| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
अभिधम्मपिटके
Abhidhammapiṭake
पञ्चपकरण-मूलटीका
Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā
धातुकथापकरण-मूलटीका
Dhātukathāpakaraṇa-mūlaṭīkā
गन्थारम्भवण्णना
Ganthārambhavaṇṇanā
धातुकथापकरणं देसेन्तो भगवा यस्मिं समये देसेसि, तं समयं दस्सेतुं, विभङ्गानन्तरं देसितस्स पकरणस्स धातुकथाभावं दस्सेतुं वा ‘‘अट्ठारसही’’तिआदिमाह। तत्थ बलविधमनविसयातिक्कमनवसेन देवपुत्तमारस्स, अप्पवत्तिकरणवसेन किलेसाभिसङ्खारमारानं, समुदयप्पहानपरिञ्ञावसेन खन्धमारस्स, मच्चुमारस्स च बोधिमूले एव भञ्जितत्ता परूपनिस्सयरहितं निरतिसयं तं भञ्जनं उपादाय भगवा एव ‘‘मारभञ्जनो’’ति थोमितो। तत्थ मारे अभञ्जेसि, मारभञ्जनं वा एतस्स, न परराजादिभञ्जनन्ति मारभञ्जनो। महाविक्कन्तो महावीरियोति महावीरो।
Dhātukathāpakaraṇaṃ desento bhagavā yasmiṃ samaye desesi, taṃ samayaṃ dassetuṃ, vibhaṅgānantaraṃ desitassa pakaraṇassa dhātukathābhāvaṃ dassetuṃ vā ‘‘aṭṭhārasahī’’tiādimāha. Tattha balavidhamanavisayātikkamanavasena devaputtamārassa, appavattikaraṇavasena kilesābhisaṅkhāramārānaṃ, samudayappahānapariññāvasena khandhamārassa, maccumārassa ca bodhimūle eva bhañjitattā parūpanissayarahitaṃ niratisayaṃ taṃ bhañjanaṃ upādāya bhagavā eva ‘‘mārabhañjano’’ti thomito. Tattha māre abhañjesi, mārabhañjanaṃ vā etassa, na pararājādibhañjananti mārabhañjano. Mahāvikkanto mahāvīriyoti mahāvīro.
खन्धादयो अरणन्ता धम्मा सभावट्ठेन धातुयो, अभिधम्मकथाधिट्ठानट्ठेन वाति कत्वा तेसं कथनतो इमस्स पकरणस्स धातुकथाति अधिवचनं। यदिपि अञ्ञेसु च पकरणेसु ते सभावा कथिता, एत्थ पन तेसं सब्बेसं सङ्गहासङ्गहादीसु चुद्दससु नयेसु एकेकस्मिं कथितत्ता सातिसयं कथनन्ति इदमेव एवंनामकं। एकदेसकथनमेव हि अञ्ञत्थ कतन्ति। खन्धायतनधातूहि वा खन्धादीनं अरणन्तानं सङ्गहासङ्गहादयो नया वुत्ताति तत्थ महाविसयानं धातूनं वसेन धातूहि कथा धातुकथाति एवं अस्स नामं वुत्तन्ति वेदितब्बं। द्विधा तिधा छधा अट्ठारसधाति अनेकधा धातुभेदं पकासेसीति धातुभेदप्पकासनोति। तस्सत्थन्ति तस्सा धातुकथाय अत्थं। अ-कारे आ-कारस्स लोपो दट्ठब्बो। ‘‘यं धातुकथ’’न्ति वा एत्थ पकरणन्ति वचनसेसो सत्तन्नं पकरणानं कमेन वण्णनाय पवत्तत्ताति तेन योजनं कत्वा तस्स पकरणस्स अत्थं तस्सत्थन्ति अ-कारलोपो वा। तन्ति तं दीपनं सुणाथ, तं वा अत्थं तंदीपनवचनसवनेन उपधारेथाति अत्थो। समाहिताति नानाकिच्चेहि अविक्खित्तचित्ता, अत्तनो चित्ते आहिताति वा अत्थो।
Khandhādayo araṇantā dhammā sabhāvaṭṭhena dhātuyo, abhidhammakathādhiṭṭhānaṭṭhena vāti katvā tesaṃ kathanato imassa pakaraṇassa dhātukathāti adhivacanaṃ. Yadipi aññesu ca pakaraṇesu te sabhāvā kathitā, ettha pana tesaṃ sabbesaṃ saṅgahāsaṅgahādīsu cuddasasu nayesu ekekasmiṃ kathitattā sātisayaṃ kathananti idameva evaṃnāmakaṃ. Ekadesakathanameva hi aññattha katanti. Khandhāyatanadhātūhi vā khandhādīnaṃ araṇantānaṃ saṅgahāsaṅgahādayo nayā vuttāti tattha mahāvisayānaṃ dhātūnaṃ vasena dhātūhi kathā dhātukathāti evaṃ assa nāmaṃ vuttanti veditabbaṃ. Dvidhā tidhā chadhā aṭṭhārasadhāti anekadhā dhātubhedaṃ pakāsesīti dhātubhedappakāsanoti. Tassatthanti tassā dhātukathāya atthaṃ. A-kāre ā-kārassa lopo daṭṭhabbo. ‘‘Yaṃ dhātukatha’’nti vā ettha pakaraṇanti vacanaseso sattannaṃ pakaraṇānaṃ kamena vaṇṇanāya pavattattāti tena yojanaṃ katvā tassa pakaraṇassa atthaṃ tassatthanti a-kāralopo vā. Tanti taṃ dīpanaṃ suṇātha, taṃ vā atthaṃ taṃdīpanavacanasavanena upadhārethāti attho. Samāhitāti nānākiccehi avikkhittacittā, attano citte āhitāti vā attho.
गन्थारम्भवण्णना निट्ठिता।
Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.
