṇā vaṇṇitā. Idha pana vinaye āsayādinirapekkhaṃ kevalaṃ karuṇāya pākatikasattenāpi asotabbārahaṃ suṇanto, apucchitabbārahaṃ pucchanto, avattabbārahañca vadanto sikkhāpadaṃ paññapesīti karuṇāguṇoyeveko vaṇṇitoti veditabbo.
പഞ്ഞാദയാ അത്തപരത്ഥഹേതൂ,
Paññādayā attaparatthahetū,
തദന്വയാ സബ്ബഗുണാ ജിനസ്സ;
Tadanvayā sabbaguṇā jinassa;
ഉഭോ ഗുണാ തേ ഗുണസാഗരസ്സ,
Ubho guṇā te guṇasāgarassa,
വുത്താ ഇധാചരിയവരേന തസ്മാ.
Vuttā idhācariyavarena tasmā.
ഏത്താവതാ അട്ഠകഥാദിഗാഥാ,
Ettāvatā aṭṭhakathādigāthā,
സമാസതോ വുത്തപദത്ഥസോഭാ;
Samāsato vuttapadatthasobhā;
അയമ്പി വിത്ഥാരനയോതി ചാഹം,
Ayampi vitthāranayoti cāhaṃ,
ഉദ്ധം ഇതോ തേ പടിസംഖിപാമി.
Uddhaṃ ito te paṭisaṃkhipāmi.
ദുതിയഗാഥായ അസമ്ബുധന്തി ധമ്മാനം യഥാസഭാവം അബുജ്ഝന്തോ. ബുദ്ധനിസേവിതന്തി ബുദ്ധാനുബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധേഹി ഗോചരഭാവനാസേവനാഹി യഥാരഹം നിസേവിതം. ഭവാ ഭവന്തി വത്തമാനഭവതോ അഞ്ഞം ഭവം ഗച്ഛതി ഉപഗച്ഛതി, പടിപജ്ജതീതി അത്ഥോ. അഥ വാ ഭവോതി സസ്സതദിട്ഠി. തസ്സ പടിപക്ഖത്താ അഭവോതി ഉച്ഛേദദിട്ഠി. ഭവോതി വാ വുദ്ധി. അഭവോതി ഹാനി. ഭവോതി വാ ദുഗ്ഗതി. അഭവോതി സുഗതി. ‘‘അപ്പമാണാ ധമ്മാ, അസേക്ഖാ ധമ്മാ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ തികമാതികാ ൧൩, ൧൧) വിയ ഹി വുദ്ധിഅത്ഥത്താ അകാരസ്സ. ഭാവയതീതി ഭവോ, ജാതി. ഭവതീതി വാ ഭവോ. സവികാരാ ബഹുവിധഖന്ധുപ്പത്തി ദീപിതാ. അഭവോതി വിനാസോ, ജാതിഭാവം മരണഭാവഞ്ച ഗച്ഛതീതി വുത്തം ഹോതി. ഏത്ഥ അരഹന്താനം മരണമ്പി ഖണികവസേന ഗഹേതബ്ബം. ഭവേസു അഭവോ ഭവാഭവോ, തം ഭവാഭവം, ഭവേസു അഭാവപഞ്ഞത്തിം ഗച്ഛതീതി അത്ഥോ. ജീവലോകോതി സത്തലോകോ, സങ്ഖാരലോകഓകാസലോകാനം ഭവാഭവഗമനാസമ്ഭവതോ സത്തലോകം ജീവലോകോതി വിസേസേതി. അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസിനോതി ഏത്ഥ നവപി ലോകുത്തരധമ്മാ സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി. അപചയഗാമിതാ ഹി ചതുമഗ്ഗധമ്മസ്സ ഓധിസോ അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസോ, സോ അസ്സ അത്ഥി, തദാരമ്മണം ഹുത്വാ തത്ഥ സഹായഭാവൂപഗമനേന നിബ്ബാനസ്സാപി. യഥാഹ ‘‘യോ ഖോ, ആവുസോ, രാഗക്ഖയോ…പേ॰… ഇദം വുച്ചതി നിബ്ബാന’’ന്തി. അരഹത്തസ്സാപി തഥാ രാഗാദിക്ഖയവചനസബ്ഭാവതോ. ഫലസാമഞ്ഞേന തിണ്ണമ്പി ഫലാനം അത്ഥീതി നവവിധോപേസ ‘‘അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസീ’’തി വുച്ചതി. അഥ വാ സഹചരണലക്ഖണകആരണതായ പടിപക്ഖഗോചരഗ്ഗഹണതാ. അനഭിഹിതോപി ഹി ധമ്മസ്സ തത്രാഭിഹിതോവ ബുജ്ഝിതബ്ബോ ഇതി വചനതോ കാരണഗോചരഗ്ഗഹണേന ചത്താരിപി ഫലാനി ഗഹിതാനി. നരകാദീസു അപതമാനം ധാരേതി സുഗതിയം ഉപ്പാദനേനാതി ധമ്മോ. പുന സുഗതിമ്ഹി അജനനകാരീ അകുസലധമ്മേ നിവാരേത്വാ പോസേതി പവത്തേതി വഡ്ഢേതീതി ധമ്മോ. സോ പന കാമരൂപാരൂപഭേദതോ തിവിധോ അച്ചന്തസുഖാവഹനതോ, തതോപി ഉത്തമത്താ ധമ്മവരോ.
Dutiyagāthāya asambudhanti dhammānaṃ yathāsabhāvaṃ abujjhanto. Buddhanisevitanti buddhānubuddhapaccekabuddhehi gocarabhāvanāsevanāhi yathārahaṃ nisevitaṃ. Bhavā bhavanti vattamānabhavato aññaṃ bhavaṃ gacchati upagacchati, paṭipajjatīti attho. Atha vā bhavoti sassatadiṭṭhi. Tassa paṭipakkhattā abhavoti ucchedadiṭṭhi. Bhavoti vā vuddhi. Abhavoti hāni. Bhavoti vā duggati. Abhavoti sugati. ‘‘Appamāṇā dhammā, asekkhā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 13, 11) viya hi vuddhiatthattā akārassa. Bhāvayatīti bhavo, jāti. Bhavatīti vā bhavo. Savikārā bahuvidhakhandhuppatti dīpitā. Abhavoti vināso, jātibhāvaṃ maraṇabhāvañca gacchatīti vuttaṃ hoti. Ettha arahantānaṃ maraṇampi khaṇikavasena gahetabbaṃ. Bhavesu abhavo bhavābhavo, taṃ bhavābhavaṃ, bhavesu abhāvapaññattiṃ gacchatīti attho. Jīvalokoti sattaloko, saṅkhāralokaokāsalokānaṃ bhavābhavagamanāsambhavato sattalokaṃ jīvalokoti viseseti. Avijjādikilesajālaviddhaṃsinoti ettha navapi lokuttaradhammā saṅgahaṃ gacchanti. Apacayagāmitā hi catumaggadhammassa odhiso avijjādikilesajālaviddhaṃso, so assa atthi, tadārammaṇaṃ hutvā tattha sahāyabhāvūpagamanena nibbānassāpi. Yathāha ‘‘yo kho, āvuso, rāgakkhayo…pe… idaṃ vuccati nibbāna’’nti. Arahattassāpi tathā rāgādikkhayavacanasabbhāvato. Phalasāmaññena tiṇṇampi phalānaṃ atthīti navavidhopesa ‘‘avijjādikilesajālaviddhaṃsī’’ti vuccati. Atha vā sahacaraṇalakkhaṇakaāraṇatāya paṭipakkhagocaraggahaṇatā. Anabhihitopi hi dhammassa tatrābhihitova bujjhitabbo iti vacanato kāraṇagocaraggahaṇena cattāripi phalāni gahitāni. Narakādīsu apatamānaṃ dhāreti sugatiyaṃ uppādanenāti dhammo. Puna sugatimhi ajananakārī akusaladhamme nivāretvā poseti pavatteti vaḍḍhetīti dhammo. So pana kāmarūpārūpabhedato tividho accantasukhāvahanato, tatopi uttamattā dhammavaro.
ഏത്ഥാഹ – ‘‘ചതുന്നം, ഭിക്ഖവേ, അരിയസച്ചാനം അനനുബോധാ അപ്പടിവേധാ ഏവമിദം ദീഘമദ്ധാനം സന്ധാവിതം സംസരിത’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൫൫; മഹാവ॰ ൨൮൭) വചനതോ ചതുസച്ചധമ്മം അസമ്ബുധം ഭവാ ഭവം ഗച്ഛതി ജീവലോകോതി സിദ്ധം. തസ്മാ യം അസമ്ബുധം ഗച്ഛതി, തസ്സേവ ‘‘തസ്സാ’’തി അന്തേ തംനിദ്ദേസേന നിയമനതോ ചതുസച്ചധമ്മോപി അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസീ ധമ്മവരോതി ചാപജ്ജതി. അഞ്ഞഥാ ‘‘നമോ അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസിനോ ധമ്മവരസ്സ തസ്സാ’’തി തംനിദ്ദേസേന സമാനവിഭത്തികരണം ന യുജ്ജതി അതിപ്പസങ്ഗനിയമനതോ, ‘‘അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസിനോ ധമ്മവരസ്സാ’’തി വചനം വിസേസനവചനം. തസ്മാ ദുക്ഖസമുദയസച്ചാനം തബ്ഭാവപ്പസങ്ഗോ നത്ഥീതി ചേ? ന, തംനിദ്ദേസേന സമാനവിഭത്തിട്ഠാനേ അവിസേസിതത്താ. അപി ച മഗ്ഗസച്ചനിരോധസച്ചേസു ഫലാനം അപരിയാപന്നത്താ നവ ലോകുത്തരധമ്മാ സങ്ഗഹിതാതി വചനവിരോധോ, ഫലാനം അസങ്ഗഹേ വേരഞ്ജകണ്ഡവണ്ണനായം ന കേവലം അരിയമഗ്ഗോ ചേവ നിബ്ബാനഞ്ച, അപി ച അരിയഫലധമ്മേഹി സദ്ധിം പരിയത്തിധമ്മോപി. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘രാഗവിരാഗമനേജമസോകം…പേ॰… ധമ്മമിമം സരണത്ഥമുപേഹീ’’തി (വി॰ വ॰ ൮൮൭) വചനവിരോധോ ചാതി പുബ്ബാപരവിരുദ്ധാ ഏസാ ഗാഥാ സാസനവിരുദ്ധാ ചാ’’തി? വുച്ചതേ – സബ്ബമേതമയുത്തം വുത്തഗാഥത്ഥാജാനനതോ. ഏത്ഥ ഹി ആചരിയേന പവത്തിപവത്തിഹേതുവിസയവിഭാഗോ ച ദസ്സിതോ. കഥം? തത്ഥ അസമ്ബുധന്തി അസമ്ബോധോ, സോ അത്ഥതോ അവിജ്ജാ, തായ ച തണ്ഹുപാദാനാനി ഗഹിതാനി, തയോപി തേ ധമ്മാ സമുദയസച്ചം, ഭവാഭവന്തി ഏത്ഥ ദുക്ഖസച്ചം വുത്തം. സുഗതിദുഗ്ഗതിപ്പഭേദോ ഹി ഭവോ അത്ഥതോ പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ഹോന്തി. ‘‘ഏവമേതസ്സ കേവലസ്സ ദുക്ഖക്ഖന്ധസ്സ സമുദയോ ഹോതീ’’തി (മഹാവ॰ ൧) വചനതോ ദുക്ഖപ്പവത്തി പവത്തി നാമ, ദുക്ഖസമുദയോ പവത്തിഹേതു നാമ, അവിജ്ജാസങ്ഖാതസ്സ ച പവത്തിഹേതുസ്സ അഗ്ഗഹിതഗ്ഗഹണേന നിരോധമഗ്ഗസച്ചദ്വയം വിസയോ നാമ. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? ദുക്ഖേ അഞ്ഞാണം…പേ॰… ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ അഞ്ഞാണ’’ന്തി (വിഭ॰ ൨൨൬).
Etthāha – ‘‘catunnaṃ, bhikkhave, ariyasaccānaṃ ananubodhā appaṭivedhā evamidaṃ dīghamaddhānaṃ sandhāvitaṃ saṃsarita’nti (dī. ni. 2.155; mahāva. 287) vacanato catusaccadhammaṃ asambudhaṃ bhavā bhavaṃ gacchati jīvalokoti siddhaṃ. Tasmā yaṃ asambudhaṃ gacchati, tasseva ‘‘tassā’’ti ante taṃniddesena niyamanato catusaccadhammopi avijjādikilesajālaviddhaṃsī dhammavaroti cāpajjati. Aññathā ‘‘namo avijjādikilesajālaviddhaṃsino dhammavarassa tassā’’ti taṃniddesena samānavibhattikaraṇaṃ na yujjati atippasaṅganiyamanato, ‘‘avijjādikilesajālaviddhaṃsino dhammavarassā’’ti vacanaṃ visesanavacanaṃ. Tasmā dukkhasamudayasaccānaṃ tabbhāvappasaṅgo natthīti ce? Na, taṃniddesena samānavibhattiṭṭhāne avisesitattā. Api ca maggasaccanirodhasaccesu phalānaṃ apariyāpannattā nava lokuttaradhammā saṅgahitāti vacanavirodho, phalānaṃ asaṅgahe verañjakaṇḍavaṇṇanāyaṃ na kevalaṃ ariyamaggo ceva nibbānañca, api ca ariyaphaladhammehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttañhetaṃ ‘‘rāgavirāgamanejamasokaṃ…pe… dhammamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti (vi. va. 887) vacanavirodho cāti pubbāparaviruddhā esā gāthā sāsanaviruddhā cā’’ti? Vuccate – sabbametamayuttaṃ vuttagāthatthājānanato. Ettha hi ācariyena pavattipavattihetuvisayavibhāgo ca dassito. Kathaṃ? Tattha asambudhanti asambodho, so atthato avijjā, tāya ca taṇhupādānāni gahitāni, tayopi te dhammā samudayasaccaṃ, bhavābhavanti ettha dukkhasaccaṃ vuttaṃ. Sugatiduggatippabhedo hi bhavo atthato pañcupādānakkhandhā honti. ‘‘Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti (mahāva. 1) vacanato dukkhappavatti pavatti nāma, dukkhasamudayo pavattihetu nāma, avijjāsaṅkhātassa ca pavattihetussa aggahitaggahaṇena nirodhamaggasaccadvayaṃ visayo nāma. Vuttañhetaṃ ‘‘tattha katamā avijjā? Dukkhe aññāṇaṃ…pe… dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇa’’nti (vibha. 226).
ഏത്ഥ ച നിരോധസച്ചം ബുദ്ധേന ഗോചരാസേവനായ ആസേവിതം, മഗ്ഗസച്ചം ഭാവനാസേവനായ. ഏത്താവതാ അസമ്ബുധം ബുദ്ധനിസേവിതം യന്തി ഉപയോഗപ്പത്തോ യോ വിസയോ നിരോധോ ച മഗ്ഗോ ച, തസ്സ യഥാവുത്താവിജ്ജാദികിലേസജാലത്തയവിദ്ധംസിനോ നമോ ധമ്മവരസ്സാതി അയം ഗാഥായ അത്ഥോ. പരിയത്തിധമ്മോപി കിലേസവിദ്ധംസനസ്സ സുത്തന്തനയേന ഉപനിസ്സയപച്ചയത്താ കിലേസവിദ്ധംസനസീലതായ ‘‘അവിജ്ജാദികിലേസജാലവിദ്ധംസീ’’തി വത്തും സമ്ഭവതി. ഏവഞ്ഹി സതി രാഗവിരാഗാതി ഗാഥത്ഥോ, സോ ധമ്മം ദേസേതി…പേ॰… ബ്രഹ്മചരിയം പകാസേതീതി സുത്തത്ഥോ ച അസേസതോ ഗഹിതോ ഹോതി. അഥ വാ ഇമായ ഗാഥായ കേവലം പരിയത്തിധമ്മോവ ഗഹിതോ ഹോതി, യം സന്ധായാഹ ‘‘സോ ധമ്മം ദേസേതി ആദികല്യാണം…പേ॰… ബ്രഹ്മചരിയം പകാസേതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൧൯൦; പാരാ॰ ൧), തമ്പി അസമ്ബുധം ബുദ്ധേഹേവ നിസേവിതം ഗോചരാസേവനായ അനഞ്ഞനിസേവിതം. യഥാഹ ‘‘ഭഗവംമൂലകാ നോ, ഭന്തേ, ധമ്മാ ഭഗവംനേത്തികാ ഭഗവംപടിസരണാ…പേ॰… ഭഗവതോ സുത്വാ ഭിക്ഖൂ ധാരേസ്സന്തീ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൪൬).
Ettha ca nirodhasaccaṃ buddhena gocarāsevanāya āsevitaṃ, maggasaccaṃ bhāvanāsevanāya. Ettāvatā asambudhaṃ buddhanisevitaṃ yanti upayogappatto yo visayo nirodho ca maggo ca, tassa yathāvuttāvijjādikilesajālattayaviddhaṃsino namo dhammavarassāti ayaṃ gāthāya attho. Pariyattidhammopi kilesaviddhaṃsanassa suttantanayena upanissayapaccayattā kilesaviddhaṃsanasīlatāya ‘‘avijjādikilesajālaviddhaṃsī’’ti vattuṃ sambhavati. Evañhi sati rāgavirāgāti gāthattho, so dhammaṃ deseti…pe… brahmacariyaṃ pakāsetīti suttattho ca asesato gahito hoti. Atha vā imāya gāthāya kevalaṃ pariyattidhammova gahito hoti, yaṃ sandhāyāha ‘‘so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… brahmacariyaṃ pakāsetī’’ti (dī. ni. 1.190; pārā. 1), tampi asambudhaṃ buddheheva nisevitaṃ gocarāsevanāya anaññanisevitaṃ. Yathāha ‘‘bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammā bhagavaṃnettikā bhagavaṃpaṭisaraṇā…pe… bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti (saṃ. ni. 2.146).
തതിയഗാഥായ സീലാദയോ കിഞ്ചാപി ലോകിയലോകുത്തരാ യഥാസമ്ഭവം ലബ്ഭന്തി, തഥാപി അന്തേ ‘‘അരിയസങ്ഘ’’ന്തി വചനതോ സീലാദയോ ചത്താരോ ധമ്മക്ഖന്ധാ ലോകുത്തരാവ. ഏത്ഥ ച ‘‘സീലസമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിവിമുത്തിഞാണപ്പഭുതീഹീ’’തി വത്തബ്ബേ സരൂപേകസേസം കത്വാ ‘‘വിമുത്തിഞാണപ്പഭുതീഹീ’’തി വുത്തം. ഏത്ഥ ച കിഞ്ചാപി വിമുത്തീതി ഫലധമ്മാവ സുത്തേ അധിപ്പേതാ, തഥാപി ‘‘മഗ്ഗാ വുട്ഠഹിത്വാ മഗ്ഗം പച്ചവേക്ഖതി. പഹീനേ കിലേസേ പച്ചവേക്ഖതി. ഫലം പച്ചവേക്ഖതി. നിബ്ബാനം പച്ചവേക്ഖതീ’’തി (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൪൧൦) വചനതോ മഗ്ഗാദിപച്ചവേക്ഖണഞാണം വിമുത്തിഞാണന്തി വേദിതബ്ബം. വിമുത്തി വിമോക്ഖോ ഖയോതി ഹി അത്ഥതോ ഏകം. ‘‘ഖയേ ഞാണം അനുപ്പാദേ ഞാണന്തി (ധ॰ സ॰ ദുകമാതികാ ൧൪൨; ദീ॰ നി॰ ൩.൩൦൪) ഏത്ഥ ഖയോ നാമ മഗ്ഗോ, രാഗക്ഖയോ ദോസക്ഖയോതി ഫലനിബ്ബാനാനം അധിവചന’’ന്തി സുത്തേ ആഗതമേവ. പഹീനകിലേസാനം ഖയോ പാകതികോ ഖയോ ഏവ. പഭുതി-സദ്ദേന തിസ്സോ വിജ്ജാ ഛ അഭിഞ്ഞാ ചതസ്സോ പടിസമ്ഭിദാതി ഏവമാദയോ ഗുണാ സങ്ഗഹിതാ. സമന്നാഗമട്ഠേന അപരിഹീനട്ഠേന ച യുത്തോ. ഖേത്തം ജനാനം കുസലത്ഥികാനന്തി ‘‘അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ലോകസ്സാ’’തി സുത്തതോ കുസലസ്സ വിരുഹനട്ഠാനത്താ, സുത്തന്തനയേന ഉപനിസ്സയപച്ചയത്താ ച കാമം കുസലസ്സ ഖേത്തം ഹോതി സങ്ഘോ, ന കുസലത്ഥികാനം ജനാനം. തസ്മാ ന യുജ്ജതീതി ചേ? ന, സുത്തത്ഥസമ്ഭവതോ. സുത്തേ ‘‘അനുത്തരം പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ലോകസ്സാ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൪൧) ഹി വുത്തം. കസ്സ ലോകസ്സ? പുഞ്ഞത്ഥികസ്സ ഖേത്തം സങ്ഘോ, പുഞ്ഞുപനിസ്സയത്താ പുഞ്ഞക്ഖേത്തം ഹോതി സങ്ഘോ, കുസലത്ഥികാനന്തി ച വുച്ചന്തി. ലോകേപി ഹി ദേവദത്തസ്സ ഖേത്തം യഞ്ഞദത്തസ്സ ഖേത്തം സാലിയവുപനിസ്സയത്താ സാലിഖേത്തം യവഖേത്തന്തി ച വുച്ചതി. അരിയസങ്ഘന്തി വിഗതകിലേസത്താ അരിയം പരിസുദ്ധം അരിയാനം, അരിയഭാവം വാ പത്തം സീലദിട്ഠിസാമഞ്ഞേന സങ്ഘതത്താ സങ്ഘം. ‘‘അരിയ-സദ്ദേന സമ്മുതിസങ്ഘം നിവാരേതീ’’തി കേചി ലിഖന്തി, തം ന സുന്ദരം വിമുത്തിഞാണഗുണഗ്ഗഹണേന വിസേസിതത്താ. സിരസാതി ഇമിനാ കാമം കായനതിം ദസ്സേതി, തഥാപി ഉത്തമസങ്ഘേ ഗുണഗാരവേന ഉത്തമങ്ഗമേവ നിദ്ദിസന്തോ ‘‘സിരസാ നമാമീ’’ത്യാഹ. സിരസ്സ പന ഉത്തമതാ ഉത്തമാനം ചക്ഖുസോതിന്ദ്രിയാനം നിസ്സയത്താ, തേസം ഉത്തമതാ ച ദസ്സനാനുത്തരിയസവനാനുത്തരിയഹേതുതായ വേദിതബ്ബാ. ഏത്ഥാഹ – അനുസന്ധികുസലോ
Tatiyagāthāya sīlādayo kiñcāpi lokiyalokuttarā yathāsambhavaṃ labbhanti, tathāpi ante ‘‘ariyasaṅgha’’nti vacanato sīlādayo cattāro dhammakkhandhā lokuttarāva. Ettha ca ‘‘sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇappabhutīhī’’ti vattabbe sarūpekasesaṃ katvā ‘‘vimuttiñāṇappabhutīhī’’ti vuttaṃ. Ettha ca kiñcāpi vimuttīti phaladhammāva sutte adhippetā, tathāpi ‘‘maggā vuṭṭhahitvā maggaṃ paccavekkhati. Pahīne kilese paccavekkhati. Phalaṃ paccavekkhati. Nibbānaṃ paccavekkhatī’’ti (paṭṭhā. 1.1.410) vacanato maggādipaccavekkhaṇañāṇaṃ vimuttiñāṇanti veditabbaṃ. Vimutti vimokkho khayoti hi atthato ekaṃ. ‘‘Khaye ñāṇaṃ anuppāde ñāṇanti (dha. sa. dukamātikā 142; dī. ni. 3.304) ettha khayo nāma maggo, rāgakkhayo dosakkhayoti phalanibbānānaṃ adhivacana’’nti sutte āgatameva. Pahīnakilesānaṃ khayo pākatiko khayo eva. Pabhuti-saddena tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidāti evamādayo guṇā saṅgahitā. Samannāgamaṭṭhena aparihīnaṭṭhena ca yutto. Khettaṃ janānaṃ kusalatthikānanti ‘‘anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti suttato kusalassa viruhanaṭṭhānattā, suttantanayena upanissayapaccayattā ca kāmaṃ kusalassa khettaṃ hoti saṅgho, na kusalatthikānaṃ janānaṃ. Tasmā na yujjatīti ce? Na, suttatthasambhavato. Sutte ‘‘anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti (saṃ. ni. 4.341) hi vuttaṃ. Kassa lokassa? Puññatthikassa khettaṃ saṅgho, puññupanissayattā puññakkhettaṃ hoti saṅgho, kusalatthikānanti ca vuccanti. Lokepi hi devadattassa khettaṃ yaññadattassa khettaṃ sāliyavupanissayattā sālikhettaṃ yavakhettanti ca vuccati. Ariyasaṅghanti vigatakilesattā ariyaṃ parisuddhaṃ ariyānaṃ, ariyabhāvaṃ vā pattaṃ sīladiṭṭhisāmaññena saṅghatattā saṅghaṃ. ‘‘Ariya-saddena sammutisaṅghaṃ nivāretī’’ti keci likhanti, taṃ na sundaraṃ vimuttiñāṇaguṇaggahaṇena visesitattā. Sirasāti iminā kāmaṃ kāyanatiṃ dasseti, tathāpi uttamasaṅghe guṇagāravena uttamaṅgameva niddisanto ‘‘sirasā namāmī’’tyāha. Sirassa pana uttamatā uttamānaṃ cakkhusotindriyānaṃ nissayattā, tesaṃ uttamatā ca dassanānuttariyasavanānuttariyahetutāya veditabbā. Etthāha – anusandhikusalo
‘‘ഉപോഗ്ഘാതോ പദഞ്ചേവ, പദത്ഥോ പദവിഗ്ഗഹോ;
‘‘Upogghāto padañceva, padattho padaviggaho;
ചോദനാപ്രത്യവജ്ജാനം, ബ്യാഖ്യാ തന്തസ്സ ഛബ്ബിധാ’’തി. –
Codanāpratyavajjānaṃ, byākhyā tantassa chabbidhā’’ti. –
ഏവമവത്വാ കസ്മാ രതനത്തയപണാമം പഠമം വുത്തന്തി? വുച്ചതേ – സതാചാരത്താ. ആചാരോ കിരേസ സപ്പുരിസാനം, യദിദം സംവണ്ണനാരമ്ഭേ രതനത്തയപൂജാവിധാനം. തസ്മാ ‘‘സതാചാരതോ ഭട്ഠാ മാ മയം ഹോമാ’’തി കരീയതി, ചതുഗമ്ഭീരഭാവയുത്തഞ്ച വിനയപിടകം സംവണ്ണേതുകാമസ്സ മഹാസമുദ്ദം ഓഗാഹന്തസ്സ വിയ പഞ്ഞാവേയ്യത്തിയസമന്നാഗതസ്സാപി മഹന്തം ഭയം ഹോതി, ഭയക്ഖയാവഹഞ്ചേതം രതനത്തയഗുണാനുസ്സരണജനിതം പണാമപൂജാവിധാനം. യഥാഹ ‘‘ഏവം ബുദ്ധം സരന്താന’’ന്തിആദി (സം॰ നി॰ ൧.൨൪൯). അപിചാചരിയോ സത്ഥുപൂജാവിധാനേന അസത്ഥരി സത്ഥാഭിനിവേസസ്സ ലോകസ്സ യഥാഭൂതം സത്ഥരി ഏവ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേ സത്ഥുസമ്ഭാവനം ഉപ്പാദേതി, അസത്ഥരി സത്ഥുസമ്ഭാവനം പരിച്ചജാപേതി, ‘‘തഥാഗതപ്പവേദിതം ധമ്മവിനയം അത്തനോ ദഹതീ’’തി വുത്തദോസം പരിഹരതി. അന്തരായബഹുലത്താ ഖന്ധസന്തതിയാ വിപ്പകതായ വിനയസംവണ്ണനായ അത്തനോ ആയുവണ്ണസുഖബലാനം പരിക്ഖയസമ്ഭവാസങ്കായ ‘‘അഭിവാദനസീലിസ്സ…പേ॰… ആയു വണ്ണോ സുഖം ബല’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൧൦൯) വുത്താനിസംസേ യാവ സംവണ്ണനാപരിയോസാനാ പത്ഥേതി. അപി ചേത്ഥ ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ പണാമപൂജാവിധാനം സമ്മാസമ്ബുദ്ധഭാവാധിഗമത്ഥം ബുദ്ധയാനം പടിപജ്ജന്താനം ഉസ്സാഹം ജനേതി. ലോകിയലോകുത്തരഭേദസ്സ, ലോകുത്തരസ്സേവ വാ സദ്ധമ്മസ്സ പൂജാവിധാനം പച്ചേകബുദ്ധഭാവാധിഗമത്ഥം പച്ചേകബുദ്ധയാനം പടിപജ്ജന്താനം ഉസ്സാഹം ജനേതി. സദ്ധമ്മപടിവേധമത്താഭിലാസിനോ ഹി തേ. പരമത്ഥസങ്ഘപൂജാവിധാനം പരമത്ഥസങ്ഘഭാവാധിഗമത്ഥം സാവകയാനം പടിപജ്ജന്താനം ഉസ്സാഹം ജനേതി, മങ്ഗലാദീനി വാ സാത്ഥാനി അനന്തരായാനി ചിരട്ഠിതികാനി ബഹുമതാനി ച ഭവന്തീതി ഏവംലദ്ധികാനം ചിത്തപരിതോസനത്ഥം ‘‘പൂജാ ച പൂജനേയ്യാന’’ന്തി ഭഗവതാ പസത്ഥമങ്ഗലം കരോതി. വുച്ചതേ ച –
Evamavatvā kasmā ratanattayapaṇāmaṃ paṭhamaṃ vuttanti? Vuccate – satācārattā. Ācāro kiresa sappurisānaṃ, yadidaṃ saṃvaṇṇanārambhe ratanattayapūjāvidhānaṃ. Tasmā ‘‘satācārato bhaṭṭhā mā mayaṃ homā’’ti karīyati, catugambhīrabhāvayuttañca vinayapiṭakaṃ saṃvaṇṇetukāmassa mahāsamuddaṃ ogāhantassa viya paññāveyyattiyasamannāgatassāpi mahantaṃ bhayaṃ hoti, bhayakkhayāvahañcetaṃ ratanattayaguṇānussaraṇajanitaṃ paṇāmapūjāvidhānaṃ. Yathāha ‘‘evaṃ buddhaṃ sarantāna’’ntiādi (saṃ. ni. 1.249). Apicācariyo satthupūjāvidhānena asatthari satthābhinivesassa lokassa yathābhūtaṃ satthari eva sammāsambuddhe satthusambhāvanaṃ uppādeti, asatthari satthusambhāvanaṃ pariccajāpeti, ‘‘tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ attano dahatī’’ti vuttadosaṃ pariharati. Antarāyabahulattā khandhasantatiyā vippakatāya vinayasaṃvaṇṇanāya attano āyuvaṇṇasukhabalānaṃ parikkhayasambhavāsaṅkāya ‘‘abhivādanasīlissa…pe… āyu vaṇṇo sukhaṃ bala’’nti (dha. pa. 109) vuttānisaṃse yāva saṃvaṇṇanāpariyosānā pattheti. Api cettha buddhassa bhagavato paṇāmapūjāvidhānaṃ sammāsambuddhabhāvādhigamatthaṃ buddhayānaṃ paṭipajjantānaṃ ussāhaṃ janeti. Lokiyalokuttarabhedassa, lokuttarasseva vā saddhammassa pūjāvidhānaṃ paccekabuddhabhāvādhigamatthaṃ paccekabuddhayānaṃ paṭipajjantānaṃ ussāhaṃ janeti. Saddhammapaṭivedhamattābhilāsino hi te. Paramatthasaṅghapūjāvidhānaṃ paramatthasaṅghabhāvādhigamatthaṃ sāvakayānaṃ paṭipajjantānaṃ ussāhaṃ janeti, maṅgalādīni vā sātthāni anantarāyāni ciraṭṭhitikāni bahumatāni ca bhavantīti evaṃladdhikānaṃ cittaparitosanatthaṃ ‘‘pūjā ca pūjaneyyāna’’nti bhagavatā pasatthamaṅgalaṃ karoti. Vuccate ca –
‘‘മങ്ഗലം ഭഗവാ ബുദ്ധോ, ധമ്മോ സങ്ഘോ ച മങ്ഗലം;
‘‘Maṅgalaṃ bhagavā buddho, dhammo saṅgho ca maṅgalaṃ;
മങ്ഗലാദീനി സാത്ഥാനി, സീഘം സിജ്ഝന്തി സബ്ബസോ.
Maṅgalādīni sātthāni, sīghaṃ sijjhanti sabbaso.
‘‘സത്ഥു പൂജാവിധാനേന, ഏവമാദീ ബഹൂ ഗുണേ;
‘‘Satthu pūjāvidhānena, evamādī bahū guṇe;
ലഭതീതി വിജാനന്തോ, സത്ഥുപൂജാപരോ സിയാ’’തി.
Labhatīti vijānanto, satthupūjāparo siyā’’ti.
ഏത്ഥ ച സത്ഥുപധാനത്താ ധമ്മസങ്ഘാനം പൂജാവിധാനം സത്ഥുപൂജാവിധാനമിച്ചേവ ദട്ഠബ്ബം സാസനതോ ലോകതോ ച. തേനേതം വുച്ചതി –
Ettha ca satthupadhānattā dhammasaṅghānaṃ pūjāvidhānaṃ satthupūjāvidhānamicceva daṭṭhabbaṃ sāsanato lokato ca. Tenetaṃ vuccati –
‘‘സത്ഥാ’’തി ധമ്മോ സുഗതേന വുത്തോ;
‘‘Satthā’’ti dhammo sugatena vutto;
നിബ്ബാനകാലേ യമതോ സ സത്ഥാ;
Nibbānakāle yamato sa satthā;
സുവത്ഥിഗാഥാസു ‘‘തഥാഗതോ’’തി;
Suvatthigāthāsu ‘‘tathāgato’’ti;
സങ്ഘോ ച വുത്തോ യമതോ സ സത്ഥാ.
Saṅgho ca vutto yamato sa satthā.
കിഞ്ച ഭിയ്യോ –
Kiñca bhiyyo –
ധമ്മകായോ യതോ സത്ഥാ, ധമ്മോ സത്ഥാ തതോ മതോ;
Dhammakāyo yato satthā, dhammo satthā tato mato;
ധമ്മട്ഠിതോ സോ സങ്ഘോ ച, സത്ഥുസങ്ഖ്യം നിഗച്ഛതി.
Dhammaṭṭhito so saṅgho ca, satthusaṅkhyaṃ nigacchati.
സന്തി ഹി ലോകേ വത്താരോ കോസഗതം അസിം ഗഹേത്വാ ഠിതം പുരിസം വിസും അപരാമസിത്വാ ‘‘അസിം ഗഹേത്വാ ഠിതോ ഏസോ’’തി. തേനേവാഹ ചാരിയമാത്രച്ചേവാ –
Santi hi loke vattāro kosagataṃ asiṃ gahetvā ṭhitaṃ purisaṃ visuṃ aparāmasitvā ‘‘asiṃ gahetvā ṭhito eso’’ti. Tenevāha cāriyamātraccevā –
‘‘നമത്ഥു ബുദ്ധരത്നായ, ധമ്മരത്നായ തേ നമോ;
‘‘Namatthu buddharatnāya, dhammaratnāya te namo;
നമത്ഥു സങ്ഘരത്നായ, തിരത്നസമവാനയീ’’തി.
Namatthu saṅgharatnāya, tiratnasamavānayī’’ti.
അപിച സബ്ബധമ്മേസു അപ്പടിഹതഞാണനിമിത്താനുത്തരവിമോക്ഖപാതുഭാവാഭിസങ്ഖാതം ഖന്ധസന്താനമുപാദായ ‘‘ബുദ്ധോ’’തി യദി പഞ്ഞാപിയതി, ധമ്മോ പണാമാരഹോതി കാ ഏവ കഥാ, സങ്ഘോ ച ‘‘സങ്ഘേ ഗോതമി ദേഹി, സങ്ഘേ തേ ദിന്നേ അഹഞ്ചേവ പൂജിതോ ഭവിസ്സാമി സങ്ഘോ ചാ’’തി വുത്തത്താ ഭാജനന്തി ദീപേതി. അഥ വാ ‘‘ബുദ്ധസുബോധിതോ ധമ്മോ ആചരിയപരമ്പരായ സുവണ്ണഭാജനേ പക്ഖിത്തതേലമിവ അപരിഹാപേത്വാ യാവജ്ജതനാ ആഭതത്താ ഏവ മാദിസാനമ്പി സോതദ്വാരമനുപ്പത്തോ’’തി സങ്ഘസ്സ ആചരിയോ അതീവ ആദരേന പണാമം കരോതി ‘‘സിരസാ നമാമീ’’തി.
Apica sabbadhammesu appaṭihatañāṇanimittānuttaravimokkhapātubhāvābhisaṅkhātaṃ khandhasantānamupādāya ‘‘buddho’’ti yadi paññāpiyati, dhammo paṇāmārahoti kā eva kathā, saṅgho ca ‘‘saṅghe gotami dehi, saṅghe te dinne ahañceva pūjito bhavissāmi saṅgho cā’’ti vuttattā bhājananti dīpeti. Atha vā ‘‘buddhasubodhito dhammo ācariyaparamparāya suvaṇṇabhājane pakkhittatelamiva aparihāpetvā yāvajjatanā ābhatattā eva mādisānampi sotadvāramanuppatto’’ti saṅghassa ācariyo atīva ādarena paṇāmaṃ karoti ‘‘sirasā namāmī’’ti.
ഏവം അനേകവിധം പണാമപ്പയോജനം വദന്തി, ആചരിയേന പന അധിപ്പേതപ്പയോജനം അത്തനാ ഏവ വുത്തം ‘‘ഇച്ചേവമച്ചന്തനമസ്സനേയ്യ’’ന്തിആദിനാ ചതുത്ഥഗാഥായ. ഇച്ചേവന്തി ഏത്ഥ ഇതി-സദ്ദോ രതനത്തയപൂജാവിധാനപരിസമത്തത്ഥോ. യദി ഏവം യഥാവിഹിതമത്തമേവ പൂജാവിധാനം അരഹതി രതനത്തയം, ന തതോ ഉദ്ധന്തി ആപജ്ജതീതി അനിട്ഠപ്പസങ്ഗനിവാരണത്ഥം ‘‘ഏവമച്ചന്തനമസ്സനേയ്യ’’ന്തി ആഹ. തത്ഥ ഏവന്തി ഇമിനാ യഥാവുത്തവിധിം ദസ്സേതി. യഥാവുത്തേന വിധിനാ, അഞ്ഞേന വാ താദിസേന അച്ചന്തമേവ മുഹുത്തമപി അട്ഠത്വാ അഭിക്ഖണം നിരന്തരം നിയമേന നമസ്സനാരഹം നമസ്സമാനസ്സ ഹിതമഹപ്ഫലകരണതോതി അത്ഥോ. ഏവംവിധം ദുല്ലഭട്ഠേന മഹപ്ഫലട്ഠേന ച സിദ്ധം രതനഭാവം രതനത്തയം നമസ്സമാനോ യം പുഞ്ഞാഭിസന്ദം അലത്ഥം അലഭിം. അകുസലമലം തദങ്ഗാദിപ്പഹാനേന പുനാതീതി പുഞ്ഞം. കിലേസദരഥപ്പടിപ്പസ്സദ്ധിയാ സീതലത്താ ചിത്തം അഭിസന്ദേതീതി അഭിസന്ദോ. പുഞ്ഞഞ്ച തം അഭിസന്ദോ ചാതി പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ, തം പുഞ്ഞാഭിസന്ദം. ഗണ്ഠിപദേ പന ‘‘പുഞ്ഞമഹത്തം’’ന്തി ഭണന്തി, ‘‘വിപുല’’ന്തി വചനതോ സോ അത്ഥോ ന യുജ്ജതീതി ആചരിയോ. അഥ വാ പുഞ്ഞാനം അഭിസന്ദോ പുഞ്ഞാഭിസന്ദോ , തം പുഞ്ഞാഭിസന്ദം. സന്ദ സവനേതി ധാതു. തസ്മാ പുഞ്ഞസോതം പുഞ്ഞുസ്സയന്തി അത്ഥോ യുജ്ജതി, തം പന വിപുലം, ന പരിത്തന്തി ദസ്സിതം വിപുല-സദ്ദേന.
Evaṃ anekavidhaṃ paṇāmappayojanaṃ vadanti, ācariyena pana adhippetappayojanaṃ attanā eva vuttaṃ ‘‘iccevamaccantanamassaneyya’’ntiādinā catutthagāthāya. Iccevanti ettha iti-saddo ratanattayapūjāvidhānaparisamattattho. Yadi evaṃ yathāvihitamattameva pūjāvidhānaṃ arahati ratanattayaṃ, na tato uddhanti āpajjatīti aniṭṭhappasaṅganivāraṇatthaṃ ‘‘evamaccantanamassaneyya’’nti āha. Tattha evanti iminā yathāvuttavidhiṃ dasseti. Yathāvuttena vidhinā, aññena vā tādisena accantameva muhuttamapi aṭṭhatvā abhikkhaṇaṃ nirantaraṃ niyamena namassanārahaṃ namassamānassa hitamahapphalakaraṇatoti attho. Evaṃvidhaṃ dullabhaṭṭhena mahapphalaṭṭhena ca siddhaṃ ratanabhāvaṃ ratanattayaṃ namassamāno yaṃ puññābhisandaṃ alatthaṃ alabhiṃ. Akusalamalaṃ tadaṅgādippahānena punātīti puññaṃ. Kilesadarathappaṭippassaddhiyā sītalattā cittaṃ abhisandetīti abhisando. Puññañca taṃ abhisando cāti puññābhisando, taṃ puññābhisandaṃ. Gaṇṭhipade pana ‘‘puññamahattaṃ’’nti bhaṇanti, ‘‘vipula’’nti vacanato so attho na yujjatīti ācariyo. Atha vā puññānaṃ abhisando puññābhisando , taṃ puññābhisandaṃ. Sanda savaneti dhātu. Tasmā puññasotaṃ puññussayanti attho yujjati, taṃ pana vipulaṃ, na parittanti dassitaṃ vipula-saddena.
പഞ്ചമഗാഥാ യസ്മിം വിനയപിടകേ പാളിതോ ച അത്ഥതോ ച അനൂനം ലജ്ജീപുഗ്ഗലേസു പവത്തനട്ഠേന ഠിതേ സകലം തിവിധമ്പി സാസനം തേസ്വേവ പുഗ്ഗലേസു പതിട്ഠിതം ഹോതി. കസ്സ സാസനന്തി ചേ? അട്ഠിതസ്സ ഭഗവതോ. ഭഗവാ ഹി ഠിതിഹേതുഭൂതായ ഉച്ഛേദദിട്ഠിയാ അഭാവേന അട്ഠിതോതി വുച്ചതി. ഉച്ഛേദദിട്ഠികോ ഹി പരലോകേ നിരപേക്ഖോ കേവലം കാമസുഖല്ലികാനുയോഗമനുയുഞ്ജന്തോ തിട്ഠതി, ന പരലോകഹിതാനി പുഞ്ഞാനി കത്തും ബ്യാവടോ ഹോതി, സസ്സതദിട്ഠികോ താനി കത്തും ആയൂഹതി. ഭഗവാ പന തഥാ അതിട്ഠന്തോ അനായൂഹന്തോ മജ്ഝിമം പടിപദം പടിപജ്ജന്തോ സയഞ്ച ഓഘം തരി, പരേ ച താരേസി. യഥാഹ ‘‘അപ്പതിട്ഠം ഖ്വാഹം, ആവുസോ, അനായൂഹം ഓഘമതരി’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൧). ചതുബ്രഹ്മവിഹാരവസേന സത്തേസു സുട്ഠു സമ്മാ ച ഠിതസ്സാതി അത്ഥവസേന വാ സുസണ്ഠിതസ്സ. സുസണ്ഠിതത്താ ഹേസ കേവലം സത്താനം ദുക്ഖം അപനേതുകാമോ ഹിതം ഉപസംഹരിതുകാമോ സമ്പത്തിയാ ച പമോദിതോ അപക്ഖപതിതോ ച ഹുത്വാ വിനയം ദേസേതി, തസ്മാ ഇമസ്മിം വിനയസംവണ്ണനാധികാരേ സാരുപ്പായ ഥുതിയാ ഥോമേന്തോ ആഹ ‘‘സുസണ്ഠിതസ്സാ’’തി. ഗണ്ഠിപദേ പന ‘‘മനാപിയേ ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ, കമ്മവിപാകേ പച്ചുപട്ഠിതേ’’തി (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൫; മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൮൬) സുത്തസ്സ, ‘‘സുസണ്ഠാനാ സുരൂപതാ’’തി (ഖു॰ പാ॰ ൮.൧൧) സുത്തസ്സ ച വസേന സുസണ്ഠിതസ്സാതി അത്ഥോ വുത്തോ, സോ അധിപ്പേതാധികാരാനുരൂപോ ന ഹോതി. അമിസ്സന്തി കിം വിനയം അമിസ്സം, ഉദാഹു പുബ്ബാചരിയാനുഭാവന്തി? നോഭയമ്പി. അമിസ്സാ ഏവ ഹി വിനയട്ഠകഥാ. തസ്മാ ഭാവനപുംസകവസേന അമിസ്സം തം വണ്ണയിസ്സന്തി സമ്ബന്ധോ. പുബ്ബാചരിയാനുഭാവന്തി അട്ഠകഥാ ‘‘യസ്മാ പുരേ അട്ഠകഥാ അകംസൂ’’തി വചനതോ തേസം ആനുഭാവോ നാമ ഹോതി. കിഞ്ചി അപുബ്ബം ദിസ്വാ സന്തി ഹി ലോകേ വത്താരോ ‘‘കസ്സേസ ആനുഭാവോ’’തി. അഥ വാ ഭഗവതോ അധിപ്പായം അനുഗന്ത്വാ തംതംപാഠേ അത്ഥം ഭാവയതി വിഭാവയതി, തസ്സ തസ്സ വാ അത്ഥസ്സ ഭാവനാ വിഭാവനാതി ആനുഭാവോ വുച്ചതി അട്ഠകഥാ.
Pañcamagāthā yasmiṃ vinayapiṭake pāḷito ca atthato ca anūnaṃ lajjīpuggalesu pavattanaṭṭhena ṭhite sakalaṃ tividhampi sāsanaṃ tesveva puggalesu patiṭṭhitaṃ hoti. Kassa sāsananti ce? Aṭṭhitassa bhagavato. Bhagavā hi ṭhitihetubhūtāya ucchedadiṭṭhiyā abhāvena aṭṭhitoti vuccati. Ucchedadiṭṭhiko hi paraloke nirapekkho kevalaṃ kāmasukhallikānuyogamanuyuñjanto tiṭṭhati, na paralokahitāni puññāni kattuṃ byāvaṭo hoti, sassatadiṭṭhiko tāni kattuṃ āyūhati. Bhagavā pana tathā atiṭṭhanto anāyūhanto majjhimaṃ paṭipadaṃ paṭipajjanto sayañca oghaṃ tari, pare ca tāresi. Yathāha ‘‘appatiṭṭhaṃ khvāhaṃ, āvuso, anāyūhaṃ oghamatari’’nti (saṃ. ni. 1.1). Catubrahmavihāravasena sattesu suṭṭhu sammā ca ṭhitassāti atthavasena vā susaṇṭhitassa. Susaṇṭhitattā hesa kevalaṃ sattānaṃ dukkhaṃ apanetukāmo hitaṃ upasaṃharitukāmo sampattiyā ca pamodito apakkhapatito ca hutvā vinayaṃ deseti, tasmā imasmiṃ vinayasaṃvaṇṇanādhikāre sāruppāya thutiyā thomento āha ‘‘susaṇṭhitassā’’ti. Gaṇṭhipade pana ‘‘manāpiye ca kho, bhikkhave, kammavipāke paccupaṭṭhite’’ti (dī. ni. aṭṭha. 2.35; ma. ni. aṭṭha. 2.386) suttassa, ‘‘susaṇṭhānā surūpatā’’ti (khu. pā. 8.11) suttassa ca vasena susaṇṭhitassāti attho vutto, so adhippetādhikārānurūpo na hoti. Amissanti kiṃ vinayaṃ amissaṃ, udāhu pubbācariyānubhāvanti? Nobhayampi. Amissā eva hi vinayaṭṭhakathā. Tasmā bhāvanapuṃsakavasena amissaṃ taṃ vaṇṇayissanti sambandho. Pubbācariyānubhāvanti aṭṭhakathā ‘‘yasmā pure aṭṭhakathā akaṃsū’’ti vacanato tesaṃ ānubhāvo nāma hoti. Kiñci apubbaṃ disvā santi hi loke vattāro ‘‘kassesa ānubhāvo’’ti. Atha vā bhagavato adhippāyaṃ anugantvā taṃtaṃpāṭhe atthaṃ bhāvayati vibhāvayati, tassa tassa vā atthassa bhāvanā vibhāvanāti ānubhāvo vuccati aṭṭhakathā.
പുബ്ബാചരിയാനുഭാവേ സതി കിം പുന തം വണ്ണയിസ്സന്തി ഇമിനാ ആരമ്ഭേനാതി തതോ വുച്ചന്തി ഛട്ഠസത്തമട്ഠമനവമഗാഥായോ. തത്ഥ അരിയമഗ്ഗഞാണമ്ബുനാ നിദ്ധോതമലത്താ വിസുദ്ധവിജ്ജേഹി, തേനേവ നിദ്ധോതാസവത്താ വിസുദ്ധപടിസമ്ഭിദേഹി, വിസുദ്ധപടിസമ്ഭിദത്താ ച സദ്ധമ്മസംവണ്ണനകോവിദേഹീതി യോജനാ വേദിതബ്ബാ. കേചി ‘‘പുബ്ബാചരിയാതി വുത്തേ ലോകാചരിയാപി, സാസനേ രാഹുലാചരിയാദയോപി സങ്ഗയ്ഹന്തി, തേ അപനേതും കാമഞ്ചാതിആദി വുത്ത’’ന്തി വദന്തി. ‘‘തം വണ്ണയിസ്സ’’ന്തി വുത്തത്താ പുബ്ബട്ഠകഥായ ഊനഭാവോ ദസ്സിതോതി ചേ? ന, ചിത്തേഹി നയേഹി സംവണ്ണിതോതി ദസ്സേതും ‘‘കാമഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. സദ്ധമ്മം സംവണ്ണേതും കോവിദേഹി, തായ സംവണ്ണനായ വാ കോവിദേഹി സദ്ധമ്മസംവണ്ണനകോവിദേഹി.
Pubbācariyānubhāve sati kiṃ puna taṃ vaṇṇayissanti iminā ārambhenāti tato vuccanti chaṭṭhasattamaṭṭhamanavamagāthāyo. Tattha ariyamaggañāṇambunā niddhotamalattā visuddhavijjehi, teneva niddhotāsavattā visuddhapaṭisambhidehi, visuddhapaṭisambhidattā ca saddhammasaṃvaṇṇanakovidehīti yojanā veditabbā. Keci ‘‘pubbācariyāti vutte lokācariyāpi, sāsane rāhulācariyādayopi saṅgayhanti, te apanetuṃ kāmañcātiādi vutta’’nti vadanti. ‘‘Taṃ vaṇṇayissa’’nti vuttattā pubbaṭṭhakathāya ūnabhāvo dassitoti ce? Na, cittehi nayehi saṃvaṇṇitoti dassetuṃ ‘‘kāmañcā’’tiādi vuttaṃ. Saddhammaṃ saṃvaṇṇetuṃ kovidehi, tāya saṃvaṇṇanāya vā kovidehi saddhammasaṃvaṇṇanakovidehi.
സല്ലേഖിയേതി കിലേസജാതം ബാഹുല്ലം വാ സല്ലിഖതി തനും കരോതീതി സല്ലേഖോ, സല്ലേഖസ്സ ഭാവോ സല്ലേഖിയം, തസ്മിം സല്ലേഖിയേ. നോസുലഭൂപമേഹീതി അസുലഭൂപമേഹി. മഹാവിഹാരസ്സാതി മഹാവിഹാരവംസസ്സ. പഞ്ഞായ അച്ചുഗ്ഗതട്ഠേന ധജോ ഉപമാ ഏതേസന്തി ധജൂപമാ, തേഹി ധജൂപമേഹി. സമ്ബുദ്ധവരം അനുഅയേഹി അനുഗതേഹി സമ്ബുദ്ധവരന്വയേഹി, ബുദ്ധാധിപ്പായാനുഗേഹീതി അധിപ്പായോ. ഇധ വര-സദ്ദോ ‘‘സാമം സച്ചാനി ബുദ്ധത്താ സമ്ബുദ്ധോ’’തി വചനതോ പച്ചേകബുദ്ധാപി സങ്ഗയ്ഹന്തി. തസ്മാ തേ അപനേതും വുത്തോ.
Sallekhiyeti kilesajātaṃ bāhullaṃ vā sallikhati tanuṃ karotīti sallekho, sallekhassa bhāvo sallekhiyaṃ, tasmiṃ sallekhiye. Nosulabhūpamehīti asulabhūpamehi. Mahāvihārassāti mahāvihāravaṃsassa. Paññāya accuggataṭṭhena dhajo upamā etesanti dhajūpamā, tehi dhajūpamehi. Sambuddhavaraṃ anuayehi anugatehi sambuddhavaranvayehi, buddhādhippāyānugehīti adhippāyo. Idha vara-saddo ‘‘sāmaṃ saccāni buddhattā sambuddho’’ti vacanato paccekabuddhāpi saṅgayhanti. Tasmā te apanetuṃ vutto.
അട്ഠകഥായ ഊനഭാവം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അത്തനോ കരണവിസേസം തസ്സ പയോജനഞ്ച ദസ്സേതും ‘‘സംവണ്ണനാ’’തിആദിമാഹ. ന കിഞ്ചി അത്ഥം അഭിസമ്ഭുണാതീതി കിഞ്ചി പയോജനം ഫലം ഹിതം ന സാധേതീതി അത്ഥോ ‘‘ന തം തസ്സ ഭിക്ഖുനോ കിഞ്ചി അത്ഥം അനുഭോതീ’’തിആദീസു (പാരാ॰ ൫൩൮) വിയ. അജ്ഝേസനം ബുദ്ധസിരിവ്ഹയസ്സാതി ഇമിനാ യസ്മാ സഹമ്പതിബ്രഹ്മുനാ അജ്ഝിട്ഠേന ധമ്മോ ദേസിതോ ഭഗവതാ, സാരിപുത്തസ്സ അജ്ഝേസനം നിസ്സായ വിനയോ പഞ്ഞത്തോ, തസ്മാ അയമ്പി ആചരിയോ തം ആചരിയവത്തം പൂജേന്തോ ഇമം സംവണ്ണനം ബുദ്ധസിരിത്ഥേരസ്സ യാചനം നിസ്സായ അകാസീതി ദസ്സേതി. സമനുസ്സരന്തോതി തസ്സാഭാവം ദീപേതി ആദരഞ്ച.
Aṭṭhakathāya ūnabhāvaṃ dassetvā idāni attano karaṇavisesaṃ tassa payojanañca dassetuṃ ‘‘saṃvaṇṇanā’’tiādimāha. Na kiñci atthaṃ abhisambhuṇātīti kiñci payojanaṃ phalaṃ hitaṃ na sādhetīti attho ‘‘na taṃ tassa bhikkhuno kiñci atthaṃ anubhotī’’tiādīsu (pārā. 538) viya. Ajjhesanaṃ buddhasirivhayassāti iminā yasmā sahampatibrahmunā ajjhiṭṭhena dhammo desito bhagavatā, sāriputtassa ajjhesanaṃ nissāya vinayo paññatto, tasmā ayampi ācariyo taṃ ācariyavattaṃ pūjento imaṃ saṃvaṇṇanaṃ buddhasirittherassa yācanaṃ nissāya akāsīti dasseti. Samanussarantoti tassābhāvaṃ dīpeti ādarañca.
തതോ പരം ദ്വേ ഗാഥായോ കത്തബ്ബവിധിദസ്സനത്ഥം വുത്താ. തേന താസു അട്ഠകഥാസു വുത്തവിനിച്ഛയപച്ചയവിമതിം വിനോദേതി, ഏകട്ഠകഥായ കുസലസ്സ വാ ‘‘അയം നയോ അട്ഠകഥായം നത്ഥീ’’തി പടിക്ഖേപം നിവാരേതി, അയുത്തത്ഥപരിച്ചാഗേന തത്ഥ അഭിനിവിട്ഠാനം അഭിനിവേസം പരിച്ചജാപേതി, ഥേരവാദദസ്സനേന വിനയവിനിച്ഛയം പതി വിനയധരാനം കാരണോപപത്തിതോ ഉഹാപോഹക്കമം ദസ്സേതി, അയുത്തത്ഥേരവാദപടിക്ഖേപേന പുഗ്ഗലപ്പമാണതം പടിക്ഖിപതീതി ഇമേ ചാനിസംസാ കത്തബ്ബവിധിദസ്സനേന ദസ്സിതാ ഹോന്തി. സംവണ്ണനം തഞ്ച സമാരഭന്തോ തസ്സാ സംവണ്ണനായ മഹാഅട്ഠകഥം സരീരം കത്വാ സമാരഭിസ്സം, മഹാപച്ചരിയമ്പി യോ വുത്തോ വിനിച്ഛയോ, തഥേവ കുരുന്ദീനാമാദീസു ലോകേ വിസ്സുതാസു അട്ഠകഥാസു ച യോ വുത്തോ വിനിച്ഛയോ, തതോപി വിനിച്ഛയതോ മഹാഅട്ഠകഥാനയേന, വിനയയുത്തിയാ വാ യുത്തമത്ഥം തസ്സ സരീരസ്സ അലങ്കാരം വിയ ഗണ്ഹന്തോ സമാരഭിസ്സം. കിം സംവണ്ണനമേവ, ന അഞ്ഞന്തി ദസ്സനത്ഥം പുന സംവണ്ണനാഗ്ഗഹണം. അഥ വാ അന്തോഗധത്ഥേരവാദം സംവണ്ണനം കത്വാ സമാരഭിസ്സന്തി യോജനാ വേദിതബ്ബാ. ഥേരവാദാ ഹി ബഹിഅട്ഠകഥായ വിചരന്തി. ഏത്ഥ ആദി-സദ്ദേന ചൂളപച്ചരിഅന്ധകഅരിയട്ഠകഥാപന്നവാരാദയോപി സങ്ഗഹിതാ . തത്ഥ പച്ചരീ നാമ സീഹളഭാസായ ഉളുമ്പം കിര, തസ്മിം നിസീദിത്വാ കതത്താ തമേവ നാമം ജാതം. കുരുന്ദീവല്ലിവിഹാരോ നാമ അത്ഥി, തത്ഥ കതത്താ കുരുന്ദീ നാമ ജാതാ.
Tato paraṃ dve gāthāyo kattabbavidhidassanatthaṃ vuttā. Tena tāsu aṭṭhakathāsu vuttavinicchayapaccayavimatiṃ vinodeti, ekaṭṭhakathāya kusalassa vā ‘‘ayaṃ nayo aṭṭhakathāyaṃ natthī’’ti paṭikkhepaṃ nivāreti, ayuttatthapariccāgena tattha abhiniviṭṭhānaṃ abhinivesaṃ pariccajāpeti, theravādadassanena vinayavinicchayaṃ pati vinayadharānaṃ kāraṇopapattito uhāpohakkamaṃ dasseti, ayuttattheravādapaṭikkhepena puggalappamāṇataṃ paṭikkhipatīti ime cānisaṃsā kattabbavidhidassanena dassitā honti. Saṃvaṇṇanaṃ tañca samārabhanto tassā saṃvaṇṇanāya mahāaṭṭhakathaṃ sarīraṃ katvā samārabhissaṃ, mahāpaccariyampi yo vutto vinicchayo, tatheva kurundīnāmādīsu loke vissutāsu aṭṭhakathāsu ca yo vutto vinicchayo, tatopi vinicchayato mahāaṭṭhakathānayena, vinayayuttiyā vā yuttamatthaṃ tassa sarīrassa alaṅkāraṃ viya gaṇhanto samārabhissaṃ. Kiṃ saṃvaṇṇanameva, na aññanti dassanatthaṃ puna saṃvaṇṇanāggahaṇaṃ. Atha vā antogadhattheravādaṃ saṃvaṇṇanaṃ katvā samārabhissanti yojanā veditabbā. Theravādā hi bahiaṭṭhakathāya vicaranti. Ettha ādi-saddena cūḷapaccariandhakaariyaṭṭhakathāpannavārādayopi saṅgahitā . Tattha paccarī nāma sīhaḷabhāsāya uḷumpaṃ kira, tasmiṃ nisīditvā katattā tameva nāmaṃ jātaṃ. Kurundīvallivihāro nāma atthi, tattha katattā kurundī nāma jātā.
സമ്മ സമാരഭിസ്സന്തി കത്തബ്ബവിധാനം സജ്ജേത്വാ അഹം ഠിതോ, തസ്മാ തം മേ നിസാമേന്തൂതി ഗാഥായ തം സംവണ്ണനം മേ മമ, മയാ വാ വുച്ചമാനന്തി പാഠസേസോ . നിസാമേന്തു പസ്സന്തു പഞ്ഞാചക്ഖുനാ സുണന്തു വാ സദ്ധാവീരിയപീതിപാമോജ്ജാഭിസങ്ഖാരേന സങ്ഖരിത്വാ പൂജയന്താ സക്കച്ചം ധമ്മം. കസ്സ ധമ്മം? ധമ്മപ്പദീപസ്സ തഥാഗതസ്സ. കിം ദസ്സേതി? പദീപട്ഠാനിയോ ഹി ധമ്മോ ഹിതാഹിതപ്പകാസനതോ, പദീപധരട്ഠാനിയോ ധമ്മധരോ തഥാഗതോ, തസ്മാ പരിനിബ്ബുതേപി തസ്മിം തഥാഗതേ തത്ഥ സോകം അകത്വാ സക്കച്ച ധമ്മം പടിമാനയന്താ നിസാമേന്തൂതി ദസ്സേതി. അഥ വാ ‘‘ധമ്മകായാ തഥാഗതാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൧൮) വചനതോ ധമ്മോ ച സോ പദീപോ ചാതി ധമ്മപ്പദീപോ, ഭഗവാ.
Samma samārabhissanti kattabbavidhānaṃ sajjetvā ahaṃ ṭhito, tasmā taṃ me nisāmentūti gāthāya taṃ saṃvaṇṇanaṃ me mama, mayā vā vuccamānanti pāṭhaseso . Nisāmentu passantu paññācakkhunā suṇantu vā saddhāvīriyapītipāmojjābhisaṅkhārena saṅkharitvā pūjayantā sakkaccaṃ dhammaṃ. Kassa dhammaṃ? Dhammappadīpassa tathāgatassa. Kiṃ dasseti? Padīpaṭṭhāniyo hi dhammo hitāhitappakāsanato, padīpadharaṭṭhāniyo dhammadharo tathāgato, tasmā parinibbutepi tasmiṃ tathāgate tattha sokaṃ akatvā sakkacca dhammaṃ paṭimānayantā nisāmentūti dasseti. Atha vā ‘‘dhammakāyā tathāgatā’’ti (dī. ni. 3.118) vacanato dhammo ca so padīpo cāti dhammappadīpo, bhagavā.
യോ ധമ്മവിനയോ യഥാ ബുദ്ധേന വുത്തോ, സോ തഥേവ ബുദ്ധപുത്തേഹി സാവകേഹി ഞാതോ അവബുദ്ധോ, യേഹി തേസം ബുദ്ധപുത്താനം മതിം അധിപ്പായം അച്ചജന്താ നിരവസേസം ഗണ്ഹന്താ. പുരേതി പുരാ, പോരാണത്ഥേരാ വാ. അട്ഠകഥാതി അട്ഠകഥായോ, ഉപയോഗബഹുവചനം.
Yo dhammavinayo yathā buddhena vutto, so tatheva buddhaputtehi sāvakehi ñāto avabuddho, yehi tesaṃ buddhaputtānaṃ matiṃ adhippāyaṃ accajantā niravasesaṃ gaṇhantā. Pureti purā, porāṇattherā vā. Aṭṭhakathāti aṭṭhakathāyo, upayogabahuvacanaṃ.
യം അത്ഥജാതം അട്ഠകഥാസു വുത്തം, തം സബ്ബമ്പി പമാദലേഖകാനം പമാദലേഖമത്തം വജ്ജയിത്വാ. കിം സബ്ബേസമ്പി പമാണം? ന, കിന്തു സിക്ഖാസു സഗാരവാനം ഇധ വിനയമ്ഹി പണ്ഡിതാനം, മഹാഅട്ഠകഥായം പന സച്ചേപി അലികേപി ദുക്കടമേവ വുത്തം, തം പമാദലേഖന്തി വേദിതബ്ബം. പമാദലേഖം വജ്ജയിത്വാ പമാണം ഹേസ്സതീതി സമ്ബന്ധോ.
Yaṃ atthajātaṃ aṭṭhakathāsu vuttaṃ, taṃ sabbampi pamādalekhakānaṃ pamādalekhamattaṃ vajjayitvā. Kiṃ sabbesampi pamāṇaṃ? Na, kintu sikkhāsu sagāravānaṃ idha vinayamhi paṇḍitānaṃ, mahāaṭṭhakathāyaṃ pana saccepi alikepi dukkaṭameva vuttaṃ, taṃ pamādalekhanti veditabbaṃ. Pamādalekhaṃ vajjayitvā pamāṇaṃ hessatīti sambandho.
തതോ ചാതി അട്ഠകഥാസു വുത്തഅത്ഥജാതതോ തന്തിക്കമം പാളിക്കമം. സുത്തന്താ സുത്താവയവാ. അന്തോതി ഹിദം അബ്ഭന്തരാവയവസമ്ഭാവനാദീസു ദിസ്സതി. സുത്തന്തേസു ഭവാ സുത്തന്തികാ, തേസം സുത്തന്തികാനം, സുത്തന്തഗന്ഥേസു ആഗതവചനാനന്തി അത്ഥോ. അഥ വാ അമീയതീതി അന്തോ, സാധീയതീതി അധിപ്പായോ. കേന സാധീയതി? സുത്തേന, സുത്തസ്സ അന്തോ സുത്തന്തോ, കോ സോ? സോ സോ അത്ഥവികപ്പോ, തസ്മിം സുത്തന്തേ നിയുത്താനി വചനാനി സുത്തന്തികാനി. തേസം സുത്തന്തികാനം വചനാനമത്ഥം. തസ്സ തസ്സ ആഗമസുത്തസ്സ അഭിധമ്മവിനയസുത്തസ്സ ചാനുരൂപം പരിദീപയന്തീ, അയം താവേത്ഥ സമാസതോ അത്ഥവിഭാവനാ – ‘‘ഇതിപി സോ ഭഗവാ’’തിആദീനം (സം॰ നി॰ ൨.൪൧; ൫.൪൭൯; അ॰ നി॰ ൬.൧൦; പാരാ॰ ൧) സുത്തന്തികാനം വചനാനമത്ഥം ആഗമസുത്തന്താനുരൂപം. ‘‘വിവാദാധികരണം സിയാ കുസലം സിയാ അകുസലം സിയാ അബ്യാകത’’ന്തി (ചൂളവ॰ ൨൨൦) ഏവമാദീനം അഭിധമ്മസുത്തന്തികാനം വചനാനമത്ഥം അഭിധമ്മസുത്തന്താനുരൂപന്തി ഏവമാദി. ഹേസ്സതീതി ഭവിസ്സതി, കരീയിസ്സതീതി അധിപ്പായോ. വണ്ണനാപീതി ഏത്ഥ അപി-സദ്ദോ സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ, സോ തസ്മാതി പദേന യോജേതബ്ബോ. കഥം? പണ്ഡിതാനം പമാണത്താപി വിത്ഥാരമഗ്ഗസ്സ സമാസിതത്താപി വിനിച്ഛയസ്സ അസേസിതത്താപി തന്തിക്കമസ്സ അവോക്കമിതത്താപി സുത്തന്തികവചനാനം സുത്തന്തട്ഠകഥാനുരൂപം ദീപനതോപി തസ്മാപി സക്കച്ചം അനുസിക്ഖിതബ്ബാതി. ഏത്ഥ ‘‘തന്തിക്കമം അവോക്കമിത്വാ’’തി വചനേന സിദ്ധേപി ‘‘അട്ഠകഥാചരിയാ വേരഞ്ജകണ്ഡാദീസു ‘സുത്തന്തികാനം ഭാരോ’തി ഗതാ, മയം പന വത്വാവ ഗമിസ്സാമാ’’തി ദസ്സേതും ‘‘സുത്തന്തികാന’’ന്തി വുത്തം കിര.
Tato cāti aṭṭhakathāsu vuttaatthajātato tantikkamaṃ pāḷikkamaṃ. Suttantā suttāvayavā. Antoti hidaṃ abbhantarāvayavasambhāvanādīsu dissati. Suttantesu bhavā suttantikā, tesaṃ suttantikānaṃ, suttantaganthesu āgatavacanānanti attho. Atha vā amīyatīti anto, sādhīyatīti adhippāyo. Kena sādhīyati? Suttena, suttassa anto suttanto, ko so? So so atthavikappo, tasmiṃ suttante niyuttāni vacanāni suttantikāni. Tesaṃ suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ. Tassa tassa āgamasuttassa abhidhammavinayasuttassa cānurūpaṃ paridīpayantī, ayaṃ tāvettha samāsato atthavibhāvanā – ‘‘itipi so bhagavā’’tiādīnaṃ (saṃ. ni. 2.41; 5.479; a. ni. 6.10; pārā. 1) suttantikānaṃ vacanānamatthaṃ āgamasuttantānurūpaṃ. ‘‘Vivādādhikaraṇaṃ siyā kusalaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākata’’nti (cūḷava. 220) evamādīnaṃ abhidhammasuttantikānaṃ vacanānamatthaṃ abhidhammasuttantānurūpanti evamādi. Hessatīti bhavissati, karīyissatīti adhippāyo. Vaṇṇanāpīti ettha api-saddo sampiṇḍanattho, so tasmāti padena yojetabbo. Kathaṃ? Paṇḍitānaṃ pamāṇattāpi vitthāramaggassa samāsitattāpi vinicchayassa asesitattāpi tantikkamassa avokkamitattāpi suttantikavacanānaṃ suttantaṭṭhakathānurūpaṃ dīpanatopi tasmāpi sakkaccaṃ anusikkhitabbāti. Ettha ‘‘tantikkamaṃ avokkamitvā’’ti vacanena siddhepi ‘‘aṭṭhakathācariyā verañjakaṇḍādīsu ‘suttantikānaṃ bhāro’ti gatā, mayaṃ pana vatvāva gamissāmā’’ti dassetuṃ ‘‘suttantikāna’’nti vuttaṃ kira.
ഗന്ഥാരമ്ഭകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Ganthārambhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.