Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विनयालङ्कार-टीका • Vinayālaṅkāra-ṭīkā

    ३२. गरुकापत्तिवुट्ठानविनिच्छयकथा

    32. Garukāpattivuṭṭhānavinicchayakathā

    पटिच्छन्‍नपरिवासकथा

    Paṭicchannaparivāsakathā

    २३६. एवं चोदनादिविनिच्छयं कथेत्वा इदानि गरुकापत्तिवुट्ठानविनिच्छयं कथेतुं ‘‘गरुकापत्तिवुट्ठान’’न्तिआदिमाह। तत्थ गरु अलहुकं पटिकरणं एतिस्सा आपत्तियाति गरुका, आपज्‍जितब्बाति आपत्ति, गरुका च सा आपत्ति चाति गरुकापत्ति, वुट्ठहते वुट्ठानं, गरुकापत्तिया वुट्ठानं गरुकापत्ति वुट्ठानं। किं तं? सङ्घादिसेसापत्तितो परिसुद्धभावो। तेनाह ‘‘परिवासमानत्तादीहि विनयकम्मेहि गरुकापत्तितो वुट्ठान’’न्ति। किञ्‍चापि चतुब्बिधो परिवासो, अप्पटिच्छन्‍नपरिवासो पन इध नाधिप्पेतोति आह ‘‘तिविधो परिवासो’’ति। तथा हि वुत्तं समन्तपासादिकायं (चूळव॰ अट्ठ॰ ७५) ‘‘तत्थ चतुब्बिधो परिवासो – अप्पटिच्छन्‍नपरिवासो पटिच्छन्‍नपरिवासो सुद्धन्तपरिवासो समोधानपरिवासोति। तेसु ‘यो सो, भिक्खवे, अञ्‍ञोपि अञ्‍ञतित्थियपुब्बो इमस्मिं धम्मविनये आकङ्खति पब्बज्‍जं, आकङ्खति उपसम्पदं, तस्स चत्तारो मासे परिवासो दातब्बो’ति एवं महाखन्धके (महाव॰ ८६) वुत्तो तित्थियपरिवासो अप्पटिच्छन्‍नपरिवासो नाम। तत्थ यं वत्तब्बं, तं वुत्तमेव। अयं पन इध अनधिप्पेतो’’ति। इतो परं अट्ठकथायं वुत्तनयेनेव सुविञ्‍ञेय्योति तस्मा दुब्बिञ्‍ञेय्यट्ठानेयेव वण्णयिस्साम।

    236. Evaṃ codanādivinicchayaṃ kathetvā idāni garukāpattivuṭṭhānavinicchayaṃ kathetuṃ ‘‘garukāpattivuṭṭhāna’’ntiādimāha. Tattha garu alahukaṃ paṭikaraṇaṃ etissā āpattiyāti garukā, āpajjitabbāti āpatti, garukā ca sā āpatti cāti garukāpatti, vuṭṭhahate vuṭṭhānaṃ, garukāpattiyā vuṭṭhānaṃ garukāpatti vuṭṭhānaṃ. Kiṃ taṃ? Saṅghādisesāpattito parisuddhabhāvo. Tenāha ‘‘parivāsamānattādīhi vinayakammehi garukāpattito vuṭṭhāna’’nti. Kiñcāpi catubbidho parivāso, appaṭicchannaparivāso pana idha nādhippetoti āha ‘‘tividho parivāso’’ti. Tathā hi vuttaṃ samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 75) ‘‘tattha catubbidho parivāso – appaṭicchannaparivāso paṭicchannaparivāso suddhantaparivāso samodhānaparivāsoti. Tesu ‘yo so, bhikkhave, aññopi aññatitthiyapubbo imasmiṃ dhammavinaye ākaṅkhati pabbajjaṃ, ākaṅkhati upasampadaṃ, tassa cattāro māse parivāso dātabbo’ti evaṃ mahākhandhake (mahāva. 86) vutto titthiyaparivāso appaṭicchannaparivāso nāma. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttameva. Ayaṃ pana idha anadhippeto’’ti. Ito paraṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva suviññeyyoti tasmā dubbiññeyyaṭṭhāneyeva vaṇṇayissāma.

    २३७. एवं यो यो आपन्‍नो होति, तस्स तस्स नामं गहेत्वा कम्मवाचा कातब्बाति एतेन पाळियं सब्बसाधारणवसेन ‘‘सुणातु मे, भन्ते, सङ्घो, अयं इत्थन्‍नामो भिक्खू’’ति च ‘‘यदि सङ्घस्स पत्तकल्‍लं, सङ्घो इत्थन्‍नामस्स भिक्खुनो’’ति च आगतेपि कम्मवाचाभणनकाले तथा अभणित्वा ‘‘अयं बुद्धरक्खितो भिक्खू’’ति च ‘‘इमस्स बुद्धरक्खितस्स भिक्खुनो’’ति च एवं सकसकनामं उद्धरित्वाव कम्मवाचा कातब्बाति दस्सेति।

    237.Evaṃ yo yo āpanno hoti, tassa tassa nāmaṃ gahetvā kammavācā kātabbāti etena pāḷiyaṃ sabbasādhāraṇavasena ‘‘suṇātu me, bhante, saṅgho, ayaṃ itthannāmo bhikkhū’’ti ca ‘‘yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho itthannāmassa bhikkhuno’’ti ca āgatepi kammavācābhaṇanakāle tathā abhaṇitvā ‘‘ayaṃ buddharakkhito bhikkhū’’ti ca ‘‘imassa buddharakkhitassa bhikkhuno’’ti ca evaṃ sakasakanāmaṃ uddharitvāva kammavācā kātabbāti dasseti.

    माळकसीमायमेव वत्तं समादातब्बं, न ततो बहि। कस्मा? ‘‘अञ्‍ञत्थ कम्मवाचा अञ्‍ञत्थ समादान’’न्ति वत्तब्बदोसप्पसङ्गतो। असमादिन्‍नवत्तस्स आरोचनासम्भवतो, माळकसीमाय सन्‍निपतितानं भिक्खूनं एकस्सपि अनारोचने सति रत्तिच्छेदसम्भवतो च। परिवासं समादियामि, वत्तं समादियामीति इमेसु द्वीसु पदेसु एकेकेन वा उभोहि पदेहि वा समादातब्बं। कथं विञ्‍ञायतीति चे? ‘‘एकपदेनपि चेत्थ निक्खित्तो होति परिवासो, द्वीहि पन सुनिक्खित्तोयेव, समादानेपि एसेव नयो’’ति वक्खमानत्ता। समादियित्वा तत्थेव सङ्घस्स आरोचेतब्बं, न तत्थ अनारोचेत्वा अञ्‍ञत्थ गन्तब्बं। कस्मा? वुट्ठिताय परिसाय पुन सन्‍निपातेतुं दुक्‍करत्ता, एकस्सपि भिक्खुनो अनारोचेत्वा अरुणुट्ठापने सति रत्तिच्छेदकरत्ता।

    Māḷakasīmāyameva vattaṃ samādātabbaṃ, na tato bahi. Kasmā? ‘‘Aññattha kammavācā aññattha samādāna’’nti vattabbadosappasaṅgato. Asamādinnavattassa ārocanāsambhavato, māḷakasīmāya sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ ekassapi anārocane sati ratticchedasambhavato ca. Parivāsaṃ samādiyāmi, vattaṃ samādiyāmīti imesu dvīsu padesu ekekena vā ubhohi padehi vā samādātabbaṃ. Kathaṃ viññāyatīti ce? ‘‘Ekapadenapi cettha nikkhitto hoti parivāso, dvīhi pana sunikkhittoyeva, samādānepi eseva nayo’’ti vakkhamānattā. Samādiyitvā tattheva saṅghassa ārocetabbaṃ, na tattha anārocetvā aññattha gantabbaṃ. Kasmā? Vuṭṭhitāya parisāya puna sannipātetuṃ dukkarattā, ekassapi bhikkhuno anārocetvā aruṇuṭṭhāpane sati ratticchedakarattā.

    आरोचेन्तेन एवं आरोचेतब्बन्ति सम्बन्धो। ‘‘अहं भन्ते…पे॰… सङ्घो धारेतू’’ति एत्तकमेव वत्वा याचने विय ‘‘दुतियम्पि ततियम्पी’’ति अवुत्तत्ता अच्‍चायिककरणे सति एकवारं आरोचितेपि उपपन्‍नमेवाति दट्ठब्बं। वेदियामहं भन्ते, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतूति एत्थ ‘‘वेदियामीति चित्तेन सम्पटिच्छित्वा सुखं अनुभवामि, न तप्पच्‍चया अहं दुक्खितोति अधिप्पायो’’ति सारत्थदीपनियं (सारत्थ॰ टी॰ चूळवग्ग ३.९७) वुत्तं। एत्थ च ‘‘सुखं वेदेमि वेदन’’न्तिआदीसु विय पि-सद्दो अनुभवनत्थो होति। वजिरबुद्धिटीकायं (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग ९७) पन ‘‘वेदियामीति जानेमि, चित्तेन सम्पटिच्छित्वा सुखं अनुभवामि, न तप्पच्‍चया अहं दुक्खितोति अधिप्पायोति लिखित’’न्ति वुत्तं। एत्थ पन ‘‘दीपङ्करो लोकविदू’’तिआदीसु विय ञाणत्थो अनुभवनत्थो च। विमतिविनोदनियं (वि॰ वि॰ टी॰ चूळवग्ग २.९७) पन ‘‘वेदियामहन्ति जानापेमहं, आरोचेमीति अत्थो, अनुभवामीतिपिस्स अत्थं वदन्ति। पुरिमं पन पसंसन्ति आरोचनवचनत्ता’’ति। एत्थ तु –

    Ārocentena evaṃ ārocetabbanti sambandho. ‘‘Ahaṃ bhante…pe… saṅgho dhāretū’’ti ettakameva vatvā yācane viya ‘‘dutiyampi tatiyampī’’ti avuttattā accāyikakaraṇe sati ekavāraṃ ārocitepi upapannamevāti daṭṭhabbaṃ. Vediyāmahaṃ bhante, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretūti ettha ‘‘vediyāmīti cittena sampaṭicchitvā sukhaṃ anubhavāmi, na tappaccayā ahaṃ dukkhitoti adhippāyo’’ti sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.97) vuttaṃ. Ettha ca ‘‘sukhaṃ vedemi vedana’’ntiādīsu viya pi-saddo anubhavanattho hoti. Vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) pana ‘‘vediyāmīti jānemi, cittena sampaṭicchitvā sukhaṃ anubhavāmi, na tappaccayā ahaṃ dukkhitoti adhippāyoti likhita’’nti vuttaṃ. Ettha pana ‘‘dīpaṅkaro lokavidū’’tiādīsu viya ñāṇattho anubhavanattho ca. Vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.97) pana ‘‘vediyāmahanti jānāpemahaṃ, ārocemīti attho, anubhavāmītipissa atthaṃ vadanti. Purimaṃ pana pasaṃsanti ārocanavacanattā’’ti. Ettha tu –

    ‘‘सम्पन्‍नं सालिकेदारं, सुवा खादन्ति ब्राह्मण।

    ‘‘Sampannaṃ sālikedāraṃ, suvā khādanti brāhmaṇa;

    पटिवेदेमि ते ब्रह्मे, न नं वारेतुमुस्सहे’’ति॥ –

    Paṭivedemi te brahme, na naṃ vāretumussahe’’ti. –

    आदीसु विय आरोचनत्थोति दट्ठब्बो।

    Ādīsu viya ārocanatthoti daṭṭhabbo.

    आरोचेत्वा…पे॰… निक्खिपितब्बन्ति दुक्‍कटपरिमोचनत्थं वुत्तं। केचि पन ‘‘तदहेव पुन वत्तं समादियित्वा अरुणं उट्ठापेतुकामस्स रत्तिच्छेदपरिहारत्थम्पी’’ति वदन्ति। यस्स माळके नारोचितं, तस्स आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं। यस्स आरोचितं, तस्स पुन आरोचनकिच्‍चं नत्थि, केवलं निक्खिपितब्बमेव। ‘‘सभागा भिक्खू वसन्ती’’ति वुत्तत्ता विसभागानं वसनट्ठाने वत्तं असमादियित्वा बहि एव कातुम्पि वट्टतीति दट्ठब्बं। द्वे लेड्डुपाते अतिक्‍कमित्वाति इदं विहारे भिक्खूनं सज्झायादिसद्दसवनूपचारविजहनत्थं वुत्तं, महामग्गतो ओक्‍कम्माति इदं मग्गपटिपन्‍नानं भिक्खूनं सवनूपचारातिक्‍कमनत्थं, गुम्बेन वातिआदि दस्सनूपचारविजहनत्थं। सोपि केनचि कम्मेन पुरेअरुणे एव गच्छतीति इमिना आरोचनाय कताय सब्बेसु भिक्खूसु बहिविहारं गतेसुपि ऊनेगणेचरणदोसो वा विप्पवासदोसो वा न होति आरोचनत्थत्ता सहवासस्साति दस्सेति। तेनाह ‘‘अयञ्‍चा’’तिआदि। अनिक्खित्तवत्तेन अन्तोउपचारगतानं सब्बेसम्पि आरोचेतब्बा। ‘‘अयं निक्खित्तवत्तस्स परिहारो’’ति वुत्तं, तत्थ निक्खित्तवत्तस्साति वत्तं निक्खिपित्वा परिवसन्तस्साति अत्थो। अयं पनेत्थ थेरस्स अधिप्पायो – वत्तं निक्खिपित्वा परिवसन्तस्स उपचारगतानं सब्बेसं आरोचनकिच्‍चं नत्थि, दिट्ठरूपानं सुतसद्दानं आरोचेतब्बं, अदिट्ठअसुतानम्पि अन्तोद्वादसहत्थगतानं आरोचेतब्बं। इदं वत्तं निक्खिपित्वा परिवसन्तस्स लक्खणन्ति। थेरस्साति महापदुमत्थेरस्स।

    Ārocetvā…pe… nikkhipitabbanti dukkaṭaparimocanatthaṃ vuttaṃ. Keci pana ‘‘tadaheva puna vattaṃ samādiyitvā aruṇaṃ uṭṭhāpetukāmassa ratticchedaparihāratthampī’’ti vadanti. Yassa māḷake nārocitaṃ, tassa ārocetvā nikkhipitabbaṃ. Yassa ārocitaṃ, tassa puna ārocanakiccaṃ natthi, kevalaṃ nikkhipitabbameva. ‘‘Sabhāgā bhikkhū vasantī’’ti vuttattā visabhāgānaṃ vasanaṭṭhāne vattaṃ asamādiyitvā bahi eva kātumpi vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Dve leḍḍupāteatikkamitvāti idaṃ vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanūpacāravijahanatthaṃ vuttaṃ, mahāmaggato okkammāti idaṃ maggapaṭipannānaṃ bhikkhūnaṃ savanūpacārātikkamanatthaṃ, gumbena vātiādi dassanūpacāravijahanatthaṃ. Sopi kenaci kammena purearuṇe eva gacchatīti iminā ārocanāya katāya sabbesu bhikkhūsu bahivihāraṃ gatesupi ūnegaṇecaraṇadoso vā vippavāsadoso vā na hoti ārocanatthattā sahavāsassāti dasseti. Tenāha ‘‘ayañcā’’tiādi. Anikkhittavattena antoupacāragatānaṃ sabbesampi ārocetabbā. ‘‘Ayaṃ nikkhittavattassa parihāro’’ti vuttaṃ, tattha nikkhittavattassāti vattaṃ nikkhipitvā parivasantassāti attho. Ayaṃ panettha therassa adhippāyo – vattaṃ nikkhipitvā parivasantassa upacāragatānaṃ sabbesaṃ ārocanakiccaṃ natthi, diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ ārocetabbaṃ, adiṭṭhaasutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbaṃ. Idaṃ vattaṃ nikkhipitvā parivasantassa lakkhaṇanti. Therassāti mahāpadumattherassa.

    २३८. कुक्‍कुच्‍चविनोदनत्थायाति इमेसु पटिच्छन्‍नदिवसप्पमाणेन परिवसितदिवसेसु ‘‘सियुं नु खो तिविधरत्तिच्छेदकारणयुत्तानि कानिचि दिवसानि, एवं सति अपरिपुण्णपरिवासदिवसत्ता न मानत्तारहो भवेय्य, असति च मानत्तारहभावे मानत्तं दिन्‍नम्पि अदिन्‍नंयेव भवेय्य, एवञ्‍च सति आपन्‍नापत्तितो वुट्ठानं न भवेय्या’’ति इमस्स विनयकुक्‍कुच्‍चस्स विनोदनत्थाय। एकेन वा द्वीहि वा तीहि वा दिवसेहि अधिकतरानि दिवसानि परिवसित्वा ननु चायं परिवुत्थपरिवासो, तस्मानेन मानत्तमेव याचितब्बं, अथ कस्मा वत्तं समादियित्वा मानत्तं याचितब्बन्ति आहाति चोदनं मनसि करोन्तेन वुत्तं ‘‘अयञ्हि वत्ते समादिन्‍ने’’तिआदि। हि यस्मा अयं भिक्खु वत्ते समादिन्‍ने एव मानत्तारहो होति, न असमादिन्‍ने, इति तस्मा वत्तं समादियित्वा मानत्तं याचितब्बन्ति सम्बन्धो। ननु च कम्मवाचायं ‘‘सो परिवुत्थपरिवासो सङ्घं मानत्तं याचति’’इच्‍चेव वुत्तं, न वुत्तं ‘‘समादिन्‍नवत्तो’’ति, अथ कस्मा ‘‘वत्ते समादिन्‍ने एव मानत्तारहो होती’’ति वुत्तन्ति चोदनं सन्धायाह ‘‘निक्खित्तवत्तेन परिवुत्थत्ता’’ति। यस्मा अयं भिक्खु निक्खित्तवत्तेन हुत्वा परिवुत्थो होति, नो अनिक्खित्तवत्तेन, तस्मा निक्खित्तवत्तेन हुत्वा परिवुत्थत्ता अयं भिक्खु वत्ते समादिन्‍ने एव मानत्तारहो होति, नो असमादिन्‍नेति योजना। तथा हि वुत्तं ‘‘अनिक्खित्तवत्तस्स पन पुन समादानकिच्‍चं नत्थि। सो हि पटिच्छन्‍नदिवसातिक्‍कमेनेव मानत्तारहो होति, तस्मा तस्स मानत्तं दातब्बमेवा’’ति।

    238.Kukkuccavinodanatthāyāti imesu paṭicchannadivasappamāṇena parivasitadivasesu ‘‘siyuṃ nu kho tividharatticchedakāraṇayuttāni kānici divasāni, evaṃ sati aparipuṇṇaparivāsadivasattā na mānattāraho bhaveyya, asati ca mānattārahabhāve mānattaṃ dinnampi adinnaṃyeva bhaveyya, evañca sati āpannāpattito vuṭṭhānaṃ na bhaveyyā’’ti imassa vinayakukkuccassa vinodanatthāya. Ekena vā dvīhi vā tīhi vā divasehi adhikatarāni divasāni parivasitvā nanu cāyaṃ parivutthaparivāso, tasmānena mānattameva yācitabbaṃ, atha kasmā vattaṃ samādiyitvā mānattaṃ yācitabbanti āhāti codanaṃ manasi karontena vuttaṃ ‘‘ayañhi vatte samādinne’’tiādi. Hi yasmā ayaṃ bhikkhu vatte samādinne eva mānattāraho hoti, na asamādinne, iti tasmā vattaṃ samādiyitvā mānattaṃ yācitabbanti sambandho. Nanu ca kammavācāyaṃ ‘‘so parivutthaparivāso saṅghaṃ mānattaṃ yācati’’icceva vuttaṃ, na vuttaṃ ‘‘samādinnavatto’’ti, atha kasmā ‘‘vatte samādinne eva mānattāraho hotī’’ti vuttanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘nikkhittavattena parivutthattā’’ti. Yasmā ayaṃ bhikkhu nikkhittavattena hutvā parivuttho hoti, no anikkhittavattena, tasmā nikkhittavattena hutvā parivutthattā ayaṃ bhikkhu vatte samādinne eva mānattāraho hoti, no asamādinneti yojanā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘anikkhittavattassa pana puna samādānakiccaṃ natthi. So hi paṭicchannadivasātikkameneva mānattāraho hoti, tasmā tassa mānattaṃ dātabbamevā’’ti.

    चतूहि पञ्‍चहि वा भिक्खूहि सद्धिन्ति ऊनेगणेचरणदोसा विमुच्‍चनत्थं। परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपतोतिआदि किञ्‍चापि पाळियं नत्थि, अथ खो अट्ठकथाचरियानं वचनेन तथा एव पटिपज्‍जितब्बन्ति च वुत्तं। ‘‘अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वाति द्वादसहत्थे उपचारे सल्‍लक्खेत्वा, अनिक्खित्तवत्तानं उपचारसीमाय आगतभावं सल्‍लक्खेत्वा सहवासादिकं वेदितब्बन्ति च वुत्तं। ‘निक्खिपन्तेन आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं पयोजनं अत्थी’ति च वुत्तं, न पन तं पयोजनं दस्सित’’न्ति वजिरबुद्धिटीकायं (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग ९७) वुत्तं, वत्तभेददुक्‍कटा मुच्‍चनपयोजनं होतीति वेदितब्बं।

    Catūhipañcahi vā bhikkhūhi saddhinti ūnegaṇecaraṇadosā vimuccanatthaṃ. Parikkhittassa vihārassa parikkhepatotiādi kiñcāpi pāḷiyaṃ natthi, atha kho aṭṭhakathācariyānaṃ vacanena tathā eva paṭipajjitabbanti ca vuttaṃ. ‘‘Atthibhāvaṃ sallakkhetvāti dvādasahatthe upacāre sallakkhetvā, anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabbanti ca vuttaṃ. ‘Nikkhipantena ārocetvā nikkhipitabbaṃ payojanaṃ atthī’ti ca vuttaṃ, na pana taṃ payojanaṃ dassita’’nti vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) vuttaṃ, vattabhedadukkaṭā muccanapayojanaṃ hotīti veditabbaṃ.

    २३९. अब्भानं कातुं न वट्टतीति कतम्पि अकतमेव होतीति अत्थो। ‘‘तेनापि वत्तं समादियित्वा आरोचेत्वा अब्भानं याचितब्ब’’न्ति वुत्तत्ता अब्भानयाचनत्थं मानत्तस्स समादियनकालेपि आरोचेतब्बमेव। पुब्बे मानत्तचारितकाले आरोचितमेवाति अनारोचेत्वा अब्भानं न याचितब्बन्ति विञ्‍ञायति। एवं मानत्तयाचनकालेपि परिवासं समादियित्वा आरोचेतब्बमेवाति दट्ठब्बं।

    239.Abbhānaṃ kātuṃ na vaṭṭatīti katampi akatameva hotīti attho. ‘‘Tenāpi vattaṃ samādiyitvā ārocetvā abbhānaṃ yācitabba’’nti vuttattā abbhānayācanatthaṃ mānattassa samādiyanakālepi ārocetabbameva. Pubbe mānattacāritakāle ārocitamevāti anārocetvā abbhānaṃ na yācitabbanti viññāyati. Evaṃ mānattayācanakālepi parivāsaṃ samādiyitvā ārocetabbamevāti daṭṭhabbaṃ.

    २४०. चिण्णमानत्तो भिक्खु अब्भेतब्बोति चिण्णमानत्तस्स च अब्भानारहस्स च निन्‍नानाकरणत्ता वुत्तं। अञ्‍ञथा ‘‘अब्भानारहो अब्भेतब्बो’’ति वत्तब्बं सिया। उक्खेपनीयकम्मकतोपि अत्तनो लद्धिग्गहणवसेन सभागभिक्खुम्हि सति तस्स अनारोचापेतुं न लभति।

    240.Ciṇṇamānatto bhikkhu abbhetabboti ciṇṇamānattassa ca abbhānārahassa ca ninnānākaraṇattā vuttaṃ. Aññathā ‘‘abbhānāraho abbhetabbo’’ti vattabbaṃ siyā. Ukkhepanīyakammakatopi attano laddhiggahaṇavasena sabhāgabhikkhumhi sati tassa anārocāpetuṃ na labhati.

    ‘‘अनन्तरायिकस्स पन अन्तरायिकसञ्‍ञाय छादयतो अच्छन्‍नावा’’ति पाठो। अवेरिभावेन सभागो अवेरिसभागो। ‘‘सभागसङ्घादिसेसं आपन्‍नस्स पन सन्तिके आवि कातुं न वट्टती’’ति पसङ्गतो इधेव पकासितं। लहुकेसु पटिक्खेपो नत्थि। तत्थ ञत्तिया आवि कत्वा उपोसथं कातुं अनुञ्‍ञातत्ता लहुकसभागं आवि कातुं वट्टतीति। सभागसङ्घादिसेसं पन ञत्तिया आरोचनं न वट्टतीति किर। ‘‘तस्स सन्तिके तं आपत्तिं पटिकरिस्सतीति (महाव॰ १७१) वुत्तत्ता लहुकस्सेवायं समनुञ्‍ञाता। न हि सक्‍का सुद्धस्स एकस्स सन्तिके सङ्घादिसेसस्स पटिकरणं कातु’’न्ति लिखितं। लहुकेसुपि सभागं आवि कातुं न वट्टतीति। तस्मा एव हि ञत्तिया आविकरणं अनुञ्‍ञातं, इतरथा तं निरत्थकं सिया। अञ्‍ञमञ्‍ञारोचनस्स वट्टति, ततो न वट्टतीति दीपनत्थमेव ञत्तिया आविकरणमनुञ्‍ञातं , तेनेव इध ‘‘सभागसङ्घादिसेसं आपन्‍नस्सा’’तिआदि वुत्तं, अयमत्थो ‘‘एत्तावता ते द्वे निरापत्तिका होन्ति, तेसं सन्तिके सेसेहि सभागापत्तियो देसेतब्बा’’ति वचनेन कङ्खावितरणियम्पि (कङ्खा॰ अट्ठ॰ निदानवण्णना) पकासितोव। सङ्घादिसेसं पन ञत्तिया आरोचेत्वा उपोसथं कातुं वट्टति। तस्सा ञत्तिया अयमत्थो – यदा सुद्धं भिक्खुं पस्सिस्सति, तस्स सन्तिके अञ्‍ञमञ्‍ञारोचनवसेन पटिकरिस्सति, एवं पटिकते ‘‘न च, भिक्खवे, सापत्तिकेन पातिमोक्खं सोतब्बं, यो सुणेय्य, आपत्ति दुक्‍कटस्सा’’ति (चूळव॰ ३८६) वुत्तापत्तितो मोक्खो होति, तस्मा ‘‘गरुकं वा होतु लहुकं वा, ञत्तिया आवि कातुं वट्टती’’ति वुत्तं। उभोसु नयेसु युत्ततरं गहेतब्बं। ‘‘नामञ्‍चेव आपत्ति चाति तेन तेन वीतिक्‍कमेनापन्‍नापत्ति आपत्ति। नामन्ति तस्सा आपत्तिया नाम’’न्ति लिखितं। आरोचेत्वा निक्खिपितब्बन्ति एत्थ आरोचनं वत्तभेददुक्‍कटपरिहरणप्पयोजनन्ति वेदितब्बं।

    ‘‘Anantarāyikassa pana antarāyikasaññāya chādayato acchannāvā’’ti pāṭho. Averibhāvena sabhāgo averisabhāgo. ‘‘Sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassa pana santike āvi kātuṃ na vaṭṭatī’’ti pasaṅgato idheva pakāsitaṃ. Lahukesu paṭikkhepo natthi. Tattha ñattiyā āvi katvā uposathaṃ kātuṃ anuññātattā lahukasabhāgaṃ āvi kātuṃ vaṭṭatīti. Sabhāgasaṅghādisesaṃ pana ñattiyā ārocanaṃ na vaṭṭatīti kira. ‘‘Tassa santike taṃ āpattiṃ paṭikarissatīti (mahāva. 171) vuttattā lahukassevāyaṃ samanuññātā. Na hi sakkā suddhassa ekassa santike saṅghādisesassa paṭikaraṇaṃ kātu’’nti likhitaṃ. Lahukesupi sabhāgaṃ āvi kātuṃ na vaṭṭatīti. Tasmā eva hi ñattiyā āvikaraṇaṃ anuññātaṃ, itarathā taṃ niratthakaṃ siyā. Aññamaññārocanassa vaṭṭati, tato na vaṭṭatīti dīpanatthameva ñattiyā āvikaraṇamanuññātaṃ , teneva idha ‘‘sabhāgasaṅghādisesaṃ āpannassā’’tiādi vuttaṃ, ayamattho ‘‘ettāvatā te dve nirāpattikā honti, tesaṃ santike sesehi sabhāgāpattiyo desetabbā’’ti vacanena kaṅkhāvitaraṇiyampi (kaṅkhā. aṭṭha. nidānavaṇṇanā) pakāsitova. Saṅghādisesaṃ pana ñattiyā ārocetvā uposathaṃ kātuṃ vaṭṭati. Tassā ñattiyā ayamattho – yadā suddhaṃ bhikkhuṃ passissati, tassa santike aññamaññārocanavasena paṭikarissati, evaṃ paṭikate ‘‘na ca, bhikkhave, sāpattikena pātimokkhaṃ sotabbaṃ, yo suṇeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (cūḷava. 386) vuttāpattito mokkho hoti, tasmā ‘‘garukaṃ vā hotu lahukaṃ vā, ñattiyā āvi kātuṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Ubhosu nayesu yuttataraṃ gahetabbaṃ. ‘‘Nāmañceva āpatti cāti tena tena vītikkamenāpannāpatti āpatti. Nāmanti tassā āpattiyā nāma’’nti likhitaṃ. Ārocetvā nikkhipitabbanti ettha ārocanaṃ vattabhedadukkaṭapariharaṇappayojananti veditabbaṃ.

    ‘‘सतियेव अन्तराये अन्तरायिकसञ्‍ञी छादेति, अच्छन्‍ना होति। अन्तरायिकस्स पन अन्तरायिकसञ्‍ञाय वा अनन्तरायिकसञ्‍ञाय वा छादयतो अच्छन्‍नावा’’तिपि पाठो। अवेरीति हितकामो। उद्धस्ते अरुणेति उट्ठिते अरुणे। सुद्धस्स सन्तिकेति सभागसङ्घादिसेसं अनापन्‍नस्स सन्तिके। वत्थुन्ति असुचिमोचनादिवीतिक्‍कमं। सुक्‍कविस्सट्ठीति वत्थु चेव गोत्तञ्‍चाति ‘‘सुक्‍कविस्सट्ठी’’ति इदं असुचिमोचनलक्खणस्स वीतिक्‍कमस्स पकासनतो वत्थु चेव होति, सजातियसाधारणविजातियविनिवत्तसभावाय सुक्‍कविस्सट्ठिया एव पकासनतो गोत्तञ्‍च होतीति अत्थो। गं तायतीति हि गोत्तं। सङ्घादिसेसोति नामञ्‍चेव आपत्ति चाति सङ्घादिसेसोति तेन तेन वीतिक्‍कमेन आपन्‍नस्स आपत्तिनिकायस्स नामपकासनतो नामञ्‍चेव होति, आपत्तिसभावतो आपत्ति च।

    ‘‘Satiyeva antarāye antarāyikasaññī chādeti, acchannā hoti. Antarāyikassa pana antarāyikasaññāya vā anantarāyikasaññāya vā chādayato acchannāvā’’tipi pāṭho. Averīti hitakāmo. Uddhaste aruṇeti uṭṭhite aruṇe. Suddhassa santiketi sabhāgasaṅghādisesaṃ anāpannassa santike. Vatthunti asucimocanādivītikkamaṃ. Sukkavissaṭṭhīti vatthu ceva gottañcāti ‘‘sukkavissaṭṭhī’’ti idaṃ asucimocanalakkhaṇassa vītikkamassa pakāsanato vatthu ceva hoti, sajātiyasādhāraṇavijātiyavinivattasabhāvāya sukkavissaṭṭhiyā eva pakāsanato gottañca hotīti attho. Gaṃ tāyatīti hi gottaṃ. Saṅghādisesoti nāmañceva āpatti cāti saṅghādisesoti tena tena vītikkamena āpannassa āpattinikāyassa nāmapakāsanato nāmañceva hoti, āpattisabhāvato āpatti ca.

    सुद्धस्साति सभागसङ्घादिसेसं अनापन्‍नस्स, ततो वुट्ठितस्स वा। अञ्‍ञस्मिन्ति सुद्धन्तपरिवासवसेन आपत्तिवुट्ठानतो अञ्‍ञस्मिं आपत्तिवुट्ठाने। पटिच्छादियित्थाति पटिच्छन्‍ना। का सा? आपत्ति। दिवसादीहि परिच्छिन्दित्वा वसनं परिवासो। को सो? विनयकम्मकरणं। पटिच्छन्‍नाय आपत्तिया परिवासो पटिच्छन्‍नपरिवासो।

    Suddhassāti sabhāgasaṅghādisesaṃ anāpannassa, tato vuṭṭhitassa vā. Aññasminti suddhantaparivāsavasena āpattivuṭṭhānato aññasmiṃ āpattivuṭṭhāne. Paṭicchādiyitthāti paṭicchannā. Kā sā? Āpatti. Divasādīhi paricchinditvā vasanaṃ parivāso. Ko so? Vinayakammakaraṇaṃ. Paṭicchannāya āpattiyā parivāso paṭicchannaparivāso.

    पटिच्छन्‍नपरिवासकथा निट्ठिता।

    Paṭicchannaparivāsakathā niṭṭhitā.

    सुद्धन्तपरिवासकथा

    Suddhantaparivāsakathā

    २४२. सुज्झनं सुद्धो, को सो? आपत्तिविगमो। अमति ओसानभावं गच्छतीति अन्तो, सुद्धो अन्तो यस्स परिवासस्साति सुद्धन्तो, सुद्धन्तो च सो परिवासो चाति सुद्धन्तपरिवासो, सुद्धकालं परियन्तं कत्वा असुद्धकालप्पमाणेन परिच्छिन्दित्वा कतपरिवासो।

    242. Sujjhanaṃ suddho, ko so? Āpattivigamo. Amati osānabhāvaṃ gacchatīti anto, suddho anto yassa parivāsassāti suddhanto, suddhanto ca so parivāso cāti suddhantaparivāso, suddhakālaṃ pariyantaṃ katvā asuddhakālappamāṇena paricchinditvā kataparivāso.

    सुद्धन्तपरिवासकथा निट्ठिता।

    Suddhantaparivāsakathā niṭṭhitā.

    ओधानसमोधानपरिवासकथा

    Odhānasamodhānaparivāsakathā

    २४३. समोधीयते समोधानं, नानाकालिका नानावत्थुका आपत्तियो अग्घादिवसेन समोधानं एकीकरणं , समोधानेत्वा कतो परिवासो समोधानपरिवासोति विग्गहो। कम्मवाचायं ‘‘पटिकस्सितो सङ्घेन इत्थन्‍नामो भिक्खु अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्‍नानं मूलायपटिकस्सना, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति एत्थ गत्यत्थधातुया कम्मनि च नयनत्थधातुया कम्मनि च तदत्थसम्पदाने च विभत्तिपरिणामे चाति इमेसु चतूसु ठानेसु आयादेसस्स वुत्तत्ता, पटिपुब्बकसधातुया च नयनत्थत्ता ‘‘मूलाया’’ति इदं ‘‘पटिकस्सितो’’ति एत्थ कम्मं, तस्मा ‘‘पटिकस्सितो…पे॰… मूलाय’’ इति एत्तकमेव भवितब्बं, न ‘‘मूलायपटिकस्सना’’ति एवं मञ्‍ञमाना सद्दविदुनो ‘‘पटिकस्सना’’ति इदं अधिकन्ति वा वदेय्युं मक्खेय्युं वा, न पनेतं वत्तब्बं। नवपाठेसुयेव अयं पाठो सद्दलक्खणयुत्तो वा अयुत्तो वाति चिन्तेतब्बो, न पन पाळियट्ठकथादितो आगतेसु पोराणपाठेसु। तेसु पन कथं योजियमानो अयं पाठो सद्दयुत्तिया च अत्थयुत्तिया च समन्‍नागतो भवेय्याति योजनाकारोयेव चिन्तेतब्बो। अयञ्‍च पाठो पोराणपाळिपाठोव, तस्मा ‘‘मूलायपटिकस्सना’’ति इदं करणवसेन विपरिणामेत्वा ‘‘मूलायपटिकस्सनाय पटिकस्सितो’’ति योजेतब्बं।

    243. Samodhīyate samodhānaṃ, nānākālikā nānāvatthukā āpattiyo agghādivasena samodhānaṃ ekīkaraṇaṃ , samodhānetvā kato parivāso samodhānaparivāsoti viggaho. Kammavācāyaṃ ‘‘paṭikassito saṅghena itthannāmo bhikkhu antarā sambahulānaṃ āpattīnaṃ appaṭicchannānaṃ mūlāyapaṭikassanā, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti ettha gatyatthadhātuyā kammani ca nayanatthadhātuyā kammani ca tadatthasampadāne ca vibhattipariṇāme cāti imesu catūsu ṭhānesu āyādesassa vuttattā, paṭipubbakasadhātuyā ca nayanatthattā ‘‘mūlāyā’’ti idaṃ ‘‘paṭikassito’’ti ettha kammaṃ, tasmā ‘‘paṭikassito…pe… mūlāya’’ iti ettakameva bhavitabbaṃ, na ‘‘mūlāyapaṭikassanā’’ti evaṃ maññamānā saddaviduno ‘‘paṭikassanā’’ti idaṃ adhikanti vā vadeyyuṃ makkheyyuṃ vā, na panetaṃ vattabbaṃ. Navapāṭhesuyeva ayaṃ pāṭho saddalakkhaṇayutto vā ayutto vāti cintetabbo, na pana pāḷiyaṭṭhakathādito āgatesu porāṇapāṭhesu. Tesu pana kathaṃ yojiyamāno ayaṃ pāṭho saddayuttiyā ca atthayuttiyā ca samannāgato bhaveyyāti yojanākāroyeva cintetabbo. Ayañca pāṭho porāṇapāḷipāṭhova, tasmā ‘‘mūlāyapaṭikassanā’’ti idaṃ karaṇavasena vipariṇāmetvā ‘‘mūlāyapaṭikassanāya paṭikassito’’ti yojetabbaṃ.

    कथं पनेतस्स पोराणपाठभावो जानितब्बोति? पकरणे आगतत्ता। वुत्तञ्हि विमतिविनोदनियं (वि॰ वि॰ टी॰ चूळवग्ग २.१०२) ‘‘पाळियं पटिकस्सितो सङ्घेन उदायि भिक्खु अन्तरा एकिस्सा आपत्तिया…पे॰… मूलायपटिकस्सनाति इदं करणवसेन विपरिणामेत्वा मूलायपटिकस्सनाय पटिकस्सितोति योजेतब्ब’’न्ति। अथ वा ‘‘मूलाय पटिकस्सना मूलायपटिकस्सना’’ति अलुत्तसमासवसेन उत्तरपदेन समासं कत्वा सङ्घेन इत्थन्‍नामो भिक्खु अन्तरा सम्बहुलानं आपत्तीनं अप्पटिच्छन्‍नानं हेतु पटिकस्सितो। सा मूलायपटिकस्सना खमति सङ्घस्साति योजेतब्बं। तथा हि वुत्तं तत्थेव (वि॰ वि॰ टी॰ चूळवग्ग २.१०२) ‘‘अथ वा मूलायपटिकस्सना खमति सङ्घस्साति उत्तरपदेन सह पच्‍चत्तवसेनेव योजेतुम्पि वट्टती’’ति।

    Kathaṃ panetassa porāṇapāṭhabhāvo jānitabboti? Pakaraṇe āgatattā. Vuttañhi vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.102) ‘‘pāḷiyaṃ paṭikassito saṅghena udāyi bhikkhu antarā ekissā āpattiyā…pe… mūlāyapaṭikassanāti idaṃ karaṇavasena vipariṇāmetvā mūlāyapaṭikassanāya paṭikassitoti yojetabba’’nti. Atha vā ‘‘mūlāya paṭikassanā mūlāyapaṭikassanā’’ti aluttasamāsavasena uttarapadena samāsaṃ katvā saṅghena itthannāmo bhikkhu antarā sambahulānaṃ āpattīnaṃ appaṭicchannānaṃ hetu paṭikassito. Sā mūlāyapaṭikassanā khamati saṅghassāti yojetabbaṃ. Tathā hi vuttaṃ tattheva (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.102) ‘‘atha vā mūlāyapaṭikassanā khamati saṅghassāti uttarapadena saha paccattavaseneva yojetumpi vaṭṭatī’’ti.

    तं देन्तेन पठमं मूलाय पटिकस्सित्वा पच्छापरिवासो दातब्बोति एत्थ तं ओधानसमोधानपरिवासं देन्तेन पठमं तं भिक्खुं मूलाय पटिकस्सित्वा मूलदिवसे आकड्ढित्वा तस्स अन्तरापत्तिया समोधानपरिवासो दातब्बोति अत्थो। यथा किं विमतिविनोदनियं (वि॰ वि॰ टी॰ चूळवग्ग २.१०२) ‘‘उदायिं भिक्खुं अन्तरा एकिस्सा आपत्तिया…पे॰… मूलाय पटिकस्सित्वाति एत्थ अन्तरा एकिस्सा आपत्तिया हेतुभूताय उदायिं भिक्खुं मूलाय पटिकस्सित्वा मूलदिवसे आकड्ढित्वा तस्सा अन्तरापत्तिया समोधानपरिवासं देतूति योजना’’ति वुत्तं। महासुमत्थेरवादे आविकारापेत्वा विस्सज्‍जेतब्बोति तस्स अतेकिच्छभावं तेनेव सङ्घस्स पाकटं कारेत्वा लज्‍जीगणतो वियोजनवसेन विस्सज्‍जेतब्बोति अत्थो।

    Taṃ dentena paṭhamaṃ mūlāya paṭikassitvā pacchāparivāso dātabboti ettha taṃ odhānasamodhānaparivāsaṃ dentena paṭhamaṃ taṃ bhikkhuṃ mūlāya paṭikassitvā mūladivase ākaḍḍhitvā tassa antarāpattiyā samodhānaparivāso dātabboti attho. Yathā kiṃ vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.102) ‘‘udāyiṃ bhikkhuṃ antarā ekissā āpattiyā…pe… mūlāya paṭikassitvāti ettha antarā ekissā āpattiyā hetubhūtāya udāyiṃ bhikkhuṃ mūlāya paṭikassitvā mūladivase ākaḍḍhitvā tassā antarāpattiyā samodhānaparivāsaṃ detūti yojanā’’ti vuttaṃ. Mahāsumattheravāde āvikārāpetvā vissajjetabboti tassa atekicchabhāvaṃ teneva saṅghassa pākaṭaṃ kāretvā lajjīgaṇato viyojanavasena vissajjetabboti attho.

    ओधानसमोधानपरिवासकथा निट्ठिता।

    Odhānasamodhānaparivāsakathā niṭṭhitā.

    अग्घसमोधानपरिवासकथा

    Agghasamodhānaparivāsakathā

    २४४. अग्घेन अग्घवसेन अरहवसेन समोधानं अग्घसमोधानं, आपन्‍नासु सम्बहुलासु आपत्तीसु या आपत्तियो चिरतरप्पटिच्छन्‍नायो, तासं अग्घेन समोधाय तासं रत्तिपरिच्छेदवसेन अवसेसानं ऊनतरप्पटिच्छन्‍नानं आपत्तीनं परिवासो दीयति, अयं वुच्‍चति अग्घसमोधानो । सतं आपत्तियोति कायसंसग्गादिवसेन एकदिवसे आपन्‍ना सतं आपत्तियो। दससतन्ति सहस्सआपत्तियो। रत्तिसतं छादयित्वानाति योजेतब्बं। ‘‘अग्घसमोधानो नाम सभागवत्थुकायो सम्बहुला आपत्तियो आपन्‍नस्स बहुरत्तिं पटिच्छादितापत्तियं निक्खिपित्वा दातब्बो, इतरो नानावत्थुकानं वसेनाति अयमेतेसं विसेसो’’ति वजिरबुद्धिटीकायं (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग्ग १०२) वुत्तं।

    244. Agghena agghavasena arahavasena samodhānaṃ agghasamodhānaṃ, āpannāsu sambahulāsu āpattīsu yā āpattiyo ciratarappaṭicchannāyo, tāsaṃ agghena samodhāya tāsaṃ rattiparicchedavasena avasesānaṃ ūnatarappaṭicchannānaṃ āpattīnaṃ parivāso dīyati, ayaṃ vuccati agghasamodhāno. Sataṃ āpattiyoti kāyasaṃsaggādivasena ekadivase āpannā sataṃ āpattiyo. Dasasatanti sahassaāpattiyo. Rattisataṃ chādayitvānāti yojetabbaṃ. ‘‘Agghasamodhāno nāma sabhāgavatthukāyo sambahulā āpattiyo āpannassa bahurattiṃ paṭicchāditāpattiyaṃ nikkhipitvā dātabbo, itaro nānāvatthukānaṃ vasenāti ayametesaṃ viseso’’ti vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavaggga 102) vuttaṃ.

    अग्घसमोधानपरिवासकथा निट्ठिता।

    Agghasamodhānaparivāsakathā niṭṭhitā.

    २४६. लिङ्गपरिवत्तनककथायं यदि कस्सचि भिक्खुनो इत्थिलिङ्गं पातु भवेय्य, किं तेन पुन उपज्झा गहेतब्बा, पुन उपसम्पदा कातब्बा, किं भिक्खूपसम्पदातो पट्ठाय वस्सगणना कातब्बा, उदाहु इतो पट्ठायाति पुच्छाय सति तं परिहरितुमाह ‘‘सचे’’तिआदि। एवं सन्ते सा भिक्खुनी भिक्खूनं मज्झेयेव वसितब्बं भवेय्याति चोदनं सन्धायाह ‘‘अप्पतिरूप’’न्तिआदि। एवं सन्ते भिक्खुभूतकाले आपज्‍जितापत्तियो कथं कातब्बाति चोदनं मनसि कत्वा आह ‘‘या देसनागामिनियो वा’’तिआदि। तत्थ भिक्खूनं भिक्खुनीहि साधारणाति सञ्‍चरित्तादयो। असाधारणाति सुक्‍कविस्सट्ठिआदयो। होतु भगवतो अनुञ्‍ञातवसेन लिङ्गे परिवत्ते असाधारणापत्तीहि वुट्ठितभावो, पुन पकतिलिङ्गे उप्पन्‍ने पुन आपत्ति सियाति आसङ्कं परिहरितुं ‘‘पुन पकतिलिङ्गे’’तिआदि वुत्तं। इदानि तमत्थं पाळिया साधेतुं ‘‘वुत्तञ्‍चेत’’न्तिआदिमाह। तस्सत्थो पठमपाराजिकवण्णनाय टीकासु (सारत्थ॰ टी॰ २.६९; वजिर॰ टी॰ पाराजिक ६९) वुत्तनयेनेव दट्ठब्बो, इध पन गरुकापत्तिवुट्ठानकथाभूतत्ता सायेव कथा वुच्‍चते।

    246. Liṅgaparivattanakakathāyaṃ yadi kassaci bhikkhuno itthiliṅgaṃ pātu bhaveyya, kiṃ tena puna upajjhā gahetabbā, puna upasampadā kātabbā, kiṃ bhikkhūpasampadāto paṭṭhāya vassagaṇanā kātabbā, udāhu ito paṭṭhāyāti pucchāya sati taṃ pariharitumāha ‘‘sace’’tiādi. Evaṃ sante sā bhikkhunī bhikkhūnaṃ majjheyeva vasitabbaṃ bhaveyyāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘appatirūpa’’ntiādi. Evaṃ sante bhikkhubhūtakāle āpajjitāpattiyo kathaṃ kātabbāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘yā desanāgāminiyo vā’’tiādi. Tattha bhikkhūnaṃ bhikkhunīhi sādhāraṇāti sañcarittādayo. Asādhāraṇāti sukkavissaṭṭhiādayo. Hotu bhagavato anuññātavasena liṅge parivatte asādhāraṇāpattīhi vuṭṭhitabhāvo, puna pakatiliṅge uppanne puna āpatti siyāti āsaṅkaṃ pariharituṃ ‘‘puna pakatiliṅge’’tiādi vuttaṃ. Idāni tamatthaṃ pāḷiyā sādhetuṃ ‘‘vuttañceta’’ntiādimāha. Tassattho paṭhamapārājikavaṇṇanāya ṭīkāsu (sārattha. ṭī. 2.69; vajira. ṭī. pārājika 69) vuttanayeneva daṭṭhabbo, idha pana garukāpattivuṭṭhānakathābhūtattā sāyeva kathā vuccate.

    २४७. तत्थ भिक्खुनीहि साधारणाय पटिच्छन्‍नाय आपत्तियाति सञ्‍चरित्तादिआपत्तिया, हेत्वत्थे चेतं करणवचनं। परिवसन्तस्साति अनादरे सामिवचनं। पक्खमानत्तमेव दातब्बं, न पुन परिवासो दातब्बो भिक्खुनिभावे अपरिवासारहत्ताति अधिप्पायो। मानत्तं चरन्तस्साति अनादरेयेव सामिवचनं, छारत्तमानत्ते आचिण्णेयेव परिवत्तति, पुन पक्खमानत्तमेव दातब्बन्ति। तेन वक्खति ‘‘सचे चिण्णमानत्तस्सा’’तिआदि। अकुसलविपाके परिक्खीणेति पुरिसिन्द्रियस्स अन्तरधानं सन्धाय वुत्तं। इत्थिन्द्रियपतिट्ठानं पन कुसलविपाकमेव। वुत्तञ्हि अट्ठकथायं ‘‘उभयम्पि अकुसलेन अन्तरधायति, कुसलेन पटिलब्भती’’ति। छारत्तं मानत्तमेव दातब्बं, न परिवासो दातब्बो, न वा पक्खमानत्तं दातब्बं।

    247. Tattha bhikkhunīhi sādhāraṇāya paṭicchannāya āpattiyāti sañcarittādiāpattiyā, hetvatthe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Parivasantassāti anādare sāmivacanaṃ. Pakkhamānattameva dātabbaṃ, na puna parivāso dātabbo bhikkhunibhāve aparivāsārahattāti adhippāyo. Mānattaṃ carantassāti anādareyeva sāmivacanaṃ, chārattamānatte āciṇṇeyeva parivattati, puna pakkhamānattameva dātabbanti. Tena vakkhati ‘‘sace ciṇṇamānattassā’’tiādi. Akusalavipāke parikkhīṇeti purisindriyassa antaradhānaṃ sandhāya vuttaṃ. Itthindriyapatiṭṭhānaṃ pana kusalavipākameva. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ubhayampi akusalena antaradhāyati, kusalena paṭilabbhatī’’ti. Chārattaṃ mānattameva dātabbaṃ, na parivāso dātabbo, na vā pakkhamānattaṃ dātabbaṃ.

    ‘‘अयं पन विसेसो’’ति वत्वा तं विसेसं दस्सेतुमाह ‘‘सचे’’तिआदि। परिवासदानं नत्थि, छारत्तं मानत्तमेव दातब्बं। कस्मा? भिक्खुनिकाले पटिच्छन्‍नत्ता। भिक्खुकाले छन्‍नायेव हि आपत्ति परिवासारहा होति, नो भिक्खुनिकालेति अयमेतासं विसेसो। पक्खमानत्तं चरन्तियाति अनादरे सामिवचनं, पक्खमानत्ते आचिण्णेयेवाति अत्थो। तथा हि वक्खति ‘‘चिण्णमानत्ताया’’तिआदि। छारत्तं मानत्तं चरन्तस्सातिआदि वुत्तनयमेव।

    ‘‘Ayaṃ pana viseso’’ti vatvā taṃ visesaṃ dassetumāha ‘‘sace’’tiādi. Parivāsadānaṃ natthi, chārattaṃ mānattameva dātabbaṃ. Kasmā? Bhikkhunikāle paṭicchannattā. Bhikkhukāle channāyeva hi āpatti parivāsārahā hoti, no bhikkhunikāleti ayametāsaṃ viseso. Pakkhamānattaṃ carantiyāti anādare sāmivacanaṃ, pakkhamānatte āciṇṇeyevāti attho. Tathā hi vakkhati ‘‘ciṇṇamānattāyā’’tiādi. Chārattaṃ mānattaṃ carantassātiādi vuttanayameva.

    परिवासविनिच्छयकथा

    Parivāsavinicchayakathā

    इदानि सङ्घादिसेसापत्ति यस्मा सावसेसगरुकापत्ति होति सतेकिच्छा, तस्मा यथा नाम रोगातुरो पुग्गलो किञ्‍चि अत्तनो हितसुखकारणं कातुं न सक्‍कोति, तमेनं कारुणिको तिकिच्छको करुणासञ्‍चोदितो तिकिच्छं कत्वा गेलञ्‍ञतो वुट्ठापेत्वा हितसुखं जनेति, एवं सङ्घादिसेसापत्तिसमङ्गी पुग्गलो आणावीतिक्‍कमन्तरायिकभावतो सग्गमोक्खमग्गं सोधेतुं न सक्‍कोति, तमेनं महाकारुणिको भगवा महाकरुणाय सञ्‍चोदितमानसो अनेकेहि नयेहि आपत्तितो वुट्ठानं कत्वा सग्गमोक्खसुखे पतिट्ठपेति, भगवतो अधिप्पायञ्‍ञुनो अट्ठकथाचरियापि अनेकेहि कारणेहि भगवतो वचनस्स अत्थं पकासेत्वा विसुद्धकामानं नयं देन्ति, तथा टीकाचरियादयोपि। एवं दिन्‍ने पन नये योनिसो मनसि कातुं सक्‍कोन्ता पण्डिता यथानुसिट्ठं पटिपज्‍जन्ति, असक्‍कोन्ता अञ्‍ञथा अत्थं गहेत्वा न यथानुसिट्ठं पटिपज्‍जन्ति, तेसं दिट्ठानुगतिं अनुगच्छन्ता सिस्सादयोपि तथेव करोन्ति, तस्मा भगवतो वचनञ्‍च पुब्बेनापरं संसन्दित्वा अट्ठकथाटीकादिवचनञ्‍च सम्मा तुलयित्वा तथतो भगवतो अधिप्पायं ञत्वा यथानुसिट्ठं पटिपज्‍जन्तेहि गरुकापत्तितो वुट्ठहनत्थं योगो करणीयो।

    Idāni saṅghādisesāpatti yasmā sāvasesagarukāpatti hoti satekicchā, tasmā yathā nāma rogāturo puggalo kiñci attano hitasukhakāraṇaṃ kātuṃ na sakkoti, tamenaṃ kāruṇiko tikicchako karuṇāsañcodito tikicchaṃ katvā gelaññato vuṭṭhāpetvā hitasukhaṃ janeti, evaṃ saṅghādisesāpattisamaṅgī puggalo āṇāvītikkamantarāyikabhāvato saggamokkhamaggaṃ sodhetuṃ na sakkoti, tamenaṃ mahākāruṇiko bhagavā mahākaruṇāya sañcoditamānaso anekehi nayehi āpattito vuṭṭhānaṃ katvā saggamokkhasukhe patiṭṭhapeti, bhagavato adhippāyaññuno aṭṭhakathācariyāpi anekehi kāraṇehi bhagavato vacanassa atthaṃ pakāsetvā visuddhakāmānaṃ nayaṃ denti, tathā ṭīkācariyādayopi. Evaṃ dinne pana naye yoniso manasi kātuṃ sakkontā paṇḍitā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanti, asakkontā aññathā atthaṃ gahetvā na yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanti, tesaṃ diṭṭhānugatiṃ anugacchantā sissādayopi tatheva karonti, tasmā bhagavato vacanañca pubbenāparaṃ saṃsanditvā aṭṭhakathāṭīkādivacanañca sammā tulayitvā tathato bhagavato adhippāyaṃ ñatvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjantehi garukāpattito vuṭṭhahanatthaṃ yogo karaṇīyo.

    तस्मा यदा भिक्खू आगच्छन्ति विनयधरस्स सन्तिकं ‘‘गरुकापत्तिवुट्ठानं करिस्सामा’’ति, तदा विनयधरेन ‘‘त्वं कतरापत्तिं आपन्‍नो’’ति पुच्छितब्बो। ‘‘सङ्घादिसेसं आपन्‍नो’’ति वुत्ते ‘‘कतरसङ्घादिसेस’’न्ति पुच्छित्वा ‘‘इमं नामा’’ति वुत्ते सुक्‍कविस्सट्ठियं मोचेतुकामचेतना, उपक्‍कमो, मुच्‍चनन्ति तीणि अङ्गानि। कायसंसग्गे मनुस्सित्थी, इत्थिसञ्‍ञिता, कायसंसग्गरागो, तेन रागेन वायामो, हत्थग्गाहादिसमापज्‍जनन्ति पञ्‍च अङ्गानि। दुट्ठुल्‍लवाचायं मनुस्सित्थी, इत्थिसञ्‍ञिता, दुट्ठुल्‍लवाचस्सादरागो, तेन रागेन ओभासनं, तङ्खणविजाननन्ति पञ्‍च अङ्गानि। अत्तकामे मनुस्सित्थी, इत्थिसञ्‍ञिता, अत्तकामपारिचरियाय रागो, तेन रागेन वण्णभणनं, तङ्खणविजाननन्ति पञ्‍च अङ्गानि। सञ्‍चरित्ते येसु सञ्‍चरित्तं समापज्‍जति, तेसं मनुस्सजातिकता , नालंवचनीयता, पटिग्गण्हनवीमंसनपच्‍चाहरणानीति पञ्‍च अङ्गानि। कुटिकारे उल्‍लित्तादीनं अञ्‍ञतरता, हेट्ठिमपमाणसम्भवो, अदेसितवत्थुकता, पमाणातिक्‍कन्तता, अत्तुद्देसिकता, वासागारता, लेपघटनाति सत्त पमाणयुत्तादीसु छधा अङ्गानि। विहारकारे तानियेव छ अङ्गानि। दुट्ठदोसे यं चोदेति, तस्स उपसम्पन्‍नोति सङ्ख्युपगमनं, तस्मिं सुद्धसञ्‍ञिता, येन पाराजिकेन चोदेति , तस्स दिट्ठादिवसेन अमूलकता, चावनाधिप्पायेन सम्मुखाचोदना, तस्स तङ्खणविजाननन्ति पञ्‍च अङ्गानि। अञ्‍ञभागिये अञ्‍ञभागियस्स अधिकरणस्स कञ्‍चिदेसं लेसमत्तं उपादियनता, पुरिमानि पञ्‍चाति छ अङ्गानि। सङ्घभेदे भेदाय परक्‍कमनं, धम्मकम्मेन समनुभासनं, कम्मवाचापरियोसानं, अप्पटिनिस्सज्‍जनन्ति चत्तारि अङ्गानि। भेदानुवत्तके अङ्गेसु यथा तत्थ परक्‍कमनं, एवं इध अनुवत्तनन्ति चत्तारि अङ्गानि। दुब्बचे अङ्गेसु यथा तत्थ परक्‍कमनं, एवं इध अवचनीयकरणताति चत्तारि अङ्गानि। कुलदूसके अङ्गेसु यथा तत्थ परक्‍कमनं, एवं इध छन्दादीहि पापनन्ति चत्तारि अङ्गानि। इति इमानि अङ्गानि सोधेत्वा सचे अङ्गपारिपूरी होति, ‘‘सङ्घादिसेसो’’ति वत्तब्बो। नो चे, ‘‘नायं सङ्घादिसेसो, थुल्‍लच्‍चयादीसु अञ्‍ञतरापत्ती’’ति वत्वा ‘‘नायं वुट्ठानगामिनी, देसनागामिनी अयं आपत्ति, तस्मा पतिरूपस्स भिक्खुस्स सन्तिके देसेही’’ति वत्वा देसापेतब्बो।

    Tasmā yadā bhikkhū āgacchanti vinayadharassa santikaṃ ‘‘garukāpattivuṭṭhānaṃ karissāmā’’ti, tadā vinayadharena ‘‘tvaṃ katarāpattiṃ āpanno’’ti pucchitabbo. ‘‘Saṅghādisesaṃ āpanno’’ti vutte ‘‘katarasaṅghādisesa’’nti pucchitvā ‘‘imaṃ nāmā’’ti vutte sukkavissaṭṭhiyaṃ mocetukāmacetanā, upakkamo, muccananti tīṇi aṅgāni. Kāyasaṃsagge manussitthī, itthisaññitā, kāyasaṃsaggarāgo, tena rāgena vāyāmo, hatthaggāhādisamāpajjananti pañca aṅgāni. Duṭṭhullavācāyaṃ manussitthī, itthisaññitā, duṭṭhullavācassādarāgo, tena rāgena obhāsanaṃ, taṅkhaṇavijānananti pañca aṅgāni. Attakāme manussitthī, itthisaññitā, attakāmapāricariyāya rāgo, tena rāgena vaṇṇabhaṇanaṃ, taṅkhaṇavijānananti pañca aṅgāni. Sañcaritte yesu sañcarittaṃ samāpajjati, tesaṃ manussajātikatā , nālaṃvacanīyatā, paṭiggaṇhanavīmaṃsanapaccāharaṇānīti pañca aṅgāni. Kuṭikāre ullittādīnaṃ aññataratā, heṭṭhimapamāṇasambhavo, adesitavatthukatā, pamāṇātikkantatā, attuddesikatā, vāsāgāratā, lepaghaṭanāti satta pamāṇayuttādīsu chadhā aṅgāni. Vihārakāre tāniyeva cha aṅgāni. Duṭṭhadose yaṃ codeti, tassa upasampannoti saṅkhyupagamanaṃ, tasmiṃ suddhasaññitā, yena pārājikena codeti , tassa diṭṭhādivasena amūlakatā, cāvanādhippāyena sammukhācodanā, tassa taṅkhaṇavijānananti pañca aṅgāni. Aññabhāgiye aññabhāgiyassa adhikaraṇassa kañcidesaṃ lesamattaṃ upādiyanatā, purimāni pañcāti cha aṅgāni. Saṅghabhede bhedāya parakkamanaṃ, dhammakammena samanubhāsanaṃ, kammavācāpariyosānaṃ, appaṭinissajjananti cattāri aṅgāni. Bhedānuvattake aṅgesu yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha anuvattananti cattāri aṅgāni. Dubbace aṅgesu yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha avacanīyakaraṇatāti cattāri aṅgāni. Kuladūsake aṅgesu yathā tattha parakkamanaṃ, evaṃ idha chandādīhi pāpananti cattāri aṅgāni. Iti imāni aṅgāni sodhetvā sace aṅgapāripūrī hoti, ‘‘saṅghādiseso’’ti vattabbo. No ce, ‘‘nāyaṃ saṅghādiseso, thullaccayādīsu aññatarāpattī’’ti vatvā ‘‘nāyaṃ vuṭṭhānagāminī, desanāgāminī ayaṃ āpatti, tasmā patirūpassa bhikkhussa santike desehī’’ti vatvā desāpetabbo.

    अथ पन अनापत्तिच्छाया पञ्‍ञायति, ‘‘अनापत्ती’’ति वत्वा उय्योजेतब्बा। सचे पन सङ्घादिसेसच्छाया पञ्‍ञायति, ‘‘त्वं इमं आपत्तिं आपज्‍जित्वा छादेसि, न छादेसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘न छादेमी’’ति वुत्ते ‘‘तेन हि त्वं न परिवासारहो, मानत्तारहोव होती’’ति वत्तब्बो। ‘‘छादेमी’’ति पन वुत्ते ‘‘दससु आकारेसु अञ्‍ञतरकारणेन छादेसि, उदाहु अञ्‍ञकारणेना’’ति पुच्छित्वा ‘‘दससु अञ्‍ञतरकारणेना’’ति वुत्ते ‘‘एवम्पि मानत्तारहो होति, न परिवासारहो’’ति वत्तब्बो। अथ ‘‘अञ्‍ञकारणेना’’ति वदति, एवं सन्तेपि ‘‘त्वं आपत्तिआपन्‍नभावं जानन्तो पटिच्छादेसि, उदाहु अजानन्तो’’ति पुच्छित्वा ‘‘अजानन्तो पटिच्छादेमी’’ति वुत्ते च ‘‘आपत्तिआपन्‍नभावं सरन्तो पटिच्छादेसि, उदाहु विसरित्वा पटिच्छादेसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘विसरित्वा पटिच्छादेमी’’ति वुत्ते च ‘‘आपत्तिआपन्‍नभावे वेमतिको हुत्वा पटिच्छादेसि, उदाहु निब्बेमतिको हुत्वा’’ति पुच्छित्वा ‘‘वेमतिको हुत्वा’’ति वुत्ते च ‘‘न त्वं परिवासारहो, मानत्तारहोव होती’’ति वत्तब्बो।

    Atha pana anāpatticchāyā paññāyati, ‘‘anāpattī’’ti vatvā uyyojetabbā. Sace pana saṅghādisesacchāyā paññāyati, ‘‘tvaṃ imaṃ āpattiṃ āpajjitvā chādesi, na chādesī’’ti pucchitvā ‘‘na chādemī’’ti vutte ‘‘tena hi tvaṃ na parivāsāraho, mānattārahova hotī’’ti vattabbo. ‘‘Chādemī’’ti pana vutte ‘‘dasasu ākāresu aññatarakāraṇena chādesi, udāhu aññakāraṇenā’’ti pucchitvā ‘‘dasasu aññatarakāraṇenā’’ti vutte ‘‘evampi mānattāraho hoti, na parivāsāraho’’ti vattabbo. Atha ‘‘aññakāraṇenā’’ti vadati, evaṃ santepi ‘‘tvaṃ āpattiāpannabhāvaṃ jānanto paṭicchādesi, udāhu ajānanto’’ti pucchitvā ‘‘ajānanto paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘āpattiāpannabhāvaṃ saranto paṭicchādesi, udāhu visaritvā paṭicchādesī’’ti pucchitvā ‘‘visaritvā paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘āpattiāpannabhāve vematiko hutvā paṭicchādesi, udāhu nibbematiko hutvā’’ti pucchitvā ‘‘vematiko hutvā’’ti vutte ca ‘‘na tvaṃ parivāsāraho, mānattārahova hotī’’ti vattabbo.

    अथ ‘‘जानन्तो पटिच्छादेमी’’ति वुत्ते च ‘‘सरन्तो पटिच्छादेमी’’ति वुत्ते च ‘‘निब्बेमतिको हुत्वा पटिच्छादेमी’’ति वुत्ते च ‘‘त्वं परिवासारहो’’ति वत्तब्बो। वुत्तञ्हेतं समुच्‍चयक्खन्धके (चूळव॰ १४४) ‘‘सो एवं वदति ‘यायं, आवुसो, आपत्ति जानपटिच्छन्‍ना, धम्मिकं तस्सा आपत्तिया परिवासदानं, धम्मत्ता रुहति। या च ख्वायं, आवुसो, आपत्ति अजानप्पटिच्छन्‍ना, अधम्मिकं तस्सा आपत्तिया परिवासदानं, अधम्मत्ता न रुहति। एकिस्सा, आवुसो, आपत्तिया भिक्खु मानत्तारहो’’’ति च, ‘‘सो एवं वदति ‘यायं आपत्ति सरमानपटिच्छन्‍ना, धम्मिकं तस्सा आपत्तिया परिवासदानं, धम्मत्ता रुहति। या च ख्वायं आपत्ति असरमानपटिच्छन्‍ना, अधम्मिकं तस्सा आपत्तिया परिवासदानं, अधम्मत्ता न रुहति। एकिस्सा, आवुसो, आपत्तिया भिक्खु मानत्तारहो’’’ति च, ‘‘सो एवं वदति ‘यायं, आवुसो, आपत्ति निब्बेमतिकपटिच्छन्‍ना, धम्मिकं तस्सा आपत्तिया परिवासदानं, धम्मत्ता रुहति। या च ख्वायं, आवुसो, आपत्ति वेमतिकपटिच्छन्‍ना, अधम्मिकं तस्सा आपत्तिया परिवासदानं, अधम्मत्ता न रुहति। एकिस्सा, आवुसो, आपत्तिया भिक्खुमानत्तारहो’’’ति च।

    Atha ‘‘jānanto paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘saranto paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘nibbematiko hutvā paṭicchādemī’’ti vutte ca ‘‘tvaṃ parivāsāraho’’ti vattabbo. Vuttañhetaṃ samuccayakkhandhake (cūḷava. 144) ‘‘so evaṃ vadati ‘yāyaṃ, āvuso, āpatti jānapaṭicchannā, dhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, dhammattā ruhati. Yā ca khvāyaṃ, āvuso, āpatti ajānappaṭicchannā, adhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, adhammattā na ruhati. Ekissā, āvuso, āpattiyā bhikkhu mānattāraho’’’ti ca, ‘‘so evaṃ vadati ‘yāyaṃ āpatti saramānapaṭicchannā, dhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, dhammattā ruhati. Yā ca khvāyaṃ āpatti asaramānapaṭicchannā, adhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, adhammattā na ruhati. Ekissā, āvuso, āpattiyā bhikkhu mānattāraho’’’ti ca, ‘‘so evaṃ vadati ‘yāyaṃ, āvuso, āpatti nibbematikapaṭicchannā, dhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, dhammattā ruhati. Yā ca khvāyaṃ, āvuso, āpatti vematikapaṭicchannā, adhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, adhammattā na ruhati. Ekissā, āvuso, āpattiyā bhikkhumānattāraho’’’ti ca.

    एवं परिवासारहभावं पकासेत्वा ‘‘अयं भिक्खु परिवासारहो, तीसु परिवासेसु कतरपरिवासारहो’’ति चिन्तेत्वा ‘‘भिक्खु त्वं कति आपत्तियो छादेसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘एकं आपत्ति’’न्ति वा ‘‘द्वे तीणि ततुत्तरि वा आपत्तियो छादेमी’’ति वा वुत्ते ‘‘कतीहं त्वं आपत्तिं पटिच्छादेसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘एकाहमेवाहं पटिच्छादेमी’’ति वा ‘‘द्वीहं तीहं ततुत्तरि वा पटिच्छादेमी’’ति वा वुत्ते ‘‘यावतीहं पटिच्छादेसि, तावतीहं त्वं पटिवसिस्ससी’’ति वत्तब्बो। वुत्तञ्हेतं भगवता ‘‘यावतीहं जानं पटिच्छादेति, तावतीहं तेन भिक्खुना अकामा परिवत्थब्ब’’न्ति। ततो ‘‘अयं भिक्खु आपत्तिपरियन्तं जानाति, तस्मा पटिच्छन्‍नपरिवासारहो’’ति (पारा॰ ४४२) ञत्वा तदनुरूपा कम्मवाचा कातब्बा।

    Evaṃ parivāsārahabhāvaṃ pakāsetvā ‘‘ayaṃ bhikkhu parivāsāraho, tīsu parivāsesu kataraparivāsāraho’’ti cintetvā ‘‘bhikkhu tvaṃ kati āpattiyo chādesī’’ti pucchitvā ‘‘ekaṃ āpatti’’nti vā ‘‘dve tīṇi tatuttari vā āpattiyo chādemī’’ti vā vutte ‘‘katīhaṃ tvaṃ āpattiṃ paṭicchādesī’’ti pucchitvā ‘‘ekāhamevāhaṃ paṭicchādemī’’ti vā ‘‘dvīhaṃ tīhaṃ tatuttari vā paṭicchādemī’’ti vā vutte ‘‘yāvatīhaṃ paṭicchādesi, tāvatīhaṃ tvaṃ paṭivasissasī’’ti vattabbo. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘yāvatīhaṃ jānaṃ paṭicchādeti, tāvatīhaṃ tena bhikkhunā akāmā parivatthabba’’nti. Tato ‘‘ayaṃ bhikkhu āpattipariyantaṃ jānāti, tasmā paṭicchannaparivāsāraho’’ti (pārā. 442) ñatvā tadanurūpā kammavācā kātabbā.

    एत्थ च आपत्तिपरियन्तपुच्छनं कम्मवाचाकरणत्थमेव होति, रत्तिपरियन्तपुच्छनं पन तदत्थञ्‍चेव सुद्धन्तपरिवासस्स अननुरूपभावदस्सनत्थञ्‍च होति। वुत्तञ्हि अट्ठकथायं (चुळव॰ अट्ठ॰ १०२) ‘‘सो दुविधो चूळसुद्धन्तो महासुद्धन्तोति, दुविधोपि चेस रत्तिपरिच्छेदं सकलं वा एकच्‍चं वा अजानन्तस्स च असरन्तस्स च तत्थ वेमतिकस्स च दातब्बो। आपत्तिपरियन्तं पन ‘अहं एत्तका आपत्तियो आपन्‍नो’ति जानातु वा, मा वा, अकारणमेत’’न्ति। ततो तस्स भिक्खुनो निसीदनट्ठानं जानितब्बं। दुविधञ्हि निसीदनट्ठानं अनिक्खित्तवत्तेन निसीदितब्बट्ठानं, निक्खित्तवत्तेन निसीदितब्बट्ठानन्ति।

    Ettha ca āpattipariyantapucchanaṃ kammavācākaraṇatthameva hoti, rattipariyantapucchanaṃ pana tadatthañceva suddhantaparivāsassa ananurūpabhāvadassanatthañca hoti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cuḷava. aṭṭha. 102) ‘‘so duvidho cūḷasuddhanto mahāsuddhantoti, duvidhopi cesa rattiparicchedaṃ sakalaṃ vā ekaccaṃ vā ajānantassa ca asarantassa ca tattha vematikassa ca dātabbo. Āpattipariyantaṃ pana ‘ahaṃ ettakā āpattiyo āpanno’ti jānātu vā, mā vā, akāraṇameta’’nti. Tato tassa bhikkhuno nisīdanaṭṭhānaṃ jānitabbaṃ. Duvidhañhi nisīdanaṭṭhānaṃ anikkhittavattena nisīditabbaṭṭhānaṃ, nikkhittavattena nisīditabbaṭṭhānanti.

    तत्थ अप्पभिक्खुके विहारे सभागभिक्खूनं वसनट्ठाने उपचारसीमापरिच्छिन्‍नो अन्तोविहारो अनिक्खित्तवत्तेन निसीदितब्बट्ठानं होति। उपचारसीमं अतिक्‍कम्म महामग्गतो ओक्‍कम्म गुम्बवतिपटिच्छन्‍नट्ठानं निक्खित्तवत्तेन निसीदितब्बट्ठानं होति। वुत्तञ्हि अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) ‘‘सचे अप्पभिक्खुको विहारो होति, सभागा भिक्खू वसन्ति, वत्तं अनिक्खिपित्वा विहारेयेव रत्तिपरिग्गहो कातब्बो। अथ न सक्‍का सोधेतुं, वुत्तनयेनेव वत्तं निक्खिपित्वा पच्‍चूससमये एकेन भिक्खुना सद्धिं मानत्तवण्णनायं वुत्तनयेनेव उपचारसीमं अतिक्‍कमित्वा महामग्गा ओक्‍कम्म पटिच्छन्‍नट्ठाने निसीदित्वा अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेनेव वत्तं समादियित्वा तस्स भिक्खुनो परिवासो आरोचेतब्बो’’ति। ‘‘मानत्तवण्णनायं वुत्तनयेनेवा’’ति च ‘‘सचे अप्पभिक्खुको विहारो होति, सभागा भिक्खू वसन्ति, वत्तं अनिक्खिपित्वा अन्तोविहारेयेव रत्तियो गणेतब्बा। अथ न सक्‍का सोधेतुं, वुत्तनयेनेव वत्तं निक्खिपित्वा पच्‍चूससमये चतूहि पञ्‍चहि वा भिक्खूहि सद्धिं परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपतो, अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानतो द्वे लेड्डुपाते अतिक्‍कमित्वा महामग्गतो ओक्‍कम्म गुम्बेन वा वतिया वा पटिच्छन्‍नट्ठाने निसीदितब्ब’’न्ति (वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ २३८) इदं वचनं सन्धाय वुत्तं।

    Tattha appabhikkhuke vihāre sabhāgabhikkhūnaṃ vasanaṭṭhāne upacārasīmāparicchinno antovihāro anikkhittavattena nisīditabbaṭṭhānaṃ hoti. Upacārasīmaṃ atikkamma mahāmaggato okkamma gumbavatipaṭicchannaṭṭhānaṃ nikkhittavattena nisīditabbaṭṭhānaṃ hoti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) ‘‘sace appabhikkhuko vihāro hoti, sabhāgā bhikkhū vasanti, vattaṃ anikkhipitvā vihāreyeva rattipariggaho kātabbo. Atha na sakkā sodhetuṃ, vuttanayeneva vattaṃ nikkhipitvā paccūsasamaye ekena bhikkhunā saddhiṃ mānattavaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva upacārasīmaṃ atikkamitvā mahāmaggā okkamma paṭicchannaṭṭhāne nisīditvā antoaruṇeyeva vuttanayeneva vattaṃ samādiyitvā tassa bhikkhuno parivāso ārocetabbo’’ti. ‘‘Mānattavaṇṇanāyaṃ vuttanayenevā’’ti ca ‘‘sace appabhikkhuko vihāro hoti, sabhāgā bhikkhū vasanti, vattaṃ anikkhipitvā antovihāreyeva rattiyo gaṇetabbā. Atha na sakkā sodhetuṃ, vuttanayeneva vattaṃ nikkhipitvā paccūsasamaye catūhi pañcahi vā bhikkhūhi saddhiṃ parikkhittassa vihārassa parikkhepato, aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato dve leḍḍupāte atikkamitvā mahāmaggato okkamma gumbena vā vatiyā vā paṭicchannaṭṭhāne nisīditabba’’nti (vi. saṅga. aṭṭha. 238) idaṃ vacanaṃ sandhāya vuttaṃ.

    तत्थ अप्पभिक्खुको विहारो होतीति इदं बहुभिक्खुके विहारे अञ्‍ञे भिक्खू गच्छन्ति, अञ्‍ञे भिक्खू आगच्छन्ति, तस्मा रत्तिच्छेदवत्तभेदकारणानि सोधेतुं दुक्‍करत्ता वुत्तं। वक्खति हि ‘‘अथ न सक्‍का सोधेतु’’न्ति। सभागा भिक्खू वसन्तीति इदं विसभागानं वेरीभिक्खूनं सन्तिके वत्तं आरोचेन्तो पकासेतुकामो होति , तस्मा वुत्तं। वुत्तञ्हि अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२; वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ २३६) ‘‘तस्मा अवेरिसभागस्स सन्तिके आरोचेतब्बा। यो पन विसभागो होति सुत्वा पकासेतुकामो, एवरूपस्स उपज्झायस्सपि सन्तिके नारोचेतब्बा’’ति, तस्मा विसभागानं वसनट्ठाने वत्तं असमादियित्वा बहियेव कातुम्पि वट्टतीति दट्ठब्बं। विहारेयेवाति अन्तोउपचारसीमायमेव। वक्खति हि ‘‘अथ न सक्‍का…पे॰… उपचारसीमं अतिक्‍कमित्वा’’ति। रत्तिपरिग्गहो कातब्बोति रत्तिगणना कातब्बा। वुत्तञ्हि मानत्तवण्णनायं ‘‘रत्तियो गणेतब्बा’’ति। अथ न सक्‍का सोधेतुन्ति बहुभिक्खुकत्ता वा विहारस्स विसभागानं वसनट्ठानत्ता वा रत्तिच्छेदवत्ताभेदकारणानिपि सोधेतुं न सक्‍का। वत्तं निक्खिपित्वाति परिवासवत्तं निक्खिपित्वा। पच्‍चूससमयेति पच्छिमयामकाले अरुणोदयतो पुरेतरमेव। तथा हि वक्खति ‘‘अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेन वत्तं समादियित्वा तस्स भिक्खुनो परिवासो आरोचेतब्बो’’ति। एकेन भिक्खुना सद्धिन्ति विप्पवासरत्तिच्छेदविमुच्‍चनत्थं विना पकतत्तेन सभिक्खुकआवासअअक्खुकअनावासगमनसङ्खातवत्तभेदविमुच्‍चनत्थञ्‍च वुत्तं। तथा हि वुत्तं ‘‘न, भिक्खवे, पारिवासिकेन भिक्खुना सभिक्खुका आवासा अभिक्खुको अनावासो गन्तब्बो अञ्‍ञत्र पकतत्तेन अञ्‍ञत्र अन्तराया’’ति (चूळव॰ ७६)।

    Tattha appabhikkhuko vihāro hotīti idaṃ bahubhikkhuke vihāre aññe bhikkhū gacchanti, aññe bhikkhū āgacchanti, tasmā ratticchedavattabhedakāraṇāni sodhetuṃ dukkarattā vuttaṃ. Vakkhati hi ‘‘atha na sakkā sodhetu’’nti. Sabhāgā bhikkhū vasantīti idaṃ visabhāgānaṃ verībhikkhūnaṃ santike vattaṃ ārocento pakāsetukāmo hoti , tasmā vuttaṃ. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102; vi. saṅga. aṭṭha. 236) ‘‘tasmā averisabhāgassa santike ārocetabbā. Yo pana visabhāgo hoti sutvā pakāsetukāmo, evarūpassa upajjhāyassapi santike nārocetabbā’’ti, tasmā visabhāgānaṃ vasanaṭṭhāne vattaṃ asamādiyitvā bahiyeva kātumpi vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ. Vihāreyevāti antoupacārasīmāyameva. Vakkhati hi ‘‘atha na sakkā…pe… upacārasīmaṃ atikkamitvā’’ti. Rattipariggaho kātabboti rattigaṇanā kātabbā. Vuttañhi mānattavaṇṇanāyaṃ ‘‘rattiyo gaṇetabbā’’ti. Atha na sakkā sodhetunti bahubhikkhukattā vā vihārassa visabhāgānaṃ vasanaṭṭhānattā vā ratticchedavattābhedakāraṇānipi sodhetuṃ na sakkā. Vattaṃ nikkhipitvāti parivāsavattaṃ nikkhipitvā. Paccūsasamayeti pacchimayāmakāle aruṇodayato puretarameva. Tathā hi vakkhati ‘‘antoaruṇeyeva vuttanayena vattaṃ samādiyitvā tassa bhikkhuno parivāso ārocetabbo’’ti. Ekena bhikkhunā saddhinti vippavāsaratticchedavimuccanatthaṃ vinā pakatattena sabhikkhukaāvāsaaakkhukaanāvāsagamanasaṅkhātavattabhedavimuccanatthañca vuttaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā sabhikkhukā āvāsā abhikkhuko anāvāso gantabbo aññatra pakatattena aññatra antarāyā’’ti (cūḷava. 76).

    मानत्तवण्णनायं वुत्तनयेनाति ‘‘परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपतो, अपरिक्खित्तस्स परिक्खेपारहट्ठानतो द्वे लेड्डुपाते अतिक्‍कमित्वा’’ति वुत्तनयेन। यदि एवं विसममिदं नयदस्सनं, परिक्खेपपरिक्खेपारहट्ठाने एव हि उपचारसीमा होति, कस्मा तत्थ उपचारसीमतो द्वेलेड्डुपातातिक्‍कमो वुत्तो, इध पन उपचारसीमातिक्‍कमो एवाति ? सच्‍चं, तथापि विहारे भिक्खूनं सज्झायादिसद्दसवनसब्भावतो सुविदूरातिक्‍कमो वुत्तो, इध पन उपचारसीमतो अतिक्‍कममत्तोपि अतिक्‍कमोयेवाति कत्वा वुत्तो। बुद्धमतञ्‍ञुनो हि अट्ठकथाचरिया। तथा हि वुत्तं वजिरबुद्धिटीकायं (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग ९७) ‘‘परिक्खित्तस्स विहारस्स परिक्खेपतोतिआदि किञ्‍चापि पाळियं नत्थि, अथ खो अट्ठकथाचरियानं वचनेन तथा एव पटिपज्‍जितब्बन्ति च वुत्त’’न्ति।

    Mānattavaṇṇanāyaṃ vuttanayenāti ‘‘parikkhittassa vihārassa parikkhepato, aparikkhittassa parikkhepārahaṭṭhānato dve leḍḍupāte atikkamitvā’’ti vuttanayena. Yadi evaṃ visamamidaṃ nayadassanaṃ, parikkhepaparikkhepārahaṭṭhāne eva hi upacārasīmā hoti, kasmā tattha upacārasīmato dveleḍḍupātātikkamo vutto, idha pana upacārasīmātikkamo evāti ? Saccaṃ, tathāpi vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanasabbhāvato suvidūrātikkamo vutto, idha pana upacārasīmato atikkamamattopi atikkamoyevāti katvā vutto. Buddhamataññuno hi aṭṭhakathācariyā. Tathā hi vuttaṃ vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) ‘‘parikkhittassa vihārassa parikkhepatotiādi kiñcāpi pāḷiyaṃ natthi, atha kho aṭṭhakathācariyānaṃ vacanena tathā eva paṭipajjitabbanti ca vutta’’nti.

    मानत्तवण्णनायं चतूहि पञ्‍चहि वा भिक्खूहि सद्धिन्ति इदं पन ऊनेगणेचरणरत्तिच्छेदविमुच्‍चनत्थं वुत्तं। द्वे लेड्डुपाते अतिक्‍कमित्वातिआदि अञ्‍ञेसं भिक्खूनं सवनूपचारदस्सनूपचारविजहनत्थं वुत्तं। तेनेवाह टीकाचरियो ‘‘द्वे लेड्डुपाते अतिक्‍कमित्वाति इदं विहारे भिक्खूनं सज्झायादिसद्दसवनूपचारविजहनत्थं वुत्तं, ‘महामग्गतो ओक्‍कम्माति इदं मग्गपटिपन्‍नानं भिक्खूनं सवनूपचारविजहनत्थं, गुम्बेन वातिआदि दस्सनूपचारविजहनत्थ’’न्ति। तस्मा यथावुत्तं दुविधं ठानं परिवसन्तमानत्तचारिकभिक्खूहि निसीदितब्बट्ठानं होति। तेसु च यदि अन्तोविहारेयेव निसीदित्वा परिवसति, उपचारसीमगतानं सब्बेसं भिक्खूनं आरोचेतब्बं होति। अथ बहिउपचारसीमायं, दिट्ठरूपानं सुतसद्दानं आरोचेतब्बं। अदिट्ठअसुतानम्पि अन्तोद्वादसहत्थगतानं आरोचेतब्बमेव। वुत्तञ्हि वजिरबुद्धिटीकायं ‘‘वत्तं निक्खिपित्वा वसन्तस्स उपचारसीमगतानं सब्बेसं आरोचनकिच्‍चं नत्थि, दिट्ठरूपानं सुतसद्दानं आरोचेतब्बं। अदिट्ठअस्सुतानम्पि अन्तोद्वादसहत्थगतानं आरोचेतब्बं। इदं वत्तं निक्खिपित्वा वसन्तस्स लक्खणन्ति वुत्त’’न्ति। इदञ्‍च वत्तं अनिक्खिपित्वा वसन्तस्स अन्तोविहारेयेव रत्तिपरिग्गहस्स च निक्खिपित्वा वसन्तस्स उपचारसीमं अतिक्‍कमित्वा वत्तसमादानस्स च अट्ठकथायं वुत्तत्ता वुत्तं। उपचारो पन अन्तोसीमाय ठितानं सकलउपचारसीमा होति, बहिउपचारसीमाय ठितानं द्वादसहत्थमत्तं। तेनेव हि उद्देसभत्तादिसङ्घलाभो यदि अन्तोसीमाय उप्पज्‍जति, सीमट्ठकसङ्घस्स होति। यदि बहिसीमायं, द्वादसहत्थब्भन्तरे पत्तभिक्खूनं, तस्मा उपचारवसेनपि एस अत्थो विञ्‍ञायति। तथा हि वुत्तं वजिरबुद्धिटीकायं (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग ९७) ‘‘अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वाति द्वादसहत्थे उपचारे सल्‍लक्खेत्वा अनिक्खित्तवत्तानं उपचारसीमाय आगतभावं सल्‍लक्खेत्वा सहवासादिकं वेदितब्बन्ति च वुत्त’’न्ति।

    Mānattavaṇṇanāyaṃ catūhi pañcahi vā bhikkhūhi saddhinti idaṃ pana ūnegaṇecaraṇaratticchedavimuccanatthaṃ vuttaṃ. Dve leḍḍupāte atikkamitvātiādi aññesaṃ bhikkhūnaṃ savanūpacāradassanūpacāravijahanatthaṃ vuttaṃ. Tenevāha ṭīkācariyo ‘‘dve leḍḍupāte atikkamitvāti idaṃ vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanūpacāravijahanatthaṃ vuttaṃ, ‘mahāmaggato okkammāti idaṃ maggapaṭipannānaṃ bhikkhūnaṃ savanūpacāravijahanatthaṃ, gumbena vātiādi dassanūpacāravijahanattha’’nti. Tasmā yathāvuttaṃ duvidhaṃ ṭhānaṃ parivasantamānattacārikabhikkhūhi nisīditabbaṭṭhānaṃ hoti. Tesu ca yadi antovihāreyeva nisīditvā parivasati, upacārasīmagatānaṃ sabbesaṃ bhikkhūnaṃ ārocetabbaṃ hoti. Atha bahiupacārasīmāyaṃ, diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ ārocetabbaṃ. Adiṭṭhaasutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbameva. Vuttañhi vajirabuddhiṭīkāyaṃ ‘‘vattaṃ nikkhipitvā vasantassa upacārasīmagatānaṃ sabbesaṃ ārocanakiccaṃ natthi, diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ ārocetabbaṃ. Adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbaṃ. Idaṃ vattaṃ nikkhipitvā vasantassa lakkhaṇanti vutta’’nti. Idañca vattaṃ anikkhipitvā vasantassa antovihāreyeva rattipariggahassa ca nikkhipitvā vasantassa upacārasīmaṃ atikkamitvā vattasamādānassa ca aṭṭhakathāyaṃ vuttattā vuttaṃ. Upacāro pana antosīmāya ṭhitānaṃ sakalaupacārasīmā hoti, bahiupacārasīmāya ṭhitānaṃ dvādasahatthamattaṃ. Teneva hi uddesabhattādisaṅghalābho yadi antosīmāya uppajjati, sīmaṭṭhakasaṅghassa hoti. Yadi bahisīmāyaṃ, dvādasahatthabbhantare pattabhikkhūnaṃ, tasmā upacāravasenapi esa attho viññāyati. Tathā hi vuttaṃ vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) ‘‘atthibhāvaṃ sallakkhetvāti dvādasahatthe upacāre sallakkhetvā anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabbanti ca vutta’’nti.

    एवं अनिक्खित्तवत्तानं हुत्वा परिवसन्तानं अन्तोविहारेयेव वसनस्स, निक्खित्तवत्तानं हुत्वा परिवसन्तानं विहारतो बहि द्वे लेड्डुपाते अतिक्‍कमित्वा वसनस्स च अट्ठकथादीसु पकरणेसु आगतत्ता तथागतनयो पकरणागतनयो होति। इदानि पन आचरिया अनिक्खित्तवत्तस्स च रत्तिच्छेदवत्तभेददोसे परिहरितुं अतिदुक्‍करत्ता, निक्खित्तवत्तस्स च देवसिकं पच्‍चूससमये बहिसीमगमनस्स दुक्खत्ता, वाळसरीसपादिपरिसयस्स च आसङ्कितब्बभावतो रत्तिच्छेदवत्तभेदपरिहरणवसेन लक्खणपारिपूरिमेव मनसि करोन्ता निक्खित्तवत्तापि समाना अन्तोविहारेयेव परिवासवसनञ्‍च मानत्तचरणञ्‍च करोन्ति।

    Evaṃ anikkhittavattānaṃ hutvā parivasantānaṃ antovihāreyeva vasanassa, nikkhittavattānaṃ hutvā parivasantānaṃ vihārato bahi dve leḍḍupāte atikkamitvā vasanassa ca aṭṭhakathādīsu pakaraṇesu āgatattā tathāgatanayo pakaraṇāgatanayo hoti. Idāni pana ācariyā anikkhittavattassa ca ratticchedavattabhedadose pariharituṃ atidukkarattā, nikkhittavattassa ca devasikaṃ paccūsasamaye bahisīmagamanassa dukkhattā, vāḷasarīsapādiparisayassa ca āsaṅkitabbabhāvato ratticchedavattabhedapariharaṇavasena lakkhaṇapāripūrimeva manasi karontā nikkhittavattāpi samānā antovihāreyeva parivāsavasanañca mānattacaraṇañca karonti.

    एकच्‍चे आचरिया बहिउपचारसीमायं पतिरूपट्ठाने पकतत्तानं भिक्खूनं वसनसालं कारापेत्वा पारिवासिकभिक्खूनं निपज्‍जनमञ्‍चं सब्बतो छन्‍नपरिच्छिन्‍नं सद्वारबन्धनं सुगुत्तं कारापेत्वा तं पदेसं वतिया परिक्खिपापेत्वा सायन्हसमये तत्थ गन्त्वा उपट्ठाकसामणेरादयो निवत्तापेत्वा पुरिमयामे वा मज्झिमयामे वा समन्ततो सद्दछिज्‍जनकाले पकतत्तभिक्खू सालायं निपज्‍जापेत्वा पारिवासिकभिक्खू वत्तं समादापेत्वा आरोचापेत्वा अत्तनो अत्तनो मञ्‍चकेसु निपज्‍जापेत्वा पच्छिमयामकाले उट्ठापेत्वा अरुणे उट्ठिते आरोचापेत्वा वत्तं निक्खिपापेन्ति। एस नयो पकरणेसु अनागतत्ता आचरियानं मतेन कतत्ता आचरियनयो नाम। एस नयोपि यथारुततो पकरणेसु अनागतोपि पकरणानुलोमवसेन रत्तिच्छेदवत्तभेददोसे परिहरित्वा लज्‍जिपेसलेहि बहुस्सुतेहि सिक्खाकामेहि विनये पकतञ्‍ञूहि विचारितो समानो सुन्दरो पसत्थोव होति, तस्मा ‘‘अनुलोमनयो’’तिपि वत्तुं वट्टति।

    Ekacce ācariyā bahiupacārasīmāyaṃ patirūpaṭṭhāne pakatattānaṃ bhikkhūnaṃ vasanasālaṃ kārāpetvā pārivāsikabhikkhūnaṃ nipajjanamañcaṃ sabbato channaparicchinnaṃ sadvārabandhanaṃ suguttaṃ kārāpetvā taṃ padesaṃ vatiyā parikkhipāpetvā sāyanhasamaye tattha gantvā upaṭṭhākasāmaṇerādayo nivattāpetvā purimayāme vā majjhimayāme vā samantato saddachijjanakāle pakatattabhikkhū sālāyaṃ nipajjāpetvā pārivāsikabhikkhū vattaṃ samādāpetvā ārocāpetvā attano attano mañcakesu nipajjāpetvā pacchimayāmakāle uṭṭhāpetvā aruṇe uṭṭhite ārocāpetvā vattaṃ nikkhipāpenti. Esa nayo pakaraṇesu anāgatattā ācariyānaṃ matena katattā ācariyanayo nāma. Esa nayopi yathārutato pakaraṇesu anāgatopi pakaraṇānulomavasena ratticchedavattabhedadose pariharitvā lajjipesalehi bahussutehi sikkhākāmehi vinaye pakataññūhi vicārito samāno sundaro pasatthova hoti, tasmā ‘‘anulomanayo’’tipi vattuṃ vaṭṭati.

    ननु च अनिक्खित्तवत्तानंयेव अन्तोविहारे वसनं अट्ठकथायं वुत्तं, अथ कस्मा निक्खित्तवत्तापि समाना वसन्तीति? सच्‍चं, तत्थ पन अप्पभिक्खुकत्ता सभागभिक्खूनं वसनट्ठानत्ता च रत्तिच्छेदवत्तभेददोसे च परिहरितुं सक्‍कुणेय्यभावतो सकलरत्तिन्दिवम्पि वत्तं अनिक्खिपित्वा वसनं वुत्तं, इध पन तथा असक्‍कुणेय्यभावतो दिवा वत्तं निक्खिपित्वा रत्तियं समादियन्तो आगन्तुकानं अनागमनकालभावतो, सद्दछिज्‍जनकालभावतो च रत्तिच्छेदादिदोसे परिहरितुं सक्‍कुणेय्यत्ता तदनुलोमोयेव होतीति मन्त्वा आचरिया एवं करोन्तीति दट्ठब्बं।

    Nanu ca anikkhittavattānaṃyeva antovihāre vasanaṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, atha kasmā nikkhittavattāpi samānā vasantīti? Saccaṃ, tattha pana appabhikkhukattā sabhāgabhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānattā ca ratticchedavattabhedadose ca pariharituṃ sakkuṇeyyabhāvato sakalarattindivampi vattaṃ anikkhipitvā vasanaṃ vuttaṃ, idha pana tathā asakkuṇeyyabhāvato divā vattaṃ nikkhipitvā rattiyaṃ samādiyanto āgantukānaṃ anāgamanakālabhāvato, saddachijjanakālabhāvato ca ratticchedādidose pariharituṃ sakkuṇeyyattā tadanulomoyeva hotīti mantvā ācariyā evaṃ karontīti daṭṭhabbaṃ.

    एवं होतु, बहिउपचारसीमाय वसन्तानं पटिच्छन्‍नट्ठाने निसीदनमेव अट्ठकथायं वुत्तं, न पकतत्तसालाकरणमञ्‍चकरणादीनि, अथ कस्मा एतानि करोन्तीति? सच्‍चं, तथापि पकतत्तसालाकरणं पारिवासिकानं भिक्खूनं पकतत्तेहि भिक्खूहि विप्पवासरत्तिच्छेदवत्तभेददोसपरिहरणत्थं, तं ‘‘तयो खो, उपालि, पारिवासिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा सहवासो, विप्पवासो, अनारोचना’’ति वुत्तपाठं (चूळव॰ ८३) अनुलोमेति। मञ्‍चकरणं सहवासरत्तिच्छेदवत्तभेददोसपरिहरणत्थं, तं ‘‘न, भिक्खवे, पारिवासिकेन भिक्खुना पकतत्तेन भिक्खुना सद्धिं एकच्छन्‍ने आवासे वत्थब्बं, न एकच्छन्‍ने अनावासे वत्थब्बं, न एकच्छन्‍ने आवासे वा अनावासे वा वत्थब्ब’’न्ति वुत्तपाठञ्‍च (चूळव॰ ८१) यथावुत्तपाठञ्‍च अनुलोमेति। आदि-सद्देन सायन्हसमये गमनादीनि सङ्गण्हाति। तेसु अट्ठकथायं पच्‍चूससमये गमने एव वुत्तेपि सायन्हसमये गमनं रत्तिगमनस्स बहुपरिस्सयत्ता परिस्सयविनोदनत्थं, तं ‘‘अन्तरायतो परिमुच्‍चनत्थाय गन्तब्बमेवा’’ति वुत्तं अट्ठकथापाठं (चूळव॰ अट्ठ॰ ७६) अनुलोमेति। उपट्ठाकसामणेरादीनं निवत्तापनं अनुपसम्पन्‍नेन सहसेय्यसङ्कानिवत्तनत्थं, तं ‘‘यो पन भिक्खु अनुपसम्पन्‍नेन सहसेय्यं कप्पेय्य, पाचित्तिय’’न्ति वुत्तं मातिकापाठं (पाचि॰ ४९) अनुलोमेति। पुरिमयामे वा मज्झिमयामे वा समन्ततो सद्दछिज्‍जनकाले पकतत्तभिक्खू सालायं निपज्‍जापेत्वा पारिवासिकभिक्खूनं वत्तसमादापनं अञ्‍ञभिक्खूनं सद्दसवनविवज्‍जनत्थं, तं अनारोचनरत्तिच्छेददोसपरिहरणत्थं, तं यथावुत्तरत्तिच्छेदपाठं अनुलोमेति।

    Evaṃ hotu, bahiupacārasīmāya vasantānaṃ paṭicchannaṭṭhāne nisīdanameva aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ, na pakatattasālākaraṇamañcakaraṇādīni, atha kasmā etāni karontīti? Saccaṃ, tathāpi pakatattasālākaraṇaṃ pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ pakatattehi bhikkhūhi vippavāsaratticchedavattabhedadosapariharaṇatthaṃ, taṃ ‘‘tayo kho, upāli, pārivāsikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso, vippavāso, anārocanā’’ti vuttapāṭhaṃ (cūḷava. 83) anulometi. Mañcakaraṇaṃ sahavāsaratticchedavattabhedadosapariharaṇatthaṃ, taṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne anāvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne āvāse vā anāvāse vā vatthabba’’nti vuttapāṭhañca (cūḷava. 81) yathāvuttapāṭhañca anulometi. Ādi-saddena sāyanhasamaye gamanādīni saṅgaṇhāti. Tesu aṭṭhakathāyaṃ paccūsasamaye gamane eva vuttepi sāyanhasamaye gamanaṃ rattigamanassa bahuparissayattā parissayavinodanatthaṃ, taṃ ‘‘antarāyato parimuccanatthāya gantabbamevā’’ti vuttaṃ aṭṭhakathāpāṭhaṃ (cūḷava. aṭṭha. 76) anulometi. Upaṭṭhākasāmaṇerādīnaṃ nivattāpanaṃ anupasampannena sahaseyyasaṅkānivattanatthaṃ, taṃ ‘‘yo pana bhikkhu anupasampannena sahaseyyaṃ kappeyya, pācittiya’’nti vuttaṃ mātikāpāṭhaṃ (pāci. 49) anulometi. Purimayāme vā majjhimayāme vā samantato saddachijjanakāle pakatattabhikkhū sālāyaṃ nipajjāpetvā pārivāsikabhikkhūnaṃ vattasamādāpanaṃ aññabhikkhūnaṃ saddasavanavivajjanatthaṃ, taṃ anārocanaratticchedadosapariharaṇatthaṃ, taṃ yathāvuttaratticchedapāṭhaṃ anulometi.

    ननु च अट्ठकथायं अन्तोअरुणेयेव वत्तसमादापनं वुत्तं, अथ कस्मा ‘‘पुरिमयाममज्झिमयामेसू’’ति वुत्तन्ति? नायं दोसो, हिय्योअरुणुग्गमनतो पट्ठाय हि याव अज्‍जअरुणुग्गमना एको रत्तिन्दिवो अज्‍जअरुणस्स अन्तो नाम, अज्‍जअरुणतो पट्ठाय पच्छाकालो अरुणस्स बहि नाम, तस्मा पुरिममज्झिमयामेसु कतवत्तसमादानम्पि अरुणोदयतो पुरे कतत्ता अन्तोअरुणे कतंयेव होति। वत्तं असमादियित्वा निपज्‍जने च सति निद्दावसेन अरुणुग्गमनकालं अजानित्वा वत्तसमादानं अतिक्‍कन्तं भवेय्य, तस्मा पुरेतरमेव समादानं कत्वा निपज्‍जनं ञायागतं होति, ‘‘अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेनेव वत्तं समादियित्वा’’ति वुत्तअट्ठकथापाठञ्‍च (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) अनुलोमेति।

    Nanu ca aṭṭhakathāyaṃ antoaruṇeyeva vattasamādāpanaṃ vuttaṃ, atha kasmā ‘‘purimayāmamajjhimayāmesū’’ti vuttanti? Nāyaṃ doso, hiyyoaruṇuggamanato paṭṭhāya hi yāva ajjaaruṇuggamanā eko rattindivo ajjaaruṇassa anto nāma, ajjaaruṇato paṭṭhāya pacchākālo aruṇassa bahi nāma, tasmā purimamajjhimayāmesu katavattasamādānampi aruṇodayato pure katattā antoaruṇe kataṃyeva hoti. Vattaṃ asamādiyitvā nipajjane ca sati niddāvasena aruṇuggamanakālaṃ ajānitvā vattasamādānaṃ atikkantaṃ bhaveyya, tasmā puretarameva samādānaṃ katvā nipajjanaṃ ñāyāgataṃ hoti, ‘‘antoaruṇeyeva vuttanayeneva vattaṃ samādiyitvā’’ti vuttaaṭṭhakathāpāṭhañca (cūḷava. aṭṭha. 102) anulometi.

    एवं होतु, एवं सन्तेपि कस्मा ‘‘आरोचापेत्वा’’ति वुत्तं, ननु माळकसीमायं समादिन्‍नकालेयेव वत्तमारोचितन्ति? सच्‍चं आरोचितं, अयं पन भिक्खु दिवा वत्तं निक्खिपित्वा निसिन्‍नो, इदानि समादिन्‍नो, तस्मा माळकसीमाय आरोचितम्पि पुन आरोचेतब्बं होति। इदम्पि ‘‘अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेनेव वत्तं समादियित्वा तस्स भिक्खुनो परिवासो आरोचेतब्बो’’ति पाठं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) अनुलोमेति। अथ ‘‘अत्तनो अत्तनो मञ्‍चकेसु निपज्‍जापेत्वा’’ति कस्मा वुत्तं, ननु अञ्‍ञमञ्‍ञस्स मञ्‍चेसु निपज्‍जमानापि पकतत्तसालतो निब्बोदकपतनट्ठानतो बहि निपज्‍जमाना सहवासरअआच्छेददोसतो मुत्तायेवाति? न पनेवं दट्ठब्बं। न हि पारिवासिको पकतत्तभिक्खूहेव एकच्छन्‍ने निपन्‍नो सहवासरत्तिच्छेदप्पत्तो होति, अथ खो अञ्‍ञमञ्‍ञम्पि होतियेव। वुत्तञ्‍चेतं समन्तपासादिकायं (चूळव॰ अट्ठ॰ ८१) ‘‘सचे हि द्वे पारिवासिका एकतो वसेय्युं, ते अञ्‍ञमञ्‍ञस्स अज्झाचारं ञत्वा अगारवा वा विप्पटिसारिनो वा हुत्वा पापिट्ठतरं वा आपत्तिं आपज्‍जेय्युं विब्भमेय्युं वा, तस्मा नेसं सहसेय्या सब्बप्पकारेन पटिक्खित्ता’’ति। ‘‘पच्छिमयामकाले उट्ठापेत्वा अरुणे उट्ठिते आरोचापेत्वा वत्तं निक्खिपापेन्ती’’ति एत्थ अरुणे अनुट्ठितेयेव वत्तनिक्खिपने करियमाने रत्तिच्छेदो होति, सा रत्ति गणनूपगा न होति, तस्मा पठमपरिच्छेदे वुत्तं अरुणकथाविनिच्छयं ओलोकेत्वा अरुणुग्गमनभावो सुट्ठु जानितब्बो।

    Evaṃ hotu, evaṃ santepi kasmā ‘‘ārocāpetvā’’ti vuttaṃ, nanu māḷakasīmāyaṃ samādinnakāleyeva vattamārocitanti? Saccaṃ ārocitaṃ, ayaṃ pana bhikkhu divā vattaṃ nikkhipitvā nisinno, idāni samādinno, tasmā māḷakasīmāya ārocitampi puna ārocetabbaṃ hoti. Idampi ‘‘antoaruṇeyeva vuttanayeneva vattaṃ samādiyitvā tassa bhikkhuno parivāso ārocetabbo’’ti pāṭhaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) anulometi. Atha ‘‘attano attano mañcakesu nipajjāpetvā’’ti kasmā vuttaṃ, nanu aññamaññassa mañcesu nipajjamānāpi pakatattasālato nibbodakapatanaṭṭhānato bahi nipajjamānā sahavāsaraaācchedadosato muttāyevāti? Na panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Na hi pārivāsiko pakatattabhikkhūheva ekacchanne nipanno sahavāsaratticchedappatto hoti, atha kho aññamaññampi hotiyeva. Vuttañcetaṃ samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 81) ‘‘sace hi dve pārivāsikā ekato vaseyyuṃ, te aññamaññassa ajjhācāraṃ ñatvā agāravā vā vippaṭisārino vā hutvā pāpiṭṭhataraṃ vā āpattiṃ āpajjeyyuṃ vibbhameyyuṃ vā, tasmā nesaṃ sahaseyyā sabbappakārena paṭikkhittā’’ti. ‘‘Pacchimayāmakāle uṭṭhāpetvā aruṇe uṭṭhite ārocāpetvā vattaṃ nikkhipāpentī’’ti ettha aruṇe anuṭṭhiteyeva vattanikkhipane kariyamāne ratticchedo hoti, sā ratti gaṇanūpagā na hoti, tasmā paṭhamaparicchede vuttaṃ aruṇakathāvinicchayaṃ oloketvā aruṇuggamanabhāvo suṭṭhu jānitabbo.

    ‘‘आरोचापेत्वा वत्तं निक्खिपापेतब्ब’’न्ति वुत्तं। कस्मा आरोचापेति, ननु समादिन्‍नकालेयेव आरोचितन्ति? सच्‍चं, तथापि पारिवासिकवत्तसमादानकाले आरोचितेसु भिक्खूसु एकच्‍चे निक्खिपनकाले गच्छन्ति, अञ्‍ञे आगच्छन्ति, एवं परिससङ्कमनम्पि सिया, तथा च सति अभिनवागतानं सब्भावा आरोचेतब्बं होति, असति पन अभिनवागतभिक्खुम्हि आरोचनकिच्‍चं नत्थि। एवं सन्तेपि आरोचने दोसाभावतो पुन आरोचनं ञायागतं होति, मानत्तचरणकाले पन समादाने आरोचितेपि निक्खिपने अवस्सं आरोचेतब्बमेव । कस्मा? दिवसन्तरभावतो। ‘‘देवसिकं आरोचेतब्ब’’न्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ९०) हि वुत्तं। एवं सन्तेपि सायं समादानकाले आरोचेस्सति, तस्मा निक्खिपने आरोचनकिच्‍चं नत्थीति चे? न, सायं समादानकाले एते भिक्खू आगच्छिस्सन्तिपि, न आगच्छिस्सन्तिपि, अनागतानं कथं आरोचेतुं लभिस्सति, अनारोचने च सति रत्तिच्छेदो सिया, तस्मा तस्मिं दिवसे अरुणे उट्ठिते वत्तनिक्खिपनतो पुरेयेव आरोचेतब्बन्ति नो मति, सुट्ठुतरं उपधारेत्वा गहेतब्बं। एवं पकरणागतनयेन वा पकरणानुलोमआचरियनयेन वा सम्मासम्बुद्धस्स आणं पतिट्ठापेन्तेन विनयकोविदेन बहुस्सुतेन लज्‍जीपेसलभूतेन विनयधरेन विसुद्धिकामानं पेसलानं भिक्खूनं सीलविसुद्धत्थाय सुट्ठु विचारेत्वा परिवासवत्तामानत्तचरणवत्तानि आचिक्खितब्बानीति।

    ‘‘Ārocāpetvā vattaṃ nikkhipāpetabba’’nti vuttaṃ. Kasmā ārocāpeti, nanu samādinnakāleyeva ārocitanti? Saccaṃ, tathāpi pārivāsikavattasamādānakāle ārocitesu bhikkhūsu ekacce nikkhipanakāle gacchanti, aññe āgacchanti, evaṃ parisasaṅkamanampi siyā, tathā ca sati abhinavāgatānaṃ sabbhāvā ārocetabbaṃ hoti, asati pana abhinavāgatabhikkhumhi ārocanakiccaṃ natthi. Evaṃ santepi ārocane dosābhāvato puna ārocanaṃ ñāyāgataṃ hoti, mānattacaraṇakāle pana samādāne ārocitepi nikkhipane avassaṃ ārocetabbameva . Kasmā? Divasantarabhāvato. ‘‘Devasikaṃ ārocetabba’’nti (cūḷava. aṭṭha. 90) hi vuttaṃ. Evaṃ santepi sāyaṃ samādānakāle ārocessati, tasmā nikkhipane ārocanakiccaṃ natthīti ce? Na, sāyaṃ samādānakāle ete bhikkhū āgacchissantipi, na āgacchissantipi, anāgatānaṃ kathaṃ ārocetuṃ labhissati, anārocane ca sati ratticchedo siyā, tasmā tasmiṃ divase aruṇe uṭṭhite vattanikkhipanato pureyeva ārocetabbanti no mati, suṭṭhutaraṃ upadhāretvā gahetabbaṃ. Evaṃ pakaraṇāgatanayena vā pakaraṇānulomaācariyanayena vā sammāsambuddhassa āṇaṃ patiṭṭhāpentena vinayakovidena bahussutena lajjīpesalabhūtena vinayadharena visuddhikāmānaṃ pesalānaṃ bhikkhūnaṃ sīlavisuddhatthāya suṭṭhu vicāretvā parivāsavattāmānattacaraṇavattāni ācikkhitabbānīti.

    इमस्मिं ठाने लज्‍जीभिक्खूनं परिवासादिकथाय कुसलत्थं नानावादनयो वुच्‍चते – केचि भिक्खू ‘‘पकतत्तसालं कुरुमानेन तस्सा सालाय मज्झे थम्भं निमित्तं कत्वा ततो द्वादसहत्थमत्तं पदेसं सल्‍लक्खेत्वा यथा पञ्‍ञत्ते पारिवासिकानं मञ्‍चे निपन्‍नस्स भिक्खुस्स गीवा तस्स पदेसस्स उपरि होति, तथा पञ्‍ञापेतब्बो। एवं कते सुकतं होती’’ति वदन्ति करोन्ति च। एकच्‍चे ‘‘मञ्‍चे निपन्‍नस्स भिक्खुस्स कटि तस्स पदेसस्स उपरि होति, यथा पञ्‍ञापेतब्बो, एवं कते सुकतं होती’’ति वदन्ति करोन्ति च, तं वचनं नेव पाळियं, न अट्ठकथाटीकादीसु विज्‍जति, केवलं तेसं परिकप्पमेव। अयं पन नेसं अधिप्पायो सिया – ‘‘द्वादसहत्थं पन उपचारं मुञ्‍चित्वा निसीदितुं वट्टती’’ति अट्ठकथायं वुत्तवचनञ्‍च ‘‘अथ द्वादसहत्थं उपचारं ओक्‍कमित्वा अजानन्तस्सेव गच्छति, रत्तिच्छेदो होति एव, वत्तभेदो पन नत्थी’’ति अट्ठकथावचनञ्‍च (चूळव॰ अट्ठ॰ ९७) ‘‘अदिट्ठअस्सुतानम्पि अन्तोद्वादसहत्थगतानं आरोचेतब्ब’’न्ति वुत्तटीकावचनञ्‍च (सारत्थ॰ टी॰ चूळवग्ग ३.९७) ‘‘अदिट्ठअस्सुतानम्पि अन्तोद्वादसहत्थगतानं आरोचेतब्बं, ‘इदं वत्तं निक्खिपित्वा वसन्तस्स लक्खण’न्ति वुत्त’’न्ति वुत्तवजिरबुद्धिटीकावचनञ्‍च (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग ९७) ‘‘अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वाति द्वादसहत्थे उपचारे सल्‍लक्खेत्वा, अनिक्खित्तवत्तानं उपचारसीमाय आगतभावं सल्‍लक्खेत्वा सहवासादिकं वेदितब्ब’’न्ति वुत्तं वजिरबुद्धिटीकावचनञ्‍च पस्सित्वा अयोनिसो अत्थं गहेत्वा सब्बत्थ द्वादसहत्थमेव पमाणं, ततो ऊनम्पि अधिकम्पि न वट्टति, तस्मा यथावुत्तनयेन मज्झे थम्भतो द्वादसहत्थमत्ते पदेसे निपन्‍नस्स भिक्खुस्स गीवा वा कटि वा होतु, एवं सन्ते द्वादसहत्थप्पदेसे पारिवासिकभिक्खु होति, ततो सहवासतो वा विप्पवासतो वा रत्तिच्छेदवत्तभेददोसा न होन्तीति।

    Imasmiṃ ṭhāne lajjībhikkhūnaṃ parivāsādikathāya kusalatthaṃ nānāvādanayo vuccate – keci bhikkhū ‘‘pakatattasālaṃ kurumānena tassā sālāya majjhe thambhaṃ nimittaṃ katvā tato dvādasahatthamattaṃ padesaṃ sallakkhetvā yathā paññatte pārivāsikānaṃ mañce nipannassa bhikkhussa gīvā tassa padesassa upari hoti, tathā paññāpetabbo. Evaṃ kate sukataṃ hotī’’ti vadanti karonti ca. Ekacce ‘‘mañce nipannassa bhikkhussa kaṭi tassa padesassa upari hoti, yathā paññāpetabbo, evaṃ kate sukataṃ hotī’’ti vadanti karonti ca, taṃ vacanaṃ neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāṭīkādīsu vijjati, kevalaṃ tesaṃ parikappameva. Ayaṃ pana nesaṃ adhippāyo siyā – ‘‘dvādasahatthaṃ pana upacāraṃ muñcitvā nisīdituṃ vaṭṭatī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttavacanañca ‘‘atha dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā ajānantasseva gacchati, ratticchedo hoti eva, vattabhedo pana natthī’’ti aṭṭhakathāvacanañca (cūḷava. aṭṭha. 97) ‘‘adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabba’’nti vuttaṭīkāvacanañca (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.97) ‘‘adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbaṃ, ‘idaṃ vattaṃ nikkhipitvā vasantassa lakkhaṇa’nti vutta’’nti vuttavajirabuddhiṭīkāvacanañca (vajira. ṭī. cūḷavagga 97) ‘‘atthibhāvaṃ sallakkhetvāti dvādasahatthe upacāre sallakkhetvā, anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabba’’nti vuttaṃ vajirabuddhiṭīkāvacanañca passitvā ayoniso atthaṃ gahetvā sabbattha dvādasahatthameva pamāṇaṃ, tato ūnampi adhikampi na vaṭṭati, tasmā yathāvuttanayena majjhe thambhato dvādasahatthamatte padese nipannassa bhikkhussa gīvā vā kaṭi vā hotu, evaṃ sante dvādasahatthappadese pārivāsikabhikkhu hoti, tato sahavāsato vā vippavāsato vā ratticchedavattabhedadosā na hontīti.

    तत्रेवं युत्तायुत्तविचारणा कातब्बा। यथावुत्तपाठेसु पठमपाठस्स अयमधिप्पायो – पकतत्तभिक्खुम्हि छमाय निसिन्‍ने यदि पारिवासिकभिक्खु आसने निसीदितुकामो, पकतत्तस्स भिक्खुनो निसिन्‍नट्ठानतो द्वादसहत्थं उपचारं मुञ्‍चित्वाव निसीदितुं वट्टति, न द्वादसहत्थब्भन्तरेति। एतेन द्वीसुपि छमाय निसिन्‍नेसु द्वादसहत्थब्भन्तरेपि वट्टति, द्वादसहत्थप्पदेसतो बहि निसीदन्तो आसनेपि निसीदितुं वट्टतीति दस्सेति। तेनाह ‘‘न छमाय निसिन्‍नेति पकतत्ते भूमियं निसिन्‍ने इतरेन अन्तमसो तिणसन्थरेपि उच्‍चतरे वालिकतलेपि वा न निसीदितब्बं, द्वादसहत्थं पन उपचारं मुञ्‍चित्वा निसीदितुं वट्टती’’ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ८१)। इति पकतत्ते छमाय निसिन्‍ने पारिवासिकेन निसीदितब्बट्ठानदीपको अयं पाठो, न मञ्‍चपञ्‍ञापनट्ठानसयनट्ठानदीपको, तं पुब्बापरपरिपुण्णं सकलं पाठं अनोलोकेत्वा एकदेसमत्तमेव पस्सित्वा परिकप्पवसेन अयोनिसो अधिप्पायं गण्हन्ति।

    Tatrevaṃ yuttāyuttavicāraṇā kātabbā. Yathāvuttapāṭhesu paṭhamapāṭhassa ayamadhippāyo – pakatattabhikkhumhi chamāya nisinne yadi pārivāsikabhikkhu āsane nisīditukāmo, pakatattassa bhikkhuno nisinnaṭṭhānato dvādasahatthaṃ upacāraṃ muñcitvāva nisīdituṃ vaṭṭati, na dvādasahatthabbhantareti. Etena dvīsupi chamāya nisinnesu dvādasahatthabbhantarepi vaṭṭati, dvādasahatthappadesato bahi nisīdanto āsanepi nisīdituṃ vaṭṭatīti dasseti. Tenāha ‘‘na chamāya nisinneti pakatatte bhūmiyaṃ nisinne itarena antamaso tiṇasantharepi uccatare vālikatalepi vā na nisīditabbaṃ, dvādasahatthaṃ pana upacāraṃ muñcitvā nisīdituṃ vaṭṭatī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 81). Iti pakatatte chamāya nisinne pārivāsikena nisīditabbaṭṭhānadīpako ayaṃ pāṭho, na mañcapaññāpanaṭṭhānasayanaṭṭhānadīpako, taṃ pubbāparaparipuṇṇaṃ sakalaṃ pāṭhaṃ anoloketvā ekadesamattameva passitvā parikappavasena ayoniso adhippāyaṃ gaṇhanti.

    दुतियपाठस्स पन अयमधिप्पायो – बहि उपचारसीमाय पटिच्छन्‍नट्ठाने वत्तं समादियित्वा निसिन्‍ने भिक्खुस्मिं तस्स निसिन्‍नट्ठानतो द्वादसहत्थं उपचारं ओक्‍कमित्वा तस्स अजानन्तस्सेव अञ्‍ञो भिक्खु गच्छति, तस्स पारिवासिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदो होति, वत्तभेदो पन नत्थि। कस्मा रत्तिच्छेदो होति? उपचारं ओक्‍कमितत्ता। कस्मा न वत्तभेदो? अजानन्तत्ताति। एतेन बहिउपचारसीमाय उपचारो द्वादसहत्थप्पमाणो होति आरोचनक्खेत्तभूतोति दस्सेति। तेनाह ‘‘गुम्बेन वा वतिया वा पटिच्छन्‍नट्ठाने निसीदितब्बं, अन्तोअरुणेयेव वुत्तनयेन वत्तं समादियित्वा आरोचेतब्बं। सचे अञ्‍ञो कोचि भिक्खु केनचिदेव करणीयेन तं ठानं आगच्छति, सचे एस तं पस्सति, सद्दं वास्स सुणाति, आरोचेतब्बं। अनारोचेन्तस्स रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेदो च। अथ द्वादसहत्थं उपचारं ओक्‍कमित्वा अजानन्तस्सेव गच्छति, रत्तिच्छेदो होति एव, वत्तभेदो पन नत्थी’’ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ९७)। इति अयम्पि पाठो आरोचनक्खेत्तदीपको होति, न मञ्‍चपञ्‍ञापनादिदीपकोति दट्ठब्बं।

    Dutiyapāṭhassa pana ayamadhippāyo – bahi upacārasīmāya paṭicchannaṭṭhāne vattaṃ samādiyitvā nisinne bhikkhusmiṃ tassa nisinnaṭṭhānato dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā tassa ajānantasseva añño bhikkhu gacchati, tassa pārivāsikassa bhikkhuno ratticchedo hoti, vattabhedo pana natthi. Kasmā ratticchedo hoti? Upacāraṃ okkamitattā. Kasmā na vattabhedo? Ajānantattāti. Etena bahiupacārasīmāya upacāro dvādasahatthappamāṇo hoti ārocanakkhettabhūtoti dasseti. Tenāha ‘‘gumbena vā vatiyā vā paṭicchannaṭṭhāne nisīditabbaṃ, antoaruṇeyeva vuttanayena vattaṃ samādiyitvā ārocetabbaṃ. Sace añño koci bhikkhu kenacideva karaṇīyena taṃ ṭhānaṃ āgacchati, sace esa taṃ passati, saddaṃ vāssa suṇāti, ārocetabbaṃ. Anārocentassa ratticchedo ceva vattabhedo ca. Atha dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā ajānantasseva gacchati, ratticchedo hoti eva, vattabhedo pana natthī’’ti (cūḷava. aṭṭha. 97). Iti ayampi pāṭho ārocanakkhettadīpako hoti, na mañcapaññāpanādidīpakoti daṭṭhabbaṃ.

    ततियपाठस्स पन अयमधिप्पायो – किं बहिउपचारसीमाय वत्तसमादानट्ठानं आगतभिक्खूनं दिट्ठरूपानं सुतसद्दानंयेव आरोचेतब्बन्ति पुच्छाय सति अदिट्ठअस्सुतानम्पि अन्तोद्वादसहत्थगतानं आरोचेतब्बन्ति विस्सज्‍जेतब्बन्ति। एतेन अदिट्ठअस्सुतानं पन अन्तोद्वादसहत्थगतानंयेव आरोचेतब्बं, न बहिद्वादसहत्थगतानं, दिट्ठसुतानं पन अन्तोद्वादसहत्थगतानम्पि बहिद्वादसहत्थगतानम्पि आकासादिगतानम्पि आरोचेतब्बमेवाति दस्सेति। तेनाह ‘‘अयं पनेत्थ थेरस्स अधिप्पायो – वत्तं निक्खिपित्वा परिवसन्तस्स उपचारगतानं सब्बेसं आरोचनकिच्‍चं नत्थि, दिट्ठरूपानं सुतसद्दानं आरोचेतब्बं, अदिट्ठअस्सुतानम्पि अन्तोद्वादसहत्थगतानं आरोचेतब्बं। इदं वत्तं निक्खिपित्वा परिवसन्तस्स लक्खण’’न्ति (सारत्थ॰ टी॰ चूळवग्ग ३.९७)। इति अयम्पि पाठो आरोचेतब्बलक्खणदीपको होति, न मञ्‍चपञ्‍ञापनादिदीपकोति। चतुत्थपाठस्स अधिप्पायोपि ततियपाठस्स अधिप्पायसदिसोव।

    Tatiyapāṭhassa pana ayamadhippāyo – kiṃ bahiupacārasīmāya vattasamādānaṭṭhānaṃ āgatabhikkhūnaṃ diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃyeva ārocetabbanti pucchāya sati adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbanti vissajjetabbanti. Etena adiṭṭhaassutānaṃ pana antodvādasahatthagatānaṃyeva ārocetabbaṃ, na bahidvādasahatthagatānaṃ, diṭṭhasutānaṃ pana antodvādasahatthagatānampi bahidvādasahatthagatānampi ākāsādigatānampi ārocetabbamevāti dasseti. Tenāha ‘‘ayaṃ panettha therassa adhippāyo – vattaṃ nikkhipitvā parivasantassa upacāragatānaṃ sabbesaṃ ārocanakiccaṃ natthi, diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ ārocetabbaṃ, adiṭṭhaassutānampi antodvādasahatthagatānaṃ ārocetabbaṃ. Idaṃ vattaṃ nikkhipitvā parivasantassa lakkhaṇa’’nti (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.97). Iti ayampi pāṭho ārocetabbalakkhaṇadīpako hoti, na mañcapaññāpanādidīpakoti. Catutthapāṭhassa adhippāyopi tatiyapāṭhassa adhippāyasadisova.

    पञ्‍चमपाठस्स पन अयमधिप्पायो – अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वाति एत्थ एतस्मिं अट्ठकथावचने निक्खित्तवत्तानं भिक्खूनं अत्तनो निसिन्‍नट्ठानतो द्वादसहत्थे उपचारे अञ्‍ञेसं भिक्खूनं अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वा अनिक्खित्तवत्तानं उपचारसीमाय अञ्‍ञेसं भिक्खूनं आगतभावं सल्‍लक्खेत्वा सहवासादिकं वेदितब्बं। आदि-सद्देन विप्पवासअनारोचनऊनेगणेचरणानि सङ्गण्हाति। अयञ्‍च यस्मा गणस्स आरोचेत्वा भिक्खूनञ्‍च अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वा वसि , तस्मा निक्खित्तवत्तानं बहिउपचारसीमाय समादिन्‍नत्ता अत्तनो निसिन्‍नट्ठानतो द्वादसहत्थे उपचारे अञ्‍ञेसं भिक्खूनं अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वा अनिक्खित्तवत्तानं अन्तोविहारे समादिन्‍नत्ता उपचारसीमाय अञ्‍ञेसं भिक्खूनं आगतभावं सल्‍लक्खेत्वा सहवासविप्पवासअनारोचनऊनेगणेचरणसङ्खातानि वत्तच्छेदकारणानि वेदितब्बानीति। वुत्तञ्हि अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ ९७) ‘‘अयञ्‍च यस्मा गणस्स आरोचेत्वा भिक्खूनञ्‍च अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वाव वसि, तेनस्स ऊनेगणेचरणदोसो वा विप्पवासो वा न होती’’ति। इति अयञ्‍च पाठो पकतत्तभिक्खूसु गतेसुपि वत्तं आरोचेत्वा भिक्खूनं अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वा वसितत्ता दोसाभावमेव दीपेति, न मञ्‍चपञ्‍ञापनादीनि। इति इमेसं पाठानं अयोनिसो अधिप्पायं गहेत्वा ‘‘सब्बत्थ द्वादसहत्थमेव पमाण’’न्ति मञ्‍ञमाना विचारिंसु, तेसं दिट्ठानुगतिं आपज्‍जमाना सिस्सानुसिस्सादयोपि तथेव करोन्ति, तदेतं अप्पमाणं।

    Pañcamapāṭhassa pana ayamadhippāyo – atthibhāvaṃ sallakkhetvāti ettha etasmiṃ aṭṭhakathāvacane nikkhittavattānaṃ bhikkhūnaṃ attano nisinnaṭṭhānato dvādasahatthe upacāre aññesaṃ bhikkhūnaṃ atthibhāvaṃ sallakkhetvā anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya aññesaṃ bhikkhūnaṃ āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabbaṃ. Ādi-saddena vippavāsaanārocanaūnegaṇecaraṇāni saṅgaṇhāti. Ayañca yasmā gaṇassa ārocetvā bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvā vasi , tasmā nikkhittavattānaṃ bahiupacārasīmāya samādinnattā attano nisinnaṭṭhānato dvādasahatthe upacāre aññesaṃ bhikkhūnaṃ atthibhāvaṃ sallakkhetvā anikkhittavattānaṃ antovihāre samādinnattā upacārasīmāya aññesaṃ bhikkhūnaṃ āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsavippavāsaanārocanaūnegaṇecaraṇasaṅkhātāni vattacchedakāraṇāni veditabbānīti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 97) ‘‘ayañca yasmā gaṇassa ārocetvā bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvāva vasi, tenassa ūnegaṇecaraṇadoso vā vippavāso vā na hotī’’ti. Iti ayañca pāṭho pakatattabhikkhūsu gatesupi vattaṃ ārocetvā bhikkhūnaṃ atthibhāvaṃ sallakkhetvā vasitattā dosābhāvameva dīpeti, na mañcapaññāpanādīni. Iti imesaṃ pāṭhānaṃ ayoniso adhippāyaṃ gahetvā ‘‘sabbattha dvādasahatthameva pamāṇa’’nti maññamānā vicāriṃsu, tesaṃ diṭṭhānugatiṃ āpajjamānā sissānusissādayopi tatheva karonti, tadetaṃ appamāṇaṃ.

    कथं? यं तत्थ पकतत्तसालाय मज्झे थम्भं निमित्तं कत्वा द्वादसहत्थं मिनिंसु, तदप्पमाणं । न हि थम्भेन वा सालाय वा सहवासो वा विप्पवासो वा वुत्तो, अथ खो पकतत्तभिक्खुनाव। वुत्तञ्हि समन्तपासादिकायं (चूळव॰ अट्ठ॰ ८३) ‘‘तत्थ सहवासोति य्वायं पकतत्तेन भिक्खुना सद्धिं एकच्छन्‍नेतिआदिना नयेन वुत्तो एकतो वासो। विप्पवासोति एककस्सेव वासो’’ति। यञ्हि ततो द्वादसहत्थमत्तट्ठाने भिक्खुस्स गीवाट्ठपनं वा कटिट्ठपनं वा वदन्ति, तदपि अप्पमाणं। बहिउपचारसीमाय हि परिवसन्तस्स भिक्खुस्स सकलसरीरं पकतत्तभिक्खूनं अन्तोद्वादसहत्थे उपचारे ठपेतब्बं होति, न एकदेसमत्तं।

    Kathaṃ? Yaṃ tattha pakatattasālāya majjhe thambhaṃ nimittaṃ katvā dvādasahatthaṃ miniṃsu, tadappamāṇaṃ . Na hi thambhena vā sālāya vā sahavāso vā vippavāso vā vutto, atha kho pakatattabhikkhunāva. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 83) ‘‘tattha sahavāsoti yvāyaṃ pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchannetiādinā nayena vutto ekato vāso. Vippavāsoti ekakasseva vāso’’ti. Yañhi tato dvādasahatthamattaṭṭhāne bhikkhussa gīvāṭṭhapanaṃ vā kaṭiṭṭhapanaṃ vā vadanti, tadapi appamāṇaṃ. Bahiupacārasīmāya hi parivasantassa bhikkhussa sakalasarīraṃ pakatattabhikkhūnaṃ antodvādasahatthe upacāre ṭhapetabbaṃ hoti, na ekadesamattaṃ.

    तेसं पन अयमधिप्पायो सिया – द्वादसहत्थप्पदेसतो सकलसरीरस्स अन्तोकरणे सति सहवासो भवेय्य, बहिकरणे सति विप्पवासो, तेन उपड्ढं अन्तो उपड्ढं बहि होतूति, तं मिच्छाञाणवसेन होति। न हि सहवासदोसो द्वादसहत्थेन कथितो, अथ खो एकच्छन्‍ने सयनेन। वुत्तञ्हेतं भगवता पारिवासिकक्खन्धके (चूळव॰ ८१) ‘‘न, भिक्खवे, पारिवासिकेन भिक्खुना पकतत्तेन भिक्खुना सद्धिं एकच्छन्‍ने आवासे वत्थब्बं, न एकच्छन्‍ने अनावासे वत्थब्बं, न एकच्छन्‍ने आवासे वा अनावासे वा वत्थब्ब’’न्ति। अट्ठकथायम्पि (चूळव॰ अट्ठ॰ ८१) वुत्तं ‘‘एकच्छन्‍ने आवासे’’तिआदीसु आवासो नाम वसनत्थाय कतसेनासनं। अनावासो नाम चेतियघरं बोधिघरं सम्मुञ्‍जनिअट्टको दारुअट्टको पानीयमाळो वच्‍चकुटि द्वारकोट्ठकोति एवमादि। ततियपदेन तदुभयम्पि गहितं, ‘एतेसु यत्थ कत्थचि एकच्छन्‍ने छदनतो उदकपतनट्ठानपरिच्छिन्‍ने ओकासे उक्खित्तको वसितुं न लभति, पारिवासिको पन अन्तोआवासेयेव न लभती’ति महापच्‍चरियं वुत्तं। महाअट्ठकथायं पन ‘अविसेसेन उदकपातेन वारित’न्ति वुत्तं। कुरुन्दियं ‘एतेसु एत्तकेसु पञ्‍चवण्णछदनबद्धट्ठानेसु पारिवासिकस्स च उक्खित्तकस्स च पकतत्तेन सद्धिं उदकपातेन वारित’न्ति वुत्तं, तस्मा नानूपचारेपि एकच्छन्‍ने न वट्टति। सचे पनेत्थ तदहुपसम्पन्‍नेपि पकतत्ते पठमं पविसित्वा निपन्‍ने सट्ठिवस्सोपि पारिवासिको पच्छा पविसित्वा जानन्तो निपज्‍जति, रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेददुक्‍कटञ्‍च, अजानन्तस्स रत्तिच्छेदोव, न वत्तभेददुक्‍कटं। सचे पन तस्मिं पठमं निपन्‍ने पच्छा पकतत्तो पविसित्वा निपज्‍जति, पारिवासिको च जानाति, रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेददुक्‍कटञ्‍च। नो चे जानाति , रत्तिच्छेदोव, न वत्तभेददुक्‍कटन्ति, तस्मा सालायपि विहारेपि छदनतो उदकपतनट्ठानतो मुत्तमत्तेयेव सहवासदोसो न विज्‍जतीति दट्ठब्बं।

    Tesaṃ pana ayamadhippāyo siyā – dvādasahatthappadesato sakalasarīrassa antokaraṇe sati sahavāso bhaveyya, bahikaraṇe sati vippavāso, tena upaḍḍhaṃ anto upaḍḍhaṃ bahi hotūti, taṃ micchāñāṇavasena hoti. Na hi sahavāsadoso dvādasahatthena kathito, atha kho ekacchanne sayanena. Vuttañhetaṃ bhagavatā pārivāsikakkhandhake (cūḷava. 81) ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pakatattena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne anāvāse vatthabbaṃ, na ekacchanne āvāse vā anāvāse vā vatthabba’’nti. Aṭṭhakathāyampi (cūḷava. aṭṭha. 81) vuttaṃ ‘‘ekacchanne āvāse’’tiādīsu āvāso nāma vasanatthāya katasenāsanaṃ. Anāvāso nāma cetiyagharaṃ bodhigharaṃ sammuñjaniaṭṭako dāruaṭṭako pānīyamāḷo vaccakuṭi dvārakoṭṭhakoti evamādi. Tatiyapadena tadubhayampi gahitaṃ, ‘etesu yattha katthaci ekacchanne chadanato udakapatanaṭṭhānaparicchinne okāse ukkhittako vasituṃ na labhati, pārivāsiko pana antoāvāseyeva na labhatī’ti mahāpaccariyaṃ vuttaṃ. Mahāaṭṭhakathāyaṃ pana ‘avisesena udakapātena vārita’nti vuttaṃ. Kurundiyaṃ ‘etesu ettakesu pañcavaṇṇachadanabaddhaṭṭhānesu pārivāsikassa ca ukkhittakassa ca pakatattena saddhiṃ udakapātena vārita’nti vuttaṃ, tasmā nānūpacārepi ekacchanne na vaṭṭati. Sace panettha tadahupasampannepi pakatatte paṭhamaṃ pavisitvā nipanne saṭṭhivassopi pārivāsiko pacchā pavisitvā jānanto nipajjati, ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca, ajānantassa ratticchedova, na vattabhedadukkaṭaṃ. Sace pana tasmiṃ paṭhamaṃ nipanne pacchā pakatatto pavisitvā nipajjati, pārivāsiko ca jānāti, ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca. No ce jānāti , ratticchedova, na vattabhedadukkaṭanti, tasmā sālāyapi vihārepi chadanato udakapatanaṭṭhānato muttamatteyeva sahavāsadoso na vijjatīti daṭṭhabbaṃ.

    एकच्‍चे पन मज्झिमत्थम्भतो द्वादसहत्थायामेन दण्डकेन चक्‍कं भमित्वा समन्ततो बाहिरे लेखं करोन्ति, एवं कते सा बाहिरलेखा आवट्टतो द्वासत्ततिहत्थमत्ता होति, ततो तं पदेसं द्वादसहत्थेन दण्डकेन मिनित्वा भाजियमानं छभागमेव होति, ततो तेसं छभागानं सीमाय एकेकस्मिं मञ्‍चे पञ्‍ञपियमाने छळेव मञ्‍चट्ठानानि होन्ति, तस्मा एकस्मिं वट्टमण्डले छ भिक्खूयेव अपुब्बं अचरिमं वसितुं लभन्ति, न ततो उद्धन्ति वदन्ति। कस्मा पन एवं करोन्तीति? पुब्बे वुत्तनयेन ‘‘सब्बत्थ द्वादसहत्थमत्तमेव पमाण’’न्ति गहितत्ता। एवं किर नेसमधिप्पायो – पारिवासिको पकतत्तस्स भिक्खुनो द्वादसहत्थब्भन्तरे सयमानो सहवासो सिया, बाहिरे सयमानो विप्पवासो, तथा अञ्‍ञमञ्‍ञस्सपीति। एवं करोन्तानं पन नेसं सकअधिप्पायोपि न सिज्झति, कुतो भगवतो अधिप्पायो।

    Ekacce pana majjhimatthambhato dvādasahatthāyāmena daṇḍakena cakkaṃ bhamitvā samantato bāhire lekhaṃ karonti, evaṃ kate sā bāhiralekhā āvaṭṭato dvāsattatihatthamattā hoti, tato taṃ padesaṃ dvādasahatthena daṇḍakena minitvā bhājiyamānaṃ chabhāgameva hoti, tato tesaṃ chabhāgānaṃ sīmāya ekekasmiṃ mañce paññapiyamāne chaḷeva mañcaṭṭhānāni honti, tasmā ekasmiṃ vaṭṭamaṇḍale cha bhikkhūyeva apubbaṃ acarimaṃ vasituṃ labhanti, na tato uddhanti vadanti. Kasmā pana evaṃ karontīti? Pubbe vuttanayena ‘‘sabbattha dvādasahatthamattameva pamāṇa’’nti gahitattā. Evaṃ kira nesamadhippāyo – pārivāsiko pakatattassa bhikkhuno dvādasahatthabbhantare sayamāno sahavāso siyā, bāhire sayamāno vippavāso, tathā aññamaññassapīti. Evaṃ karontānaṃ pana nesaṃ sakaadhippāyopi na sijjhati, kuto bhagavato adhippāyo.

    कथं? पारिवासिको भिक्खु पकतत्तभिक्खूनञ्‍च अञ्‍ञमञ्‍ञस्स च द्वादसहत्थमत्ते पदेसे होतूति नेसमधिप्पायो। अथ पन मज्झिमत्थम्भं निमित्तं कत्वा मिनियमाना समन्ततो बाहिरलेखा थम्भतोयेव द्वादसहत्थमत्ता होति, न पकतत्तभिक्खूहि। ते हि थम्भतो बहि एकरतनद्वितिरतनादिट्ठाने ठिता, बाहिरतोपि लेखायेव थम्भतो द्वादसहत्थमत्ता होति, न तस्सूपरि निपन्‍नभिक्खु। सो हि द्विरतनमत्तेनपि तिरतनमत्तेनपि लेखाय अन्तोपि होति बहिपि। अञ्‍ञमञ्‍ञस्सपि छभागसीमायेव अञ्‍ञमञ्‍ञस्स द्वादसहत्थमत्ता होति , न तस्सूपरि पञ्‍ञत्तमञ्‍चो वा तत्थ निपन्‍नभिक्खु वा। मञ्‍चो हि एकरतनमत्तेन वा द्विरतनमत्तेन वा सीमं अतिक्‍कमित्वा ठितो, भिक्खूपि सयमाना न सीमाय उपरियेव सयन्ति, विदत्थिमत्तेन वा रतनमत्तेन वा सीमं अतिक्‍कमित्वा वा अप्पत्वा वा सयन्ति, तस्मा ते पारिवासिका भिक्खू पकतत्तभिक्खूनम्पि अञ्‍ञमञ्‍ञस्सपि द्वादसहत्थमत्तट्ठायिनो न होन्ति, ततो ऊनाव होन्ति, तस्मा सकअधिप्पायोपि न सिज्झति।

    Kathaṃ? Pārivāsiko bhikkhu pakatattabhikkhūnañca aññamaññassa ca dvādasahatthamatte padese hotūti nesamadhippāyo. Atha pana majjhimatthambhaṃ nimittaṃ katvā miniyamānā samantato bāhiralekhā thambhatoyeva dvādasahatthamattā hoti, na pakatattabhikkhūhi. Te hi thambhato bahi ekaratanadvitiratanādiṭṭhāne ṭhitā, bāhiratopi lekhāyeva thambhato dvādasahatthamattā hoti, na tassūpari nipannabhikkhu. So hi dviratanamattenapi tiratanamattenapi lekhāya antopi hoti bahipi. Aññamaññassapi chabhāgasīmāyeva aññamaññassa dvādasahatthamattā hoti , na tassūpari paññattamañco vā tattha nipannabhikkhu vā. Mañco hi ekaratanamattena vā dviratanamattena vā sīmaṃ atikkamitvā ṭhito, bhikkhūpi sayamānā na sīmāya upariyeva sayanti, vidatthimattena vā ratanamattena vā sīmaṃ atikkamitvā vā appatvā vā sayanti, tasmā te pārivāsikā bhikkhū pakatattabhikkhūnampi aññamaññassapi dvādasahatthamattaṭṭhāyino na honti, tato ūnāva honti, tasmā sakaadhippāyopi na sijjhati.

    भगवतो पन अधिप्पायो – यदि अप्पभिक्खुकादिअङ्गसम्पन्‍नत्ता विहारस्स वत्तं अनिक्खिपित्वा अन्तोविहारेयेव परिवसति, एवं सति पकतत्तेन भिक्खुना न एकच्छन्‍ने आवासे वसितब्बं। यदि तादिसआवासे वा अनावासे वा छदनतो उदकपतनट्ठानस्स अन्तो सयेय्य, सहवासो नाम, रत्तिच्छेदो होतीति अयमत्थो यथावुत्त-पाळिया च अट्ठकथाय च पकासेतब्बो। न एकच्छन्‍ने आवासे द्वीहि वत्थब्बं। यदि वसेय्य, वुड्ढस्स रत्तिच्छेदोयेव, नवकस्स रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेददुक्‍कटञ्‍च होति। समवस्सा चे, अजानन्तस्स रत्तिच्छेदोयेव , जानन्तस्स उभयम्पीति अयमत्थो ‘‘तयो खो, उपालि, पारिवासिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा सहवासो विप्पवासो अनारोचना’’ति च ‘‘न, भिक्खवे, पारिवासिकेन भिक्खुना पारिवासिकेन वुड्ढतरेन सद्धिं न एकच्छन्‍ने आवासे वत्थब्ब’’न्ति (चूळव॰ ८२) च ‘‘वुड्ढतरेनाति एत्थ…पे॰… सचे हि द्वे पारिवासिका एकतो वसेय्युं, ते अञ्‍ञमञ्‍ञस्स अज्झाचारं ञत्वा अगारवा वा विप्पटिसारिनो वा हुत्वा पापिट्ठतरं वा आपत्तिं आपज्‍जेय्युं विब्भमेय्युं वा, तस्मा नेसं सहसेय्या सब्बप्पकारेन पटिक्खित्ता’’ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ८१) च इमेहि पाळिअट्ठकथापाठेहि पकासेतब्बो। विप्पवासेपि पारिवासिकेन अभिक्खुके आवासे न वत्थब्बं, पकतत्तेन विना अभिक्खुको आवासो न गन्तब्बो, बहिसीमायं भिक्खूनं वसनट्ठानतो द्वादसहत्थप्पमाणस्स उपचारस्स अन्तो निसीदितब्बन्ति भगवतो अधिप्पायो।

    Bhagavato pana adhippāyo – yadi appabhikkhukādiaṅgasampannattā vihārassa vattaṃ anikkhipitvā antovihāreyeva parivasati, evaṃ sati pakatattena bhikkhunā na ekacchanne āvāse vasitabbaṃ. Yadi tādisaāvāse vā anāvāse vā chadanato udakapatanaṭṭhānassa anto sayeyya, sahavāso nāma, ratticchedo hotīti ayamattho yathāvutta-pāḷiyā ca aṭṭhakathāya ca pakāsetabbo. Na ekacchanne āvāse dvīhi vatthabbaṃ. Yadi vaseyya, vuḍḍhassa ratticchedoyeva, navakassa ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca hoti. Samavassā ce, ajānantassa ratticchedoyeva , jānantassa ubhayampīti ayamattho ‘‘tayo kho, upāli, pārivāsikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso vippavāso anārocanā’’ti ca ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikena vuḍḍhatarena saddhiṃ na ekacchanne āvāse vatthabba’’nti (cūḷava. 82) ca ‘‘vuḍḍhatarenāti ettha…pe… sace hi dve pārivāsikā ekato vaseyyuṃ, te aññamaññassa ajjhācāraṃ ñatvā agāravā vā vippaṭisārino vā hutvā pāpiṭṭhataraṃ vā āpattiṃ āpajjeyyuṃ vibbhameyyuṃ vā, tasmā nesaṃ sahaseyyā sabbappakārena paṭikkhittā’’ti (cūḷava. aṭṭha. 81) ca imehi pāḷiaṭṭhakathāpāṭhehi pakāsetabbo. Vippavāsepi pārivāsikena abhikkhuke āvāse na vatthabbaṃ, pakatattena vinā abhikkhuko āvāso na gantabbo, bahisīmāyaṃ bhikkhūnaṃ vasanaṭṭhānato dvādasahatthappamāṇassa upacārassa anto nisīditabbanti bhagavato adhippāyo.

    अयमत्थो ‘‘न, भिक्खवे, पारिवासिकेन भिक्खुना सभिक्खुका आवासा अभिक्खुको आवासो गन्तब्बो अञ्‍ञत्र पकतत्तेन अञ्‍ञत्र अन्तराया’’तिआदि (चूळव॰ ७६) च ‘‘तयो खो, उपालि…पे॰… अनारोचना’’ति च ‘‘चत्तारो खो, उपालि, मानत्तचारिकस्स भिक्खुनो रत्तिच्छेदा सहवासो, विप्पवासो, अनारोचना, ऊनेगणेचरण’’न्ति (चूळव॰ ९२) च ‘‘विप्पवासोति एककस्सेव वासो’’ति च ‘‘अयञ्‍च यस्मा गणस्स आरोचेत्वा भिक्खूनञ्‍च अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वाव वसि, तेनस्स ऊनेगणेचरणदोसो वा विप्पवासो वा न होती’’ति च ‘‘अत्थिभावं सल्‍लक्खेत्वाति द्वादसहत्थे उपचारे सल्‍लक्खेत्वा, अनिक्खित्तवत्तानं उपचारसीमाय आगतभावं सल्‍लक्खेत्वा सहवासादिकं वेदितब्ब’’न्ति च आगतेहि पाळियट्ठकथा-वजिरबुद्धिटीकापाठेहि पकासेतब्बो, तस्मा विहारे परिवसन्तस्स उपचारसीमाय अब्भन्तरे यत्थ कत्थचि वसन्तस्स नत्थि विप्पवासो, बहिउपचारसीमायं परिवसन्तस्स भिक्खूनं निसिन्‍नपरियन्ततो द्वादसहत्थब्भन्तरे वसन्तस्स च नत्थि विप्पवासोति, तञ्‍च परिवासकाले ‘‘एकेन भिक्खुना सद्धि’’न्ति वचनतो एकस्सपि भिक्खुनो, मानत्तचरणकाले ‘‘चतूहि पञ्‍चहि वा भिक्खूहि सद्धि’’न्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) वचनतो च चतुन्‍नं पञ्‍चन्‍नम्पि भिक्खूनं हत्थपासभूते द्वादसहत्थब्भन्तरेपि वसितुं लभति, नत्थि विप्पवासोति दट्ठब्बं।

    Ayamattho ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā sabhikkhukā āvāsā abhikkhuko āvāso gantabbo aññatra pakatattena aññatra antarāyā’’tiādi (cūḷava. 76) ca ‘‘tayo kho, upāli…pe… anārocanā’’ti ca ‘‘cattāro kho, upāli, mānattacārikassa bhikkhuno ratticchedā sahavāso, vippavāso, anārocanā, ūnegaṇecaraṇa’’nti (cūḷava. 92) ca ‘‘vippavāsoti ekakasseva vāso’’ti ca ‘‘ayañca yasmā gaṇassa ārocetvā bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvāva vasi, tenassa ūnegaṇecaraṇadoso vā vippavāso vā na hotī’’ti ca ‘‘atthibhāvaṃ sallakkhetvāti dvādasahatthe upacāre sallakkhetvā, anikkhittavattānaṃ upacārasīmāya āgatabhāvaṃ sallakkhetvā sahavāsādikaṃ veditabba’’nti ca āgatehi pāḷiyaṭṭhakathā-vajirabuddhiṭīkāpāṭhehi pakāsetabbo, tasmā vihāre parivasantassa upacārasīmāya abbhantare yattha katthaci vasantassa natthi vippavāso, bahiupacārasīmāyaṃ parivasantassa bhikkhūnaṃ nisinnapariyantato dvādasahatthabbhantare vasantassa ca natthi vippavāsoti, tañca parivāsakāle ‘‘ekena bhikkhunā saddhi’’nti vacanato ekassapi bhikkhuno, mānattacaraṇakāle ‘‘catūhi pañcahi vā bhikkhūhi saddhi’’nti (cūḷava. aṭṭha. 102) vacanato ca catunnaṃ pañcannampi bhikkhūnaṃ hatthapāsabhūte dvādasahatthabbhantarepi vasituṃ labhati, natthi vippavāsoti daṭṭhabbaṃ.

    वत्तं समादियित्वा तेसं भिक्खूनं आरोचितकालतो पन पट्ठाय केनचि करणीयेन तेसु भिक्खूसु गतेसुपि यथावुत्तअट्ठकथापाठनयेन विप्पवासो न होति। तथा हि वुत्तं विमतिविनोदनियं (वि॰ वि॰ टी॰ चूळवग्ग २.९७) ‘‘सोपि केनचि कम्मेन पुरेअरुणे एव गच्छतीति इमिना आरोचनाय कताय सब्बेसुपि भिक्खूसु बहिविहारं गतेसु ऊनेगणेचरणदोसो वा विप्पवासदोसो वा न होति आरोचितत्ता सहवासस्साति दस्सेति। तेनाह ‘अयञ्‍चा’तिआदी’’ति। अपरे पन आचरिया ‘‘बहिसीमाय वत्तसमादानट्ठाने वतिपरिक्खेपोपि पकतत्तभिक्खूहेव कातब्बो, न कम्मारहभिक्खूहि। यथा लोके बन्धनागारादि दण्डकारकेहि एव कत्तब्बं, न दण्डारहेहि, एवमिधापी’’ति वदन्ति, तम्पि अट्ठकथादीसु न दिस्सति। न हि वतिपरिक्खेपो दण्डकम्मत्थाय कारितो, अथ खो दस्सनूपचारविजहनत्थमेव। तथा हि वुत्तं सारत्थदीपनियं (सारत्थ॰ टी॰ चूळवग्ग ३.९७) ‘‘गुम्बेन वा वतिया वा पटिच्छन्‍नट्ठानेति दस्सनूपचारविजहनत्थ’’न्ति। तथा विमतिविनोदनियम्पि (वि॰ वि॰ टी॰ चूळवग्ग २.९७) ‘‘गुम्बेन वातिआदि दस्सनूपचारविजहनत्थ’’न्ति। इतो परं अट्ठकथायं वुत्तनयेनेव परिवासदानञ्‍च मानत्तदानञ्‍च वेदितब्बं। यत्थ पन संसयितब्बं अत्थि, तत्थ संसयविनोदनत्थाय कथेतब्बं कथयाम।

    Vattaṃ samādiyitvā tesaṃ bhikkhūnaṃ ārocitakālato pana paṭṭhāya kenaci karaṇīyena tesu bhikkhūsu gatesupi yathāvuttaaṭṭhakathāpāṭhanayena vippavāso na hoti. Tathā hi vuttaṃ vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.97) ‘‘sopi kenaci kammena purearuṇe eva gacchatīti iminā ārocanāya katāya sabbesupi bhikkhūsu bahivihāraṃ gatesu ūnegaṇecaraṇadoso vā vippavāsadoso vā na hoti ārocitattā sahavāsassāti dasseti. Tenāha ‘ayañcā’tiādī’’ti. Apare pana ācariyā ‘‘bahisīmāya vattasamādānaṭṭhāne vatiparikkhepopi pakatattabhikkhūheva kātabbo, na kammārahabhikkhūhi. Yathā loke bandhanāgārādi daṇḍakārakehi eva kattabbaṃ, na daṇḍārahehi, evamidhāpī’’ti vadanti, tampi aṭṭhakathādīsu na dissati. Na hi vatiparikkhepo daṇḍakammatthāya kārito, atha kho dassanūpacāravijahanatthameva. Tathā hi vuttaṃ sāratthadīpaniyaṃ (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.97) ‘‘gumbena vā vatiyā vā paṭicchannaṭṭhāneti dassanūpacāravijahanattha’’nti. Tathā vimativinodaniyampi (vi. vi. ṭī. cūḷavagga 2.97) ‘‘gumbena vātiādi dassanūpacāravijahanattha’’nti. Ito paraṃ aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva parivāsadānañca mānattadānañca veditabbaṃ. Yattha pana saṃsayitabbaṃ atthi, tattha saṃsayavinodanatthāya kathetabbaṃ kathayāma.

    एकच्‍चे भिक्खू एवं वदन्ति – पारिवासिको भिक्खु वुड्ढतरोपि समानो वत्ते समादिन्‍ने नवकट्ठाने ठितो। तथा हि वुत्तं ‘‘यत्थ पन निसीदापेत्वा परिविसन्ति, तत्थ सामणेरानं जेट्ठकेन, भिक्खूनं सङ्घनवकेन हुत्वा निसीदितब्ब’’न्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ७५) तस्मा आरोचितकालादीसु ‘‘अहं भन्ते’’इच्‍चेव वत्तब्बं, न ‘‘अहं आवुसो’’ति। तत्रेवं विचारणा कातब्बा – पारिवासिकादयो भिक्खू सेय्यापरियन्तआसनपरियन्तभागिताय नवकट्ठाने ठिता, न एकन्तेन नवकभूतत्ता। तथा हि वुत्तं भगवता ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, पारिवासिकानं भिक्खूनं पञ्‍च यथावुड्ढं उपोसथं पवारणं वस्सिकसाटिकं ओणोजनं भत्त’’न्ति (चूळव॰ ७५)। अट्ठकथायञ्‍च (चूळव॰ अट्ठ॰ ८१) ‘‘पकतत्तं भिक्खुं दिस्वा आसना वुट्ठातब्बं, पकतत्तो भिक्खु आसनेन निमन्तेतब्बो’’ति एतिस्सा पाळिया संवण्णनाय ‘‘वुट्ठातब्बं, निमन्तेतब्बोति तदहुपसम्पन्‍नम्पि दिस्वा वुट्ठातब्बमेव, वुट्ठाय च ‘अहं इमिना सुखनिसिन्‍नो वुट्ठापितो’ति परम्मुखेन न गन्तब्बं, ‘इदं आचरिय आसनं, एत्थ निसीदथा’ति एवं निमन्तेतब्बोयेवा’’ति एत्थेव ‘‘आचरिया’’ति आलपनविसेसो वुत्तो, न अञ्‍ञत्थ। यदि वुड्ढतरेनपि ‘‘भन्ते’’इच्‍चेव वत्तब्बो सिया, इधापि ‘‘इदं, भन्ते, आसन’’न्ति वत्तब्बं भवेय्य, न पन वुत्तं, तस्मा न तेसं तं वचनं सारतो पच्‍चेतब्बं। इमस्मिं पन विनयसङ्गहप्पकरणे (वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ २३७) ‘‘आरोचेन्तेन सचे नवकतरो होति, ‘आवुसो’ति वत्तब्बं। सचे वुड्ढतरो, ‘भन्ते’ति वत्तब्ब’’न्ति वुत्तं, इदञ्‍च ‘‘एकेन भिक्खुना सद्धि’’न्ति हेट्ठा वुत्तत्ता तं पटिग्गाहकभूतं पकतत्तं भिक्खुं सन्धाय वुत्तन्ति दट्ठब्बं।

    Ekacce bhikkhū evaṃ vadanti – pārivāsiko bhikkhu vuḍḍhataropi samāno vatte samādinne navakaṭṭhāne ṭhito. Tathā hi vuttaṃ ‘‘yattha pana nisīdāpetvā parivisanti, tattha sāmaṇerānaṃ jeṭṭhakena, bhikkhūnaṃ saṅghanavakena hutvā nisīditabba’’nti (cūḷava. aṭṭha. 75) tasmā ārocitakālādīsu ‘‘ahaṃ bhante’’icceva vattabbaṃ, na ‘‘ahaṃ āvuso’’ti. Tatrevaṃ vicāraṇā kātabbā – pārivāsikādayo bhikkhū seyyāpariyantaāsanapariyantabhāgitāya navakaṭṭhāne ṭhitā, na ekantena navakabhūtattā. Tathā hi vuttaṃ bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ pañca yathāvuḍḍhaṃ uposathaṃ pavāraṇaṃ vassikasāṭikaṃ oṇojanaṃ bhatta’’nti (cūḷava. 75). Aṭṭhakathāyañca (cūḷava. aṭṭha. 81) ‘‘pakatattaṃ bhikkhuṃ disvā āsanā vuṭṭhātabbaṃ, pakatatto bhikkhu āsanena nimantetabbo’’ti etissā pāḷiyā saṃvaṇṇanāya ‘‘vuṭṭhātabbaṃ, nimantetabboti tadahupasampannampi disvā vuṭṭhātabbameva, vuṭṭhāya ca ‘ahaṃ iminā sukhanisinno vuṭṭhāpito’ti parammukhena na gantabbaṃ, ‘idaṃ ācariya āsanaṃ, ettha nisīdathā’ti evaṃ nimantetabboyevā’’ti ettheva ‘‘ācariyā’’ti ālapanaviseso vutto, na aññattha. Yadi vuḍḍhatarenapi ‘‘bhante’’icceva vattabbo siyā, idhāpi ‘‘idaṃ, bhante, āsana’’nti vattabbaṃ bhaveyya, na pana vuttaṃ, tasmā na tesaṃ taṃ vacanaṃ sārato paccetabbaṃ. Imasmiṃ pana vinayasaṅgahappakaraṇe (vi. saṅga. aṭṭha. 237) ‘‘ārocentena sace navakataro hoti, ‘āvuso’ti vattabbaṃ. Sace vuḍḍhataro, ‘bhante’ti vattabba’’nti vuttaṃ, idañca ‘‘ekena bhikkhunā saddhi’’nti heṭṭhā vuttattā taṃ paṭiggāhakabhūtaṃ pakatattaṃ bhikkhuṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    बहवो पन भिक्खू पारिवासिकं भिक्खुं सङ्घमज्झे निसीदापेत्वा वत्तं याचापेत्वा कम्मवाचापरियोसाने समादापेत्वा आरोचनमकारेत्वा सङ्घमज्झतो निक्खमापेत्वा परिसपरियन्ते निसीदापेत्वा तत्थ निसिन्‍नेन आरोचापेत्वा वत्तं निक्खिपापेन्ति, एवं करोन्तानञ्‍च नेसं अयमधिप्पायो – अयं भिक्खु वत्ते असमादिन्‍ने वुड्ढट्ठानियोपि होति, तस्मा याचनकाले च कम्मवाचासवनकाले च वत्तसमादानकाले च सङ्घमज्झे निसीदनारहो होति, वत्ते पन समादिन्‍ने नवकट्ठानियो, तस्मा न सङ्घमज्झे निसीदनारहो, आसनपरियन्तभागिताय परिसपरियन्तेयेव निसीदनारहोति, तदेतं एवं विचारेतब्बं – अयं भिक्खु सङ्घमज्झे निसीदमानो आसनं गहेत्वा यथावुड्ढं निसिन्‍नो न होति, अथ खो कम्मारहभावेन आसनं अग्गहेत्वा अञ्‍जलिं पग्गहेत्वा उक्‍कुटिकमेव निसिन्‍नो होति, कम्मारहो च नाम सङ्घमज्झेयेव ठपेतब्बो होति, नो बहि, तस्मा ‘‘सङ्घमज्झे निसीदनारहो न होती’’ति न सक्‍का वत्तुं तस्मिं काले, निक्खमापिते च वत्तारोचनवत्तनिक्खिपनानं अनिट्ठितत्ता अञ्‍ञमञ्‍ञं आहच्‍च सुट्ठु निसिन्‍नं भिक्खुसङ्घं परिहरितुमसक्‍कुणेय्यत्ता, चीवरकण्णपादपिट्ठिआदीहि बाधितत्ता अगारवकिरिया विय दिस्सति, आरोचनकिरियञ्‍च वत्तनिक्खिपनञ्‍च सङ्घमज्झेयेव कत्तब्बं परियन्ते निसीदित्वा करोन्तो अट्ठकथाविरोधो होति। वुत्तञ्हि अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ ९७) ‘‘वत्तं समादियित्वा तत्थेव सङ्घस्स आरोचेतब्बं…पे॰… आरोचेत्वा सचे निक्खिपितुकामो, वुत्तनयेनेव सङ्घमज्झे निक्खिपितब्ब’’न्ति। कस्मा? समादानट्ठानेयेव आरोचापेत्वा तत्थेव निक्खिपापेत्वा निट्ठितसब्बकिच्‍चमेव निक्खमापेत्वा अत्तनो आसने निसीदापेन्तो ञायागतोति अम्हाकं खन्ति।

    Bahavo pana bhikkhū pārivāsikaṃ bhikkhuṃ saṅghamajjhe nisīdāpetvā vattaṃ yācāpetvā kammavācāpariyosāne samādāpetvā ārocanamakāretvā saṅghamajjhato nikkhamāpetvā parisapariyante nisīdāpetvā tattha nisinnena ārocāpetvā vattaṃ nikkhipāpenti, evaṃ karontānañca nesaṃ ayamadhippāyo – ayaṃ bhikkhu vatte asamādinne vuḍḍhaṭṭhāniyopi hoti, tasmā yācanakāle ca kammavācāsavanakāle ca vattasamādānakāle ca saṅghamajjhe nisīdanāraho hoti, vatte pana samādinne navakaṭṭhāniyo, tasmā na saṅghamajjhe nisīdanāraho, āsanapariyantabhāgitāya parisapariyanteyeva nisīdanārahoti, tadetaṃ evaṃ vicāretabbaṃ – ayaṃ bhikkhu saṅghamajjhe nisīdamāno āsanaṃ gahetvā yathāvuḍḍhaṃ nisinno na hoti, atha kho kammārahabhāvena āsanaṃ aggahetvā añjaliṃ paggahetvā ukkuṭikameva nisinno hoti, kammāraho ca nāma saṅghamajjheyeva ṭhapetabbo hoti, no bahi, tasmā ‘‘saṅghamajjhe nisīdanāraho na hotī’’ti na sakkā vattuṃ tasmiṃ kāle, nikkhamāpite ca vattārocanavattanikkhipanānaṃ aniṭṭhitattā aññamaññaṃ āhacca suṭṭhu nisinnaṃ bhikkhusaṅghaṃ pariharitumasakkuṇeyyattā, cīvarakaṇṇapādapiṭṭhiādīhi bādhitattā agāravakiriyā viya dissati, ārocanakiriyañca vattanikkhipanañca saṅghamajjheyeva kattabbaṃ pariyante nisīditvā karonto aṭṭhakathāvirodho hoti. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 97) ‘‘vattaṃ samādiyitvā tattheva saṅghassa ārocetabbaṃ…pe… ārocetvā sace nikkhipitukāmo, vuttanayeneva saṅghamajjhe nikkhipitabba’’nti. Kasmā? Samādānaṭṭhāneyeva ārocāpetvā tattheva nikkhipāpetvā niṭṭhitasabbakiccameva nikkhamāpetvā attano āsane nisīdāpento ñāyāgatoti amhākaṃ khanti.

    तथा सायं वत्तारोचनकाले बहूसु पारिवासिकेसु वुड्ढतरं पठमं समादापेत्वा आरोचापेत्वा अनुक्‍कमेन सब्बपच्छा नवकतरं समादापेन्ति आरोचापेन्ति, पातो निक्खिपनकाले पन नवकतरं पठमं आरोचापेत्वा निक्खिपापेन्ति, ततो अनुक्‍कमेन वुड्ढतरं सब्बपच्छा आरोचापेत्वा निक्खिपापेन्ति। तेसं अयमधिप्पायो सिया – यदा दस भिक्खू पकतत्ता दस भिक्खू पारिवासिका होन्ति, तदा वुड्ढतरेन पठमं समादियित्वा आरोचिते तस्स आरोचनं अवसेसा एकूनवीसति भिक्खू सुणन्ति, दुतियस्स अट्ठारस, ततियस्स सत्तरसाति अनुक्‍कमेन हायित्वा सब्बनवकस्स आरोचनं दस पकतत्ता सुणन्ति सेसानं अपकतत्तभावतो। ततो निक्खिपनकाले सब्बनवको पुब्बे अत्तना आरोचितानं दसन्‍नं भिक्खूनं आरोचेत्वा निक्खिपति, ततो पटिलोमेन दुतियो एकादसन्‍नं, ततियो द्वादसन्‍नन्ति अनुक्‍कमेन वड्ढित्वा सब्बजेट्ठको अत्तना पुब्बे आरोचितानं एकूनवीसतिभिक्खूनं आरोचेत्वा निक्खिपति, एवं यथानुक्‍कमेन निक्खिपनं होति। सब्बजेट्ठके पन पठमं निक्खित्ते सति पुब्बे अत्तना आरोचितानं नवन्‍नं भिक्खूनं तदा अपकतत्तभावतो आरोचितानं सन्तिके निक्खिपनं न होति, तथा सेसानं। तेसं पन एकच्‍चानं ऊनं होति, एकच्‍चानं अधिकं, तस्मा यथावुत्तनयेन सब्बनवकतो पट्ठाय अनुक्‍कमेन निक्खिपितब्बन्ति।

    Tathā sāyaṃ vattārocanakāle bahūsu pārivāsikesu vuḍḍhataraṃ paṭhamaṃ samādāpetvā ārocāpetvā anukkamena sabbapacchā navakataraṃ samādāpenti ārocāpenti, pāto nikkhipanakāle pana navakataraṃ paṭhamaṃ ārocāpetvā nikkhipāpenti, tato anukkamena vuḍḍhataraṃ sabbapacchā ārocāpetvā nikkhipāpenti. Tesaṃ ayamadhippāyo siyā – yadā dasa bhikkhū pakatattā dasa bhikkhū pārivāsikā honti, tadā vuḍḍhatarena paṭhamaṃ samādiyitvā ārocite tassa ārocanaṃ avasesā ekūnavīsati bhikkhū suṇanti, dutiyassa aṭṭhārasa, tatiyassa sattarasāti anukkamena hāyitvā sabbanavakassa ārocanaṃ dasa pakatattā suṇanti sesānaṃ apakatattabhāvato. Tato nikkhipanakāle sabbanavako pubbe attanā ārocitānaṃ dasannaṃ bhikkhūnaṃ ārocetvā nikkhipati, tato paṭilomena dutiyo ekādasannaṃ, tatiyo dvādasannanti anukkamena vaḍḍhitvā sabbajeṭṭhako attanā pubbe ārocitānaṃ ekūnavīsatibhikkhūnaṃ ārocetvā nikkhipati, evaṃ yathānukkamena nikkhipanaṃ hoti. Sabbajeṭṭhake pana paṭhamaṃ nikkhitte sati pubbe attanā ārocitānaṃ navannaṃ bhikkhūnaṃ tadā apakatattabhāvato ārocitānaṃ santike nikkhipanaṃ na hoti, tathā sesānaṃ. Tesaṃ pana ekaccānaṃ ūnaṃ hoti, ekaccānaṃ adhikaṃ, tasmā yathāvuttanayena sabbanavakato paṭṭhāya anukkamena nikkhipitabbanti.

    एवंवादीनं पन तेसमायस्मन्तानं वादे पकतत्तायेव भिक्खू आरोचेतब्बा होन्ति, नो अपकतत्ता। पुब्बे आरोचितानंयेव सन्तिके वत्तं निक्खिपितब्बं होति, नो अनारोचितानं। एवं पन पकतत्तायेव भिक्खू आरोचेतब्बा न होन्ति, अथ खो अपकतत्तापि ‘‘सचे द्वे पारिवासिका गतट्ठाने अञ्‍ञमञ्‍ञं पस्सन्ति, उभोहि अञ्‍ञमञ्‍ञस्स आरोचेतब्ब’’न्ति अट्ठकथायं वुत्तत्ता। पुब्बे आरोचितानम्पि अनारोचितानम्पि सन्तिके आरोचेत्वा निक्खिपितब्बमेव ‘‘सचे सो भिक्खु केनचिदेव करणीयेन पक्‍कन्तो होति, यं अञ्‍ञं सब्बपठमं पस्सति, तस्स आरोचेत्वा निक्खिपितब्ब’’न्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) वुत्तत्ता, तस्मा तथा अकरोन्तेपि सब्बेसं आरोचितत्ता नत्थि दोसो। अप्पेकच्‍चे भिक्खू ‘‘पकतत्तस्सेवायं आरोचना’’ति मञ्‍ञमाना सायं वुड्ढपटिपाटिया वत्तं समादियित्वा आरोचेत्वा अत्तनो सयनं पविसित्वा द्वारजग्गनसयनसोधनादीनि करोन्ता अञ्‍ञेसं आरोचितं न सुणन्ति। अप्पेकच्‍चे पातो सयं आरोचेत्वा निक्खिपित्वा अञ्‍ञेसं आरोचनं वा निक्खिपनं वा अनागमेत्वा भिक्खाचारादीनं अत्थाय गच्छन्ति, एवं करोन्तानं तेसं आरोचनं एकच्‍चानं असुतभावसम्भवतो सासङ्को होति पारिवासिकानं अञ्‍ञमञ्‍ञारोचनस्स पकरणेसु आगतत्ता। न केवलं सारत्थदीपनियंयेव, अथ खो वजिरबुद्धिटीकायम्पि (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग ७६) ‘‘सचे द्वे पारिवासिका गतट्ठाने अञ्‍ञमञ्‍ञं पस्सन्ति, उभोहिपि अञ्‍ञमञ्‍ञस्स आरोचेतब्बं अविसेसेन ‘आगन्तुकेन आरोचेतब्बं, आगन्तुकस्स आरोचेतब्ब’न्ति वुत्तत्ता’’ति वुत्तं।

    Evaṃvādīnaṃ pana tesamāyasmantānaṃ vāde pakatattāyeva bhikkhū ārocetabbā honti, no apakatattā. Pubbe ārocitānaṃyeva santike vattaṃ nikkhipitabbaṃ hoti, no anārocitānaṃ. Evaṃ pana pakatattāyeva bhikkhū ārocetabbā na honti, atha kho apakatattāpi ‘‘sace dve pārivāsikā gataṭṭhāne aññamaññaṃ passanti, ubhohi aññamaññassa ārocetabba’’nti aṭṭhakathāyaṃ vuttattā. Pubbe ārocitānampi anārocitānampi santike ārocetvā nikkhipitabbameva ‘‘sace so bhikkhu kenacideva karaṇīyena pakkanto hoti, yaṃ aññaṃ sabbapaṭhamaṃ passati, tassa ārocetvā nikkhipitabba’’nti (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttattā, tasmā tathā akarontepi sabbesaṃ ārocitattā natthi doso. Appekacce bhikkhū ‘‘pakatattassevāyaṃ ārocanā’’ti maññamānā sāyaṃ vuḍḍhapaṭipāṭiyā vattaṃ samādiyitvā ārocetvā attano sayanaṃ pavisitvā dvārajagganasayanasodhanādīni karontā aññesaṃ ārocitaṃ na suṇanti. Appekacce pāto sayaṃ ārocetvā nikkhipitvā aññesaṃ ārocanaṃ vā nikkhipanaṃ vā anāgametvā bhikkhācārādīnaṃ atthāya gacchanti, evaṃ karontānaṃ tesaṃ ārocanaṃ ekaccānaṃ asutabhāvasambhavato sāsaṅko hoti pārivāsikānaṃ aññamaññārocanassa pakaraṇesu āgatattā. Na kevalaṃ sāratthadīpaniyaṃyeva, atha kho vajirabuddhiṭīkāyampi (vajira. ṭī. cūḷavagga 76) ‘‘sace dve pārivāsikā gataṭṭhāne aññamaññaṃ passanti, ubhohipi aññamaññassa ārocetabbaṃ avisesena ‘āgantukena ārocetabbaṃ, āgantukassa ārocetabba’nti vuttattā’’ti vuttaṃ.

    तथा अप्पेकच्‍चे पकतत्ता भिक्खू पारिवासिकेसु भिक्खूसु सायं वत्तसमादानत्थं पकतत्तसालतो निक्खमित्वा अत्तनो अत्तनो सयनसमीपं गतेसु अत्तनो सयनपञ्‍ञापनपअक्खारठपनअञ्‍ञमञ्‍ञआलापसल्‍लापकरणादिवसेन आळोलेन्ता पारिवासिकानं वत्तारोचनं न सुणन्ति, न मनसि करोन्ति। अप्पेकच्‍चे पातो वत्तनिक्खिपनकाले पारिवासिकभिक्खूसु वत्तारोचनवत्तनिक्खिपनानि करोन्तेसुपि निद्दापसुता हुत्वा न सुणन्ति। एवं करोन्तानम्पि तेसं एकच्‍चानं अस्सुतसम्भवतो वत्तारोचनं सासङ्कं होतीति। होतु सासङ्कं, सुणन्तानं अस्सुतसम्भवेपि आरोचकानं सम्माआरोचनेन वत्तस्स परिपुण्णत्ता को दोसोति चे? आरोचकानं सम्मा आरोचितत्ता वत्ते परिपुण्णेपि वत्तभेददुक्‍कटतोव विमुत्तो सिया, न रत्तिच्छेदतो। वुत्तञ्हि समन्तपासादिकायं (चूळव॰ अट्ठ॰ ७६) ‘‘सचे वायमन्तोपि सम्पापुणितुं वा सावेतुं वा न सक्‍कोति, रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेददुक्‍कट’’न्ति।

    Tathā appekacce pakatattā bhikkhū pārivāsikesu bhikkhūsu sāyaṃ vattasamādānatthaṃ pakatattasālato nikkhamitvā attano attano sayanasamīpaṃ gatesu attano sayanapaññāpanapaakkhāraṭhapanaaññamaññaālāpasallāpakaraṇādivasena āḷolentā pārivāsikānaṃ vattārocanaṃ na suṇanti, na manasi karonti. Appekacce pāto vattanikkhipanakāle pārivāsikabhikkhūsu vattārocanavattanikkhipanāni karontesupi niddāpasutā hutvā na suṇanti. Evaṃ karontānampi tesaṃ ekaccānaṃ assutasambhavato vattārocanaṃ sāsaṅkaṃ hotīti. Hotu sāsaṅkaṃ, suṇantānaṃ assutasambhavepi ārocakānaṃ sammāārocanena vattassa paripuṇṇattā ko dosoti ce? Ārocakānaṃ sammā ārocitattā vatte paripuṇṇepi vattabhedadukkaṭatova vimutto siyā, na ratticchedato. Vuttañhi samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 76) ‘‘sace vāyamantopi sampāpuṇituṃ vā sāvetuṃ vā na sakkoti, ratticchedova hoti, na vattabhedadukkaṭa’’nti.

    अथञ्‍ञे भिक्खू वत्तं समादियित्वा रत्तिं निपन्‍ना निद्दाभावेन मनुस्ससद्दम्पि सुणन्ति, भेरिआदिसद्दम्पि सुणन्ति, सकटनावादियानसद्दम्पि सुणन्ति, ते तेन सद्देन आसङ्कन्ति ‘‘भिक्खूनं नु खो अय’’न्ति, ते तेन कारणेन रत्तिच्छेदं मञ्‍ञन्ति। कस्मा? ‘‘अयञ्‍च नेसं छत्तसद्दं वा उक्‍कासितसद्दं वा खिपितसद्दं वा सुत्वा आगन्तुकभावं जानाति, गन्त्वा आरोचेतब्बं। गतकाले जानन्तेनपि अनुबन्धित्वा आरोचेतब्बमेव। सम्पापुणितुं असक्‍कोन्तस्स रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेददुक्‍कट’’न्ति (चूळव॰ अट्ठ॰ ७६) वुत्तत्ताति। ते एवं सञ्‍ञापेतब्बा – मायस्मन्तो एवं मञ्‍ञित्थ, नायं पाठो बहिसीमट्ठवसेन वुत्तो, अथ खो उपचारसीमट्ठवसेन वुत्तो। वुत्तञ्हि तत्थेव ‘‘येपि अन्तोविहारं अप्पविसित्वा उपचारसीमं ओक्‍कमित्वा गच्छन्ती’’ति। तत्थपि आगन्तुकभावस्स जानितत्ता रत्तिच्छेदो होति, तस्मा दूरेसद्दसवनमत्तेन रत्तिच्छेदो नत्थि, ‘‘अयं भिक्खूनं सद्दो, अयं भिक्खूहि वादितभेरिघण्टादिसद्दो, अयं भिक्खूहि पाजितसकटनावादिसद्दो’’ति निसिन्‍नट्ठानतो जानन्तोयेव रत्तिच्छेदकरो होति। तेनाह ‘‘आयस्मा करवीकतिस्सत्थेरो ‘समणो अय’न्ति ववत्थानमेव पमाण’’न्ति।

    Athaññe bhikkhū vattaṃ samādiyitvā rattiṃ nipannā niddābhāvena manussasaddampi suṇanti, bheriādisaddampi suṇanti, sakaṭanāvādiyānasaddampi suṇanti, te tena saddena āsaṅkanti ‘‘bhikkhūnaṃ nu kho aya’’nti, te tena kāraṇena ratticchedaṃ maññanti. Kasmā? ‘‘Ayañca nesaṃ chattasaddaṃ vā ukkāsitasaddaṃ vā khipitasaddaṃ vā sutvā āgantukabhāvaṃ jānāti, gantvā ārocetabbaṃ. Gatakāle jānantenapi anubandhitvā ārocetabbameva. Sampāpuṇituṃ asakkontassa ratticchedova hoti, na vattabhedadukkaṭa’’nti (cūḷava. aṭṭha. 76) vuttattāti. Te evaṃ saññāpetabbā – māyasmanto evaṃ maññittha, nāyaṃ pāṭho bahisīmaṭṭhavasena vutto, atha kho upacārasīmaṭṭhavasena vutto. Vuttañhi tattheva ‘‘yepi antovihāraṃ appavisitvā upacārasīmaṃ okkamitvā gacchantī’’ti. Tatthapi āgantukabhāvassa jānitattā ratticchedo hoti, tasmā dūresaddasavanamattena ratticchedo natthi, ‘‘ayaṃ bhikkhūnaṃ saddo, ayaṃ bhikkhūhi vāditabherighaṇṭādisaddo, ayaṃ bhikkhūhi pājitasakaṭanāvādisaddo’’ti nisinnaṭṭhānato jānantoyeva ratticchedakaro hoti. Tenāha ‘‘āyasmā karavīkatissatthero ‘samaṇo aya’nti vavatthānameva pamāṇa’’nti.

    दिवा दूरे गच्छन्तं जनकायं दिस्वापि ‘‘इमे भिक्खू नु खो’’ति परिकप्पेन्ता रत्तिच्छेदं मञ्‍ञन्ति, तम्पि अकारणं। कस्मा? ‘‘भिक्खू’’ति ववत्थानस्स अभावा। वुत्तञ्हि अट्ठकथायं ‘‘नदीआदीसु नावाय गच्छन्तम्पि परतीरे ठितम्पि आकासे गच्छन्तम्पि पब्बतथलअरञ्‍ञादीसु दूरे ठितम्पि भिक्खुं दिस्वा सचे ‘भिक्खू’ति ववत्थानं अत्थि, नावादीहि वा गन्त्वा महासद्दं कत्वा वा वेगेन अनुबन्धित्वा वा आरोचेतब्ब’’न्ति। इति भिक्खुं दिस्वापि ‘‘भिक्खू’’ति ववत्थानमेव पमाणं। अभिक्खुं पन ‘‘भिक्खू’’ति ववत्थाने सन्तेपि वा असन्तेपि वा किं वत्तब्बं अत्थि, बहवो पन भिक्खू इदं रूपदस्सनं सद्दसवनञ्‍च आसङ्कन्ता ‘‘पभाते सति तं द्वयं भवेय्य, तस्मा मनुस्सानं गमनकालसद्दकरणकालतो पुब्बेयेव वत्तं निक्खिपितब्ब’’न्ति मञ्‍ञमाना अनुग्गतेयेव अरुणे वत्तं निक्खिपन्ति, तदयुत्तं रत्तिच्छेदत्ताति।

    Divā dūre gacchantaṃ janakāyaṃ disvāpi ‘‘ime bhikkhū nu kho’’ti parikappentā ratticchedaṃ maññanti, tampi akāraṇaṃ. Kasmā? ‘‘Bhikkhū’’ti vavatthānassa abhāvā. Vuttañhi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘nadīādīsu nāvāya gacchantampi paratīre ṭhitampi ākāse gacchantampi pabbatathalaaraññādīsu dūre ṭhitampi bhikkhuṃ disvā sace ‘bhikkhū’ti vavatthānaṃ atthi, nāvādīhi vā gantvā mahāsaddaṃ katvā vā vegena anubandhitvā vā ārocetabba’’nti. Iti bhikkhuṃ disvāpi ‘‘bhikkhū’’ti vavatthānameva pamāṇaṃ. Abhikkhuṃ pana ‘‘bhikkhū’’ti vavatthāne santepi vā asantepi vā kiṃ vattabbaṃ atthi, bahavo pana bhikkhū idaṃ rūpadassanaṃ saddasavanañca āsaṅkantā ‘‘pabhāte sati taṃ dvayaṃ bhaveyya, tasmā manussānaṃ gamanakālasaddakaraṇakālato pubbeyeva vattaṃ nikkhipitabba’’nti maññamānā anuggateyeva aruṇe vattaṃ nikkhipanti, tadayuttaṃ ratticchedattāti.

    अथ पन विनयधरेन ‘‘कित्तका ते आपत्तियो, छादेसि, कीवतीहं पटिच्छादेसी’’ति पुट्ठो समानो ‘‘अहं, भन्ते, आपत्तिपरियन्तं न जानामि, रत्तिपरियन्तं न जानामि, आपत्तिपरियन्तं नस्सरामि, रत्तिपरियन्तं नस्सरामि, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको’’ति वुत्ते ‘‘अयं भिक्खु सुद्धन्तपरिवासारहो’’ति ञत्वा तस्सपि दुविधत्ता चूळसुद्धन्तमहासुद्धन्तवसेन ‘‘तेसु अयं भिक्खु इमस्स अरहो’’ति ञापनत्थं उपसम्पदतो पट्ठाय अनुलोमक्‍कमेन वा आरोचितदिवसतो पट्ठाय पटिलोमक्‍कमेन वा ‘‘कित्तकं कालं त्वं आरोचनआविकरणादिवसेन सुद्धो’’ति पुच्छित्वा ‘‘आम भन्ते, एत्तकं कालं अहं सुद्धोम्ही’’ति वुत्ते ‘‘अयं भिक्खु एकच्‍चं रत्तिपरियन्तं जानाति, तस्मा चूळसुद्धन्तारहो’’ति ञत्वा तस्स सुद्धकालं अपनेत्वा असुद्धकालवसेन परियन्तं कत्वा चूळसुद्धन्तपरिवासो दातब्बो। अयं उद्धम्पि आरोहति, अधोपि ओरोहति। यो पन अनुलोमवसेन वा पटिलोमवसेन वा पुच्छियमानो ‘‘सकलम्पि रत्तिपरियन्तं अहं न जानामि नस्सरामि, वेमतिको होमी’’ति वुत्ते ‘‘अयं भिक्खु सकलम्पि रत्तिपरियन्तं न जानाति, तस्मा महासुद्धन्तारहो’’ति ञत्वा तस्स उपसम्पदतो पट्ठाय याव वत्तसमादाना एत्तकं कालं परियन्तं कत्वा महासुद्धन्तपरिवासो दातब्बो। उद्धंआरोहनअधोओरोहनभावो पनेसं अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) वुत्तोयेव। इतो परम्पि विधानं अट्ठकथायं आगतनयेनेव दट्ठब्बं।

    Atha pana vinayadharena ‘‘kittakā te āpattiyo, chādesi, kīvatīhaṃ paṭicchādesī’’ti puṭṭho samāno ‘‘ahaṃ, bhante, āpattipariyantaṃ na jānāmi, rattipariyantaṃ na jānāmi, āpattipariyantaṃ nassarāmi, rattipariyantaṃ nassarāmi, āpattipariyante vematiko, rattipariyante vematiko’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu suddhantaparivāsāraho’’ti ñatvā tassapi duvidhattā cūḷasuddhantamahāsuddhantavasena ‘‘tesu ayaṃ bhikkhu imassa araho’’ti ñāpanatthaṃ upasampadato paṭṭhāya anulomakkamena vā ārocitadivasato paṭṭhāya paṭilomakkamena vā ‘‘kittakaṃ kālaṃ tvaṃ ārocanaāvikaraṇādivasena suddho’’ti pucchitvā ‘‘āma bhante, ettakaṃ kālaṃ ahaṃ suddhomhī’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu ekaccaṃ rattipariyantaṃ jānāti, tasmā cūḷasuddhantāraho’’ti ñatvā tassa suddhakālaṃ apanetvā asuddhakālavasena pariyantaṃ katvā cūḷasuddhantaparivāso dātabbo. Ayaṃ uddhampi ārohati, adhopi orohati. Yo pana anulomavasena vā paṭilomavasena vā pucchiyamāno ‘‘sakalampi rattipariyantaṃ ahaṃ na jānāmi nassarāmi, vematiko homī’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu sakalampi rattipariyantaṃ na jānāti, tasmā mahāsuddhantāraho’’ti ñatvā tassa upasampadato paṭṭhāya yāva vattasamādānā ettakaṃ kālaṃ pariyantaṃ katvā mahāsuddhantaparivāso dātabbo. Uddhaṃārohanaadhoorohanabhāvo panesaṃ aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) vuttoyeva. Ito parampi vidhānaṃ aṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva daṭṭhabbaṃ.

    इदानि पन बहवो भिक्खू ‘‘अयं चूळसुद्धन्तारहो, अयं महासुद्धन्तारहो’’ति अविचिनन्ता अन्तोकम्मवाचायं ‘‘आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाति, आपत्तिपरियन्तं नस्सरति, रत्तिपरियन्तं नस्सरति, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको’’ति अविसेसवचनमेव मनसि करोन्ता ‘‘इमाय कम्मवाचाय दिन्‍नं सुद्धन्तपरिवासं गहेत्वा पञ्‍चाहमत्तं वा दसाहमत्तं वा परिवसित्वा अपरियन्तरत्तिपटिच्छादिताहि अपरियन्ताहि आपत्तीहि मोक्खो होती’’ति मञ्‍ञन्ता पञ्‍चाहमत्तं वा दसाहमत्तं वा परिवसित्वा मानत्तं याचन्ति, एवं करोन्ता ते भिक्खू सहस्सक्खत्तुं परिवसन्तापि आपत्तितो न मुच्‍चेय्युं। कस्माति चे? पाळिया च अट्ठकथाय च विरुज्झनतो। वुत्तञ्हि पाळियं (पारा॰ ४४२) ‘‘यावतीहं जानं पटिच्छादेति, तावतीहं तेन भिक्खुना अकामा परिवत्थब्बं। परिवुत्थपरिवासेन भिक्खुना उत्तरि छारत्तं भिक्खुमानत्ताय पटिपज्‍जितब्बं। चिण्णमानत्तो भिक्खु यत्थ सिया वीसतिगणो भिक्खुसङ्घो, तत्थ सो भिक्खु अब्भेतब्बो’’ति, तस्मा पटिच्छन्‍नदिवसमत्तं अपरिवसित्वा मानत्तारहो नाम न होति, अमानत्तारहस्स मानत्तदानं न रुहति, अचिण्णमानत्तो अब्भानारहो न होति, अनब्भानारहस्स अब्भानं न रुहति, अनब्भितो भिक्खु आपत्तिमुत्तो पकतत्तो न होतीति अयमेत्थ भगवतो अधिप्पायो।

    Idāni pana bahavo bhikkhū ‘‘ayaṃ cūḷasuddhantāraho, ayaṃ mahāsuddhantāraho’’ti avicinantā antokammavācāyaṃ ‘‘āpattipariyantaṃ na jānāti, rattipariyantaṃ na jānāti, āpattipariyantaṃ nassarati, rattipariyantaṃ nassarati, āpattipariyante vematiko, rattipariyante vematiko’’ti avisesavacanameva manasi karontā ‘‘imāya kammavācāya dinnaṃ suddhantaparivāsaṃ gahetvā pañcāhamattaṃ vā dasāhamattaṃ vā parivasitvā apariyantarattipaṭicchāditāhi apariyantāhi āpattīhi mokkho hotī’’ti maññantā pañcāhamattaṃ vā dasāhamattaṃ vā parivasitvā mānattaṃ yācanti, evaṃ karontā te bhikkhū sahassakkhattuṃ parivasantāpi āpattito na mucceyyuṃ. Kasmāti ce? Pāḷiyā ca aṭṭhakathāya ca virujjhanato. Vuttañhi pāḷiyaṃ (pārā. 442) ‘‘yāvatīhaṃ jānaṃ paṭicchādeti, tāvatīhaṃ tena bhikkhunā akāmā parivatthabbaṃ. Parivutthaparivāsena bhikkhunā uttari chārattaṃ bhikkhumānattāya paṭipajjitabbaṃ. Ciṇṇamānatto bhikkhu yattha siyā vīsatigaṇo bhikkhusaṅgho, tattha so bhikkhu abbhetabbo’’ti, tasmā paṭicchannadivasamattaṃ aparivasitvā mānattāraho nāma na hoti, amānattārahassa mānattadānaṃ na ruhati, aciṇṇamānatto abbhānāraho na hoti, anabbhānārahassa abbhānaṃ na ruhati, anabbhito bhikkhu āpattimutto pakatatto na hotīti ayamettha bhagavato adhippāyo.

    अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) पन चूळसुद्धन्ते ‘‘तं गहेत्वा परिवसन्तेन यत्तकं कालं अत्तनो सुद्धिं जानाति, तत्तकं अपनेत्वा अवसेसं मासं वा द्विमासं वा परिवसितब्ब’’न्ति, महासुद्धन्ते ‘‘तं गहेत्वा गहितदिवसतो याव उपसम्पददिवसो, ताव रत्तियो गणेत्वा परिवसितब्ब’’न्ति वुत्तं, तस्मा पटिच्छन्‍नरत्तिप्पमाणं परिवसन्तोयेव मानत्तारहो होति, न पञ्‍चाहदसाहरत्तिप्पमाणमत्तं परिवसन्तोति अयं अट्ठकथाचरियानं अधिप्पायो। तेनेव च कारणेन देसनाआरोचनादीहि सब्बकालं आपत्तिं सोधेत्वा वसन्तानं लज्‍जीपेसलानं सिक्खाकामानं भिक्खूनं सुद्धन्तपरिवासं दातुं अयुत्तरूपो, देसनाआरोचनादीहि आपत्तिं असोधेत्वा पमादवसेन चिरकालं वसन्तानं जनपदवासिकादीनं दातुं युत्तरूपोति वेदितब्बं। एत्थापि अवसेसविनिच्छयो अट्ठकथायं वुत्तनयेनेव वेदितब्बो।

    Aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) pana cūḷasuddhante ‘‘taṃ gahetvā parivasantena yattakaṃ kālaṃ attano suddhiṃ jānāti, tattakaṃ apanetvā avasesaṃ māsaṃ vā dvimāsaṃ vā parivasitabba’’nti, mahāsuddhante ‘‘taṃ gahetvā gahitadivasato yāva upasampadadivaso, tāva rattiyo gaṇetvā parivasitabba’’nti vuttaṃ, tasmā paṭicchannarattippamāṇaṃ parivasantoyeva mānattāraho hoti, na pañcāhadasāharattippamāṇamattaṃ parivasantoti ayaṃ aṭṭhakathācariyānaṃ adhippāyo. Teneva ca kāraṇena desanāārocanādīhi sabbakālaṃ āpattiṃ sodhetvā vasantānaṃ lajjīpesalānaṃ sikkhākāmānaṃ bhikkhūnaṃ suddhantaparivāsaṃ dātuṃ ayuttarūpo, desanāārocanādīhi āpattiṃ asodhetvā pamādavasena cirakālaṃ vasantānaṃ janapadavāsikādīnaṃ dātuṃ yuttarūpoti veditabbaṃ. Etthāpi avasesavinicchayo aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbo.

    अथ पन विनयधरेन ‘‘त्वं, आवुसो, कतरआपत्तिं आपन्‍नो, कति रत्तियो ते छादिता’’ति पुट्ठो ‘‘अहं, भन्ते, सङ्घादिसेसं आपत्तिं आपज्‍जित्वा पक्खमत्तं पटिच्छादिता, तेनाहं सङ्घं पक्खपरिवासं याचित्वा सङ्घेन दिन्‍ने पक्खपरिवासे परिवसित्वा अनिक्खित्तवत्तोव हुत्वा अन्तरा सङ्घादिसेसापत्तिं आपज्‍जित्वा पञ्‍चाहमत्तं छादिता’’ति वुत्ते ‘‘अयं भिक्खु समोधानपरिवासारहो, तीसु च समोधानपरिवासेसु ओधानसमोधानारहो’’ति ञत्वा ‘‘तेन हि भिक्खु त्वं मूलायपटिकस्सनारहो’’ति वत्वा तं मूलाय पटिकस्सित्वा परिवुत्थदिवसे अदिवसे कत्वा अन्तरा पटिच्छन्‍ने पञ्‍च दिवसे मूलापत्तिया पटिच्छन्‍नेसु दिवसेसु समोधानेत्वा ओधानसमोधानो दातब्बो। इतो परानि ओधानसमोधाने वत्तब्बवचनानि पाळियं अट्ठकथायञ्‍च वुत्तनयेनेव वेदितब्बानि।

    Atha pana vinayadharena ‘‘tvaṃ, āvuso, kataraāpattiṃ āpanno, kati rattiyo te chāditā’’ti puṭṭho ‘‘ahaṃ, bhante, saṅghādisesaṃ āpattiṃ āpajjitvā pakkhamattaṃ paṭicchāditā, tenāhaṃ saṅghaṃ pakkhaparivāsaṃ yācitvā saṅghena dinne pakkhaparivāse parivasitvā anikkhittavattova hutvā antarā saṅghādisesāpattiṃ āpajjitvā pañcāhamattaṃ chāditā’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu samodhānaparivāsāraho, tīsu ca samodhānaparivāsesu odhānasamodhānāraho’’ti ñatvā ‘‘tena hi bhikkhu tvaṃ mūlāyapaṭikassanāraho’’ti vatvā taṃ mūlāya paṭikassitvā parivutthadivase adivase katvā antarā paṭicchanne pañca divase mūlāpattiyā paṭicchannesu divasesu samodhānetvā odhānasamodhāno dātabbo. Ito parāni odhānasamodhāne vattabbavacanāni pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca vuttanayeneva veditabbāni.

    अथ पन विनयधरेन पुट्ठो ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्‍जिं, सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्‍नायो…पे॰… सम्बहुला आपत्तियो दसाहप्पटिच्छन्‍नायो’’ति वुत्ते ‘‘अयं भिक्खु अग्घसमोधानारहो’’ति ञत्वा तासं आपत्तीनं या आपत्तियो चिरतरप्पटिच्छन्‍नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासो दातब्बो। तत्रेवं वदन्ति – ‘‘या आपत्तियो चिरतरप्पटिच्छन्‍नायो, तासं अग्घेन समोधानपरिवासो दातब्बो’’ति वुत्तो, एवं सन्ते पक्खप्पटिच्छन्‍नमासप्पटिच्छन्‍नादीसु कथन्ति? तेसुपि ‘‘या आपत्तियो पक्खप्पटिच्छन्‍नायो, या आपत्तियो मासप्पटिच्छन्‍नायो’’ति वत्तब्बोति। यदि एवं पाळिविरोधो आपज्‍जति। पाळियञ्हि दसाहप्पटिच्छन्‍नपरियोसाना एव आपत्ति दस्सिता, न पक्खप्पटिच्छन्‍नमासप्पटिच्छन्‍नादयोति? सच्‍चं, पाळियं तथादस्सनं पन नयदस्सनमत्तं। तथा हि वुत्तं अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) ‘‘पञ्‍चदस दिवसानि पटिच्छन्‍नाय ‘पक्खप्पटिच्छन्‍न’न्ति वत्वा योजना कातब्बा…पे॰… एवं याव सट्ठिसंवच्छरं, अतिरेकसट्ठिसंवच्छरप्पटिच्छन्‍नन्ति वा ततो वा भिय्योपि वत्वा योजना कातब्बा’’ति। महापदुमत्थेरेनपि वुत्तं ‘‘अयं समुच्‍चयक्खन्धको नाम बुद्धानं ठितकालसदिसो, आपत्ति नाम पटिच्छन्‍ना वा होतु अप्पटिच्छन्‍ना वा समकऊनतरअतिरेकप्पटिच्छन्‍ना वा, विनयधरस्स कम्मवाचं योजेतुं समत्थभावोयेवेत्थ पमाण’’न्ति, तस्मा पक्खप्पटिच्छन्‍नादीनं कम्मवाचाकरणे कुक्‍कुच्‍चं न कातब्बन्ति।

    Atha pana vinayadharena puṭṭho ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ, sambahulā āpattiyo ekāhappaṭicchannāyo…pe… sambahulā āpattiyo dasāhappaṭicchannāyo’’ti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu agghasamodhānāraho’’ti ñatvā tāsaṃ āpattīnaṃ yā āpattiyo ciratarappaṭicchannāyo, tāsaṃ agghena samodhānaparivāso dātabbo. Tatrevaṃ vadanti – ‘‘yā āpattiyo ciratarappaṭicchannāyo, tāsaṃ agghena samodhānaparivāso dātabbo’’ti vutto, evaṃ sante pakkhappaṭicchannamāsappaṭicchannādīsu kathanti? Tesupi ‘‘yā āpattiyo pakkhappaṭicchannāyo, yā āpattiyo māsappaṭicchannāyo’’ti vattabboti. Yadi evaṃ pāḷivirodho āpajjati. Pāḷiyañhi dasāhappaṭicchannapariyosānā eva āpatti dassitā, na pakkhappaṭicchannamāsappaṭicchannādayoti? Saccaṃ, pāḷiyaṃ tathādassanaṃ pana nayadassanamattaṃ. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) ‘‘pañcadasa divasāni paṭicchannāya ‘pakkhappaṭicchanna’nti vatvā yojanā kātabbā…pe… evaṃ yāva saṭṭhisaṃvaccharaṃ, atirekasaṭṭhisaṃvaccharappaṭicchannanti vā tato vā bhiyyopi vatvā yojanā kātabbā’’ti. Mahāpadumattherenapi vuttaṃ ‘‘ayaṃ samuccayakkhandhako nāma buddhānaṃ ṭhitakālasadiso, āpatti nāma paṭicchannā vā hotu appaṭicchannā vā samakaūnataraatirekappaṭicchannā vā, vinayadharassa kammavācaṃ yojetuṃ samatthabhāvoyevettha pamāṇa’’nti, tasmā pakkhappaṭicchannādīnaṃ kammavācākaraṇe kukkuccaṃ na kātabbanti.

    होतु, एवम्पि पक्खप्पटिच्छन्‍नं परियन्तं कत्वा कताय कम्मवाचाय ततो उद्धं आपत्ति नत्थीति कथं जानेय्याति? इदानि सिक्खाकामा भिक्खू देवसिकम्पि देसनारोचनाविकरणानि करोन्ति एकाहिकद्वीहिकादिवसेनपि, किच्‍चपसुता हुत्वा तथा असक्‍कोन्तापि उपोसथदिवसं नातिक्‍कमन्ति, गिलानादिवसेन तदतिक्‍कन्तापि अतिक्‍कन्तभावं जानन्ति, तस्मा तदतिक्‍कन्तभावे सति अतिरेकपक्खप्पटिच्छन्‍नमासप्पटिच्छन्‍नादिवसेन वड्ढेत्वा कम्मवाचं करेय्य, तदतिक्‍कन्तभावे पन असति पक्खप्पटिच्छन्‍नपरियन्ता होति, तस्मा पक्खपरियन्तकम्मवाचाकरणं ञायागतं होतीति दट्ठब्बं।

    Hotu, evampi pakkhappaṭicchannaṃ pariyantaṃ katvā katāya kammavācāya tato uddhaṃ āpatti natthīti kathaṃ jāneyyāti? Idāni sikkhākāmā bhikkhū devasikampi desanārocanāvikaraṇāni karonti ekāhikadvīhikādivasenapi, kiccapasutā hutvā tathā asakkontāpi uposathadivasaṃ nātikkamanti, gilānādivasena tadatikkantāpi atikkantabhāvaṃ jānanti, tasmā tadatikkantabhāve sati atirekapakkhappaṭicchannamāsappaṭicchannādivasena vaḍḍhetvā kammavācaṃ kareyya, tadatikkantabhāve pana asati pakkhappaṭicchannapariyantā hoti, tasmā pakkhapariyantakammavācākaraṇaṃ ñāyāgataṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.

    एवं होतु, तथापि यदेतं ‘‘सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्‍नायो…पे॰… सम्बहुला आपत्तियो पक्खप्पटिच्छन्‍नायो’’ति वुत्तं, तत्थ इमिनायेव अनुक्‍कमेन मया पटिच्छादिता आपत्तियो होन्तीति कथं जानेय्य, अजानने च सति ‘‘या च ख्वायं, आवुसो, आपत्ति अजानप्पटिच्छन्‍ना, अधम्मिकं तस्सा आपत्तिया परिवासदानं, अधम्मत्ता न रुहती’’ति इदं आपज्‍जतीति? नापज्‍जति। तत्थ हि आपत्तिया आपन्‍नभावं अजानन्तो हुत्वा पटिच्छादेति, तस्मा ‘‘आपत्ति च होति आपत्तिसञ्‍ञी चा’’ति वुत्तआपत्तिसञ्‍ञिताभावा अप्पटिच्छन्‍नमेव होति, तस्मा अप्पटिच्छन्‍नाय आपत्तिया परिवासदानं अधम्मिकं होति। इध पन ‘‘एत्तका रत्तियो मया छादिता’’ति छन्‍नकालमेव न जानाति, तदजानभावे सतिपि परिवासदानं रुहति। तेनेव च कारणेन सुद्धन्तपरिवासे (चूळव॰ १५६-१५७) ‘‘आपत्तिपरियन्तं न जानाति, रत्तिपरियन्तं न जानाति, आपत्तिपरियन्तं नस्सरति, रत्तिपरियन्तं नस्सरति, आपत्तिपरियन्ते वेमतिको, रत्तिपरियन्ते वेमतिको’’ति रत्तिपरियन्तस्स अजाननअसरणवेमतिकभावे सतिपि परिवासदानं वुत्तं, तस्मा छादितकालं तथतो अजानन्तोपि ‘‘सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्‍नायो…पे॰… सम्बहुला आपत्तियो पक्खप्पटिच्छन्‍नायो’’ति एत्थ अप्पविट्ठस्स अभावा सम्पज्‍जतियेवाति दट्ठब्बं।

    Evaṃ hotu, tathāpi yadetaṃ ‘‘sambahulā āpattiyo ekāhappaṭicchannāyo…pe… sambahulā āpattiyo pakkhappaṭicchannāyo’’ti vuttaṃ, tattha imināyeva anukkamena mayā paṭicchāditā āpattiyo hontīti kathaṃ jāneyya, ajānane ca sati ‘‘yā ca khvāyaṃ, āvuso, āpatti ajānappaṭicchannā, adhammikaṃ tassā āpattiyā parivāsadānaṃ, adhammattā na ruhatī’’ti idaṃ āpajjatīti? Nāpajjati. Tattha hi āpattiyā āpannabhāvaṃ ajānanto hutvā paṭicchādeti, tasmā ‘‘āpatti ca hoti āpattisaññī cā’’ti vuttaāpattisaññitābhāvā appaṭicchannameva hoti, tasmā appaṭicchannāya āpattiyā parivāsadānaṃ adhammikaṃ hoti. Idha pana ‘‘ettakā rattiyo mayā chāditā’’ti channakālameva na jānāti, tadajānabhāve satipi parivāsadānaṃ ruhati. Teneva ca kāraṇena suddhantaparivāse (cūḷava. 156-157) ‘‘āpattipariyantaṃ na jānāti, rattipariyantaṃ na jānāti, āpattipariyantaṃ nassarati, rattipariyantaṃ nassarati, āpattipariyante vematiko, rattipariyante vematiko’’ti rattipariyantassa ajānanaasaraṇavematikabhāve satipi parivāsadānaṃ vuttaṃ, tasmā chāditakālaṃ tathato ajānantopi ‘‘sambahulā āpattiyo ekāhappaṭicchannāyo…pe… sambahulā āpattiyo pakkhappaṭicchannāyo’’ti ettha appaviṭṭhassa abhāvā sampajjatiyevāti daṭṭhabbaṃ.

    अथापि एवं वदेय्युं – ‘‘सम्बहुला आपत्तियो एकाहप्पटिच्छन्‍नायो…पे॰… सम्बहुला आपत्तियो पक्खप्पटिच्छन्‍नायो’’ति वुत्ते तेसु दिवसेसु आपत्तियो अत्थि पटिच्छन्‍नायोपि, अत्थि अप्पटिच्छन्‍नायोपि, अत्थि चिरप्पटिच्छन्‍नायोपि, अत्थि अचिरप्पटिच्छन्‍नायोपि, अत्थि एकापि, अत्थि सम्बहुलापि, सब्बा ता आपत्तियो एतेनेव पदेन सङ्गहिता सियुन्ति? सङ्गहिता एव। न हेत्थ संसयो कातब्बो। वुत्तञ्हेतं अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) ‘‘अञ्‍ञस्मिं पन आपत्तिवुट्ठाने इदं लक्खणं – यो अप्पटिच्छन्‍नं आपत्तिं ‘पटिच्छन्‍ना’ति विनयकम्मं करोति, तस्स आपत्ति वुट्ठाति। यो पटिच्छन्‍नं ‘अप्पटिच्छन्‍ना’ति विनयकम्मं करोति, तस्स न वुट्ठाति। अचिरप्पटिच्छन्‍नं ‘चिरप्पटिच्छन्‍ना’ति करोन्तस्सपि वुट्ठाति, चिरप्पटिच्छन्‍नं ‘अचिरप्पटिच्छन्‍ना’ति करोन्तस्स न वुट्ठाति। एकं आपत्तिं आपज्‍जित्वा ‘सम्बहुला’ति करोन्तस्सपि वुट्ठाति एकं विना सम्बहुलानं अभावतो। सम्बहुला पन आपज्‍जित्वा ‘एकं आपज्‍जि’न्ति करोन्तस्स न वुट्ठाती’’ति, तस्मा एतेहि पदेहि सब्बासं पटिच्छन्‍नापत्तीनं सङ्गहितत्ता ताहि आपत्तीहि वुट्ठानं सम्भवतीति दट्ठब्बं।

    Athāpi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘sambahulā āpattiyo ekāhappaṭicchannāyo…pe… sambahulā āpattiyo pakkhappaṭicchannāyo’’ti vutte tesu divasesu āpattiyo atthi paṭicchannāyopi, atthi appaṭicchannāyopi, atthi cirappaṭicchannāyopi, atthi acirappaṭicchannāyopi, atthi ekāpi, atthi sambahulāpi, sabbā tā āpattiyo eteneva padena saṅgahitā siyunti? Saṅgahitā eva. Na hettha saṃsayo kātabbo. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) ‘‘aññasmiṃ pana āpattivuṭṭhāne idaṃ lakkhaṇaṃ – yo appaṭicchannaṃ āpattiṃ ‘paṭicchannā’ti vinayakammaṃ karoti, tassa āpatti vuṭṭhāti. Yo paṭicchannaṃ ‘appaṭicchannā’ti vinayakammaṃ karoti, tassa na vuṭṭhāti. Acirappaṭicchannaṃ ‘cirappaṭicchannā’ti karontassapi vuṭṭhāti, cirappaṭicchannaṃ ‘acirappaṭicchannā’ti karontassa na vuṭṭhāti. Ekaṃ āpattiṃ āpajjitvā ‘sambahulā’ti karontassapi vuṭṭhāti ekaṃ vinā sambahulānaṃ abhāvato. Sambahulā pana āpajjitvā ‘ekaṃ āpajji’nti karontassa na vuṭṭhātī’’ti, tasmā etehi padehi sabbāsaṃ paṭicchannāpattīnaṃ saṅgahitattā tāhi āpattīhi vuṭṭhānaṃ sambhavatīti daṭṭhabbaṃ.

    अथ पन विनयधरेन पुट्ठो ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्‍जिं एकं सुक्‍कविस्सट्ठिं, एकं कायसंसग्गं, एकं दुट्ठुल्‍लवाचं, एकं अत्तकामं, एकं सञ्‍चरित्तं, एकं कुटिकारं, एकं विहारकारं, एकं दुट्ठदोसं, एकं अञ्‍ञभागियं, एकं सङ्घभेदं, एकं भेदानुवत्तकं, एकं दुब्बचं, एकं कुलदूसक’’न्ति वुत्ते ‘‘अयं भिक्खु मिस्सकसमोधानपरिवासारहो’’ति ञत्वा अट्ठकथायं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) आगतनयेन परिवासो दातब्बो। एत्थाह – अग्घसमोधानमिस्सकसमोधानानं को विसेसो, किं नानाकरणन्ति? वुच्‍चते – अग्घसमोधानपरिवासो अचिरप्पटिच्छन्‍ना आपत्तियो चिरप्पटिच्छन्‍नायं आपत्तियं समोधानेत्वा तस्सा चिरप्पटिच्छन्‍नाय आपत्तिया अग्घवसेन दीयति, मिस्सकसमोधानपरिवासो नानावत्थुका आपत्तियो समोधानेत्वा तासं मिस्सकवसेन दीयति, अयमेतेसं विसेसो। अथ वा अग्घसमोधानो सभागवत्थूनं आपत्तीनं समोधानवसेन होति, इतरो विसभागवत्थूनन्ति आचरिया। तेनेवाह आचरियवजिरबुद्धित्थेरो (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग १०२) ‘‘अग्घसमोधानो नाम सभागवत्थुकायो सम्बहुला आपत्तियो आपन्‍नस्स बहुरत्तिं पटिच्छादितापत्तियं निक्खिपित्वा दातब्बो, इतरो नानावत्थुकानं वसेनाति अयमेतेसं विसेसो’’ति।

    Atha pana vinayadharena puṭṭho ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ ekaṃ sukkavissaṭṭhiṃ, ekaṃ kāyasaṃsaggaṃ, ekaṃ duṭṭhullavācaṃ, ekaṃ attakāmaṃ, ekaṃ sañcarittaṃ, ekaṃ kuṭikāraṃ, ekaṃ vihārakāraṃ, ekaṃ duṭṭhadosaṃ, ekaṃ aññabhāgiyaṃ, ekaṃ saṅghabhedaṃ, ekaṃ bhedānuvattakaṃ, ekaṃ dubbacaṃ, ekaṃ kuladūsaka’’nti vutte ‘‘ayaṃ bhikkhu missakasamodhānaparivāsāraho’’ti ñatvā aṭṭhakathāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) āgatanayena parivāso dātabbo. Etthāha – agghasamodhānamissakasamodhānānaṃ ko viseso, kiṃ nānākaraṇanti? Vuccate – agghasamodhānaparivāso acirappaṭicchannā āpattiyo cirappaṭicchannāyaṃ āpattiyaṃ samodhānetvā tassā cirappaṭicchannāya āpattiyā agghavasena dīyati, missakasamodhānaparivāso nānāvatthukā āpattiyo samodhānetvā tāsaṃ missakavasena dīyati, ayametesaṃ viseso. Atha vā agghasamodhāno sabhāgavatthūnaṃ āpattīnaṃ samodhānavasena hoti, itaro visabhāgavatthūnanti ācariyā. Tenevāha ācariyavajirabuddhitthero (vajira. ṭī. cūḷavagga 102) ‘‘agghasamodhāno nāma sabhāgavatthukāyo sambahulā āpattiyo āpannassa bahurattiṃ paṭicchāditāpattiyaṃ nikkhipitvā dātabbo, itaro nānāvatthukānaṃ vasenāti ayametesaṃ viseso’’ti.

    अथ सिया ‘‘एवं चिरप्पटिच्छन्‍नायो च अचिरप्पटिच्छन्‍नायो च नानावत्थुकायो आपत्तियो आपज्‍जन्तस्स को परिवासो दातब्बो अग्घसमोधानो वा मिस्सकसमोधानो वा, अथ तदुभया वा’’ति। किञ्‍चेत्थ – यदि अग्घसमोधानं ददेय्य, चिरप्पटिच्छन्‍नाहि च अचिरप्पटिच्छन्‍नाहि च सभागवत्थुकाहि आपत्तीहि वुट्ठितो भवेय्य, चिरप्पटिच्छन्‍नाहि च अचिरप्पटिच्छन्‍नाहि च नो विसभागवत्थुकाहि। यदि च मिस्सकसमोधानं ददेय्य, समानकालप्पटिच्छन्‍नाहि विसभागवत्थूहि आपत्तीहि वुट्ठितो भवेय्य, नो असमानकआलप्पटिच्छन्‍नाहि सभागवत्थुकाहि च, अथ तदुभयम्पि ददेय्य, ‘‘एकस्मिं कम्मे द्वे परिवासा दातब्बा’’ति नेव पाळियं, न अट्ठकथायं वुत्तन्ति? वुच्‍चते – इदञ्हि सब्बम्पि परिवासादिकं विनयकम्मं वत्थुवसेन वा गोत्तवसेन वा नामवसेन वा आपत्तिवसेन वा कातुं वट्टतियेव।

    Atha siyā ‘‘evaṃ cirappaṭicchannāyo ca acirappaṭicchannāyo ca nānāvatthukāyo āpattiyo āpajjantassa ko parivāso dātabbo agghasamodhāno vā missakasamodhāno vā, atha tadubhayā vā’’ti. Kiñcettha – yadi agghasamodhānaṃ dadeyya, cirappaṭicchannāhi ca acirappaṭicchannāhi ca sabhāgavatthukāhi āpattīhi vuṭṭhito bhaveyya, cirappaṭicchannāhi ca acirappaṭicchannāhi ca no visabhāgavatthukāhi. Yadi ca missakasamodhānaṃ dadeyya, samānakālappaṭicchannāhi visabhāgavatthūhi āpattīhi vuṭṭhito bhaveyya, no asamānakaālappaṭicchannāhi sabhāgavatthukāhi ca, atha tadubhayampi dadeyya, ‘‘ekasmiṃ kamme dve parivāsā dātabbā’’ti neva pāḷiyaṃ, na aṭṭhakathāyaṃ vuttanti? Vuccate – idañhi sabbampi parivāsādikaṃ vinayakammaṃ vatthuvasena vā gottavasena vā nāmavasena vā āpattivasena vā kātuṃ vaṭṭatiyeva.

    तत्थ सुक्‍कविस्सट्ठीति वत्थु चेव गोत्तञ्‍च। सङ्घादिसेसोति नामञ्‍चेव आपत्ति च। तत्थ ‘‘सुक्‍कविस्सट्ठिं कायसंसग्ग’’न्तिआदिवचनेनापि ‘‘नानावत्थुकायो’’ति वचनेनपि वत्थु चेव गोत्तञ्‍च गहितं होति, ‘‘सङ्घादिसेसो’’ति वचनेनपि ‘‘आपत्तियो’’ति वचनेनपि नामञ्‍चेव आपत्ति च गहिता होति, तस्मा अग्घसमोधानवसेन परिवासे दिन्‍ने ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्‍जि’’न्तिआदिवचनेनेव वत्थुस्स च गोत्तस्स च नामस्स च आपत्तिया च गहितत्ता चिरप्पटिच्छन्‍नाहि अचिरप्पटिच्छन्‍नाहि च सभागवत्थुकाहि च विसभागवत्थुकाहि च सब्बाहि आपत्तीहि वुट्ठातीति दट्ठब्बं। वुत्तञ्हेतं समन्तपासादिकायं ‘‘एत्थ च ‘सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्‍जिं नानावत्थुकायो’तिपि ‘सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्‍जि’न्तिपि एवं पुब्बे वुत्तनयेन वत्थुवसेनपि गोत्तवसेनपि नामवसेनपि आपत्तिवसेनपि योजेत्वा कम्मवाचं कातुं वट्टतियेवाति अयं मिस्सकसमोधानो’’ति, इमस्मिञ्‍च विनयसङ्गहप्पकरणे (वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ २४५) तथेव वत्वा ‘‘तस्मा न इध विसुं कम्मवाचं योजेत्वा दस्सयिस्साम, पुब्बे सब्बापत्तिसाधारणं कत्वा योजेत्वा दस्सिताय एव कम्मवाचाय नानावत्थुकाहिपि आपत्तीहि वुट्ठानसम्भवतो सायेवेत्थ कम्मवाचा अल’’न्ति।

    Tattha sukkavissaṭṭhīti vatthu ceva gottañca. Saṅghādisesoti nāmañceva āpatti ca. Tattha ‘‘sukkavissaṭṭhiṃ kāyasaṃsagga’’ntiādivacanenāpi ‘‘nānāvatthukāyo’’ti vacanenapi vatthu ceva gottañca gahitaṃ hoti, ‘‘saṅghādiseso’’ti vacanenapi ‘‘āpattiyo’’ti vacanenapi nāmañceva āpatti ca gahitā hoti, tasmā agghasamodhānavasena parivāse dinne ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajji’’ntiādivacaneneva vatthussa ca gottassa ca nāmassa ca āpattiyā ca gahitattā cirappaṭicchannāhi acirappaṭicchannāhi ca sabhāgavatthukāhi ca visabhāgavatthukāhi ca sabbāhi āpattīhi vuṭṭhātīti daṭṭhabbaṃ. Vuttañhetaṃ samantapāsādikāyaṃ ‘‘ettha ca ‘saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ nānāvatthukāyo’tipi ‘saṅghādisesā āpattiyo āpajji’ntipi evaṃ pubbe vuttanayena vatthuvasenapi gottavasenapi nāmavasenapi āpattivasenapi yojetvā kammavācaṃ kātuṃ vaṭṭatiyevāti ayaṃ missakasamodhāno’’ti, imasmiñca vinayasaṅgahappakaraṇe (vi. saṅga. aṭṭha. 245) tatheva vatvā ‘‘tasmā na idha visuṃ kammavācaṃ yojetvā dassayissāma, pubbe sabbāpattisādhāraṇaṃ katvā yojetvā dassitāya eva kammavācāya nānāvatthukāhipi āpattīhi vuṭṭhānasambhavato sāyevettha kammavācā ala’’nti.

    यदि एवं आचरियवजिरबुद्धित्थेरेन द्विन्‍नं विसेसो न वत्तब्बो, अथ कस्मा वुत्तोति? तीसु समोधानपरिवासेसु ओधानसमोधानो मूलायपटिकस्सनाय ओधूनितकालेयेव दातब्बो, अग्घसमोधानमिस्सकसमोधानपरिवासा पन विसुंयेव दातब्बा। ‘‘एवं दिन्‍ने एतेसं को विसेसो’’ति चिन्तायं विसेससम्भवमत्तदस्सनत्थं वुत्तो। अट्ठकथायं पन परिवासादिकम्मस्स लक्खणं दस्सेतुं ‘‘वत्थुवसेन वा’’तिआदिमाह, तस्मा लक्खणवसेनेव सभागवत्थुकाहिपि आपत्तीहि वुट्ठानं सम्भवति। तेनेव च कारणेन सारत्थदीपनिनामिकायं विनयटीकायञ्‍च विमतिविनोदनिनामिकायं विनयटीकायञ्‍च न कोचि विसेसो वुत्तोति दट्ठब्बो।

    Yadi evaṃ ācariyavajirabuddhittherena dvinnaṃ viseso na vattabbo, atha kasmā vuttoti? Tīsu samodhānaparivāsesu odhānasamodhāno mūlāyapaṭikassanāya odhūnitakāleyeva dātabbo, agghasamodhānamissakasamodhānaparivāsā pana visuṃyeva dātabbā. ‘‘Evaṃ dinne etesaṃ ko viseso’’ti cintāyaṃ visesasambhavamattadassanatthaṃ vutto. Aṭṭhakathāyaṃ pana parivāsādikammassa lakkhaṇaṃ dassetuṃ ‘‘vatthuvasena vā’’tiādimāha, tasmā lakkhaṇavaseneva sabhāgavatthukāhipi āpattīhi vuṭṭhānaṃ sambhavati. Teneva ca kāraṇena sāratthadīpanināmikāyaṃ vinayaṭīkāyañca vimativinodanināmikāyaṃ vinayaṭīkāyañca na koci viseso vuttoti daṭṭhabbo.

    यदि एवं मिस्सकसमोधानकम्मवाचायपि चिरप्पटिच्छन्‍नाहि अचिरप्पटिच्छन्‍नाहिपि आपत्तीहि वुट्ठानं सम्भवेय्य। तत्थपि हि ‘‘अहं, भन्ते, सम्बहुला सङ्घादिसेसा आपत्तियो आपज्‍जिं नानावत्थुकायो’’तिपि ‘‘एका सुक्‍कविस्सट्ठि…पे॰… एका कुलदूसका’’तिपि वत्तब्बं। एवं सति ‘‘सम्बहुला’’तिपि ‘‘सङ्घादिसेसा आपत्तियो’’तिपि वत्थुगोत्तनामापत्तीहि कित्तनसम्भवतो चिरप्पटिच्छन्‍नाहिपि अचिरप्पटिच्छन्‍नाहिपि आपत्तीहि वुट्ठानं सम्भवेय्याति? न पनेवं दट्ठब्बं। वत्थादिकित्तनञ्हि सब्बापत्तीनं गण्हनत्थं होति। एवं गण्हन्तेपि पटिच्छन्‍नकालस्स अकथितत्ता ‘‘एत्तकं नाम कालं परिवसितब्ब’’न्ति न पञ्‍ञायति, तस्मिं अपञ्‍ञायमाने तेन पमाणेन परिवासो न होति, तस्मिं असति आपत्तितो वुट्ठानं न सम्भवति, तस्मा मिस्सकसमोधानकम्मवाचाय चिरप्पटिच्छन्‍नाहिपि अचिरप्पटिच्छन्‍नाहिपि आपत्तीहि वुट्ठानं न सम्भवतीति दट्ठब्बं।

    Yadi evaṃ missakasamodhānakammavācāyapi cirappaṭicchannāhi acirappaṭicchannāhipi āpattīhi vuṭṭhānaṃ sambhaveyya. Tatthapi hi ‘‘ahaṃ, bhante, sambahulā saṅghādisesā āpattiyo āpajjiṃ nānāvatthukāyo’’tipi ‘‘ekā sukkavissaṭṭhi…pe… ekā kuladūsakā’’tipi vattabbaṃ. Evaṃ sati ‘‘sambahulā’’tipi ‘‘saṅghādisesā āpattiyo’’tipi vatthugottanāmāpattīhi kittanasambhavato cirappaṭicchannāhipi acirappaṭicchannāhipi āpattīhi vuṭṭhānaṃ sambhaveyyāti? Na panevaṃ daṭṭhabbaṃ. Vatthādikittanañhi sabbāpattīnaṃ gaṇhanatthaṃ hoti. Evaṃ gaṇhantepi paṭicchannakālassa akathitattā ‘‘ettakaṃ nāma kālaṃ parivasitabba’’nti na paññāyati, tasmiṃ apaññāyamāne tena pamāṇena parivāso na hoti, tasmiṃ asati āpattito vuṭṭhānaṃ na sambhavati, tasmā missakasamodhānakammavācāya cirappaṭicchannāhipi acirappaṭicchannāhipi āpattīhi vuṭṭhānaṃ na sambhavatīti daṭṭhabbaṃ.

    परिवासविनिच्छयकथा निट्ठिता।

    Parivāsavinicchayakathā niṭṭhitā.

    मानत्तविनिच्छयकथा

    Mānattavinicchayakathā

    मानत्तकथायम्पि मानत्तं नाम अप्पटिच्छन्‍नमानत्तं पटिच्छन्‍नमानत्तं पक्खमानत्तं समोधानमानत्तन्ति चतुब्बिधं होति। तत्थ यो भिक्खु सङ्घादिसेसं आपत्तिं आपज्‍जित्वा तं दिवसमेव आरोचेति, एकरत्तिमत्तम्पि न पटिच्छादेति, तस्स परिवासं अदत्वाव दिन्‍नं मानत्तं अप्पटिच्छन्‍नमानत्तं नाम। यो आपज्‍जित्वा दसहि आकारेहि विना तं दिवसं नारोचेति, एकरत्तादिवसेन पटिच्छादेति, तत्थ यथापटिच्छन्‍नदिवसं परिवासं दत्वा परिवुत्थपरिवासस्स दिन्‍नं मानत्तं पटिच्छन्‍नमानत्तं नाम। आपत्तिं आपज्‍जित्वा पटिच्छन्‍नाय वा अप्पटिच्छन्‍नाय वा भिक्खुनिया पक्खमत्तमेव दिन्‍नं मानत्तं पक्खमानत्तं नाम। भिक्खु पन पटिच्छन्‍नाय आपत्तिया परिवसित्वा अनिक्खित्तवत्तकालेयेव पुन आपज्‍जित्वा न पटिच्छादेति, तस्स मूलाय पटिकस्सित्वा परिवुत्थदिवसे अदिवसे कत्वा अप्पटिच्छादितत्ता समोधानपरिवासं अदत्वा दिन्‍नं मानत्तं समोधानमानत्तं नाम। मानत्तारहकालेपि मानत्तचरणकालेपि अब्भानारहकालेपि एसेव नयो। तेसु तीणि मानत्तानि अट्ठकथायं वुत्तनयेन सुविञ्‍ञेय्यत्ता न वुत्तानि। पक्खमानत्तं पच्छा आगमिस्सति।

    Mānattakathāyampi mānattaṃ nāma appaṭicchannamānattaṃ paṭicchannamānattaṃ pakkhamānattaṃ samodhānamānattanti catubbidhaṃ hoti. Tattha yo bhikkhu saṅghādisesaṃ āpattiṃ āpajjitvā taṃ divasameva āroceti, ekarattimattampi na paṭicchādeti, tassa parivāsaṃ adatvāva dinnaṃ mānattaṃ appaṭicchannamānattaṃ nāma. Yo āpajjitvā dasahi ākārehi vinā taṃ divasaṃ nāroceti, ekarattādivasena paṭicchādeti, tattha yathāpaṭicchannadivasaṃ parivāsaṃ datvā parivutthaparivāsassa dinnaṃ mānattaṃ paṭicchannamānattaṃ nāma. Āpattiṃ āpajjitvā paṭicchannāya vā appaṭicchannāya vā bhikkhuniyā pakkhamattameva dinnaṃ mānattaṃ pakkhamānattaṃ nāma. Bhikkhu pana paṭicchannāya āpattiyā parivasitvā anikkhittavattakāleyeva puna āpajjitvā na paṭicchādeti, tassa mūlāya paṭikassitvā parivutthadivase adivase katvā appaṭicchāditattā samodhānaparivāsaṃ adatvā dinnaṃ mānattaṃ samodhānamānattaṃ nāma. Mānattārahakālepi mānattacaraṇakālepi abbhānārahakālepi eseva nayo. Tesu tīṇi mānattāni aṭṭhakathāyaṃ vuttanayena suviññeyyattā na vuttāni. Pakkhamānattaṃ pacchā āgamissati.

    यानि पन परिवासमानत्तानि अनवट्ठितत्ता पुथुज्‍जनस्स गिहिआदिवसेन परिवत्तने सति पुन दातब्बादातब्बभावे सङ्कितब्बानि, तानि दस्सेतुं पाळियं अनेकेहि पकारेहि वित्थारतो वुत्तानि। तेसु भिक्खूनं संसयविनोदनत्थाय एकदेसं दस्सेतुं ‘‘सचे कोची’’तिआदिमाह। तत्थ विब्भमतीति विरूपो हुत्वा भमति, हीनायावत्तति गिही होतीति अत्थो। सामणेरो होतीति उपसम्पन्‍नभावं जहित्वा सामणेरभावं उपगच्छति। तत्थ पाराजिकप्पत्तभावेन वा ‘‘गिहीति मं धारेथा’’तिआदिना सिक्खापच्‍चक्खानेन वा गिही होति । तेसु पठमेन पुन उपसम्पदाय अभब्बत्ता पुन परिवासो न रुहतियेव, दुतियेन पन पुन उपसम्पदाय भब्बत्ता ‘‘सो चे पुन उपसम्पज्‍जती’’ति वुत्तं। इतरो पन पाराजिकप्पत्तभावेन सामणेरो न होति। कस्मा? सरणगमनादीनं विनस्सनतो। वुत्तञ्हि विमतिविनोदनियं (वि॰ वि॰ टी॰ महावग्ग २.१०८) ‘‘उपसम्पन्‍नानम्पि पाराजिकसमआपत्तिया सरणगमनादिसामणेरभावस्सपि विनस्सनतो सेनासनग्गाहो च पटिप्पस्सम्भति, सङ्घलाभम्पि तेन लभन्तीति वेदितब्ब’’न्ति, गिही पन हुत्वा पुन सामणेरभावमत्तं लद्धब्बं होति। ‘‘सामणेरोति मं धारेथा’’तिआदिना पन सिक्खापच्‍चक्खाने कते सिया सामणेरभावो, ततोपि पुन उपसम्पज्‍जितुकामताय सति सिया उपसम्पन्‍नभावो। ‘‘गिहीति मं धारेथा’’तिआदिना सिक्खापच्‍चक्खानं कत्वा गिहिभावं उपगतेपि पुन सामणेरपब्बज्‍जं पब्बजित्वा सामणेरो होति। ततो पुन उपसम्पज्‍जितुं लद्धब्बत्ता ‘‘पुन उपसम्पज्‍जती’’ति वुत्तो। तेसं भिक्खुभावे परिवासे अनिट्ठितेपि गिहिसामणेरभावं पत्तत्ता परिवासो न रुहति उपसम्पन्‍नानमेव परिवासस्स भगवता पञ्‍ञत्तत्ताति अत्थो।

    Yāni pana parivāsamānattāni anavaṭṭhitattā puthujjanassa gihiādivasena parivattane sati puna dātabbādātabbabhāve saṅkitabbāni, tāni dassetuṃ pāḷiyaṃ anekehi pakārehi vitthārato vuttāni. Tesu bhikkhūnaṃ saṃsayavinodanatthāya ekadesaṃ dassetuṃ ‘‘sace kocī’’tiādimāha. Tattha vibbhamatīti virūpo hutvā bhamati, hīnāyāvattati gihī hotīti attho. Sāmaṇero hotīti upasampannabhāvaṃ jahitvā sāmaṇerabhāvaṃ upagacchati. Tattha pārājikappattabhāvena vā ‘‘gihīti maṃ dhārethā’’tiādinā sikkhāpaccakkhānena vā gihī hoti . Tesu paṭhamena puna upasampadāya abhabbattā puna parivāso na ruhatiyeva, dutiyena pana puna upasampadāya bhabbattā ‘‘so ce puna upasampajjatī’’ti vuttaṃ. Itaro pana pārājikappattabhāvena sāmaṇero na hoti. Kasmā? Saraṇagamanādīnaṃ vinassanato. Vuttañhi vimativinodaniyaṃ (vi. vi. ṭī. mahāvagga 2.108) ‘‘upasampannānampi pārājikasamaāpattiyā saraṇagamanādisāmaṇerabhāvassapi vinassanato senāsanaggāho ca paṭippassambhati, saṅghalābhampi tena labhantīti veditabba’’nti, gihī pana hutvā puna sāmaṇerabhāvamattaṃ laddhabbaṃ hoti. ‘‘Sāmaṇeroti maṃ dhārethā’’tiādinā pana sikkhāpaccakkhāne kate siyā sāmaṇerabhāvo, tatopi puna upasampajjitukāmatāya sati siyā upasampannabhāvo. ‘‘Gihīti maṃ dhārethā’’tiādinā sikkhāpaccakkhānaṃ katvā gihibhāvaṃ upagatepi puna sāmaṇerapabbajjaṃ pabbajitvā sāmaṇero hoti. Tato puna upasampajjituṃ laddhabbattā ‘‘puna upasampajjatī’’ti vutto. Tesaṃ bhikkhubhāve parivāse aniṭṭhitepi gihisāmaṇerabhāvaṃ pattattā parivāso na ruhati upasampannānameva parivāsassa bhagavatā paññattattāti attho.

    एवं सन्ते पुन उपसम्पज्‍जन्तस्स किं परिवासो पुन दातब्बोति आह ‘‘सो चे पुन उपसम्पज्‍जती’’तिआदि। तस्सत्थो – सो विब्भन्तको सो वा सामणेरो पुन उपसम्पन्‍नभावं उपगच्छति, पुरिमं पुब्बे भिक्खुभूतकाले दिन्‍नं परिवासदानं एव इदानि परिवासदानं होति। यो परिवासो पुब्बे भिक्खुभूतकाले दिन्‍नो, सो परिवासो सुदिन्‍नो, दुदिन्‍नो न होति। यो यत्तको कालो परिवुत्थो, सो तत्तको कालो सुपरिवुत्थोयेव होति, न दुपरिवुत्थो, तस्मा अवसेसो कालो परिवसितब्बोति। इदं वुत्तं होति – पुब्बे भिक्खुकाले पक्खप्पटिच्छन्‍नाय आपत्तिया परिवासं गहेत्वा दसदिवसमत्तं परिवसित्वा अनिट्ठितेयेव परिवासे विब्भमित्वा सामणेरो वा हुत्वा पुन उपसम्पन्‍नेन अवसेसपञ्‍चदिवसे परिवसित्वा परिवासो निट्ठापेतब्बोति। मानत्तारहादीसुपि एसेव नयो। उम्मत्तकादीसुपि तस्मिं काले अजानन्तत्ता ‘‘परिवासो न रुहती’’ति वुत्तं। तिण्णम्पि उक्खित्तकानं कम्मनानासंवासकत्ता तेहि सहसंवासोयेव नत्थीति उक्खित्तकानं परिवासो न रुहतीति वुत्तं।

    Evaṃ sante puna upasampajjantassa kiṃ parivāso puna dātabboti āha ‘‘so ce puna upasampajjatī’’tiādi. Tassattho – so vibbhantako so vā sāmaṇero puna upasampannabhāvaṃ upagacchati, purimaṃ pubbe bhikkhubhūtakāle dinnaṃ parivāsadānaṃ eva idāni parivāsadānaṃ hoti. Yo parivāso pubbe bhikkhubhūtakāle dinno, so parivāso sudinno, dudinno na hoti. Yo yattako kālo parivuttho, so tattako kālo suparivutthoyeva hoti, na duparivuttho, tasmā avaseso kālo parivasitabboti. Idaṃ vuttaṃ hoti – pubbe bhikkhukāle pakkhappaṭicchannāya āpattiyā parivāsaṃ gahetvā dasadivasamattaṃ parivasitvā aniṭṭhiteyeva parivāse vibbhamitvā sāmaṇero vā hutvā puna upasampannena avasesapañcadivase parivasitvā parivāso niṭṭhāpetabboti. Mānattārahādīsupi eseva nayo. Ummattakādīsupi tasmiṃ kāle ajānantattā ‘‘parivāso na ruhatī’’ti vuttaṃ. Tiṇṇampi ukkhittakānaṃ kammanānāsaṃvāsakattā tehi sahasaṃvāsoyeva natthīti ukkhittakānaṃ parivāso na ruhatīti vuttaṃ.

    सचे पुन ओसारीयतीति उक्खेपनीयकम्मं पटिप्पस्सम्भनवसेन समानसंवासकभावं पवेसीयति। ‘‘सचे कस्सचि भिक्खुनो इत्थिलिङ्गं पातुभवती’’तिआदीसु अट्ठकथायं वुत्तनयेनेव अत्थो सुविञ्‍ञेय्यो होति। यं पन वुत्तं ‘‘पक्खमानत्तं पच्छा आगमिस्सती’’ति, तत्रेवं जानितब्बं – पक्खमानत्तन्ति भिक्खुनिया दातब्बमानत्तं। तं पन पटिच्छन्‍नायपि अप्पटिच्छन्‍नायपि आपत्तिया अड्ढमासमत्तमेव दातब्बं। वुत्तञ्हेतं ‘‘गरुधम्मं अज्झापन्‍नाय भिक्खुनिया उभतोसङ्घे पक्खमानत्तं चरितब्ब’’न्ति (पाचि॰ १४९; चूळव॰ ४०३; अ॰ नि॰ ८.५१)। तं पन भिक्खुनीहि अत्तनो सीमं सोधेत्वा विहारसीमाय वा विहारसीमं सोधेतुं असक्‍कोन्तीहि खण्डसीमाय वा सब्बन्तिमेन परिच्छेदेन चतुवग्गगणं सन्‍निपातापेत्वा दातब्बं। सचे एका आपत्ति होति, एकिस्सा वसेन, सचे द्वे वा तिस्सो वा सम्बहुला वा एकवत्थुका वा नानावत्थुका वा, तासं तासं वसेन वत्थुगोत्तनामआपत्तीसु यं यं इच्छति, तं तं आदाय योजना कातब्बा।

    Sace puna osārīyatīti ukkhepanīyakammaṃ paṭippassambhanavasena samānasaṃvāsakabhāvaṃ pavesīyati. ‘‘Sace kassaci bhikkhuno itthiliṅgaṃ pātubhavatī’’tiādīsu aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva attho suviññeyyo hoti. Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘pakkhamānattaṃ pacchā āgamissatī’’ti, tatrevaṃ jānitabbaṃ – pakkhamānattanti bhikkhuniyā dātabbamānattaṃ. Taṃ pana paṭicchannāyapi appaṭicchannāyapi āpattiyā aḍḍhamāsamattameva dātabbaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘garudhammaṃ ajjhāpannāya bhikkhuniyā ubhatosaṅghe pakkhamānattaṃ caritabba’’nti (pāci. 149; cūḷava. 403; a. ni. 8.51). Taṃ pana bhikkhunīhi attano sīmaṃ sodhetvā vihārasīmāya vā vihārasīmaṃ sodhetuṃ asakkontīhi khaṇḍasīmāya vā sabbantimena paricchedena catuvaggagaṇaṃ sannipātāpetvā dātabbaṃ. Sace ekā āpatti hoti, ekissā vasena, sace dve vā tisso vā sambahulā vā ekavatthukā vā nānāvatthukā vā, tāsaṃ tāsaṃ vasena vatthugottanāmaāpattīsu yaṃ yaṃ icchati, taṃ taṃ ādāya yojanā kātabbā.

    तत्रिदं एकापत्तिवसेन मुखमत्तनिदस्सनं – ताय आपन्‍नाय भिक्खुनिया भिक्खुनिसङ्घं उपसङ्कमित्वा एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा वुड्ढानं भिक्खुनीनं पादे वन्दित्वा उक्‍कुटिकं निसीदित्वा अञ्‍जलिं पग्गहेत्वा एवमस्स वचनीयो ‘‘अहं , अय्ये, एकं आपत्तिं आपज्‍जिं गामन्तरं, साहं, अय्य,ए एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं याचामी’’ति। एवं तिक्खत्तुं याचापेत्वा ब्यत्ताय भिक्खुनिया पटिबलाय सङ्घो ञापेतब्बो ‘‘सुणातु मे, अय्ये, सङ्घो, अयं इत्थन्‍नामा भिक्खुनी एकं आपत्तिं आपज्‍जि गामन्तरं, सा सङ्घं एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं याचति। यदि सङ्घस्स पत्तकल्‍लं, सङ्घो इत्थन्‍नामाय भिक्खुनिया एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं ददेय्य, एसा ञत्ति। सुणातु मे, अय्ये, सङ्घो…पे॰… दुतियम्पि। ततियम्पि एतमत्थं वदामि। सुणातु मे, अय्ये, सङ्घो…पे॰… भासेय्य। दिन्‍नं सङ्घेन इत्थन्‍नामाय भिक्खुनिया एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं, खमति सङ्घस्स, तस्मा तुण्ही, एवमेतं धारयामी’’ति।

    Tatridaṃ ekāpattivasena mukhamattanidassanaṃ – tāya āpannāya bhikkhuniyā bhikkhunisaṅghaṃ upasaṅkamitvā ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā vuḍḍhānaṃ bhikkhunīnaṃ pāde vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā evamassa vacanīyo ‘‘ahaṃ , ayye, ekaṃ āpattiṃ āpajjiṃ gāmantaraṃ, sāhaṃ, ayya,e ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ yācāmī’’ti. Evaṃ tikkhattuṃ yācāpetvā byattāya bhikkhuniyā paṭibalāya saṅgho ñāpetabbo ‘‘suṇātu me, ayye, saṅgho, ayaṃ itthannāmā bhikkhunī ekaṃ āpattiṃ āpajji gāmantaraṃ, sā saṅghaṃ ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ yācati. Yadi saṅghassa pattakallaṃ, saṅgho itthannāmāya bhikkhuniyā ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ dadeyya, esā ñatti. Suṇātu me, ayye, saṅgho…pe… dutiyampi. Tatiyampi etamatthaṃ vadāmi. Suṇātu me, ayye, saṅgho…pe… bhāseyya. Dinnaṃ saṅghena itthannāmāya bhikkhuniyā ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ, khamati saṅghassa, tasmā tuṇhī, evametaṃ dhārayāmī’’ti.

    कम्मवाचापरियोसाने वत्तं समादियित्वा भिक्खुमानत्तकथायं वुत्तनयेनेव सङ्घस्स आरोचेत्वा निक्खित्तवत्तं वसितुकामाय तथेव सङ्घस्स मज्झे वा पक्‍कन्तासु भिक्खुनीसु एकभिक्खुनिया वा दुतियिकाय वा सन्तिके वुत्तनयेनेव निक्खिपितब्बं। अञ्‍ञिस्सा पन आगन्तुकाय सन्तिके आरोचेत्वा निक्खिपितब्बं, निक्खित्तकालतो पट्ठाय पकतत्तट्ठाने तिट्ठति।

    Kammavācāpariyosāne vattaṃ samādiyitvā bhikkhumānattakathāyaṃ vuttanayeneva saṅghassa ārocetvā nikkhittavattaṃ vasitukāmāya tatheva saṅghassa majjhe vā pakkantāsu bhikkhunīsu ekabhikkhuniyā vā dutiyikāya vā santike vuttanayeneva nikkhipitabbaṃ. Aññissā pana āgantukāya santike ārocetvā nikkhipitabbaṃ, nikkhittakālato paṭṭhāya pakatattaṭṭhāne tiṭṭhati.

    पुन समादियित्वा अरुणं उट्ठपेन्तिया पन भिक्खुनीनंयेव सन्तिके वसितुं न लब्भति । ‘‘उभतोसङ्घे पक्खमानत्तं चरितब्ब’’न्ति हि वुत्तं, तस्मा अस्सा आचरियुपज्झायाहि विहारं गन्त्वा सङ्गाहकपक्खे ठितो एको महाथेरो वा धम्मकथिको वा भिक्खु वत्तब्बो ‘‘एकिस्सा भिक्खुनिया विनयकम्मं कत्तब्बमत्थि, तत्र नो अय्या चत्तारो भिक्खू पेसेथा’’ति। सङ्गहं अकातुं न लब्भति, ‘‘पेसेस्सामा’’ति वत्तब्बं। चतूहि पकतत्तभिक्खुनीहि मानत्तचारिनिं भिक्खुनिं गहेत्वा अन्तोअरुणेयेव निक्खिपित्वा गामूपचारतो द्वे लेड्डुपाते अतिक्‍कमित्वा मग्गा ओक्‍कम्म गुम्बवतिआदीहि पटिच्छन्‍ने ठाने निसीदितब्बं, विहारूपचारतोपि द्वे लेड्डुपाता अतिक्‍कमितब्बा। चतूहि पकतत्तभिक्खूहिपि तत्थ गन्तब्बं, गन्त्वा पन भिक्खुनीहि सद्धिं न एकट्ठाने निसीदितब्बं, पटिक्‍कमित्वा अविदूरे ठाने निसीदितब्बं। कुरुन्दिमहापच्‍चरीसु पन ‘‘भिक्खुनीहि ब्यत्तं एकं वा द्वे वा उपासिकायो भिक्खूहिपि एकं वा द्वे वा उपासके अत्तरक्खणत्थाय गहेत्वा गन्तब्ब’’न्ति वुत्तं। कुरुन्दियंयेव च ‘‘भिक्खुनुपस्सयस्स च विहारस्स च उपचारं मुञ्‍चितुं वट्टती’’ति वुत्तं, ‘‘गामस्सा’’ति न वुत्तं।

    Puna samādiyitvā aruṇaṃ uṭṭhapentiyā pana bhikkhunīnaṃyeva santike vasituṃ na labbhati . ‘‘Ubhatosaṅghe pakkhamānattaṃ caritabba’’nti hi vuttaṃ, tasmā assā ācariyupajjhāyāhi vihāraṃ gantvā saṅgāhakapakkhe ṭhito eko mahāthero vā dhammakathiko vā bhikkhu vattabbo ‘‘ekissā bhikkhuniyā vinayakammaṃ kattabbamatthi, tatra no ayyā cattāro bhikkhū pesethā’’ti. Saṅgahaṃ akātuṃ na labbhati, ‘‘pesessāmā’’ti vattabbaṃ. Catūhi pakatattabhikkhunīhi mānattacāriniṃ bhikkhuniṃ gahetvā antoaruṇeyeva nikkhipitvā gāmūpacārato dve leḍḍupāte atikkamitvā maggā okkamma gumbavatiādīhi paṭicchanne ṭhāne nisīditabbaṃ, vihārūpacāratopi dve leḍḍupātā atikkamitabbā. Catūhi pakatattabhikkhūhipi tattha gantabbaṃ, gantvā pana bhikkhunīhi saddhiṃ na ekaṭṭhāne nisīditabbaṃ, paṭikkamitvā avidūre ṭhāne nisīditabbaṃ. Kurundimahāpaccarīsu pana ‘‘bhikkhunīhi byattaṃ ekaṃ vā dve vā upāsikāyo bhikkhūhipi ekaṃ vā dve vā upāsake attarakkhaṇatthāya gahetvā gantabba’’nti vuttaṃ. Kurundiyaṃyeva ca ‘‘bhikkhunupassayassa ca vihārassa ca upacāraṃ muñcituṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ, ‘‘gāmassā’’ti na vuttaṃ.

    एवं निसिन्‍नेसु पन भिक्खुनीसु च भिक्खूसु च ताय भिक्खुनिया ‘‘मानत्तं समादियामि, वत्तं समादियामी’’ति वत्तं समादियित्वा भिक्खुनिसङ्घस्स ताव एवं आरोचेतब्बं ‘‘अहं, अय्ये, एकं आपत्तिं आपज्‍जिं गामन्तरं, साहं सङ्घं एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं याचिं, तस्सा मे सङ्घो एकिस्सा आपत्तिया गामन्तराय पक्खमानत्तं अदासि, साहं मानत्तं चरामि, वेदियामहं अय्ये, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति।

    Evaṃ nisinnesu pana bhikkhunīsu ca bhikkhūsu ca tāya bhikkhuniyā ‘‘mānattaṃ samādiyāmi, vattaṃ samādiyāmī’’ti vattaṃ samādiyitvā bhikkhunisaṅghassa tāva evaṃ ārocetabbaṃ ‘‘ahaṃ, ayye, ekaṃ āpattiṃ āpajjiṃ gāmantaraṃ, sāhaṃ saṅghaṃ ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ yāciṃ, tassā me saṅgho ekissā āpattiyā gāmantarāya pakkhamānattaṃ adāsi, sāhaṃ mānattaṃ carāmi, vediyāmahaṃ ayye, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretū’’ti.

    ततो भिक्खुसङ्घस्स सन्तिकं गन्त्वा एवं आरोचेतब्बं ‘‘अहं, अय्या, एकं आपत्तिं आपज्‍जिं…पे॰… वेदियामहं अय्या, वेदियतीति मं सङ्घो धारेतू’’ति। इधापि याय कायचि भासाय आरोचेतुं वट्टति। आरोचेत्वा च भिक्खुनिसङ्घस्सेव सन्तिके निसीदितब्बं, आरोचितकालतो पट्ठाय भिक्खूनं गन्तुं वट्टति। सचे सासङ्का होति, भिक्खुनियो तत्थेव ठानं पच्‍चासीसन्ति, ठातब्बं। सचे अञ्‍ञो भिक्खु वा भिक्खुनी वा तं ठानं एति, पस्सन्तिया आरोचेतब्बं। नो चे आरोचेति, रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेददुक्‍कटञ्‍च । सचे अजानन्तिया एव उपचारं ओक्‍कमित्वा गच्छति, रत्तिच्छेदोव होति, न वत्तभेददुक्‍कटं। सचे भिक्खुनियो उपज्झायादीनं वत्तकरणत्थं पगेव गन्तुकामा होन्ति, रत्तिविप्पवासगणओहीयनगामन्तरापत्तिरक्खणत्थं एकं भिक्खुनिं ठपेत्वा गन्तब्बं, ताय अरुणे उट्ठिते तस्सा सन्तिके वत्तं निक्खिपितब्बं। एतेनुपायेन अखण्डा पञ्‍चदस रत्तियो मानत्तं चरितब्बं।

    Tato bhikkhusaṅghassa santikaṃ gantvā evaṃ ārocetabbaṃ ‘‘ahaṃ, ayyā, ekaṃ āpattiṃ āpajjiṃ…pe… vediyāmahaṃ ayyā, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretū’’ti. Idhāpi yāya kāyaci bhāsāya ārocetuṃ vaṭṭati. Ārocetvā ca bhikkhunisaṅghasseva santike nisīditabbaṃ, ārocitakālato paṭṭhāya bhikkhūnaṃ gantuṃ vaṭṭati. Sace sāsaṅkā hoti, bhikkhuniyo tattheva ṭhānaṃ paccāsīsanti, ṭhātabbaṃ. Sace añño bhikkhu vā bhikkhunī vā taṃ ṭhānaṃ eti, passantiyā ārocetabbaṃ. No ce āroceti, ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca . Sace ajānantiyā eva upacāraṃ okkamitvā gacchati, ratticchedova hoti, na vattabhedadukkaṭaṃ. Sace bhikkhuniyo upajjhāyādīnaṃ vattakaraṇatthaṃ pageva gantukāmā honti, rattivippavāsagaṇaohīyanagāmantarāpattirakkhaṇatthaṃ ekaṃ bhikkhuniṃ ṭhapetvā gantabbaṃ, tāya aruṇe uṭṭhite tassā santike vattaṃ nikkhipitabbaṃ. Etenupāyena akhaṇḍā pañcadasa rattiyo mānattaṃ caritabbaṃ.

    अनिक्खित्तवत्ताय पन पारिवासिकक्खन्धके वुत्तनयेनेव सम्मा वत्तितब्बं। अयं पन विसेसो – ‘‘आगन्तुकस्स आरोचेतब्ब’’न्ति एत्थ यत्तका पुरेभत्तं वा पच्छाभत्तं वा तं गामं भिक्खू वा भिक्खुनियो वा आगच्छन्ति, सब्बेसं आरोचेतब्बं। अनारोचेन्तिया रत्तिच्छेदो चेव वत्तभेददुक्‍कटञ्‍च। सचेपि रत्तिं कोचि भिक्खु तं गामूपचारं ओक्‍कमित्वा गच्छति, रत्तिच्छेदो होतियेव, अजाननपच्‍चया पन वत्तभेदतो मुच्‍चति। कुरुन्दीआदीसु पन ‘‘अनिक्खित्तवत्तभिक्खूनं वुत्तनयेनेव कथेतब्ब’’न्ति वुत्तं, तं पारिवासिकवत्तादीनं उपचारसीमाय परिच्छिन्‍नत्ता युत्ततरं दिस्सति। उपोसथे आरोचेतब्बं, पवारणाय आरोचेतब्बं, चतुन्‍नं भिक्खूनञ्‍च भिक्खुनीनञ्‍च देवसिकं आरोचेतब्बं। सचे भिक्खूनं तस्मिं गामे भिक्खाचारो सम्पज्‍जति, तत्थेव गन्तब्बं। नो चे सम्पज्‍जति, अञ्‍ञत्र चरित्वापि तत्र आगन्त्वा अत्तानं दस्सेत्वा गन्तब्बं, बहिगामे वा सङ्केतट्ठानं कातब्बं ‘‘असुकस्मिं नाम ठाने अम्हे पस्सिस्सती’’ति। ताय सङ्केतट्ठानं गन्त्वा आरोचेतब्बं, सङ्केतट्ठाने अदिस्वा विहारं गन्त्वा आरोचेतब्बं। विहारे सब्बभिक्खूनं आरोचेतब्बं। सचे सब्बेसं सक्‍का न होति आरोचेतुं, बहि उपचारसीमाय ठत्वा भिक्खुनियो पेसेतब्बा, ताहि आनीतानं चतुन्‍नं भिक्खूनं आरोचेतब्बं। सचे विहारो दूरो होति सासङ्को, उपासके च उपासिकायो च गहेत्वा गन्तब्बं। सचे पन अयं एका वसति, रत्तिविप्पवासं आपज्‍जति, तस्मास्सा एका पकतत्ता भिक्खुनी सम्मन्‍नित्वा दातब्बा एकच्छन्‍ने वसनत्थाय।

    Anikkhittavattāya pana pārivāsikakkhandhake vuttanayeneva sammā vattitabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – ‘‘āgantukassa ārocetabba’’nti ettha yattakā purebhattaṃ vā pacchābhattaṃ vā taṃ gāmaṃ bhikkhū vā bhikkhuniyo vā āgacchanti, sabbesaṃ ārocetabbaṃ. Anārocentiyā ratticchedo ceva vattabhedadukkaṭañca. Sacepi rattiṃ koci bhikkhu taṃ gāmūpacāraṃ okkamitvā gacchati, ratticchedo hotiyeva, ajānanapaccayā pana vattabhedato muccati. Kurundīādīsu pana ‘‘anikkhittavattabhikkhūnaṃ vuttanayeneva kathetabba’’nti vuttaṃ, taṃ pārivāsikavattādīnaṃ upacārasīmāya paricchinnattā yuttataraṃ dissati. Uposathe ārocetabbaṃ, pavāraṇāya ārocetabbaṃ, catunnaṃ bhikkhūnañca bhikkhunīnañca devasikaṃ ārocetabbaṃ. Sace bhikkhūnaṃ tasmiṃ gāme bhikkhācāro sampajjati, tattheva gantabbaṃ. No ce sampajjati, aññatra caritvāpi tatra āgantvā attānaṃ dassetvā gantabbaṃ, bahigāme vā saṅketaṭṭhānaṃ kātabbaṃ ‘‘asukasmiṃ nāma ṭhāne amhe passissatī’’ti. Tāya saṅketaṭṭhānaṃ gantvā ārocetabbaṃ, saṅketaṭṭhāne adisvā vihāraṃ gantvā ārocetabbaṃ. Vihāre sabbabhikkhūnaṃ ārocetabbaṃ. Sace sabbesaṃ sakkā na hoti ārocetuṃ, bahi upacārasīmāya ṭhatvā bhikkhuniyo pesetabbā, tāhi ānītānaṃ catunnaṃ bhikkhūnaṃ ārocetabbaṃ. Sace vihāro dūro hoti sāsaṅko, upāsake ca upāsikāyo ca gahetvā gantabbaṃ. Sace pana ayaṃ ekā vasati, rattivippavāsaṃ āpajjati, tasmāssā ekā pakatattā bhikkhunī sammannitvā dātabbā ekacchanne vasanatthāya.

    एवं अखण्डं मानत्तं चरित्वा वीसतिगणे भिक्खुनिसङ्घे वुत्तनयेनेव अब्भानं कातब्बं। ‘‘सचे मानत्तं चरमाना अन्तरापत्तिं आपज्‍जति, मूलाय पटिकस्सित्वा तस्सा आपत्तिया मानत्तं दातब्ब’’न्ति कुरुन्दियं वुत्तं, इदं पक्खमानत्तं नाम। इदं पन पक्खमानत्तं समन्तपासादिकायं (चूळव॰ अट्ठ॰ १०२) पाळिमुत्तविनयविनिच्छयभावेन आगतम्पि इमस्मिं विनयसङ्गहप्पकरणे आचरियेन अनुद्धटं। अयं पनाचरियस्स अधिप्पायो सिया – इदं पक्खमानत्तं भिक्खुनियोयेव सन्धाय भगवता विसुं पञ्‍ञत्तं, भिक्खूहि असाधारणं, इमस्मिञ्‍च काले भिक्खुनिसङ्घो नत्थि, तस्मा गन्थस्स लहुभावत्थं इदम्पि अञ्‍ञम्पि ईदिसं अज्झुपेक्खितब्बन्ति। अम्हेहि पन भिक्खुनिसङ्घे अविज्‍जमानेपि ‘‘भिक्खुसङ्घो भिक्खुनीहि समादातब्बवत्तं जानिस्सति। ‘दुब्बलजातिका हि भीरुकजातिका भिक्खुनियो भगवतो आणं पतिट्ठापेन्तियो एवरूपं दुक्‍करं दुरभिसम्भवं वत्तं समादयिंसु, किमङ्गं पन मय’न्ति मनसि करोन्ता भगवतो आणं पतिट्ठापेन्ता परिवासादिवत्तं समादियिस्सन्ती’’ति मन्त्वा आचरियेन अनुद्धटम्पि इमस्मिं विनयालङ्कारप्पकरणे उद्धटं, तस्मा सम्मासम्बुद्धे सञ्‍जातसद्धापेमगारवादियुत्तेहि सत्थुसासनकरेहि भिक्खूहि सम्मा सिक्खितब्बं। इतो परानि अट्ठकथायं आगतनयेनेव वेदितब्बानि।

    Evaṃ akhaṇḍaṃ mānattaṃ caritvā vīsatigaṇe bhikkhunisaṅghe vuttanayeneva abbhānaṃ kātabbaṃ. ‘‘Sace mānattaṃ caramānā antarāpattiṃ āpajjati, mūlāya paṭikassitvā tassā āpattiyā mānattaṃ dātabba’’nti kurundiyaṃ vuttaṃ, idaṃ pakkhamānattaṃ nāma. Idaṃ pana pakkhamānattaṃ samantapāsādikāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 102) pāḷimuttavinayavinicchayabhāvena āgatampi imasmiṃ vinayasaṅgahappakaraṇe ācariyena anuddhaṭaṃ. Ayaṃ panācariyassa adhippāyo siyā – idaṃ pakkhamānattaṃ bhikkhuniyoyeva sandhāya bhagavatā visuṃ paññattaṃ, bhikkhūhi asādhāraṇaṃ, imasmiñca kāle bhikkhunisaṅgho natthi, tasmā ganthassa lahubhāvatthaṃ idampi aññampi īdisaṃ ajjhupekkhitabbanti. Amhehi pana bhikkhunisaṅghe avijjamānepi ‘‘bhikkhusaṅgho bhikkhunīhi samādātabbavattaṃ jānissati. ‘Dubbalajātikā hi bhīrukajātikā bhikkhuniyo bhagavato āṇaṃ patiṭṭhāpentiyo evarūpaṃ dukkaraṃ durabhisambhavaṃ vattaṃ samādayiṃsu, kimaṅgaṃ pana maya’nti manasi karontā bhagavato āṇaṃ patiṭṭhāpentā parivāsādivattaṃ samādiyissantī’’ti mantvā ācariyena anuddhaṭampi imasmiṃ vinayālaṅkārappakaraṇe uddhaṭaṃ, tasmā sammāsambuddhe sañjātasaddhāpemagāravādiyuttehi satthusāsanakarehi bhikkhūhi sammā sikkhitabbaṃ. Ito parāni aṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva veditabbāni.

    मानत्तविनिच्छयकथा निट्ठिता।

    Mānattavinicchayakathā niṭṭhitā.

    २४८. पारिवासिकवत्तकथायं नवकतरं पारिवासिकन्ति अत्तना नवकतरं पारिवासिकं। पारिवासिकस्स हि अत्तना नवकतरं पारिवासिकं ठपेत्वा अञ्‍ञे मूलायपटिकस्सनारह मानत्तारह मानत्तचारिक अब्भानारहापि पकतत्तट्ठानेयेव तिट्ठन्ति। तेनाह ‘‘अन्तमसो मूलायपटिकस्सनारहादीनम्पी’’ति। अन्तमसो मूलायपटिकस्सनारहादीनम्पीति आदि-सद्देन मानत्तारहमानत्तचारिकअब्भानारहे सङ्गण्हाति। ते हि पारिवासिकानं, पारिवासिका च तेसं पकतत्तट्ठाने एव तिट्ठन्ति। अधोतपादट्ठपनकन्ति यत्थ ठत्वा पादे धोवन्ति, तादिसं दारुफलकखण्डादिं। पादघंसनन्ति सक्खरकथलादिं। पादे घंसन्ति एतेनाति पादघंसनं, सक्खरकथलादि। वुत्तञ्हि भगवता ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, तिस्सो पादघंसनियो सक्खरं कथलं समुद्दफेण’’न्ति (चूळव॰ २६९)। सद्धिविहारिकानम्पि सादियन्तस्साति सद्धिविहारिकानम्पि अभिवादनादिं सादियन्तस्स। वत्तं करोन्तीति एत्तकमत्तस्सेव वुत्तत्ता सद्धिविहारिकादीहिपि अभिवादनादिं कातुं न वट्टति। ‘‘मा मं गामप्पवेसनं आपुच्छथा’’ति वुत्ते अनापुच्छापि गामं पविसितुं वट्टति।

    248. Pārivāsikavattakathāyaṃ navakataraṃ pārivāsikanti attanā navakataraṃ pārivāsikaṃ. Pārivāsikassa hi attanā navakataraṃ pārivāsikaṃ ṭhapetvā aññe mūlāyapaṭikassanāraha mānattāraha mānattacārika abbhānārahāpi pakatattaṭṭhāneyeva tiṭṭhanti. Tenāha ‘‘antamaso mūlāyapaṭikassanārahādīnampī’’ti. Antamaso mūlāyapaṭikassanārahādīnampīti ādi-saddena mānattārahamānattacārikaabbhānārahe saṅgaṇhāti. Te hi pārivāsikānaṃ, pārivāsikā ca tesaṃ pakatattaṭṭhāne eva tiṭṭhanti. Adhotapādaṭṭhapanakanti yattha ṭhatvā pāde dhovanti, tādisaṃ dāruphalakakhaṇḍādiṃ. Pādaghaṃsananti sakkharakathalādiṃ. Pāde ghaṃsanti etenāti pādaghaṃsanaṃ, sakkharakathalādi. Vuttañhi bhagavatā ‘‘anujānāmi, bhikkhave, tisso pādaghaṃsaniyo sakkharaṃ kathalaṃ samuddapheṇa’’nti (cūḷava. 269). Saddhivihārikānampi sādiyantassāti saddhivihārikānampi abhivādanādiṃ sādiyantassa. Vattaṃ karontīti ettakamattasseva vuttattā saddhivihārikādīhipi abhivādanādiṃ kātuṃ na vaṭṭati. ‘‘Mā maṃ gāmappavesanaṃ āpucchathā’’ti vutte anāpucchāpi gāmaṃ pavisituṃ vaṭṭati.

    यो यो वुड्ढोति पारिवासिकेसु भिक्खूसु यो यो वुड्ढो। नवकतरस्स सादितुन्ति पारिवासिकनवकतरस्स अभिवादनादिं सादितुं। ‘‘पारिसुद्धिउपोसथे करियमाने’’ति इदं पवारणदिवसेसु सङ्घे पवारेन्ते अनुपगतछिन्‍नवस्सादीहि करियमानं पारिसुद्धिउपोसथम्पि सन्धाय वुत्तं। तत्थेवाति सङ्घनवकट्ठानेयेव। अत्तनो पाळिया पवारेतब्बन्ति अत्तनो वस्सग्गेन पत्तपाळिया पवारेतब्बं, न पन सब्बेसु पवारितेसूति अत्थो।

    Yo yo vuḍḍhoti pārivāsikesu bhikkhūsu yo yo vuḍḍho. Navakatarassa sāditunti pārivāsikanavakatarassa abhivādanādiṃ sādituṃ. ‘‘Pārisuddhiuposathe kariyamāne’’ti idaṃ pavāraṇadivasesu saṅghe pavārente anupagatachinnavassādīhi kariyamānaṃ pārisuddhiuposathampi sandhāya vuttaṃ. Tatthevāti saṅghanavakaṭṭhāneyeva. Attano pāḷiyā pavāretabbanti attano vassaggena pattapāḷiyā pavāretabbaṃ, na pana sabbesu pavāritesūti attho.

    ओणोजनं नाम विस्सज्‍जनं, तं पन पारिवासिकेन पापितस्स अत्तना सम्पटिच्छितस्सेव पुनदिवसादिअत्थाय विस्सज्‍जनं कातब्बं। असम्पटिच्छित्वा चे विस्सज्‍जेति, न लभतीति वुत्तं। यदि पन न गण्हाति न विस्सज्‍जेतीति यदि पुरिमदिवसे अत्तनो न गण्हाति, गहेत्वा च न विस्सज्‍जेति।

    Oṇojanaṃ nāma vissajjanaṃ, taṃ pana pārivāsikena pāpitassa attanā sampaṭicchitasseva punadivasādiatthāya vissajjanaṃ kātabbaṃ. Asampaṭicchitvā ce vissajjeti, na labhatīti vuttaṃ. Yadi pana na gaṇhāti na vissajjetīti yadi purimadivase attano na gaṇhāti, gahetvā ca na vissajjeti.

    चतुस्सालभत्तन्ति भोजनसालाय पटिपाटिया दीयमानं भत्तं। हत्थपासे ठितेनाति दायकस्स हत्थपासे ठितेन, पटिग्गहणरुहनट्ठानेति अधिप्पायो। महापेळभत्तेपीति महन्तेसु भत्तपच्छिआदिभाजनेसु ठपेत्वा दीयमानभत्तेसुपि। इतो परम्पि पारिवासिकवत्तं पाळियं (चूळव॰ ७५) आगतनयेनेव वेदितब्बं। तत्थ पन अट्ठकथायं आगतनयेनेव अत्थो सुविञ्‍ञेय्यो होति, तस्मा दुब्बिञ्‍ञेय्यट्ठानेयेव कथयिस्साम।

    Catussālabhattanti bhojanasālāya paṭipāṭiyā dīyamānaṃ bhattaṃ. Hatthapāse ṭhitenāti dāyakassa hatthapāse ṭhitena, paṭiggahaṇaruhanaṭṭhāneti adhippāyo. Mahāpeḷabhattepīti mahantesu bhattapacchiādibhājanesu ṭhapetvā dīyamānabhattesupi. Ito parampi pārivāsikavattaṃ pāḷiyaṃ (cūḷava. 75) āgatanayeneva veditabbaṃ. Tattha pana aṭṭhakathāyaṃ āgatanayeneva attho suviññeyyo hoti, tasmā dubbiññeyyaṭṭhāneyeva kathayissāma.

    ‘‘न सामणेरो उपट्ठापेतब्बो’’ति एत्थ दुब्बिधं सामणेरं दस्सेतुं ‘‘अञ्‍ञो’’तिआदिमाह। ‘‘न भिक्खुनियो ओवदितब्बा’’ति एत्थ लद्धसम्मुतिकेन आणत्तोपि गरुधम्मेहि अञ्‍ञेहि वा ओवदितुं न लभतीति आह ‘‘पटिबलस्स वा भिक्खुस्स भारो कातब्बो’’ति। आगता भिक्खुनियो वत्तब्बाति सम्बन्धो। सवचनीयन्ति सदोसं। जेट्ठकट्ठानं न कातब्बन्ति पधानट्ठानं न कातब्बं। किं तन्ति आह ‘‘पातिमोक्खुद्देसकेना’’तिआदि।

    ‘‘Na sāmaṇero upaṭṭhāpetabbo’’ti ettha dubbidhaṃ sāmaṇeraṃ dassetuṃ ‘‘añño’’tiādimāha. ‘‘Na bhikkhuniyo ovaditabbā’’ti ettha laddhasammutikena āṇattopi garudhammehi aññehi vā ovadituṃ na labhatīti āha ‘‘paṭibalassa vā bhikkhussa bhāro kātabbo’’ti. Āgatā bhikkhuniyo vattabbāti sambandho. Savacanīyanti sadosaṃ. Jeṭṭhakaṭṭhānaṃ na kātabbanti padhānaṭṭhānaṃ na kātabbaṃ. Kiṃ tanti āha ‘‘pātimokkhuddesakenā’’tiādi.

    रजेहि हता उपहता भूमि एतिस्साति रजोहतभूमि, रजोकिण्णभूमीति अत्थो। पच्‍चयन्ति वस्सावासिकलाभं सन्धाय वुत्तं। एकपस्से ठत्वाति पाळिं विहाय भिक्खूनं पच्छतो ठत्वा। सेनासनं न लभतीति सेय्यपरियन्तभागिताय वस्सग्गेन गण्हितुं न लभति। अस्साति भवेय्य। ‘‘आगन्तुकेन आरोचेतब्बं, आगन्तुकस्स आरोचेतब्ब’’न्ति अविसेसेन वुत्तत्ता सचे द्वे पारिवासिका गतट्ठाने अञ्‍ञमञ्‍ञं पस्सन्ति, उभोहिपि अञ्‍ञमञ्‍ञस्स आरोचेतब्बं। यथा बहि दिस्वा आरोचितस्स भिक्खुनो विहारं आगतेन पुन आरोचनकिच्‍चं नत्थि, एवं अञ्‍ञविहारं गतेनपि तत्थ पुब्बे आरोचितस्स पुन आरोचनकिच्‍चं नत्थीति वदन्ति। अविसेसेनाति पारिवासिकस्स च उक्खित्तकस्स च अविसेसेन।

    Rajehi hatā upahatā bhūmi etissāti rajohatabhūmi, rajokiṇṇabhūmīti attho. Paccayanti vassāvāsikalābhaṃ sandhāya vuttaṃ. Ekapasse ṭhatvāti pāḷiṃ vihāya bhikkhūnaṃ pacchato ṭhatvā. Senāsanaṃ na labhatīti seyyapariyantabhāgitāya vassaggena gaṇhituṃ na labhati. Assāti bhaveyya. ‘‘Āgantukena ārocetabbaṃ, āgantukassa ārocetabba’’nti avisesena vuttattā sace dve pārivāsikā gataṭṭhāne aññamaññaṃ passanti, ubhohipi aññamaññassa ārocetabbaṃ. Yathā bahi disvā ārocitassa bhikkhuno vihāraṃ āgatena puna ārocanakiccaṃ natthi, evaṃ aññavihāraṃ gatenapi tattha pubbe ārocitassa puna ārocanakiccaṃ natthīti vadanti. Avisesenāti pārivāsikassa ca ukkhittakassa ca avisesena.

    ओबद्धन्ति पलिबुद्धं। सहवासोति वुत्तप्पकारे छन्‍ने भिक्खुना सद्धिं सयनमेव अधिप्पेतं, न सेसइरियापथकप्पनं। सेसमेत्थ सुविञ्‍ञेय्यमेव।

    Obaddhanti palibuddhaṃ. Sahavāsoti vuttappakāre channe bhikkhunā saddhiṃ sayanameva adhippetaṃ, na sesairiyāpathakappanaṃ. Sesamettha suviññeyyameva.

    पापिट्ठतराति पाराजिकापत्तीति उक्‍कंसवसेन वुत्तं। सञ्‍चरित्तादिपण्णत्तिवज्‍जतो पन सुक्‍कविस्सट्ठादिका लोकवज्‍जाव। तत्थपि सङ्घभेदादिका पापिट्ठतरा एव। कम्मन्ति पारिवासिककम्मवाचाति एतेन ‘‘कम्मभूता वाचा कम्मवाचा’’ति कम्मवाचासद्दस्स अत्थोपि सिद्धोति वेदितब्बो। सवचनीयन्ति एत्थ स-सद्दो ‘‘सन्ति’’अत्थं वदति, अत्तनो वचनेन अत्तनो पवत्तनकम्मन्ति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो, ‘‘मा पक्‍कमाही’’ति वा ‘‘एहि विनयधरानं सम्मुखीभाव’’न्ति वा एवं अत्तनो आणाय पवत्तनककम्मं न कातब्बन्ति अधिप्पायो। एवञ्हि केनचि सवचनीये कते अनादरेन अतिक्‍कमितुं न वट्टति, बुद्धस्स सङ्घस्स आणा अतिक्‍कन्ता नाम होति। रजोहतभूमीति पण्णसालाविसेसनं। पच्‍चयन्ति वस्सावासिकचीवरं। सेनासनं न लभतीति वस्सग्गेन न लभति। अपण्णकपटिपदाति अविरद्धपटिपदा। सचे वायमन्तोपीति एत्थ अविसयभावं ञत्वा अवायमन्तोपि सङ्गय्हति। अविसेसेनाति पारिवासिकुक्खित्तकानं सामञ्‍ञेन। पञ्‍चवण्णछदनबन्धनट्ठानेसूति पञ्‍चप्पकारछदनेहि छन्‍नट्ठानेसु। ओबद्धन्ति उट्ठानादिब्यापारपटिबद्धं, पीळितन्ति अत्थो। मञ्‍चे वा पीठे वाति एत्थ वासद्दो समुच्‍चयत्थो। तेन तट्टिकाचम्मखण्डादीसु दीघासनेसुपि निसीदितुं न वट्टतीति दीपितं होति। न वत्तभेददुक्‍कटन्ति वुड्ढतरस्स जानन्तस्सपि वत्तभेदे दुक्‍कटं नत्थीति दस्सेति। वत्तं निक्खिपापेत्वाति इदम्पि परिवासादिमेव सन्धाय वुत्तं, न सेसकम्मानि।

    Pāpiṭṭhatarātipārājikāpattīti ukkaṃsavasena vuttaṃ. Sañcarittādipaṇṇattivajjato pana sukkavissaṭṭhādikā lokavajjāva. Tatthapi saṅghabhedādikā pāpiṭṭhatarā eva. Kammanti pārivāsikakammavācāti etena ‘‘kammabhūtā vācā kammavācā’’ti kammavācāsaddassa atthopi siddhoti veditabbo. Savacanīyanti ettha sa-saddo ‘‘santi’’atthaṃ vadati, attano vacanena attano pavattanakammanti evamettha attho daṭṭhabbo, ‘‘mā pakkamāhī’’ti vā ‘‘ehi vinayadharānaṃ sammukhībhāva’’nti vā evaṃ attano āṇāya pavattanakakammaṃ na kātabbanti adhippāyo. Evañhi kenaci savacanīye kate anādarena atikkamituṃ na vaṭṭati, buddhassa saṅghassa āṇā atikkantā nāma hoti. Rajohatabhūmīti paṇṇasālāvisesanaṃ. Paccayanti vassāvāsikacīvaraṃ. Senāsanaṃ na labhatīti vassaggena na labhati. Apaṇṇakapaṭipadāti aviraddhapaṭipadā. Sace vāyamantopīti ettha avisayabhāvaṃ ñatvā avāyamantopi saṅgayhati. Avisesenāti pārivāsikukkhittakānaṃ sāmaññena. Pañcavaṇṇachadanabandhanaṭṭhānesūti pañcappakārachadanehi channaṭṭhānesu. Obaddhanti uṭṭhānādibyāpārapaṭibaddhaṃ, pīḷitanti attho. Mañce vā pīṭhe vāti ettha vāsaddo samuccayattho. Tena taṭṭikācammakhaṇḍādīsu dīghāsanesupi nisīdituṃ na vaṭṭatīti dīpitaṃ hoti. Na vattabhedadukkaṭanti vuḍḍhatarassa jānantassapi vattabhede dukkaṭaṃ natthīti dasseti. Vattaṃ nikkhipāpetvāti idampi parivāsādimeva sandhāya vuttaṃ, na sesakammāni.

    ‘‘सेनासनं न लभति सेय्यपरियन्तभागिताय। उद्देसादीनि दातुम्पि न लभतीति वदन्ति। ‘तदहुपसम्पन्‍नेपि पकतत्ते’ति वचनतो अनुपसम्पन्‍नेहि वसितुं वट्टति। समवस्साति एतेन अपच्छा अपुरिमं निपज्‍जने द्विन्‍नम्पि वत्तभेदापत्तिभावं दीपेति। अत्तनो अत्तनो नवकतरन्ति पारिवासिकादिनवकतरं। पठमं सङ्घमज्झे परिवासं गहेत्वा निक्खित्तवत्तेन पुन एकस्सपि सन्तिके समादियितुं निक्खिपितुञ्‍च वट्टति, मानत्ते पन निक्खिपितुं वट्टति। ऊनेगणेचरणदोसत्ता न गहेतुन्ति एके। पठमं आदिन्‍नवत्तं एकस्स सन्तिके यथा निक्खिपितुं वट्टति, तथा समादियितुम्पि वट्टतीति पोराणगण्ठिपदे’’ति वजिरबुद्धिटीकायं (वजिर॰ टी॰ चूळवग्ग ७६) वुत्तन्ति।

    ‘‘Senāsanaṃ na labhati seyyapariyantabhāgitāya. Uddesādīni dātumpi na labhatīti vadanti. ‘Tadahupasampannepi pakatatte’ti vacanato anupasampannehi vasituṃ vaṭṭati. Samavassāti etena apacchā apurimaṃ nipajjane dvinnampi vattabhedāpattibhāvaṃ dīpeti. Attano attano navakataranti pārivāsikādinavakataraṃ. Paṭhamaṃ saṅghamajjhe parivāsaṃ gahetvā nikkhittavattena puna ekassapi santike samādiyituṃ nikkhipituñca vaṭṭati, mānatte pana nikkhipituṃ vaṭṭati. Ūnegaṇecaraṇadosattā na gahetunti eke. Paṭhamaṃ ādinnavattaṃ ekassa santike yathā nikkhipituṃ vaṭṭati, tathā samādiyitumpi vaṭṭatīti porāṇagaṇṭhipade’’ti vajirabuddhiṭīkāyaṃ (vajira. ṭī. cūḷavagga 76) vuttanti.

    इदं एत्थ यं वत्तं ‘‘चतुनवुतिपारिवासिकवत्त’’न्ति पारिवासिकक्खन्धकपाळियं (चूळव॰ ७५) आगतं, समन्तपासादिकायम्पि एत्तकाय पाळिया (चूळव॰ अट्ठ॰ ७५-८४) वण्णनं वत्वा ‘‘पारिवासिकवत्तकथा निट्ठिता’’ति आह। इमस्मिं विनयसङ्गहपकरणे (वि॰ सङ्ग॰ अट्ठ॰ २४८) पन ‘‘न छमायं चङ्कमन्ते चङ्कमे चङ्कमितब्ब’’न्ति इमस्सानन्तरं ‘‘पारिवासिकचतुत्थो चे, भिक्खवे’’तिआदीनि अग्गहेत्वा ‘‘न, भिक्खवे, पारिवासिकेन भिक्खुना सादितब्ब’’न्तिआदीनि पठमं पञ्‍ञत्तपदानि गहेत्वा तेसं पदानं संवण्णनं कत्वा ‘‘इदं पारिवासिकवत्त’’न्ति अञ्‍ञथा अनुक्‍कमो वुत्तो, सो पाळिया च अट्ठकथाय च न समेति। आचरियस्स पन अयमधिप्पायो सिया – ‘‘पारिवासिकचतुत्थो चे, भिक्खवे’’तिआदीनि पारिवासिकभिक्खूनं समादियितब्बानि न होन्ति , अथ खो कम्मकारकानं भिक्खूनं कत्तब्बाकत्तब्बकम्मदस्सनमेतं, तस्मा पारिवासिकवत्ते न पवेसेतब्बं। ‘‘न, भिक्खवे, पारिवासिकेन भिक्खुना सादितब्ब’’न्तिआदीनि पन पारिवासिकभिक्खूनं सम्मावत्तितब्बवत्तानियेव होन्ति, तस्मा इमानियेव पारिवासिकवत्ते पवेसेतब्बानीति। अम्हेहि पन पाळिअट्ठकथाटीकासु आगतानुक्‍कमेन पठमं पञ्‍ञत्तवत्तानं अत्थं पठमं दस्सेत्वा पच्छा पञ्‍ञत्तपदानं अत्थो पच्छा वुत्तोति दट्ठब्बो।

    Idaṃ ettha yaṃ vattaṃ ‘‘catunavutipārivāsikavatta’’nti pārivāsikakkhandhakapāḷiyaṃ (cūḷava. 75) āgataṃ, samantapāsādikāyampi ettakāya pāḷiyā (cūḷava. aṭṭha. 75-84) vaṇṇanaṃ vatvā ‘‘pārivāsikavattakathā niṭṭhitā’’ti āha. Imasmiṃ vinayasaṅgahapakaraṇe (vi. saṅga. aṭṭha. 248) pana ‘‘na chamāyaṃ caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti imassānantaraṃ ‘‘pārivāsikacatuttho ce, bhikkhave’’tiādīni aggahetvā ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā sāditabba’’ntiādīni paṭhamaṃ paññattapadāni gahetvā tesaṃ padānaṃ saṃvaṇṇanaṃ katvā ‘‘idaṃ pārivāsikavatta’’nti aññathā anukkamo vutto, so pāḷiyā ca aṭṭhakathāya ca na sameti. Ācariyassa pana ayamadhippāyo siyā – ‘‘pārivāsikacatuttho ce, bhikkhave’’tiādīni pārivāsikabhikkhūnaṃ samādiyitabbāni na honti , atha kho kammakārakānaṃ bhikkhūnaṃ kattabbākattabbakammadassanametaṃ, tasmā pārivāsikavatte na pavesetabbaṃ. ‘‘Na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā sāditabba’’ntiādīni pana pārivāsikabhikkhūnaṃ sammāvattitabbavattāniyeva honti, tasmā imāniyeva pārivāsikavatte pavesetabbānīti. Amhehi pana pāḷiaṭṭhakathāṭīkāsu āgatānukkamena paṭhamaṃ paññattavattānaṃ atthaṃ paṭhamaṃ dassetvā pacchā paññattapadānaṃ attho pacchā vuttoti daṭṭhabbo.

    इति विनयसङ्गहसंवण्णनाभूते विनयालङ्कारे

    Iti vinayasaṅgahasaṃvaṇṇanābhūte vinayālaṅkāre

    गरुकापत्तिवुट्ठानविनिच्छयकथालङ्कारो नाम

    Garukāpattivuṭṭhānavinicchayakathālaṅkāro nāma

    द्वत्तिंसतिमो परिच्छेदो।

    Dvattiṃsatimo paricchedo.




    Next: ३३. कम्माकम्मविनिच्छयकथा • 33. Kammākammavinicchayakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact