| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
पट्ठानपकरण-अनुटीका
Paṭṭhānapakaraṇa-anuṭīkā
गन्थारम्भवण्णना
Ganthārambhavaṇṇanā
कामगुणादीहीति कामगुणझानाभिञ्ञाचित्तिस्सरियादीहि। लळन्तीति लळितानुभवनवसेन रमन्ति। तेसूति कामगुणादीसु। विहरन्तीति इरियापथपरिवत्तनादिना वत्तन्ति। पच्चत्थिकेति बाहिरब्भन्तरभेदे अमित्ते। इस्सरियं तत्थ तत्थ आधिपतेय्यं। ठानं सेट्ठिसेनापतियुवराजादिट्ठानन्तरं। आदि-सद्देन परिवारपरिच्छेदादि सङ्गय्हति। पुञ्ञयोगानुभावप्पत्तायाति दानमयादिपुञ्ञानुभावाधिगताय समथविपस्सनाभावनासङ्खातयोगानुभावाधिगताय च। जुतियाति सरीरप्पभाय चेव ञाणप्पभाय च। एत्थ च देव-सद्दो यथा कीळाविजिगिसावोहारजुतिगतिअत्थो, एवं सत्तिअभित्थवकमनत्थोपि होति धातुसद्दानं अनेकत्थभावतोति ‘‘यदिच्छितनिप्फादने सक्कोन्तीति वा’’तिआदि वुत्तं।
Kāmaguṇādīhīti kāmaguṇajhānābhiññācittissariyādīhi. Laḷantīti laḷitānubhavanavasena ramanti. Tesūti kāmaguṇādīsu. Viharantīti iriyāpathaparivattanādinā vattanti. Paccatthiketi bāhirabbhantarabhede amitte. Issariyaṃ tattha tattha ādhipateyyaṃ. Ṭhānaṃ seṭṭhisenāpatiyuvarājādiṭṭhānantaraṃ. Ādi-saddena parivāraparicchedādi saṅgayhati. Puññayogānubhāvappattāyāti dānamayādipuññānubhāvādhigatāya samathavipassanābhāvanāsaṅkhātayogānubhāvādhigatāya ca. Jutiyāti sarīrappabhāya ceva ñāṇappabhāya ca. Ettha ca deva-saddo yathā kīḷāvijigisāvohārajutigatiattho, evaṃ sattiabhitthavakamanatthopi hoti dhātusaddānaṃ anekatthabhāvatoti ‘‘yadicchitanipphādane sakkontīti vā’’tiādi vuttaṃ.
इद्धिविधादितामत्तेन भगवतो अभिञ्ञादीनं सावकेहि साधारणतावचनं, सभावतो पन सब्बेपि बुद्धगुणा अनञ्ञसाधारणायेवाति दस्सेन्तो ‘‘निरतिसयाय अभिञ्ञाकीळाय, उत्तमेहि दिब्बब्रह्मअरियविहारेही’’ति आह। चित्तिस्सरियसत्तधनादीनं दानसङ्खातेन सम्मापटिपत्तिअवेच्चप्पसादसक्कारानं गहणसङ्खातेनाति योजना। गहणञ्चेत्थ तेसु उपलब्भमानसम्मापटिपत्तिअवेच्चप्पसादानं तेहि उपनीयमानसक्कारस्स च अभिनन्दनं अनुमोदनं सम्पटिच्छनञ्च वेदितब्बं। धम्मसभावानुरूपानुसासनीवचनेनेव च पन सिक्खापदपञ्ञत्तिपि सङ्गहिताति दट्ठब्बा वीतिक्कमधम्मानुरूपा अनुसासनीति कत्वा। ञाणगति ञाणेन गन्तब्बस्स ञेय्यस्स अवबोधो। समन्नागतत्ताति इदं ‘‘अभिञ्ञाकीळाया’’तिआदीसु पच्चेकं योजेतब्बं, तथा सदेवकेन लोकेनाति इदं ‘‘गमनीयतो’’तिआदीसु। ते देवेति सम्मुतिदेवादिके देवे। तेहि गुणेहीति अभिञ्ञादिगुणेहि। पूजनीयतरो देवोति इदं पूजनीयपरियायो अयं अति-सद्दोति कत्वा वुत्तं। अतिरेकतरोति अधिकतरो। उपपत्तिदेवानन्ति इदं तब्बहुलताय वुत्तं। विसुद्धिदेवापि हि तत्थ विज्जन्तेव, तेसुपि वा लब्भमानं उपपत्तिदेवभावमत्तमेव गहेत्वा तथा वुत्तं। पटिपक्खानं दुस्सील्यमुट्ठस्सच्चविक्खेपानं, सीलविपत्तिअभिज्झादोमनस्सअवसिट्ठनीवरणानं वा।
Iddhividhāditāmattena bhagavato abhiññādīnaṃ sāvakehi sādhāraṇatāvacanaṃ, sabhāvato pana sabbepi buddhaguṇā anaññasādhāraṇāyevāti dassento ‘‘niratisayāya abhiññākīḷāya, uttamehi dibbabrahmaariyavihārehī’’ti āha. Cittissariyasattadhanādīnaṃ dānasaṅkhātena sammāpaṭipattiaveccappasādasakkārānaṃ gahaṇasaṅkhātenāti yojanā. Gahaṇañcettha tesu upalabbhamānasammāpaṭipattiaveccappasādānaṃ tehi upanīyamānasakkārassa ca abhinandanaṃ anumodanaṃ sampaṭicchanañca veditabbaṃ. Dhammasabhāvānurūpānusāsanīvacaneneva ca pana sikkhāpadapaññattipi saṅgahitāti daṭṭhabbā vītikkamadhammānurūpā anusāsanīti katvā. Ñāṇagati ñāṇena gantabbassa ñeyyassa avabodho. Samannāgatattāti idaṃ ‘‘abhiññākīḷāyā’’tiādīsu paccekaṃ yojetabbaṃ, tathā sadevakena lokenāti idaṃ ‘‘gamanīyato’’tiādīsu. Te deveti sammutidevādike deve. Tehi guṇehīti abhiññādiguṇehi. Pūjanīyataro devoti idaṃ pūjanīyapariyāyo ayaṃ ati-saddoti katvā vuttaṃ. Atirekataroti adhikataro. Upapattidevānanti idaṃ tabbahulatāya vuttaṃ. Visuddhidevāpi hi tattha vijjanteva, tesupi vā labbhamānaṃ upapattidevabhāvamattameva gahetvā tathā vuttaṃ. Paṭipakkhānaṃ dussīlyamuṭṭhassaccavikkhepānaṃ, sīlavipattiabhijjhādomanassaavasiṭṭhanīvaraṇānaṃ vā.
इसीनं सत्तमो, इसीसु सत्तमोति दुविधम्पि अत्थं योजेत्वा दस्सेन्तो ‘‘चतुसच्चावबोधगतिया…पे॰… वुत्तो’’ति आह। सपरसन्तानेसु सीलादिगुणानं एसनट्ठेन वा इसयो, बुद्धादयो अरिया। इसि च सो सत्तमो चाति इसिसत्तमोति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। ‘‘नामरूपनिरोध’’न्ति एत्थ यं नामरूपं निरोधेतब्बं, तं दस्सेन्तो ‘‘यतो विञ्ञाणं पच्चुदावत्तती’’ति आह। वट्टपरियापन्नञ्हि नामरूपं निरोधेतब्बं। तस्मिञ्हि निरोधिते सब्बसो नामरूपं निरोधितमेव होति। यथाह ‘‘सोतापत्तिमग्गञाणेन अभिसङ्खारविञ्ञाणस्स निरोधेन सत्त भवे ठपेत्वा अनमतग्गे संसारे ये उप्पज्जेय्युं नामञ्च रूपञ्च, एत्थेते निरुज्झन्ति…पे॰… अरहतो अनुपादिसेसाय निब्बानधातुया परिनिब्बायन्तस्स चरिमविञ्ञाणस्स निरोधेन पञ्ञा च सति च नामञ्च रूपञ्च, एत्थेते निरुज्झन्ति वूपसमन्ति अत्थं गच्छन्ति पटिप्पस्सम्भन्ती’’ति (चूळनि॰ अजितमाणवपुच्छानिद्देस ६)। अतिगम्भीरनयमण्डितदेसनं सातिसयं पच्चयाकारस्स विभावनतो। सभावतो च पच्चयाकारो गम्भीरो। यथाह ‘‘अधिगतो खो म्यायं धम्मो गम्भीरो’’तिआदि (दी॰ नि॰ २.६७; म॰ नि॰ १.२८१; २.३३७; सं॰ नि॰ १.१७२; महाव॰ ७, ८), ‘‘गम्भीरो चायं, आनन्द , पटिच्चसमुप्पादो गम्भीरावभासो’’ति (दी॰ नि॰ २.९५; सं॰ नि॰ २.६०) च आदि। तस्स चायं अनन्तनयपट्ठानदेसना अतिगम्भीराव।
Isīnaṃ sattamo, isīsu sattamoti duvidhampi atthaṃ yojetvā dassento ‘‘catusaccāvabodhagatiyā…pe… vutto’’ti āha. Saparasantānesu sīlādiguṇānaṃ esanaṭṭhena vā isayo, buddhādayo ariyā. Isi ca so sattamo cāti isisattamoti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘Nāmarūpanirodha’’nti ettha yaṃ nāmarūpaṃ nirodhetabbaṃ, taṃ dassento ‘‘yato viññāṇaṃ paccudāvattatī’’ti āha. Vaṭṭapariyāpannañhi nāmarūpaṃ nirodhetabbaṃ. Tasmiñhi nirodhite sabbaso nāmarūpaṃ nirodhitameva hoti. Yathāha ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti…pe… arahato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyantassa carimaviññāṇassa nirodhena paññā ca sati ca nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasamanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhantī’’ti (cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 6). Atigambhīranayamaṇḍitadesanaṃ sātisayaṃ paccayākārassa vibhāvanato. Sabhāvato ca paccayākāro gambhīro. Yathāha ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro’’tiādi (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7, 8), ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda , paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso’’ti (dī. ni. 2.95; saṃ. ni. 2.60) ca ādi. Tassa cāyaṃ anantanayapaṭṭhānadesanā atigambhīrāva.
गन्थारम्भवण्णना निट्ठिता।
Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.
