| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಯಮಕಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ
Yamakapakaraṇa-anuṭīkā
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭವಣ್ಣನಾ
Ganthārambhavaṇṇanā
ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವಾತಿ ಉದ್ದೇಸೇನೇವ। ಯಂ ‘‘ಮಾತಿಕಾಠಪನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಖನ್ಧಾದಿಧಮ್ಮೇಸು ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮೇಸು ಚ। ಅವಿಪರೀತತೋ ಗಹಿತೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಮೂಲಯಮಕಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಾ ದೇಸನಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಕೋಸಲ್ಲಾವಹಾ ಪರಿಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಸಾಧನೀ ಚ ಹೋತಿ, ನ ವಿಪರೀತತೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣಂ…ಪೇ॰… ಆರದ್ಧ’’ನ್ತಿ। ಏತೇನ ಕಥಾವತ್ಥುಪಕರಣದೇಸನಾನನ್ತರಂ ಯಮಕಪಕರಣದೇಸನಾಯ ಕಾರಣಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಪರಿಗ್ಗಹಣಾದಿಮಿಚ್ಛಾಗಾಹಂ। ಧಮ್ಮಪುಗ್ಗಲೋಕಾಸಾದಿನಿಸ್ಸಯಾನನ್ತಿ ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಯಮ॰ ೧.ಮೂಲಯಮಕ.೧) ಧಮ್ಮೇ, ‘‘ಯಸ್ಸ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಯಮ॰ ೧.ಖನ್ಧಯಮಕ.೫೦) ಪುಗ್ಗಲಂ ‘‘ಯತ್ಥ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಯಮ॰ ೧.ಖನ್ಧಯಮಕ.೫೧) ಓಕಾಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಾನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಪುಗ್ಗಲೋಕಾಸಉಪ್ಪಾದನಿರೋಧತದುಭಯಪರಿಞ್ಞಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಂಸಯಾನನ್ತಿ ಪಾಳಿಗತಿಪಟಿವಚನಸರೂಪದಸ್ಸನಪಟಿಕ್ಖಿಪನಪಟಿಸೇಧನನಯೇಹಿ ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಚ್ಛಯಕರಣಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ, ತದಭಾವತೋ ಸಂಸಯನಂ ಸಂಸಯೋ। ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಂಸಯಾನಂ।
Saṅkhepenevāti uddeseneva. Yaṃ ‘‘mātikāṭhapana’’nti vuttaṃ. Dhammesūti khandhādidhammesu kusalādidhammesu ca. Aviparītato gahitesu dhammesu mūlayamakādivasena pavattiyamānā desanā veneyyānaṃ nānappakārakosallāvahā pariññākiccasādhanī ca hoti, na viparītatoti āha ‘‘viparītaggahaṇaṃ…pe… āraddha’’nti. Etena kathāvatthupakaraṇadesanānantaraṃ yamakapakaraṇadesanāya kāraṇamāha. Tattha viparītaggahaṇanti puggalapariggahaṇādimicchāgāhaṃ. Dhammapuggalokāsādinissayānanti ‘‘ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalamūlā’’tiādinā (yama. 1.mūlayamaka.1) dhamme, ‘‘yassa rūpakkhandho uppajjati, tassa vedanākkhandho uppajjatī’’tiādinā (yama. 1.khandhayamaka.50) puggalaṃ ‘‘yattha rūpakkhandho uppajjati, tattha vedanākkhandho uppajjatī’’tiādinā (yama. 1.khandhayamaka.51) okāsaṃ nissāya ārabbha pavattānaṃ. Ādi-saddena puggalokāsauppādanirodhatadubhayapariññādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Sanniṭṭhānasaṃsayānanti pāḷigatipaṭivacanasarūpadassanapaṭikkhipanapaṭisedhananayehi yathāpucchitassa atthassa nicchayakaraṇaṃ sanniṭṭhānaṃ, tadabhāvato saṃsayanaṃ saṃsayo. Tesaṃ sanniṭṭhānasaṃsayānaṃ.
ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಧಮ್ಮಪಟಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಸಂಸಯಪುಬ್ಬಕಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಸಂಸಯೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಪನ ಭಗವತೋ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಪುಬ್ಬಕೋ ಸಂಸಯೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಯಂ ಪದಾನುಕ್ಕಮೋ ಕತೋ। ಸಬ್ಬಞ್ಹಿ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಹತ್ಥಾಮಲಕಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಾಮಿನೋ ನ ಕತ್ಥಚಿ ಸಂಸಯೋ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಕಾಮತಾಯ ಪನ ವಿನೇಯ್ಯಜ್ಝಾಸಯಗತಂ ಸಂಸಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಂಸಯಿತವಸೇನ ಪುಚ್ಛಂ ಕರೋತೀತಿ ಏವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಪುಚ್ಛನವಸೇನ ನ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಂಸಯಾ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋ, ನಿಚ್ಛಿತಸಂಸಯಧಮ್ಮವಸೇನೇವ ಪನೇತ್ಥ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಂಸಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಕುಸಲೇಸು ಕುಸಲಾ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ ಕುಸಲಾತಿ ಸನ್ದೇಹಾಭಾವತೋ’’ತಿಆದಿ। ತೇನೇವ ಚ ‘‘ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಂಸಯಾನ’’ನ್ತಿ, ‘‘ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಸಂಸಯವಸೇನಾ’’ತಿ ಚ ಪಠಮಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಗ್ಗಹಣಂ ಕತಂ।
Kāmañcettha dhammapaṭiggāhakānaṃ saṃsayapubbakaṃ sanniṭṭhānanti paṭhamaṃ saṃsayo vattabbo, desentassa pana bhagavato sanniṭṭhānapubbako saṃsayoti dassanatthaṃ ayaṃ padānukkamo kato. Sabbañhi pariññeyyaṃ hatthāmalakaṃ viya paccakkhaṃ katvā ṭhitassa dhammasāmino na katthaci saṃsayo, vissajjetukāmatāya pana vineyyajjhāsayagataṃ saṃsayaṃ dassento saṃsayitavasena pucchaṃ karotīti evaṃ vissajjanapucchanavasena na sanniṭṭhānasaṃsayā labbhantīti ayamattho dassito, nicchitasaṃsayadhammavaseneva panettha sanniṭṭhānasaṃsayā veditabbā. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kusalesu kusalā nu kho, na nu kho kusalāti sandehābhāvato’’tiādi. Teneva ca ‘‘sanniṭṭhānasaṃsayāna’’nti, ‘‘sanniṭṭhānasaṃsayavasenā’’ti ca paṭhamaṃ sanniṭṭhānaggahaṇaṃ kataṃ.
ತನ್ತಿ ಯಮಕಪಕರಣಂ। ತಸ್ಸ ಯೇ ಸಮಯಾದಯೋ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ತೇ ಕಥಾವತ್ಥುಪಕರಣದೇಸನಾನನ್ತರೋ ದೇಸನಾಸಮಯೋ, ತಾವತಿಂಸಭವನಮೇವ ದೇಸನಾದೇಸೋ, ಕುಸಲಾಕುಸಲಮೂಲಾದಿಯಮಕಾಕಾರೇನ ದೇಸನಾತಿ ವಿಭಾಗತೋ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪೇನೇವಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಾಹಿ ವಿಭಾವಿತಾ ನಿಮಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಣ್ಣನಪಟಿಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮಯದೇಸದೇಸನಾವಸೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ನಿಮಿತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಇಧ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ, ಯದಿದಂ ಕಮಾನುಪ್ಪತ್ತಿ ಆಗತಭಾರವಾಹಿತಾ ಚ ಪಣ್ಡಿತಾನಂ ಪಣ್ಡಿತಕಿಚ್ಚಭಾವತೋ। ತತ್ಥ ಅನುಪ್ಪತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Tanti yamakapakaraṇaṃ. Tassa ye samayādayo vattabbā, te kathāvatthupakaraṇadesanānantaro desanāsamayo, tāvatiṃsabhavanameva desanādeso, kusalākusalamūlādiyamakākārena desanāti vibhāgato ‘‘saṅkhepenevā’’tiādigāthāhi vibhāvitā nimittena saddhiṃ saṃvaṇṇanapaṭiññā cāti imamatthaṃ dassento ‘‘samayadesadesanāvasenā’’tiādimāha. Nimittañhetaṃ idha saṃvaṇṇanāya, yadidaṃ kamānuppatti āgatabhāravāhitā ca paṇḍitānaṃ paṇḍitakiccabhāvato. Tattha anuppattaṃ dassetvāti sambandho.
ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯಾದಿದಸ್ಸನೇ। ಯಮನಂ ಉಪರಮನನ್ತಿ ಯಮೋ ಮರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ಮರಣಂ ಹೋತೀತಿ…ಪೇ॰… ವಿಸಯೋ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ‘‘ಜಾತಿಯಾ ಸತಿ ಮರಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಜಾತಿ ಯಮಸ್ಸ ವಿಸಯೋ, ಏವಂ ‘‘ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಸನ್ತೇಸು ಮರಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಯಮಸ್ಸ ವಿಸಯೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇ ಹಿ ಮರಣಧಮ್ಮಿನೋತಿ। ಅನುಪ್ಪತ್ತಮರಣಂಯೇವ ಕಿಬ್ಬಿಸಕಾರಿನಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಯಮಪುರಿಸಾ ವಿವಿಧಾ ಕಮ್ಮಕಾರಣಾ ಕರೋನ್ತಿ, ನ ಅಪ್ಪತ್ತಮರಣನ್ತಿ ಮರಣಂ ಯಮಸ್ಸ ವಿಸಯೋ ವುತ್ತೋ। ಆಣಾಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇದಂ ವಿಸಯ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ। ದೇಸಂ ವಾತಿ ಕಾಮಾದಿಧಾತುತ್ತಯದೇಸಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಧಾತುತ್ತಯಿಸ್ಸರೋ ಹಿ ಮಚ್ಚುರಾಜಾ। ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಾನಿ ಅಞ್ಞಸತ್ಥಾರುದ್ದೇಸೋ ಚ, ತೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚ ವೇರಾನಿ ಛ ಅಭಬ್ಬಟ್ಠಾನಾನಿ। ಆವತ್ತಾತಿ ಪದಕ್ಖಿಣಾವತ್ತಾ। ತನುರುಹಾತಿ ಲೋಮಾ।
Tatthāti tasmiṃ samayādidassane. Yamanaṃ uparamananti yamo maraṇanti āha ‘‘jātiyā sati maraṇaṃ hotīti…pe… visayo’’ti. Tattha yathā ‘‘jātiyā sati maraṇaṃ hotī’’ti jāti yamassa visayo, evaṃ ‘‘upādānakkhandhesu santesu maraṇaṃ hotī’’ti upādānakkhandhā yamassa visayoti yojetabbaṃ. Te hi maraṇadhamminoti. Anuppattamaraṇaṃyeva kibbisakārinaṃ puggalaṃ yamapurisā vividhā kammakāraṇā karonti, na appattamaraṇanti maraṇaṃ yamassa visayo vutto. Āṇāpavattiṭṭhānanti idaṃ visaya-saddassa atthavacanaṃ. Desaṃ vāti kāmādidhātuttayadesaṃ sandhāyāha. Dhātuttayissaro hi maccurājā. Pañcānantariyāni aññasatthāruddeso ca, tena vā saddhiṃ pañca verāni cha abhabbaṭṭhānāni. Āvattāti padakkhiṇāvattā. Tanuruhāti lomā.
ಗನ್ಥಾರಮ್ಭವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.
