Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    అభిధమ్మపిటకే

    Abhidhammapiṭake

    పఞ్చపకరణ-అనుటీకా

    Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    ధాతుకథాపకరణ-అనుటీకా

    Dhātukathāpakaraṇa-anuṭīkā

    గన్థారమ్భవణ్ణనా

    Ganthārambhavaṇṇanā

    ధాతుకథాపకరణదేసనాయ దేసదేసకపరిసాపదేసా వుత్తప్పకారా ఏవాతి కాలాపదేసం దస్సేన్తో ‘‘ధాతుకథాపకరణం దేసేన్తో’’తిఆదిమాహ. ‘‘తస్సేవ అనన్తరం అదేసయీ’’తి హి ఇమినా విభఙ్గానన్తరం ధాతుకథా దేసితాతి తస్సా దేసనాకాలో అపదిట్ఠో హోతి. యే పన ‘‘విభఙ్గానన్తరం కథావత్థుపకరణం దేసిత’’న్తి వదన్తి, తేసం వాదం పటిక్ఖిపన్తో ‘‘విభఙ్గానన్తరం…పే॰… దస్సేతు’’న్తి ఆహ.

    Dhātukathāpakaraṇadesanāya desadesakaparisāpadesā vuttappakārā evāti kālāpadesaṃ dassento ‘‘dhātukathāpakaraṇaṃ desento’’tiādimāha. ‘‘Tasseva anantaraṃ adesayī’’ti hi iminā vibhaṅgānantaraṃ dhātukathā desitāti tassā desanākālo apadiṭṭho hoti. Ye pana ‘‘vibhaṅgānantaraṃ kathāvatthupakaraṇaṃ desita’’nti vadanti, tesaṃ vādaṃ paṭikkhipanto ‘‘vibhaṅgānantaraṃ…pe… dassetu’’nti āha.

    ‘‘కామా తే పఠమా సేనా’’తిఆదివచనతో (సు॰ ని॰ ౪౩౮; మహాని॰ ౨౮; చూళని॰ నన్దమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౪౭) కిలేసవిద్ధంసనమ్పి దేవపుత్తమారస్స బలవిధమనన్తి సక్కా వత్తుం, ‘‘అప్పవత్తికరణవసేన కిలేసాభిసఙ్ఖారమారాన’’న్తి పన వుచ్చమానత్తా ఖన్తిబలసద్ధాబలాదిఆనుభావేన ఉస్సాహపరిసాబలభఞ్జనమేవ దేవపుత్తమారస్స బలవిద్ధంసనం దట్ఠబ్బం. విసయాతిక్కమనం కామధాతుసమతిక్కమో. సముదయప్పహానపరిఞ్ఞావసేనాతి పహానాభిసమయపరిఞ్ఞాభిసమయానం వసేన. నను చేతం పఞ్చన్నం మారానం భఞ్జనం సావకేసుపి లబ్భతేవాతి చోదనం మనసి కత్వా ఆహ ‘‘పరూపనిస్సయరహిత’’న్తిఆది. వీరస్స భావో వీరియన్తి కత్వా వుత్తం ‘‘మహావీరియోతి మహావీరో’’తి. మహావీరియతా చ పరిపుణ్ణవీరియపారమితాయ చతురఙ్గసమన్నాగతవీరియాధిట్ఠానేన అనఞ్ఞసాధారణచతుబ్బిధసమ్మప్పధానసమ్పత్తియా చ వేదితబ్బా. తతో ఏవ హిస్స వీరియాహానిసిద్ధిపీతి.

    ‘‘Kāmā te paṭhamā senā’’tiādivacanato (su. ni. 438; mahāni. 28; cūḷani. nandamāṇavapucchāniddesa 47) kilesaviddhaṃsanampi devaputtamārassa balavidhamananti sakkā vattuṃ, ‘‘appavattikaraṇavasena kilesābhisaṅkhāramārāna’’nti pana vuccamānattā khantibalasaddhābalādiānubhāvena ussāhaparisābalabhañjanameva devaputtamārassa balaviddhaṃsanaṃ daṭṭhabbaṃ. Visayātikkamanaṃ kāmadhātusamatikkamo. Samudayappahānapariññāvasenāti pahānābhisamayapariññābhisamayānaṃ vasena. Nanu cetaṃ pañcannaṃ mārānaṃ bhañjanaṃ sāvakesupi labbhatevāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘parūpanissayarahita’’ntiādi. Vīrassa bhāvo vīriyanti katvā vuttaṃ ‘‘mahāvīriyoti mahāvīro’’ti. Mahāvīriyatā ca paripuṇṇavīriyapāramitāya caturaṅgasamannāgatavīriyādhiṭṭhānena anaññasādhāraṇacatubbidhasammappadhānasampattiyā ca veditabbā. Tato eva hissa vīriyāhānisiddhipīti.

    ఖన్ధాదికే ధమ్మే అధిట్ఠాయ నిస్సాయ విసయం కత్వా అభిధమ్మకథా పవత్తాతి ఆహ ‘‘అభిధమ్మకథాధిట్ఠానట్ఠేన వా’’తి. తేసం కథనతోతి తేసం ఖన్ధాదీనం కథాభావతో. ఏతేన అత్థవిసేససన్నిస్సయో బ్యఞ్జనసముదాయో పకరణన్తి వుత్తం హోతి. అథ వా ధాతుయో కథీయన్తి ఏత్థ, ఏతేన వాతి ధాతుకథా, తథాపవత్తో బ్యఞ్జనత్థసముదాయో. యది ఏవం సత్తన్నమ్పి పకరణానం ధాతుకథాభావో ఆపజ్జతీతి చోదనం సన్ధాయాహ ‘‘యదిపీ’’తిఆది. తత్థ సాతిసయన్తి సవిసేసం విచిత్తాతిరేకవసేన అనవసేసతో చ దేసనాయ పవత్తత్తా. తథా హి వుత్తం ‘‘సబ్బాపి ధమ్మసఙ్గణీ ధాతుకథాయ మాతికా’’తి (ధాతు॰ ౫). తేనేవాహ ‘‘ఏకదేసకథనమేవ హి అఞ్ఞత్థ కత’’న్తి.

    Khandhādike dhamme adhiṭṭhāya nissāya visayaṃ katvā abhidhammakathā pavattāti āha ‘‘abhidhammakathādhiṭṭhānaṭṭhena vā’’ti. Tesaṃ kathanatoti tesaṃ khandhādīnaṃ kathābhāvato. Etena atthavisesasannissayo byañjanasamudāyo pakaraṇanti vuttaṃ hoti. Atha vā dhātuyo kathīyanti ettha, etena vāti dhātukathā, tathāpavatto byañjanatthasamudāyo. Yadi evaṃ sattannampi pakaraṇānaṃ dhātukathābhāvo āpajjatīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadipī’’tiādi. Tattha sātisayanti savisesaṃ vicittātirekavasena anavasesato ca desanāya pavattattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘sabbāpi dhammasaṅgaṇī dhātukathāya mātikā’’ti (dhātu. 5). Tenevāha ‘‘ekadesakathanameva hi aññattha kata’’nti.

    ఇదాని సాసనే యేసు ధాతు-సద్దో నిరుళ్హో, తేసం వసేన అఞ్ఞేహిపి అసాధారణం ఇమస్స పకరణస్స ధాతుకథాభావం దస్సేన్తో ‘‘ఖన్ధాయతనధాతూహి వా’’తిఆదిమాహ. తత్థ తత్థాతి ఖన్ధాయతనధాతూసు. మహన్తో పభేదానుగతో విసయో ఏతాసన్తి మహావిసయా, ధాతుయో, న ఖన్ధాయతనాని అప్పతరపదత్తా. యేన వా సభావేన ధమ్మా సఙ్గహాసఙ్గహసమ్పయోగవిప్పయోగేహి ఉద్దేసనిద్దేసే లభన్తి, సో సభావో ధాతు. సా ధాతు ఇధ సాతిసయం దేసితాతి సవిసేసం ధాతుయా కథనతో ఇదం పకరణం ‘‘ధాతుకథా’’తి వుత్తం. సభావత్థో హి అయం ధాతు-సద్దో ‘‘ధాతుసో, భిక్ఖవే , సత్తా సంసన్దన్తీ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౨.౯౮) వియ. ధాతుభేదన్తి ధాతువిభాగం. పకరణన్తి వచనసేసో. కుతో పకరణ-సద్దో లబ్భతీతి ఆహ ‘‘సత్తన్నం పకరణానం కమేన వణ్ణనాయ పవత్తత్తా’’తి. తేన యోజనం కత్వాతి తేన పకరణ-సద్దేన ‘‘ధాతుకథావ పకరణం ధాతుకథాపకరణ’’న్తి యోజనం కత్వా. తం దీపనన్తి తం ధాతుకథాపకరణస్స అత్థదీపనం, అత్థదీపనాకారేన పవత్తం వణ్ణనం. ‘‘అత్థం దీపయిస్సామీ’’తి వత్వా ‘‘తం సుణాథా’’తి వదన్తో సోతద్వారానుసారేన తత్థ ఉపధారణే నియోజేతీతి ఆహ ‘‘తందీపనవచనసవనేన ఉపధారేథాతి అత్థో’’తి.

    Idāni sāsane yesu dhātu-saddo niruḷho, tesaṃ vasena aññehipi asādhāraṇaṃ imassa pakaraṇassa dhātukathābhāvaṃ dassento ‘‘khandhāyatanadhātūhi vā’’tiādimāha. Tattha tatthāti khandhāyatanadhātūsu. Mahanto pabhedānugato visayo etāsanti mahāvisayā, dhātuyo, na khandhāyatanāni appatarapadattā. Yena vā sabhāvena dhammā saṅgahāsaṅgahasampayogavippayogehi uddesaniddese labhanti, so sabhāvo dhātu. Sā dhātu idha sātisayaṃ desitāti savisesaṃ dhātuyā kathanato idaṃ pakaraṇaṃ ‘‘dhātukathā’’ti vuttaṃ. Sabhāvattho hi ayaṃ dhātu-saddo ‘‘dhātuso, bhikkhave , sattā saṃsandantī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.98) viya. Dhātubhedanti dhātuvibhāgaṃ. Pakaraṇanti vacanaseso. Kuto pakaraṇa-saddo labbhatīti āha ‘‘sattannaṃ pakaraṇānaṃ kamena vaṇṇanāya pavattattā’’ti. Tena yojanaṃ katvāti tena pakaraṇa-saddena ‘‘dhātukathāva pakaraṇaṃ dhātukathāpakaraṇa’’nti yojanaṃ katvā. Taṃ dīpananti taṃ dhātukathāpakaraṇassa atthadīpanaṃ, atthadīpanākārena pavattaṃ vaṇṇanaṃ. ‘‘Atthaṃ dīpayissāmī’’ti vatvā ‘‘taṃ suṇāthā’’ti vadanto sotadvārānusārena tattha upadhāraṇe niyojetīti āha ‘‘taṃdīpanavacanasavanena upadhārethāti attho’’ti.

    గన్థారమ్భవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact