Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పటిసమ్భిదామగ్గ-అట్ఠకథా • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
౬. గతికథా
6. Gatikathā
గతికథావణ్ణనా
Gatikathāvaṇṇanā
౨౩౧. ఇదాని తస్సా విమోక్ఖుప్పత్తియా హేతుభూతం హేతుసమ్పత్తిం దస్సేన్తేన కథితాయ గతికథాయ అపుబ్బత్థానువణ్ణనా. దుహేతుకపటిసన్ధికస్సాపి హి ‘‘నత్థి ఝానం అపఞ్ఞస్సా’’తి (ధ॰ ప॰ ౩౭౨) వచనతో ఝానమ్పి న ఉప్పజ్జతి, కిం పన విమోక్ఖో. తత్థ గతిసమ్పత్తియాతి నిరయతిరచ్ఛానయోనిపేత్తివిసయమనుస్సదేవసఙ్ఖాతాసు పఞ్చసు గతీసు మనుస్సదేవసఙ్ఖాతాయ గతిసమ్పత్తియా. ఏతేన పురిమా తిస్సో గతివిపత్తియో పటిక్ఖిపతి. గతియా సమ్పత్తి గతిసమ్పత్తి, సుగతీతి వుత్తం హోతి. గతీతి చ సహోకాసా ఖన్ధా. పఞ్చసు చ గతీసు పేత్తివిసయగ్గహణేనేవ అసురకాయోపి గహితో. దేవాతి ఛ కామావచరదేవా బ్రహ్మానో చ. దేవగ్గహణేన అసురాపి సఙ్గహితా. ఞాణసమ్పయుత్తేతి ఞాణసమ్పయుత్తపటిసన్ధిక్ఖణే. ఖణోపి హి ఞాణసమ్పయుత్తయోగేన తేనేవ వోహారేన వుత్తోతి వేదితబ్బో. కతినం హేతూనన్తి అలోభాదోసామోహహేతూసు కతినం హేతూనం. ఉపపత్తీతి ఉపపజ్జనం, నిబ్బత్తీతి అత్థో.
231. Idāni tassā vimokkhuppattiyā hetubhūtaṃ hetusampattiṃ dassentena kathitāya gatikathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Duhetukapaṭisandhikassāpi hi ‘‘natthi jhānaṃ apaññassā’’ti (dha. pa. 372) vacanato jhānampi na uppajjati, kiṃ pana vimokkho. Tattha gatisampattiyāti nirayatiracchānayonipettivisayamanussadevasaṅkhātāsu pañcasu gatīsu manussadevasaṅkhātāya gatisampattiyā. Etena purimā tisso gativipattiyo paṭikkhipati. Gatiyā sampatti gatisampatti, sugatīti vuttaṃ hoti. Gatīti ca sahokāsā khandhā. Pañcasu ca gatīsu pettivisayaggahaṇeneva asurakāyopi gahito. Devāti cha kāmāvacaradevā brahmāno ca. Devaggahaṇena asurāpi saṅgahitā. Ñāṇasampayutteti ñāṇasampayuttapaṭisandhikkhaṇe. Khaṇopi hi ñāṇasampayuttayogena teneva vohārena vuttoti veditabbo. Katinaṃ hetūnanti alobhādosāmohahetūsu katinaṃ hetūnaṃ. Upapattīti upapajjanaṃ, nibbattīti attho.
యస్మా పన సుద్దకులజాతాపి తిహేతుకా హోన్తి, తస్మా తే సన్ధాయ పఠమపుచ్ఛా. యస్మా చ యేభుయ్యేన మహాపుఞ్ఞా తీసు మహాసాలకులేసు జాయన్తి, తస్మా తేసం తిణ్ణం కులానం వసేన తిస్సో పుచ్ఛా. పాఠో పన సఙ్ఖిత్తో. మహతీ సాలా ఏతేసన్తి మహాసాలా, మహాఘరా మహావిభవాతి అత్థో. అథ వా మహా సారో ఏతేసన్తి మహాసారాతి వత్తబ్బే ర-కారస్స ల-కారం కత్వా ‘‘మహాసాలా’’తి వుత్తం. ఖత్తియా మహాసాలా, ఖత్తియేసు వా మహాసాలాతి ఖత్తియమహాసాలా. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. తత్థ యస్స ఖత్తియస్స గేహే పచ్ఛిమన్తేన కోటిసతం ధనం నిధానగతం హోతి, కహాపణానఞ్చ వీసతి అమ్బణాని దివసం వలఞ్జే నిక్ఖమన్తి, అయం ఖత్తియమహాసాలో నామ. యస్స బ్రాహ్మణస్స గేహే పచ్ఛిమన్తేన అసీతికోటిధనం నిధానగతం హోతి, కహాపణానఞ్చ దస అమ్బణాని దివసం వలఞ్జే నిక్ఖమన్తి, అయం బ్రాహ్మణమహాసాలో నామ. యస్స గహపతిస్స గేహే పచ్ఛిమన్తేన చత్తాలీసకోటిధనం నిధానగతం హోతి, కహాపణానఞ్చ పఞ్చ అమ్బణాని దివసం వలఞ్జే నిక్ఖమన్తి, అయం గహపతిమహాసాలో నామ.
Yasmā pana suddakulajātāpi tihetukā honti, tasmā te sandhāya paṭhamapucchā. Yasmā ca yebhuyyena mahāpuññā tīsu mahāsālakulesu jāyanti, tasmā tesaṃ tiṇṇaṃ kulānaṃ vasena tisso pucchā. Pāṭho pana saṅkhitto. Mahatī sālā etesanti mahāsālā, mahāgharā mahāvibhavāti attho. Atha vā mahā sāro etesanti mahāsārāti vattabbe ra-kārassa la-kāraṃ katvā ‘‘mahāsālā’’ti vuttaṃ. Khattiyā mahāsālā, khattiyesu vā mahāsālāti khattiyamahāsālā. Sesesupi eseva nayo. Tattha yassa khattiyassa gehe pacchimantena koṭisataṃ dhanaṃ nidhānagataṃ hoti, kahāpaṇānañca vīsati ambaṇāni divasaṃ valañje nikkhamanti, ayaṃ khattiyamahāsālo nāma. Yassa brāhmaṇassa gehe pacchimantena asītikoṭidhanaṃ nidhānagataṃ hoti, kahāpaṇānañca dasa ambaṇāni divasaṃ valañje nikkhamanti, ayaṃ brāhmaṇamahāsālo nāma. Yassa gahapatissa gehe pacchimantena cattālīsakoṭidhanaṃ nidhānagataṃ hoti, kahāpaṇānañca pañca ambaṇāni divasaṃ valañje nikkhamanti, ayaṃ gahapatimahāsālo nāma.
రూపావచరానం అరూపావచరానఞ్చ ఏకన్తతిహేతుకత్తా ‘‘ఞాణసమ్పయుత్తే’’తి న వుత్తం, మనుస్సేసు పన దుహేతుకాహేతుకానఞ్చ సబ్భావతో, కామావచరేసు దేవేసు దుహేతుకానఞ్చ సబ్భావతో సేసేసు ‘‘ఞాణసమ్పయుత్తే’’తి వుత్తం. ఏత్థ చ కామావచరదేవా పఞ్చకామగుణరతియా కీళన్తి, సరీరజుతియా చ జోతన్తీతి దేవా, రూపావచరబ్రహ్మానో ఝానరతియా కీళన్తి , సరీరజుతియా చ జోతన్తీతి దేవా, అరూపావచరబ్రహ్మానో ఝానరతియా కీళన్తి, ఞాణజుతియా చ జోతన్తీతి దేవా.
Rūpāvacarānaṃ arūpāvacarānañca ekantatihetukattā ‘‘ñāṇasampayutte’’ti na vuttaṃ, manussesu pana duhetukāhetukānañca sabbhāvato, kāmāvacaresu devesu duhetukānañca sabbhāvato sesesu ‘‘ñāṇasampayutte’’ti vuttaṃ. Ettha ca kāmāvacaradevā pañcakāmaguṇaratiyā kīḷanti, sarīrajutiyā ca jotantīti devā, rūpāvacarabrahmāno jhānaratiyā kīḷanti , sarīrajutiyā ca jotantīti devā, arūpāvacarabrahmāno jhānaratiyā kīḷanti, ñāṇajutiyā ca jotantīti devā.
౨౩౨. కుసలకమ్మస్స జవనక్ఖణేతి అతీతజాతియా ఇధ తిహేతుకపటిసన్ధిజనకస్స తిహేతుకకామావచరకుసలకమ్మస్స చ జవనవీథియం పునప్పునం ఉప్పత్తివసేన సత్తవారం జవనక్ఖణే, పవత్తనకాలేతి అత్థో. తయో హేతూ కుసలాతి అలోభో కుసలహేతు అదోసో కుసలహేతు అమోహో కుసలహేతు. తస్మిం ఖణే జాతచేతనాయాతి తస్మిం వుత్తక్ఖణేయేవ జాతాయ కుసలచేతనాయ. సహజాతపచ్చయా హోన్తీతి ఉప్పజ్జమానా చ సహఉప్పాదనభావేన ఉపకారకా హోన్తి. తేన వుచ్చతీతి తేన సహజాతపచ్చయభావేనేవ వుచ్చతి. కుసలమూలపచ్చయాపి సఙ్ఖారాతి ఏకచిత్తక్ఖణికపచ్చయాకారనయేన వుత్తం. ‘‘సఙ్ఖారా’’తి చ బహువచనేన తత్థ సఙ్ఖారక్ఖన్ధసఙ్గహితా సబ్బే చేతసికా గహితాతి వేదితబ్బం. అపిసద్దేన సఙ్ఖారపచ్చయాపి కుసలమూలానీతిపి వుత్తం హోతి.
232.Kusalakammassa javanakkhaṇeti atītajātiyā idha tihetukapaṭisandhijanakassa tihetukakāmāvacarakusalakammassa ca javanavīthiyaṃ punappunaṃ uppattivasena sattavāraṃ javanakkhaṇe, pavattanakāleti attho. Tayo hetū kusalāti alobho kusalahetu adoso kusalahetu amoho kusalahetu. Tasmiṃ khaṇe jātacetanāyāti tasmiṃ vuttakkhaṇeyeva jātāya kusalacetanāya. Sahajātapaccayā hontīti uppajjamānā ca sahauppādanabhāvena upakārakā honti. Tena vuccatīti tena sahajātapaccayabhāveneva vuccati. Kusalamūlapaccayāpi saṅkhārāti ekacittakkhaṇikapaccayākāranayena vuttaṃ. ‘‘Saṅkhārā’’ti ca bahuvacanena tattha saṅkhārakkhandhasaṅgahitā sabbe cetasikā gahitāti veditabbaṃ. Apisaddena saṅkhārapaccayāpi kusalamūlānītipi vuttaṃ hoti.
నికన్తిక్ఖణేతి అత్తనో విపాకం దాతుం పచ్చుపట్ఠితకమ్మే వా తథా పచ్చుపట్ఠితకమ్మేన ఉపట్ఠాపితే కమ్మనిమిత్తే వా గతినిమిత్తే వా ఉప్పజ్జమానానం నికన్తిక్ఖణే. నికన్తీతి నికామనా పత్థనా. ఆసన్నమరణస్స హి మోహేన ఆకులచిత్తత్తా అవీచిజాలాయపి నికన్తి ఉప్పజ్జతి, కిం పన సేసేసు నిమిత్తేసు. ద్వే హేతూతి లోభో అకుసలహేతు మోహో అకుసలహేతు. భవనికన్తి పన పటిసన్ధిఅనన్తరం పవత్తభవఙ్గవీథితో వుట్ఠితమత్తస్సేవ అత్తనో ఖన్ధసన్తానం ఆరబ్భ సబ్బేసమ్పి ఉప్పజ్జతి. ‘‘యస్స వా పన యత్థ అకుసలా ధమ్మా న ఉప్పజ్జిత్థ, తస్స తత్థ కుసలా ధమ్మా న ఉప్పజ్జిత్థాతి ఆమన్తా’’తి ఏవమాది ఇదమేవ సన్ధాయ వుత్తం. తస్మిం ఖణే జాతచేతనాయాతి అకుసలచేతనాయ.
Nikantikkhaṇeti attano vipākaṃ dātuṃ paccupaṭṭhitakamme vā tathā paccupaṭṭhitakammena upaṭṭhāpite kammanimitte vā gatinimitte vā uppajjamānānaṃ nikantikkhaṇe. Nikantīti nikāmanā patthanā. Āsannamaraṇassa hi mohena ākulacittattā avīcijālāyapi nikanti uppajjati, kiṃ pana sesesu nimittesu. Dve hetūti lobho akusalahetu moho akusalahetu. Bhavanikanti pana paṭisandhianantaraṃ pavattabhavaṅgavīthito vuṭṭhitamattasseva attano khandhasantānaṃ ārabbha sabbesampi uppajjati. ‘‘Yassa vā pana yattha akusalā dhammā na uppajjittha, tassa tattha kusalā dhammā na uppajjitthāti āmantā’’ti evamādi idameva sandhāya vuttaṃ. Tasmiṃ khaṇe jātacetanāyāti akusalacetanāya.
పటిసన్ధిక్ఖణేతి తేన కమ్మేన గహితపటిసన్ధిక్ఖణే. తయో హేతూతి అలోభో అబ్యాకతహేతు అదోసో అబ్యాకతహేతు అమోహో అబ్యాకతహేతు. తస్మిం ఖణే జాతచేతనాయాతి విపాకాబ్యాకతచేతనాయ. నామరూపపచ్చయాపి విఞ్ఞాణన్తి ఏత్థ తస్మిం పటిసన్ధిక్ఖణే తయో విపాకహేతూ సేసచేతసికా చ నామం, హదయవత్థు రూపం. తతో నామరూపపచ్చయతోపి పటిసన్ధివిఞ్ఞాణం పవత్తతి. విఞ్ఞాణపచ్చయాపి నామరూపన్తి ఏత్థాపి నామం వుత్తప్పకారమేవ, రూపం పన ఇధ సహేతుకమనుస్సపటిసన్ధియా అధిప్పేతత్తా గబ్భసేయ్యకానం వత్థుదసకం కాయదసకం భావదసకన్తి సమతింస రూపాని, సంసేదజానం ఓపపాతికానఞ్చ పరిపుణ్ణాయతనానం చక్ఖుదసకం సోతదసకం ఘానదసకం జివ్హాదసకఞ్చాతి సమసత్తతి రూపాని. తం వుత్తప్పకారం నామరూపం పటిసన్ధిక్ఖణే పటిసన్ధివిఞ్ఞాణపచ్చయా పవత్తతి.
Paṭisandhikkhaṇeti tena kammena gahitapaṭisandhikkhaṇe. Tayo hetūti alobho abyākatahetu adoso abyākatahetu amoho abyākatahetu. Tasmiṃ khaṇe jātacetanāyāti vipākābyākatacetanāya. Nāmarūpapaccayāpi viññāṇanti ettha tasmiṃ paṭisandhikkhaṇe tayo vipākahetū sesacetasikā ca nāmaṃ, hadayavatthu rūpaṃ. Tato nāmarūpapaccayatopi paṭisandhiviññāṇaṃ pavattati. Viññāṇapaccayāpi nāmarūpanti etthāpi nāmaṃ vuttappakārameva, rūpaṃ pana idha sahetukamanussapaṭisandhiyā adhippetattā gabbhaseyyakānaṃ vatthudasakaṃ kāyadasakaṃ bhāvadasakanti samatiṃsa rūpāni, saṃsedajānaṃ opapātikānañca paripuṇṇāyatanānaṃ cakkhudasakaṃ sotadasakaṃ ghānadasakaṃ jivhādasakañcāti samasattati rūpāni. Taṃ vuttappakāraṃ nāmarūpaṃ paṭisandhikkhaṇe paṭisandhiviññāṇapaccayā pavattati.
పఞ్చక్ఖన్ధాతి ఏత్థ పటిసన్ధిచిత్తేన పటిసన్ధిక్ఖణే లబ్భమానాని రూపాని రూపక్ఖన్ధో, సహజాతా వేదనా వేదనాక్ఖన్ధో, సఞ్ఞా సఞ్ఞాక్ఖన్ధో, సేసచేతసికా సఙ్ఖారక్ఖన్ధో, పటిసన్ధిచిత్తం విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో. సహజాతపచ్చయా హోన్తీతి చత్తారో అరూపినో ఖన్ధా అఞ్ఞమఞ్ఞం సహజాతపచ్చయా హోన్తి, రూపక్ఖన్ధే చత్తారో మహాభూతా అఞ్ఞమఞ్ఞం సహజాతపచ్చయా హోన్తి, అరూపినో ఖన్ధా చ హదయరూపఞ్చ అఞ్ఞమఞ్ఞం సహజాతపచ్చయా హోన్తి, మహాభూతాపి ఉపాదారూపానం సహజాతపచ్చయా హోన్తి. అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా హోన్తీతి అఞ్ఞమఞ్ఞం ఉప్పాదనుపత్థమ్భనభావేన ఉపకారకా హోన్తి, చత్తారో అరూపినో ఖన్ధా చ అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా హోన్తి, చత్తారో మహాభూతా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా హోన్తి. నిస్సయపచ్చయా హోన్తీతి అధిట్ఠానాకారేన నిస్సయాకారేన చ ఉపకారకా హోన్తి, చత్తారో అరూపినో ఖన్ధా చ అఞ్ఞమఞ్ఞం నిస్సయపచ్చయా హోన్తీతి సహజాతా వియ విత్థారేతబ్బా. విప్పయుత్తపచ్చయా హోన్తీతి ఏకవత్థుకాదిభావానుపగమనేన విప్పయుత్తభావేన ఉపకారకా హోన్తి, అరూపినో ఖన్ధా పటిసన్ధిరూపానం విప్పయుత్తపచ్చయా హోన్తి, హదయరూపం అరూపీనం ఖన్ధానం విప్పయుత్తపచ్చయో హోతి. ‘‘పఞ్చక్ఖన్ధా’’తి హేత్థ ఏవం యథాలాభవసేన వుత్తం.
Pañcakkhandhāti ettha paṭisandhicittena paṭisandhikkhaṇe labbhamānāni rūpāni rūpakkhandho, sahajātā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, sesacetasikā saṅkhārakkhandho, paṭisandhicittaṃ viññāṇakkhandho. Sahajātapaccayā hontīti cattāro arūpino khandhā aññamaññaṃ sahajātapaccayā honti, rūpakkhandhe cattāro mahābhūtā aññamaññaṃ sahajātapaccayā honti, arūpino khandhā ca hadayarūpañca aññamaññaṃ sahajātapaccayā honti, mahābhūtāpi upādārūpānaṃ sahajātapaccayā honti. Aññamaññapaccayā hontīti aññamaññaṃ uppādanupatthambhanabhāvena upakārakā honti, cattāro arūpino khandhā ca aññamaññapaccayā honti, cattāro mahābhūtā aññamaññapaccayā honti. Nissayapaccayā hontīti adhiṭṭhānākārena nissayākārena ca upakārakā honti, cattāro arūpino khandhā ca aññamaññaṃ nissayapaccayā hontīti sahajātā viya vitthāretabbā. Vippayuttapaccayā hontīti ekavatthukādibhāvānupagamanena vippayuttabhāvena upakārakā honti, arūpino khandhā paṭisandhirūpānaṃ vippayuttapaccayā honti, hadayarūpaṃ arūpīnaṃ khandhānaṃ vippayuttapaccayo hoti. ‘‘Pañcakkhandhā’’ti hettha evaṃ yathālābhavasena vuttaṃ.
చత్తారో మహాభూతాతి ఏత్థ తయో పచ్చయా పఠమం వుత్తాయేవ. తయో జీవితసఙ్ఖారాతి ఆయు చ ఉస్మా చ విఞ్ఞాణఞ్చ. ఆయూతి రూపజీవితిన్ద్రియం అరూపజీవితిన్ద్రియఞ్చ. ఉస్మాతి తేజోధాతు. విఞ్ఞాణన్తి పటిసన్ధివిఞ్ఞాణం. ఏతాని హి ఉపరూపరి జీవితసఙ్ఖారం సఙ్ఖరోన్తి పవత్తేన్తీతి జీవితసఙ్ఖారా. సహజాతపచ్చయా హోన్తీతి అరూపజీవితిన్ద్రియం పటిసన్ధివిఞ్ఞాణఞ్చ సమ్పయుత్తకానం ఖన్ధానఞ్చ హదయరూపస్స చ అఞ్ఞమఞ్ఞసహజాతపచ్చయా హోన్తి, తేజోధాతు తిణ్ణం మహాభూతానం అఞ్ఞమఞ్ఞసహజాతపచ్చయో హోతి, ఉపాదారూపానం సహజాతపచ్చయోవ, రూపజీవితిన్ద్రియం సహజాతరూపానం పరియాయేన సహజాతపచ్చయో హోతీతి వేదితబ్బం. అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా హోన్తి, నిస్సయపచ్చయా హోన్తీతి ద్వయం అరూపజీవితిన్ద్రియం పటిసన్ధివిఞ్ఞాణఞ్చ సమ్పయుత్తఖన్ధానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా హోన్తి. అఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయపచ్చయా హోన్తీతి వుత్తనయేనేవ యోజేత్వా వేదితబ్బం. విప్పయుత్తపచ్చయా హోన్తీతి అరూపజీవితిన్ద్రియం పటిసన్ధివిఞ్ఞాణఞ్చ పటిసన్ధిరూపానం విప్పయుత్తపచ్చయా హోన్తి. రూపజీవితిన్ద్రియం పన అఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయవిప్పయుత్తపచ్చయత్తే న యుజ్జతి. తస్మా ‘‘తయో జీవితసఙ్ఖారా’’తి యథాలాభవసేన వుత్తం. నామఞ్చ రూపఞ్చ వుత్తనయేనేవ చతుపచ్చయత్తే యోజేతబ్బం. చుద్దస ధమ్మాతి పఞ్చక్ఖన్ధా, చత్తారో మహాభూతా, తయో జీవితసఙ్ఖారా, నామఞ్చ రూపఞ్చాతి ఏవం గణనావసేన చుద్దస ధమ్మా. తేసఞ్చ ఉపరి అఞ్ఞేసఞ్చ సహజాతాదిపచ్చయభావో వుత్తనయో ఏవ. సమ్పయుత్తపచ్చయా హోన్తీతి పున ఏకవత్థుకఏకారమ్మణఏకుప్పాదఏకనిరోధసఙ్ఖాతేన సమ్పయుత్తభావేన ఉపకారకా హోన్తి.
Cattāro mahābhūtāti ettha tayo paccayā paṭhamaṃ vuttāyeva. Tayo jīvitasaṅkhārāti āyu ca usmā ca viññāṇañca. Āyūti rūpajīvitindriyaṃ arūpajīvitindriyañca. Usmāti tejodhātu. Viññāṇanti paṭisandhiviññāṇaṃ. Etāni hi uparūpari jīvitasaṅkhāraṃ saṅkharonti pavattentīti jīvitasaṅkhārā. Sahajātapaccayā hontīti arūpajīvitindriyaṃ paṭisandhiviññāṇañca sampayuttakānaṃ khandhānañca hadayarūpassa ca aññamaññasahajātapaccayā honti, tejodhātu tiṇṇaṃ mahābhūtānaṃ aññamaññasahajātapaccayo hoti, upādārūpānaṃ sahajātapaccayova, rūpajīvitindriyaṃ sahajātarūpānaṃ pariyāyena sahajātapaccayo hotīti veditabbaṃ. Aññamaññapaccayā honti, nissayapaccayā hontīti dvayaṃ arūpajīvitindriyaṃ paṭisandhiviññāṇañca sampayuttakhandhānaṃ aññamaññapaccayā honti. Aññamaññanissayapaccayā hontīti vuttanayeneva yojetvā veditabbaṃ. Vippayuttapaccayā hontīti arūpajīvitindriyaṃ paṭisandhiviññāṇañca paṭisandhirūpānaṃ vippayuttapaccayā honti. Rūpajīvitindriyaṃ pana aññamaññanissayavippayuttapaccayatte na yujjati. Tasmā ‘‘tayo jīvitasaṅkhārā’’ti yathālābhavasena vuttaṃ. Nāmañca rūpañca vuttanayeneva catupaccayatte yojetabbaṃ. Cuddasadhammāti pañcakkhandhā, cattāro mahābhūtā, tayo jīvitasaṅkhārā, nāmañca rūpañcāti evaṃ gaṇanāvasena cuddasa dhammā. Tesañca upari aññesañca sahajātādipaccayabhāvo vuttanayo eva. Sampayuttapaccayā hontīti puna ekavatthukaekārammaṇaekuppādaekanirodhasaṅkhātena sampayuttabhāvena upakārakā honti.
పఞ్చిన్ద్రియానీతి సద్ధిన్ద్రియాదీని. నామఞ్చాతి ఇధ వేదనాదయో తయో ఖన్ధా. విఞ్ఞాణఞ్చాతి పటిసన్ధివిఞ్ఞాణం. పున చుద్దస ధమ్మాతి చత్తారో ఖన్ధా, పఞ్చిన్ద్రియాని, తయో హేతూ, నామఞ్చ విఞ్ఞాణఞ్చాతి ఏవం గణనావసేన చుద్దస ధమ్మా. అట్ఠవీసతి ధమ్మాతి పురిమా చ చుద్దస, ఇమే చ చుద్దసాతి అట్ఠవీసతి. ఇధ రూపస్సాపి పవిట్ఠత్తా సమ్పయుత్తపచ్చయం అపనేత్వా విప్పయుత్తపచ్చయో వుత్తో.
Pañcindriyānīti saddhindriyādīni. Nāmañcāti idha vedanādayo tayo khandhā. Viññāṇañcāti paṭisandhiviññāṇaṃ. Puna cuddasa dhammāti cattāro khandhā, pañcindriyāni, tayo hetū, nāmañca viññāṇañcāti evaṃ gaṇanāvasena cuddasa dhammā. Aṭṭhavīsati dhammāti purimā ca cuddasa, ime ca cuddasāti aṭṭhavīsati. Idha rūpassāpi paviṭṭhattā sampayuttapaccayaṃ apanetvā vippayuttapaccayo vutto.
ఏవం పటిసన్ధిక్ఖణే విజ్జమానస్స తస్స తస్స పచ్చయుప్పన్నస్స ధమ్మస్స తం తం పచ్చయభేదం దస్సేత్వా పఠమం నిద్దిట్ఠే హేతూ నిగమేత్వా దస్సేన్తో ఇమేసం అట్ఠన్నం హేతూనం పచ్చయా ఉపపత్తి హోతీతి ఆహ. కమ్మాయూహనక్ఖణే తయో కుసలహేతూ, నికన్తిక్ఖణే ద్వే అకుసలహేతూ, పటిసన్ధిక్ఖణే తయో అబ్యాకతహేతూతి ఏవం అట్ఠ హేతూ. తత్థ తయో కుసలహేతూ, ద్వే అకుసలహేతూ చ ఇధ పటిసన్ధిక్ఖణే పవత్తియా ఉపనిస్సయపచ్చయా హోన్తి. తయో అబ్యాకతహేతూ యథాయోగం హేతుపచ్చయసహజాతపచ్చయవసేన పచ్చయా హోన్తి. సేసవారేసుపి ఏసేవ నయో.
Evaṃ paṭisandhikkhaṇe vijjamānassa tassa tassa paccayuppannassa dhammassa taṃ taṃ paccayabhedaṃ dassetvā paṭhamaṃ niddiṭṭhe hetū nigametvā dassento imesaṃ aṭṭhannaṃ hetūnaṃ paccayā upapatti hotīti āha. Kammāyūhanakkhaṇe tayo kusalahetū, nikantikkhaṇe dve akusalahetū, paṭisandhikkhaṇe tayo abyākatahetūti evaṃ aṭṭha hetū. Tattha tayo kusalahetū, dve akusalahetū ca idha paṭisandhikkhaṇe pavattiyā upanissayapaccayā honti. Tayo abyākatahetū yathāyogaṃ hetupaccayasahajātapaccayavasena paccayā honti. Sesavāresupi eseva nayo.
అరూపావచరానం పన రూపాభావా నామపచ్చయాపి విఞ్ఞాణం, విఞ్ఞాణపచ్చయాపి నామన్తి వుత్తం. రూపమిస్సకచుద్దసకోపి చ పరిహీనో. తస్స పరిహీనత్తా ‘‘అట్ఠవీసతి ధమ్మా’’తి వారో చ న లబ్భతి.
Arūpāvacarānaṃ pana rūpābhāvā nāmapaccayāpi viññāṇaṃ, viññāṇapaccayāpi nāmanti vuttaṃ. Rūpamissakacuddasakopi ca parihīno. Tassa parihīnattā ‘‘aṭṭhavīsati dhammā’’ti vāro ca na labbhati.
౨౩౩. ఇదాని విమోక్ఖస్స పచ్చయభూతం తిహేతుకపటిసన్ధిం దస్సేత్వా తేనేవ సమ్బన్ధేన దుహేతుకపటిసన్ధివిసేసఞ్చ దస్సేతుకామో గతిసమ్పత్తియా ఞాణవిప్పయుత్తేతిఆదిమాహ. కుసలకమ్మస్స జవనక్ఖణేతి అతీతజాతియా ఇధ పటిసన్ధిజనకస్స దుహేతుకకుసలకమ్మస్స వుత్తనయేనేవ జవనక్ఖణే. ద్వే హేతూతి ఞాణవిప్పయుత్తత్తా అలోభో కుసలహేతు అదోసో కుసలహేతు. ద్వే అబ్యాకతహేతూపి అలోభాదోసాయేవ.
233. Idāni vimokkhassa paccayabhūtaṃ tihetukapaṭisandhiṃ dassetvā teneva sambandhena duhetukapaṭisandhivisesañca dassetukāmo gatisampattiyā ñāṇavippayuttetiādimāha. Kusalakammassa javanakkhaṇeti atītajātiyā idha paṭisandhijanakassa duhetukakusalakammassa vuttanayeneva javanakkhaṇe. Dve hetūti ñāṇavippayuttattā alobho kusalahetu adoso kusalahetu. Dve abyākatahetūpi alobhādosāyeva.
చత్తారి ఇన్ద్రియానీతి పఞ్ఞిన్ద్రియవజ్జాని సద్ధిన్ద్రియాదీని చత్తారి. ద్వాదస ధమ్మాతి పఞ్ఞిన్ద్రియస్స అమోహహేతుస్స చ పరిహీనత్తా ద్వాదస. తేసం ద్విన్నంయేవ పరిహీనత్తా ఛబ్బీసతి. ఛన్నం హేతూనన్తి ద్విన్నం కుసలహేతూనం, ద్విన్నం అకుసలహేతూనం, ద్విన్నం విపాకహేతూనన్తి ఏవం ఛన్నం హేతూనం. రూపారూపావచరా పనేత్థ ఏకన్తతిహేతుకత్తా న గహితా. సేసం పఠమవారే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బం. ఇమస్మిం వారే దుహేతుకపటిసన్ధియా దుహేతుకకమ్మస్సేవ వుత్తత్తా తిహేతుకకమ్మేన దుహేతుకపటిసన్ధి న హోతీతి వుత్తం హోతి. తస్మా యం ధమ్మసఙ్గహట్ఠకథాయం (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ ౪౯౮) తిపిటకమహాధమ్మరక్ఖితత్థేరవాదే ‘‘తిహేతుకకమ్మేన పటిసన్ధి తిహేతుకావ హోతి, దుహేతుకాహేతుకా న హోతి. దుహేతుకకమ్మేన దుహేతుకాహేతుకా హోతి, తిహేతుకా న హోతీ’’తి వుత్తం, తం ఇమాయ పాళియా సమేతి. యం పన తిపిటకచూళనాగత్థేరస్స చ మోరవాపివాసిమహాదత్తత్థేరస్స చ వాదేసు ‘‘తిహేతుకకమ్మేన పటిసన్ధి తిహేతుకాపి హోతి దుహేతుకాపి, అహేతుకా న హోతి. దుహేతుకకమ్మేన దుహేతుకాపి హోతి అహేతుకాపి, తిహేతుకా న హోతీ’’తి వుత్తం, తం ఇమాయ పాళియా విరుద్ధం వియ దిస్సతి. ఇమిస్సా కథాయ హేతుఅధికారత్తా అహేతుకపటిసన్ధి న వుత్తాతి.
Cattāri indriyānīti paññindriyavajjāni saddhindriyādīni cattāri. Dvādasa dhammāti paññindriyassa amohahetussa ca parihīnattā dvādasa. Tesaṃ dvinnaṃyeva parihīnattā chabbīsati. Channaṃ hetūnanti dvinnaṃ kusalahetūnaṃ, dvinnaṃ akusalahetūnaṃ, dvinnaṃ vipākahetūnanti evaṃ channaṃ hetūnaṃ. Rūpārūpāvacarā panettha ekantatihetukattā na gahitā. Sesaṃ paṭhamavāre vuttanayeneva veditabbaṃ. Imasmiṃ vāre duhetukapaṭisandhiyā duhetukakammasseva vuttattā tihetukakammena duhetukapaṭisandhi na hotīti vuttaṃ hoti. Tasmā yaṃ dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 498) tipiṭakamahādhammarakkhitattheravāde ‘‘tihetukakammena paṭisandhi tihetukāva hoti, duhetukāhetukā na hoti. Duhetukakammena duhetukāhetukā hoti, tihetukā na hotī’’ti vuttaṃ, taṃ imāya pāḷiyā sameti. Yaṃ pana tipiṭakacūḷanāgattherassa ca moravāpivāsimahādattattherassa ca vādesu ‘‘tihetukakammena paṭisandhi tihetukāpi hoti duhetukāpi, ahetukā na hoti. Duhetukakammena duhetukāpi hoti ahetukāpi, tihetukā na hotī’’ti vuttaṃ, taṃ imāya pāḷiyā viruddhaṃ viya dissati. Imissā kathāya hetuadhikārattā ahetukapaṭisandhi na vuttāti.
గతికథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Gatikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / పటిసమ్భిదామగ్గపాళి • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ౬. గతికథా • 6. Gatikathā