| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२१९] ९. गरहितजातकवण्णना
[219] 9. Garahitajātakavaṇṇanā
हिरञ्ञं मे सुवण्णं मेति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं अनभिरतिया उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। एतस्स हि पच्चेकं गहितं आरम्मणं नाम नत्थि, अनभिरतिवासं वसन्तं पन तं सत्थु सन्तिकं आनेसुं। सो सत्थारा ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, उक्कण्ठितोसी’’ति पुट्ठो ‘‘सच्च’’न्ति वत्वा ‘‘किंकारणा’’ति वुत्ते ‘‘किलेसवसेना’’ति आह। अथ नं सत्था ‘‘अयं, भिक्खु, किलेसो नाम पुब्बे तिरच्छानेहिपि गरहितो, त्वं एवरूपे सासने पब्बजितो कस्मा तिरच्छानेहिपि गरहितकिलेसवसेन उक्कण्ठितो’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Hiraññaṃ me suvaṇṇaṃ meti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ anabhiratiyā ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Etassa hi paccekaṃ gahitaṃ ārammaṇaṃ nāma natthi, anabhirativāsaṃ vasantaṃ pana taṃ satthu santikaṃ ānesuṃ. So satthārā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti puṭṭho ‘‘sacca’’nti vatvā ‘‘kiṃkāraṇā’’ti vutte ‘‘kilesavasenā’’ti āha. Atha naṃ satthā ‘‘ayaṃ, bhikkhu, kileso nāma pubbe tiracchānehipi garahito, tvaṃ evarūpe sāsane pabbajito kasmā tiracchānehipi garahitakilesavasena ukkaṇṭhito’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे वानरयोनियं निब्बत्ति। तमेनं एको वनचरको गहेत्वा आनेत्वा रञ्ञो अदासि। सो चिरं राजगेहे वसमानो वत्तसम्पन्नो अहोसि, मनुस्सलोके वत्तमानं किरियं येभुय्येन अञ्ञासि। राजा तस्स वत्ते पसीदित्वा वनचरकं पक्कोसापेत्वा ‘‘इमं वानरं गहितट्ठानेयेव विस्सज्जेही’’ति आणापेसि , सो तथा अकासि। वानरगणो बोधिसत्तस्स आगतभावं ञत्वा तस्स दस्सनत्थाय महन्ते पासाणपिट्ठे सन्निपतित्वा बोधिसत्तेन सद्धिं सम्मोदनीयं कथं कत्वा ‘‘सम्म, कहं एत्तकं कालं वुत्थोसी’’ति आह। ‘‘बाराणसियं राजनिवेसने’’ति। ‘‘अथ कथं मुत्तोसी’’ति? ‘‘राजा मं केळिमक्कटं कत्वा मम वत्ते पसन्नो मं विस्सज्जेसी’’ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese vānarayoniyaṃ nibbatti. Tamenaṃ eko vanacarako gahetvā ānetvā rañño adāsi. So ciraṃ rājagehe vasamāno vattasampanno ahosi, manussaloke vattamānaṃ kiriyaṃ yebhuyyena aññāsi. Rājā tassa vatte pasīditvā vanacarakaṃ pakkosāpetvā ‘‘imaṃ vānaraṃ gahitaṭṭhāneyeva vissajjehī’’ti āṇāpesi , so tathā akāsi. Vānaragaṇo bodhisattassa āgatabhāvaṃ ñatvā tassa dassanatthāya mahante pāsāṇapiṭṭhe sannipatitvā bodhisattena saddhiṃ sammodanīyaṃ kathaṃ katvā ‘‘samma, kahaṃ ettakaṃ kālaṃ vutthosī’’ti āha. ‘‘Bārāṇasiyaṃ rājanivesane’’ti. ‘‘Atha kathaṃ muttosī’’ti? ‘‘Rājā maṃ keḷimakkaṭaṃ katvā mama vatte pasanno maṃ vissajjesī’’ti.
अथ नं ते वानरा ‘‘मनुस्सलोके वत्तमानकिरियं नाम तुम्हे जानिस्सथ , अम्हाकम्पि ताव कथेथ, सोतुकामम्हा’’ति आहंसु। ‘‘मा मं मनुस्सानं किरियं पुच्छथा’’ति। ‘‘कथेथ सोतुकामम्हा’’ति। बोधिसत्तोपि ‘‘मनुस्सा नाम खत्तियापि ब्राह्मणापि ‘मय्हं मय्ह’न्ति वदन्ति, हुत्वा अभावट्ठेन अनिच्चतं न जानन्ति, सुणाथ दानि तेसं अन्धबालानं कारण’’न्ति वत्वा इमा गाथा अवोच –
Atha naṃ te vānarā ‘‘manussaloke vattamānakiriyaṃ nāma tumhe jānissatha , amhākampi tāva kathetha, sotukāmamhā’’ti āhaṃsu. ‘‘Mā maṃ manussānaṃ kiriyaṃ pucchathā’’ti. ‘‘Kathetha sotukāmamhā’’ti. Bodhisattopi ‘‘manussā nāma khattiyāpi brāhmaṇāpi ‘mayhaṃ mayha’nti vadanti, hutvā abhāvaṭṭhena aniccataṃ na jānanti, suṇātha dāni tesaṃ andhabālānaṃ kāraṇa’’nti vatvā imā gāthā avoca –
१३७.
137.
‘‘हिरञ्ञं मे सुवण्णं मे, एसा रत्तिं दिवा कथा।
‘‘Hiraññaṃ me suvaṇṇaṃ me, esā rattiṃ divā kathā;
दुम्मेधानं मनुस्सानं, अरियधम्मं अपस्सतं॥
Dummedhānaṃ manussānaṃ, ariyadhammaṃ apassataṃ.
१३८.
138.
‘‘द्वे द्वे गहपतयो गेहे, एको तत्थ अमस्सुको।
‘‘Dve dve gahapatayo gehe, eko tattha amassuko;
लम्बत्थनो वेणिकतो, अथो अङ्कितकण्णको।
Lambatthano veṇikato, atho aṅkitakaṇṇako;
कीतो धनेन बहुना, सो तं वितुदते जन’’न्ति॥
Kīto dhanena bahunā, so taṃ vitudate jana’’nti.
तत्थ हिरञ्ञं मे सुवण्णं मेति देसनासीसमत्तमेतं, इमिना पन पदद्वयेन दसविधम्पि रतनं सब्बं, पुब्बण्णापरण्णं खेत्तवत्थुं द्विपदचतुप्पदञ्च सब्बं दस्सेन्तो ‘‘इदं मे इदं मे’’ति आह। एसा रत्तिं दिवा कथाति एसा मनुस्सानं रत्तिञ्च दिवा च निच्चकालं कथा। अञ्ञं पन ते ‘‘पञ्चक्खन्धा अनिच्चा’’ति वा ‘‘हुत्वा न भवन्ती’’ति वा न जानन्ति, एवमेव परिदेवन्ता विचरन्ति। दुम्मेधानन्ति अप्पपञ्ञानं। अरियधम्मं अपस्सतन्ति अरियानं बुद्धादीनं धम्मं, अरियं वा निद्दोसं नवविधं लोकुत्तरधम्मं अपस्सन्तानं एसाव कथा। अञ्ञा पन ‘‘अनिच्चं वा दुक्खं वा’’ति तेसं कथा नाम नत्थि।
Tattha hiraññaṃ me suvaṇṇaṃ meti desanāsīsamattametaṃ, iminā pana padadvayena dasavidhampi ratanaṃ sabbaṃ, pubbaṇṇāparaṇṇaṃ khettavatthuṃ dvipadacatuppadañca sabbaṃ dassento ‘‘idaṃ me idaṃ me’’ti āha. Esā rattiṃ divā kathāti esā manussānaṃ rattiñca divā ca niccakālaṃ kathā. Aññaṃ pana te ‘‘pañcakkhandhā aniccā’’ti vā ‘‘hutvā na bhavantī’’ti vā na jānanti, evameva paridevantā vicaranti. Dummedhānanti appapaññānaṃ. Ariyadhammaṃ apassatanti ariyānaṃ buddhādīnaṃ dhammaṃ, ariyaṃ vā niddosaṃ navavidhaṃ lokuttaradhammaṃ apassantānaṃ esāva kathā. Aññā pana ‘‘aniccaṃ vā dukkhaṃ vā’’ti tesaṃ kathā nāma natthi.
गहपतयोति गेहे अधिपतिभूता। एको तत्थाति तेसु द्वीसु घरसामिकेसु ‘‘एको’’ति मातुगामं सन्धाय वदति। तत्थ वेणिकतोति कतवेणी, नानप्पकारेन सण्ठापितकेसकलापोति अत्थो। अथो अङ्कितकण्णकोति अथ स्वेव विद्धकण्णो छिद्दकण्णोति लम्बकण्णतं सन्धायाह। कीतो धनेन बहुनाति सो पनेस अमस्सुको लम्बत्थनो वेणिकतो अङ्कितकण्णो मातापितूनं बहुं धनं दत्वा कीतो, मण्डेत्वा पसाधेत्वा यानं आरोपेत्वा महन्तेन परिवारेन घरं आनीतो। सो तं वितुदते जनन्ति सो गहपति आगतकालतो पट्ठाय तस्मिं गेहे दासकम्मकरादिभेदं जनं ‘‘अरे दुट्ठदास दुट्ठदासि, इमं न करोसी’’ति मुखसत्तीहि वितुदति, सामिको विय हुत्वा महाजनं विचारेति। एवं ताव ‘‘मनुस्सलोके अतिविय अयुत्त’’न्ति मनुस्सलोकं गरहि।
Gahapatayoti gehe adhipatibhūtā. Eko tatthāti tesu dvīsu gharasāmikesu ‘‘eko’’ti mātugāmaṃ sandhāya vadati. Tattha veṇikatoti kataveṇī, nānappakārena saṇṭhāpitakesakalāpoti attho. Atho aṅkitakaṇṇakoti atha sveva viddhakaṇṇo chiddakaṇṇoti lambakaṇṇataṃ sandhāyāha. Kīto dhanena bahunāti so panesa amassuko lambatthano veṇikato aṅkitakaṇṇo mātāpitūnaṃ bahuṃ dhanaṃ datvā kīto, maṇḍetvā pasādhetvā yānaṃ āropetvā mahantena parivārena gharaṃ ānīto. So taṃ vitudate jananti so gahapati āgatakālato paṭṭhāya tasmiṃ gehe dāsakammakarādibhedaṃ janaṃ ‘‘are duṭṭhadāsa duṭṭhadāsi, imaṃ na karosī’’ti mukhasattīhi vitudati, sāmiko viya hutvā mahājanaṃ vicāreti. Evaṃ tāva ‘‘manussaloke ativiya ayutta’’nti manussalokaṃ garahi.
तं सुत्वा सब्बे वानरा ‘‘मा कथेथ, मा कथेथ, असोतब्बयुत्तकं अस्सुम्हा’’ति उभोहि हत्थेहि कण्णे दळ्हं पिदहिंसु। ‘‘इमस्मिं ठाने अम्हेहि इदं अयुत्तं सुत’’न्ति तं ठानम्पि गरहित्वा अञ्ञत्थ अगमंसु। सो पिट्ठिपासाणो गरहितपिट्ठिपासाणोयेव किर नाम जातो।
Taṃ sutvā sabbe vānarā ‘‘mā kathetha, mā kathetha, asotabbayuttakaṃ assumhā’’ti ubhohi hatthehi kaṇṇe daḷhaṃ pidahiṃsu. ‘‘Imasmiṃ ṭhāne amhehi idaṃ ayuttaṃ suta’’nti taṃ ṭhānampi garahitvā aññattha agamaṃsu. So piṭṭhipāsāṇo garahitapiṭṭhipāsāṇoyeva kira nāma jāto.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने सो भिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा वानरगणो बुद्धपरिसा अहोसि, वानरिन्दो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā vānaragaṇo buddhaparisā ahosi, vānarindo pana ahameva ahosi’’nti.
गरहितजातकवण्णना नवमा।
Garahitajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २१९. गरहितजातकं • 219. Garahitajātakaṃ
