Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
పట్ఠానపకరణ-అనుటీకా
Paṭṭhānapakaraṇa-anuṭīkā
గన్థారమ్భవణ్ణనా
Ganthārambhavaṇṇanā
కామగుణాదీహీతి కామగుణఝానాభిఞ్ఞాచిత్తిస్సరియాదీహి. లళన్తీతి లళితానుభవనవసేన రమన్తి. తేసూతి కామగుణాదీసు. విహరన్తీతి ఇరియాపథపరివత్తనాదినా వత్తన్తి. పచ్చత్థికేతి బాహిరబ్భన్తరభేదే అమిత్తే. ఇస్సరియం తత్థ తత్థ ఆధిపతేయ్యం. ఠానం సేట్ఠిసేనాపతియువరాజాదిట్ఠానన్తరం. ఆది-సద్దేన పరివారపరిచ్ఛేదాది సఙ్గయ్హతి. పుఞ్ఞయోగానుభావప్పత్తాయాతి దానమయాదిపుఞ్ఞానుభావాధిగతాయ సమథవిపస్సనాభావనాసఙ్ఖాతయోగానుభావాధిగతాయ చ. జుతియాతి సరీరప్పభాయ చేవ ఞాణప్పభాయ చ. ఏత్థ చ దేవ-సద్దో యథా కీళావిజిగిసావోహారజుతిగతిఅత్థో, ఏవం సత్తిఅభిత్థవకమనత్థోపి హోతి ధాతుసద్దానం అనేకత్థభావతోతి ‘‘యదిచ్ఛితనిప్ఫాదనే సక్కోన్తీతి వా’’తిఆది వుత్తం.
Kāmaguṇādīhīti kāmaguṇajhānābhiññācittissariyādīhi. Laḷantīti laḷitānubhavanavasena ramanti. Tesūti kāmaguṇādīsu. Viharantīti iriyāpathaparivattanādinā vattanti. Paccatthiketi bāhirabbhantarabhede amitte. Issariyaṃ tattha tattha ādhipateyyaṃ. Ṭhānaṃ seṭṭhisenāpatiyuvarājādiṭṭhānantaraṃ. Ādi-saddena parivāraparicchedādi saṅgayhati. Puññayogānubhāvappattāyāti dānamayādipuññānubhāvādhigatāya samathavipassanābhāvanāsaṅkhātayogānubhāvādhigatāya ca. Jutiyāti sarīrappabhāya ceva ñāṇappabhāya ca. Ettha ca deva-saddo yathā kīḷāvijigisāvohārajutigatiattho, evaṃ sattiabhitthavakamanatthopi hoti dhātusaddānaṃ anekatthabhāvatoti ‘‘yadicchitanipphādane sakkontīti vā’’tiādi vuttaṃ.
ఇద్ధివిధాదితామత్తేన భగవతో అభిఞ్ఞాదీనం సావకేహి సాధారణతావచనం, సభావతో పన సబ్బేపి బుద్ధగుణా అనఞ్ఞసాధారణాయేవాతి దస్సేన్తో ‘‘నిరతిసయాయ అభిఞ్ఞాకీళాయ, ఉత్తమేహి దిబ్బబ్రహ్మఅరియవిహారేహీ’’తి ఆహ. చిత్తిస్సరియసత్తధనాదీనం దానసఙ్ఖాతేన సమ్మాపటిపత్తిఅవేచ్చప్పసాదసక్కారానం గహణసఙ్ఖాతేనాతి యోజనా. గహణఞ్చేత్థ తేసు ఉపలబ్భమానసమ్మాపటిపత్తిఅవేచ్చప్పసాదానం తేహి ఉపనీయమానసక్కారస్స చ అభినన్దనం అనుమోదనం సమ్పటిచ్ఛనఞ్చ వేదితబ్బం. ధమ్మసభావానురూపానుసాసనీవచనేనేవ చ పన సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తిపి సఙ్గహితాతి దట్ఠబ్బా వీతిక్కమధమ్మానురూపా అనుసాసనీతి కత్వా. ఞాణగతి ఞాణేన గన్తబ్బస్స ఞేయ్యస్స అవబోధో. సమన్నాగతత్తాతి ఇదం ‘‘అభిఞ్ఞాకీళాయా’’తిఆదీసు పచ్చేకం యోజేతబ్బం, తథా సదేవకేన లోకేనాతి ఇదం ‘‘గమనీయతో’’తిఆదీసు. తే దేవేతి సమ్ముతిదేవాదికే దేవే. తేహి గుణేహీతి అభిఞ్ఞాదిగుణేహి. పూజనీయతరో దేవోతి ఇదం పూజనీయపరియాయో అయం అతి-సద్దోతి కత్వా వుత్తం. అతిరేకతరోతి అధికతరో. ఉపపత్తిదేవానన్తి ఇదం తబ్బహులతాయ వుత్తం. విసుద్ధిదేవాపి హి తత్థ విజ్జన్తేవ, తేసుపి వా లబ్భమానం ఉపపత్తిదేవభావమత్తమేవ గహేత్వా తథా వుత్తం. పటిపక్ఖానం దుస్సీల్యముట్ఠస్సచ్చవిక్ఖేపానం, సీలవిపత్తిఅభిజ్ఝాదోమనస్సఅవసిట్ఠనీవరణానం వా.
Iddhividhāditāmattena bhagavato abhiññādīnaṃ sāvakehi sādhāraṇatāvacanaṃ, sabhāvato pana sabbepi buddhaguṇā anaññasādhāraṇāyevāti dassento ‘‘niratisayāya abhiññākīḷāya, uttamehi dibbabrahmaariyavihārehī’’ti āha. Cittissariyasattadhanādīnaṃ dānasaṅkhātena sammāpaṭipattiaveccappasādasakkārānaṃ gahaṇasaṅkhātenāti yojanā. Gahaṇañcettha tesu upalabbhamānasammāpaṭipattiaveccappasādānaṃ tehi upanīyamānasakkārassa ca abhinandanaṃ anumodanaṃ sampaṭicchanañca veditabbaṃ. Dhammasabhāvānurūpānusāsanīvacaneneva ca pana sikkhāpadapaññattipi saṅgahitāti daṭṭhabbā vītikkamadhammānurūpā anusāsanīti katvā. Ñāṇagati ñāṇena gantabbassa ñeyyassa avabodho. Samannāgatattāti idaṃ ‘‘abhiññākīḷāyā’’tiādīsu paccekaṃ yojetabbaṃ, tathā sadevakena lokenāti idaṃ ‘‘gamanīyato’’tiādīsu. Te deveti sammutidevādike deve. Tehi guṇehīti abhiññādiguṇehi. Pūjanīyataro devoti idaṃ pūjanīyapariyāyo ayaṃ ati-saddoti katvā vuttaṃ. Atirekataroti adhikataro. Upapattidevānanti idaṃ tabbahulatāya vuttaṃ. Visuddhidevāpi hi tattha vijjanteva, tesupi vā labbhamānaṃ upapattidevabhāvamattameva gahetvā tathā vuttaṃ. Paṭipakkhānaṃ dussīlyamuṭṭhassaccavikkhepānaṃ, sīlavipattiabhijjhādomanassaavasiṭṭhanīvaraṇānaṃ vā.
ఇసీనం సత్తమో, ఇసీసు సత్తమోతి దువిధమ్పి అత్థం యోజేత్వా దస్సేన్తో ‘‘చతుసచ్చావబోధగతియా…పే॰… వుత్తో’’తి ఆహ. సపరసన్తానేసు సీలాదిగుణానం ఏసనట్ఠేన వా ఇసయో, బుద్ధాదయో అరియా. ఇసి చ సో సత్తమో చాతి ఇసిసత్తమోతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో. ‘‘నామరూపనిరోధ’’న్తి ఏత్థ యం నామరూపం నిరోధేతబ్బం, తం దస్సేన్తో ‘‘యతో విఞ్ఞాణం పచ్చుదావత్తతీ’’తి ఆహ. వట్టపరియాపన్నఞ్హి నామరూపం నిరోధేతబ్బం. తస్మిఞ్హి నిరోధితే సబ్బసో నామరూపం నిరోధితమేవ హోతి. యథాహ ‘‘సోతాపత్తిమగ్గఞాణేన అభిసఙ్ఖారవిఞ్ఞాణస్స నిరోధేన సత్త భవే ఠపేత్వా అనమతగ్గే సంసారే యే ఉప్పజ్జేయ్యుం నామఞ్చ రూపఞ్చ, ఏత్థేతే నిరుజ్ఝన్తి…పే॰… అరహతో అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయన్తస్స చరిమవిఞ్ఞాణస్స నిరోధేన పఞ్ఞా చ సతి చ నామఞ్చ రూపఞ్చ, ఏత్థేతే నిరుజ్ఝన్తి వూపసమన్తి అత్థం గచ్ఛన్తి పటిప్పస్సమ్భన్తీ’’తి (చూళని॰ అజితమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౬). అతిగమ్భీరనయమణ్డితదేసనం సాతిసయం పచ్చయాకారస్స విభావనతో. సభావతో చ పచ్చయాకారో గమ్భీరో. యథాహ ‘‘అధిగతో ఖో మ్యాయం ధమ్మో గమ్భీరో’’తిఆది (దీ॰ ని॰ ౨.౬౭; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౧; ౨.౩౩౭; సం॰ ని॰ ౧.౧౭౨; మహావ॰ ౭, ౮), ‘‘గమ్భీరో చాయం, ఆనన్ద , పటిచ్చసముప్పాదో గమ్భీరావభాసో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౯౫; సం॰ ని॰ ౨.౬౦) చ ఆది. తస్స చాయం అనన్తనయపట్ఠానదేసనా అతిగమ్భీరావ.
Isīnaṃ sattamo, isīsu sattamoti duvidhampi atthaṃ yojetvā dassento ‘‘catusaccāvabodhagatiyā…pe… vutto’’ti āha. Saparasantānesu sīlādiguṇānaṃ esanaṭṭhena vā isayo, buddhādayo ariyā. Isi ca so sattamo cāti isisattamoti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘Nāmarūpanirodha’’nti ettha yaṃ nāmarūpaṃ nirodhetabbaṃ, taṃ dassento ‘‘yato viññāṇaṃ paccudāvattatī’’ti āha. Vaṭṭapariyāpannañhi nāmarūpaṃ nirodhetabbaṃ. Tasmiñhi nirodhite sabbaso nāmarūpaṃ nirodhitameva hoti. Yathāha ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti…pe… arahato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyantassa carimaviññāṇassa nirodhena paññā ca sati ca nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasamanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhantī’’ti (cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 6). Atigambhīranayamaṇḍitadesanaṃ sātisayaṃ paccayākārassa vibhāvanato. Sabhāvato ca paccayākāro gambhīro. Yathāha ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro’’tiādi (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7, 8), ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda , paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso’’ti (dī. ni. 2.95; saṃ. ni. 2.60) ca ādi. Tassa cāyaṃ anantanayapaṭṭhānadesanā atigambhīrāva.
గన్థారమ్భవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.