| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
९. गाथाभिगीतभोजनकथापञ्हो
9. Gāthābhigītabhojanakathāpañho
९. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं भगवता –
9. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā –
‘‘‘गाथाभिगीतं मे अभोजनेय्यं 1, सम्पस्सतं ब्राह्मण नेस धम्मा।
‘‘‘Gāthābhigītaṃ me abhojaneyyaṃ 2, sampassataṃ brāhmaṇa nesa dhammā;
गाथाभिगीतं पनुदन्ति बुद्धा, धम्मे सती ब्राह्मण वुत्तिरेसा’ति॥
Gāthābhigītaṃ panudanti buddhā, dhamme satī brāhmaṇa vuttiresā’ti.
‘‘पुन च भगवा परिसाय धम्मं देसेन्तो कथेन्तो अनुपुब्बिकथं पठमं ताव दानकथं कथेति, पच्छा सीलकथं, तस्स भगवतो सब्बलोकिस्सरस्स भासितं सुत्वा देवमनुस्सा अभिसङ्खरित्वा दानं देन्ति, तस्स तं उय्योजितं दानं सावका परिभुञ्जन्ति। यदि, भन्ते नागसेन, भगवता भणितं ‘गाथाभिगीतं मे अभोजनेय्य’न्ति, तेन हि ‘भगवा दानकथं पठमं कथेती’ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि दानकथं पठमं कथेति, तेन हि ‘गाथाभिगीतं मे अभोजनेय्य’न्ति तम्पि वचनं मिच्छा। किं कारणं? यो सो, भन्ते, दक्खिणेय्यो गिहीनं पिण्डपातदानस्स विपाकं कथेति, तस्स ते धम्मकथं सुत्वा पसन्नचित्ता अपरापरं दानं देन्ति, ये तं दानं परिभुञ्जन्ति, सब्बे ते गाथाभिगीतं परिभुञ्जन्ति। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो निपुणो गम्भीरो तपानुप्पत्तो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
‘‘Puna ca bhagavā parisāya dhammaṃ desento kathento anupubbikathaṃ paṭhamaṃ tāva dānakathaṃ katheti, pacchā sīlakathaṃ, tassa bhagavato sabbalokissarassa bhāsitaṃ sutvā devamanussā abhisaṅkharitvā dānaṃ denti, tassa taṃ uyyojitaṃ dānaṃ sāvakā paribhuñjanti. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’nti, tena hi ‘bhagavā dānakathaṃ paṭhamaṃ kathetī’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi dānakathaṃ paṭhamaṃ katheti, tena hi ‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’nti tampi vacanaṃ micchā. Kiṃ kāraṇaṃ? Yo so, bhante, dakkhiṇeyyo gihīnaṃ piṇḍapātadānassa vipākaṃ katheti, tassa te dhammakathaṃ sutvā pasannacittā aparāparaṃ dānaṃ denti, ye taṃ dānaṃ paribhuñjanti, sabbe te gāthābhigītaṃ paribhuñjanti. Ayampi ubhato koṭiko pañho nipuṇo gambhīro tapānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘गाथाभिगीतं मे अभोजनेय्यं, सम्पस्सतं ब्राह्मण नेस धम्मो। गाथाभिगीतं पनुदन्ति बुद्धा, धम्मे सती ब्राह्मण वुत्तिरेसा’ति, कथेति च भगवा पठमं दानकथं, तञ्च पन किरियं सब्बेसं तथागतानं पठमं दानकथाय, तत्थ चित्तं अभिरमापेत्वा पच्छा सीले नियोजेन्ति। यथा, महाराज, मनुस्सा तरुणदारकानं पठमं ताव कीळाभण्डकानि देन्ति। सेय्यथिदं, वङ्ककं घटिकं चिङ्गुलकं पत्ताळ्हकं रथकं धनुकं, पच्छा ते सके सके कम्मे नियोजेन्ति। एवमेव खो, महाराज, तथागतो पठमं दानकथाय चित्तं अभिरमापेत्वा पच्छा सीले नियोजेति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyyaṃ, sampassataṃ brāhmaṇa nesa dhammo. Gāthābhigītaṃ panudanti buddhā, dhamme satī brāhmaṇa vuttiresā’ti, katheti ca bhagavā paṭhamaṃ dānakathaṃ, tañca pana kiriyaṃ sabbesaṃ tathāgatānaṃ paṭhamaṃ dānakathāya, tattha cittaṃ abhiramāpetvā pacchā sīle niyojenti. Yathā, mahārāja, manussā taruṇadārakānaṃ paṭhamaṃ tāva kīḷābhaṇḍakāni denti. Seyyathidaṃ, vaṅkakaṃ ghaṭikaṃ ciṅgulakaṃ pattāḷhakaṃ rathakaṃ dhanukaṃ, pacchā te sake sake kamme niyojenti. Evameva kho, mahārāja, tathāgato paṭhamaṃ dānakathāya cittaṃ abhiramāpetvā pacchā sīle niyojeti.
‘‘यथा वा पन, महाराज, भिसक्को नाम आतुरानं पठमं ताव चतूहपञ्चाहं तेलं पायेति बलकरणाय सिनेहनाय, पच्छा विरेचेति। एवमेव खो, महाराज, तथागतो पठमं ताव दानकथाय चित्तं अभिरमापेत्वा पच्छा सीले नियोजेति। दायकानं, महाराज, दानपतीनं चित्तं मुदुकं होति मद्दवं सिनिद्धं, तेन ते दानसेतुसङ्कमेन दाननावाय संसारसागरपारमनुगच्छन्ति, तस्मा तेसं पठमं कम्मभूमिमनुसासति, न च केनचि 3 विञ्ञत्तिमापज्जती’’ति।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, bhisakko nāma āturānaṃ paṭhamaṃ tāva catūhapañcāhaṃ telaṃ pāyeti balakaraṇāya sinehanāya, pacchā vireceti. Evameva kho, mahārāja, tathāgato paṭhamaṃ tāva dānakathāya cittaṃ abhiramāpetvā pacchā sīle niyojeti. Dāyakānaṃ, mahārāja, dānapatīnaṃ cittaṃ mudukaṃ hoti maddavaṃ siniddhaṃ, tena te dānasetusaṅkamena dānanāvāya saṃsārasāgarapāramanugacchanti, tasmā tesaṃ paṭhamaṃ kammabhūmimanusāsati, na ca kenaci 4 viññattimāpajjatī’’ti.
‘‘भन्ते नागसेन, ‘विञ्ञत्ति’न्ति यं वदेसि, कति पन ता विञ्ञत्तियो’’ति? ‘‘द्वेमा, महाराज, विञ्ञत्तियो कायविञ्ञत्ति वचीविञ्ञत्ति चाति। तत्थ अत्थि कायविञ्ञत्ति सावज्जा, अत्थि अनवज्जा। अत्थि वचीविञ्ञत्ति सावज्जा, अत्थि अनवज्जा।
‘‘Bhante nāgasena, ‘viññatti’nti yaṃ vadesi, kati pana tā viññattiyo’’ti? ‘‘Dvemā, mahārāja, viññattiyo kāyaviññatti vacīviññatti cāti. Tattha atthi kāyaviññatti sāvajjā, atthi anavajjā. Atthi vacīviññatti sāvajjā, atthi anavajjā.
‘‘कतमा कायविञ्ञत्ति सावज्जा? इधेकच्चो भिक्खु कुलानि उपगन्त्वा अनोकासे ठितो ठानं भञ्जति, अयं कायविञ्ञत्ति सावज्जा। ताय च विञ्ञापितं अरिया न परिभुञ्जन्ति, सो च पुग्गलो अरियानं समये ओञ्ञातो होति हीळितो खीळितो गरहितो परिभूतो अचित्तीकतो, भिन्नाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘Katamā kāyaviññatti sāvajjā? Idhekacco bhikkhu kulāni upagantvā anokāse ṭhito ṭhānaṃ bhañjati, ayaṃ kāyaviññatti sāvajjā. Tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye oññāto hoti hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato, bhinnājīvotveva saṅkhaṃ gacchati.
‘‘पुन चपरं, महाराज, इधेकच्चो भिक्खु कुलानि उपगन्त्वा अनोकासे ठितो गलं पणामेत्वा मोरपेक्खितं पेक्खति ‘एवं इमे पस्सन्ती’ति, तेन च ते पस्सन्ति। अयम्पि कायविञ्ञत्ति सावज्जा। ताय च विञ्ञापितं अरिया न परिभुञ्जन्ति, सो च पुग्गलो अरियानं समये ओञ्ञातो होति हीळितो खीळितो गरहितो परिभूतो अचित्तीकतो, भिन्नाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, idhekacco bhikkhu kulāni upagantvā anokāse ṭhito galaṃ paṇāmetvā morapekkhitaṃ pekkhati ‘evaṃ ime passantī’ti, tena ca te passanti. Ayampi kāyaviññatti sāvajjā. Tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye oññāto hoti hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato, bhinnājīvotveva saṅkhaṃ gacchati.
‘‘पुन चपरं, महाराज, इधेकच्चो भिक्खु हनुकाय वा भमुकाय वा अङ्गुट्ठेन वा विञ्ञापेति, अयम्पि कायविञ्ञत्ति सावज्जा, ताय च विञ्ञापितं अरिया न परिभुञ्जन्ति, सो च पुग्गलो अरियानं समये ओञ्ञातो होति हीळितो खीळितो गरहितो परिभूतो अचित्तीकतो, भिन्नाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, idhekacco bhikkhu hanukāya vā bhamukāya vā aṅguṭṭhena vā viññāpeti, ayampi kāyaviññatti sāvajjā, tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye oññāto hoti hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato, bhinnājīvotveva saṅkhaṃ gacchati.
‘‘कतमा कायविञ्ञत्ति अनवज्जा? इध भिक्खु कुलानि उपगन्त्वा सतो समाहितो सम्पजानो ठानेपि अट्ठानेपि यथानुसिट्ठिं गन्त्वा ठाने तिट्ठति, दातुकामेसु तिट्ठति, अदातुकामेसु पक्कमति। अयं कायविञ्ञत्ति अनवज्जा, ताय च विञ्ञापितं अरिया परिभुञ्जन्ति, सो च पुग्गलो अरियानं समये वण्णितो होति थुतो पसत्थो सल्लेखिताचारो, परिसुद्धाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति। भासितम्पेतं, महाराज, भगवता देवातिदेवेन –
‘‘Katamā kāyaviññatti anavajjā? Idha bhikkhu kulāni upagantvā sato samāhito sampajāno ṭhānepi aṭṭhānepi yathānusiṭṭhiṃ gantvā ṭhāne tiṭṭhati, dātukāmesu tiṭṭhati, adātukāmesu pakkamati. Ayaṃ kāyaviññatti anavajjā, tāya ca viññāpitaṃ ariyā paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye vaṇṇito hoti thuto pasattho sallekhitācāro, parisuddhājīvotveva saṅkhaṃ gacchati. Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā devātidevena –
उद्दिस्स अरिया तिट्ठन्ति, एसा अरियान याचना’ति॥
Uddissa ariyā tiṭṭhanti, esā ariyāna yācanā’ti.
‘‘कतमा वचीविञ्ञत्ति सावज्जा? इध, महाराज, भिक्खु वाचाय बहुविधं विञ्ञापेति चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारं, अयं वचीविञ्ञत्ति सावज्जा, ताय च विञ्ञापितं अरिया न परिभुञ्जन्ति, सो च पुग्गलो अरियानं समये ओञ्ञातो होति हीळितो खीळितो गरहितो परिभूतो अचित्तीकतो, भिन्नाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘Katamā vacīviññatti sāvajjā? Idha, mahārāja, bhikkhu vācāya bahuvidhaṃ viññāpeti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhāraṃ, ayaṃ vacīviññatti sāvajjā, tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye oññāto hoti hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato, bhinnājīvotveva saṅkhaṃ gacchati.
‘‘पुन चपरं, महाराज, इधेकच्चो भिक्खु परेसं सावेन्तो एवं भणति ‘इमिना मे अत्थो’ति, ताय च वाचाय परेसं साविताय तस्स लाभो उप्पज्जति, अयम्पि वचीविञ्ञत्ति सावज्जा, ताय च विञ्ञापितं अरिया न परिभुञ्जन्ति, सो च पुग्गलो अरियानं समये ओञ्ञातो होति हीळितो खीळितो गरहितो परिभूतो अचित्तीकतो, भिन्नाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, idhekacco bhikkhu paresaṃ sāvento evaṃ bhaṇati ‘iminā me attho’ti, tāya ca vācāya paresaṃ sāvitāya tassa lābho uppajjati, ayampi vacīviññatti sāvajjā, tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye oññāto hoti hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato, bhinnājīvotveva saṅkhaṃ gacchati.
‘‘पुन चपरं, महाराज, इधेकच्चो भिक्खु वचीविप्फारेन परिसाय सावेति ‘एवञ्च एवञ्च भिक्खूनं दातब्ब’न्ति, तञ्च ते वचनं सुत्वा परिकित्तितं अभिहरन्ति, अयम्पि वचीविञ्ञत्ति सावज्जा, ताय च विञ्ञापितं अरिया न परिभुञ्जन्ति, सो च पुग्गलो अरियानं समये ओञ्ञातो होति हीळितो खीळितो गरहितो परिभूतो अचित्तीकतो, भिन्नाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, idhekacco bhikkhu vacīvipphārena parisāya sāveti ‘evañca evañca bhikkhūnaṃ dātabba’nti, tañca te vacanaṃ sutvā parikittitaṃ abhiharanti, ayampi vacīviññatti sāvajjā, tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye oññāto hoti hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato, bhinnājīvotveva saṅkhaṃ gacchati.
‘‘ननु, महाराज, थेरोपि सारिपुत्तो अत्थङ्गते सूरिये रत्तिभागे गिलानो समानो थेरेन महामोग्गल्लानेन भेसज्जं पुच्छीयमानो वाचं भिन्दि, तस्स तेन वचीभेदेन भेसज्जं उप्पज्जि। अथ थेरो सारिपुत्तो ‘वचीभेदेन मे इमं भेसज्जं उप्पन्नं, मा मे आजीवो भिज्जी’ति आजीवभेदभया तं भेसज्जं पजहि न उपजीवि। एवम्पि वचीविञ्ञत्ति सावज्जा, ताय च विञ्ञापितं अरिया न परिभुञ्जन्ति। सो च पुग्गलो अरियानं समये ओञ्ञातो होति हीळितो खीळितो गरहितो परिभूतो अचित्तीकतो, भिन्नाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति।
‘‘Nanu, mahārāja, theropi sāriputto atthaṅgate sūriye rattibhāge gilāno samāno therena mahāmoggallānena bhesajjaṃ pucchīyamāno vācaṃ bhindi, tassa tena vacībhedena bhesajjaṃ uppajji. Atha thero sāriputto ‘vacībhedena me imaṃ bhesajjaṃ uppannaṃ, mā me ājīvo bhijjī’ti ājīvabhedabhayā taṃ bhesajjaṃ pajahi na upajīvi. Evampi vacīviññatti sāvajjā, tāya ca viññāpitaṃ ariyā na paribhuñjanti. So ca puggalo ariyānaṃ samaye oññāto hoti hīḷito khīḷito garahito paribhūto acittīkato, bhinnājīvotveva saṅkhaṃ gacchati.
‘‘कतमा वचीविञ्ञत्ति अनवज्जा? इध, महाराज, भिक्खु सति पच्चये भेसज्जं विञ्ञापेति ञातिपवारितेसु कुलेसु, अयं वचीविञ्ञत्ति अनवज्जा, ताय च विञ्ञापितं अरिया परिभुञ्जन्ति, सो च पुग्गलो अरियानं समये वण्णितो होति थोमितो पसत्थो, परिसुद्धाजीवोत्वेव सङ्खं गच्छति, अनुमतो तथागतेहि अरहन्तेहि सम्मासम्बुद्धेहि।
‘‘Katamā vacīviññatti anavajjā? Idha, mahārāja, bhikkhu sati paccaye bhesajjaṃ viññāpeti ñātipavāritesu kulesu, ayaṃ vacīviññatti anavajjā, tāya ca viññāpitaṃ ariyā paribhuñjanti, so ca puggalo ariyānaṃ samaye vaṇṇito hoti thomito pasattho, parisuddhājīvotveva saṅkhaṃ gacchati, anumato tathāgatehi arahantehi sammāsambuddhehi.
‘‘यं पन, महाराज, तथागतो कसिभारद्वाजस्स ब्राह्मणस्स भोजनं पजहि 7, तं आवेठनविनिवेठनकड्ढननिग्गहप्पटिकम्मेन निब्बत्ति, तस्मा तथागतो तं पिण्डपातं पटिक्खिपि न उपजीवी’’ति।
‘‘Yaṃ pana, mahārāja, tathāgato kasibhāradvājassa brāhmaṇassa bhojanaṃ pajahi 8, taṃ āveṭhanaviniveṭhanakaḍḍhananiggahappaṭikammena nibbatti, tasmā tathāgato taṃ piṇḍapātaṃ paṭikkhipi na upajīvī’’ti.
‘‘सब्बकालं, भन्ते नागसेन, तथागते भुञ्जमाने देवता दिब्बं ओजं पत्ते आकिरन्ति, उदाहु ‘सूकरमद्दवे च मधुपायासे चा’ति द्वीसु येव पिण्डपातेसु आकिरिंसू’’ति? ‘‘सब्बकालं, महाराज, तथागते भुञ्जमाने देवता दिब्बं ओजं गहेत्वा उपतिट्ठित्वा उद्धटुद्धटे आलोपे आकिरन्ति।
‘‘Sabbakālaṃ, bhante nāgasena, tathāgate bhuñjamāne devatā dibbaṃ ojaṃ patte ākiranti, udāhu ‘sūkaramaddave ca madhupāyāse cā’ti dvīsu yeva piṇḍapātesu ākiriṃsū’’ti? ‘‘Sabbakālaṃ, mahārāja, tathāgate bhuñjamāne devatā dibbaṃ ojaṃ gahetvā upatiṭṭhitvā uddhaṭuddhaṭe ālope ākiranti.
‘‘यथा , महाराज, रञ्ञो सूदो रञ्ञो भुञ्जन्तस्स सूपं गहेत्वा उपतिट्ठित्वा कबळे कबळे सूपं आकिरति, एवमेव खो, महाराज, सब्बकालं तथागते भुञ्जमाने देवता दिब्बं ओजं गहेत्वा उपतिट्ठित्वा उद्धटुद्धटे आलोपे दिब्बं ओजं आकिरन्ति। वेरञ्जायम्पि, महाराज , तथागतस्स सुक्खयवपुलके 9 भुञ्जमानस्स देवता दिब्बेन ओजेन तेमयित्वा तेमयित्वा उपसंहरिंसु, तेन तथागतस्स कायो उपचितो अहोसी’’ति। ‘‘लाभा वत, भन्ते नागसेन, तासं देवतानं, या तथागतस्स सरीरप्पटिजग्गने सततं समितं उस्सुक्कमापन्ना। साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Yathā , mahārāja, rañño sūdo rañño bhuñjantassa sūpaṃ gahetvā upatiṭṭhitvā kabaḷe kabaḷe sūpaṃ ākirati, evameva kho, mahārāja, sabbakālaṃ tathāgate bhuñjamāne devatā dibbaṃ ojaṃ gahetvā upatiṭṭhitvā uddhaṭuddhaṭe ālope dibbaṃ ojaṃ ākiranti. Verañjāyampi, mahārāja , tathāgatassa sukkhayavapulake 10 bhuñjamānassa devatā dibbena ojena temayitvā temayitvā upasaṃhariṃsu, tena tathāgatassa kāyo upacito ahosī’’ti. ‘‘Lābhā vata, bhante nāgasena, tāsaṃ devatānaṃ, yā tathāgatassa sarīrappaṭijaggane satataṃ samitaṃ ussukkamāpannā. Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
गाथाभिगीतभोजनकथापञ्हो नवमो।
Gāthābhigītabhojanakathāpañho navamo.
Footnotes:
