Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
యమకపకరణ-అనుటీకా
Yamakapakaraṇa-anuṭīkā
గన్థారమ్భవణ్ణనా
Ganthārambhavaṇṇanā
సఙ్ఖేపేనేవాతి ఉద్దేసేనేవ. యం ‘‘మాతికాఠపన’’న్తి వుత్తం. ధమ్మేసూతి ఖన్ధాదిధమ్మేసు కుసలాదిధమ్మేసు చ. అవిపరీతతో గహితేసు ధమ్మేసు మూలయమకాదివసేన పవత్తియమానా దేసనా వేనేయ్యానం నానప్పకారకోసల్లావహా పరిఞ్ఞాకిచ్చసాధనీ చ హోతి, న విపరీతతోతి ఆహ ‘‘విపరీతగ్గహణం…పే॰… ఆరద్ధ’’న్తి. ఏతేన కథావత్థుపకరణదేసనానన్తరం యమకపకరణదేసనాయ కారణమాహ. తత్థ విపరీతగ్గహణన్తి పుగ్గలపరిగ్గహణాదిమిచ్ఛాగాహం. ధమ్మపుగ్గలోకాసాదినిస్సయానన్తి ‘‘యే కేచి కుసలా ధమ్మా, సబ్బే తే కుసలమూలా’’తిఆదినా (యమ॰ ౧.మూలయమక.౧) ధమ్మే, ‘‘యస్స రూపక్ఖన్ధో ఉప్పజ్జతి, తస్స వేదనాక్ఖన్ధో ఉప్పజ్జతీ’’తిఆదినా (యమ॰ ౧.ఖన్ధయమక.౫౦) పుగ్గలం ‘‘యత్థ రూపక్ఖన్ధో ఉప్పజ్జతి, తత్థ వేదనాక్ఖన్ధో ఉప్పజ్జతీ’’తిఆదినా (యమ॰ ౧.ఖన్ధయమక.౫౧) ఓకాసం నిస్సాయ ఆరబ్భ పవత్తానం. ఆది-సద్దేన పుగ్గలోకాసఉప్పాదనిరోధతదుభయపరిఞ్ఞాదీనం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. సన్నిట్ఠానసంసయానన్తి పాళిగతిపటివచనసరూపదస్సనపటిక్ఖిపనపటిసేధననయేహి యథాపుచ్ఛితస్స అత్థస్స నిచ్ఛయకరణం సన్నిట్ఠానం, తదభావతో సంసయనం సంసయో. తేసం సన్నిట్ఠానసంసయానం.
Saṅkhepenevāti uddeseneva. Yaṃ ‘‘mātikāṭhapana’’nti vuttaṃ. Dhammesūti khandhādidhammesu kusalādidhammesu ca. Aviparītato gahitesu dhammesu mūlayamakādivasena pavattiyamānā desanā veneyyānaṃ nānappakārakosallāvahā pariññākiccasādhanī ca hoti, na viparītatoti āha ‘‘viparītaggahaṇaṃ…pe… āraddha’’nti. Etena kathāvatthupakaraṇadesanānantaraṃ yamakapakaraṇadesanāya kāraṇamāha. Tattha viparītaggahaṇanti puggalapariggahaṇādimicchāgāhaṃ. Dhammapuggalokāsādinissayānanti ‘‘ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalamūlā’’tiādinā (yama. 1.mūlayamaka.1) dhamme, ‘‘yassa rūpakkhandho uppajjati, tassa vedanākkhandho uppajjatī’’tiādinā (yama. 1.khandhayamaka.50) puggalaṃ ‘‘yattha rūpakkhandho uppajjati, tattha vedanākkhandho uppajjatī’’tiādinā (yama. 1.khandhayamaka.51) okāsaṃ nissāya ārabbha pavattānaṃ. Ādi-saddena puggalokāsauppādanirodhatadubhayapariññādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Sanniṭṭhānasaṃsayānanti pāḷigatipaṭivacanasarūpadassanapaṭikkhipanapaṭisedhananayehi yathāpucchitassa atthassa nicchayakaraṇaṃ sanniṭṭhānaṃ, tadabhāvato saṃsayanaṃ saṃsayo. Tesaṃ sanniṭṭhānasaṃsayānaṃ.
కామఞ్చేత్థ ధమ్మపటిగ్గాహకానం సంసయపుబ్బకం సన్నిట్ఠానన్తి పఠమం సంసయో వత్తబ్బో, దేసేన్తస్స పన భగవతో సన్నిట్ఠానపుబ్బకో సంసయోతి దస్సనత్థం అయం పదానుక్కమో కతో. సబ్బఞ్హి పరిఞ్ఞేయ్యం హత్థామలకం వియ పచ్చక్ఖం కత్వా ఠితస్స ధమ్మసామినో న కత్థచి సంసయో, విస్సజ్జేతుకామతాయ పన వినేయ్యజ్ఝాసయగతం సంసయం దస్సేన్తో సంసయితవసేన పుచ్ఛం కరోతీతి ఏవం విస్సజ్జనపుచ్ఛనవసేన న సన్నిట్ఠానసంసయా లబ్భన్తీతి అయమత్థో దస్సితో, నిచ్ఛితసంసయధమ్మవసేనేవ పనేత్థ సన్నిట్ఠానసంసయా వేదితబ్బా. తేనాహ అట్ఠకథాయం ‘‘కుసలేసు కుసలా ను ఖో, న ను ఖో కుసలాతి సన్దేహాభావతో’’తిఆది. తేనేవ చ ‘‘సన్నిట్ఠానసంసయాన’’న్తి, ‘‘సన్నిట్ఠానసంసయవసేనా’’తి చ పఠమం సన్నిట్ఠానగ్గహణం కతం.
Kāmañcettha dhammapaṭiggāhakānaṃ saṃsayapubbakaṃ sanniṭṭhānanti paṭhamaṃ saṃsayo vattabbo, desentassa pana bhagavato sanniṭṭhānapubbako saṃsayoti dassanatthaṃ ayaṃ padānukkamo kato. Sabbañhi pariññeyyaṃ hatthāmalakaṃ viya paccakkhaṃ katvā ṭhitassa dhammasāmino na katthaci saṃsayo, vissajjetukāmatāya pana vineyyajjhāsayagataṃ saṃsayaṃ dassento saṃsayitavasena pucchaṃ karotīti evaṃ vissajjanapucchanavasena na sanniṭṭhānasaṃsayā labbhantīti ayamattho dassito, nicchitasaṃsayadhammavaseneva panettha sanniṭṭhānasaṃsayā veditabbā. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kusalesu kusalā nu kho, na nu kho kusalāti sandehābhāvato’’tiādi. Teneva ca ‘‘sanniṭṭhānasaṃsayāna’’nti, ‘‘sanniṭṭhānasaṃsayavasenā’’ti ca paṭhamaṃ sanniṭṭhānaggahaṇaṃ kataṃ.
తన్తి యమకపకరణం. తస్స యే సమయాదయో వత్తబ్బా, తే కథావత్థుపకరణదేసనానన్తరో దేసనాసమయో, తావతింసభవనమేవ దేసనాదేసో, కుసలాకుసలమూలాదియమకాకారేన దేసనాతి విభాగతో ‘‘సఙ్ఖేపేనేవా’’తిఆదిగాథాహి విభావితా నిమిత్తేన సద్ధిం సంవణ్ణనపటిఞ్ఞా చాతి ఇమమత్థం దస్సేన్తో ‘‘సమయదేసదేసనావసేనా’’తిఆదిమాహ. నిమిత్తఞ్హేతం ఇధ సంవణ్ణనాయ, యదిదం కమానుప్పత్తి ఆగతభారవాహితా చ పణ్డితానం పణ్డితకిచ్చభావతో. తత్థ అనుప్పత్తం దస్సేత్వాతి సమ్బన్ధో.
Tanti yamakapakaraṇaṃ. Tassa ye samayādayo vattabbā, te kathāvatthupakaraṇadesanānantaro desanāsamayo, tāvatiṃsabhavanameva desanādeso, kusalākusalamūlādiyamakākārena desanāti vibhāgato ‘‘saṅkhepenevā’’tiādigāthāhi vibhāvitā nimittena saddhiṃ saṃvaṇṇanapaṭiññā cāti imamatthaṃ dassento ‘‘samayadesadesanāvasenā’’tiādimāha. Nimittañhetaṃ idha saṃvaṇṇanāya, yadidaṃ kamānuppatti āgatabhāravāhitā ca paṇḍitānaṃ paṇḍitakiccabhāvato. Tattha anuppattaṃ dassetvāti sambandho.
తత్థాతి తస్మిం సమయాదిదస్సనే. యమనం ఉపరమనన్తి యమో మరణన్తి ఆహ ‘‘జాతియా సతి మరణం హోతీతి…పే॰… విసయో’’తి. తత్థ యథా ‘‘జాతియా సతి మరణం హోతీ’’తి జాతి యమస్స విసయో, ఏవం ‘‘ఉపాదానక్ఖన్ధేసు సన్తేసు మరణం హోతీ’’తి ఉపాదానక్ఖన్ధా యమస్స విసయోతి యోజేతబ్బం. తే హి మరణధమ్మినోతి. అనుప్పత్తమరణంయేవ కిబ్బిసకారినం పుగ్గలం యమపురిసా వివిధా కమ్మకారణా కరోన్తి, న అప్పత్తమరణన్తి మరణం యమస్స విసయో వుత్తో. ఆణాపవత్తిట్ఠానన్తి ఇదం విసయ-సద్దస్స అత్థవచనం. దేసం వాతి కామాదిధాతుత్తయదేసం సన్ధాయాహ. ధాతుత్తయిస్సరో హి మచ్చురాజా. పఞ్చానన్తరియాని అఞ్ఞసత్థారుద్దేసో చ, తేన వా సద్ధిం పఞ్చ వేరాని ఛ అభబ్బట్ఠానాని. ఆవత్తాతి పదక్ఖిణావత్తా. తనురుహాతి లోమా.
Tatthāti tasmiṃ samayādidassane. Yamanaṃ uparamananti yamo maraṇanti āha ‘‘jātiyā sati maraṇaṃ hotīti…pe… visayo’’ti. Tattha yathā ‘‘jātiyā sati maraṇaṃ hotī’’ti jāti yamassa visayo, evaṃ ‘‘upādānakkhandhesu santesu maraṇaṃ hotī’’ti upādānakkhandhā yamassa visayoti yojetabbaṃ. Te hi maraṇadhamminoti. Anuppattamaraṇaṃyeva kibbisakārinaṃ puggalaṃ yamapurisā vividhā kammakāraṇā karonti, na appattamaraṇanti maraṇaṃ yamassa visayo vutto. Āṇāpavattiṭṭhānanti idaṃ visaya-saddassa atthavacanaṃ. Desaṃ vāti kāmādidhātuttayadesaṃ sandhāyāha. Dhātuttayissaro hi maccurājā. Pañcānantariyāni aññasatthāruddeso ca, tena vā saddhiṃ pañca verāni cha abhabbaṭṭhānāni. Āvattāti padakkhiṇāvattā. Tanuruhāti lomā.
గన్థారమ్భవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.