| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
පට්‌ඨානපකරණ-අනුටීකා
Paṭṭhānapakaraṇa-anuṭīkā
ගන්‌ථාරම්‌භවණ්‌ණනා
Ganthārambhavaṇṇanā
කාමගුණාදීහීති කාමගුණඣානාභිඤ්‌ඤාචිත්‌තිස්‌සරියාදීහි. ලළන්‌තීති ලළිතානුභවනවසෙන රමන්‌ති. තෙසූති කාමගුණාදීසු. විහරන්‌තීති ඉරියාපථපරිවත්‌තනාදිනා වත්‌තන්‌ති. පච්‌චත්‌ථිකෙති බාහිරබ්‌භන්‌තරභෙදෙ අමිත්‌තෙ. ඉස්‌සරියං තත්‌ථ තත්‌ථ ආධිපතෙය්‍යං. ඨානං සෙට්‌ඨිසෙනාපතියුවරාජාදිට්‌ඨානන්‌තරං. ආදි-සද්‌දෙන පරිවාරපරිච්‌ඡෙදාදි සඞ්‌ගය්‌හති. පුඤ්‌ඤයොගානුභාවප්‌පත්‌තායාති දානමයාදිපුඤ්‌ඤානුභාවාධිගතාය සමථවිපස්‌සනාභාවනාසඞ්‌ඛාතයොගානුභාවාධිගතාය ච. ජුතියාති සරීරප්‌පභාය චෙව ඤාණප්‌පභාය ච. එත්‌ථ ච දෙව-සද්‌දො යථා කීළාවිජිගිසාවොහාරජුතිගතිඅත්‌ථො, එවං සත්‌තිඅභිත්‌ථවකමනත්‌ථොපි හොති ධාතුසද්‌දානං අනෙකත්‌ථභාවතොති ‘‘යදිච්‌ඡිතනිප්‌ඵාදනෙ සක්‌කොන්‌තීති වා’’තිආදි වුත්‌තං.
Kāmaguṇādīhīti kāmaguṇajhānābhiññācittissariyādīhi. Laḷantīti laḷitānubhavanavasena ramanti. Tesūti kāmaguṇādīsu. Viharantīti iriyāpathaparivattanādinā vattanti. Paccatthiketi bāhirabbhantarabhede amitte. Issariyaṃ tattha tattha ādhipateyyaṃ. Ṭhānaṃ seṭṭhisenāpatiyuvarājādiṭṭhānantaraṃ. Ādi-saddena parivāraparicchedādi saṅgayhati. Puññayogānubhāvappattāyāti dānamayādipuññānubhāvādhigatāya samathavipassanābhāvanāsaṅkhātayogānubhāvādhigatāya ca. Jutiyāti sarīrappabhāya ceva ñāṇappabhāya ca. Ettha ca deva-saddo yathā kīḷāvijigisāvohārajutigatiattho, evaṃ sattiabhitthavakamanatthopi hoti dhātusaddānaṃ anekatthabhāvatoti ‘‘yadicchitanipphādane sakkontīti vā’’tiādi vuttaṃ.
ඉද්‌ධිවිධාදිතාමත්‌තෙන භගවතො අභිඤ්‌ඤාදීනං සාවකෙහි සාධාරණතාවචනං, සභාවතො පන සබ්‌බෙපි බුද්‌ධගුණා අනඤ්‌ඤසාධාරණායෙවාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘නිරතිසයාය අභිඤ්‌ඤාකීළාය, උත්‌තමෙහි දිබ්‌බබ්‍රහ්‌මඅරියවිහාරෙහී’’ති ආහ. චිත්‌තිස්‌සරියසත්‌තධනාදීනං දානසඞ්‌ඛාතෙන සම්‌මාපටිපත්‌තිඅවෙච්‌චප්‌පසාදසක්‌කාරානං ගහණසඞ්‌ඛාතෙනාති යොජනා. ගහණඤ්‌චෙත්‌ථ තෙසු උපලබ්‌භමානසම්‌මාපටිපත්‌තිඅවෙච්‌චප්‌පසාදානං තෙහි උපනීයමානසක්‌කාරස්‌ස ච අභිනන්‌දනං අනුමොදනං සම්‌පටිච්‌ඡනඤ්‌ච වෙදිතබ්‌බං. ධම්‌මසභාවානුරූපානුසාසනීවචනෙනෙව ච පන සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තිපි සඞ්‌ගහිතාති දට්‌ඨබ්‌බා වීතික්‌කමධම්‌මානුරූපා අනුසාසනීති කත්‌වා. ඤාණගති ඤාණෙන ගන්‌තබ්‌බස්‌ස ඤෙය්‍යස්‌ස අවබොධො. සමන්‌නාගතත්‌තාති ඉදං ‘‘අභිඤ්‌ඤාකීළායා’’තිආදීසු පච්‌චෙකං යොජෙතබ්‌බං, තථා සදෙවකෙන ලොකෙනාති ඉදං ‘‘ගමනීයතො’’තිආදීසු. තෙ දෙවෙති සම්‌මුතිදෙවාදිකෙ දෙවෙ. තෙහි ගුණෙහීති අභිඤ්‌ඤාදිගුණෙහි. පූජනීයතරො දෙවොති ඉදං පූජනීයපරියායො අයං අති-සද්‌දොති කත්‌වා වුත්‌තං. අතිරෙකතරොති අධිකතරො. උපපත්‌තිදෙවානන්‌ති ඉදං තබ්‌බහුලතාය වුත්‌තං. විසුද්‌ධිදෙවාපි හි තත්‌ථ විජ්‌ජන්‌තෙව, තෙසුපි වා ලබ්‌භමානං උපපත්‌තිදෙවභාවමත්‌තමෙව ගහෙත්‌වා තථා වුත්‌තං. පටිපක්‌ඛානං දුස්‌සීල්‍යමුට්‌ඨස්‌සච්‌චවික්‌ඛෙපානං, සීලවිපත්‌තිඅභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සඅවසිට්‌ඨනීවරණානං වා.
Iddhividhāditāmattena bhagavato abhiññādīnaṃ sāvakehi sādhāraṇatāvacanaṃ, sabhāvato pana sabbepi buddhaguṇā anaññasādhāraṇāyevāti dassento ‘‘niratisayāya abhiññākīḷāya, uttamehi dibbabrahmaariyavihārehī’’ti āha. Cittissariyasattadhanādīnaṃ dānasaṅkhātena sammāpaṭipattiaveccappasādasakkārānaṃ gahaṇasaṅkhātenāti yojanā. Gahaṇañcettha tesu upalabbhamānasammāpaṭipattiaveccappasādānaṃ tehi upanīyamānasakkārassa ca abhinandanaṃ anumodanaṃ sampaṭicchanañca veditabbaṃ. Dhammasabhāvānurūpānusāsanīvacaneneva ca pana sikkhāpadapaññattipi saṅgahitāti daṭṭhabbā vītikkamadhammānurūpā anusāsanīti katvā. Ñāṇagati ñāṇena gantabbassa ñeyyassa avabodho. Samannāgatattāti idaṃ ‘‘abhiññākīḷāyā’’tiādīsu paccekaṃ yojetabbaṃ, tathā sadevakena lokenāti idaṃ ‘‘gamanīyato’’tiādīsu. Te deveti sammutidevādike deve. Tehi guṇehīti abhiññādiguṇehi. Pūjanīyataro devoti idaṃ pūjanīyapariyāyo ayaṃ ati-saddoti katvā vuttaṃ. Atirekataroti adhikataro. Upapattidevānanti idaṃ tabbahulatāya vuttaṃ. Visuddhidevāpi hi tattha vijjanteva, tesupi vā labbhamānaṃ upapattidevabhāvamattameva gahetvā tathā vuttaṃ. Paṭipakkhānaṃ dussīlyamuṭṭhassaccavikkhepānaṃ, sīlavipattiabhijjhādomanassaavasiṭṭhanīvaraṇānaṃ vā.
ඉසීනං සත්‌තමො, ඉසීසු සත්‌තමොති දුවිධම්‌පි අත්‌ථං යොජෙත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘චතුසච්‌චාවබොධගතියා…පෙ.… වුත්‌තො’’ති ආහ. සපරසන්‌තානෙසු සීලාදිගුණානං එසනට්‌ඨෙන වා ඉසයො, බුද්‌ධාදයො අරියා. ඉසි ච සො සත්‌තමො චාති ඉසිසත්‌තමොති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. ‘‘නාමරූපනිරොධ’’න්‌ති එත්‌ථ යං නාමරූපං නිරොධෙතබ්‌බං, තං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යතො විඤ්‌ඤාණං පච්‌චුදාවත්‌තතී’’ති ආහ. වට්‌ටපරියාපන්‌නඤ්‌හි නාමරූපං නිරොධෙතබ්‌බං. තස්‌මිඤ්‌හි නිරොධිතෙ සබ්‌බසො නාමරූපං නිරොධිතමෙව හොති. යථාහ ‘‘සොතාපත්‌තිමග්‌ගඤාණෙන අභිසඞ්‌ඛාරවිඤ්‌ඤාණස්‌ස නිරොධෙන සත්‌ත භවෙ ඨපෙත්‌වා අනමතග්‌ගෙ සංසාරෙ යෙ උප්‌පජ්‌ජෙය්‍යුං නාමඤ්‌ච රූපඤ්‌ච, එත්‌ථෙතෙ නිරුජ්‌ඣන්‌ති…පෙ.… අරහතො අනුපාදිසෙසාය නිබ්‌බානධාතුයා පරිනිබ්‌බායන්‌තස්‌ස චරිමවිඤ්‌ඤාණස්‌ස නිරොධෙන පඤ්‌ඤා ච සති ච නාමඤ්‌ච රූපඤ්‌ච, එත්‌ථෙතෙ නිරුජ්‌ඣන්‌ති වූපසමන්‌ති අත්‌ථං ගච්‌ඡන්‌ති පටිප්‌පස්‌සම්‌භන්‌තී’’ති (චූළනි. අජිතමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 6). අතිගම්‌භීරනයමණ්‌ඩිතදෙසනං සාතිසයං පච්‌චයාකාරස්‌ස විභාවනතො. සභාවතො ච පච්‌චයාකාරො ගම්‌භීරො. යථාහ ‘‘අධිගතො ඛො ම්‍යායං ධම්‌මො ගම්‌භීරො’’තිආදි (දී. නි. 2.67; ම. නි. 1.281; 2.337; සං. නි. 1.172; මහාව. 7, 8), ‘‘ගම්‌භීරො චායං, ආනන්‌ද , පටිච්‌චසමුප්‌පාදො ගම්‌භීරාවභාසො’’ති (දී. නි. 2.95; සං. නි. 2.60) ච ආදි. තස්‌ස චායං අනන්‌තනයපට්‌ඨානදෙසනා අතිගම්‌භීරාව.
Isīnaṃ sattamo, isīsu sattamoti duvidhampi atthaṃ yojetvā dassento ‘‘catusaccāvabodhagatiyā…pe… vutto’’ti āha. Saparasantānesu sīlādiguṇānaṃ esanaṭṭhena vā isayo, buddhādayo ariyā. Isi ca so sattamo cāti isisattamoti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘Nāmarūpanirodha’’nti ettha yaṃ nāmarūpaṃ nirodhetabbaṃ, taṃ dassento ‘‘yato viññāṇaṃ paccudāvattatī’’ti āha. Vaṭṭapariyāpannañhi nāmarūpaṃ nirodhetabbaṃ. Tasmiñhi nirodhite sabbaso nāmarūpaṃ nirodhitameva hoti. Yathāha ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti…pe… arahato anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyantassa carimaviññāṇassa nirodhena paññā ca sati ca nāmañca rūpañca, etthete nirujjhanti vūpasamanti atthaṃ gacchanti paṭippassambhantī’’ti (cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 6). Atigambhīranayamaṇḍitadesanaṃ sātisayaṃ paccayākārassa vibhāvanato. Sabhāvato ca paccayākāro gambhīro. Yathāha ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo gambhīro’’tiādi (dī. ni. 2.67; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7, 8), ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda , paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso’’ti (dī. ni. 2.95; saṃ. ni. 2.60) ca ādi. Tassa cāyaṃ anantanayapaṭṭhānadesanā atigambhīrāva.
ගන්‌ථාරම්‌භවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Ganthārambhavaṇṇanā niṭṭhitā.
