| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
යමකපකරණ-අනුටීකා
Yamakapakaraṇa-anuṭīkā
ගන්‌ථාරම්‌භවණ්‌ණනා
Ganthārambhavaṇṇanā
සඞ්‌ඛෙපෙනෙවාති උද්‌දෙසෙනෙව. යං ‘‘මාතිකාඨපන’’න්‌ති වුත්‌තං. ධම්‌මෙසූති ඛන්‌ධාදිධම්‌මෙසු කුසලාදිධම්‌මෙසු ච. අවිපරීතතො ගහිතෙසු ධම්‌මෙසු මූලයමකාදිවසෙන පවත්‌තියමානා දෙසනා වෙනෙය්‍යානං නානප්‌පකාරකොසල්‌ලාවහා පරිඤ්‌ඤාකිච්‌චසාධනී ච හොති, න විපරීතතොති ආහ ‘‘විපරීතග්‌ගහණං…පෙ.… ආරද්‌ධ’’න්‌ති. එතෙන කථාවත්‌ථුපකරණදෙසනානන්‌තරං යමකපකරණදෙසනාය කාරණමාහ. තත්‌ථ විපරීතග්‌ගහණන්‌ති පුග්‌ගලපරිග්‌ගහණාදිමිච්‌ඡාගාහං. ධම්‌මපුග්‌ගලොකාසාදිනිස්‌සයානන්‌ති ‘‘යෙ කෙචි කුසලා ධම්‌මා, සබ්‌බෙ තෙ කුසලමූලා’’තිආදිනා (යම. 1.මූලයමක.1) ධම්‌මෙ, ‘‘යස්‌ස රූපක්‌ඛන්‌ධො උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස වෙදනාක්‌ඛන්‌ධො උප්‌පජ්‌ජතී’’තිආදිනා (යම. 1.ඛන්‌ධයමක.50) පුග්‌ගලං ‘‘යත්‌ථ රූපක්‌ඛන්‌ධො උප්‌පජ්‌ජති, තත්‌ථ වෙදනාක්‌ඛන්‌ධො උප්‌පජ්‌ජතී’’තිආදිනා (යම. 1.ඛන්‌ධයමක.51) ඔකාසං නිස්‌සාය ආරබ්‌භ පවත්‌තානං. ආදි-සද්‌දෙන පුග්‌ගලොකාසඋප්‌පාදනිරොධතදුභයපරිඤ්‌ඤාදීනං සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො. සන්‌නිට්‌ඨානසංසයානන්‌ති පාළිගතිපටිවචනසරූපදස්‌සනපටික්‌ඛිපනපටිසෙධනනයෙහි යථාපුච්‌ඡිතස්‌ස අත්‌ථස්‌ස නිච්‌ඡයකරණං සන්‌නිට්‌ඨානං, තදභාවතො සංසයනං සංසයො. තෙසං සන්‌නිට්‌ඨානසංසයානං.
Saṅkhepenevāti uddeseneva. Yaṃ ‘‘mātikāṭhapana’’nti vuttaṃ. Dhammesūti khandhādidhammesu kusalādidhammesu ca. Aviparītato gahitesu dhammesu mūlayamakādivasena pavattiyamānā desanā veneyyānaṃ nānappakārakosallāvahā pariññākiccasādhanī ca hoti, na viparītatoti āha ‘‘viparītaggahaṇaṃ…pe… āraddha’’nti. Etena kathāvatthupakaraṇadesanānantaraṃ yamakapakaraṇadesanāya kāraṇamāha. Tattha viparītaggahaṇanti puggalapariggahaṇādimicchāgāhaṃ. Dhammapuggalokāsādinissayānanti ‘‘ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalamūlā’’tiādinā (yama. 1.mūlayamaka.1) dhamme, ‘‘yassa rūpakkhandho uppajjati, tassa vedanākkhandho uppajjatī’’tiādinā (yama. 1.khandhayamaka.50) puggalaṃ ‘‘yattha rūpakkhandho uppajjati, tattha vedanākkhandho uppajjatī’’tiādinā (yama. 1.khandhayamaka.51) okāsaṃ nissāya ārabbha pavattānaṃ. Ādi-saddena puggalokāsauppādanirodhatadubhayapariññādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Sanniṭṭhānasaṃsayānanti pāḷigatipaṭivacanasarūpadassanapaṭikkhipanapaṭisedhananayehi yathāpucchitassa atthassa nicchayakaraṇaṃ sanniṭṭhānaṃ, tadabhāvato saṃsayanaṃ saṃsayo. Tesaṃ sanniṭṭhānasaṃsayānaṃ.
කාමඤ්‌චෙත්‌ථ ධම්‌මපටිග්‌ගාහකානං සංසයපුබ්‌බකං සන්‌නිට්‌ඨානන්‌ති පඨමං සංසයො වත්‌තබ්‌බො, දෙසෙන්‌තස්‌ස පන භගවතො සන්‌නිට්‌ඨානපුබ්‌බකො සංසයොති දස්‌සනත්‌ථං අයං පදානුක්‌කමො කතො. සබ්‌බඤ්‌හි පරිඤ්‌ඤෙය්‍යං හත්‌ථාමලකං විය පච්‌චක්‌ඛං කත්‌වා ඨිතස්‌ස ධම්‌මසාමිනො න කත්‌ථචි සංසයො, විස්‌සජ්‌ජෙතුකාමතාය පන විනෙය්‍යජ්‌ඣාසයගතං සංසයං දස්‌සෙන්‌තො සංසයිතවසෙන පුච්‌ඡං කරොතීති එවං විස්‌සජ්‌ජනපුච්‌ඡනවසෙන න සන්‌නිට්‌ඨානසංසයා ලබ්‌භන්‌තීති අයමත්‌ථො දස්‌සිතො, නිච්‌ඡිතසංසයධම්‌මවසෙනෙව පනෙත්‌ථ සන්‌නිට්‌ඨානසංසයා වෙදිතබ්‌බා. තෙනාහ අට්‌ඨකථායං ‘‘කුසලෙසු කුසලා නු ඛො, න නු ඛො කුසලාති සන්‌දෙහාභාවතො’’තිආදි. තෙනෙව ච ‘‘සන්‌නිට්‌ඨානසංසයාන’’න්‌ති, ‘‘සන්‌නිට්‌ඨානසංසයවසෙනා’’ති ච පඨමං සන්‌නිට්‌ඨානග්‌ගහණං කතං.
Kāmañcettha dhammapaṭiggāhakānaṃ saṃsayapubbakaṃ sanniṭṭhānanti paṭhamaṃ saṃsayo vattabbo, desentassa pana bhagavato sanniṭṭhānapubbako saṃsayoti dassanatthaṃ ayaṃ padānukkamo kato. Sabbañhi pariññeyyaṃ hatthāmalakaṃ viya paccakkhaṃ katvā ṭhitassa dhammasāmino na katthaci saṃsayo, vissajjetukāmatāya pana vineyyajjhāsayagataṃ saṃsayaṃ dassento saṃsayitavasena pucchaṃ karotīti evaṃ vissajjanapucchanavasena na sanniṭṭhānasaṃsayā labbhantīti ayamattho dassito, nicchitasaṃsayadhammavaseneva panettha sanniṭṭhānasaṃsayā veditabbā. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘kusalesu kusalā nu kho, na nu kho kusalāti sandehābhāvato’’tiādi. Teneva ca ‘‘sanniṭṭhānasaṃsayāna’’nti, ‘‘sanniṭṭhānasaṃsayavasenā’’ti ca paṭhamaṃ sanniṭṭhānaggahaṇaṃ kataṃ.
තන්‌ති යමකපකරණං. තස්‌ස යෙ සමයාදයො වත්‌තබ්‌බා, තෙ කථාවත්‌ථුපකරණදෙසනානන්‌තරො දෙසනාසමයො, තාවතිංසභවනමෙව දෙසනාදෙසො, කුසලාකුසලමූලාදියමකාකාරෙන දෙසනාති විභාගතො ‘‘සඞ්‌ඛෙපෙනෙවා’’තිආදිගාථාහි විභාවිතා නිමිත්‌තෙන සද්‌ධිං සංවණ්‌ණනපටිඤ්‌ඤා චාති ඉමමත්‌ථං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘සමයදෙසදෙසනාවසෙනා’’තිආදිමාහ. නිමිත්‌තඤ්‌හෙතං ඉධ සංවණ්‌ණනාය, යදිදං කමානුප්‌පත්‌ති ආගතභාරවාහිතා ච පණ්‌ඩිතානං පණ්‌ඩිතකිච්‌චභාවතො. තත්‌ථ අනුප්‌පත්‌තං දස්‌සෙත්‌වාති සම්‌බන්‌ධො.
Tanti yamakapakaraṇaṃ. Tassa ye samayādayo vattabbā, te kathāvatthupakaraṇadesanānantaro desanāsamayo, tāvatiṃsabhavanameva desanādeso, kusalākusalamūlādiyamakākārena desanāti vibhāgato ‘‘saṅkhepenevā’’tiādigāthāhi vibhāvitā nimittena saddhiṃ saṃvaṇṇanapaṭiññā cāti imamatthaṃ dassento ‘‘samayadesadesanāvasenā’’tiādimāha. Nimittañhetaṃ idha saṃvaṇṇanāya, yadidaṃ kamānuppatti āgatabhāravāhitā ca paṇḍitānaṃ paṇḍitakiccabhāvato. Tattha anuppattaṃ dassetvāti sambandho.
තත්‌ථාති තස්‌මිං සමයාදිදස්‌සනෙ. යමනං උපරමනන්‌ති යමො මරණන්‌ති ආහ ‘‘ජාතියා සති මරණං හොතීති…පෙ.… විසයො’’ති. තත්‌ථ යථා ‘‘ජාතියා සති මරණං හොතී’’ති ජාති යමස්‌ස විසයො, එවං ‘‘උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු සන්‌තෙසු මරණං හොතී’’ති උපාදානක්‌ඛන්‌ධා යමස්‌ස විසයොති යොජෙතබ්‌බං. තෙ හි මරණධම්‌මිනොති. අනුප්‌පත්‌තමරණංයෙව කිබ්‌බිසකාරිනං පුග්‌ගලං යමපුරිසා විවිධා කම්‌මකාරණා කරොන්‌ති, න අප්‌පත්‌තමරණන්‌ති මරණං යමස්‌ස විසයො වුත්‌තො. ආණාපවත්‌තිට්‌ඨානන්‌ති ඉදං විසය-සද්‌දස්‌ස අත්‌ථවචනං. දෙසං වාති කාමාදිධාතුත්‌තයදෙසං සන්‌ධායාහ. ධාතුත්‌තයිස්‌සරො හි මච්‌චුරාජා. පඤ්‌චානන්‌තරියානි අඤ්‌ඤසත්‌ථාරුද්‌දෙසො ච, තෙන වා සද්‌ධිං පඤ්‌ච වෙරානි ඡ අභබ්‌බට්‌ඨානානි. ආවත්‌තාති පදක්‌ඛිණාවත්‌තා. තනුරුහාති ලොමා.
Tatthāti tasmiṃ samayādidassane. Yamanaṃ uparamananti yamo maraṇanti āha ‘‘jātiyā sati maraṇaṃ hotīti…pe… visayo’’ti. Tattha yathā ‘‘jātiyā sati maraṇaṃ hotī’’ti jāti yamassa visayo, evaṃ ‘‘upādānakkhandhesu santesu maraṇaṃ hotī’’ti upādānakkhandhā yamassa visayoti yojetabbaṃ. Te hi maraṇadhamminoti. Anuppattamaraṇaṃyeva kibbisakārinaṃ puggalaṃ yamapurisā vividhā kammakāraṇā karonti, na appattamaraṇanti maraṇaṃ yamassa visayo vutto. Āṇāpavattiṭṭhānanti idaṃ visaya-saddassa atthavacanaṃ. Desaṃ vāti kāmādidhātuttayadesaṃ sandhāyāha. Dhātuttayissaro hi maccurājā. Pañcānantariyāni aññasatthāruddeso ca, tena vā saddhiṃ pañca verāni cha abhabbaṭṭhānāni. Āvattāti padakkhiṇāvattā. Tanuruhāti lomā.
ගන්‌ථාරම්‌භවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.
